Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    4. ඉන්‌ද්‍රියකථා

    4. Indriyakathā

    1. පඨමසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා

    1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā

    184. ඉදානි ආනාපානස්‌සතිකථානන්‌තරං කථිතාය ඉන්‌ද්‍රියකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා අනුප්‌පත්‌තා. අයඤ්‌හි ඉන්‌ද්‍රියකථා ආනාපානස්‌සතිභාවනාය උපකාරකානං ඉන්‌ද්‍රියානං අභාවෙ ආනාපානස්‌සතිභාවනාය අභාවතො තදුපකාරකානං ඉන්‌ද්‍රියානං විසොධනාදිවිධිදස්‌සනත්‌ථං ආනාපානස්‌සතිකථානන්‌තරං කථිතාති තඤ්‌ච කථෙතබ්‌බං ඉන්‌ද්‍රියකථං අත්‌තනා භගවතො සම්‌මුඛා සුතං විඤ්‌ඤාතාධිප්‌පායසුත්‌තන්‌තිකදෙසනං පුබ්‌බඞ්‌ගමං කත්‌වා තදත්‌ථප්‌පකාසනවසෙන කථෙතුකාමො පඨමං තාව එවං මෙ සුතන්‌තිආදිමාහ.

    184. Idāni ānāpānassatikathānantaraṃ kathitāya indriyakathāya apubbatthānuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi indriyakathā ānāpānassatibhāvanāya upakārakānaṃ indriyānaṃ abhāve ānāpānassatibhāvanāya abhāvato tadupakārakānaṃ indriyānaṃ visodhanādividhidassanatthaṃ ānāpānassatikathānantaraṃ kathitāti tañca kathetabbaṃ indriyakathaṃ attanā bhagavato sammukhā sutaṃ viññātādhippāyasuttantikadesanaṃ pubbaṅgamaṃ katvā tadatthappakāsanavasena kathetukāmo paṭhamaṃ tāva evaṃ me sutantiādimāha.

    තත්‌ථ එවන්‌ති නිපාතපදං. මෙතිආදීනි නාමපදානි. විහරතීති එත්‌ථ වි-ඉති උපසග්‌ගපදං, හරතීති ආඛ්‍යාතපදන්‌ති ඉමිනා තාව නයෙන පදවිභාගො වෙදිතබ්‌බො.

    Tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Viharatīti ettha vi-iti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    අත්‌ථතො පන උපමූපදෙසගරහපසංසනාකාරවචනග්‌ගහණෙසු එවං-සද්‌දො දිස්‌සති නිදස්‌සනත්‌ථෙ ච අවධාරණත්‌ථෙ ච. ඉධ පන එවංසද්‌දො ආකාරත්‌ථෙ නිදස්‌සනත්‌ථෙ ච විඤ්‌ඤුජනෙන පවුත්‌තො, තථෙව අවධාරණත්‌ථෙ ච.

    Atthato pana upamūpadesagarahapasaṃsanākāravacanaggahaṇesu evaṃ-saddo dissati nidassanatthe ca avadhāraṇatthe ca. Idha pana evaṃsaddo ākāratthe nidassanatthe ca viññujanena pavutto, tatheva avadhāraṇatthe ca.

    තත්‌ථ ආකාරත්‌ථෙන එවංසද්‌දෙන එතමත්‌ථං දීපෙති – නානානයනිපුණමනෙකජ්‌ඣාසයසමුට්‌ඨානං අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පන්‌නං විවිධපාටිහාරියං ධම්‌මත්‌ථදෙසනාපටිවෙධගම්‌භීරං සබ්‌බසත්‌තානං සකසකභාසානුරූපතො සොතපථමාගච්‌ඡන්‌තං තස්‌ස භගවතො වචනං සබ්‌බප්‌පකාරෙන කො සමත්‌ථො විඤ්‌ඤාතුං, සබ්‌බථාමෙන පන සොතුකාමතං ජනෙත්‌වාපි එවං මෙ සුතං, මයාපි එකෙනාකාරෙන සුතන්‌ති.

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    නිදස්‌සනත්‌ථෙන ‘‘නාහං සයම්‌භූ, න මයා ඉදං සච්‌ඡිකත’’න්‌ති අත්‌තානං පරිමොචෙන්‌තො ‘‘එවං මෙ සුතං, මයාපි එවං සුත’’න්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බං සකලං සුත්‌තං නිදස්‌සෙති.

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    අවධාරණත්‌ථෙන ථෙරො සාරිපුත්‌තො ‘‘එතදග්‌ගං, භික්‌ඛවෙ, මම සාවකානං භික්‌ඛූනං මහාපඤ්‌ඤානං යදිදං සාරිපුත්‌තො’’ති (අ. නි. 1.188-189), ‘‘නාහං, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤං එකපුග්‌ගලම්‌පි සමනුපස්‌සාමි, යො එවං තථාගතෙන අනුත්‌තරං ධම්‌මචක්‌කං පවත්‌තිතං සම්‌මදෙව අනුප්‌පවත්‌තෙති යථයිදං, භික්‌ඛවෙ, සාරිපුත්‌තො. සාරිපුත්‌තො, භික්‌ඛවෙ, තථාගතෙන අනුත්‌තරං ධම්‌මචක්‌කං පවත්‌තිතං සම්‌මදෙව අනුප්‌පවත්‌තෙතී’’තිඑවමාදිනා (අ. නි. 1.187) නයෙන භගවතා පසත්‌ථභාවානුරූපං අත්‌තනො ධාරණබලං දස්‌සෙන්‌තො සත්‌තානං සොතුකාමතං ජනෙති ‘‘එවං මෙ සුතං, තඤ්‌ච ඛො අත්‌ථතො වා බ්‍යඤ්‌ජනතො වා අනූනමනධිකං, එවමෙව, න අඤ්‌ඤථා දට්‌ඨබ්‌බ’’න්‌ති.

    Avadhāraṇatthena thero sāriputto ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189), ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekapuggalampi samanupassāmi, yo evaṃ tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammadeva anuppavatteti yathayidaṃ, bhikkhave, sāriputto. Sāriputto, bhikkhave, tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammadeva anuppavattetī’’tievamādinā (a. ni. 1.187) nayena bhagavatā pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    මෙසද්‌දො කරණසම්‌පදානසාමිඅත්‌ථෙසු දිස්‌සති. ඉධ පන ‘‘මයා සුතං, මම සුත’’න්‌ති ච අත්‌ථද්‌වයෙ යුජ්‌ජති.

    Mesaddo karaṇasampadānasāmiatthesu dissati. Idha pana ‘‘mayā sutaṃ, mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    සුතන්‌ති අයංසද්‌දො සඋපසග්‌ගො අනුපසග්‌ගො ච විස්‌සුතගමනකිලින්‌නඋපචිතඅනුයොගසොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු දිස්‌සති විඤ්‌ඤාතෙපි ච සොතද්‌වාරානුසාරෙන. ඉධ පනස්‌ස සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරිතන්‌ති වා උපධාරණන්‌ති වා අත්‌ථො. මෙ-සද්‌දස්‌ස හි මයාතිඅත්‌ථෙ සති ‘‘එවං මයා සුතං සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරිත’’න්‌ති යුජ්‌ජති, මමාතිඅත්‌ථෙ සති ‘‘එවං මම සුතං සොතද්‌වාරානුසාරෙන උපධාරණ’’න්‌ති යුජ්‌ජති.

    Sutanti ayaṃsaddo saupasaggo anupasaggo ca vissutagamanakilinnaupacitaanuyogasotaviññeyyesu dissati viññātepi ca sotadvārānusārena. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayātiatthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati, mamātiatthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    අපිච ‘‘එවං මෙ සුත’’න්‌ති අත්‌තනා උප්‌පාදිතභාවං අප්‌පටිජානන්‌තො පුරිමසවනං විවරන්‌තො ‘‘සම්‌මුඛා පටිග්‌ගහිතමිදං මයා තස්‌ස භගවතො චතුවෙසාරජ්‌ජවිසාරදස්‌ස දසබලධරස්‌ස ආසභට්‌ඨානට්‌ඨායිනො සීහනාදනාදිනො සබ්‌බසත්‌තුත්‌තමස්‌ස ධම්‌මිස්‌සරස්‌ස ධම්‌මරාජස්‌ස ධම්‌මාධිපතිනො ධම්‌මදීපස්‌ස ධම්‌මසරණස්‌ස සද්‌ධම්‌මවරචක්‌කවත්‌තිනො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස වචනං, න එත්‌ථ අත්‌ථෙ වා ධම්‌මෙ වා පදෙ වා බ්‍යඤ්‌ජනෙ වා කඞ්‌ඛා වා විමති වා කාතබ්‌බා’’ති ඉමස්‌මිං ධම්‌මෙ අස්‌සද්‌ධියං විනාසෙති, සද්‌ධාසම්‌පදං උප්‌පාදෙතීති. තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimasavanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbā’’ti imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘විනාසයති අස්‌සද්‌ධං, සද්‌ධං වඩ්‌ඪෙති සාසනෙ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    එවං මෙ සුතමිච්‌චෙවං, වදං ගොතමසාවකො’’ති.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    එකන්‌ති ගණනපරිච්‌ඡෙදනිද්‌දෙසො. සමයන්‌ති පරිච්‌ඡින්‌නනිද්‌දෙසො. එකං සමයන්‌ති අනියමිතපරිදීපනං. තත්‌ථ සමයසද්‌දො –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    සමවායෙ ඛණෙ කාලෙ, සමූහෙ හෙතුදිට්‌ඨිසු;

    Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    පටිලාභෙ පහානෙ ච, පටිවෙධෙ ච දිස්‌සති.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.

    ඉධ පනස්‌ස කාලො අත්‌ථො. තෙන සංවච්‌ඡරඋතුමාසද්‌ධමාසරත්‌තින්‌දිවපුබ්‌බණ්‌හමජ්‌ඣන්‌හිකසායන්‌හපඨම- මජ්‌ඣිමපච්‌ඡිමයාමමුහුත්‌තාදීසු කාලප්‌පභෙදභූතෙසු සමයෙසු එකං සමයන්‌ති දීපෙති.

    Idha panassa kālo attho. Tena saṃvaccharautumāsaddhamāsarattindivapubbaṇhamajjhanhikasāyanhapaṭhama- majjhimapacchimayāmamuhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි එතෙසු සංවච්‌ඡරාදීසු සමයෙසු යං යං සුත්‌තං යම්‌හි යම්‌හි සංවච්‌ඡරෙ උතුම්‌හි මාසෙ පක්‌ඛෙ රත්‌තිභාගෙ දිවසභාගෙ වා වුත්‌තං, සබ්‌බං තං ථෙරස්‌ස සුවිදිතං සුවවත්‌ථාපිතං පඤ්‌ඤාය. යස්‌මා පන ‘‘එවං මෙ සුතං අසුකසංවච්‌ඡරෙ අසුකඋතුම්‌හි අසුකමාසෙ අසුකපක්‌ඛෙ අසුකරත්‌තිභාගෙ අසුකදිවසභාගෙ වා’’ති එවං වුත්‌තෙ න සක්‌කා සුඛෙන ධාරෙතුං වා උද්‌දිසිතුං වා උද්‌දිසාපෙතුං වා, බහු ච වත්‌තබ්‌බං හොති, තස්‌මා එකෙනෙව පදෙන තමත්‌ථං සමොධානෙත්‌වා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති ආහ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    යෙ වා ඉමෙ ගබ්‌භොක්‌කන්‌තිසමයො ජාතිසමයො සංවෙගසමයො අභිනික්‌ඛමනසමයො දුක්‌කරකාරිකසමයො මාරවිජයසමයො අභිසම්‌බොධිසමයො දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරසමයො දෙසනාසමයො පරිනිබ්‌බානසමයොතිඑවමාදයො භගවතො දෙවමනුස්‌සෙසු අතිවිය පකාසා අනෙකකාලප්‌පභෙදා එව සමයා, තෙසු සමයෙසු දෙසනාසමයසඞ්‌ඛාතං එකං සමයන්‌ති දීපෙති. යො චායං ඤාණකරුණාකිච්‌චසමයෙසු කරුණාකිච්‌චසමයො, අත්‌තහිතපරහිතපටිපත්‌තිසමයෙසු පරහිතපටිපත්‌තිසමයො, සන්‌නිපතිතානං කරණීයද්‌වයසමයෙසු ධම්‌මිකථාසමයො, දෙසනාපටිපත්‌තිසමයෙසු දෙසනාසමයො, තෙසුපි සමයෙසු අඤ්‌ඤතරං සමයං සන්‌ධාය ‘‘එකං සමය’’න්‌ති ආහ.

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayotievamādayo bhagavato devamanussesu ativiya pakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ samayaṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    යස්‌මා පන ‘‘එකං සමය’’න්‌ති අච්‌චන්‌තසංයොගත්‌ථො සම්‌භවති. යඤ්‌හි සමයං භගවා ඉමං අඤ්‌ඤං වා සුත්‌තන්‌තං දෙසෙසි, අච්‌චන්‌තමෙව තං සමයං කරුණාවිහාරෙන විහාසි, තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං ඉධ උපයොගවචනනිද්‌දෙසො කතොති.

    Yasmā pana ‘‘ekaṃ samaya’’nti accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.

    තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘තං තං අත්‌ථමපෙක්‌ඛිත්‌වා, භුම්‌මෙන කරණෙන ච;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    අඤ්‌ඤත්‍ර සමයො වුත්‌තො, උපයොගෙන සො ඉධා’’ති.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    පොරාණා පන වණ්‌ණයන්‌ති – ‘‘තස්‌මිං සමයෙ’’ති වා ‘‘තෙන සමයෙනා’’ති වා ‘‘තං සමය’’න්‌ති වා අභිලාපමත්‌තභෙදො එස, සබ්‌බත්‌ථ භුම්‌මමෙවත්‌ථොති. තස්‌මා ‘‘එකං සමය’’න්‌ති වුත්‌තෙපි ‘‘එකස්‌මිං සමයෙ’’ති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘taṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    භගවාති ගරු. ගරුඤ්‌හි ලොකෙ ‘‘භගවා’’ති වදන්‌ති. අයඤ්‌ච සබ්‌බගුණවිසිට්‌ඨතාය සබ්‌බසත්‌තානං ගරු, තස්‌මා ‘‘භගවා’’ති වෙදිතබ්‌බො. පොරාණෙහිපි වුත්‌තං –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘භගවාති වචනං සෙට්‌ඨං, භගවාති වචනමුත්‌තමං;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ගරු ගාරවයුත්‌තො සො, භගවා තෙන වුච්‌චතී’’ති.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    අපිච –

    Apica –

    ‘‘භාග්‍යවා භග්‌ගවා යුත්‌තො, භගෙහි ච විභත්‌තවා;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    භත්‌තවා වන්‌තගමනො, භවෙසු භගවා තතො’’ති. –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ඉමිස්‌සාපි ගාථාය වසෙන අස්‌ස පදස්‌ස විත්‌ථාරතො අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සො ච විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ බුද්‌ධානුස්‌සතිනිද්‌දෙසෙ (විසුද්‌ධි. 1.123 ආදයො) වුත්‌තොයෙව.

    Imissāpi gāthāya vasena assa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge buddhānussatiniddese (visuddhi. 1.123 ādayo) vuttoyeva.

    එත්‌තාවතා චෙත්‌ථ එවන්‌ති වචනෙන දෙසනාසම්‌පත්‌තිං නිද්‌දිසති, මෙ සුතන්‌ති සාවකසම්‌පත්‌තිං, එකං සමයන්‌ති කාලසම්‌පත්‌තිං, භගවාති දෙසකසම්‌පත්‌තිං.

    Ettāvatā cettha evanti vacanena desanāsampattiṃ niddisati, me sutanti sāvakasampattiṃ, ekaṃ samayanti kālasampattiṃ, bhagavāti desakasampattiṃ.

    සාවත්‌ථියන්‌ති එත්‌ථ ච සවත්‌ථස්‌ස ඉසිනො නිවාසට්‌ඨානභූතා නගරී සාවත්‌ථී, යථා කාකන්‌දී මාකන්‌දීති එවං තාව අක්‌ඛරචින්‌තකා. අට්‌ඨකථාචරියා පන භණන්‌ති – යං කිඤ්‌චි මනුස්‌සානං උපභොගපරිභොගං සබ්‌බමෙත්‌ථ අත්‌ථීති සාවත්‌ථී, සත්‌ථසමායොගෙ ච කිං භණ්‌ඩමත්‌ථීති පුච්‌ඡිතෙ සබ්‌බමත්‌ථීතිපි වචනමුපාදාය සාවත්‌ථී.

    Sāvatthiyanti ettha ca savatthassa isino nivāsaṭṭhānabhūtā nagarī sāvatthī, yathā kākandī mākandīti evaṃ tāva akkharacintakā. Aṭṭhakathācariyā pana bhaṇanti – yaṃ kiñci manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ sabbamettha atthīti sāvatthī, satthasamāyoge ca kiṃ bhaṇḍamatthīti pucchite sabbamatthītipi vacanamupādāya sāvatthī.

    ‘‘සබ්‌බදා සබ්‌බූපකරණං, සාවත්‌ථියං සමොහිතං;

    ‘‘Sabbadā sabbūpakaraṇaṃ, sāvatthiyaṃ samohitaṃ;

    තස්‌මා සබ්‌බමුපාදාය, සාවත්‌ථීති පවුච්‌චතී’’ති. –

    Tasmā sabbamupādāya, sāvatthīti pavuccatī’’ti. –

    තස්‌සං සාවත්‌ථියං. සමීපත්‌ථෙ භුම්‌මවචනං. විහරතීති අවිසෙසෙන ඉරියාපථදිබ්‌බබ්‍රහ්‌මඅරියවිහාරෙසු අඤ්‌ඤතරවිහාරසමඞ්‌ගිපරිදීපනමෙතං, ඉධ පන ඨානගමනාසනසයනප්‌පභෙදෙසු ඉරියාපථෙසු අඤ්‌ඤතරඉරියාපථසමායොගපරිදීපනං. තෙන ඨිතොපි ගච්‌ඡන්‌තොපි නිසින්‌නොපි සයානොපි භගවා ‘‘විහරති’’ච්‌චෙව වෙදිතබ්‌බො. සො හි භගවා එකං ඉරියාපථබාධනං අඤ්‌ඤෙන ඉරියාපථෙන විච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අපරිපතන්‌තමත්‌තභාවං හරති පවත්‌තෙති, තස්‌මා ‘‘විහරතී’’ති වුච්‌චති.

    Tassaṃ sāvatthiyaṃ. Samīpatthe bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ, idha pana ṭhānagamanāsanasayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. Tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā ‘‘viharati’’cceva veditabbo. So hi bhagavā ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantamattabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ජෙතවනෙති එත්‌ථ අත්‌තනො පච්‌චත්‌ථිකජනං ජිනාතීති ජෙතො, රඤ්‌ඤො වා අත්‌තනො පච්‌චත්‌ථිකජනෙ ජිතෙ ජාතොති ජෙතො, මඞ්‌ගලකම්‍යතාය වා තස්‌ස එවංනාමමෙව කතන්‌ති ජෙතො, වනයතීති වනං, අත්‌තසම්‌පදාය සත්‌තානං භත්‌තිං කාරෙති, අත්‌තනි සිනෙහං උප්‌පාදෙතීති අත්‌ථො. වනුතෙ ඉති වා වනං, නානාවිධකුසුමගන්‌ධසම්‌මොදමත්‌තකොකිලාදිවිහඞ්‌ගාභිරුතෙහි මන්‌දමාරුතචලිතරුක්‌ඛසාඛාවිටපපල්‌ලවපලාසෙහි ‘‘එථ මං පරිභුඤ්‌ජථා’’ති පාණිනො යාචති වියාති අත්‌ථො. ජෙතස්‌ස වනං ජෙතවනං. තඤ්‌හි ජෙතෙන රාජකුමාරෙන රොපිතං සංවද්‌ධිතං පරිපාලිතං, සො ච තස්‌ස සාමී අහොසි, තස්‌මා ජෙතවනන්‌ති වුච්‌චති. තස්‌මිං ජෙතවනෙ. වනඤ්‌ච නාම රොපිමං සයංජාතන්‌ති දුවිධං. ඉදඤ්‌ච වෙළුවනාදීනි ච රොපිමානි, අන්‌ධවනමහාවනාදීනි සයංජාතානි.

    Jetavaneti ettha attano paccatthikajanaṃ jinātīti jeto, rañño vā attano paccatthikajane jite jātoti jeto, maṅgalakamyatāya vā tassa evaṃnāmameva katanti jeto, vanayatīti vanaṃ, attasampadāya sattānaṃ bhattiṃ kāreti, attani sinehaṃ uppādetīti attho. Vanute iti vā vanaṃ, nānāvidhakusumagandhasammodamattakokilādivihaṅgābhirutehi mandamārutacalitarukkhasākhāviṭapapallavapalāsehi ‘‘etha maṃ paribhuñjathā’’ti pāṇino yācati viyāti attho. Jetassa vanaṃ jetavanaṃ. Tañhi jetena rājakumārena ropitaṃ saṃvaddhitaṃ paripālitaṃ, so ca tassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti vuccati. Tasmiṃ jetavane. Vanañca nāma ropimaṃ sayaṃjātanti duvidhaṃ. Idañca veḷuvanādīni ca ropimāni, andhavanamahāvanādīni sayaṃjātāni.

    අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙති සුදත්‌තො නාම සො ගහපති මාතාපිතූහි කතනාමවසෙන. සබ්‌බකාමසමිද්‌ධතාය පන විගතමච්‌ඡෙරතාය කරුණාදිගුණසමඞ්‌ගිතාය ච නිච්‌චකාලං අනාථානං පිණ්‌ඩමදාසි, තෙන අනාථපිණ්‌ඩිකොති සඞ්‌ඛං ගතො. ආරමන්‌ති එත්‌ථ පාණිනො, විසෙසෙන වා පබ්‌බජිතාති ආරාමො, තස්‌ස පුප්‌ඵඵලාදිසොභාය නාතිදූරනච්‌චාසන්‌නතාදිපඤ්‌චවිධසෙනාසනඞ්‌ගසම්‌පත්‌තියා ච තතො තතො ආගම්‌ම රමන්‌ති අභිරමන්‌ති, අනුක්‌කණ්‌ඨිතා හුත්‌වා නිවසන්‌තීති අත්‌ථො. වුත්‌තප්‌පකාරාය වා සම්‌පත්‌තියා තත්‌ථ තත්‌ථ ගතෙපි අත්‌තනො අබ්‌භන්‌තරං ආනෙත්‌වා රමාපෙතීති ආරාමො. සො හි අනාථපිණ්‌ඩිකෙන ගහපතිනා ජෙතස්‌ස රාජකුමාරස්‌ස හත්‌ථතො අට්‌ඨාරසහි හිරඤ්‌ඤකොටීහි කොටිසන්‌ථරෙන කීණිත්‌වා අට්‌ඨාරසහි හිරඤ්‌ඤකොටීහි සෙනාසනානි කාරාපෙත්‌වා අට්‌ඨාරසහි හිරඤ්‌ඤකොටීහි විහාරමහං නිට්‌ඨාපෙත්‌වා එවං චතුපඤ්‌ඤාසහිරඤ්‌ඤකොටිපරිච්‌චාගෙන බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස නිය්‍යාදිතො, තස්‌මා ‘‘අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමො’’ති වුච්‌චති. තස්‌මිං අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ.

    Anāthapiṇḍikassa ārāmeti sudatto nāma so gahapati mātāpitūhi katanāmavasena. Sabbakāmasamiddhatāya pana vigatamaccheratāya karuṇādiguṇasamaṅgitāya ca niccakālaṃ anāthānaṃ piṇḍamadāsi, tena anāthapiṇḍikoti saṅkhaṃ gato. Āramanti ettha pāṇino, visesena vā pabbajitāti ārāmo, tassa pupphaphalādisobhāya nātidūranaccāsannatādipañcavidhasenāsanaṅgasampattiyā ca tato tato āgamma ramanti abhiramanti, anukkaṇṭhitā hutvā nivasantīti attho. Vuttappakārāya vā sampattiyā tattha tattha gatepi attano abbhantaraṃ ānetvā ramāpetīti ārāmo. So hi anāthapiṇḍikena gahapatinā jetassa rājakumārassa hatthato aṭṭhārasahi hiraññakoṭīhi koṭisantharena kīṇitvā aṭṭhārasahi hiraññakoṭīhi senāsanāni kārāpetvā aṭṭhārasahi hiraññakoṭīhi vihāramahaṃ niṭṭhāpetvā evaṃ catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyādito, tasmā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti vuccati. Tasmiṃ anāthapiṇḍikassa ārāme.

    එත්‌ථ ච ‘‘ජෙතවනෙ’’තිවචනං පුරිමසාමිපරිකිත්‌තනං, ‘‘අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ’’ති පච්‌ඡිමසාමිපරිකිත්‌තනං. කිමෙතෙසං පරිකිත්‌තනෙ පයොජනන්‌ති? පුඤ්‌ඤකාමානං දිට්‌ඨානුගතිආපජ්‌ජනං. තත්‌ථ හි ද්‌වාරකොට්‌ඨකපාසාදමාපනෙ භූමිවික්‌කයලද්‌ධා අට්‌ඨාරස හිරඤ්‌ඤකොටියො අනෙකකොටිඅග්‌ඝනකා රුක්‌ඛා ච ජෙතස්‌ස පරිච්‌චාගො, චතුපඤ්‌ඤාස හිරඤ්‌ඤකොටියො අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස . ඉති තෙසං පරිකිත්‌තනෙන එවං පුඤ්‌ඤකාමා පුඤ්‌ඤානි කරොන්‌තීති දස්‌සෙන්‌තො ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො අඤ්‌ඤෙපි පුඤ්‌ඤකාමෙ තෙසං දිට්‌ඨානුගතිආපජ්‌ජනෙ නියොජෙති.

    Ettha ca ‘‘jetavane’’tivacanaṃ purimasāmiparikittanaṃ, ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti pacchimasāmiparikittanaṃ. Kimetesaṃ parikittane payojananti? Puññakāmānaṃ diṭṭhānugatiāpajjanaṃ. Tattha hi dvārakoṭṭhakapāsādamāpane bhūmivikkayaladdhā aṭṭhārasa hiraññakoṭiyo anekakoṭiagghanakā rukkhā ca jetassa pariccāgo, catupaññāsa hiraññakoṭiyo anāthapiṇḍikassa . Iti tesaṃ parikittanena evaṃ puññakāmā puññāni karontīti dassento āyasmā sāriputto aññepi puññakāme tesaṃ diṭṭhānugatiāpajjane niyojeti.

    තත්‌ථ සියා – යදි තාව භගවා සාවත්‌ථියං විහරති, ‘‘ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ’’ති න වත්‌තබ්‌බං. අථ තත්‌ථ විහරති, ‘‘සාවත්‌ථිය’’න්‌ති න වත්‌තබ්‌බං. න හි සක්‌කා උභයත්‌ථ එකං සමයං විහරිතුන්‌ති. න ඛො පනෙතං එවං දට්‌ඨබ්‌බං, නනු අවොචුම්‌හ ‘‘සමීපත්‌ථෙ භුම්‌මවචන’’න්‌ති. තස්‌මා යථා ගඞ්‌ගායමුනාදීනං සමීපෙ ගොයූථානි චරන්‌තානි ‘‘ගඞ්‌ගාය චරන්‌ති, යමුනාය චරන්‌තී’’ති වුච්‌චන්‌ති, එවමිධාපි යදිදං සාවත්‌ථියා සමීපෙ ජෙතවනං අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමො, තත්‌ථ විහරන්‌තො වුච්‌චති ‘‘සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ’’ති. ගොචරගාමනිදස්‌සනත්‌ථං හිස්‌ස සාවත්‌ථිවචනං, පබ්‌බජිතානුරූපනිවාසට්‌ඨානනිදස්‌සනත්‌ථං සෙසවචනං.

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ anāthapiṇḍikassa ārāmo, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    තත්‌ථ සාවත්‌ථිකිත්‌තනෙන ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො භගවතො ගහට්‌ඨානුග්‌ගහකරණං දස්‌සෙති, ජෙතවනාදිකිත්‌තනෙන පබ්‌බජිතානුග්‌ගහකරණං. තථා පුරිමෙන පච්‌චයග්‌ගහණතො අත්‌තකිලමථානුයොගවිවජ්‌ජනං, පච්‌ඡිමෙන වත්‌ථුකාමප්‌පහානතො කාමසුඛල්‌ලිකානුයොගවිවජ්‌ජනූපායං. අථ වා පුරිමෙන ච ධම්‌මදෙසනාභියොගං, පච්‌ඡිමෙන විවෙකාධිමුත්‌තිං. පුරිමෙන කරුණාය උපගමනං, පච්‌ඡිමෙන පඤ්‌ඤාය අපගමනං. පුරිමෙන සත්‌තානං හිතසුඛනිප්‌ඵාදනාධිමුත්‌තතං, පච්‌ඡිමෙන පරහිතසුඛකරණෙ නිරුපලෙපතං. පුරිමෙන ධම්‌මිකසුඛාපරිච්‌චාගනිමිත්‌තං ඵාසුවිහාරං, පච්‌ඡිමෙන උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මානුයොගනිමිත්‌තං. පුරිමෙන මනුස්‌සානං උපකාරබහුලතං, පච්‌ඡිමෙන දෙවානං. පුරිමෙන ලොකෙ ජාතස්‌ස ලොකෙ සංවද්‌ධභාවං, පච්‌ඡිමෙන ලොකෙන අනුපලිත්‌තතං. පුරිමෙන ‘‘එකපුග්‌ගලො, භික්‌ඛවෙ, ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජමානො උප්‌පජ්‌ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං. කතමො එකපුග්‌ගලො? තථාගතො අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’ති (අ. නි. 1.170) වචනතො යදත්‌ථං භගවා උප්‌පන්‌නො, තදත්‌ථපරිදීපනං, පච්‌ඡිමෙන යත්‌ථ උප්‌පන්‌නො, තදනුරූපවිහාරපරිදීපනං. භගවා හි පඨමං ලුම්‌බිනිවනෙ, දුතියං බොධිමණ්‌ඩෙති ලොකියලොකුත්‌තරස්‌ස උප්‌පත්‌තියා වනෙයෙව උප්‌පන්‌නො, තෙනස්‌ස වනෙයෙව විහාරං දස්‌සෙතීති එවමාදිනා නයෙනෙත්‌ථ අත්‌ථයොජනා වෙදිතබ්‌බා.

    Tattha sāvatthikittanena āyasmā sāriputto bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanūpāyaṃ. Atha vā purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttataṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaddhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparidīpanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraparidīpanaṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarassa uppattiyā vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    තත්‍රාති දෙසකාලපරිදීපනං. තඤ්‌හි යං සමයං විහරති, තත්‍ර සමයෙ, යස්‌මිඤ්‌ච ජෙතවනෙ විහරති, තත්‍ර ජෙතවනෙති දීපෙති. භාසිතබ්‌බයුත්‌තෙ වා දෙසකාලෙ දීපෙති. න හි භගවා අයුත්‌තෙ දෙසෙ කාලෙ වා ධම්‌මං දෙසෙති. ‘‘අකාලො ඛො තාව බාහියා’’තිආදි (උදා. 10) චෙත්‌ථ සාධකං. ඛොති පදපූරණමත්‌තෙ අවධාරණත්‌ථෙ ආදිකාලත්‌ථෙ වා නිපාතො. භගවාති ලොකගරුදීපනං. භික්‌ඛූති කථාසවනයුත්‌තපුග්‌ගලවචනං. අපිචෙත්‌ථ ‘‘භික්‌ඛකොති භික්‌ඛු, භික්‌ඛාචරියං අජ්‌ඣුපගතොති භික්‌ඛූ’’තිආදිනා (විභ. 510; පාරා. 45) නයෙන වචනත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ආමන්‌තෙසීති ආලපි අභාසි සම්‌බොධෙසි, අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. අඤ්‌ඤත්‍ර පන ඤාපනෙපි පක්‌කොසනෙපි. භික්‌ඛවොති ආමන්‌තනාකාරදීපනං. තෙන තෙසං භික්‌ඛූනං භික්‌ඛනසීලතාභික්‌ඛනධම්‌මතාභික්‌ඛනෙසාධුකාරිතාදිගුණයොගසිද්‌ධෙන වචනෙන හීනාධිකජනසෙවිතං වුත්‌තිං පකාසෙන්‌තො උද්‌ධතදීනභාවනිග්‌ගහං කරොති. ‘‘භික්‌ඛවො’’ති ඉමිනා ච කරුණාවිප්‌ඵාරසොම්‌මහදයනයනනිපාතපුබ්‌බඞ්‌ගමෙන වචනෙන තෙ අත්‌තනො මුඛාභිමුඛෙ කරොන්‌තො තෙනෙව කථෙතුකම්‍යතාදීපකෙන වචනෙන නෙසං සොතුකම්‍යතං ජනෙති. තෙනෙව ච සම්‌බොධනත්‌ථෙන වචනෙන සාධුකසවනමනසිකාරෙපි තෙ නියොජෙති. සාධුකසවනමනසිකාරායත්‌තා හි සාසනසම්‌පත්‌ති.

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye, yasmiñca jetavane viharati, tatra jetavaneti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle vā dhammaṃ deseti. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇatthe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (vibha. 510; pārā. 45) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesi, ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi pakkosanepi. Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tena tesaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhanasīlatābhikkhanadhammatābhikkhanesādhukāritādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhavo’’ti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karonto teneva kathetukamyatādīpakena vacanena nesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena vacanena sādhukasavanamanasikārepi te niyojeti. Sādhukasavanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    අපරෙසු දෙවමනුස්‌සෙසු විජ්‌ජමානෙසු කස්‌මා භික්‌ඛූයෙව ආමන්‌තෙසීති චෙ? ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨාසන්‌නසදාසන්‌නිහිතභාජනභාවතො. සබ්‌බපරිසසාධාරණා හි භගවතො ධම්‌මදෙසනා. පරිසාය ච ජෙට්‌ඨා භික්‌ඛූ පඨමුප්‌පන්‌නත්‌තා, සෙට්‌ඨා අනගාරියභාවං ආදිං කත්‌වා සත්‌ථු චරියානුවිධායකත්‌තා සකලසාසනපටිග්‌ගාහකත්‌තා ච, ආසන්‌නා තත්‌ථ නිසින්‌නෙසු සත්‌ථුසන්‌නිකත්‌තා, සදාසන්‌නිහිතා සත්‌ථුසන්‌තිකාවචරත්‌තා, ධම්‌මදෙසනාය ච තෙ එව භාජනං යථානුසිට්‌ඨං පටිපත්‌තිසබ්‌භාවතො.

    Aparesu devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhājanabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthu cariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu satthusannikattā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattā, dhammadesanāya ca te eva bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato.

    තත්‌ථ සියා – කිමත්‌ථං පන භගවා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො පඨමං භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි, න ධම්‌මමෙව දෙසෙසීති? සතිජනනත්‌ථං. පරිසාය හි භික්‌ඛූ අඤ්‌ඤං චින්‌තෙන්‌තාපි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තාපි ධම්‌මං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තාපි කම්‌මට්‌ඨානං මනසිකරොන්‌තාපි නිසින්‌නා හොන්‌ති, තෙ අනාමන්‌තෙත්‌වා ධම්‌මෙ දෙසියමානෙ ‘‘අයං දෙසනා කිංනිදානා කිංපච්‌චයා කතමාය අත්‌ථුප්‌පත්‌තියා දෙසිතා’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙතුං අසක්‌කොන්‌තා වික්‌ඛෙපං ආපජ්‌ජෙය්‍යුං, දුග්‌ගහිතං වා ගණ්‌හෙය්‍යුං . තෙන තෙසං සතිජනනත්‌ථං භගවා පඨමං ආමන්‌තෙත්‌වා පච්‌ඡා ධම්‌මං දෙසෙති.

    Tattha siyā – kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Parisāya hi bhikkhū aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya atthuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā vikkhepaṃ āpajjeyyuṃ, duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ . Tena tesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    භදන්‌තෙති ගාරවවචනමෙතං, සත්‌ථුනො පටිවචනදානං වා. අපිචෙත්‌ථ ‘‘භික්‌ඛවො’’ති වදමානො භගවා තෙ භික්‌ඛූ ආලපති, ‘‘භදන්‌තෙ’’ති වදමානා තෙ භගවන්‌තං පච්‌චාලපන්‌ති. තථා ‘‘භික්‌ඛවො’’ති භගවා ආභාසති, ‘‘භදන්‌තෙ’’ති තෙ පච්‌චාභාසන්‌ති. ‘‘භික්‌ඛවො’’ති පටිවචනං දාපෙති, භදන්‌තෙති පටිවචනං දෙන්‌ති. තෙ භික්‌ඛූති යෙ භගවා ආමන්‌තෙසි. භගවතො පච්‌චස්‌සොසුන්‌ති භගවතො ආමන්‌තනං පටිඅස්‌සොසුං, අභිමුඛා හුත්‌වා සුණිංසු සම්‌පටිච්‌ඡිංසු පටිග්‌ගහෙසුන්‌ති අත්‌ථො. භගවා එතදවොචාති භගවා එතං ඉදානි වත්‌තබ්‌බං සකලසුත්‌තං අවොච.

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā. Apicettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati, ‘‘bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ābhāsati, ‘‘bhadante’’ti te paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, bhadanteti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ avoca.

    එත්‌තාවතා ච යං ආයස්‌මතා සාරිපුත්‌තෙන කමලකුවලයුජ්‌ජලවිමලසාදුරසසලිලාය පොක්‌ඛරණියා සුඛාවතරණත්‌ථං නිම්‌මලසිලාතලරචනවිලාසසොපානං විප්‌පකිණ්‌ණමුත්‌තාජාලසදිසවාලිකාකිණ්‌ණපණ්‌ඩරභූමිභාගං තිත්‌ථං විය, සුවිභත්‌තභිත්‌තිවිචිත්‍රවෙදිකාපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස නක්‌ඛත්‌තපථං ඵුසිතුකාමතාය විය, විජම්‌භිතසමුස්‌සයස්‌ස පාසාදවරස්‌ස සුඛාරොහණත්‌ථං දන්‌තමයසණ්‌හමුදුඵලකකඤ්‌චනලතාවිනද්‌ධමණිගණප්‌පභාසමුදයුජ්‌ජලසොභං සොපානං විය, සුවණ්‌ණවලයනූපුරාදිසඞ්‌ඝට්‌ටනසද්‌දසම්‌මිස්‌සිතකථිතහසිතමධුරස්‌සරගෙහජනවිචරිතස්‌ස උළාරිස්‌සරියවිභවසොභිතස්‌ස මහාඝරස්‌ස සුඛප්‌පවෙසනත්‌ථං සුවණ්‌ණරජතමණිමුත්‌තාපවාළාදිජුතිවිසදවිජ්‌ජොතිතසුප්‌පතිට්‌ඨිතවිසාලද්‌වාරකවාටං මහාද්‌වාරං විය අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පන්‌නස්‌ස බුද්‌ධානං දෙසනාඤාණගම්‌භීරභාවසංසූචකස්‌ස ඉමස්‌ස සුත්‌තස්‌ස සුඛාවගාහණත්‌ථං කාලදෙසදෙසකපරිසාපදෙසපටිමණ්‌ඩිතං නිදානං භාසිතං, තස්‌ස අත්‌ථවණ්‌ණනා සමත්‌තා.

    Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā sāriputtena kamalakuvalayujjalavimalasādurasasalilāya pokkharaṇiyā sukhāvataraṇatthaṃ nimmalasilātalaracanavilāsasopānaṃ vippakiṇṇamuttājālasadisavālikākiṇṇapaṇḍarabhūmibhāgaṃ titthaṃ viya, suvibhattabhittivicitravedikāparikkhittassa nakkhattapathaṃ phusitukāmatāya viya, vijambhitasamussayassa pāsādavarassa sukhārohaṇatthaṃ dantamayasaṇhamuduphalakakañcanalatāvinaddhamaṇigaṇappabhāsamudayujjalasobhaṃ sopānaṃ viya, suvaṇṇavalayanūpurādisaṅghaṭṭanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uḷārissariyavibhavasobhitassa mahāgharassa sukhappavesanatthaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttāpavāḷādijutivisadavijjotitasuppatiṭṭhitavisāladvārakavāṭaṃ mahādvāraṃ viya atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.

    සුත්‌තන්‌තෙ පඤ්‌චාති ගණනපරිච්‌ඡෙදො. ඉමානි ඉන්‌ද්‍රියානීති පරිච්‌ඡින්‌නධම්‌මනිදස්‌සනං. ඉන්‌ද්‍රියට්‌ඨො හෙට්‌ඨා වුත්‌තො.

    Suttante pañcāti gaṇanaparicchedo. Imāni indriyānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Indriyaṭṭho heṭṭhā vutto.

    185. ඉදානි ඉමං සුත්‌තන්‌තං දස්‌සෙත්‌වා ඉමස්‌මිං සුත්‌තන්‌තෙ වුත්‌තානං ඉන්‌ද්‍රියානං විසුද්‌ධිභාවනාවිධානං භාවිතත්‌තං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිඤ්‌ච දස්‌සෙතුකාමො ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානීතිආදිමාහ. තත්‌ථ විසුජ්‌ඣන්‌තීති විසුද්‌ධිං පාපුණන්‌ති. අස්‌සද්‌ධෙති තීසු රතනෙසු සද්‌ධාවිරහිතෙ. සද්‌ධෙති තීසු රතනෙසු සද්‌ධාසම්‌පන්‌නෙ. සෙවතොති චිත්‌තෙන සෙවන්‌තස්‌ස. භජතොති උපසඞ්‌කමන්‌තස්‌ස. පයිරුපාසතොති සක්‌කච්‌චං උපනිසීදන්‌තස්‌ස. පසාදනීයෙ සුත්‌තන්‌තෙති පසාදජනකෙ රතනත්‌තයගුණපටිසංයුත්‌තෙ සුත්‌තන්‌තෙ. කුසීතෙති කුච්‌ඡිතෙන ආකාරෙන සීදන්‌තීති කුසීදා, කුසීදා එව කුසීතා. තෙ කුසීතෙ. සම්‌මප්‌පධානෙති චතුකිච්‌චසාධකවීරියපටිසංයුත්‌තසුත්‌තන්‌තෙ. මුට්‌ඨස්‌සතීති නට්‌ඨස්‌සතිකෙ. සතිපට්‌ඨානෙති සතිපට්‌ඨානාධිකාරකෙ සුත්‌තන්‌තෙ. ඣානවිමොක්‌ඛෙති චතුත්‌ථජ්‌ඣානඅට්‌ඨවිමොක්‌ඛතිවිධවිමොක්‌ඛාධිකාරකෙ සුත්‌තන්‌තෙ. දුප්‌පඤ්‌ඤෙති නිප්‌පඤ්‌ඤෙ, පඤ්‌ඤාභාවතො වා දුට්‌ඨා පඤ්‌ඤා එතෙසන්‌ති දුප්‌පඤ්‌ඤා. තෙ දුප්‌පඤ්‌ඤෙ. ගම්‌භීරඤාණචරියන්‌ති චතුසච්‌චපටිච්‌චසමුප්‌පාදාදිපටිසංයුත්‌තෙ සුත්‌තන්‌තෙ, ඤාණකථාසදිසෙ වා. සුත්‌තන්‌තක්‌ඛන්‌ධෙති සුත්‌තන්‌තකොට්‌ඨාසෙ. අස්‌සද්‌ධියන්‌තිආදීසු අස්‌සද්‌ධියන්‌ති අස්‌සද්‌ධභාවං. අස්‌සද්‌ධියෙ ආදීනවදස්‌සාවී අස්‌සද්‌ධියං පජහන්‌තො සද්‌ධින්‌ද්‍රියං භාවෙති, සද්‌ධින්‌ද්‍රියෙ ආනිසංසදස්‌සාවී සද්‌ධින්‌ද්‍රියං භාවෙන්‌තො අස්‌සද්‌ධියං පජහති. එස නයො සෙසෙසු. කොසජ්‌ජන්‌ති කුසීතභාවං. පමාදන්‌ති සතිවිප්‌පවාසං. උද්‌ධච්‌චන්‌ති උද්‌ධතභාවං, වික්‌ඛෙපන්‌ති අත්‌ථො. පහීනත්‌තාති අප්‌පනාවසෙන ඣානපාරිපූරියා පහීනත්‌තා. සුප්‌පහීනත්‌තාති වුට්‌ඨානගාමිනිවසෙන විපස්‌සනාපාරිපූරියා සුට්‌ඨු පහීනත්‌තා. භාවිතං හොති සුභාවිතන්‌ති වුත්‌තක්‌කමෙනෙව යොජෙතබ්‌බං. විපස්‌සනාය හි විපක්‌ඛවසෙන පහීනත්‌තා ‘‘සුප්‌පහීනත්‌තා’’ති වත්‌තුං යුජ්‌ජති. තස්‌මායෙව ච ‘‘සුභාවිත’’න්‌ති, න තථා ඣානෙන. යස්‌මා පන පහාතබ්‌බානං පහානෙන භාවනාසිද්‌ධි, භාවනාසිද්‌ධියා ච පහාතබ්‌බානං පහානසිද්‌ධි හොති, තස්‌මා යමකං කත්‌වා නිද්‌දිට්‌ඨං.

    185. Idāni imaṃ suttantaṃ dassetvā imasmiṃ suttante vuttānaṃ indriyānaṃ visuddhibhāvanāvidhānaṃ bhāvitattaṃ paṭippassaddhiñca dassetukāmo imāni pañcindriyānītiādimāha. Tattha visujjhantīti visuddhiṃ pāpuṇanti. Assaddheti tīsu ratanesu saddhāvirahite. Saddheti tīsu ratanesu saddhāsampanne. Sevatoti cittena sevantassa. Bhajatoti upasaṅkamantassa. Payirupāsatoti sakkaccaṃ upanisīdantassa. Pasādanīye suttanteti pasādajanake ratanattayaguṇapaṭisaṃyutte suttante. Kusīteti kucchitena ākārena sīdantīti kusīdā, kusīdā eva kusītā. Te kusīte. Sammappadhāneti catukiccasādhakavīriyapaṭisaṃyuttasuttante. Muṭṭhassatīti naṭṭhassatike. Satipaṭṭhāneti satipaṭṭhānādhikārake suttante. Jhānavimokkheti catutthajjhānaaṭṭhavimokkhatividhavimokkhādhikārake suttante. Duppaññeti nippaññe, paññābhāvato vā duṭṭhā paññā etesanti duppaññā. Te duppaññe. Gambhīrañāṇacariyanti catusaccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyutte suttante, ñāṇakathāsadise vā. Suttantakkhandheti suttantakoṭṭhāse. Assaddhiyantiādīsu assaddhiyanti assaddhabhāvaṃ. Assaddhiye ādīnavadassāvī assaddhiyaṃ pajahanto saddhindriyaṃ bhāveti, saddhindriye ānisaṃsadassāvī saddhindriyaṃ bhāvento assaddhiyaṃ pajahati. Esa nayo sesesu. Kosajjanti kusītabhāvaṃ. Pamādanti sativippavāsaṃ. Uddhaccanti uddhatabhāvaṃ, vikkhepanti attho. Pahīnattāti appanāvasena jhānapāripūriyā pahīnattā. Suppahīnattāti vuṭṭhānagāminivasena vipassanāpāripūriyā suṭṭhu pahīnattā. Bhāvitaṃ hoti subhāvitanti vuttakkameneva yojetabbaṃ. Vipassanāya hi vipakkhavasena pahīnattā ‘‘suppahīnattā’’ti vattuṃ yujjati. Tasmāyeva ca ‘‘subhāvita’’nti, na tathā jhānena. Yasmā pana pahātabbānaṃ pahānena bhāvanāsiddhi, bhāvanāsiddhiyā ca pahātabbānaṃ pahānasiddhi hoti, tasmā yamakaṃ katvā niddiṭṭhaṃ.

    186. පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවාරෙ භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි චාති භාවිතානංයෙව සුභාවිතතා. පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි චාති පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානංයෙව සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධතා වුත්‌තා. ඵලක්‌ඛණෙ මග්‌ගකිච්‌චනිබ්‌බත්‌තිවසෙන භාවිතතා පටිප්‌පස්‌සද්‌ධතා ච වෙදිතබ්‌බා. සමුච්‌ඡෙදවිසුද්‌ධියොති මග්‌ගවිසුද්‌ධියොයෙව. පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිසුද්‌ධියොති ඵලවිසුද්‌ධියො එව.

    186. Paṭippassaddhivāre bhāvitāni ceva honti subhāvitāni cāti bhāvitānaṃyeva subhāvitatā. Paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni cāti paṭippassaddhānaṃyeva suppaṭippassaddhatā vuttā. Phalakkhaṇe maggakiccanibbattivasena bhāvitatā paṭippassaddhatā ca veditabbā. Samucchedavisuddhiyoti maggavisuddhiyoyeva. Paṭippassaddhivisuddhiyoti phalavisuddhiyo eva.

    ඉදානි තථා වුත්‌තවිධානානි ඉන්‌ද්‍රියානි කාරකපුග්‌ගලවසෙන යොජෙත්‌වා දස්‌සෙතුං කතිනං පුග්‌ගලානන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ සවනෙන බුද්‌ධොති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධතො ධම්‌මකථාසවනෙන චතුසච්‌චං බුද්‌ධවා, ඤාතවාති අත්‌ථො. ඉදං භාවිතින්‌ද්‍රියභාවස්‌ස කාරණවචනං. භාවනාභිසමයවසෙන හි මග්‌ගස්‌ස බුද්‌ධත්‌තා ඵලක්‌ඛණෙ භාවිතින්‌ද්‍රියො හොති. අට්‌ඨන්‌නම්‌පි අරියානං තථාගතස්‌ස සාවකත්‌තා විසෙසෙත්‌වා අරහත්‌තඵලට්‌ඨමෙව දස්‌සෙන්‌තො ඛීණාසවොති ආහ. සොයෙව හි සබ්‌බකිච්‌චනිප්‌ඵත්‌තියා භාවිතින්‌ද්‍රියොති වුත්‌තො. ඉතරෙපි පන තංතංමග්‌ගකිච්‌චනිප්‌ඵත්‌තියා පරියායෙන භාවිතින්‌ද්‍රියා එව. තස්‌මා එව ච චතූසු ඵලක්‌ඛණෙසු ‘‘පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි චා’’ති වුත්‌තං. යස්‌මා පන තෙසං උපරිමග්‌ගත්‌ථාය ඉන්‌ද්‍රියභාවනා අත්‌ථියෙව, තස්‌මා තෙ න නිප්‌පරියායෙන භාවිතින්‌ද්‍රියා. සයං භූතට්‌ඨෙනාති අනාචරියො හුත්‌වා සයමෙව අරියාය ජාතියා භූතට්‌ඨෙන ජාතට්‌ඨෙන භගවා. සොපි හි භාවනාසිද්‌ධිවසෙන ඵලක්‌ඛණෙ සයම්‌භූ නාම හොති. එවං සයං භූතට්‌ඨෙන භාවිතින්‌ද්‍රියො. අප්‌පමෙය්‍යට්‌ඨෙනාති අනන්‌තගුණයොගතො පමාණෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යට්‌ඨෙන. භගවා ඵලක්‌ඛණෙ භාවනාසිද්‌ධිතො අප්‌පමෙය්‍යොති. තස්‌මායෙව භාවිතින්‌ද්‍රියො.

    Idāni tathā vuttavidhānāni indriyāni kārakapuggalavasena yojetvā dassetuṃ katinaṃ puggalānantiādimāha. Tattha savanena buddhoti sammāsambuddhato dhammakathāsavanena catusaccaṃ buddhavā, ñātavāti attho. Idaṃ bhāvitindriyabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Bhāvanābhisamayavasena hi maggassa buddhattā phalakkhaṇe bhāvitindriyo hoti. Aṭṭhannampi ariyānaṃ tathāgatassa sāvakattā visesetvā arahattaphalaṭṭhameva dassento khīṇāsavoti āha. Soyeva hi sabbakiccanipphattiyā bhāvitindriyoti vutto. Itarepi pana taṃtaṃmaggakiccanipphattiyā pariyāyena bhāvitindriyā eva. Tasmā eva ca catūsu phalakkhaṇesu ‘‘pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni cā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana tesaṃ uparimaggatthāya indriyabhāvanā atthiyeva, tasmā te na nippariyāyena bhāvitindriyā. Sayaṃ bhūtaṭṭhenāti anācariyo hutvā sayameva ariyāya jātiyā bhūtaṭṭhena jātaṭṭhena bhagavā. Sopi hi bhāvanāsiddhivasena phalakkhaṇe sayambhū nāma hoti. Evaṃ sayaṃ bhūtaṭṭhena bhāvitindriyo. Appameyyaṭṭhenāti anantaguṇayogato pamāṇetuṃ asakkuṇeyyaṭṭhena. Bhagavā phalakkhaṇe bhāvanāsiddhito appameyyoti. Tasmāyeva bhāvitindriyo.

    පඨමසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. පඨමසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසො • 1. Paṭhamasuttantaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact