| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
६. पठमसिक्खासुत्तवण्णना
6. Paṭhamasikkhāsuttavaṇṇanā
८७. छट्ठे समत्तकारीति अनूनेन परिपूरेन आकारेन समन्नागतो। सिक्खापदानं खुद्दानुखुद्दकत्तं अपेक्खासिद्धन्ति आह ‘‘तत्रापि सङ्घादिसेसं खुद्दक’’न्तिआदि। अङ्गुत्तरमहानिकायवळञ्जनकआचरियाति अङ्गुत्तरनिकायं परिहरन्ता आचरिया, अङ्गुत्तरभाणकाति वुत्तं होति। लोकवज्जं नापज्जति लोकवज्जसिक्खापदानं वीतिक्कमसाधकस्स किलेसगहनस्स सब्बसो पहीनत्ता। पण्णत्तिवज्जमेव आपज्जति पण्णत्तिवीतिक्कमं वा अजानतोपि आपत्तिसम्भवतो। चित्तेन आपज्जन्तो रूपियप्पटिग्गहणं आपज्जतीति उपनिक्खित्तसादियेन आपज्जति।
87. Chaṭṭhe samattakārīti anūnena paripūrena ākārena samannāgato. Sikkhāpadānaṃ khuddānukhuddakattaṃ apekkhāsiddhanti āha ‘‘tatrāpi saṅghādisesaṃ khuddaka’’ntiādi. Aṅguttaramahānikāyavaḷañjanakaācariyāti aṅguttaranikāyaṃ pariharantā ācariyā, aṅguttarabhāṇakāti vuttaṃ hoti. Lokavajjaṃ nāpajjati lokavajjasikkhāpadānaṃ vītikkamasādhakassa kilesagahanassa sabbaso pahīnattā. Paṇṇattivajjameva āpajjati paṇṇattivītikkamaṃ vā ajānatopi āpattisambhavato. Cittena āpajjanto rūpiyappaṭiggahaṇaṃ āpajjatīti upanikkhittasādiyena āpajjati.
ब्रह्मचरियस्स आदिभूतानि आदिब्रह्मचरियानि, तानि एव आदिब्रह्मचरियकानि यथा ‘‘विनयो एव वेनयिको’’ति आह ‘‘मग्गब्रह्मचरियस्सा’’तिआदि। चत्तारि महासीलसिक्खापदानीति चत्तारि पाराजिकानि सन्धाय वदति। पटिपक्खधम्मानं अनवसेसतो सवनतो पग्घरणतो सोतो, अरियमग्गोति आह ‘‘सोतसङ्खातेन मग्गेना’’ति। विनिपातेति विरूपं सदुक्खं सउपायासं निपातेतीति विनिपातो, अपायदुक्खे खिपनको। धम्मोति सभावो। नास्स विनिपातो धम्मोति अविनिपातधम्मो, न अत्तानं अपायेसु विनिपातनसभावोति वुत्तं होति। कस्मा? ये धम्मा अपायगमनीया, तेसं पहीनत्ता। तेनाह ‘‘अविनिपातधम्मोति चतूसु अपायेसु अपतनसभावो’’ति। तत्थ अपतनसभावोति अनुप्पज्जनसभावो। सोतापत्तिमग्गनियामेन नियतोति उपरिमग्गाधिगमस्स अवस्संभावीभावतो नियतो। तेनेवाह ‘‘सम्बोधिपरायणो’’ति। हेट्ठिमन्ततो सत्तमभवतो उपरि अनुप्पज्जनधम्मताय वा नियतो। सम्बुज्झतीति सम्बोधि, अरियमग्गो। सो पन पठममग्गस्स अधिगतत्ता अवसिट्ठो च अधिगन्तब्बभावेन इच्छितब्बोति उपरिमग्गत्तयसङ्खाता सम्बोधि परं अयनं परा गति अस्साति सम्बोधिपरायणो। तेनाह ‘‘उपरिमग्गत्तयसम्बोधिपरायणो’’ति।
Brahmacariyassa ādibhūtāni ādibrahmacariyāni, tāni eva ādibrahmacariyakāni yathā ‘‘vinayo eva venayiko’’ti āha ‘‘maggabrahmacariyassā’’tiādi. Cattāri mahāsīlasikkhāpadānīti cattāri pārājikāni sandhāya vadati. Paṭipakkhadhammānaṃ anavasesato savanato paggharaṇato soto, ariyamaggoti āha ‘‘sotasaṅkhātena maggenā’’ti. Vinipāteti virūpaṃ sadukkhaṃ saupāyāsaṃ nipātetīti vinipāto, apāyadukkhe khipanako. Dhammoti sabhāvo. Nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo, na attānaṃ apāyesu vinipātanasabhāvoti vuttaṃ hoti. Kasmā? Ye dhammā apāyagamanīyā, tesaṃ pahīnattā. Tenāha ‘‘avinipātadhammoti catūsu apāyesu apatanasabhāvo’’ti. Tattha apatanasabhāvoti anuppajjanasabhāvo. Sotāpattimagganiyāmenaniyatoti uparimaggādhigamassa avassaṃbhāvībhāvato niyato. Tenevāha ‘‘sambodhiparāyaṇo’’ti. Heṭṭhimantato sattamabhavato upari anuppajjanadhammatāya vā niyato. Sambujjhatīti sambodhi, ariyamaggo. So pana paṭhamamaggassa adhigatattā avasiṭṭho ca adhigantabbabhāvena icchitabboti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ parā gati assāti sambodhiparāyaṇo. Tenāha ‘‘uparimaggattayasambodhiparāyaṇo’’ti.
तनुभावाति परियुट्ठानमन्दताय च कदाचि करहचि उप्पत्तिया च तनुभावेन। तनुत्तञ्हि द्वीहि कारणेहि वेदितब्बं अधिच्चुप्पत्तिया च परियुट्ठानमन्दताय च। सकदागामिस्स हि वट्टानुसारिमहाजनस्स विय किलेसा अभिण्हं न उप्पज्जन्ति, कदाचि करहचि उप्पज्जन्ति विरळाकारा हुत्वा विरळवापिते खेत्ते अङ्कुरा विय। उप्पज्जमानापि च वट्टानुसारिमहाजनस्सेव मद्दन्ता फरन्ता छादेन्ता अन्धकारं करोन्ता न उप्पज्जन्ति, मन्दमन्दा उप्पज्जन्ति तनुकाकारा हुत्वा अब्भपटलमिव मक्खिकापत्तमिव च। तत्थ केचि थेरा भणन्ति ‘‘सकदागामिस्स किलेसा किञ्चापि चिरेन उप्पज्जन्ति, बहलाव उप्पज्जन्ति। तथा हिस्स पुत्ता च धीतरो च दिस्सन्ती’’ति। एतं पन अप्पमाणं। पुत्तधीतरो हि अङ्गपच्चङ्गपरामसनमत्तेनपि होन्तीति। द्वीहियेव कारणेहिस्स किलेसानं तनुत्तं वेदितब्बं अधिच्चुप्पत्तिया च परियुट्ठानमन्दताय चाति।
Tanubhāvāti pariyuṭṭhānamandatāya ca kadāci karahaci uppattiyā ca tanubhāvena. Tanuttañhi dvīhi kāraṇehi veditabbaṃ adhiccuppattiyā ca pariyuṭṭhānamandatāya ca. Sakadāgāmissa hi vaṭṭānusārimahājanassa viya kilesā abhiṇhaṃ na uppajjanti, kadāci karahaci uppajjanti viraḷākārā hutvā viraḷavāpite khette aṅkurā viya. Uppajjamānāpi ca vaṭṭānusārimahājanasseva maddantā pharantā chādentā andhakāraṃ karontā na uppajjanti, mandamandā uppajjanti tanukākārā hutvā abbhapaṭalamiva makkhikāpattamiva ca. Tattha keci therā bhaṇanti ‘‘sakadāgāmissa kilesā kiñcāpi cirena uppajjanti, bahalāva uppajjanti. Tathā hissa puttā ca dhītaro ca dissantī’’ti. Etaṃ pana appamāṇaṃ. Puttadhītaro hi aṅgapaccaṅgaparāmasanamattenapi hontīti. Dvīhiyeva kāraṇehissa kilesānaṃ tanuttaṃ veditabbaṃ adhiccuppattiyā ca pariyuṭṭhānamandatāya cāti.
हेट्ठाभागियानन्ति एत्थ हेट्ठाति महग्गतभूमितो हेट्ठा, कामभूमियन्ति अत्थो। तेसं पच्चयभावेन हेट्ठाभागस्स हिताति हेट्ठाभागिया, तेसं हेट्ठाभागियानं, हेट्ठाभागस्स कामभवस्स पच्चयभावेन गहितानन्ति अत्थो। संयोजेन्ति बन्धन्ति खन्धगतिभवादीहि खन्धगतिभवादयो, कम्मं वा फलेनाति संयोजनानीति आह ‘‘संयोजनानन्ति बन्धनान’’न्ति। असमुच्छिन्नरागादिकस्स हि एतरहि खन्धादीनं आयतिं खन्धादीहि सम्बन्धो, समुच्छिन्नरागादिकस्स पन तं नत्थि, कतानम्पि कम्मानं असमत्थभावापत्तितो रागादीनं अन्वयतो ब्यतिरेकतो च संयोजनट्ठो सिद्धो। परिक्खयेनाति समुच्छेदेन।
Heṭṭhābhāgiyānanti ettha heṭṭhāti mahaggatabhūmito heṭṭhā, kāmabhūmiyanti attho. Tesaṃ paccayabhāvena heṭṭhābhāgassa hitāti heṭṭhābhāgiyā, tesaṃ heṭṭhābhāgiyānaṃ, heṭṭhābhāgassa kāmabhavassa paccayabhāvena gahitānanti attho. Saṃyojenti bandhanti khandhagatibhavādīhi khandhagatibhavādayo, kammaṃ vā phalenāti saṃyojanānīti āha ‘‘saṃyojanānanti bandhanāna’’nti. Asamucchinnarāgādikassa hi etarahi khandhādīnaṃ āyatiṃ khandhādīhi sambandho, samucchinnarāgādikassa pana taṃ natthi, katānampi kammānaṃ asamatthabhāvāpattito rāgādīnaṃ anvayato byatirekato ca saṃyojanaṭṭho siddho. Parikkhayenāti samucchedena.
ओपपातिकोति उपपातिकयोनिको उपपतने साधुकारी। सेसयोनिपटिक्खेपवचनमेतं। तेन गब्भवासदुक्खाभावमाह। तत्थ परिनिब्बायीति इमिना सेसदुक्खाभावं। तत्थ परिनिब्बायिता चस्स कामलोके खन्धबीजस्स अपुनागमनवसेनेवाति दस्सेतुं ‘‘अनावत्तिधम्मो’’ति वुत्तं। उपरियेवाति ब्रह्मलोकेयेव। अनावत्तिधम्मोति ततो ब्रह्मलोका पुनप्पुनं पटिसन्धिवसेन न आवत्तनधम्मो। तेनाह ‘‘योनिगतिवसेन अनागमनधम्मो’’ति।
Opapātikoti upapātikayoniko upapatane sādhukārī. Sesayonipaṭikkhepavacanametaṃ. Tena gabbhavāsadukkhābhāvamāha. Tattha parinibbāyīti iminā sesadukkhābhāvaṃ. Tattha parinibbāyitā cassa kāmaloke khandhabījassa apunāgamanavasenevāti dassetuṃ ‘‘anāvattidhammo’’ti vuttaṃ. Upariyevāti brahmalokeyeva. Anāvattidhammoti tato brahmalokā punappunaṃ paṭisandhivasena na āvattanadhammo. Tenāha ‘‘yonigativasena anāgamanadhammo’’ti.
पदेसं पदेसकारी आराधेतीति सीलक्खन्धादीनं पारिपूरिया एकदेसभूतं हेट्ठिममग्गत्तयं पदेसो, तं करोन्तो पदेसं एकदेसभूतं हेट्ठिमं फलत्तयमेव आराधेति, निप्फादेतीति अत्थो। तेनाह ‘‘पदेसकारी पुग्गलो नाम सोतापन्नो’’तिआदि। परिपूरं परिपूरकारीति सीलक्खन्धादीहि सद्धिन्द्रियादीहि च परितो पूरणेन परिपूरसङ्खातं अरहत्तमग्गं करोन्तो निब्बत्तेन्तो परिपूरं अरहत्तफलं आराधेति, निप्फादेतीति अत्थो। तेनाह ‘‘परिपूरकारी नाम अरहा’’तिआदि।
Padesaṃpadesakārī ārādhetīti sīlakkhandhādīnaṃ pāripūriyā ekadesabhūtaṃ heṭṭhimamaggattayaṃ padeso, taṃ karonto padesaṃ ekadesabhūtaṃ heṭṭhimaṃ phalattayameva ārādheti, nipphādetīti attho. Tenāha ‘‘padesakārī puggalo nāma sotāpanno’’tiādi. Paripūraṃ paripūrakārīti sīlakkhandhādīhi saddhindriyādīhi ca parito pūraṇena paripūrasaṅkhātaṃ arahattamaggaṃ karonto nibbattento paripūraṃ arahattaphalaṃ ārādheti, nipphādetīti attho. Tenāha ‘‘paripūrakārī nāma arahā’’tiādi.
पठमसिक्खासुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasikkhāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ६. पठमसिक्खासुत्तं • 6. Paṭhamasikkhāsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ६. पठमसिक्खासुत्तवण्णना • 6. Paṭhamasikkhāsuttavaṇṇanā
