Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    ੬. ਪਠਮਸੇਖਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    6. Paṭhamasekhasuttavaṇṇanā

    ੧੬. ਛਟ੍ਠੇ ਸੇਖਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸੇਖੋ? ਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮਪਟਿਲਾਭਤੋ ਸੇਖੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    16. Chaṭṭhe sekhassāti ettha kenaṭṭhena sekho? Sekkhadhammapaṭilābhato sekho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੇਖੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸੇਖਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਸੇਖੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸੇਖੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੩)।

    ‘‘Kittāvatā nu kho, bhante, sekho hotīti? Idha, bhikkhu, sekhāya sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti…pe… sekhena sammāsamādhinā samannāgato hoti. Ettāvatā kho, bhikkhu, sekho hotī’’ti (saṃ. ni. 5.13).

    ਅਪਿਚ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖੋ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Apica sikkhatīti sekho. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਤਿ? ਅਧਿਸੀਲਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਪਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬)।

    ‘‘Sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati. Sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccatī’’ti (a. ni. 3.86).

    ਯੋਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਨੁਲੋਮਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰੋ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਰਤ੍ਤਾਪਰਰਤ੍ਤਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ – ‘‘ਅਜ੍ਜ વਾ ਸ੍વੇ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ ਅਧਿਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ, ਸੋਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋવ ਸੇਖੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਪਿ। ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਮਾਨਸਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸੋਮਾਨਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਚਰੋ ਪਾਸੋ, ਯ੍વਾਯਂ ਚਰਤਿ ਮਾਨਸੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧; ਮਹਾવ॰ ੩੩) ਏਤ੍ਥ ਰਾਗੋ ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ ਮਾਨਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੩, ੬੫) ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸੋ ਸੇਖੋ, ਕਾਲਂ ਕਯਿਰਾ ਜਨੇ ਸੁਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯) ਏਤ੍ਥ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਪਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Yopi kalyāṇaputhujjano anulomappaṭipadāya paripūrakārī sīlasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyogamanuyutto pubbarattāpararattaṃ bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto viharati – ‘‘ajja vā sve vā aññataraṃ sāmaññaphalaṃ adhigamissāmī’’ti, sopi vuccati sikkhatīti sekhoti. Imasmiṃ atthe na paṭivijjhantova sekho adhippeto, atha kho kalyāṇaputhujjanopi. Appattaṃ mānasaṃ etenāti appattamānaso. Mānasanti ‘‘antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) ettha rāgo mānasanti vutto. ‘‘Cittaṃ mano mānasa’’nti (dha. sa. 63, 65) ettha cittaṃ. ‘‘Appattamānaso sekho, kālaṃ kayirā jane sutā’’ti (saṃ. ni. 1.159) ettha arahattaṃ. Idhāpi arahattameva adhippetaṃ. Tena appattaarahattassāti vuttaṃ hoti.

    ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਅਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਖੇਮਂ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਨ੍ਤਿ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ, ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વੇ ਪਤ੍ਥਨਾ ਤਣ੍ਹਾਪਤ੍ਥਨਾ, ਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਾ ਚ। ‘‘ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਸ੍ਸ ਹਿ ਜਪ੍ਪਿਤਾਨਿ, ਪવੇਧਿਤਂ વਾਪਿ ਪਕਪ੍ਪਿਤੇਸੂ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੯੦੮; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੩੭) ਏਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਪਤ੍ਥਨਾ।

    Anuttaranti seṭṭhaṃ, asadisanti attho. Catūhi yogehi khemaṃ anupaddutanti yogakkhemaṃ, arahattameva adhippetaṃ. Patthayamānassāti dve patthanā taṇhāpatthanā, kusalacchandapatthanā ca. ‘‘Patthayamānassa hi jappitāni, pavedhitaṃ vāpi pakappitesū’’ti (su. ni. 908; mahāni. 137) ettha taṇhāpatthanā.

    ‘‘ਛਿਨ੍ਨਂ ਪਾਪਿਮਤੋ ਸੋਤਂ, વਿਦ੍ਧਸ੍ਤਂ વਿਨਲ਼ੀਕਤਂ।

    ‘‘Chinnaṃ pāpimato sotaṃ, viddhastaṃ vinaḷīkataṃ;

    ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲਾ ਹੋਥ, ਖੇਮਂ ਪਤ੍ਥੇਥ ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੫੨)।

    Pāmojjabahulā hotha, khemaṃ patthetha bhikkhavo’’ti. (ma. ni. 1.352);

    ਏਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਾ, ਅਯਮੇવ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇਨ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪੋਣਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਹਰਤੋਤਿ ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਦੁਕ੍ਖਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਪਤਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਰਤੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਾਯ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸਨਯੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤੇ ਭવਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ। ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਂ। ਇਤਿ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਏવਂ ਕਤ੍વਾ। ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਕਾਰਣਮ੍ਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ ਯਂ ਏવਂ ਬਹੂਪਕਾਰਂ, ਯਥਯਿਦਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਪਥਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਾਦੀਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਨਯੇਨੇવ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕੇਨ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਟ੍ਟਨਾ ਅਨ੍વਾવਟ੍ਟਨਾ ਆਭੋਗੋ ਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਅਯਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ।

    Ettha kattukamyatākusalacchandapatthanā, ayameva idhādhippetā. Tena patthayamānassāti taṃ yogakkhemaṃ gantukāmassa tanninnassa tappoṇassa tappabbhārassāti attho. Viharatoti ekaṃ iriyāpathadukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harato. Atha vā ‘‘sabbe saṅkhārā aniccāti adhimuccanto saddhāya viharatī’’tiādinā niddesanayena cettha attho daṭṭhabbo. Ajjhattikanti niyakajjhattasaṅkhāte ajjhatte bhavaṃ ajjhattikaṃ. Aṅganti kāraṇaṃ. Iti karitvāti evaṃ katvā. Na aññaṃ ekaṅgampi samanupassāmīti ettha ayaṃ saṅkhepattho – bhikkhave, ajjhattaṃ attano santāne samuṭṭhitaṃ kāraṇanti katvā aññaṃ ekakāraṇampi na samanupassāmi yaṃ evaṃ bahūpakāraṃ, yathayidaṃ yoniso manasikāroti upāyamanasikāro, pathamanasikāro, aniccādīsu aniccādinayeneva manasikāro, aniccānulomikena vā cittassa āvaṭṭanā anvāvaṭṭanā ābhogo samannāhāro manasikāro. Ayaṃ yoniso manasikāro.

    ਇਦਾਨਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋਨਿਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ, ਕੁਸਲਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ।

    Idāni yoniso manasikārassa ānubhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yoniso, bhikkhave, bhikkhu manasi karonto akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāvetī’’ti vuttaṃ. Tattha yoniso manasi karontoti ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo ariyasaccaṃ, ayaṃ dukkhanirodho ariyasaccaṃ, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca’’nti catūsu ariyasaccesu yoniso manasikāraṃ pavattento.

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਾ – ਯਦਿਪਿ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਸੇਕ੍ਖਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਆਗਤਂ, ਚਤੁਮਗ੍ਗਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮ। ਯੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ‘‘ਤਣ੍ਹਾવਜ੍ਜਾ ਤੇਭੂਮਕਾ ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯੋ, ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧੋ, ਨਿਰੋਧਸਮ੍ਪਾਪਕੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવ ਆਚਰਿਯਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਗ੍ਗਹਿਤਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੋ। ਸੋ ਅਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਂ ਸਮਾਰੁਲ਼੍ਹੋ ਸਮਾਨੋ ਤੇਭੂਮਕੇ ਖਨ੍ਧੇ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਉਪਾਯੇਨ ਪਥੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਤਿ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਤਿ ਚ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਇਧ ਮਨਸਿਕਾਰਸੀਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਾ ਪਨਾਯਂ ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਪੁਰਿਮਭવਿਕਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਯਞ੍ਚ ਸਮੁਦਯੋ ਇਦਂ ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਦਿਦਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਾਮ , ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਨਿਰੋਧਸਮ੍ਪਾਪਕਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ, ‘‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਉਪਾਯੇਨ ਪਥੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਤਿ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਤਿ ਚ।

    Tatrāyaṃ atthavibhāvanā – yadipi idaṃ suttaṃ avisesena sekkhapuggalavasena āgataṃ, catumaggasādhāraṇavasena pana saṅkhepeneva kammaṭṭhānaṃ kathayissāma. Yo catusaccakammaṭṭhāniko yogāvacaro ‘‘taṇhāvajjā tebhūmakā khandhā dukkhaṃ, taṇhā samudayo, ubhinnaṃ appavatti nirodho, nirodhasampāpako maggo’’ti evaṃ pubbe eva ācariyasantike uggahitacatusaccakammaṭṭhāno. So aparena samayena vipassanāmaggaṃ samāruḷho samāno tebhūmake khandhe ‘‘idaṃ dukkha’’nti yoniso manasi karoti, upāyena pathena samannāharati ceva vipassati ca. Vipassanā hi idha manasikārasīsena vuttā. Yā panāyaṃ tassa dukkhassa samuṭṭhāpikā purimabhavikā taṇhā, ayaṃ dukkhasamudayoti yoniso manasi karoti. Yasmā pana idaṃ dukkhaṃ, ayañca samudayo idaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhanti na pavattanti, tasmā yadidaṃ nibbānaṃ nāma , ayaṃ dukkhanirodhoti yoniso manasi karoti. Nirodhasampāpakaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yoniso manasi karoti, upāyena pathena samannāharati ceva vipassati ca.

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਉਪਾਯੋ – ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਨਾਮ ਖਨ੍ਧੇ ਹੋਤਿ, ਨ વਿવਟ੍ਟੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ, ਆਪੋਧਾਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੮) ਨਯੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਾਦਾਰੂਪਾਨਿ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਤਂ વવਤ੍ਥਾਪਯਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਤਤੋ ‘‘ਇਮੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਤੇ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚਾਤਿ ਦ੍વੇ ਭਾਗਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਨਾਮਰੂਪਂ ਸਹੇਤੁ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਭવਤਣ੍ਹਾਦਿਕੋ ਹੇਤੁ, ਅਯਂ ਆਹਾਰਾਦਿਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਹੇਤੁਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਸੋ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਹੁਤ੍વਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤਿ, ‘‘ਉਦਯਬ੍ਬਯਪਟਿਪੀਲ਼ਿਤਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤਿ, ‘‘ਅવਸવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਆਰੋਪੇਤਿ।

    Tatrāyaṃ upāyo – abhiniveso nāma khandhe hoti, na vivaṭṭe, tasmā ayamattho – ‘‘imasmiṃ kāye pathavīdhātu, āpodhātū’’tiādinā (dī. ni. 2.378) nayena cattāri mahābhūtāni tadanusārena upādārūpāni ca pariggahetvā ‘‘ayaṃ rūpakkhandho’’ti vavatthapeti. Taṃ vavatthāpayato uppanne tadārammaṇe cittacetasikadhamme ‘‘ime cattāro arūpakkhandhā’’ti vavatthapeti. Tato ‘‘ime pañcakkhandhā dukkha’’nti vavatthapeti. Te pana saṅkhepato nāmañca rūpañcāti dve bhāgā honti. Idañca nāmarūpaṃ sahetu sappaccayaṃ uppajjati, tassa ayaṃ avijjābhavataṇhādiko hetu, ayaṃ āhārādiko paccayoti hetuppaccaye vavatthapeti. So tesaṃ paccayānañca paccayuppannānañca yāthāvasarasalakkhaṇaṃ vavatthapetvā ‘‘ime dhammā ahutvā bhavanti, hutvā nirujjhanti, tasmā aniccā’’ti aniccalakkhaṇaṃ āropeti, ‘‘udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhā’’ti dukkhalakkhaṇaṃ āropeti, ‘‘avasavattanato anattā’’ti anattalakkhaṇaṃ āropeti.

    ਏવਂ ਤਿਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਓਭਾਸਾਦਿਕੇ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ‘ਅਮਗ੍ਗੋ’ਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਮੇવ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪਾਯਭੂਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਂ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਭਙ੍ਗਞਾਣਾਦੀਨਿ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾਦਯੋ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕਪ੍ਪਟਿવੇਧੇਨੇવ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਏਕਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਪ੍ਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਕੁਸਲਂ ਭਾવੇਤਿ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਕੁਚ੍ਛਿਤਸਲਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਕੁਸਲੋ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਭਾવਿਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਅਨવਜ੍ਜਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ, ਕੁਸਲਂ ਭਾવੇਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧)। ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ – ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਸ੍ਸਤਿ, ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਬਹੁਲੀਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੫)।

    Evaṃ tilakkhaṇāni āropetvā vipassanto udayabbayañāṇuppattiyā uppanne obhāsādike vipassanupakkilese ‘amaggo’ti udayabbayañāṇameva ‘‘ariyamaggassa upāyabhūto pubbabhāgamaggo’’ti maggāmaggaṃ vavatthapetvā puna udayabbayañāṇaṃ paṭipāṭiyā bhaṅgañāṇādīni ca uppādento sotāpattimaggādayo pāpuṇāti. Tasmiṃ khaṇe cattāri saccāni ekappaṭivedheneva paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti. Tattha dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhanto, samudayaṃ pahānappaṭivedhena paṭivijjhanto sabbaṃ akusalaṃ pajahati, nirodhaṃ sacchikiriyāpaṭivedhena paṭivijjhanto maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhanto sabbaṃ kusalaṃ bhāveti. Ariyamaggo hi nippariyāyato kucchitasalanādiatthena kusalo, tasmiñca bhāvite sabbepi kusalā anavajjabodhipakkhiyadhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchantīti. Evaṃ yoniso manasi karonto akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘idaṃ dukkhanti yoniso manasi karoti, ayaṃ dukkhasamudayoti yoniso manasi karotī’’tiādi (ma. ni. 1.21). Aparampi vuttaṃ ‘‘yoniso manasikārasampannassetaṃ, bhikkhave, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ – ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvessati, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bahulīkarissatī’’ti (saṃ. ni. 5.55).

    ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਿਕ੍ਖਨਸੀਲੋਤਿ વਾ ਸੇਖੋ। ਸਂਸਾਰੇ ਭਯਂ ਇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਤਸ੍ਸ ਸੇਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਧਿਗਮਾਯ ਯਥਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਏવਂ ਬਹੁਕਾਰੋ ਬਹੂਪਕਾਰੋ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਾਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਪਦਹਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવਸੇਨ ਪਦਹਨ੍ਤੋ, ਖਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਾਪੁਣੇ ਸਂਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਾਪੁਣੇ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਬਹੁਕਾਰੋਤਿ।

    Yonisomanasikāroti gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – sikkhati, sikkhāpadāni tassa atthi, sikkhanasīloti vā sekho. Saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti bhikkhu. Tassa sekhassa bhikkhuno uttamatthassa arahattassa pattiyā adhigamāya yathā yoniso manasikāro, evaṃ bahukāro bahūpakāro añño koci dhammo natthi. Kasmā? Yasmā yoniso upāyena manasikāraṃ purakkhatvā padahaṃ catubbidhasammappadhānavasena padahanto, khayaṃ dukkhassa pāpuṇe saṃkilesavaṭṭadukkhassa parikkhayaṃ pariyosānaṃ nibbānaṃ pāpuṇe adhigaccheyya, tasmā yoniso manasikāro bahukāroti.

    ਛਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੬. ਪਠਮਸੇਖਸੁਤ੍ਤਂ • 6. Paṭhamasekhasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact