| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
៤. បឋមសេនាសនសិក្ខាបទវណ្ណនា
4. Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā
មញ្ចំ វាតិ មសារកោ, ពុន្ទិកាពទ្ធោ, កុឡីរបាទកោ, អាហច្ចបាទកោតិ ឥមេសុ ចតូសុ យំ កញ្ចិ មញ្ចំ វា។ បីឋំ វាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ភិសិំ វាតិ ឧណ្ណភិសិ, ចោឡភិសិ, វាកភិសិ, តិណភិសិ, បណ្ណភិសីតិ ឥមាសុ បញ្ចសុ ភិសីសុ យំ កញ្ចិ ភិសិំ វា។ តេនាហ ‘‘មញ្ចាទីសូ’’តិអាទិ។ តត្ថ ‘‘មញ្ចសង្ខេបេនា’’តិ ឥមិនា បីឋសង្ខេបំ បដិក្ខិបតិ។ កប្បិយចម្មេនាតិ មិគាជេឡកចម្មេន។ ឯត្ថ បន មិគចម្មេ ឯណិមិគោ, វាតមិគោ, បសទមិគោ, កុរុង្គមិគោ, មិគមាតុកោ, រោហិតមិគោតិ ឯតេសំយេវ ចម្មានិ វដ្ដន្តិ, អញ្ញេសំ បន –
Mañcaṃvāti masārako, bundikābaddho, kuḷīrapādako, āhaccapādakoti imesu catūsu yaṃ kañci mañcaṃ vā. Pīṭhaṃ vāti etthāpi eseva nayo. Bhisiṃ vāti uṇṇabhisi, coḷabhisi, vākabhisi, tiṇabhisi, paṇṇabhisīti imāsu pañcasu bhisīsu yaṃ kañci bhisiṃ vā. Tenāha ‘‘mañcādīsū’’tiādi. Tattha ‘‘mañcasaṅkhepenā’’ti iminā pīṭhasaṅkhepaṃ paṭikkhipati. Kappiyacammenāti migājeḷakacammena. Ettha pana migacamme eṇimigo, vātamigo, pasadamigo, kuruṅgamigo, migamātuko, rohitamigoti etesaṃyeva cammāni vaṭṭanti, aññesaṃ pana –
មក្កដោ កាឡសីហោ ច, សរភោ កទលីមិគោ;
Makkaṭo kāḷasīho ca, sarabho kadalīmigo;
យេ ច វាឡមិគា កេចិ, តេសំ ចម្មំ ន វដ្ដតីតិ។ (មហាវ. អដ្ឋ. ២៥៩);
Ye ca vāḷamigā keci, tesaṃ cammaṃ na vaṭṭatīti. (mahāva. aṭṭha. 259);
តត្ថ វាឡមិគាតិ សីហព្យគ្ឃអច្ឆតរច្ឆា។ ន កេវលញ្ច ឯតេយេវ, យេសំ បន ចម្មំ វដ្ដតីតិ វុត្តំ, តេ ឋបេត្វា អវសេសា អន្តមសោ គោមហិំសសសពិឡារាទយោបិ សព្ពេ ឥមស្មិំ អត្ថេ ‘‘វាឡមិគា’’ត្វេវ វេទិតព្ពា។ ឯតេសញ្ហិ សព្ពេសំ ចម្មំ ន វដ្ដតិ។ តាលីសបត្តន្តិ សុទ្ធំ តមាលបត្តំ, អញ្ញេន មិស្សំ បន វដ្ដតិ។ តិណវាកចោឡេសុ អកប្បិយំ នាម នត្ថិ។ កិំ បនេត្ថ ពិព្ពោហនេ វិយ និសីទិតុញ្ច និបជ្ជិតុញ្ច ន វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ។ ន កេវលញ្ចេទមេវាតិ អាហ ‘‘បមាណបរិច្ឆេទោបិ ចេត្ថ នត្ថី’’តិ, ‘‘ឯត្តកមេវ កាតព្ព’’ន្តិ ភិសិយា បមាណនិយមោបិ នត្ថីតិ អត្ថោ។ មញ្ចភិសិបីឋភិសិភូមត្ថរណភិសិចង្កមនភិសិបាទបុញ្ឆនភិសីតិ ឯតាសំ បន អនុរូបតោ សល្លក្ខេត្វា អត្តនោ រុចិវសេន បមាណំ កាតព្ពំ។ អន្តោ សំវេល្លិត្វា ពទ្ធន្តិ យថា វេមជ្ឈំ សំខិត្តំ ហោតិ, ឯវំ មជ្ឈេ សុដ្ឋុ វេឋេត្វា ពទ្ធំ។
Tattha vāḷamigāti sīhabyagghaacchataracchā. Na kevalañca eteyeva, yesaṃ pana cammaṃ vaṭṭatīti vuttaṃ, te ṭhapetvā avasesā antamaso gomahiṃsasasabiḷārādayopi sabbe imasmiṃ atthe ‘‘vāḷamigā’’tveva veditabbā. Etesañhi sabbesaṃ cammaṃ na vaṭṭati. Tālīsapattanti suddhaṃ tamālapattaṃ, aññena missaṃ pana vaṭṭati. Tiṇavākacoḷesu akappiyaṃ nāma natthi. Kiṃ panettha bibbohane viya nisīdituñca nipajjituñca na vaṭṭatīti āha ‘‘tatthā’’tiādi. Na kevalañcedamevāti āha ‘‘pamāṇaparicchedopi cettha natthī’’ti, ‘‘ettakameva kātabba’’nti bhisiyā pamāṇaniyamopi natthīti attho. Mañcabhisipīṭhabhisibhūmattharaṇabhisicaṅkamanabhisipādapuñchanabhisīti etāsaṃ pana anurūpato sallakkhetvā attano rucivasena pamāṇaṃ kātabbaṃ. Anto saṃvellitvā baddhanti yathā vemajjhaṃ saṃkhittaṃ hoti, evaṃ majjhe suṭṭhu veṭhetvā baddhaṃ.
យេ អដ្ឋ មាសាតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘អវស្សិកសង្កេតា’’តិ ឯតស្សេវ វិវរណំ ‘‘វស្សានមាសាតិ ឯវំ អបញ្ញាតា’’តិ, អប្បតិតា អប្បសិទ្ធាតិ អត្ថោ។ ‘‘អសញ្ញិតា’’តិបិ បាឋោ, តត្ថ អវិញ្ញាតាតិ អត្ថោ។ អដ្ឋ មាសាតិ ចត្តារោ ហេមន្តិកា, ចត្តារោ គិម្ហិកា មាសាតិ អដ្ឋ មាសា។ ឱវស្សកមណ្ឌបេតិ សាខាមណ្ឌបបទរមណ្ឌបានំ យត្ថ កត្ថចិ ឱវស្សកេ មណ្ឌបេ។ យត្ថាតិ យេសុ ជនបទេសុ។ សព្ពត្ថាតិ សព្ពេសុ ជនបទេសុ ។ កាកាទីនំ និពទ្ធវាសរុក្ខមូលេតិ យត្ថ ធុវនិវាសេន កាកា វា កុលាលា វា អញ្ញេ វា សកុន្តា កុលាវកេ កត្វា វសន្តិ, តាទិសស្ស កាកាទីនំ និពទ្ធវាសស្ស យស្ស កស្សចិ រុក្ខស្ស ហេដ្ឋា។ យត្ថ បន គោចរប្បសុតា សកុន្តា វិស្សមិត្វា គច្ឆន្តិ, តស្ស រុក្ខស្ស មូលេ និក្ខិបិតុំ វដ្ដតិ។ ‘‘កទាចិបី’’តិ ឥមិនា ន កេវលំ វស្សិកសង្កេតេយេវាតិ ទស្សេតិ។ យត្ថាតិ យស្មិំ បទេសេ។ យទាតិ យស្មិំ កាលេ។
Ye aṭṭha māsāti sambandho. ‘‘Avassikasaṅketā’’ti etasseva vivaraṇaṃ ‘‘vassānamāsāti evaṃ apaññātā’’ti, appatitā appasiddhāti attho. ‘‘Asaññitā’’tipi pāṭho, tattha aviññātāti attho. Aṭṭha māsāti cattāro hemantikā, cattāro gimhikā māsāti aṭṭha māsā. Ovassakamaṇḍapeti sākhāmaṇḍapapadaramaṇḍapānaṃ yattha katthaci ovassake maṇḍape. Yatthāti yesu janapadesu. Sabbatthāti sabbesu janapadesu . Kākādīnaṃ nibaddhavāsarukkhamūleti yattha dhuvanivāsena kākā vā kulālā vā aññe vā sakuntā kulāvake katvā vasanti, tādisassa kākādīnaṃ nibaddhavāsassa yassa kassaci rukkhassa heṭṭhā. Yattha pana gocarappasutā sakuntā vissamitvā gacchanti, tassa rukkhassa mūle nikkhipituṃ vaṭṭati. ‘‘Kadācipī’’ti iminā na kevalaṃ vassikasaṅketeyevāti dasseti. Yatthāti yasmiṃ padese. Yadāti yasmiṃ kāle.
សោតិ យស្សត្ថាយ សន្ថតោ, សោ។ បកតិសន្ថតេតិ បកតិយាវ សន្ថតេ, យំ នេវត្តនា សន្ថតំ, ន បរេន សន្ថរាបិតំ, តស្មិន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ លជ្ជី ហោតីតិ លជ្ជនសីលោ ហោតិ, បរិក្ខារវិនាសនេ ភីតោតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘អត្តនោ បលិពោធំ វិយ មញ្ញតី’’តិ, ឥមិនា អលជ្ជិំ អាបុច្ឆិត្វា គន្តុំ ន វដ្ដតីតិ ទស្សេតិ។ និរបេក្ខោតិ ‘‘អាគន្ត្វា ឧទ្ធរិស្សាមី’’តិ អបេក្ខារហិតោ, ឥមិនា សាបេក្ខោ ចេ គច្ឆតិ, អនាបត្តីតិ ទស្សេតិ។ តេនេវ ហិ អនាបត្តិវារេ ‘‘ឱតាបេន្តោ គច្ឆតី’’តិ (បាចិ. ១១៣) វុត្តំ។ អញ្ញត្ថ គច្ឆន្តោតិ តំ មគ្គំ អតិក្កមិត្វា អញ្ញត្ថ គច្ឆន្តោ។ លេឌ្ឌុបាតូបចារតោ ពហិ ឋិតត្តា ‘‘បាទុទ្ធារេន ការេតព្ពោ’’តិ វុត្តំ, អញ្ញត្ថ គច្ឆន្តស្ស បឋមបាទុទ្ធារេ ទុក្កដំ, ទុតិយបាទុទ្ធារេ បាចិត្តិយន្តិ អត្ថោ។
Soti yassatthāya santhato, so. Pakatisanthateti pakatiyāva santhate, yaṃ nevattanā santhataṃ, na parena santharāpitaṃ, tasminti vuttaṃ hoti. Lajjī hotīti lajjanasīlo hoti, parikkhāravināsane bhītoti attho. Tenāha ‘‘attano palibodhaṃ viya maññatī’’ti, iminā alajjiṃ āpucchitvā gantuṃ na vaṭṭatīti dasseti. Nirapekkhoti ‘‘āgantvā uddharissāmī’’ti apekkhārahito, iminā sāpekkho ce gacchati, anāpattīti dasseti. Teneva hi anāpattivāre ‘‘otāpento gacchatī’’ti (pāci. 113) vuttaṃ. Aññattha gacchantoti taṃ maggaṃ atikkamitvā aññattha gacchanto. Leḍḍupātūpacārato bahi ṭhitattā ‘‘pāduddhārena kāretabbo’’ti vuttaṃ, aññattha gacchantassa paṭhamapāduddhāre dukkaṭaṃ, dutiyapāduddhāre pācittiyanti attho.
តិកបាចិត្តិយំ សង្ឃិកេ សង្ឃិកសញ្ញិវេមតិកបុគ្គលិកសញ្ញីនំ វសេន។ ឥមិនាវ នយេន តិកទុក្កដម្បិ វេទិតព្ពំ។ ចិមិលិកាទីនំ អត្ថោ ទុតិយសិក្ខាបទេ ទស្សិតោវ។ បាទបុញ្ឆនី (បាចិ. អដ្ឋ. ១១២) នាម រជ្ជុកេហិ វា បិលោតិកាហិ វា បាទបុញ្ឆនត្ថំ កតា។ ផលកបីឋំ នាម ផលកមយំ បីឋំ។ ន កេវលំ ចិមិលិកាទីនិយេវ អជ្ឈោកាសេ ឋបេត្វា គច្ឆន្តស្ស ទុក្កដន្តិ អាហ ‘‘យំ វា បនា’’តិអាទិ។ យំ កិញ្ចិ ទារុភណ្ឌំ, យំ កិញ្ចិ មត្តិកាភណ្ឌន្តិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘អន្តមសោ បត្តាធារកម្បី’’តិ ឥមិនា តាលវណ្ដពីជនិបត្តបានីយឧឡឧង្កបានីយសង្ខាទីសុ វត្តព្ពមេវ នត្ថីតិ ទស្សេតិ។
Tikapācittiyaṃ saṅghike saṅghikasaññivematikapuggalikasaññīnaṃ vasena. Imināva nayena tikadukkaṭampi veditabbaṃ. Cimilikādīnaṃ attho dutiyasikkhāpade dassitova. Pādapuñchanī (pāci. aṭṭha. 112) nāma rajjukehi vā pilotikāhi vā pādapuñchanatthaṃ katā. Phalakapīṭhaṃ nāma phalakamayaṃ pīṭhaṃ. Na kevalaṃ cimilikādīniyeva ajjhokāse ṭhapetvā gacchantassa dukkaṭanti āha ‘‘yaṃ vā panā’’tiādi. Yaṃ kiñci dārubhaṇḍaṃ, yaṃ kiñci mattikābhaṇḍanti sambandho. ‘‘Antamaso pattādhārakampī’’ti iminā tālavaṇṭabījanipattapānīyauḷauṅkapānīyasaṅkhādīsu vattabbameva natthīti dasseti.
អរញ្ញេ (បាចិ. អដ្ឋ. ១១០) បណ្ណកុដីសុ វសន្តានំ សីលសម្បទាយ បសន្នចិត្តា មនុស្សា មញ្ចបីឋាទីនិ ទេន្តិ ‘‘សង្ឃិកបរិភោគេន បរិភុញ្ជថា’’តិ, តត្ថ កិំ កាតព្ពន្តិ អាហ ‘‘អារញ្ញកេន បនា’’តិអាទិ។ តត្ថ អសតិ អនោវស្សកេតិ បព្ភារាទិអនោវស្សកដ្ឋានេ អសតិ។ ឥទញ្ច លក្ខណវចនំ ‘‘សភាគានំ អភាវេ’’តិ ច ឥច្ឆិតព្ពត្តា។ អារញ្ញកេន ហិ ភិក្ខុនា តត្ថ វសិត្វា អញ្ញត្ថ គច្ឆន្តេន សាមន្តវិហារេ ភិក្ខូនំ បេសេត្វា គន្តព្ពំ។ សភាគានំ អភាវេ អនោវស្សកេ និក្ខិបិត្វា គន្តព្ពំ។ អនោវស្សកេ អសតិ រុក្ខេ លគ្គេត្វា គន្តព្ពំ។
Araññe (pāci. aṭṭha. 110) paṇṇakuṭīsu vasantānaṃ sīlasampadāya pasannacittā manussā mañcapīṭhādīni denti ‘‘saṅghikaparibhogena paribhuñjathā’’ti, tattha kiṃ kātabbanti āha ‘‘āraññakena panā’’tiādi. Tattha asati anovassaketi pabbhārādianovassakaṭṭhāne asati. Idañca lakkhaṇavacanaṃ ‘‘sabhāgānaṃ abhāve’’ti ca icchitabbattā. Āraññakena hi bhikkhunā tattha vasitvā aññattha gacchantena sāmantavihāre bhikkhūnaṃ pesetvā gantabbaṃ. Sabhāgānaṃ abhāve anovassake nikkhipitvā gantabbaṃ. Anovassake asati rukkhe laggetvā gantabbaṃ.
ន កេវលំ ឥទំយេវ កត្វា គន្តុំ វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘យថា វា’’តិអាទិ។ យថា វា ឧបចិកាហិ ន ខជ្ជតីតិ យថា ឋបិតេ ឧបចិកាហិ សេនាសនំ ន ខជ្ជតិ, ឯវំ តថា បាសាណានំ ឧបរិ ឋបនំ កត្វាតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ចតូសុ (បាចិ. អដ្ឋ. ១១៦) បាសាណេសុ មញ្ចំ ឋបេត្វា មញ្ចេ អវសេសមញ្ចបីឋានិ អារោបេត្វា ឧបរិ ភិសិអាទិកំ រាសិំ កត្វា ទារុភណ្ឌំ មត្តិកាភណ្ឌំ បដិសាមេត្វា គមិកវត្តំ បូរេត្វា គន្តព្ពន្តិ។
Na kevalaṃ idaṃyeva katvā gantuṃ vaṭṭatīti āha ‘‘yathā vā’’tiādi. Yathā vā upacikāhi na khajjatīti yathā ṭhapite upacikāhi senāsanaṃ na khajjati, evaṃ tathā pāsāṇānaṃ upari ṭhapanaṃ katvāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – catūsu (pāci. aṭṭha. 116) pāsāṇesu mañcaṃ ṭhapetvā mañce avasesamañcapīṭhāni āropetvā upari bhisiādikaṃ rāsiṃ katvā dārubhaṇḍaṃ mattikābhaṇḍaṃ paṭisāmetvā gamikavattaṃ pūretvā gantabbanti.
អព្ភោកាសិកេនាបិ ‘‘អហំ ឧក្កដ្ឋអព្ភោកាសិកោ’’តិ ចីវរកុដិម្បិ អកត្វា អសមយេ អជ្ឈោកាសេ បញ្ញបេត្វា និសីទិតុំ វា និបជ្ជិតុំ វា ន វដ្ដតីតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អព្ភោកាសិកេនា’’តិអាទិ។ សចេ បន ចតុគ្គុណេនបិ ចីវរេន កតកុដិ អតេមេន្តំ រក្ខិតុំ នេវ សក្កោតិ, សត្តាហវទ្ទលិកាទីនិ ភវន្តិ, ភិក្ខុនោ កាយានុគតិកត្តា វដ្ដតិ។ រុក្ខមូលិកស្សាបិ ឯសេវ នយោ។
Abbhokāsikenāpi ‘‘ahaṃ ukkaṭṭhaabbhokāsiko’’ti cīvarakuṭimpi akatvā asamaye ajjhokāse paññapetvā nisīdituṃ vā nipajjituṃ vā na vaṭṭatīti dassento āha ‘‘abbhokāsikenā’’tiādi. Sace pana catugguṇenapi cīvarena katakuṭi atementaṃ rakkhituṃ neva sakkoti, sattāhavaddalikādīni bhavanti, bhikkhuno kāyānugatikattā vaṭṭati. Rukkhamūlikassāpi eseva nayo.
យស្មិំ វិស្សាសគ្គាហោ រុហតិ, តស្ស សន្តកំ អត្តនោ បុគ្គលិកមិវ ហោតីតិ អាហ ‘‘វិស្សាសិកបុគ្គលិកេ’’តិ។ យស្មិំ បន វិស្សាសោ ន រុហតិ, តស្ស សន្តកេ ទុក្កដមេវ។ អមនុស្សោតិ យក្ខោ វា បេតោ វា។ បលិពុទ្ធំ ហោតីតិ ឧបទ្ទុតំ ហោតិ។
Yasmiṃ vissāsaggāho ruhati, tassa santakaṃ attano puggalikamiva hotīti āha ‘‘vissāsikapuggalike’’ti. Yasmiṃ pana vissāso na ruhati, tassa santake dukkaṭameva. Amanussoti yakkho vā peto vā. Palibuddhaṃ hotīti upaddutaṃ hoti.
បឋមសេនាសនសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamasenāsanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
