| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
4. ඉන්‌ද්‍රියකථා
4. Indriyakathā
1. පඨමසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසො
1. Paṭhamasuttantaniddeso
184. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ. තත්‍ර ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘භික්‌ඛවො’’ති. ‘‘භදන්‌තෙ’’ති 1 තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං. භගවා එතදවොච –
184. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
‘‘පඤ්‌චිමානි, භික්‌ඛවෙ, ඉන්‌ද්‍රියානි. කතමානි පඤ්‌ච? සද්‌ධින්‌ද්‍රියං, වීරියින්‌ද්‍රියං, සතින්‌ද්‍රියං, සමාධින්‌ද්‍රියං, පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං – ඉමානි ඛො, භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි’’ 3.
‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ – imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni’’ 4.
185. ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි කතිහාකාරෙහි විසුජ්‌ඣන්‌ති? ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි පන්‌නරසහි ආකාරෙහි විසුජ්‌ඣන්‌ති. අස්‌සද්‌ධෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, සද්‌ධෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, පසාදනීයෙ සුත්‌තන්‌තෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සද්‌ධින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති. කුසීතෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, ආරද්‌ධවීරියෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, සම්‌මප්‌පධානෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි වීරියින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති. මුට්‌ඨස්‌සතී පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, උපට්‌ඨිතස්‌සතී පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, සතිපට්‌ඨානෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සතින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති. අසමාහිතෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, සමාහිතෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, ඣානවිමොක්‌ඛෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සමාධින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති. දුප්‌පඤ්‌ඤෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, පඤ්‌ඤවන්‌තෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, ගම්‌භීරඤාණචරියං පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති. ඉති ඉමෙ පඤ්‌ච පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො , පඤ්‌ච පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, පඤ්‌ච සුත්‌තන්‌තක්‌ඛන්‌ධෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි පන්‌නරසහි ආකාරෙහි ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි විසුජ්‌ඣන්‌ති.
185. Imāni pañcindriyāni katihākārehi visujjhanti? Imāni pañcindriyāni pannarasahi ākārehi visujjhanti. Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati. Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati. Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati. Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati. Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati. Iti ime pañca puggale parivajjayato , pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttantakkhandhe paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhanti.
කතිහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති, කතිහාකාරෙහි පඤ්‌චන්‌නං ඉන්‌ද්‍රියානං භාවනා හොති? දසහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති, දසහාකාරෙහි පඤ්‌චන්‌නං ඉන්‌ද්‍රියානං භාවනා හොති. අස්‌සද්‌ධියං පජහන්‌තො සද්‌ධින්‌ද්‍රියං භාවෙති, සද්‌ධින්‌ද්‍රියං භාවෙන්‌තො අස්‌සද්‌ධියං පජහති; කොසජ්‌ජං පජහන්‌තො වීරියින්‌ද්‍රියං භාවෙති, වීරියින්‌ද්‍රියං භාවෙන්‌තො කොසජ්‌ජං පජහති; පමාදං පජහන්‌තො සතින්‌ද්‍රියං භාවෙති, සතින්‌ද්‍රියං භාවෙන්‌තො පමාදං පජහති; උද්‌ධච්‌චං පජහන්‌තො සමාධින්‌ද්‍රියං භාවෙති, සමාධින්‌ද්‍රියං භාවෙන්‌තො උද්‌ධච්‌චං පජහති; අවිජ්‌ජං පජහන්‌තො පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං භාවෙති, පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං භාවෙන්‌තො අවිජ්‌ජං පජහති. ඉමෙහි දසහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති, ඉමෙහි දසහාකාරෙහි පඤ්‌චන්‌නං ඉන්‌ද්‍රියානං භාවනා හොති.
Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Assaddhiyaṃ pajahanto saddhindriyaṃ bhāveti, saddhindriyaṃ bhāvento assaddhiyaṃ pajahati; kosajjaṃ pajahanto vīriyindriyaṃ bhāveti, vīriyindriyaṃ bhāvento kosajjaṃ pajahati; pamādaṃ pajahanto satindriyaṃ bhāveti, satindriyaṃ bhāvento pamādaṃ pajahati; uddhaccaṃ pajahanto samādhindriyaṃ bhāveti, samādhindriyaṃ bhāvento uddhaccaṃ pajahati; avijjaṃ pajahanto paññindriyaṃ bhāveti, paññindriyaṃ bhāvento avijjaṃ pajahati. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, imehi dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti.
කතිහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි හොන්‌ති සුභාවිතානි? දසහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි හොන්‌ති සුභාවිතානි. අස්‌සද්‌ධියස්‌ස පහීනත්‌තා සුප්‌පහීනත්‌තා සද්‌ධින්‌ද්‍රියං භාවිතං හොති සුභාවිතං; සද්‌ධින්‌ද්‍රියස්‌ස භාවිතත්‌තා සුභාවිතත්‌තා අස්‌සද්‌ධියං පහීනං හොති සුප්‌පහීනං. කොසජ්‌ජස්‌ස පහීනත්‌තා සුප්‌පහීනත්‌තා වීරියින්‌ද්‍රියං භාවිතං හොති සුභාවිතං; වීරියින්‌ද්‍රියස්‌ස භාවිතත්‌තා සුභාවිතත්‌තා කොසජ්‌ජං පහීනං හොති සුප්‌පහීනං. පමාදස්‌ස පහීනත්‌තා සුප්‌පහීනත්‌තා සතින්‌ද්‍රියං භාවිතං හොති සුභාවිතං; සතින්‌ද්‍රියස්‌ස භාවිතත්‌තා සුභාවිතත්‌තා පමාදො පහීනො හොති සුප්‌පහීනො. උද්‌ධච්‌චස්‌ස පහීනත්‌තා සුප්‌පහීනත්‌තා සමාධින්‌ද්‍රියං භාවිතං හොති සුභාවිතං; සමාධින්‌ද්‍රියස්‌ස භාවිතත්‌තා සුභාවිතත්‌තා උද්‌ධච්‌චං පහීනං හොති සුප්‌පහීනං. අවිජ්‌ජාය පහීනත්‌තා පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං භාවිතං හොති සුභාවිතං; පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියස්‌ස භාවිතත්‌තා සුභාවිතත්‌තා අවිජ්‌ජා පහීනා හොති සුප්‌පහීනා. ඉමෙහි දසහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි හොන්‌ති සුභාවිතානි.
Katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Assaddhiyassa pahīnattā suppahīnattā saddhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; saddhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā assaddhiyaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Kosajjassa pahīnattā suppahīnattā vīriyindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; vīriyindriyassa bhāvitattā subhāvitattā kosajjaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Pamādassa pahīnattā suppahīnattā satindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; satindriyassa bhāvitattā subhāvitattā pamādo pahīno hoti suppahīno. Uddhaccassa pahīnattā suppahīnattā samādhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; samādhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā uddhaccaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Avijjāya pahīnattā paññindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; paññindriyassa bhāvitattā subhāvitattā avijjā pahīnā hoti suppahīnā. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni.
186. කතිහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති, කතිහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච? චතූහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති චතූහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච. සොතාපත්‌තිමග්‌ගක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති; සොතාපත්‌තිඵලක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච. සකදාගාමිමග්‌ගක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති; සකදාගාමිඵලක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච. අනාගාමිමග්‌ගක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති; අනාගාමිඵලක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච. අරහත්‌තමග්‌ගක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති; අරහත්‌තඵලක්‌ඛණෙ පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච. ඉති චතස්‌සො මග්‌ගවිසුද්‌ධියො, චතස්‌සො ඵලවිසුද්‌ධියො, චතස්‌සො සමුච්‌ඡෙදවිසුද්‌ධියො, චතස්‌සො පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිසුද්‌ධියො. ඉමෙහි චතූහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවියන්‌ති; ඉමෙහි චතූහාකාරෙහි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි භාවිතානි චෙව හොන්‌ති සුභාවිතානි ච පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච සුප්‌පටිප්‌පස්‌සද්‌ධානි ච.
186. Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca? Catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sotāpattimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sotāpattiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sakadāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sakadāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Anāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; anāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Arahattamaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; arahattaphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Iti catasso maggavisuddhiyo, catasso phalavisuddhiyo, catasso samucchedavisuddhiyo, catasso paṭippassaddhivisuddhiyo. Imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti; imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca.
කතිනං පුග්‌ගලානං ඉන්‌ද්‍රියභාවනා; කති පුග්‌ගලා භාවිතින්‌ද්‍රියා? අට්‌ඨන්‌නං පුග්‌ගලානං ඉන්‌ද්‍රියභාවනා; තයො පුග්‌ගලා භාවිතින්‌ද්‍රියා. කතමෙසං අට්‌ඨන්‌නං පුග්‌ගලානං ඉන්‌ද්‍රියභාවනා? සත්‌තන්‌නඤ්‌ච සෙක්‌ඛානං, පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකස්‌ස ච – ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං පුග්‌ගලානං ඉන්‌ද්‍රියභාවනා. කතමෙ තයො පුග්‌ගලා භාවිතින්‌ද්‍රියා? සවනෙන බුද්‌ධො තථාගතස්‌ස සාවකො ඛීණාසවො භාවිතින්‌ද්‍රියො, සයං භූතට්‌ඨෙන පච්‌චෙකසම්‌බුද්‌ධො භාවිතින්‌ද්‍රියො, අප්‌පමෙය්‍යට්‌ඨෙන තථාගතො අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො භාවිතින්‌ද්‍රියො – ඉමෙ තයො පුග්‌ගලා භාවිතින්‌ද්‍රියා. ඉති ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං පුග්‌ගලානං ඉන්‌ද්‍රියභාවනා; ඉමෙ තයො පුග්‌ගලා භාවිතින්‌ද්‍රියා.
Katinaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; kati puggalā bhāvitindriyā? Aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; tayo puggalā bhāvitindriyā. Katamesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā? Sattannañca sekkhānaṃ, puthujjanakalyāṇakassa ca – imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā. Katame tayo puggalā bhāvitindriyā? Savanena buddho tathāgatassa sāvako khīṇāsavo bhāvitindriyo, sayaṃ bhūtaṭṭhena paccekasambuddho bhāvitindriyo, appameyyaṭṭhena tathāgato arahaṃ sammāsambuddho bhāvitindriyo – ime tayo puggalā bhāvitindriyā. Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; ime tayo puggalā bhāvitindriyā.
සුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසො පඨමො.
Suttantaniddeso paṭhamo.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්‌දකනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / 1. පඨමසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා • 1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā
