| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
८. पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना
8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
५२७. तेन समयेनाति उपक्खटसिक्खापदं। तत्थ अत्थावुसो मं सो उपट्ठाकोति आवुसो, यं त्वं भणसि, अत्थि एवरूपो सो मम उपट्ठाकोति अयमेत्थ अत्थो। अपि मेय्य एवं होतीति अपि मे अय्य एवं होति, अपि मय्या एवन्तिपि पाठो।
527.Tenasamayenāti upakkhaṭasikkhāpadaṃ. Tattha atthāvuso maṃ so upaṭṭhākoti āvuso, yaṃ tvaṃ bhaṇasi, atthi evarūpo so mama upaṭṭhākoti ayamettha attho. Api meyya evaṃ hotīti api me ayya evaṃ hoti, api mayyā evantipi pāṭho.
५२८-९. भिक्खुं पनेव उद्दिस्साति एत्थ उद्दिस्साति अपदिस्स आरब्भ। यस्मा पन यं उद्दिस्स उपक्खटं होति, तं तस्सत्थाय उपक्खटं नाम होति। तस्मास्स पदभाजने ‘‘भिक्खुस्सत्थाया’’ति वुत्तं।
528-9.Bhikkhuṃ paneva uddissāti ettha uddissāti apadissa ārabbha. Yasmā pana yaṃ uddissa upakkhaṭaṃ hoti, taṃ tassatthāya upakkhaṭaṃ nāma hoti. Tasmāssa padabhājane ‘‘bhikkhussatthāyā’’ti vuttaṃ.
भिक्खुं आरम्मणं करित्वाति भिक्खुं पच्चयं कत्वा, यञ्हि भिक्खुं उद्दिस्स उपक्खटं, तं नियमेनेव भिक्खुं पच्चयं कत्वा उपक्खटं होति, तेन वुत्तं – ‘‘भिक्खुं आरम्मणं करित्वा’’ति। पच्चयोपि हि ‘‘लभति मारो आरम्मण’’न्तिआदीसु (सं॰ नि॰ ४.२४३) आरम्मणन्ति आगतो। इदानि ‘‘उद्दिस्सा’’ति एत्थ यो कत्ता, तस्स आकारदस्सनत्थं ‘‘भिक्खुं अच्छादेतुकामो’’ति वुत्तं। भिक्खुं अच्छादेतुकामेन हि तेन तं उद्दिस्स उपक्खटं, न अञ्ञेन कारणेन। इति सो अच्छादेतुकामो होति। तेन वुत्तं – ‘‘भिक्खुं अच्छादेतुकामो’’ति।
Bhikkhuṃ ārammaṇaṃ karitvāti bhikkhuṃ paccayaṃ katvā, yañhi bhikkhuṃ uddissa upakkhaṭaṃ, taṃ niyameneva bhikkhuṃ paccayaṃ katvā upakkhaṭaṃ hoti, tena vuttaṃ – ‘‘bhikkhuṃ ārammaṇaṃ karitvā’’ti. Paccayopi hi ‘‘labhati māro ārammaṇa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.243) ārammaṇanti āgato. Idāni ‘‘uddissā’’ti ettha yo kattā, tassa ākāradassanatthaṃ ‘‘bhikkhuṃ acchādetukāmo’’ti vuttaṃ. Bhikkhuṃ acchādetukāmena hi tena taṃ uddissa upakkhaṭaṃ, na aññena kāraṇena. Iti so acchādetukāmo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘bhikkhuṃ acchādetukāmo’’ti.
अञ्ञातकस्स गहपतिस्स वाति अञ्ञातकेन गहपतिना वाति अत्थो। करणत्थे हि इदं सामिवचनं। पदभाजने पन ब्यञ्जनं अविचारेत्वा अत्थमत्तमेव दस्सेतुं ‘‘अञ्ञातको नाम…पे॰… गहपति नामा’’तिआदि वुत्तं।
Aññātakassagahapatissa vāti aññātakena gahapatinā vāti attho. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Padabhājane pana byañjanaṃ avicāretvā atthamattameva dassetuṃ ‘‘aññātako nāma…pe… gahapati nāmā’’tiādi vuttaṃ.
चीवरचेतापन्नन्ति चीवरमूलं, तं पन यस्मा हिरञ्ञादीसु अञ्ञतरं होति, तस्मा पदभाजने ‘‘हिरञ्ञं वा’’तिआदि वुत्तं। उपक्खटं होतीति सज्जितं होति, संहरित्वा ठपितं, यस्मा पन ‘‘हिरञ्ञं वा’’तिआदिना वचनेनस्स उपक्खटभावो दस्सितो होति, तस्मा ‘‘उपक्खटं नामा’’ति पदं उद्धरित्वा विसुं पदभाजनं न वुत्तं। इमिनाति उपक्खटं सन्धायाह, तेनेवस्स पदभाजने ‘‘पच्चुपट्ठितेना’’ति वुत्तं। यञ्हि उपक्खटं संहरित्वा ठपितं, तं पच्चुपट्ठितं होतीति। अच्छादेस्सामीति वोहारवचनमेतं ‘‘इत्थन्नामस्स भिक्खुनो दस्सामी’’ति अयं पनेत्थ अत्थो। तेनेवस्स पदभाजनेपि ‘‘दस्सामी’’ति वुत्तं।
Cīvaracetāpannanti cīvaramūlaṃ, taṃ pana yasmā hiraññādīsu aññataraṃ hoti, tasmā padabhājane ‘‘hiraññaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hoti, saṃharitvā ṭhapitaṃ, yasmā pana ‘‘hiraññaṃ vā’’tiādinā vacanenassa upakkhaṭabhāvo dassito hoti, tasmā ‘‘upakkhaṭaṃ nāmā’’ti padaṃ uddharitvā visuṃ padabhājanaṃ na vuttaṃ. Imināti upakkhaṭaṃ sandhāyāha, tenevassa padabhājane ‘‘paccupaṭṭhitenā’’ti vuttaṃ. Yañhi upakkhaṭaṃ saṃharitvā ṭhapitaṃ, taṃ paccupaṭṭhitaṃ hotīti. Acchādessāmīti vohāravacanametaṃ ‘‘itthannāmassa bhikkhuno dassāmī’’ti ayaṃ panettha attho. Tenevassa padabhājanepi ‘‘dassāmī’’ti vuttaṃ.
तत्र चे सो भिक्खूति यत्र सो गहपति वा गहपतानी वा तत्र सो भिक्खु पुब्बे अप्पवारितो उपसङ्कमित्वा चीवरे विकप्पं आपज्जेय्य चेति अयमेत्थ पदसम्बन्धो। तत्थ उपसङ्कमित्वाति इमस्स गन्त्वाति इमिनाव अत्थे सिद्धे पचुरवोहारवसेन ‘‘घर’’न्ति वुत्तं। यत्र पन सो दायको तत्र गन्त्वाति अयमेवेत्थ अत्थो, तस्मा पुनपि वुत्तं ‘‘यत्थ कत्थचि उपसङ्कमित्वा’’ति। विकप्पं आपज्जेय्याति विसिट्ठकप्पं अधिकविधानं आपज्जेय्य, पदभाजने पन येनाकारेन विकप्पं आपन्नो होति तमेव दस्सेतुं ‘‘आयतं वा’’तिआदि वुत्तं। साधूति आयाचने निपातो। वताति परिवितक्के। मन्ति अत्तानं निद्दिसति। आयस्माति परं आलपति आमन्तेति। यस्मा पनिदं सब्बं ब्यञ्जनमत्तमेव, उत्तानत्थमेव, तस्मास्स पदभाजने अत्थो न वुत्तो। कल्याणकम्यतं उपादायाति सुन्दरकामतं विसिट्ठकामतं चित्तेन गहेत्वा, तस्स ‘‘आपज्जेय्य चे’’ति इमिना सम्बन्धो। यस्मा पन यो कल्याणकम्यतं उपादाय आपज्जति, सो साधत्थिको महग्घत्थिको होति, तस्मास्स पदभाजने ब्यञ्जनं पहाय अधिप्पेतत्थमेव दस्सेतुं तदेव वचनं वुत्तं। यस्मा पन न इमस्स आपज्जनमत्तेनेव आपत्ति सीसं एति, तस्मा ‘‘तस्स वचनेना’’तिआदि वुत्तं।
Tatra ce so bhikkhūti yatra so gahapati vā gahapatānī vā tatra so bhikkhu pubbe appavārito upasaṅkamitvā cīvare vikappaṃ āpajjeyya ceti ayamettha padasambandho. Tattha upasaṅkamitvāti imassa gantvāti imināva atthe siddhe pacuravohāravasena ‘‘ghara’’nti vuttaṃ. Yatra pana so dāyako tatra gantvāti ayamevettha attho, tasmā punapi vuttaṃ ‘‘yattha katthaci upasaṅkamitvā’’ti. Vikappaṃ āpajjeyyāti visiṭṭhakappaṃ adhikavidhānaṃ āpajjeyya, padabhājane pana yenākārena vikappaṃ āpanno hoti tameva dassetuṃ ‘‘āyataṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Sādhūti āyācane nipāto. Vatāti parivitakke. Manti attānaṃ niddisati. Āyasmāti paraṃ ālapati āmanteti. Yasmā panidaṃ sabbaṃ byañjanamattameva, uttānatthameva, tasmāssa padabhājane attho na vutto. Kalyāṇakamyataṃ upādāyāti sundarakāmataṃ visiṭṭhakāmataṃ cittena gahetvā, tassa ‘‘āpajjeyya ce’’ti iminā sambandho. Yasmā pana yo kalyāṇakamyataṃ upādāya āpajjati, so sādhatthiko mahagghatthiko hoti, tasmāssa padabhājane byañjanaṃ pahāya adhippetatthameva dassetuṃ tadeva vacanaṃ vuttaṃ. Yasmā pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṃ eti, tasmā ‘‘tassa vacanenā’’tiādi vuttaṃ.
५३१. अनापत्ति ञातकानन्तिआदीसु ञातकानं चीवरे विकप्पं आपज्जन्तस्स अनापत्तीति एवमत्थो दट्ठब्बो। महग्घं चेतापेतुकामस्स अप्पग्घं चेतापेतीति गहपतिस्स वीसतिअग्घनकं चीवरं चेतापेतुकामस्स ‘‘अलं मय्हं एतेन, दसग्घनकं वा अट्ठग्घनकं वा देही’’ति वदति अनापत्ति। अप्पग्घन्ति इदञ्च अतिरेकनिवारणत्थमेव वुत्तं, समकेपि पन अनापत्ति , तञ्च खो अग्घवसेनेव न पमाणवसेन, अग्घवड्ढनकञ्हि इदं सिक्खापदं। तस्मा यो वीसतिअग्घनकं अन्तरवासकं चेतापेतुकामो , ‘‘तं एत्तकमेव मे अग्घनकं चीवरं देही’’ति वत्तुम्पि वट्टति। सेसं उत्तानत्थमेव।
531.Anāpatti ñātakānantiādīsu ñātakānaṃ cīvare vikappaṃ āpajjantassa anāpattīti evamattho daṭṭhabbo. Mahagghaṃ cetāpetukāmassa appagghaṃ cetāpetīti gahapatissa vīsatiagghanakaṃ cīvaraṃ cetāpetukāmassa ‘‘alaṃ mayhaṃ etena, dasagghanakaṃ vā aṭṭhagghanakaṃ vā dehī’’ti vadati anāpatti. Appagghanti idañca atirekanivāraṇatthameva vuttaṃ, samakepi pana anāpatti , tañca kho agghavaseneva na pamāṇavasena, agghavaḍḍhanakañhi idaṃ sikkhāpadaṃ. Tasmā yo vīsatiagghanakaṃ antaravāsakaṃ cetāpetukāmo , ‘‘taṃ ettakameva me agghanakaṃ cīvaraṃ dehī’’ti vattumpi vaṭṭati. Sesaṃ uttānatthameva.
समुट्ठानादीनिपि ततुत्तरिसिक्खापदसदिसानेवाति।
Samuṭṭhānādīnipi tatuttarisikkhāpadasadisānevāti.
पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ८. उपक्खटसिक्खापदं • 8. Upakkhaṭasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ८. पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना • 8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ८. पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना • 8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ८. पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना • 8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
