| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना
4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
११०. ‘‘एवञ्चिदं भगवता भिक्खूनं सिक्खापदं पञ्ञत्तं होती’’ति वचनतो, परिवारे ‘‘एका पञ्ञत्ति, एका अनुपञ्ञत्ती’’ति (परि॰ २२६) वचनतो च इध अत्थि अनुपञ्ञत्तीति सिद्धं। किञ्चापि सिद्धं, ‘‘एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्याथा’’तिआदिना पन पञ्ञत्तिट्ठानं न पञ्ञायति, केवलं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठमासे…पे॰… निक्खिपितु’’न्ति एत्तकमेव वुत्तं, तं कस्माति चे? पठमपञ्ञत्तियं वुत्तनयेनेव वत्तब्बतो अविसेसत्ता न वुत्तं। यदि एवं का एत्थ अनुपञ्ञत्तीति? अज्झोकासेति। अयमनुपञ्ञत्ति पञ्ञत्तियम्पि अत्थीति चे? अत्थि, तं पन ओकासमत्तदीपनं, दुतियं चातुवस्सिकमाससङ्खातकालदीपनं। यस्मा उभयम्पि एकं कालोकासं एकतो कत्वा ‘‘अज्झोकासे’’ति वुत्तन्ति दीपेन्तो भगवा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे…पे॰… निक्खिपितु’’न्ति आहाति वेदितब्बं। तेनेव मातिकाट्ठकथायं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना) वुत्तं ‘‘यत्थ च यदा च सन्थरितुं न वट्टति, तं सब्बमिध अज्झोकाससङ्ख्यमेव गतन्ति वेदितब्ब’’न्ति। हेमन्तकालस्स अनापत्तिसमयत्ता इदं सिक्खापदं निदानानपेक्खन्ति सिद्धं, तथा हि अज्झोकासपदसामत्थियेन अयं विसेसो – वस्सानकाले ओवस्सकट्ठाने अज्झोकासे, मण्डपादिम्हि च न वट्टति। हेमन्तकाले पकतिअज्झोकासे न वट्टति, सब्बमिध ओवस्सकेपि मण्डपादिम्हि वट्टति, तञ्च खो यत्थ हिमवस्सेन सेनासनं न तेमेति, गिम्हकाले पकतिअज्झोकासेपि वट्टति, तञ्च खो अकालमेघादस्सनेयेवाति अयं विसेसो ‘‘अट्ठ मासे’’ति च ‘‘अवस्सिकसङ्केते’’ति च एतेसं द्विन्नं पदानं सामत्थियतोपि सिद्धो।
110. ‘‘Evañcidaṃ bhagavatā bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ hotī’’ti vacanato, parivāre ‘‘ekā paññatti, ekā anupaññattī’’ti (pari. 226) vacanato ca idha atthi anupaññattīti siddhaṃ. Kiñcāpi siddhaṃ, ‘‘evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyāthā’’tiādinā pana paññattiṭṭhānaṃ na paññāyati, kevalaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, aṭṭhamāse…pe… nikkhipitu’’nti ettakameva vuttaṃ, taṃ kasmāti ce? Paṭhamapaññattiyaṃ vuttanayeneva vattabbato avisesattā na vuttaṃ. Yadi evaṃ kā ettha anupaññattīti? Ajjhokāseti. Ayamanupaññatti paññattiyampi atthīti ce? Atthi, taṃ pana okāsamattadīpanaṃ, dutiyaṃ cātuvassikamāsasaṅkhātakāladīpanaṃ. Yasmā ubhayampi ekaṃ kālokāsaṃ ekato katvā ‘‘ajjhokāse’’ti vuttanti dīpento bhagavā ‘‘anujānāmi, bhikkhave…pe… nikkhipitu’’nti āhāti veditabbaṃ. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘yattha ca yadā ca santharituṃ na vaṭṭati, taṃ sabbamidha ajjhokāsasaṅkhyameva gatanti veditabba’’nti. Hemantakālassa anāpattisamayattā idaṃ sikkhāpadaṃ nidānānapekkhanti siddhaṃ, tathā hi ajjhokāsapadasāmatthiyena ayaṃ viseso – vassānakāle ovassakaṭṭhāne ajjhokāse, maṇḍapādimhi ca na vaṭṭati. Hemantakāle pakatiajjhokāse na vaṭṭati, sabbamidha ovassakepi maṇḍapādimhi vaṭṭati, tañca kho yattha himavassena senāsanaṃ na temeti, gimhakāle pakatiajjhokāsepi vaṭṭati, tañca kho akālameghādassaneyevāti ayaṃ viseso ‘‘aṭṭha māse’’ti ca ‘‘avassikasaṅkete’’ti ca etesaṃ dvinnaṃ padānaṃ sāmatthiyatopi siddho.
किञ्च भिय्यो – अट्ठकथायं सन्दस्सितविसेसोव। चम्मादिना ओनद्धको वा नववायिमो वा न सीघं विनस्सति। कायानुगतिकत्ताति काये यत्थ, तत्थ गतत्ता। सङ्घिकमञ्चादिम्हि कायं फुसापेत्वा विहरितुं न वट्टतीति धम्मसिरित्थेरो। ‘‘सङ्घिकं पन ‘अज्झोकासपरिभोगेन परिभुञ्जथ, भन्ते, यथासुख’न्ति दायका देन्ति सेनासनं, एवरूपे अनापत्ती’’ति अन्धकट्ठकथायं वचनतो, इध च पटिक्खेपाभावतो वट्टति। ‘‘अञ्ञञ्च एवरूपन्ति अपरे’’ति वुत्तं। ‘‘पादट्ठानाभिमुखाति निसीदन्तस्स पादपतनट्ठानाभिमुखा’’ति लिखितं। सम्मज्जन्तस्स पादट्ठानाभिमुखन्ति आचरियस्स तक्को।
Kiñca bhiyyo – aṭṭhakathāyaṃ sandassitavisesova. Cammādinā onaddhako vā navavāyimo vā na sīghaṃ vinassati. Kāyānugatikattāti kāye yattha, tattha gatattā. Saṅghikamañcādimhi kāyaṃ phusāpetvā viharituṃ na vaṭṭatīti dhammasiritthero. ‘‘Saṅghikaṃ pana ‘ajjhokāsaparibhogena paribhuñjatha, bhante, yathāsukha’nti dāyakā denti senāsanaṃ, evarūpe anāpattī’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vacanato, idha ca paṭikkhepābhāvato vaṭṭati. ‘‘Aññañca evarūpanti apare’’ti vuttaṃ. ‘‘Pādaṭṭhānābhimukhāti nisīdantassa pādapatanaṭṭhānābhimukhā’’ti likhitaṃ. Sammajjantassa pādaṭṭhānābhimukhanti ācariyassa takko.
१११. ‘‘पादुद्धारेनाति बहिउपचारे ठितत्ता’’ति लिखितं। गच्छन्ति, दुक्कटं धम्मकथिकस्स विय। कस्मा न पाचित्तियं? पच्छा आगतेहि वुड्ढतरेहि उट्ठापेत्वा गहेतब्बतो। धम्मकथिकस्स पन अनुट्ठपेतब्बत्ता। ‘‘अनाणत्तिया पञ्ञत्तियम्पि तस्स भारो’’ति वुत्तं।
111.‘‘Pāduddhārenāti bahiupacāre ṭhitattā’’ti likhitaṃ. Gacchanti, dukkaṭaṃ dhammakathikassa viya. Kasmā na pācittiyaṃ? Pacchā āgatehi vuḍḍhatarehi uṭṭhāpetvā gahetabbato. Dhammakathikassa pana anuṭṭhapetabbattā. ‘‘Anāṇattiyā paññattiyampi tassa bhāro’’ti vuttaṃ.
११२. परिहरणेयेवाति एत्थ गहेत्वा विचारणेति धम्मसिरित्थेरो। अत्तनो सन्तककरणेति उपतिस्सत्थेरो। बीजनीपत्तकं चतुरस्सबीजनी।
112.Pariharaṇeyevāti ettha gahetvā vicāraṇeti dhammasiritthero. Attano santakakaraṇeti upatissatthero. Bījanīpattakaṃ caturassabījanī.
११३. ‘‘यो भिक्खु वा सामणेरो वा…पे॰… लज्जी होती’ति वुत्तत्ता अलज्जिं आपुच्छित्वा गन्तुं न वट्टती’’ति वदन्ति। पाठे ‘‘केनचि पलिबुद्धं होती’’ति च अट्ठकथायं ‘‘पलिबुद्ध’’न्ति च सेनासनंयेव सन्धाय वुत्तं, तस्मा तथापि अत्थीति गहेतब्बं। ‘‘अनापुच्छं वा’’ति पाठो।
113. ‘‘Yo bhikkhu vā sāmaṇero vā…pe… lajjī hotī’ti vuttattā alajjiṃ āpucchitvā gantuṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti. Pāṭhe ‘‘kenaci palibuddhaṃ hotī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘palibuddha’’nti ca senāsanaṃyeva sandhāya vuttaṃ, tasmā tathāpi atthīti gahetabbaṃ. ‘‘Anāpucchaṃ vā’’ti pāṭho.
पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. भूतगामवग्गो • 2. Bhūtagāmavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४. पठमसेनासनसिक्खापदं • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadaṃ
