| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
२. अन्धकारवग्गवण्णना
2. Andhakāravaggavaṇṇanā
१. पठमसिक्खापदवण्णना
1. Paṭhamasikkhāpadavaṇṇanā
८३९. ‘‘दिवापि अन्धकारं अत्थि, तप्पटिसेधनत्थं ‘रत्तन्धकारे’ति वुत्त’’न्ति वदन्ति पोराणा। सन्तिट्ठेय्याति एत्थ ठानापदेसेन चतुब्बिधोपि इरियापथो सङ्गहितो, तस्मा पुरिसस्स हत्थपासे तेन सद्धिं चङ्कमनादिं करोन्तिया पाचित्तियमेव। ‘‘सल्लपेय्य वा’’ति केवलं निदानवसेन वुत्तं विसेसाभावतो। ‘‘सल्लपेय्यवाति पुरिसस्स हत्थपासे ठिता सल्लपति, आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति हि वुत्तं, तं न युत्तन्ति एके। कस्मा? यस्मा तस्स पुरिसस्स हत्थपासे ठितेनेव एकं पाचित्तियं। सल्लपनेनपि अपरम्पि एकं आपज्जतीति नापज्जति, कथं पञ्ञायतीति? अङ्गवसेन। इमस्स हि रत्तन्धकारता, पुरिसस्स हत्थपासे ठानं वा सल्लपनं वा, सहायाभावो, रहोपेक्खताति इमानि चत्तारि अङ्गानि वुत्तानि। तत्थ यदि ठानपच्चया एका आपत्ति विसुं सिया, तस्सा चत्तारि अङ्गानि सियुं। यदि सल्लपनपच्चया एका, तस्सापि पञ्च अङ्गानि सियुं। तस्मा मातिकाट्ठकथायं ‘‘चत्तारि वा पञ्च वा अङ्गानी’’ति वत्तब्बं सिया, न च वुत्तं, तस्मा सल्लपनपच्चया विसुं नत्थीति। अत्थियेव, मातिकाट्ठकथावचनञ्च तदत्थमेवाति एके। कथं? सहुप्पत्तितो द्विन्नं आपत्तीनं। किं वुत्तं होति? सल्लपने सति ठानपच्चया आपज्जितब्बं चतुरङ्गिकं, सल्लपनपच्चया आपज्जितब्बं चतुरङ्गिकन्ति द्वे पाचित्तियानि सहुप्पन्नानि एकतो आपज्जन्तीति। इदं अयुत्तं पाळिविरोधतो। पाळियञ्हि ‘‘सल्लपेय्य वाति पुरिसस्स हत्थपासे ठिता सल्लपति, आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति वुत्तं। यदि द्वे सियुं, ‘‘आपत्ति द्विन्नं पाचित्तियान’’न्ति न वत्तब्बता सियाति। अयं नयो दुतियादीसुपि यथायोगं वेदितब्बो। एत्थ दुतियेनापि सद्धिं यदि भिक्खुनिया रहोपेक्खता अत्थि, सो चे पुरिसो, न दुतियो, पुरिसगणनाय आपत्तियो। अथ दुतिया भिक्खुनी होति, तस्सा च तेन पुरिसेन सद्धिं रहोपेक्खता अत्थि, सा च भिक्खुनी न दुतिया होति। उभिन्नम्पि आपज्जतीति एके, विचारेत्वा पन गहेतब्बं। पोराणगण्ठिपदे पन वुत्तं ‘‘हत्थपासे ठानेन दुक्कट’’न्ति, तं पाळिया विरुज्झति। ‘‘पुरिसस्स हत्थपासे तिट्ठति, आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति हि पाळि, किंबहुना। चतुत्थसिक्खापदे मातिकाट्ठकथायं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ दुतियिकउय्योजनसिक्खापदवण्णना) ‘‘सन्तिट्ठनादीसु तीणि पाचित्तियानी’’तिआदिवचनतो वत्थुगणनाय आपत्ति वेदितब्बा। ‘‘अङ्गानि चेत्थ चत्तारि पञ्च वा’’ति वत्तब्बन्ति सन्निट्ठानं।
839. ‘‘Divāpi andhakāraṃ atthi, tappaṭisedhanatthaṃ ‘rattandhakāre’ti vutta’’nti vadanti porāṇā. Santiṭṭheyyāti ettha ṭhānāpadesena catubbidhopi iriyāpatho saṅgahito, tasmā purisassa hatthapāse tena saddhiṃ caṅkamanādiṃ karontiyā pācittiyameva. ‘‘Sallapeyya vā’’ti kevalaṃ nidānavasena vuttaṃ visesābhāvato. ‘‘Sallapeyyavāti purisassa hatthapāse ṭhitā sallapati, āpatti pācittiyassā’’ti hi vuttaṃ, taṃ na yuttanti eke. Kasmā? Yasmā tassa purisassa hatthapāse ṭhiteneva ekaṃ pācittiyaṃ. Sallapanenapi aparampi ekaṃ āpajjatīti nāpajjati, kathaṃ paññāyatīti? Aṅgavasena. Imassa hi rattandhakāratā, purisassa hatthapāse ṭhānaṃ vā sallapanaṃ vā, sahāyābhāvo, rahopekkhatāti imāni cattāri aṅgāni vuttāni. Tattha yadi ṭhānapaccayā ekā āpatti visuṃ siyā, tassā cattāri aṅgāni siyuṃ. Yadi sallapanapaccayā ekā, tassāpi pañca aṅgāni siyuṃ. Tasmā mātikāṭṭhakathāyaṃ ‘‘cattāri vā pañca vā aṅgānī’’ti vattabbaṃ siyā, na ca vuttaṃ, tasmā sallapanapaccayā visuṃ natthīti. Atthiyeva, mātikāṭṭhakathāvacanañca tadatthamevāti eke. Kathaṃ? Sahuppattito dvinnaṃ āpattīnaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Sallapane sati ṭhānapaccayā āpajjitabbaṃ caturaṅgikaṃ, sallapanapaccayā āpajjitabbaṃ caturaṅgikanti dve pācittiyāni sahuppannāni ekato āpajjantīti. Idaṃ ayuttaṃ pāḷivirodhato. Pāḷiyañhi ‘‘sallapeyya vāti purisassa hatthapāse ṭhitā sallapati, āpatti pācittiyassā’’ti vuttaṃ. Yadi dve siyuṃ, ‘‘āpatti dvinnaṃ pācittiyāna’’nti na vattabbatā siyāti. Ayaṃ nayo dutiyādīsupi yathāyogaṃ veditabbo. Ettha dutiyenāpi saddhiṃ yadi bhikkhuniyā rahopekkhatā atthi, so ce puriso, na dutiyo, purisagaṇanāya āpattiyo. Atha dutiyā bhikkhunī hoti, tassā ca tena purisena saddhiṃ rahopekkhatā atthi, sā ca bhikkhunī na dutiyā hoti. Ubhinnampi āpajjatīti eke, vicāretvā pana gahetabbaṃ. Porāṇagaṇṭhipade pana vuttaṃ ‘‘hatthapāse ṭhānena dukkaṭa’’nti, taṃ pāḷiyā virujjhati. ‘‘Purisassa hatthapāse tiṭṭhati, āpatti pācittiyassā’’ti hi pāḷi, kiṃbahunā. Catutthasikkhāpade mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyikauyyojanasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘santiṭṭhanādīsu tīṇi pācittiyānī’’tiādivacanato vatthugaṇanāya āpatti veditabbā. ‘‘Aṅgāni cettha cattāri pañca vā’’ti vattabbanti sanniṭṭhānaṃ.
पठमसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / भिक्खुनीविभङ्ग • Bhikkhunīvibhaṅga / १. पठमसिक्खापदं • 1. Paṭhamasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / भिक्खुनीविभङ्ग-अट्ठकथा • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमसिक्खापदवण्णना • 1. Paṭhamasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १. पठमसिक्खापद-अत्थयोजना • 1. Paṭhamasikkhāpada-atthayojanā
