| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना
4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
११०. चतुत्थे अपञ्ञातेति अप्पसिद्धे। इमं पन अट्ठ मासे मण्डपादीसु ठपनसङ्खातं अत्थविसेसं गहेत्वा भगवता पठममेव सिक्खापदं पञ्ञत्तन्ति अधिप्पायं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठमासे’’तिआदिवचनेन अनुपञ्ञत्तिसदिसेन पकासेत्वा विसुं अनुपञ्ञत्ति न वुत्ता। परिवारे पनेतं अनुजाननवचनं अनुपञ्ञत्तिट्ठानन्ति ‘‘एका अनुपञ्ञत्ती’’ति (परि॰ ६५-६७) वुत्तं।
110. Catutthe apaññāteti appasiddhe. Imaṃ pana aṭṭha māse maṇḍapādīsu ṭhapanasaṅkhātaṃ atthavisesaṃ gahetvā bhagavatā paṭhamameva sikkhāpadaṃ paññattanti adhippāyaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, aṭṭhamāse’’tiādivacanena anupaññattisadisena pakāsetvā visuṃ anupaññatti na vuttā. Parivāre panetaṃ anujānanavacanaṃ anupaññattiṭṭhānanti ‘‘ekā anupaññattī’’ti (pari. 65-67) vuttaṃ.
नववायिमोति अधुना सुत्तेन वीतकच्छेन पलिवेठितमञ्चो। ओनद्धोति कप्पियचम्मेन ओनद्धो। ते हि वस्सेन सीघं न नस्सन्ति। ‘‘उक्कट्ठअब्भोकासिको’’ति इदं तस्स सुखपटिपत्तिदस्सनमत्तं, उक्कट्ठस्सापि पन चीवरकुटि वट्टतेव। कायानुगतिकत्ताति भिक्खुनो तत्थेव निसीदनभावं दीपेति, तेन च वस्सभयेन सयं अञ्ञत्थ गच्छन्तस्स आपत्तीति दस्सेति । अब्भोकासिकानं तेमनत्थाय नियमेत्वा दायकेहि दिन्नम्पि अत्तानं रक्खन्तेन रक्खितब्बमेव।
Navavāyimoti adhunā suttena vītakacchena paliveṭhitamañco. Onaddhoti kappiyacammena onaddho. Te hi vassena sīghaṃ na nassanti. ‘‘Ukkaṭṭhaabbhokāsiko’’ti idaṃ tassa sukhapaṭipattidassanamattaṃ, ukkaṭṭhassāpi pana cīvarakuṭi vaṭṭateva. Kāyānugatikattāti bhikkhuno tattheva nisīdanabhāvaṃ dīpeti, tena ca vassabhayena sayaṃ aññattha gacchantassa āpattīti dasseti . Abbhokāsikānaṃ temanatthāya niyametvā dāyakehi dinnampi attānaṃ rakkhantena rakkhitabbameva.
‘‘वलाहकानं अनुट्ठितभावं सल्लक्खेत्वा’’ति इमिना गिम्हानेपि मेघे उट्ठिते अब्भोकासे निक्खिपितुं न वट्टतीति दीपेति। तत्र तत्राति चेतियङ्गणादिके तस्मिं तस्मिं अब्भोकासे नियमेत्वा निक्खित्ता। मज्झतो पट्ठाय पादट्ठानाभिमुखाति यत्थ समन्ततो सम्मज्जित्वा अङ्गणमज्झे सब्बदा कचवरस्स सङ्कड्ढनेन मज्झे वालिका सञ्चिता होति। तत्थ कत्तब्बविधिदस्सनत्थं वुत्तं। उच्चवत्थुपादट्ठानाभिमुखं वा वालिका हरितब्बा। यत्थ वा पन कोणेसु वालिका सञ्चिता, तत्थ ततो पट्ठाय अपरदिसाभिमुखा हरितब्बाति केचि अत्थं वदन्ति। केचि पन ‘‘सम्मट्ठट्ठानस्स पदवळञ्जेन अविकोपनत्थाय सयं असम्मट्ठट्ठाने ठत्वा अत्तनो पादाभिमुखं वालिका हरितब्बाति वुत्त’’न्ति वदन्ति, तत्थ ‘‘मज्झतो पट्ठाया’’ति वचनस्स पयोजनं न दिस्सति।
‘‘Valāhakānaṃ anuṭṭhitabhāvaṃ sallakkhetvā’’ti iminā gimhānepi meghe uṭṭhite abbhokāse nikkhipituṃ na vaṭṭatīti dīpeti. Tatra tatrāti cetiyaṅgaṇādike tasmiṃ tasmiṃ abbhokāse niyametvā nikkhittā. Majjhato paṭṭhāya pādaṭṭhānābhimukhāti yattha samantato sammajjitvā aṅgaṇamajjhe sabbadā kacavarassa saṅkaḍḍhanena majjhe vālikā sañcitā hoti. Tattha kattabbavidhidassanatthaṃ vuttaṃ. Uccavatthupādaṭṭhānābhimukhaṃ vā vālikā haritabbā. Yattha vā pana koṇesu vālikā sañcitā, tattha tato paṭṭhāya aparadisābhimukhā haritabbāti keci atthaṃ vadanti. Keci pana ‘‘sammaṭṭhaṭṭhānassa padavaḷañjena avikopanatthāya sayaṃ asammaṭṭhaṭṭhāne ṭhatvā attano pādābhimukhaṃ vālikā haritabbāti vutta’’nti vadanti, tattha ‘‘majjhato paṭṭhāyā’’ti vacanassa payojanaṃ na dissati.
१११. वङ्कपादतामत्तेन कुळीरपादकस्स सेसेहि विसेसो, न अटनीसु पादप्पवेसनविसेसेनाति दस्सेतुं ‘‘यो वा पन कोची’’तिआदि वुत्तं। तस्साति उपसम्पन्नस्सेव।
111. Vaṅkapādatāmattena kuḷīrapādakassa sesehi viseso, na aṭanīsu pādappavesanavisesenāti dassetuṃ ‘‘yo vā pana kocī’’tiādi vuttaṃ. Tassāti upasampannasseva.
निसीदित्वा…पे॰… पाचित्तियन्ति एत्थ मेघुट्ठानाभावं ञत्वा ‘‘पच्छा आगन्त्वा उद्धरिस्सामी’’ति आभोगेन गच्छन्तस्स अनापत्ति, तेन पुनागन्तब्बमेव। कप्पं लभित्वाति ‘‘गच्छ, मा इध तिट्ठा’’ति वुत्तवचनं लभित्वा।
Nisīditvā…pe… pācittiyanti ettha meghuṭṭhānābhāvaṃ ñatvā ‘‘pacchā āgantvā uddharissāmī’’ti ābhogena gacchantassa anāpatti, tena punāgantabbameva. Kappaṃ labhitvāti ‘‘gaccha, mā idha tiṭṭhā’’ti vuttavacanaṃ labhitvā.
आवासिकानंयेव पलिबोधोति आगन्तुकेसु किञ्चि अवत्वा निसीदित्वा ‘‘आवासिका एव उद्धरिस्सन्ती’’ति गतेसुपि आवासिकानमेव पलिबोधो। महापच्चरिवादे पन ‘‘इदं अम्हाक’’न्ति अवत्वापि निसिन्नानमेवाति अधिप्पायो। ‘‘सन्थरित्वा वा सन्थरापेत्वा वा’’ति वुत्तत्ता अनाणत्तिया पञ्ञापितत्तापि दुक्कटे कारणं वुत्तं। उस्सारकोति सरभाणको। सो हि उद्धं उद्धं पाळिपाठं सारेति पवत्तेतीति उस्सारकोति वुच्चति।
Āvāsikānaṃyeva palibodhoti āgantukesu kiñci avatvā nisīditvā ‘‘āvāsikā eva uddharissantī’’ti gatesupi āvāsikānameva palibodho. Mahāpaccarivāde pana ‘‘idaṃ amhāka’’nti avatvāpi nisinnānamevāti adhippāyo. ‘‘Santharitvā vā santharāpetvā vā’’ti vuttattā anāṇattiyā paññāpitattāpi dukkaṭe kāraṇaṃ vuttaṃ. Ussārakoti sarabhāṇako. So hi uddhaṃ uddhaṃ pāḷipāṭhaṃ sāreti pavattetīti ussārakoti vuccati.
११२. वण्णानुरक्खणत्थं कताति पटखण्डादीहि सिब्बित्वा कता। भूमियं अत्थरितब्बाति चिमिलिकाय सति तस्सा उपरि, असति सुद्धभूमियं अत्थरितब्बा। ‘‘सीहचम्मादीनं परिहरणेयेव पटिक्खेपो’’ति इमिना मञ्चपीठादीसु अत्थरित्वा पुन संहरित्वा ठपनादिवसेन अत्तनो अत्थाय परिहरणमेव न वट्टति, भूमत्थरणादिवसेन परिभोगो पन अत्तनो परिहरणं न होतीति दस्सेति। खन्धके हि ‘‘अन्तोपि मञ्चे पञ्ञत्तानि होन्ति, बहिपि मञ्चे पञ्ञत्तानि होन्ती’’ति एवं अत्तनो अत्तनो अत्थाय मञ्चादीसु पञ्ञपेत्वा परिहरणवत्थुस्मिं –
112.Vaṇṇānurakkhaṇatthaṃ katāti paṭakhaṇḍādīhi sibbitvā katā. Bhūmiyaṃ attharitabbāti cimilikāya sati tassā upari, asati suddhabhūmiyaṃ attharitabbā. ‘‘Sīhacammādīnaṃ pariharaṇeyeva paṭikkhepo’’ti iminā mañcapīṭhādīsu attharitvā puna saṃharitvā ṭhapanādivasena attano atthāya pariharaṇameva na vaṭṭati, bhūmattharaṇādivasena paribhogo pana attano pariharaṇaṃ na hotīti dasseti. Khandhake hi ‘‘antopi mañce paññattāni honti, bahipi mañce paññattāni hontī’’ti evaṃ attano attano atthāya mañcādīsu paññapetvā pariharaṇavatthusmiṃ –
‘‘न, भिक्खवे, महाचम्मानि धारेतब्बानि सीहचम्मं ब्यग्घचम्मं दीपिचम्मं। यो धारेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २५५) –
‘‘Na, bhikkhave, mahācammāni dhāretabbāni sīhacammaṃ byagghacammaṃ dīpicammaṃ. Yo dhāreyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 255) –
पटिक्खेपो कतो। तस्मा वुत्तनयेनेवेत्थ अधिप्पायो दट्ठब्बो। दारुमयपीठन्ति फलकमयपीठमेव। पादकथलिकन्ति अधोतपादं यस्मिं घंसन्ता धोवन्ति, तं दारुफलकादि।
Paṭikkhepo kato. Tasmā vuttanayenevettha adhippāyo daṭṭhabbo. Dārumayapīṭhanti phalakamayapīṭhameva. Pādakathalikanti adhotapādaṃ yasmiṃ ghaṃsantā dhovanti, taṃ dāruphalakādi.
११३. ‘‘आगन्त्वा उद्धरिस्सामीति गच्छती’’ति वुत्तत्ता अञ्ञेनपि कारणेन अनोतापेन्तस्सपि आगमने सापेक्खस्स अनापत्ति। तेनेव मातिकाट्ठकथायं ‘‘मञ्चादीनं सङ्घिकता, वुत्तलक्खणे देसे सन्थरणं वा सन्थरापनं वा, अपलिबुद्धता, आपदाय अभावो, निरपेक्खता, लेड्डुपातातिक्कमो’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना) एवमेत्थ निरपेक्खताय सद्धिं छ अङ्गानि वुत्तानि।
113. ‘‘Āgantvā uddharissāmīti gacchatī’’ti vuttattā aññenapi kāraṇena anotāpentassapi āgamane sāpekkhassa anāpatti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ ‘‘mañcādīnaṃ saṅghikatā, vuttalakkhaṇe dese santharaṇaṃ vā santharāpanaṃ vā, apalibuddhatā, āpadāya abhāvo, nirapekkhatā, leḍḍupātātikkamo’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā) evamettha nirapekkhatāya saddhiṃ cha aṅgāni vuttāni.
पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. भूतगामवग्गो • 2. Bhūtagāmavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ४. पठमसेनासनसिक्खापदवण्णना • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४. पठमसेनासनसिक्खापदं • 4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadaṃ
