Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ൪. ഇന്ദ്രിയകഥാ

    4. Indriyakathā

    ൧. പഠമസുത്തന്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ

    1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā

    ൧൮൪. ഇദാനി ആനാപാനസ്സതികഥാനന്തരം കഥിതായ ഇന്ദ്രിയകഥായ അപുബ്ബത്ഥാനുവണ്ണനാ അനുപ്പത്താ. അയഞ്ഹി ഇന്ദ്രിയകഥാ ആനാപാനസ്സതിഭാവനായ ഉപകാരകാനം ഇന്ദ്രിയാനം അഭാവേ ആനാപാനസ്സതിഭാവനായ അഭാവതോ തദുപകാരകാനം ഇന്ദ്രിയാനം വിസോധനാദിവിധിദസ്സനത്ഥം ആനാപാനസ്സതികഥാനന്തരം കഥിതാതി തഞ്ച കഥേതബ്ബം ഇന്ദ്രിയകഥം അത്തനാ ഭഗവതോ സമ്മുഖാ സുതം വിഞ്ഞാതാധിപ്പായസുത്തന്തികദേസനം പുബ്ബങ്ഗമം കത്വാ തദത്ഥപ്പകാസനവസേന കഥേതുകാമോ പഠമം താവ ഏവം മേ സുതന്തിആദിമാഹ.

    184. Idāni ānāpānassatikathānantaraṃ kathitāya indriyakathāya apubbatthānuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi indriyakathā ānāpānassatibhāvanāya upakārakānaṃ indriyānaṃ abhāve ānāpānassatibhāvanāya abhāvato tadupakārakānaṃ indriyānaṃ visodhanādividhidassanatthaṃ ānāpānassatikathānantaraṃ kathitāti tañca kathetabbaṃ indriyakathaṃ attanā bhagavato sammukhā sutaṃ viññātādhippāyasuttantikadesanaṃ pubbaṅgamaṃ katvā tadatthappakāsanavasena kathetukāmo paṭhamaṃ tāva evaṃ me sutantiādimāha.

    തത്ഥ ഏവന്തി നിപാതപദം. മേതിആദീനി നാമപദാനി. വിഹരതീതി ഏത്ഥ വി-ഇതി ഉപസഗ്ഗപദം, ഹരതീതി ആഖ്യാതപദന്തി ഇമിനാ താവ നയേന പദവിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.

    Tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Viharatīti ettha vi-iti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    അത്ഥതോ പന ഉപമൂപദേസഗരഹപസംസനാകാരവചനഗ്ഗഹണേസു ഏവം-സദ്ദോ ദിസ്സതി നിദസ്സനത്ഥേ ച അവധാരണത്ഥേ ച. ഇധ പന ഏവംസദ്ദോ ആകാരത്ഥേ നിദസ്സനത്ഥേ ച വിഞ്ഞുജനേന പവുത്തോ, തഥേവ അവധാരണത്ഥേ ച.

    Atthato pana upamūpadesagarahapasaṃsanākāravacanaggahaṇesu evaṃ-saddo dissati nidassanatthe ca avadhāraṇatthe ca. Idha pana evaṃsaddo ākāratthe nidassanatthe ca viññujanena pavutto, tatheva avadhāraṇatthe ca.

    തത്ഥ ആകാരത്ഥേന ഏവംസദ്ദേന ഏതമത്ഥം ദീപേതി – നാനാനയനിപുണമനേകജ്ഝാസയസമുട്ഠാനം അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നം വിവിധപാടിഹാരിയം ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധഗമ്ഭീരം സബ്ബസത്താനം സകസകഭാസാനുരൂപതോ സോതപഥമാഗച്ഛന്തം തസ്സ ഭഗവതോ വചനം സബ്ബപ്പകാരേന കോ സമത്ഥോ വിഞ്ഞാതും, സബ്ബഥാമേന പന സോതുകാമതം ജനേത്വാപി ഏവം മേ സുതം, മയാപി ഏകേനാകാരേന സുതന്തി.

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    നിദസ്സനത്ഥേന ‘‘നാഹം സയമ്ഭൂ, ന മയാ ഇദം സച്ഛികത’’ന്തി അത്താനം പരിമോചേന്തോ ‘‘ഏവം മേ സുതം, മയാപി ഏവം സുത’’ന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലം സുത്തം നിദസ്സേതി.

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    അവധാരണത്ഥേന ഥേരോ സാരിപുത്തോ ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം മഹാപഞ്ഞാനം യദിദം സാരിപുത്തോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൮൮-൧൮൯), ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞം ഏകപുഗ്ഗലമ്പി സമനുപസ്സാമി, യോ ഏവം തഥാഗതേന അനുത്തരം ധമ്മചക്കം പവത്തിതം സമ്മദേവ അനുപ്പവത്തേതി യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ. സാരിപുത്തോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അനുത്തരം ധമ്മചക്കം പവത്തിതം സമ്മദേവ അനുപ്പവത്തേതീ’’തിഏവമാദിനാ (അ॰ നി॰ ൧.൧൮൭) നയേന ഭഗവതാ പസത്ഥഭാവാനുരൂപം അത്തനോ ധാരണബലം ദസ്സേന്തോ സത്താനം സോതുകാമതം ജനേതി ‘‘ഏവം മേ സുതം, തഞ്ച ഖോ അത്ഥതോ വാ ബ്യഞ്ജനതോ വാ അനൂനമനധികം, ഏവമേവ, ന അഞ്ഞഥാ ദട്ഠബ്ബ’’ന്തി.

    Avadhāraṇatthena thero sāriputto ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189), ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekapuggalampi samanupassāmi, yo evaṃ tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammadeva anuppavatteti yathayidaṃ, bhikkhave, sāriputto. Sāriputto, bhikkhave, tathāgatena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ sammadeva anuppavattetī’’tievamādinā (a. ni. 1.187) nayena bhagavatā pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    മേസദ്ദോ കരണസമ്പദാനസാമിഅത്ഥേസു ദിസ്സതി. ഇധ പന ‘‘മയാ സുതം, മമ സുത’’ന്തി ച അത്ഥദ്വയേ യുജ്ജതി.

    Mesaddo karaṇasampadānasāmiatthesu dissati. Idha pana ‘‘mayā sutaṃ, mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    സുതന്തി അയംസദ്ദോ സഉപസഗ്ഗോ അനുപസഗ്ഗോ ച വിസ്സുതഗമനകിലിന്നഉപചിതഅനുയോഗസോതവിഞ്ഞേയ്യേസു ദിസ്സതി വിഞ്ഞാതേപി ച സോതദ്വാരാനുസാരേന. ഇധ പനസ്സ സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിതന്തി വാ ഉപധാരണന്തി വാ അത്ഥോ. മേ-സദ്ദസ്സ ഹി മയാതിഅത്ഥേ സതി ‘‘ഏവം മയാ സുതം സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിത’’ന്തി യുജ്ജതി, മമാതിഅത്ഥേ സതി ‘‘ഏവം മമ സുതം സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരണ’’ന്തി യുജ്ജതി.

    Sutanti ayaṃsaddo saupasaggo anupasaggo ca vissutagamanakilinnaupacitaanuyogasotaviññeyyesu dissati viññātepi ca sotadvārānusārena. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vā attho. Me-saddassa hi mayātiatthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati, mamātiatthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    അപിച ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തി അത്തനാ ഉപ്പാദിതഭാവം അപ്പടിജാനന്തോ പുരിമസവനം വിവരന്തോ ‘‘സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതമിദം മയാ തസ്സ ഭഗവതോ ചതുവേസാരജ്ജവിസാരദസ്സ ദസബലധരസ്സ ആസഭട്ഠാനട്ഠായിനോ സീഹനാദനാദിനോ സബ്ബസത്തുത്തമസ്സ ധമ്മിസ്സരസ്സ ധമ്മരാജസ്സ ധമ്മാധിപതിനോ ധമ്മദീപസ്സ ധമ്മസരണസ്സ സദ്ധമ്മവരചക്കവത്തിനോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ വചനം, ന ഏത്ഥ അത്ഥേ വാ ധമ്മേ വാ പദേ വാ ബ്യഞ്ജനേ വാ കങ്ഖാ വാ വിമതി വാ കാതബ്ബാ’’തി ഇമസ്മിം ധമ്മേ അസ്സദ്ധിയം വിനാസേതി, സദ്ധാസമ്പദം ഉപ്പാദേതീതി. തേനേതം വുച്ചതി –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimasavanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbā’’ti imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘വിനാസയതി അസ്സദ്ധം, സദ്ധം വഡ്ഢേതി സാസനേ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ഏവം മേ സുതമിച്ചേവം, വദം ഗോതമസാവകോ’’തി.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ഏകന്തി ഗണനപരിച്ഛേദനിദ്ദേസോ. സമയന്തി പരിച്ഛിന്നനിദ്ദേസോ. ഏകം സമയന്തി അനിയമിതപരിദീപനം. തത്ഥ സമയസദ്ദോ –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    സമവായേ ഖണേ കാലേ, സമൂഹേ ഹേതുദിട്ഠിസു;

    Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    പടിലാഭേ പഹാനേ ച, പടിവേധേ ച ദിസ്സതി.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.

    ഇധ പനസ്സ കാലോ അത്ഥോ. തേന സംവച്ഛരഉതുമാസദ്ധമാസരത്തിന്ദിവപുബ്ബണ്ഹമജ്ഝന്ഹികസായന്ഹപഠമ- മജ്ഝിമപച്ഛിമയാമമുഹുത്താദീസു കാലപ്പഭേദഭൂതേസു സമയേസു ഏകം സമയന്തി ദീപേതി.

    Idha panassa kālo attho. Tena saṃvaccharautumāsaddhamāsarattindivapubbaṇhamajjhanhikasāyanhapaṭhama- majjhimapacchimayāmamuhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    തത്ഥ കിഞ്ചാപി ഏതേസു സംവച്ഛരാദീസു സമയേസു യം യം സുത്തം യമ്ഹി യമ്ഹി സംവച്ഛരേ ഉതുമ്ഹി മാസേ പക്ഖേ രത്തിഭാഗേ ദിവസഭാഗേ വാ വുത്തം, സബ്ബം തം ഥേരസ്സ സുവിദിതം സുവവത്ഥാപിതം പഞ്ഞായ. യസ്മാ പന ‘‘ഏവം മേ സുതം അസുകസംവച്ഛരേ അസുകഉതുമ്ഹി അസുകമാസേ അസുകപക്ഖേ അസുകരത്തിഭാഗേ അസുകദിവസഭാഗേ വാ’’തി ഏവം വുത്തേ ന സക്കാ സുഖേന ധാരേതും വാ ഉദ്ദിസിതും വാ ഉദ്ദിസാപേതും വാ, ബഹു ച വത്തബ്ബം ഹോതി, തസ്മാ ഏകേനേവ പദേന തമത്ഥം സമോധാനേത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    യേ വാ ഇമേ ഗബ്ഭോക്കന്തിസമയോ ജാതിസമയോ സംവേഗസമയോ അഭിനിക്ഖമനസമയോ ദുക്കരകാരികസമയോ മാരവിജയസമയോ അഭിസമ്ബോധിസമയോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസമയോ ദേസനാസമയോ പരിനിബ്ബാനസമയോതിഏവമാദയോ ഭഗവതോ ദേവമനുസ്സേസു അതിവിയ പകാസാ അനേകകാലപ്പഭേദാ ഏവ സമയാ, തേസു സമയേസു ദേസനാസമയസങ്ഖാതം ഏകം സമയന്തി ദീപേതി. യോ ചായം ഞാണകരുണാകിച്ചസമയേസു കരുണാകിച്ചസമയോ, അത്തഹിതപരഹിതപടിപത്തിസമയേസു പരഹിതപടിപത്തിസമയോ, സന്നിപതിതാനം കരണീയദ്വയസമയേസു ധമ്മികഥാസമയോ, ദേസനാപടിപത്തിസമയേസു ദേസനാസമയോ, തേസുപി സമയേസു അഞ്ഞതരം സമയം സന്ധായ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayotievamādayo bhagavato devamanussesu ativiya pakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ samayaṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    യസ്മാ പന ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി അച്ചന്തസംയോഗത്ഥോ സമ്ഭവതി. യഞ്ഹി സമയം ഭഗവാ ഇമം അഞ്ഞം വാ സുത്തന്തം ദേസേസി, അച്ചന്തമേവ തം സമയം കരുണാവിഹാരേന വിഹാസി, തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം ഇധ ഉപയോഗവചനനിദ്ദേസോ കതോതി.

    Yasmā pana ‘‘ekaṃ samaya’’nti accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.

    തേനേതം വുച്ചതി –

    Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘തം തം അത്ഥമപേക്ഖിത്വാ, ഭുമ്മേന കരണേന ച;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    അഞ്ഞത്ര സമയോ വുത്തോ, ഉപയോഗേന സോ ഇധാ’’തി.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    പോരാണാ പന വണ്ണയന്തി – ‘‘തസ്മിം സമയേ’’തി വാ ‘‘തേന സമയേനാ’’തി വാ ‘‘തം സമയ’’ന്തി വാ അഭിലാപമത്തഭേദോ ഏസ, സബ്ബത്ഥ ഭുമ്മമേവത്ഥോതി. തസ്മാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വുത്തേപി ‘‘ഏകസ്മിം സമയേ’’തി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘taṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    ഭഗവാതി ഗരു. ഗരുഞ്ഹി ലോകേ ‘‘ഭഗവാ’’തി വദന്തി. അയഞ്ച സബ്ബഗുണവിസിട്ഠതായ സബ്ബസത്താനം ഗരു, തസ്മാ ‘‘ഭഗവാ’’തി വേദിതബ്ബോ. പോരാണേഹിപി വുത്തം –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ഭഗവാതി വചനം സേട്ഠം, ഭഗവാതി വചനമുത്തമം;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ഗരു ഗാരവയുത്തോ സോ, ഭഗവാ തേന വുച്ചതീ’’തി.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    അപിച –

    Apica –

    ‘‘ഭാഗ്യവാ ഭഗ്ഗവാ യുത്തോ, ഭഗേഹി ച വിഭത്തവാ;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ഭത്തവാ വന്തഗമനോ, ഭവേസു ഭഗവാ തതോ’’തി. –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ഇമിസ്സാപി ഗാഥായ വസേന അസ്സ പദസ്സ വിത്ഥാരതോ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സോ ച വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ ബുദ്ധാനുസ്സതിനിദ്ദേസേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൨൩ ആദയോ) വുത്തോയേവ.

    Imissāpi gāthāya vasena assa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge buddhānussatiniddese (visuddhi. 1.123 ādayo) vuttoyeva.

    ഏത്താവതാ ചേത്ഥ ഏവന്തി വചനേന ദേസനാസമ്പത്തിം നിദ്ദിസതി, മേ സുതന്തി സാവകസമ്പത്തിം, ഏകം സമയന്തി കാലസമ്പത്തിം, ഭഗവാതി ദേസകസമ്പത്തിം.

    Ettāvatā cettha evanti vacanena desanāsampattiṃ niddisati, me sutanti sāvakasampattiṃ, ekaṃ samayanti kālasampattiṃ, bhagavāti desakasampattiṃ.

    സാവത്ഥിയന്തി ഏത്ഥ ച സവത്ഥസ്സ ഇസിനോ നിവാസട്ഠാനഭൂതാ നഗരീ സാവത്ഥീ, യഥാ കാകന്ദീ മാകന്ദീതി ഏവം താവ അക്ഖരചിന്തകാ. അട്ഠകഥാചരിയാ പന ഭണന്തി – യം കിഞ്ചി മനുസ്സാനം ഉപഭോഗപരിഭോഗം സബ്ബമേത്ഥ അത്ഥീതി സാവത്ഥീ, സത്ഥസമായോഗേ ച കിം ഭണ്ഡമത്ഥീതി പുച്ഛിതേ സബ്ബമത്ഥീതിപി വചനമുപാദായ സാവത്ഥീ.

    Sāvatthiyanti ettha ca savatthassa isino nivāsaṭṭhānabhūtā nagarī sāvatthī, yathā kākandī mākandīti evaṃ tāva akkharacintakā. Aṭṭhakathācariyā pana bhaṇanti – yaṃ kiñci manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ sabbamettha atthīti sāvatthī, satthasamāyoge ca kiṃ bhaṇḍamatthīti pucchite sabbamatthītipi vacanamupādāya sāvatthī.

    ‘‘സബ്ബദാ സബ്ബൂപകരണം, സാവത്ഥിയം സമോഹിതം;

    ‘‘Sabbadā sabbūpakaraṇaṃ, sāvatthiyaṃ samohitaṃ;

    തസ്മാ സബ്ബമുപാദായ, സാവത്ഥീതി പവുച്ചതീ’’തി. –

    Tasmā sabbamupādāya, sāvatthīti pavuccatī’’ti. –

    തസ്സം സാവത്ഥിയം. സമീപത്ഥേ ഭുമ്മവചനം. വിഹരതീതി അവിസേസേന ഇരിയാപഥദിബ്ബബ്രഹ്മഅരിയവിഹാരേസു അഞ്ഞതരവിഹാരസമങ്ഗിപരിദീപനമേതം, ഇധ പന ഠാനഗമനാസനസയനപ്പഭേദേസു ഇരിയാപഥേസു അഞ്ഞതരഇരിയാപഥസമായോഗപരിദീപനം. തേന ഠിതോപി ഗച്ഛന്തോപി നിസിന്നോപി സയാനോപി ഭഗവാ ‘‘വിഹരതി’’ച്ചേവ വേദിതബ്ബോ. സോ ഹി ഭഗവാ ഏകം ഇരിയാപഥബാധനം അഞ്ഞേന ഇരിയാപഥേന വിച്ഛിന്ദിത്വാ അപരിപതന്തമത്തഭാവം ഹരതി പവത്തേതി, തസ്മാ ‘‘വിഹരതീ’’തി വുച്ചതി.

    Tassaṃ sāvatthiyaṃ. Samīpatthe bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ, idha pana ṭhānagamanāsanasayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. Tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā ‘‘viharati’’cceva veditabbo. So hi bhagavā ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantamattabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ജേതവനേതി ഏത്ഥ അത്തനോ പച്ചത്ഥികജനം ജിനാതീതി ജേതോ, രഞ്ഞോ വാ അത്തനോ പച്ചത്ഥികജനേ ജിതേ ജാതോതി ജേതോ, മങ്ഗലകമ്യതായ വാ തസ്സ ഏവംനാമമേവ കതന്തി ജേതോ, വനയതീതി വനം, അത്തസമ്പദായ സത്താനം ഭത്തിം കാരേതി, അത്തനി സിനേഹം ഉപ്പാദേതീതി അത്ഥോ. വനുതേ ഇതി വാ വനം, നാനാവിധകുസുമഗന്ധസമ്മോദമത്തകോകിലാദിവിഹങ്ഗാഭിരുതേഹി മന്ദമാരുതചലിതരുക്ഖസാഖാവിടപപല്ലവപലാസേഹി ‘‘ഏഥ മം പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി പാണിനോ യാചതി വിയാതി അത്ഥോ. ജേതസ്സ വനം ജേതവനം. തഞ്ഹി ജേതേന രാജകുമാരേന രോപിതം സംവദ്ധിതം പരിപാലിതം, സോ ച തസ്സ സാമീ അഹോസി, തസ്മാ ജേതവനന്തി വുച്ചതി. തസ്മിം ജേതവനേ. വനഞ്ച നാമ രോപിമം സയംജാതന്തി ദുവിധം. ഇദഞ്ച വേളുവനാദീനി ച രോപിമാനി, അന്ധവനമഹാവനാദീനി സയംജാതാനി.

    Jetavaneti ettha attano paccatthikajanaṃ jinātīti jeto, rañño vā attano paccatthikajane jite jātoti jeto, maṅgalakamyatāya vā tassa evaṃnāmameva katanti jeto, vanayatīti vanaṃ, attasampadāya sattānaṃ bhattiṃ kāreti, attani sinehaṃ uppādetīti attho. Vanute iti vā vanaṃ, nānāvidhakusumagandhasammodamattakokilādivihaṅgābhirutehi mandamārutacalitarukkhasākhāviṭapapallavapalāsehi ‘‘etha maṃ paribhuñjathā’’ti pāṇino yācati viyāti attho. Jetassa vanaṃ jetavanaṃ. Tañhi jetena rājakumārena ropitaṃ saṃvaddhitaṃ paripālitaṃ, so ca tassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti vuccati. Tasmiṃ jetavane. Vanañca nāma ropimaṃ sayaṃjātanti duvidhaṃ. Idañca veḷuvanādīni ca ropimāni, andhavanamahāvanādīni sayaṃjātāni.

    അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേതി സുദത്തോ നാമ സോ ഗഹപതി മാതാപിതൂഹി കതനാമവസേന. സബ്ബകാമസമിദ്ധതായ പന വിഗതമച്ഛേരതായ കരുണാദിഗുണസമങ്ഗിതായ ച നിച്ചകാലം അനാഥാനം പിണ്ഡമദാസി, തേന അനാഥപിണ്ഡികോതി സങ്ഖം ഗതോ. ആരമന്തി ഏത്ഥ പാണിനോ, വിസേസേന വാ പബ്ബജിതാതി ആരാമോ, തസ്സ പുപ്ഫഫലാദിസോഭായ നാതിദൂരനച്ചാസന്നതാദിപഞ്ചവിധസേനാസനങ്ഗസമ്പത്തിയാ ച തതോ തതോ ആഗമ്മ രമന്തി അഭിരമന്തി, അനുക്കണ്ഠിതാ ഹുത്വാ നിവസന്തീതി അത്ഥോ. വുത്തപ്പകാരായ വാ സമ്പത്തിയാ തത്ഥ തത്ഥ ഗതേപി അത്തനോ അബ്ഭന്തരം ആനേത്വാ രമാപേതീതി ആരാമോ. സോ ഹി അനാഥപിണ്ഡികേന ഗഹപതിനാ ജേതസ്സ രാജകുമാരസ്സ ഹത്ഥതോ അട്ഠാരസഹി ഹിരഞ്ഞകോടീഹി കോടിസന്ഥരേന കീണിത്വാ അട്ഠാരസഹി ഹിരഞ്ഞകോടീഹി സേനാസനാനി കാരാപേത്വാ അട്ഠാരസഹി ഹിരഞ്ഞകോടീഹി വിഹാരമഹം നിട്ഠാപേത്വാ ഏവം ചതുപഞ്ഞാസഹിരഞ്ഞകോടിപരിച്ചാഗേന ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ നിയ്യാദിതോ, തസ്മാ ‘‘അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമോ’’തി വുച്ചതി. തസ്മിം അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ.

    Anāthapiṇḍikassa ārāmeti sudatto nāma so gahapati mātāpitūhi katanāmavasena. Sabbakāmasamiddhatāya pana vigatamaccheratāya karuṇādiguṇasamaṅgitāya ca niccakālaṃ anāthānaṃ piṇḍamadāsi, tena anāthapiṇḍikoti saṅkhaṃ gato. Āramanti ettha pāṇino, visesena vā pabbajitāti ārāmo, tassa pupphaphalādisobhāya nātidūranaccāsannatādipañcavidhasenāsanaṅgasampattiyā ca tato tato āgamma ramanti abhiramanti, anukkaṇṭhitā hutvā nivasantīti attho. Vuttappakārāya vā sampattiyā tattha tattha gatepi attano abbhantaraṃ ānetvā ramāpetīti ārāmo. So hi anāthapiṇḍikena gahapatinā jetassa rājakumārassa hatthato aṭṭhārasahi hiraññakoṭīhi koṭisantharena kīṇitvā aṭṭhārasahi hiraññakoṭīhi senāsanāni kārāpetvā aṭṭhārasahi hiraññakoṭīhi vihāramahaṃ niṭṭhāpetvā evaṃ catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyādito, tasmā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti vuccati. Tasmiṃ anāthapiṇḍikassa ārāme.

    ഏത്ഥ ച ‘‘ജേതവനേ’’തിവചനം പുരിമസാമിപരികിത്തനം, ‘‘അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ’’തി പച്ഛിമസാമിപരികിത്തനം. കിമേതേസം പരികിത്തനേ പയോജനന്തി? പുഞ്ഞകാമാനം ദിട്ഠാനുഗതിആപജ്ജനം. തത്ഥ ഹി ദ്വാരകോട്ഠകപാസാദമാപനേ ഭൂമിവിക്കയലദ്ധാ അട്ഠാരസ ഹിരഞ്ഞകോടിയോ അനേകകോടിഅഗ്ഘനകാ രുക്ഖാ ച ജേതസ്സ പരിച്ചാഗോ, ചതുപഞ്ഞാസ ഹിരഞ്ഞകോടിയോ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ . ഇതി തേസം പരികിത്തനേന ഏവം പുഞ്ഞകാമാ പുഞ്ഞാനി കരോന്തീതി ദസ്സേന്തോ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ അഞ്ഞേപി പുഞ്ഞകാമേ തേസം ദിട്ഠാനുഗതിആപജ്ജനേ നിയോജേതി.

    Ettha ca ‘‘jetavane’’tivacanaṃ purimasāmiparikittanaṃ, ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti pacchimasāmiparikittanaṃ. Kimetesaṃ parikittane payojananti? Puññakāmānaṃ diṭṭhānugatiāpajjanaṃ. Tattha hi dvārakoṭṭhakapāsādamāpane bhūmivikkayaladdhā aṭṭhārasa hiraññakoṭiyo anekakoṭiagghanakā rukkhā ca jetassa pariccāgo, catupaññāsa hiraññakoṭiyo anāthapiṇḍikassa . Iti tesaṃ parikittanena evaṃ puññakāmā puññāni karontīti dassento āyasmā sāriputto aññepi puññakāme tesaṃ diṭṭhānugatiāpajjane niyojeti.

    തത്ഥ സിയാ – യദി താവ ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി, ‘‘ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ’’തി ന വത്തബ്ബം. അഥ തത്ഥ വിഹരതി, ‘‘സാവത്ഥിയ’’ന്തി ന വത്തബ്ബം. ന ഹി സക്കാ ഉഭയത്ഥ ഏകം സമയം വിഹരിതുന്തി. ന ഖോ പനേതം ഏവം ദട്ഠബ്ബം, നനു അവോചുമ്ഹ ‘‘സമീപത്ഥേ ഭുമ്മവചന’’ന്തി. തസ്മാ യഥാ ഗങ്ഗായമുനാദീനം സമീപേ ഗോയൂഥാനി ചരന്താനി ‘‘ഗങ്ഗായ ചരന്തി, യമുനായ ചരന്തീ’’തി വുച്ചന്തി, ഏവമിധാപി യദിദം സാവത്ഥിയാ സമീപേ ജേതവനം അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമോ, തത്ഥ വിഹരന്തോ വുച്ചതി ‘‘സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ’’തി. ഗോചരഗാമനിദസ്സനത്ഥം ഹിസ്സ സാവത്ഥിവചനം, പബ്ബജിതാനുരൂപനിവാസട്ഠാനനിദസ്സനത്ഥം സേസവചനം.

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ anāthapiṇḍikassa ārāmo, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    തത്ഥ സാവത്ഥികിത്തനേന ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭഗവതോ ഗഹട്ഠാനുഗ്ഗഹകരണം ദസ്സേതി, ജേതവനാദികിത്തനേന പബ്ബജിതാനുഗ്ഗഹകരണം. തഥാ പുരിമേന പച്ചയഗ്ഗഹണതോ അത്തകിലമഥാനുയോഗവിവജ്ജനം, പച്ഛിമേന വത്ഥുകാമപ്പഹാനതോ കാമസുഖല്ലികാനുയോഗവിവജ്ജനൂപായം. അഥ വാ പുരിമേന ച ധമ്മദേസനാഭിയോഗം, പച്ഛിമേന വിവേകാധിമുത്തിം. പുരിമേന കരുണായ ഉപഗമനം, പച്ഛിമേന പഞ്ഞായ അപഗമനം. പുരിമേന സത്താനം ഹിതസുഖനിപ്ഫാദനാധിമുത്തതം, പച്ഛിമേന പരഹിതസുഖകരണേ നിരുപലേപതം. പുരിമേന ധമ്മികസുഖാപരിച്ചാഗനിമിത്തം ഫാസുവിഹാരം, പച്ഛിമേന ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാനുയോഗനിമിത്തം. പുരിമേന മനുസ്സാനം ഉപകാരബഹുലതം, പച്ഛിമേന ദേവാനം. പുരിമേന ലോകേ ജാതസ്സ ലോകേ സംവദ്ധഭാവം, പച്ഛിമേന ലോകേന അനുപലിത്തതം. പുരിമേന ‘‘ഏകപുഗ്ഗലോ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഉപ്പജ്ജതി ബഹുജനഹിതായ ബഹുജനസുഖായ ലോകാനുകമ്പായ അത്ഥായ ഹിതായ സുഖായ ദേവമനുസ്സാനം. കതമോ ഏകപുഗ്ഗലോ? തഥാഗതോ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൭൦) വചനതോ യദത്ഥം ഭഗവാ ഉപ്പന്നോ, തദത്ഥപരിദീപനം, പച്ഛിമേന യത്ഥ ഉപ്പന്നോ, തദനുരൂപവിഹാരപരിദീപനം. ഭഗവാ ഹി പഠമം ലുമ്ബിനിവനേ, ദുതിയം ബോധിമണ്ഡേതി ലോകിയലോകുത്തരസ്സ ഉപ്പത്തിയാ വനേയേവ ഉപ്പന്നോ, തേനസ്സ വനേയേവ വിഹാരം ദസ്സേതീതി ഏവമാദിനാ നയേനേത്ഥ അത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ.

    Tattha sāvatthikittanena āyasmā sāriputto bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanūpāyaṃ. Atha vā purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttataṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaddhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparidīpanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraparidīpanaṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarassa uppattiyā vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    തത്രാതി ദേസകാലപരിദീപനം. തഞ്ഹി യം സമയം വിഹരതി, തത്ര സമയേ, യസ്മിഞ്ച ജേതവനേ വിഹരതി, തത്ര ജേതവനേതി ദീപേതി. ഭാസിതബ്ബയുത്തേ വാ ദേസകാലേ ദീപേതി. ന ഹി ഭഗവാ അയുത്തേ ദേസേ കാലേ വാ ധമ്മം ദേസേതി. ‘‘അകാലോ ഖോ താവ ബാഹിയാ’’തിആദി (ഉദാ॰ ൧൦) ചേത്ഥ സാധകം. ഖോതി പദപൂരണമത്തേ അവധാരണത്ഥേ ആദികാലത്ഥേ വാ നിപാതോ. ഭഗവാതി ലോകഗരുദീപനം. ഭിക്ഖൂതി കഥാസവനയുത്തപുഗ്ഗലവചനം. അപിചേത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖകോതി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝുപഗതോതി ഭിക്ഖൂ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ ൫൧൦; പാരാ॰ ൪൫) നയേന വചനത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ആമന്തേസീതി ആലപി അഭാസി സമ്ബോധേസി, അയമേത്ഥ അത്ഥോ. അഞ്ഞത്ര പന ഞാപനേപി പക്കോസനേപി. ഭിക്ഖവോതി ആമന്തനാകാരദീപനം. തേന തേസം ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖനസീലതാഭിക്ഖനധമ്മതാഭിക്ഖനേസാധുകാരിതാദിഗുണയോഗസിദ്ധേന വചനേന ഹീനാധികജനസേവിതം വുത്തിം പകാസേന്തോ ഉദ്ധതദീനഭാവനിഗ്ഗഹം കരോതി. ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി ഇമിനാ ച കരുണാവിപ്ഫാരസോമ്മഹദയനയനനിപാതപുബ്ബങ്ഗമേന വചനേന തേ അത്തനോ മുഖാഭിമുഖേ കരോന്തോ തേനേവ കഥേതുകമ്യതാദീപകേന വചനേന നേസം സോതുകമ്യതം ജനേതി. തേനേവ ച സമ്ബോധനത്ഥേന വചനേന സാധുകസവനമനസികാരേപി തേ നിയോജേതി. സാധുകസവനമനസികാരായത്താ ഹി സാസനസമ്പത്തി.

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye, yasmiñca jetavane viharati, tatra jetavaneti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle vā dhammaṃ deseti. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇatthe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (vibha. 510; pārā. 45) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesi, ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi pakkosanepi. Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tena tesaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhanasīlatābhikkhanadhammatābhikkhanesādhukāritādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhavo’’ti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karonto teneva kathetukamyatādīpakena vacanena nesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena vacanena sādhukasavanamanasikārepi te niyojeti. Sādhukasavanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    അപരേസു ദേവമനുസ്സേസു വിജ്ജമാനേസു കസ്മാ ഭിക്ഖൂയേവ ആമന്തേസീതി ചേ? ജേട്ഠസേട്ഠാസന്നസദാസന്നിഹിതഭാജനഭാവതോ. സബ്ബപരിസസാധാരണാ ഹി ഭഗവതോ ധമ്മദേസനാ. പരിസായ ച ജേട്ഠാ ഭിക്ഖൂ പഠമുപ്പന്നത്താ, സേട്ഠാ അനഗാരിയഭാവം ആദിം കത്വാ സത്ഥു ചരിയാനുവിധായകത്താ സകലസാസനപടിഗ്ഗാഹകത്താ ച, ആസന്നാ തത്ഥ നിസിന്നേസു സത്ഥുസന്നികത്താ, സദാസന്നിഹിതാ സത്ഥുസന്തികാവചരത്താ, ധമ്മദേസനായ ച തേ ഏവ ഭാജനം യഥാനുസിട്ഠം പടിപത്തിസബ്ഭാവതോ.

    Aparesu devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhājanabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthu cariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu satthusannikattā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattā, dhammadesanāya ca te eva bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato.

    തത്ഥ സിയാ – കിമത്ഥം പന ഭഗവാ ധമ്മം ദേസേന്തോ പഠമം ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി, ന ധമ്മമേവ ദേസേസീതി? സതിജനനത്ഥം. പരിസായ ഹി ഭിക്ഖൂ അഞ്ഞം ചിന്തേന്താപി വിക്ഖിത്തചിത്താപി ധമ്മം പച്ചവേക്ഖന്താപി കമ്മട്ഠാനം മനസികരോന്താപി നിസിന്നാ ഹോന്തി, തേ അനാമന്തേത്വാ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ ‘‘അയം ദേസനാ കിംനിദാനാ കിംപച്ചയാ കതമായ അത്ഥുപ്പത്തിയാ ദേസിതാ’’തി സല്ലക്ഖേതും അസക്കോന്താ വിക്ഖേപം ആപജ്ജേയ്യും, ദുഗ്ഗഹിതം വാ ഗണ്ഹേയ്യും . തേന തേസം സതിജനനത്ഥം ഭഗവാ പഠമം ആമന്തേത്വാ പച്ഛാ ധമ്മം ദേസേതി.

    Tattha siyā – kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Parisāya hi bhikkhū aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya atthuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā vikkhepaṃ āpajjeyyuṃ, duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ . Tena tesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    ഭദന്തേതി ഗാരവവചനമേതം, സത്ഥുനോ പടിവചനദാനം വാ. അപിചേത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി വദമാനോ ഭഗവാ തേ ഭിക്ഖൂ ആലപതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി വദമാനാ തേ ഭഗവന്തം പച്ചാലപന്തി. തഥാ ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി ഭഗവാ ആഭാസതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി തേ പച്ചാഭാസന്തി. ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി പടിവചനം ദാപേതി, ഭദന്തേതി പടിവചനം ദേന്തി. തേ ഭിക്ഖൂതി യേ ഭഗവാ ആമന്തേസി. ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസുന്തി ഭഗവതോ ആമന്തനം പടിഅസ്സോസും, അഭിമുഖാ ഹുത്വാ സുണിംസു സമ്പടിച്ഛിംസു പടിഗ്ഗഹേസുന്തി അത്ഥോ. ഭഗവാ ഏതദവോചാതി ഭഗവാ ഏതം ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലസുത്തം അവോച.

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā. Apicettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati, ‘‘bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ābhāsati, ‘‘bhadante’’ti te paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, bhadanteti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ avoca.

    ഏത്താവതാ ച യം ആയസ്മതാ സാരിപുത്തേന കമലകുവലയുജ്ജലവിമലസാദുരസസലിലായ പോക്ഖരണിയാ സുഖാവതരണത്ഥം നിമ്മലസിലാതലരചനവിലാസസോപാനം വിപ്പകിണ്ണമുത്താജാലസദിസവാലികാകിണ്ണപണ്ഡരഭൂമിഭാഗം തിത്ഥം വിയ, സുവിഭത്തഭിത്തിവിചിത്രവേദികാപരിക്ഖിത്തസ്സ നക്ഖത്തപഥം ഫുസിതുകാമതായ വിയ, വിജമ്ഭിതസമുസ്സയസ്സ പാസാദവരസ്സ സുഖാരോഹണത്ഥം ദന്തമയസണ്ഹമുദുഫലകകഞ്ചനലതാവിനദ്ധമണിഗണപ്പഭാസമുദയുജ്ജലസോഭം സോപാനം വിയ, സുവണ്ണവലയനൂപുരാദിസങ്ഘട്ടനസദ്ദസമ്മിസ്സിതകഥിതഹസിതമധുരസ്സരഗേഹജനവിചരിതസ്സ ഉളാരിസ്സരിയവിഭവസോഭിതസ്സ മഹാഘരസ്സ സുഖപ്പവേസനത്ഥം സുവണ്ണരജതമണിമുത്താപവാളാദിജുതിവിസദവിജ്ജോതിതസുപ്പതിട്ഠിതവിസാലദ്വാരകവാടം മഹാദ്വാരം വിയ അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നസ്സ ബുദ്ധാനം ദേസനാഞാണഗമ്ഭീരഭാവസംസൂചകസ്സ ഇമസ്സ സുത്തസ്സ സുഖാവഗാഹണത്ഥം കാലദേസദേസകപരിസാപദേസപടിമണ്ഡിതം നിദാനം ഭാസിതം, തസ്സ അത്ഥവണ്ണനാ സമത്താ.

    Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā sāriputtena kamalakuvalayujjalavimalasādurasasalilāya pokkharaṇiyā sukhāvataraṇatthaṃ nimmalasilātalaracanavilāsasopānaṃ vippakiṇṇamuttājālasadisavālikākiṇṇapaṇḍarabhūmibhāgaṃ titthaṃ viya, suvibhattabhittivicitravedikāparikkhittassa nakkhattapathaṃ phusitukāmatāya viya, vijambhitasamussayassa pāsādavarassa sukhārohaṇatthaṃ dantamayasaṇhamuduphalakakañcanalatāvinaddhamaṇigaṇappabhāsamudayujjalasobhaṃ sopānaṃ viya, suvaṇṇavalayanūpurādisaṅghaṭṭanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uḷārissariyavibhavasobhitassa mahāgharassa sukhappavesanatthaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttāpavāḷādijutivisadavijjotitasuppatiṭṭhitavisāladvārakavāṭaṃ mahādvāraṃ viya atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.

    സുത്തന്തേ പഞ്ചാതി ഗണനപരിച്ഛേദോ. ഇമാനി ഇന്ദ്രിയാനീതി പരിച്ഛിന്നധമ്മനിദസ്സനം. ഇന്ദ്രിയട്ഠോ ഹേട്ഠാ വുത്തോ.

    Suttante pañcāti gaṇanaparicchedo. Imāni indriyānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Indriyaṭṭho heṭṭhā vutto.

    ൧൮൫. ഇദാനി ഇമം സുത്തന്തം ദസ്സേത്വാ ഇമസ്മിം സുത്തന്തേ വുത്താനം ഇന്ദ്രിയാനം വിസുദ്ധിഭാവനാവിധാനം ഭാവിതത്തം പടിപ്പസ്സദ്ധിഞ്ച ദസ്സേതുകാമോ ഇമാനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനീതിആദിമാഹ. തത്ഥ വിസുജ്ഝന്തീതി വിസുദ്ധിം പാപുണന്തി. അസ്സദ്ധേതി തീസു രതനേസു സദ്ധാവിരഹിതേ. സദ്ധേതി തീസു രതനേസു സദ്ധാസമ്പന്നേ. സേവതോതി ചിത്തേന സേവന്തസ്സ. ഭജതോതി ഉപസങ്കമന്തസ്സ. പയിരുപാസതോതി സക്കച്ചം ഉപനിസീദന്തസ്സ. പസാദനീയേ സുത്തന്തേതി പസാദജനകേ രതനത്തയഗുണപടിസംയുത്തേ സുത്തന്തേ. കുസീതേതി കുച്ഛിതേന ആകാരേന സീദന്തീതി കുസീദാ, കുസീദാ ഏവ കുസീതാ. തേ കുസീതേ. സമ്മപ്പധാനേതി ചതുകിച്ചസാധകവീരിയപടിസംയുത്തസുത്തന്തേ. മുട്ഠസ്സതീതി നട്ഠസ്സതികേ. സതിപട്ഠാനേതി സതിപട്ഠാനാധികാരകേ സുത്തന്തേ. ഝാനവിമോക്ഖേതി ചതുത്ഥജ്ഝാനഅട്ഠവിമോക്ഖതിവിധവിമോക്ഖാധികാരകേ സുത്തന്തേ. ദുപ്പഞ്ഞേതി നിപ്പഞ്ഞേ, പഞ്ഞാഭാവതോ വാ ദുട്ഠാ പഞ്ഞാ ഏതേസന്തി ദുപ്പഞ്ഞാ. തേ ദുപ്പഞ്ഞേ. ഗമ്ഭീരഞാണചരിയന്തി ചതുസച്ചപടിച്ചസമുപ്പാദാദിപടിസംയുത്തേ സുത്തന്തേ, ഞാണകഥാസദിസേ വാ. സുത്തന്തക്ഖന്ധേതി സുത്തന്തകോട്ഠാസേ. അസ്സദ്ധിയന്തിആദീസു അസ്സദ്ധിയന്തി അസ്സദ്ധഭാവം. അസ്സദ്ധിയേ ആദീനവദസ്സാവീ അസ്സദ്ധിയം പജഹന്തോ സദ്ധിന്ദ്രിയം ഭാവേതി, സദ്ധിന്ദ്രിയേ ആനിസംസദസ്സാവീ സദ്ധിന്ദ്രിയം ഭാവേന്തോ അസ്സദ്ധിയം പജഹതി. ഏസ നയോ സേസേസു. കോസജ്ജന്തി കുസീതഭാവം. പമാദന്തി സതിവിപ്പവാസം. ഉദ്ധച്ചന്തി ഉദ്ധതഭാവം, വിക്ഖേപന്തി അത്ഥോ. പഹീനത്താതി അപ്പനാവസേന ഝാനപാരിപൂരിയാ പഹീനത്താ. സുപ്പഹീനത്താതി വുട്ഠാനഗാമിനിവസേന വിപസ്സനാപാരിപൂരിയാ സുട്ഠു പഹീനത്താ. ഭാവിതം ഹോതി സുഭാവിതന്തി വുത്തക്കമേനേവ യോജേതബ്ബം. വിപസ്സനായ ഹി വിപക്ഖവസേന പഹീനത്താ ‘‘സുപ്പഹീനത്താ’’തി വത്തും യുജ്ജതി. തസ്മായേവ ച ‘‘സുഭാവിത’’ന്തി, ന തഥാ ഝാനേന. യസ്മാ പന പഹാതബ്ബാനം പഹാനേന ഭാവനാസിദ്ധി, ഭാവനാസിദ്ധിയാ ച പഹാതബ്ബാനം പഹാനസിദ്ധി ഹോതി, തസ്മാ യമകം കത്വാ നിദ്ദിട്ഠം.

    185. Idāni imaṃ suttantaṃ dassetvā imasmiṃ suttante vuttānaṃ indriyānaṃ visuddhibhāvanāvidhānaṃ bhāvitattaṃ paṭippassaddhiñca dassetukāmo imāni pañcindriyānītiādimāha. Tattha visujjhantīti visuddhiṃ pāpuṇanti. Assaddheti tīsu ratanesu saddhāvirahite. Saddheti tīsu ratanesu saddhāsampanne. Sevatoti cittena sevantassa. Bhajatoti upasaṅkamantassa. Payirupāsatoti sakkaccaṃ upanisīdantassa. Pasādanīye suttanteti pasādajanake ratanattayaguṇapaṭisaṃyutte suttante. Kusīteti kucchitena ākārena sīdantīti kusīdā, kusīdā eva kusītā. Te kusīte. Sammappadhāneti catukiccasādhakavīriyapaṭisaṃyuttasuttante. Muṭṭhassatīti naṭṭhassatike. Satipaṭṭhāneti satipaṭṭhānādhikārake suttante. Jhānavimokkheti catutthajjhānaaṭṭhavimokkhatividhavimokkhādhikārake suttante. Duppaññeti nippaññe, paññābhāvato vā duṭṭhā paññā etesanti duppaññā. Te duppaññe. Gambhīrañāṇacariyanti catusaccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyutte suttante, ñāṇakathāsadise vā. Suttantakkhandheti suttantakoṭṭhāse. Assaddhiyantiādīsu assaddhiyanti assaddhabhāvaṃ. Assaddhiye ādīnavadassāvī assaddhiyaṃ pajahanto saddhindriyaṃ bhāveti, saddhindriye ānisaṃsadassāvī saddhindriyaṃ bhāvento assaddhiyaṃ pajahati. Esa nayo sesesu. Kosajjanti kusītabhāvaṃ. Pamādanti sativippavāsaṃ. Uddhaccanti uddhatabhāvaṃ, vikkhepanti attho. Pahīnattāti appanāvasena jhānapāripūriyā pahīnattā. Suppahīnattāti vuṭṭhānagāminivasena vipassanāpāripūriyā suṭṭhu pahīnattā. Bhāvitaṃ hoti subhāvitanti vuttakkameneva yojetabbaṃ. Vipassanāya hi vipakkhavasena pahīnattā ‘‘suppahīnattā’’ti vattuṃ yujjati. Tasmāyeva ca ‘‘subhāvita’’nti, na tathā jhānena. Yasmā pana pahātabbānaṃ pahānena bhāvanāsiddhi, bhāvanāsiddhiyā ca pahātabbānaṃ pahānasiddhi hoti, tasmā yamakaṃ katvā niddiṭṭhaṃ.

    ൧൮൬. പടിപ്പസ്സദ്ധിവാരേ ഭാവിതാനി ചേവ ഹോന്തി സുഭാവിതാനി ചാതി ഭാവിതാനംയേവ സുഭാവിതതാ. പടിപ്പസ്സദ്ധാനി ച സുപ്പടിപ്പസ്സദ്ധാനി ചാതി പടിപ്പസ്സദ്ധാനംയേവ സുപ്പടിപ്പസ്സദ്ധതാ വുത്താ. ഫലക്ഖണേ മഗ്ഗകിച്ചനിബ്ബത്തിവസേന ഭാവിതതാ പടിപ്പസ്സദ്ധതാ ച വേദിതബ്ബാ. സമുച്ഛേദവിസുദ്ധിയോതി മഗ്ഗവിസുദ്ധിയോയേവ. പടിപ്പസ്സദ്ധിവിസുദ്ധിയോതി ഫലവിസുദ്ധിയോ ഏവ.

    186. Paṭippassaddhivāre bhāvitāni ceva honti subhāvitāni cāti bhāvitānaṃyeva subhāvitatā. Paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni cāti paṭippassaddhānaṃyeva suppaṭippassaddhatā vuttā. Phalakkhaṇe maggakiccanibbattivasena bhāvitatā paṭippassaddhatā ca veditabbā. Samucchedavisuddhiyoti maggavisuddhiyoyeva. Paṭippassaddhivisuddhiyoti phalavisuddhiyo eva.

    ഇദാനി തഥാ വുത്തവിധാനാനി ഇന്ദ്രിയാനി കാരകപുഗ്ഗലവസേന യോജേത്വാ ദസ്സേതും കതിനം പുഗ്ഗലാനന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ സവനേന ബുദ്ധോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധതോ ധമ്മകഥാസവനേന ചതുസച്ചം ബുദ്ധവാ, ഞാതവാതി അത്ഥോ. ഇദം ഭാവിതിന്ദ്രിയഭാവസ്സ കാരണവചനം. ഭാവനാഭിസമയവസേന ഹി മഗ്ഗസ്സ ബുദ്ധത്താ ഫലക്ഖണേ ഭാവിതിന്ദ്രിയോ ഹോതി. അട്ഠന്നമ്പി അരിയാനം തഥാഗതസ്സ സാവകത്താ വിസേസേത്വാ അരഹത്തഫലട്ഠമേവ ദസ്സേന്തോ ഖീണാസവോതി ആഹ. സോയേവ ഹി സബ്ബകിച്ചനിപ്ഫത്തിയാ ഭാവിതിന്ദ്രിയോതി വുത്തോ. ഇതരേപി പന തംതംമഗ്ഗകിച്ചനിപ്ഫത്തിയാ പരിയായേന ഭാവിതിന്ദ്രിയാ ഏവ. തസ്മാ ഏവ ച ചതൂസു ഫലക്ഖണേസു ‘‘പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി ഭാവിതാനി ചേവ ഹോന്തി സുഭാവിതാനി ചാ’’തി വുത്തം. യസ്മാ പന തേസം ഉപരിമഗ്ഗത്ഥായ ഇന്ദ്രിയഭാവനാ അത്ഥിയേവ, തസ്മാ തേ ന നിപ്പരിയായേന ഭാവിതിന്ദ്രിയാ. സയം ഭൂതട്ഠേനാതി അനാചരിയോ ഹുത്വാ സയമേവ അരിയായ ജാതിയാ ഭൂതട്ഠേന ജാതട്ഠേന ഭഗവാ. സോപി ഹി ഭാവനാസിദ്ധിവസേന ഫലക്ഖണേ സയമ്ഭൂ നാമ ഹോതി. ഏവം സയം ഭൂതട്ഠേന ഭാവിതിന്ദ്രിയോ. അപ്പമേയ്യട്ഠേനാതി അനന്തഗുണയോഗതോ പമാണേതും അസക്കുണേയ്യട്ഠേന. ഭഗവാ ഫലക്ഖണേ ഭാവനാസിദ്ധിതോ അപ്പമേയ്യോതി. തസ്മായേവ ഭാവിതിന്ദ്രിയോ.

    Idāni tathā vuttavidhānāni indriyāni kārakapuggalavasena yojetvā dassetuṃ katinaṃ puggalānantiādimāha. Tattha savanena buddhoti sammāsambuddhato dhammakathāsavanena catusaccaṃ buddhavā, ñātavāti attho. Idaṃ bhāvitindriyabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Bhāvanābhisamayavasena hi maggassa buddhattā phalakkhaṇe bhāvitindriyo hoti. Aṭṭhannampi ariyānaṃ tathāgatassa sāvakattā visesetvā arahattaphalaṭṭhameva dassento khīṇāsavoti āha. Soyeva hi sabbakiccanipphattiyā bhāvitindriyoti vutto. Itarepi pana taṃtaṃmaggakiccanipphattiyā pariyāyena bhāvitindriyā eva. Tasmā eva ca catūsu phalakkhaṇesu ‘‘pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni cā’’ti vuttaṃ. Yasmā pana tesaṃ uparimaggatthāya indriyabhāvanā atthiyeva, tasmā te na nippariyāyena bhāvitindriyā. Sayaṃ bhūtaṭṭhenāti anācariyo hutvā sayameva ariyāya jātiyā bhūtaṭṭhena jātaṭṭhena bhagavā. Sopi hi bhāvanāsiddhivasena phalakkhaṇe sayambhū nāma hoti. Evaṃ sayaṃ bhūtaṭṭhena bhāvitindriyo. Appameyyaṭṭhenāti anantaguṇayogato pamāṇetuṃ asakkuṇeyyaṭṭhena. Bhagavā phalakkhaṇe bhāvanāsiddhito appameyyoti. Tasmāyeva bhāvitindriyo.

    പഠമസുത്തന്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ൧. പഠമസുത്തന്തനിദ്ദേസോ • 1. Paṭhamasuttantaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact