| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना
4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
१०८. चतुत्थसिक्खापदे – हेमन्तिके कालेति हेमन्तकाले हिमपातसमये। कायं ओतापेन्ताति मञ्चपीठादीसु निसिन्ना बालातपेन कायं ओतापेन्ता। काले आरोचितेति यागुभत्तादीसु यस्स कस्सचि काले आरोचिते। ओवट्ठं होतीति हिमवस्सेन ओवट्ठं तिन्तं होति।
108. Catutthasikkhāpade – hemantike kāleti hemantakāle himapātasamaye. Kāyaṃ otāpentāti mañcapīṭhādīsu nisinnā bālātapena kāyaṃ otāpentā. Kāle ārociteti yāgubhattādīsu yassa kassaci kāle ārocite. Ovaṭṭhaṃ hotīti himavassena ovaṭṭhaṃ tintaṃ hoti.
११०. अवस्सिकसङ्केतेति वस्सिकवस्सानमासाति एवं अपञ्ञत्ते चत्तारो हेमन्तिके चत्तारो च गिम्हिके अट्ठ मासेति अत्थो। मण्डपे वाति साखामण्डपे वा पदरमण्डपे वा। रुक्खमूले वाति यस्स कस्सचि रुक्खस्स हेट्ठा। यत्थ काका वा कुलला वा न ऊहदन्तीति यत्थ धुवनिवासेन कुलावके कत्वा वसमाना एते काककुलला वा अञ्ञे वा सकुन्ता तं सेनासनं न ऊहदन्ति, तादिसे रुक्खमूले निक्खिपितुं अनुजानामीति। तस्मा यत्थ गोचरप्पसुता सकुन्ता विस्समित्वा गच्छन्ति, तस्स रुक्खस्स मूले निक्खिपितुं वट्टति। यस्मिं पन धुवनिवासेन कुलावके कत्वा वसन्ति, तस्स रुक्खस्स मूले न निक्खिपितब्बं। ‘‘अट्ठ मासे’’ति वचनतो येसु जनपदेसु वस्सकाले न वस्सति, तेसुपि चत्तारो मासे निक्खिपितुं न वट्टतियेव। ‘‘अवस्सिकसङ्केते’’ति वचनतो यत्थ हेमन्ते देवो वस्सति, तत्थ हेमन्तेपि अज्झोकासे निक्खिपितुं न वट्टति। गिम्हे पन सब्बत्थ विगतवलाहकं विसुद्धं नभं होति, एवरूपे काले केनचिदेव करणीयेन अज्झोकासे मञ्चपीठं निक्खिपितुं वट्टति।
110.Avassikasaṅketeti vassikavassānamāsāti evaṃ apaññatte cattāro hemantike cattāro ca gimhike aṭṭha māseti attho. Maṇḍape vāti sākhāmaṇḍape vā padaramaṇḍape vā. Rukkhamūle vāti yassa kassaci rukkhassa heṭṭhā. Yattha kākā vā kulalā vā na ūhadantīti yattha dhuvanivāsena kulāvake katvā vasamānā ete kākakulalā vā aññe vā sakuntā taṃ senāsanaṃ na ūhadanti, tādise rukkhamūle nikkhipituṃ anujānāmīti. Tasmā yattha gocarappasutā sakuntā vissamitvā gacchanti, tassa rukkhassa mūle nikkhipituṃ vaṭṭati. Yasmiṃ pana dhuvanivāsena kulāvake katvā vasanti, tassa rukkhassa mūle na nikkhipitabbaṃ. ‘‘Aṭṭha māse’’ti vacanato yesu janapadesu vassakāle na vassati, tesupi cattāro māse nikkhipituṃ na vaṭṭatiyeva. ‘‘Avassikasaṅkete’’ti vacanato yattha hemante devo vassati, tattha hemantepi ajjhokāse nikkhipituṃ na vaṭṭati. Gimhe pana sabbattha vigatavalāhakaṃ visuddhaṃ nabhaṃ hoti, evarūpe kāle kenacideva karaṇīyena ajjhokāse mañcapīṭhaṃ nikkhipituṃ vaṭṭati.
अब्भोकासिकेनापि वत्तं जानितब्बं, तस्स हि सचे पुग्गलिकमञ्चको अत्थि, तत्थेव सयितब्बं। सङ्घिकं गण्हन्तेन वेत्तेन वा वाकेन वा वीतमञ्चको गहेतब्बो। तस्मिं असति पुराणमञ्चको गहेतब्बो। तस्मिम्पि असति नववायिमो वा ओनद्धको वा गहेतब्बो। गहेत्वा च पन ‘‘अहं उक्कट्ठरुक्खमूलिको उक्कट्ठअब्भोकासिको’’ति चीवरकुटिम्पि अकत्वा असमये अज्झोकासे रुक्खमूले वा पञ्ञपेत्वा निपज्जितुं न वट्टति। सचे पन चतुग्गुणेनपि चीवरेन कतकुटि अतेमेन्तं रक्खितुं न सक्कोति, सत्ताहवद्दलिकादीनि भवन्ति, भिक्खुनो कायानुगतिकत्ता वट्टति।
Abbhokāsikenāpi vattaṃ jānitabbaṃ, tassa hi sace puggalikamañcako atthi, tattheva sayitabbaṃ. Saṅghikaṃ gaṇhantena vettena vā vākena vā vītamañcako gahetabbo. Tasmiṃ asati purāṇamañcako gahetabbo. Tasmimpi asati navavāyimo vā onaddhako vā gahetabbo. Gahetvā ca pana ‘‘ahaṃ ukkaṭṭharukkhamūliko ukkaṭṭhaabbhokāsiko’’ti cīvarakuṭimpi akatvā asamaye ajjhokāse rukkhamūle vā paññapetvā nipajjituṃ na vaṭṭati. Sace pana catugguṇenapi cīvarena katakuṭi atementaṃ rakkhituṃ na sakkoti, sattāhavaddalikādīni bhavanti, bhikkhuno kāyānugatikattā vaṭṭati.
अरञ्ञे पण्णकुटीसु वसन्तानं सीलसम्पदाय पसन्नचित्ता मनुस्सा नवं मञ्चपीठं देन्ति ‘‘सङ्घिकपरिभोगेन परिभुञ्जथा’’ति वसित्वा गच्छन्तेहि सामन्तविहारे सभागभिक्खूनं पेसेत्वा गन्तब्बं, सभागानं अभावे अनोवस्सके निक्खिपित्वा गन्तब्बं, अनोवस्सके असति रुक्खे लग्गेत्वा गन्तब्बं। चेतियङ्गणे सम्मज्जनिं गहेत्वा भोजनसालङ्गणं वा उपोसथागारङ्गणं वा परिवेणदिवाट्ठानअग्गिसालादीसु वा अञ्ञतरं सम्मज्जित्वा धोवित्वा पुन सम्मज्जनीमाळकेयेव ठपेतब्बा। उपोसथागारादीसु अञ्ञतरस्मिं गहेत्वा अवसेसानि सम्मज्जन्तस्सापि एसेव नयो।
Araññe paṇṇakuṭīsu vasantānaṃ sīlasampadāya pasannacittā manussā navaṃ mañcapīṭhaṃ denti ‘‘saṅghikaparibhogena paribhuñjathā’’ti vasitvā gacchantehi sāmantavihāre sabhāgabhikkhūnaṃ pesetvā gantabbaṃ, sabhāgānaṃ abhāve anovassake nikkhipitvā gantabbaṃ, anovassake asati rukkhe laggetvā gantabbaṃ. Cetiyaṅgaṇe sammajjaniṃ gahetvā bhojanasālaṅgaṇaṃ vā uposathāgāraṅgaṇaṃ vā pariveṇadivāṭṭhānaaggisālādīsu vā aññataraṃ sammajjitvā dhovitvā puna sammajjanīmāḷakeyeva ṭhapetabbā. Uposathāgārādīsu aññatarasmiṃ gahetvā avasesāni sammajjantassāpi eseva nayo.
यो पन भिक्खाचारमग्गं सम्मज्जन्तोव गन्तुकामो होति, तेन सम्मज्जित्वा सचे अन्तरामग्गे साला अत्थि, तत्थ ठपेतब्बा। सचे नत्थि, वलाहकानं अनुट्ठितभावं सल्लक्खेत्वा ‘‘यावाहं गामतो निक्खमामि, ताव न वस्सिस्सती’’ति जानन्तेन यत्थ कत्थचि निक्खिपित्वा पुन पच्चागच्छन्तेन पाकतिकट्ठाने ठपेतब्बा। सचे वस्सिस्सतीति जानन्तो अज्झोकासे ठपेति, दुक्कटन्ति महापच्चरियं वुत्तं। सचे पन तत्र तत्रेव सम्मज्जनत्थाय सम्मज्जनी निक्खित्ता होति, तं तं ठानं सम्मज्जित्वा तत्र तत्रेव निक्खिपितुं वट्टति। आसनसालं सम्मज्जन्तेन वत्तं जानितब्बं। तत्रिदं वत्तं – मज्झतो पट्ठाय पादट्ठानाभिमुखा वालिका हरितब्बा। कचवरं हत्थेहि गहेत्वा बहि छड्डेतब्बं।
Yo pana bhikkhācāramaggaṃ sammajjantova gantukāmo hoti, tena sammajjitvā sace antarāmagge sālā atthi, tattha ṭhapetabbā. Sace natthi, valāhakānaṃ anuṭṭhitabhāvaṃ sallakkhetvā ‘‘yāvāhaṃ gāmato nikkhamāmi, tāva na vassissatī’’ti jānantena yattha katthaci nikkhipitvā puna paccāgacchantena pākatikaṭṭhāne ṭhapetabbā. Sace vassissatīti jānanto ajjhokāse ṭhapeti, dukkaṭanti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Sace pana tatra tatreva sammajjanatthāya sammajjanī nikkhittā hoti, taṃ taṃ ṭhānaṃ sammajjitvā tatra tatreva nikkhipituṃ vaṭṭati. Āsanasālaṃ sammajjantena vattaṃ jānitabbaṃ. Tatridaṃ vattaṃ – majjhato paṭṭhāya pādaṭṭhānābhimukhā vālikā haritabbā. Kacavaraṃ hatthehi gahetvā bahi chaḍḍetabbaṃ.
१११. मसारकोति मञ्चपादे विज्झित्वा तत्थ अटनियो पवेसेत्वा कतो। बुन्दिकाबद्धोति अटनीहि मञ्चपादे डंसापेत्वा पल्लङ्कसङ्खेपेन कतो। कुळीरपादकोति अस्समेण्डकादीनं पादसदिसेहि पादेहि कतो। यो वा पन कोचि वङ्कपादको, अयं वुच्चति कुळीरपादको। आहच्चपादकोति अयं पन ‘‘आहच्चपादको नाम मञ्चो अङ्गे विज्झित्वा कतो होती’’ति एवं परतो पाळियंयेव वुत्तो, तस्मा अटनियो विज्झित्वा तत्थ पादसिखं पवेसेत्वा उपरि आणिं दत्वा कतमञ्चो ‘‘आहच्चपादको’’ति वेदितब्बो। पीठेपि एसेव नयो। अन्तो संवेठेत्वा बद्धं होतीति हेट्ठा च उपरि च वित्थतं मज्झे सङ्खित्तं पणवसण्ठानं कत्वा बद्धं होति, तं किर मज्झे सीहब्यग्घचम्मपरिक्खित्तम्पि करोन्ति। अकप्पियचम्मं नामेत्थ नत्थि। सेनासनञ्हि सोवण्णमयम्पि वट्टति, तस्मा तं महग्घं होति। अनुपसम्पन्नं सन्थरापेति तस्स पलिबोधोति येन सन्थरापितं, तस्स पलिबोधो। लेड्डुपातं अतिक्कमन्तस्स आपत्ति पाचित्तियस्साति थाममज्झिमस्स पुरिसस्स लेड्डुपातं अतिक्कमन्तस्स पाचित्तियं।
111.Masārakoti mañcapāde vijjhitvā tattha aṭaniyo pavesetvā kato. Bundikābaddhoti aṭanīhi mañcapāde ḍaṃsāpetvā pallaṅkasaṅkhepena kato. Kuḷīrapādakoti assameṇḍakādīnaṃ pādasadisehi pādehi kato. Yo vā pana koci vaṅkapādako, ayaṃ vuccati kuḷīrapādako. Āhaccapādakoti ayaṃ pana ‘‘āhaccapādako nāma mañco aṅge vijjhitvā kato hotī’’ti evaṃ parato pāḷiyaṃyeva vutto, tasmā aṭaniyo vijjhitvā tattha pādasikhaṃ pavesetvā upari āṇiṃ datvā katamañco ‘‘āhaccapādako’’ti veditabbo. Pīṭhepi eseva nayo. Anto saṃveṭhetvā baddhaṃ hotīti heṭṭhā ca upari ca vitthataṃ majjhe saṅkhittaṃ paṇavasaṇṭhānaṃ katvā baddhaṃ hoti, taṃ kira majjhe sīhabyagghacammaparikkhittampi karonti. Akappiyacammaṃ nāmettha natthi. Senāsanañhi sovaṇṇamayampi vaṭṭati, tasmā taṃ mahagghaṃ hoti. Anupasampannaṃ santharāpeti tassa palibodhoti yena santharāpitaṃ, tassa palibodho. Leḍḍupātaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassāti thāmamajjhimassa purisassa leḍḍupātaṃ atikkamantassa pācittiyaṃ.
अयं पनेत्थ विनिच्छयो – थेरो भोजनसालायं भत्तकिच्चं कत्वा दहरं आणापेति ‘‘गच्छ दिवाट्ठाने मञ्चपीठं पञ्ञपेही’’ति। सो तथा कत्वा निसिन्नो। थेरो यथारुचिं विचरित्वा तत्थ गन्त्वा थविकं वा उत्तरासङ्गं वा ठपेति, ततो पट्ठाय थेरस्स पलिबोधो। निसीदित्वा सयं गच्छन्तो नेव उद्धरति, न उद्धरापेति, लेड्डुपातातिक्कमे पाचित्तियं। सचे पन थेरो तत्थ थविकं वा उत्तरासङ्गं वा अट्ठपेत्वा चङ्कमन्तोव दहरं ‘‘गच्छ त्व’’न्ति भणति, तेन ‘‘इदं भन्ते मञ्चपीठ’’न्ति आचिक्खितब्बं। सचे थेरो वत्तं जानाति ‘‘त्वं गच्छ, अहं पाकतिकं करिस्सामी’’ति वत्तब्बं। सचे बालो होति अनुग्गहितवत्तो ‘‘गच्छ, मा इध तिट्ठ, नेव निसीदितुं न निपज्जितुं देमी’’ति दहरं तज्जेतियेव। दहरेन ‘‘भन्ते सुखं सयथा’’ति कप्पं लभित्वा वन्दित्वा गन्तब्बं। तस्मिं गते थेरस्सेव पलिबोधो। पुरिमनयेनेव चस्स आपत्ति वेदितब्बा।
Ayaṃ panettha vinicchayo – thero bhojanasālāyaṃ bhattakiccaṃ katvā daharaṃ āṇāpeti ‘‘gaccha divāṭṭhāne mañcapīṭhaṃ paññapehī’’ti. So tathā katvā nisinno. Thero yathāruciṃ vicaritvā tattha gantvā thavikaṃ vā uttarāsaṅgaṃ vā ṭhapeti, tato paṭṭhāya therassa palibodho. Nisīditvā sayaṃ gacchanto neva uddharati, na uddharāpeti, leḍḍupātātikkame pācittiyaṃ. Sace pana thero tattha thavikaṃ vā uttarāsaṅgaṃ vā aṭṭhapetvā caṅkamantova daharaṃ ‘‘gaccha tva’’nti bhaṇati, tena ‘‘idaṃ bhante mañcapīṭha’’nti ācikkhitabbaṃ. Sace thero vattaṃ jānāti ‘‘tvaṃ gaccha, ahaṃ pākatikaṃ karissāmī’’ti vattabbaṃ. Sace bālo hoti anuggahitavatto ‘‘gaccha, mā idha tiṭṭha, neva nisīdituṃ na nipajjituṃ demī’’ti daharaṃ tajjetiyeva. Daharena ‘‘bhante sukhaṃ sayathā’’ti kappaṃ labhitvā vanditvā gantabbaṃ. Tasmiṃ gate therasseva palibodho. Purimanayeneva cassa āpatti veditabbā.
अथ पन आणत्तिक्खणेयेव दहरो ‘‘मय्हं भन्ते भण्डकधोवनादि किञ्चि करणीयं अत्थी’’ति वदति, थेरो च नं ‘‘त्वं पञ्ञपेत्वा गच्छाही’’ति वत्वा भोजनसालतो निक्खमित्वा अञ्ञत्थ गच्छति, पादुद्धारेन कारेतब्बो। सचे तत्थेव गन्त्वा निसीदति पुरिमनयेनेव चस्स लेड्डुपातातिक्कमे आपत्ति। सचे पन थेरो सामणेरं आणापेति , सामणेरे तत्थ मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वा निसिन्नेपि भोजनसालतो अञ्ञत्थ गच्छन्तो पादुद्धारेन कारेतब्बो। गन्त्वा निसिन्नो पुन गमनकाले लेड्डुपातातिक्कमे आपत्तिया कारेतब्बो। सचे पन आणापेन्तो मञ्चपीठं पञ्ञपेत्वा तत्थेव निसीदाति आणापेति, यत्रिच्छति तत्र गन्त्वा आगन्तुं लभति। सयं पन पाकतिकं अकत्वा गच्छन्तस्स लेड्डुपातातिक्कमे पाचित्तियं। अन्तरसन्निपाते मञ्चपीठानि पञ्ञपेत्वा निसिन्नेहि गमनकाले आरामिकानं इमं पटिसामेथाति वत्तब्बं, अवत्वा गच्छन्तानं लेड्डुपातातिक्कमे आपत्ति।
Atha pana āṇattikkhaṇeyeva daharo ‘‘mayhaṃ bhante bhaṇḍakadhovanādi kiñci karaṇīyaṃ atthī’’ti vadati, thero ca naṃ ‘‘tvaṃ paññapetvā gacchāhī’’ti vatvā bhojanasālato nikkhamitvā aññattha gacchati, pāduddhārena kāretabbo. Sace tattheva gantvā nisīdati purimanayeneva cassa leḍḍupātātikkame āpatti. Sace pana thero sāmaṇeraṃ āṇāpeti , sāmaṇere tattha mañcapīṭhaṃ paññapetvā nisinnepi bhojanasālato aññattha gacchanto pāduddhārena kāretabbo. Gantvā nisinno puna gamanakāle leḍḍupātātikkame āpattiyā kāretabbo. Sace pana āṇāpento mañcapīṭhaṃ paññapetvā tattheva nisīdāti āṇāpeti, yatricchati tatra gantvā āgantuṃ labhati. Sayaṃ pana pākatikaṃ akatvā gacchantassa leḍḍupātātikkame pācittiyaṃ. Antarasannipāte mañcapīṭhāni paññapetvā nisinnehi gamanakāle ārāmikānaṃ imaṃ paṭisāmethāti vattabbaṃ, avatvā gacchantānaṃ leḍḍupātātikkame āpatti.
महाधम्मसवनं नाम होति तत्थ उपोसथागारतोपि भोजनसालतोपि आहरित्वा मञ्चपीठानि पञ्ञपेन्ति। आवासिकानंयेव पलिबोधो। सचे आगन्तुका ‘‘इदं अम्हाकं उपज्झायस्स इदं आचरियस्सा’’ति गण्हन्ति, ततो पट्ठाय तेसंयेव पलिबोधो। गमनकाले पाकतिकं अकत्वा लेड्डुपातं अतिक्कमन्तानं आपत्ति। महापच्चरियं पुन वुत्तं – ‘‘याव अञ्ञे न निसीदन्ति, ताव येहि पञ्ञत्तं, तेसं भारो। अञ्ञेसु आगन्त्वा निसिन्नेसु निसिन्नकानं भारो। सचे ते अनुद्धरित्वा वा अनुद्धरापेत्वा वा गच्छन्ति, दुक्कटं। कस्मा? अनाणत्तिया पञ्ञपितत्ता’’ति। धम्मासने पञ्ञत्ते याव उस्सारको वा धम्मकथिको वा नागच्छति, ताव पञ्ञापकानं पलिबोधो, तस्मिं आगन्त्वा निसिन्ने तस्स पलिबोधो। सकलं अहोरत्तं धम्मसवनं होति, अञ्ञो उस्सारको वा धम्मकथिको वा उट्ठहति, अञ्ञो निसीदति, यो यो आगन्त्वा निसीदति, तस्स तस्स भारो। उट्ठहन्तेन पन ‘‘इदमासनं तुम्हाकं भारो’’ति वत्वा गन्तब्बं। सचेपि इतरस्मिं अनागतेयेव पठमं निसिन्नो उट्ठाय गच्छति, तस्मिञ्च अन्तोउपचारट्ठेयेव इतरो आगन्त्वा निसीदति, उट्ठाय गतो आपत्तिया न कारेतब्बो। सचे पन इतरस्मिं अनागतेयेव पठमं निसिन्नो उट्ठायासना लेड्डुपातं अतिक्कमति, आपत्तिया कारेतब्बो। सब्बत्थ च ‘‘लेड्डुपातातिक्कमे पठमपादे दुक्कटं, दुतिये पाचित्तिय’’न्ति अयं नयो महापच्चरियं वुत्तो।
Mahādhammasavanaṃ nāma hoti tattha uposathāgāratopi bhojanasālatopi āharitvā mañcapīṭhāni paññapenti. Āvāsikānaṃyeva palibodho. Sace āgantukā ‘‘idaṃ amhākaṃ upajjhāyassa idaṃ ācariyassā’’ti gaṇhanti, tato paṭṭhāya tesaṃyeva palibodho. Gamanakāle pākatikaṃ akatvā leḍḍupātaṃ atikkamantānaṃ āpatti. Mahāpaccariyaṃ puna vuttaṃ – ‘‘yāva aññe na nisīdanti, tāva yehi paññattaṃ, tesaṃ bhāro. Aññesu āgantvā nisinnesu nisinnakānaṃ bhāro. Sace te anuddharitvā vā anuddharāpetvā vā gacchanti, dukkaṭaṃ. Kasmā? Anāṇattiyā paññapitattā’’ti. Dhammāsane paññatte yāva ussārako vā dhammakathiko vā nāgacchati, tāva paññāpakānaṃ palibodho, tasmiṃ āgantvā nisinne tassa palibodho. Sakalaṃ ahorattaṃ dhammasavanaṃ hoti, añño ussārako vā dhammakathiko vā uṭṭhahati, añño nisīdati, yo yo āgantvā nisīdati, tassa tassa bhāro. Uṭṭhahantena pana ‘‘idamāsanaṃ tumhākaṃ bhāro’’ti vatvā gantabbaṃ. Sacepi itarasmiṃ anāgateyeva paṭhamaṃ nisinno uṭṭhāya gacchati, tasmiñca antoupacāraṭṭheyeva itaro āgantvā nisīdati, uṭṭhāya gato āpattiyā na kāretabbo. Sace pana itarasmiṃ anāgateyeva paṭhamaṃ nisinno uṭṭhāyāsanā leḍḍupātaṃ atikkamati, āpattiyā kāretabbo. Sabbattha ca ‘‘leḍḍupātātikkame paṭhamapāde dukkaṭaṃ, dutiye pācittiya’’nti ayaṃ nayo mahāpaccariyaṃ vutto.
११२. चिमिलिकं वातिआदीसु चिमिलिका नाम सुधादिपरिकम्मकताय भूमिया वण्णानुरक्खणत्थं कता होति , तं हेट्ठा पत्थरित्वा उपरि कटसारकं पत्थरन्ति। उत्तरत्थरणं नाम मञ्चपीठानं उपरि अत्थरितब्बकं पच्चत्थरणं। भूमत्थरणं नाम भूमियं अत्थरितब्बा कटसारकादिविकति। तट्टिकं नाम तालपण्णेहि वा वाकेहि वा कततट्टिका। चम्मखण्डो नाम सीहब्यग्घदीपितरच्छचम्मादीसुपि यंकिञ्चि चम्मं। अट्ठकथासु हि सेनासनपरिभोगे पटिक्खित्तचम्मं नाम न दिस्सति, तस्मा सीहचम्मादीनं परिहरणेयेव पटिक्खेपो वेदितब्बो। पादपुञ्छनी नाम रज्जुकेहि वा पिलोतिकाहि वा पादपुञ्छनत्थं कता। फलकपीठं नाम फलकमयं पीठं। अथ वा फलकञ्चेव दारुमयपीठञ्च; एतेन सब्बम्पि दारुभण्डादि सङ्गहितं। महापच्चरियं पन वित्थारेनेव वुत्तं – ‘‘आधारकं पत्तपिधानं पादकथलिकं तालवण्टं बीजनीपत्तकं यंकिञ्चि दारुभण्डं अन्तमसो पानीयउळुङ्कं पानीयसङ्खं अज्झोकासे निक्खिपित्वा गच्छन्तस्स दुक्कट’’न्ति। महाअट्ठकथायं पन एस नयो दुतियसिक्खापदे दस्सितो। अज्झोकासे रजनं पचित्वा रजनभाजनं रजनउळुङ्को रजनदोणिकाति सब्बं अग्गिसालाय पटिसामेतब्बं। सचे अग्गिसाला नत्थि, अनोवस्सके पब्भारे निक्खिपितब्बं। तस्मिम्पि असति यत्थ ओलोकेन्ता भिक्खू पस्सन्ति, तादिसे ठाने ठपेत्वापि गन्तुं वट्टति।
112.Cimilikaṃ vātiādīsu cimilikā nāma sudhādiparikammakatāya bhūmiyā vaṇṇānurakkhaṇatthaṃ katā hoti , taṃ heṭṭhā pattharitvā upari kaṭasārakaṃ pattharanti. Uttarattharaṇaṃ nāma mañcapīṭhānaṃ upari attharitabbakaṃ paccattharaṇaṃ. Bhūmattharaṇaṃ nāma bhūmiyaṃ attharitabbā kaṭasārakādivikati. Taṭṭikaṃ nāma tālapaṇṇehi vā vākehi vā katataṭṭikā. Cammakhaṇḍo nāma sīhabyagghadīpitaracchacammādīsupi yaṃkiñci cammaṃ. Aṭṭhakathāsu hi senāsanaparibhoge paṭikkhittacammaṃ nāma na dissati, tasmā sīhacammādīnaṃ pariharaṇeyeva paṭikkhepo veditabbo. Pādapuñchanī nāma rajjukehi vā pilotikāhi vā pādapuñchanatthaṃ katā. Phalakapīṭhaṃ nāma phalakamayaṃ pīṭhaṃ. Atha vā phalakañceva dārumayapīṭhañca; etena sabbampi dārubhaṇḍādi saṅgahitaṃ. Mahāpaccariyaṃ pana vitthāreneva vuttaṃ – ‘‘ādhārakaṃ pattapidhānaṃ pādakathalikaṃ tālavaṇṭaṃ bījanīpattakaṃ yaṃkiñci dārubhaṇḍaṃ antamaso pānīyauḷuṅkaṃ pānīyasaṅkhaṃ ajjhokāse nikkhipitvā gacchantassa dukkaṭa’’nti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana esa nayo dutiyasikkhāpade dassito. Ajjhokāse rajanaṃ pacitvā rajanabhājanaṃ rajanauḷuṅko rajanadoṇikāti sabbaṃ aggisālāya paṭisāmetabbaṃ. Sace aggisālā natthi, anovassake pabbhāre nikkhipitabbaṃ. Tasmimpi asati yattha olokentā bhikkhū passanti, tādise ṭhāne ṭhapetvāpi gantuṃ vaṭṭati.
अञ्ञस्स पुग्गलिकेति यस्मिं विस्सासग्गाहो न रुहति, तस्स सन्तके दुक्कटं। यस्मिं पन विस्सासो रुहति, तस्स सन्तकं अत्तनो पुग्गलिकमिव होतीति महापच्चरियादीसु वुत्तं।
Aññassapuggaliketi yasmiṃ vissāsaggāho na ruhati, tassa santake dukkaṭaṃ. Yasmiṃ pana vissāso ruhati, tassa santakaṃ attano puggalikamiva hotīti mahāpaccariyādīsu vuttaṃ.
११३. आपुच्छं गच्छतीति यो भिक्खु वा सामणेरो वा आरामिको वा लज्जी होति, अत्तनो पलिबोधं विय मञ्ञति, यो तथारूपं आपुच्छित्वा गच्छति, तस्स अनापत्ति। ओतापेन्तो गच्छतीति आतपे ओतापेन्तो आगन्त्वा उद्धरिस्सामीति गच्छति; एवं गच्छतो अनापत्ति। केनचि पलिबुद्धं होतीति सेनासनं केनचि उपद्दुतं होतीति अत्थो। सचेपि हि वुड्ढतरो भिक्खु उट्ठापेत्वा गण्हाति, सचेपि यक्खो वा पेतो वा आगन्त्वा निसीदति, कोचि वा इस्सरो आगन्त्वा गण्हाति, सेनासनं पलिबुद्धं होति, सीहब्यग्घादीसु वा पन तं पदेसं आगन्त्वा ठितेसुपि सेनासनं पलिबुद्धं होतियेव। एवं केनचि पलिबुद्धे अनुद्धरित्वापि गच्छतो अनापत्ति। आपदासूति जीवितब्रह्मचरियन्तरायेसु। सेसं उत्तानमेवाति।
113.Āpucchaṃ gacchatīti yo bhikkhu vā sāmaṇero vā ārāmiko vā lajjī hoti, attano palibodhaṃ viya maññati, yo tathārūpaṃ āpucchitvā gacchati, tassa anāpatti. Otāpento gacchatīti ātape otāpento āgantvā uddharissāmīti gacchati; evaṃ gacchato anāpatti. Kenaci palibuddhaṃ hotīti senāsanaṃ kenaci upaddutaṃ hotīti attho. Sacepi hi vuḍḍhataro bhikkhu uṭṭhāpetvā gaṇhāti, sacepi yakkho vā peto vā āgantvā nisīdati, koci vā issaro āgantvā gaṇhāti, senāsanaṃ palibuddhaṃ hoti, sīhabyagghādīsu vā pana taṃ padesaṃ āgantvā ṭhitesupi senāsanaṃ palibuddhaṃ hotiyeva. Evaṃ kenaci palibuddhe anuddharitvāpi gacchato anāpatti. Āpadāsūti jīvitabrahmacariyantarāyesu. Sesaṃ uttānamevāti.
कथिनसमुट्ठानं – कायवाचतो कायवाचाचित्ततो च समुट्ठाति, किरियाकिरियं, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Kathinasamuṭṭhānaṃ – kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
पठमसेनासनसिक्खापदं चतुत्थं।
Paṭhamasenāsanasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. भूतगामवग्गो • 2. Bhūtagāmavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४. पठमसेनासनसिक्खापदं • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadaṃ
