| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā |
๑๐. ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา
10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
๔๐๙. ‘‘วชฺชํ น ผุเสยฺยา’’ติ จ ปาโฐฯ
409. ‘‘Vajjaṃ na phuseyyā’’ti ca pāṭho.
๔๑๐. เตสํ อนุรูปาชานนโต อสพฺพญฺญู อสฺสฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, อเสนาสนิเกน วสฺสํ อุปคนฺตพฺพ’’นฺติ (มหาว. ๒๐๔) วุตฺตตฺตา ปฎิกฺขิตฺตเมวฯ ติโกฎิปริสุทฺธนฺติ ปรสฺส ปาปปสงฺคนิวารณตฺถํ วุตฺตํ, น ปฎิจฺจกมฺมนิวารณตฺถํ โกฎีหีติ อากาเรหิฯ ปริสุทฺธนฺติ วิมุตฺตํฯ ทสหิ เลเสหิ อุทฺทิสฺส กตํ สมณา ปริภุญฺชนฺติ, อสฺสมณา อิเมติ สาสนสฺส ครหภาโว อาคเจฺฉยฺย , ครหปจฺจยา โลโก วา อปุญฺญํ อริยูปวาทํ ปสเวยฺย, เตหิ วิมุตฺตนฺติ อโตฺถฯ วาคุรนฺติ มิคชาลํฯ อตฺตโน อตฺถาย วาติอาทินา ปเรสํ อตฺถาย กเต กปฺปิยภาวํ ทเสฺสตฺวา ภิกฺขูนญฺจ อเญฺญสญฺจ อตฺถาย กเต ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘มตานํ เปตกิจฺจตฺถายา’’ติอาทิมาหฯ
410.Tesaṃ anurūpājānanato asabbaññū assa. ‘‘Na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti (mahāva. 204) vuttattā paṭikkhittameva. Tikoṭiparisuddhanti parassa pāpapasaṅganivāraṇatthaṃ vuttaṃ, na paṭiccakammanivāraṇatthaṃ koṭīhīti ākārehi. Parisuddhanti vimuttaṃ. Dasahi lesehi uddissa kataṃ samaṇā paribhuñjanti, assamaṇā imeti sāsanassa garahabhāvo āgaccheyya , garahapaccayā loko vā apuññaṃ ariyūpavādaṃ pasaveyya, tehi vimuttanti attho. Vāguranti migajālaṃ. Attano atthāya vātiādinā paresaṃ atthāya kate kappiyabhāvaṃ dassetvā bhikkhūnañca aññesañca atthāya kate taṃ dassetuṃ ‘‘matānaṃ petakiccatthāyā’’tiādimāha.
ยํ ยํ หีติอาทิ ตสฺส การณสฺส ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปุน ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ อตฺถาย กตํ น กปฺปตีติ วุตฺตนฺติ กิร ธมฺมสิริเตฺถโรฯ คณฺฐิปเท ‘‘ภิกฺขูนเมว สุทฺธานํ อตฺถาย กตํ น วฎฺฎตี’’ติ ลิขิตํฯ อปเรหิ ปน ‘‘มตานํ เปตกิจฺจตฺถายาติอาทินา วุเตฺตปิ กปฺปติ, ภิกฺขูนํเยว อตฺถายาติ อิมินา ‘ภิกฺขูนมฺปิ ทตฺวา มยํ ภุญฺชิสฺสามา’ติ กตมฺปิ วุตฺตํฯ ปุน ‘ปญฺจสุ เอกํ อุทฺทิสฺสกตํ อิตเรสํ น กปฺปตี’ติ ทสฺสนตฺถํ ‘ปญฺจสุ หิ สหธมฺมิเกสูติอาทิ วุตฺต’นฺติ วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญตรสฺมิํ ปน คณฺฐิปเท ‘‘อมฺหากนฺติ จ ราชยุตฺตาทีนนฺติ จ วุเตฺต วฎฺฎตีติ วตฺวา ‘ตุมฺหาก’นฺติ อวตฺวา ‘เปตกิจฺจตฺถายาติ วุเตฺตปิ วฎฺฎตี’ติ จ ทเสฺสตฺวา สพฺพตฺถ วุตฺตานํ, อาทิสเทฺทน สงฺคหิตานญฺจ ลกฺขณํ ฐเปเนฺตน ‘ภิกฺขูนํเยวา’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘ภิกฺขูนํ อุทฺทิเฎฺฐ เอวาติ อธิปฺปาเยนา’ติ วุตฺตํฯ น ‘ตุมฺหากํ, อมฺหากญฺจาติ วุเตฺต อนาปตฺตี’ติ ทสฺสนตฺถํฯ กสฺมา? มิสฺสกวารสฺส อภาวาฯ ลกฺขณํ นาม วุตฺตานํ, วุตฺตสทิสานญฺจ โหติฯ ‘สเจ เปตกิจฺจตฺถายาติ วุตฺตฎฺฐาเน ภิกฺขูนํ โภชนํ สนฺธาย กโรนฺตี’ติ วทนฺติ มหาอฎฺฐกถายญฺจ ‘ตสฺมิํ วาเร จ น ตุมฺหากนฺติ วุเตฺต วฎฺฎตี’ติ วุตฺตตฺตาฯ เตเนว อิธาปิ ‘เปตกิจฺจตฺถาย, มงฺคลาทีนํ วา อตฺถาย กเตปิ เอเสว นโย’ติ ปุเพฺพ วุตฺตตฺถวเสน วุตฺตํฯ ‘อวธารณเตฺถน มิสฺสเก วฎฺฎตี’ติ เจ? ‘กปฺปิยมํสสฺส หิ ปฎิคฺคหเณ อาปตฺติ นตฺถี’ติ วจเนน อกปฺปิยปฎิคฺคหเณ อาปตฺตีติ อาปนฺนํ, ‘ตญฺจ คเหตพฺพํ สิยา’ติ ปฎิกฺขิปิตพฺพา’’ติ วุตฺตํ, ตํ สุนฺทรํ วิย ทิสฺสติ, วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ ยตฺถ จาติ ภิกฺขูนํ อตฺถาย กเตปิฯ ตมตฺถํ อาวิ กาตุํ ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํ ฯ เอตฺถ ปน ‘‘ภิกฺขุนีนํ ทุกฺกฎํ, อิตเรสํ ทณฺฑกมฺมวตฺถู’’ติ วทนฺติฯ กปฺปํ นิรยมฺหีติ อสเงฺขฺยยฺยกปฺปํฯ วิวฎฺฎฎฺฐายิกาเลเยว สงฺฆเภโท โหตีติฯ กปฺปนฺติ อายุกปฺปํฯ
Yaṃ yaṃ hītiādi tassa kāraṇassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Puna pañcannaṃ sahadhammikānaṃ atthāya kataṃ na kappatīti vuttanti kira dhammasiritthero. Gaṇṭhipade ‘‘bhikkhūnameva suddhānaṃ atthāya kataṃ na vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Aparehi pana ‘‘matānaṃ petakiccatthāyātiādinā vuttepi kappati, bhikkhūnaṃyeva atthāyāti iminā ‘bhikkhūnampi datvā mayaṃ bhuñjissāmā’ti katampi vuttaṃ. Puna ‘pañcasu ekaṃ uddissakataṃ itaresaṃ na kappatī’ti dassanatthaṃ ‘pañcasu hi sahadhammikesūtiādi vutta’nti vadantī’’ti vuttaṃ. Aññatarasmiṃ pana gaṇṭhipade ‘‘amhākanti ca rājayuttādīnanti ca vutte vaṭṭatīti vatvā ‘tumhāka’nti avatvā ‘petakiccatthāyāti vuttepi vaṭṭatī’ti ca dassetvā sabbattha vuttānaṃ, ādisaddena saṅgahitānañca lakkhaṇaṃ ṭhapentena ‘bhikkhūnaṃyevā’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘bhikkhūnaṃ uddiṭṭhe evāti adhippāyenā’ti vuttaṃ. Na ‘tumhākaṃ, amhākañcāti vutte anāpattī’ti dassanatthaṃ. Kasmā? Missakavārassa abhāvā. Lakkhaṇaṃ nāma vuttānaṃ, vuttasadisānañca hoti. ‘Sace petakiccatthāyāti vuttaṭṭhāne bhikkhūnaṃ bhojanaṃ sandhāya karontī’ti vadanti mahāaṭṭhakathāyañca ‘tasmiṃ vāre ca na tumhākanti vutte vaṭṭatī’ti vuttattā. Teneva idhāpi ‘petakiccatthāya, maṅgalādīnaṃ vā atthāya katepi eseva nayo’ti pubbe vuttatthavasena vuttaṃ. ‘Avadhāraṇatthena missake vaṭṭatī’ti ce? ‘Kappiyamaṃsassa hi paṭiggahaṇe āpatti natthī’ti vacanena akappiyapaṭiggahaṇe āpattīti āpannaṃ, ‘tañca gahetabbaṃ siyā’ti paṭikkhipitabbā’’ti vuttaṃ, taṃ sundaraṃ viya dissati, vicāretvā gahetabbaṃ. Yattha cāti bhikkhūnaṃ atthāya katepi. Tamatthaṃ āvi kātuṃ ‘‘sace panā’’tiādi vuttaṃ . Ettha pana ‘‘bhikkhunīnaṃ dukkaṭaṃ, itaresaṃ daṇḍakammavatthū’’ti vadanti. Kappaṃ nirayamhīti asaṅkhyeyyakappaṃ. Vivaṭṭaṭṭhāyikāleyeva saṅghabhedo hotīti. Kappanti āyukappaṃ.
๔๑๑. กุสลนฺติ เขมํฯ อาปตฺติภยา กตา ลชฺชีหีติ เอตฺถ อาปตฺติภเยน อวสฺสํ อาโรเจนฺตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘ลชฺชี รกฺขิสฺสตี’’ติ (วิสุทฺธิ. ๑.๔๒; ปารา. อฎฺฐ. ๑.๔๕) โปราณวจนสฺสานุรูปโต ‘‘อเญฺญหิ ลชฺชีหี’’ติ วุตฺตํฯ อลชฺชิสฺสปิ อนาโรเจนฺตสฺส อาปตฺติเยว ‘‘เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺตี’’ติ วจนโตฯ
411.Kusalanti khemaṃ. Āpattibhayā katā lajjīhīti ettha āpattibhayena avassaṃ ārocentīti dassanatthaṃ ‘‘lajjī rakkhissatī’’ti (visuddhi. 1.42; pārā. aṭṭha. 1.45) porāṇavacanassānurūpato ‘‘aññehi lajjīhī’’ti vuttaṃ. Alajjissapi anārocentassa āpattiyeva ‘‘ye passanti ye suṇantī’’ti vacanato.
๔๑๖. อสมนุภาสนฺตสฺสาติ กมฺมการเก กตฺตุนิเทฺทโส, สมนุภาสนกมฺมํ อกริยมานสฺสาติ อโตฺถฯ โอทิสฺส อนุญฺญาโต นาม อุมฺมตฺตกขิตฺตจิตฺตเวทนฎฺฎาทิโก ‘‘อนาปตฺติ อาทิกมฺมิกสฺสา’’ติ อริฎฺฐสิกฺขาปเท อาคตตฺตา อตฺถีติ เจ? ยมฺปีติอาทิฯ สา ปเนสา อนาปตฺติฯ โส วุจฺจตีติ ตตฺถ อาคโตปิ สกมฺมพฺยาวโฎปิ เอวํ วุจฺจติฯ เอเตนุปาเยนาติ อสมนุภาสนฺตสฺส จ อาทิกมฺมิกสฺส จ วุตฺตตฺถวเสนฯ ฐเปตฺวา อริฎฺฐสิกฺขาปทนฺติ ตตฺถ อาทิกมฺมิกปทาภาวาฯ
416.Asamanubhāsantassāti kammakārake kattuniddeso, samanubhāsanakammaṃ akariyamānassāti attho. Odissa anuññāto nāma ummattakakhittacittavedanaṭṭādiko ‘‘anāpatti ādikammikassā’’ti ariṭṭhasikkhāpade āgatattā atthīti ce? Yampītiādi. Sā panesā anāpatti. So vuccatīti tattha āgatopi sakammabyāvaṭopi evaṃ vuccati. Etenupāyenāti asamanubhāsantassa ca ādikammikassa ca vuttatthavasena. Ṭhapetvā ariṭṭhasikkhāpadanti tattha ādikammikapadābhāvā.
ติวงฺคิกนฺติ เอตฺถ วาจาย เอว ปฎินิสฺสชฺชนฺตสฺส โอฎฺฐจลนาทิกายวิญฺญตฺติ โหติ, ตสฺมา ทุวิธมฺปิ วิญฺญตฺติํ กเถนฺตสฺส โหติฯ วจีเภทํ กาตุํ อสโกฺกนฺตสฺส กายวิการํ กโรนฺตสฺส อนาปตฺติยา ภวิตพฺพํฯ กสฺมา? ติวเงฺคสุ เอกสฺส ปริหีนตฺตา, ตสฺมา ติวงฺคภาโว อาปตฺติยา, องฺคหานิภาโว อนาปตฺติยาติ คเหตพฺพํฯ เอตฺถ สิยา – ยทิ องฺคหานิภาเวน อนาปตฺติ, เอวํ สเนฺตปิ วิการํ อกตฺวา จิเตฺตเนว วิสฺสเชฺชนฺตสฺส อนาปตฺติยา ภวิตพฺพนฺติ? ตํ น, กสฺมา? อฎฺฐกถายํ ‘‘กายวิการํ วา วจีเภทํ วา อกโรนฺตเสฺสว ปน อาปชฺชนโต อกิริย’’นฺติ หิ วุตฺตํ, ‘‘จิตฺตํ วา อนุปฺปาเทนฺตสฺส วา’’ติ น วุตฺตํ, ตสฺมา จิตฺตญฺจ นาม วิญฺญตฺติปฎิพทฺธํ เอวาติ วิสุํ องฺคภาเวเนว วุตฺตตฺตา ชานิตพฺพนฺติ เจ? ตํ น, ทฺวินฺนํเยว อกิริยาติ, ตสฺมา จิเตฺตน วิสฺสเชฺชนฺตสฺสาปิ อาปตฺติ วิย ทิสฺสติ, อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ ตตฺถ ‘‘อกุสลจิตฺต’’นฺติ วุตฺตนฺติ เจ? ‘‘จิตฺตพาหุลฺลโต วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ เตปิ กิร พาหุลฺลโต วทนฺติฯ
Tivaṅgikanti ettha vācāya eva paṭinissajjantassa oṭṭhacalanādikāyaviññatti hoti, tasmā duvidhampi viññattiṃ kathentassa hoti. Vacībhedaṃ kātuṃ asakkontassa kāyavikāraṃ karontassa anāpattiyā bhavitabbaṃ. Kasmā? Tivaṅgesu ekassa parihīnattā, tasmā tivaṅgabhāvo āpattiyā, aṅgahānibhāvo anāpattiyāti gahetabbaṃ. Ettha siyā – yadi aṅgahānibhāvena anāpatti, evaṃ santepi vikāraṃ akatvā citteneva vissajjentassa anāpattiyā bhavitabbanti? Taṃ na, kasmā? Aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kāyavikāraṃ vā vacībhedaṃ vā akarontasseva pana āpajjanato akiriya’’nti hi vuttaṃ, ‘‘cittaṃ vā anuppādentassa vā’’ti na vuttaṃ, tasmā cittañca nāma viññattipaṭibaddhaṃ evāti visuṃ aṅgabhāveneva vuttattā jānitabbanti ce? Taṃ na, dvinnaṃyeva akiriyāti, tasmā cittena vissajjentassāpi āpatti viya dissati, upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Tattha ‘‘akusalacitta’’nti vuttanti ce? ‘‘Cittabāhullato vutta’’nti vadanti. Tepi kira bāhullato vadanti.
ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑๐. สงฺฆเภทสิกฺขาปทํ • 10. Saṅghabhedasikkhāpadaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑๐. ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑๐. ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑๐. ปฐมสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Paṭhamasaṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā
