Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೧. ಪಠಮಸುತ್ತನ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā
ತಥಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಥಾಸಭಾವಟ್ಠೇನ। ಪೀಳನಟ್ಠಾದಯೋ ಞಾಣಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಾಯೇವ।
Tathaṭṭhenāti yathāsabhāvaṭṭhena. Pīḷanaṭṭhādayo ñāṇakathāyaṃ vuttatthāyeva.
೯. ಏಕಪ್ಪಟಿವೇಧಾನೀತಿ ಏಕೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಪಟಿವೇಧೋ, ಏಕತೋ ವಾ ಪಟಿವೇಧೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಟಿವೇಧಾನಿ। ಅನತ್ತಟ್ಠೇನಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅತ್ತವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅನತ್ತಟ್ಠೇನ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೬೭) – ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಚ್ಚಾನಿ ವೇದಕಕಾರಕನಿಬ್ಬುತಗಮಕಾಭಾವತೋ ಸುಞ್ಞಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
9.Ekappaṭivedhānīti ekena maggañāṇena paṭivedho, ekato vā paṭivedho etesanti ekappaṭivedhāni. Anattaṭṭhenāti catunnampi saccānaṃ attavirahitattā anattaṭṭhena. Vuttañhetaṃ visuddhimagge (visuddhi. 2.567) – paramatthato hi sabbāneva saccāni vedakakārakanibbutagamakābhāvato suññānīti veditabbāni. Tenetaṃ vuccati –
‘‘ದುಕ್ಖಮೇವ ಹಿ, ನ ಕೋಚಿ ದುಕ್ಖಿತೋ, ಕಾರಕೋ ನ, ಕಿರಿಯಾವ ವಿಜ್ಜತಿ।
‘‘Dukkhameva hi, na koci dukkhito, kārako na, kiriyāva vijjati;
ಅತ್ಥಿ ನಿಬ್ಬುತಿ, ನ ನಿಬ್ಬುತೋ ಪುಮಾ, ಮಗ್ಗಮತ್ಥಿ, ಗಮಕೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೬೭)।
Atthi nibbuti, na nibbuto pumā, maggamatthi, gamako na vijjatī’’ti. (visuddhi. 2.567);
ಅಥ ವಾ –
Atha vā –
‘‘ಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಸುಞ್ಞಂ, ಪುರಿಮದ್ವಯಮತ್ತಸುಞ್ಞಮಮತಪದಂ।
‘‘Dhuvasubhasukhattasuññaṃ, purimadvayamattasuññamamatapadaṃ;
ಧುವಸುಖಅತ್ತವಿರಹಿತೋ, ಮಗ್ಗೋ ಇತಿ ಸುಞ್ಞತಾ ತೇಸೂ’’ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೬೭)।
Dhuvasukhaattavirahito, maggo iti suññatā tesū’’ti. (visuddhi. 2.567);
ಸಚ್ಚಟ್ಠೇನಾತಿ ಅವಿಸಂವಾದಕಟ್ಠೇನ। ಪಟಿವೇಧಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ। ಏಕಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ತಥಟ್ಠಾದಿನಾ ಏಕೇಕೇನೇವ ಅತ್ಥೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ಏಕಗಣನಂ ಗತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಏಕಸಙ್ಗಹಿತಂ, ತಂ ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏಕೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚ್ಚಾನಂ ಬಹುತ್ತೇಪಿ ಏಕತ್ತಮಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಏಕವಚನಂ ಕತಂ। ಏಕತ್ತಂ ಏಕೇನ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ನಾನತ್ತೇಕತ್ತಂ ಸ್ವಾವತ್ಥಿತಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಏಕೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ತಥಟ್ಠಾದಿತಂತಂಏಕತ್ತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಕಥಂ? ನಿರೋಧಸಚ್ಚಸ್ಸ ತಥಟ್ಠಾದಿಕೇ ಏಕತ್ತೇ ಪಟಿವಿದ್ಧೇ ಸೇಸಸಚ್ಚಾನಮ್ಪಿ ತಥಟ್ಠಾದಿಕಂ ಏಕತ್ತಂ ಪಟಿವಿದ್ಧಮೇವ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ನಾನತ್ತೇಕತ್ತಂ ಸ್ವಾವತ್ಥಿತಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವಾ ದುಕ್ಖತೋ ವಾ ಅನತ್ತತೋ ವಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ದಿಟ್ಠೇ ಸೇಸಖನ್ಧಾಪಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ದಿಟ್ಠಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮಿದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ದುಕ್ಖಟ್ಠೋ ತಥಟ್ಠೋತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಪೀಳನಟ್ಠಾದಿಕೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಅತ್ಥೋ ಸಭಾವಟ್ಠೇನ ತಥಟ್ಠೋ। ಸೇಸಸಚ್ಚೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸೋಯೇವ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತಾಭಾವತೋ ಅನತ್ತಟ್ಠೋ। ವುತ್ತಸಭಾವೇ ಅವಿಸಂವಾದಕತೋ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತೋ ಪಟಿವೇಧಟ್ಠೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Saccaṭṭhenāti avisaṃvādakaṭṭhena. Paṭivedhaṭṭhenāti maggakkhaṇe paṭivijjhitabbaṭṭhena. Ekasaṅgahitānīti tathaṭṭhādinā ekekeneva atthena saṅgahitāni, ekagaṇanaṃ gatānīti attho. Yaṃ ekasaṅgahitaṃ, taṃ ekattanti yasmā ekena saṅgahitaṃ, tasmā ekattanti attho. Saccānaṃ bahuttepi ekattamapekkhitvā ekavacanaṃ kataṃ. Ekattaṃ ekena ñāṇena paṭivijjhatīti pubbabhāge catunnaṃ saccānaṃ nānattekattaṃ svāvatthitaṃ vavatthapetvā ṭhito maggakkhaṇe ekena maggañāṇena tathaṭṭhāditaṃtaṃekattaṃ paṭivijjhati. Kathaṃ? Nirodhasaccassa tathaṭṭhādike ekatte paṭividdhe sesasaccānampi tathaṭṭhādikaṃ ekattaṃ paṭividdhameva hoti. Yathā pubbabhāge pañcannaṃ khandhānaṃ nānattekattaṃ svāvatthitaṃ vavatthapetvā ṭhitassa maggavuṭṭhānakāle aniccato vā dukkhato vā anattato vā vuṭṭhahantassa ekasmimpi khandhe aniccādito diṭṭhe sesakhandhāpi aniccādito diṭṭhāva honti, evamidanti daṭṭhabbaṃ. Dukkhassa dukkhaṭṭho tathaṭṭhoti dukkhasaccassa pīḷanaṭṭhādiko catubbidho attho sabhāvaṭṭhena tathaṭṭho. Sesasaccesupi eseva nayo. Soyeva catubbidho attho attābhāvato anattaṭṭho. Vuttasabhāve avisaṃvādakato saccaṭṭho. Maggakkhaṇe paṭivijjhitabbato paṭivedhaṭṭho vuttoti veditabbaṃ.
೧೦. ಯಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖಂ। ಯಂ ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮಗ್ಗಾ ಗಹಿತಾ। ತಾನಿ ಹಿ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಅನಿಚ್ಚಾನಿ ಚೇವ ಅನಿಚ್ಚತ್ತಾ ದುಕ್ಖಾನಿ ಚ। ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ, ತಂ ಅನತ್ತಾತಿ ತಾನಿಯೇವ ತೀಣಿ ಗಹಿತಾನಿ। ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಅನತ್ತಾ ಚಾತಿ ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಸಹ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಹಿ ಅನತ್ತಾಯೇವ। ತಂ ತಥನ್ತಿ ತಂ ಸಚ್ಚಚತುಕ್ಕಂ ಸಭಾವಭೂತಂ। ತಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ತದೇವ ಸಚ್ಚಚತುಕ್ಕಂ ಯಥಾಸಭಾವೇ ಅವಿಸಂವಾದಕಂ। ನವಹಾಕಾರೇಹೀತಿಆದೀಸು ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬) ವಚನತೋ ಅಭಿಞ್ಞಟ್ಠೇನ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಟ್ಠೇ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಹಾನಟ್ಠೇ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಟ್ಠೇ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಟ್ಠೇ ಆವೇನಿಕೇಪಿ ಇಧ ಚತೂಸುಪಿ ಸಚ್ಚೇಸು ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಸಬ್ಭಾವತೋ ಪರಿಞ್ಞಟ್ಠೇನ, ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾನಸಬ್ಭಾವತೋ ಪಹಾನಟ್ಠೇನ, ಚತುಸಚ್ಚಭಾವನಾಸಬ್ಭಾವತೋ ಭಾವನಟ್ಠೇನ, ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನವಹಾಕಾರೇಹಿ ತಥಟ್ಠೇನಾತಿಆದೀಸು ಪಠಮಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
10.Yaṃ aniccantiādi sāmaññalakkhaṇapubbaṅgamaṃ katvā dassitaṃ. Tattha yaṃ aniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. Yaṃ dukkhaṃ, taṃ aniccanti dukkhasamudayamaggā gahitā. Tāni hi tīṇi saccāni aniccāni ceva aniccattā dukkhāni ca. Yaṃ aniccañca dukkhañca, taṃ anattāti tāniyeva tīṇi gahitāni. Yaṃ aniccañca dukkhañca anattā cāti tehi tīhi saha nirodhasaccañca saṅgahitaṃ. Cattāripi hi anattāyeva. Taṃ tathanti taṃ saccacatukkaṃ sabhāvabhūtaṃ. Taṃ saccanti tadeva saccacatukkaṃ yathāsabhāve avisaṃvādakaṃ. Navahākārehītiādīsu ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (paṭi. ma. 1.3; saṃ. ni. 4.46) vacanato abhiññaṭṭhena, dukkhassa pariññaṭṭhe, samudayassa pahānaṭṭhe, maggassa bhāvanaṭṭhe, nirodhassa sacchikiriyaṭṭhe āvenikepi idha catūsupi saccesu ñātapariññāsabbhāvato pariññaṭṭhena, catusaccadassanena pahānasabbhāvato pahānaṭṭhena, catusaccabhāvanāsabbhāvato bhāvanaṭṭhena, catunnaṃ saccānaṃ sacchikiriyasabbhāvato sacchikiriyaṭṭhenāti niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Navahākārehi tathaṭṭhenātiādīsu paṭhamaṃ vuttanayeneva yojanā kātabbā.
೧೧. ದ್ವಾದಸಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿಆದೀಸು ತಥಟ್ಠಾದಯೋ ಞಾಣಕಥಾಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಾ। ಏತೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
11.Dvādasahi ākārehītiādīsu tathaṭṭhādayo ñāṇakathāyaṃ vuttatthā. Etesaṃ niddesepi vuttanayeneva yojanā veditabbā.
೧೨. ಸಚ್ಚಾನಂ ಕತಿ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿಆದೀಸು ಉಪರಿ ವತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಛ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಅಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಞ್ಚಾತಿ ‘‘ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಾನಿ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ವಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಠಿತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತೀಣಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಾನಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ವಯೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಠಿತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೪೭-೪೮) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಸಙ್ಖತಮಿತಿ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಮಿತಿ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ। ಸಙ್ಖತಂ ಪನ ನ ಲಕ್ಖಣಂ, ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಸಙ್ಖತಂ। ನ ಚ ಸಙ್ಖತಂ ವಿನಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ನಪಿ ಲಕ್ಖಣಂ ವಿನಾ ಸಙ್ಖತಂ। ಲಕ್ಖಣೇನ ಪನ ಸಙ್ಖತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ।
12.Saccānaṃ kati lakkhaṇānītiādīsu upari vattabbāni cha lakkhaṇāni saṅkhatāsaṅkhatavasena dvidhā bhinditvā dve lakkhaṇānīti āha. Tattha saṅkhatalakkhaṇañca asaṅkhatalakkhaṇañcāti ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇāni uppādo paññāyati, vayo paññāyati, ṭhitassa aññathattaṃ paññāyati. Tīṇimāni, bhikkhave, asaṅkhatassa asaṅkhatalakkhaṇāni na uppādo paññāyati, na vayo paññāyati, na ṭhitassa aññathattaṃ paññāyatī’’ti (a. ni. 3.47-48) evaṃ vuttaṃ saṅkhatassa saṅkhatamiti lakkhaṇañca asaṅkhatassa asaṅkhatamiti lakkhaṇañca. Saṅkhataṃ pana na lakkhaṇaṃ, lakkhaṇaṃ na saṅkhataṃ. Na ca saṅkhataṃ vinā lakkhaṇaṃ paññāpetuṃ sakkā, napi lakkhaṇaṃ vinā saṅkhataṃ. Lakkhaṇena pana saṅkhataṃ pākaṭaṃ hoti.
ಪುನ ತದೇವ ಲಕ್ಖಣದ್ವಯಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಛ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಆಹ। ಸಙ್ಖತಾನಂ ಸಚ್ಚಾನನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾನಂ। ತಾನಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಾನಿ। ಉಪ್ಪಾದೋತಿ ಜಾತಿ। ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಜಾನೀಯತಿ। ವಯೋತಿ ಭಙ್ಗೋ। ಠಿತಾನಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೋ ಜರಾ। ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಖತಸಚ್ಚಾನಂ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಂಯೇವ ಪನ ಉಪ್ಪಾದಸ್ಸ, ಜರಾಯ ಭಙ್ಗಸ್ಸ ಚ ಅನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಉಪ್ಪಾದವಯಞ್ಞಥತ್ತಂ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಖತವಿಕಾರತ್ತಾ ಪನ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಜರಾಭಙ್ಗಾ ಸಚ್ಚಪರಿಯಾಪನ್ನಾ, ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಜರಾಭಙ್ಗಾ ನ ಸಚ್ಚಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಙ್ಖತಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖತಾಪಿ ಉಪ್ಪಾದಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ತಸ್ಸ ಖಣೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಸಙ್ಖತಾಪಿ ಜರಾಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ತಸ್ಸ ಖಣೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಙ್ಖತಾಪಿ ಜರಾಪಿ ಭಙ್ಗಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಕಾಲಸಙ್ಖಾತೋ ತಸ್ಸ ಖಣೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಖನ್ಧಕವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೩೭-೩೮) ವುತ್ತಂ। ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಸಚ್ಚಸ್ಸಾತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮಾಗಮ್ಮ ಅಕತತ್ತಾ ಸಯಮೇವ ನಿಪ್ಫನ್ನನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖತಂ। ಠಿತಸ್ಸಾತಿ ನಿಚ್ಚತ್ತಾ ಠಿತಸ್ಸ, ನ ಠಾನಪ್ಪತ್ತತ್ತಾ। ಪುನ ತದೇವ ಲಕ್ಖಣದ್ವಯಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ದ್ವಾದಸ ಲಕ್ಖಣಾನೀತಿ ಆಹ।
Puna tadeva lakkhaṇadvayaṃ vitthārato dassento cha lakkhaṇānīti āha. Saṅkhatānaṃ saccānanti dukkhasamudayamaggasaccānaṃ. Tāni hi paccayehi saṅgamma katattā saṅkhatāni. Uppādoti jāti. Paññāyatīti jānīyati. Vayoti bhaṅgo. Ṭhitānaṃ aññathattanti ṭhitippattānaṃ aññathābhāvo jarā. Tiṇṇaṃ saṅkhatasaccānaṃ nipphannattā uppādavayaññathattaṃ vuttaṃ, tesaṃyeva pana uppādassa, jarāya bhaṅgassa ca anipphannattā uppādavayaññathattaṃ na vattabbaṃ. Saṅkhatanissitattā uppādavayaññathattaṃ na paññāyatīti na vattabbaṃ. Saṅkhatavikārattā pana saṅkhatanti vattabbaṃ. Dukkhasamudayānaṃ uppādajarābhaṅgā saccapariyāpannā, maggasaccassa uppādajarābhaṅgā na saccapariyāpannāti vadanti. Tattha ‘‘saṅkhatānaṃ uppādakkhaṇe saṅkhatāpi uppādalakkhaṇampi kālasaṅkhāto tassa khaṇopi paññāyati, uppāde vītivatte saṅkhatāpi jarālakkhaṇampi kālasaṅkhāto tassa khaṇopi paññāyati, bhaṅgakkhaṇe saṅkhatāpi jarāpi bhaṅgalakkhaṇampi kālasaṅkhāto tassa khaṇopi paññāyatī’’ti khandhakavaggaṭṭhakathāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 2.3.37-38) vuttaṃ. Asaṅkhatassa saccassāti nirodhasaccassa. Tañhi paccayehi samāgamma akatattā sayameva nipphannanti asaṅkhataṃ. Ṭhitassāti niccattā ṭhitassa, na ṭhānappattattā. Puna tadeva lakkhaṇadvayaṃ vitthārato dassento dvādasa lakkhaṇānīti āha.
ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಕತಿ ಕುಸಲಾತಿಆದೀಸು ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಂ ನಿಬ್ಬಾನಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಚತೂಸು ಅಬ್ಯಾಕತೇಸು ನಿಬ್ಬಾನಾಬ್ಯಾಕತಂ। ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಹಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಲಕ್ಖಣೇನ ನ ಬ್ಯಾಕತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾನಿ। ಸಿಯಾ ಕುಸಲನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಕುಸಲಾನಂ ವಸೇನ ಕುಸಲಮ್ಪಿ ಭವೇಯ್ಯ। ಸಿಯಾ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ತಣ್ಹಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾಕುಸಲವಸೇನ। ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾನಂ ರೂಪಾನಞ್ಚ ವಸೇನ। ಸಿಯಾ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿಆದೀಸು ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ಗಣಿತಾನಿ। ವತ್ಥುವಸೇನಾತಿ ಅಕುಸಲಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತದುಕ್ಖಸಮುದಯನಿರೋಧಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತವತ್ಥುವಸೇನ। ಯಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ಅವಸೇಸಂ ಅಕುಸಲಂ। ಅಕುಸಲಟ್ಠೇನ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕುಸಲಟ್ಠೇನ ಏಕಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ಅಕುಸಲಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಸಚ್ಚಂ ದ್ವೀಹಿ ಸಚ್ಚೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಏಕಂ ಅಕುಸಲಸಚ್ಚಂ ದ್ವೀಹಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಚ್ಚೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಯಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕಂ ಕುಸಲಂ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ದುಕ್ಖಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾನಿ ಕುಸಲಟ್ಠೇನ ಏಕಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ಕುಸಲಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏಕಂ ಕುಸಲಸಚ್ಚಂ ದ್ವೀಹಿ ದುಕ್ಖಮಗ್ಗಸಚ್ಚೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಯಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ ರೂಪಞ್ಚ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಿ ಅಬ್ಯಾಕತಟ್ಠೇನ ಏಕಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ಏಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸಚ್ಚಂ ದ್ವೀಹಿ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸಚ್ಚೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ಸಮುದಯಮಗ್ಗನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕೇನ ಅಕುಸಲಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಭೂತೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ। ಏಕಂ ಸಚ್ಚಂ ತೀಹಿ ಸಚ್ಚೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಏಕಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ವಿಸುಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಅಬ್ಯಾಕತಭೂತೇಹಿ ಸಮುದಯಮಗ್ಗನಿರೋಧಸಚ್ಚೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಚ್ಚಾನಿ ಅಕುಸಲಟ್ಠೇನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ದುಕ್ಖಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾನಿ ಕುಸಲಟ್ಠೇನ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ನ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ। ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸಚ್ಚಾನಿ ಅಬ್ಯಾಕತಟ್ಠೇನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ, ನ ಅಸಙ್ಖತಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।
Catunnaṃsaccānaṃ kati kusalātiādīsu abyākatanti vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ rūpābyākataṃ nibbānābyākatanti catūsu abyākatesu nibbānābyākataṃ. Cattāripi hi kusalākusalalakkhaṇena na byākatattā abyākatāni. Siyā kusalanti kāmāvacararūpāvacarārūpāvacarakusalānaṃ vasena kusalampi bhaveyya. Siyā akusalanti taṇhaṃ ṭhapetvā sesākusalavasena. Siyā abyākatanti kāmāvacararūpāvacarārūpāvacaravipākakiriyānaṃ rūpānañca vasena. Siyā tīṇi saccānītiādīsu saṅgahitānīti gaṇitāni. Vatthuvasenāti akusalakusalābyākatadukkhasamudayanirodhamaggasaṅkhātavatthuvasena. Yaṃ dukkhasaccaṃ akusalanti ṭhapetvā taṇhaṃ avasesaṃ akusalaṃ. Akusalaṭṭhena dve saccāni ekasaccena saṅgahitānīti imāni dve dukkhasamudayasaccāni akusalaṭṭhena ekasaccena saṅgahitāni, akusalasaccaṃ nāma hotīti attho. Ekasaccaṃ dvīhi saccehi saṅgahitanti ekaṃ akusalasaccaṃ dvīhi dukkhasamudayasaccehi saṅgahitaṃ. Yaṃ dukkhasaccaṃ kusalanti tebhūmakaṃ kusalaṃ. Imāni dve dukkhamaggasaccāni kusalaṭṭhena ekasaccena saṅgahitāni, kusalasaccaṃ nāma hoti. Ekaṃ kusalasaccaṃ dvīhi dukkhamaggasaccehi saṅgahitaṃ. Yaṃ dukkhasaccaṃ abyākatanti tebhūmakavipākakiriyā rūpañca. Imāni dve dukkhanirodhasaccāni abyākataṭṭhena ekasaccena saṅgahitāni, ekaṃ abyākatasaccaṃ nāma hoti. Ekaṃ abyākatasaccaṃ dvīhi dukkhanirodhasaccehi saṅgahitaṃ. Tīṇi saccāni ekasaccena saṅgahitānīti samudayamagganirodhasaccāni ekena akusalakusalābyākatabhūtena dukkhasaccena saṅgahitāni. Ekaṃ saccaṃ tīhi saccehi saṅgahitanti ekaṃ dukkhasaccaṃ visuṃ akusalakusalaabyākatabhūtehi samudayamagganirodhasaccehi saṅgahitaṃ. Keci pana ‘‘dukkhasamudayasaccāni akusalaṭṭhena samudayasaccena saṅgahitāni, dukkhamaggasaccāni kusalaṭṭhena maggasaccena saṅgahitāni, na dassanaṭṭhena. Dukkhanirodhasaccāni abyākataṭṭhena nirodhasaccena saṅgahitāni, na asaṅkhataṭṭhenā’’ti vaṇṇayanti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೧. ಪಠಮಸುತ್ತನ್ತನಿದ್ದೇಸೋ • 1. Paṭhamasuttantaniddeso