| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
८. पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना
8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
भिक्खुं पनेव उद्दिस्साति एत्थ पनाति निपातमत्तं, तथा एव-सद्दोपि। तेनाह ‘‘इत्थन्नामस्सा’’तिआदि। अपदिसित्वाति कथेत्वा, आरब्भाति वा अत्थो। अञ्ञातकस्स गहपतिस्साति अञ्ञातकगहपतिनाति अत्थो। करणत्थे हि इदं सामिवचनं। अट्ठकथायं पन इदं सुविञ्ञेय्यन्ति न विचारितं। चीवरं चेतापेन्ति परिवत्तेन्ति एतेनाति चीवरचेतापन्नं (सारत्थ॰ टी॰ २.५२८-५२९), चीवरमूलं, न-कारो पनेत्थ आगमो, ‘‘चीवरचेतापन’’न्तिपि पठन्ति। तं पन यस्मा हिरञ्ञादीसु अञ्ञतरं होति, तस्मा ‘‘हिरञ्ञादिक’’न्ति वुत्तं। तत्थ हिरञ्ञन्ति कहापणो वुच्चति। आदिसद्देन सुवण्णादीनं गहणं। उपक्खटन्ति उपट्ठापितं। तं उपक्खरणं तेसं तथा सज्जितन्ति आह ‘‘उपक्खटं होतीति सज्जितं होती’’ति। संहरित्वा ठपितन्ति रासिं कत्वा ठपितं। परिवत्तनञ्च अकतस्स कारापनं, कतस्स किणनन्ति आह ‘‘कारेत्वा वा किणित्वा वाति अत्थो’’ति। अच्छादेस्सामीति पारुपेस्सामीति वुत्तं होति। तेनाह ‘‘वोहारवचनमेत’’न्ति। वोहारवचनन्ति च उपचारवचनन्ति अत्थो।
Bhikkhuṃpaneva uddissāti ettha panāti nipātamattaṃ, tathā eva-saddopi. Tenāha ‘‘itthannāmassā’’tiādi. Apadisitvāti kathetvā, ārabbhāti vā attho. Aññātakassa gahapatissāti aññātakagahapatināti attho. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana idaṃ suviññeyyanti na vicāritaṃ. Cīvaraṃ cetāpenti parivattenti etenāti cīvaracetāpannaṃ (sārattha. ṭī. 2.528-529), cīvaramūlaṃ, na-kāro panettha āgamo, ‘‘cīvaracetāpana’’ntipi paṭhanti. Taṃ pana yasmā hiraññādīsu aññataraṃ hoti, tasmā ‘‘hiraññādika’’nti vuttaṃ. Tattha hiraññanti kahāpaṇo vuccati. Ādisaddena suvaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Upakkhaṭanti upaṭṭhāpitaṃ. Taṃ upakkharaṇaṃ tesaṃ tathā sajjitanti āha ‘‘upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hotī’’ti. Saṃharitvā ṭhapitanti rāsiṃ katvā ṭhapitaṃ. Parivattanañca akatassa kārāpanaṃ, katassa kiṇananti āha ‘‘kāretvā vā kiṇitvā vāti attho’’ti. Acchādessāmīti pārupessāmīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘vohāravacanameta’’nti. Vohāravacananti ca upacāravacananti attho.
‘‘तत्र चे सो भिक्खू’’तिआदीसु को पदसम्बन्धोति आह ‘‘यत्र सो गहपति वा’’तिआदि। पुब्बे अप्पवारितोति ‘‘दस्सामि, कीदिसेन ते, भन्ते, चीवरेन अत्थो, कीदिसं ते चीवरं चेतापेमी’’ति पुब्बे अवुत्तो। उपसङ्कमित्वाति गन्त्वा। पदभाजने पचुरवोहारवसेन ‘‘घरं गन्त्वा’’ति (पारा॰ ५२९) वुत्तं। एत्थ च पचुरवोहारवसेनाति येभुय्यवोहारवसेन। येभुय्येन हि घरसामिकं दट्ठुकामा तस्स घरं गच्छन्तीति तथेव बहुलवोहारो। विकप्पन्ति विसिट्ठो कप्पो विकप्पो, वि-सद्दो चेत्थ विसिट्ठत्थो। तेनाह ‘‘विसिट्ठकप्प’’न्ति। इमिना वचनत्थमाह। ‘‘अधिकविधान’’न्ति इमिना पन अधिप्पायत्थं। यथा पन तमापज्जतीति येनाकारेन तं विकप्पं आपज्जति। तं दस्सेतुन्ति तं आकारं दस्सेतुं।
‘‘Tatra ce so bhikkhū’’tiādīsu ko padasambandhoti āha ‘‘yatra so gahapati vā’’tiādi. Pubbe appavāritoti ‘‘dassāmi, kīdisena te, bhante, cīvarena attho, kīdisaṃ te cīvaraṃ cetāpemī’’ti pubbe avutto. Upasaṅkamitvāti gantvā. Padabhājane pacuravohāravasena ‘‘gharaṃ gantvā’’ti (pārā. 529) vuttaṃ. Ettha ca pacuravohāravasenāti yebhuyyavohāravasena. Yebhuyyena hi gharasāmikaṃ daṭṭhukāmā tassa gharaṃ gacchantīti tatheva bahulavohāro. Vikappanti visiṭṭho kappo vikappo, vi-saddo cettha visiṭṭhattho. Tenāha ‘‘visiṭṭhakappa’’nti. Iminā vacanatthamāha. ‘‘Adhikavidhāna’’nti iminā pana adhippāyatthaṃ. Yathā pana tamāpajjatīti yenākārena taṃ vikappaṃ āpajjati. Taṃ dassetunti taṃ ākāraṃ dassetuṃ.
‘‘साधू’’ति अयं सद्दो सम्पटिच्छनसम्पहंसनसुन्दरायाचनादीसु दिस्सति। तथा हेस ‘‘साधु, भन्तेति खो सो भिक्खु भगवतो भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा’’तिआदीसु (म॰ नि॰ ३.८६) सम्पटिच्छने दिस्सति, ‘‘साधु साधु सारिपुत्ता’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ ३.३४९; म॰ नि॰ १.३४०) सम्पहंसने।
‘‘Sādhū’’ti ayaṃ saddo sampaṭicchanasampahaṃsanasundarāyācanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane dissati, ‘‘sādhu sādhu sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349; ma. ni. 1.340) sampahaṃsane.
‘‘साधु धम्मरुचि राजा, साधु पञ्ञाणवा नरो।
‘‘Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā naro;
साधु मित्तानमद्दुब्भो, पापस्साकरणं सुख’’न्तिआदीसु॥ (जा॰ २.१८.१०१) –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’ntiādīsu. (jā. 2.18.101) –
सुन्दरे, ‘‘साधु मे, भन्ते भगवा, संखित्तेन धम्मं देसेतू’’तिआदीसु (सं॰ नि॰ ३.६४-६८) आयाचने, इधापि आयाचनेयेव दट्ठब्बोति (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१८९; म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१ मूलपरियायसुत्तवण्णना; सु॰ नि॰ अट्ठ॰ १.११५ अग्गिकभारद्वाजसुत्तवण्णना; बु॰ वं॰ अट्ठ॰ १.४९) आह ‘‘साधूति आयाचने निपातो’’ति। तत्थ आयाचनेति अभिमुखं याचने, अभिपत्थनायन्ति अत्थो। परिवितक्के निपातोति सम्बन्धो। आलपतीति आमन्तेति। आयतादीसूति एत्थ आदिसद्देन वित्थतअप्पितसण्हानं गहणं। यस्मा पन न इमस्स आपज्जनमत्तेनेव आपत्ति सीसं एति, तस्मा ‘‘तस्स वचनेना’’तिआदि वुत्तं। पयोगेति सुत्तपरियेसनादिपयोगे।
Sundare, ‘‘sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.64-68) āyācane, idhāpi āyācaneyeva daṭṭhabboti (dī. ni. aṭṭha. 1.189; ma. ni. aṭṭha. 1.1 mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.115 aggikabhāradvājasuttavaṇṇanā; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.49) āha ‘‘sādhūtiāyācane nipāto’’ti. Tattha āyācaneti abhimukhaṃ yācane, abhipatthanāyanti attho. Parivitakke nipātoti sambandho. Ālapatīti āmanteti. Āyatādīsūti ettha ādisaddena vitthataappitasaṇhānaṃ gahaṇaṃ. Yasmā pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṃ eti, tasmā ‘‘tassa vacanenā’’tiādi vuttaṃ. Payogeti suttapariyesanādipayoge.
महग्घं चेतापेतुकामं अप्पग्घन्ति वीसतिअग्घनकं चीवरं चेतापेतुकामं ‘‘अलं मय्हं तेन, दसअग्घनकं वा अट्ठग्घनकं वा देही’’ति वदन्तस्साति अत्थो। एवरूपन्ति एवं समभागं, इमिना समकन्ति वुत्तं होति। तञ्च खो अग्घवसेनेव, न पमाणवसेन। अग्घवड्ढनकञ्हि इदं सिक्खापदं।
Mahagghaṃ cetāpetukāmaṃ appagghanti vīsatiagghanakaṃ cīvaraṃ cetāpetukāmaṃ ‘‘alaṃ mayhaṃ tena, dasaagghanakaṃ vā aṭṭhagghanakaṃ vā dehī’’ti vadantassāti attho. Evarūpanti evaṃ samabhāgaṃ, iminā samakanti vuttaṃ hoti. Tañca kho agghavaseneva, na pamāṇavasena. Agghavaḍḍhanakañhi idaṃ sikkhāpadaṃ.
पठमउपक्खटसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
