| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
៨. បឋមឧបក្ខដសិក្ខាបទវណ្ណនា
8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
ភិក្ខុំ បនេវ ឧទ្ទិស្សាតិ ឯត្ថ បនាតិ និបាតមត្តំ, តថា ឯវ-សទ្ទោបិ។ តេនាហ ‘‘ឥត្ថន្នាមស្សា’’តិអាទិ។ អបទិសិត្វាតិ កថេត្វា, អារព្ភាតិ វា អត្ថោ។ អញ្ញាតកស្ស គហបតិស្សាតិ អញ្ញាតកគហបតិនាតិ អត្ថោ។ ករណត្ថេ ហិ ឥទំ សាមិវចនំ។ អដ្ឋកថាយំ បន ឥទំ សុវិញ្ញេយ្យន្តិ ន វិចារិតំ។ ចីវរំ ចេតាបេន្តិ បរិវត្តេន្តិ ឯតេនាតិ ចីវរចេតាបន្នំ (សារត្ថ. ដី. ២.៥២៨-៥២៩), ចីវរមូលំ, ន-ការោ បនេត្ថ អាគមោ, ‘‘ចីវរចេតាបន’’ន្តិបិ បឋន្តិ។ តំ បន យស្មា ហិរញ្ញាទីសុ អញ្ញតរំ ហោតិ, តស្មា ‘‘ហិរញ្ញាទិក’’ន្តិ វុត្តំ។ តត្ថ ហិរញ្ញន្តិ កហាបណោ វុច្ចតិ។ អាទិសទ្ទេន សុវណ្ណាទីនំ គហណំ។ ឧបក្ខដន្តិ ឧបដ្ឋាបិតំ។ តំ ឧបក្ខរណំ តេសំ តថា សជ្ជិតន្តិ អាហ ‘‘ឧបក្ខដំ ហោតីតិ សជ្ជិតំ ហោតី’’តិ។ សំហរិត្វា ឋបិតន្តិ រាសិំ កត្វា ឋបិតំ។ បរិវត្តនញ្ច អកតស្ស ការាបនំ, កតស្ស កិណនន្តិ អាហ ‘‘ការេត្វា វា កិណិត្វា វាតិ អត្ថោ’’តិ។ អច្ឆាទេស្សាមីតិ បារុបេស្សាមីតិ វុត្តំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘វោហារវចនមេត’’ន្តិ។ វោហារវចនន្តិ ច ឧបចារវចនន្តិ អត្ថោ។
Bhikkhuṃpaneva uddissāti ettha panāti nipātamattaṃ, tathā eva-saddopi. Tenāha ‘‘itthannāmassā’’tiādi. Apadisitvāti kathetvā, ārabbhāti vā attho. Aññātakassa gahapatissāti aññātakagahapatināti attho. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana idaṃ suviññeyyanti na vicāritaṃ. Cīvaraṃ cetāpenti parivattenti etenāti cīvaracetāpannaṃ (sārattha. ṭī. 2.528-529), cīvaramūlaṃ, na-kāro panettha āgamo, ‘‘cīvaracetāpana’’ntipi paṭhanti. Taṃ pana yasmā hiraññādīsu aññataraṃ hoti, tasmā ‘‘hiraññādika’’nti vuttaṃ. Tattha hiraññanti kahāpaṇo vuccati. Ādisaddena suvaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Upakkhaṭanti upaṭṭhāpitaṃ. Taṃ upakkharaṇaṃ tesaṃ tathā sajjitanti āha ‘‘upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hotī’’ti. Saṃharitvā ṭhapitanti rāsiṃ katvā ṭhapitaṃ. Parivattanañca akatassa kārāpanaṃ, katassa kiṇananti āha ‘‘kāretvā vā kiṇitvā vāti attho’’ti. Acchādessāmīti pārupessāmīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘vohāravacanameta’’nti. Vohāravacananti ca upacāravacananti attho.
‘‘តត្រ ចេ សោ ភិក្ខូ’’តិអាទីសុ កោ បទសម្ពន្ធោតិ អាហ ‘‘យត្រ សោ គហបតិ វា’’តិអាទិ។ បុព្ពេ អប្បវារិតោតិ ‘‘ទស្សាមិ, កីទិសេន តេ, ភន្តេ, ចីវរេន អត្ថោ, កីទិសំ តេ ចីវរំ ចេតាបេមី’’តិ បុព្ពេ អវុត្តោ។ ឧបសង្កមិត្វាតិ គន្ត្វា។ បទភាជនេ បចុរវោហារវសេន ‘‘ឃរំ គន្ត្វា’’តិ (បារា. ៥២៩) វុត្តំ។ ឯត្ថ ច បចុរវោហារវសេនាតិ យេភុយ្យវោហារវសេន។ យេភុយ្យេន ហិ ឃរសាមិកំ ទដ្ឋុកាមា តស្ស ឃរំ គច្ឆន្តីតិ តថេវ ពហុលវោហារោ។ វិកប្បន្តិ វិសិដ្ឋោ កប្បោ វិកប្បោ, វិ-សទ្ទោ ចេត្ថ វិសិដ្ឋត្ថោ។ តេនាហ ‘‘វិសិដ្ឋកប្ប’’ន្តិ។ ឥមិនា វចនត្ថមាហ។ ‘‘អធិកវិធាន’’ន្តិ ឥមិនា បន អធិប្បាយត្ថំ។ យថា បន តមាបជ្ជតីតិ យេនាការេន តំ វិកប្បំ អាបជ្ជតិ។ តំ ទស្សេតុន្តិ តំ អាការំ ទស្សេតុំ។
‘‘Tatra ce so bhikkhū’’tiādīsu ko padasambandhoti āha ‘‘yatra so gahapati vā’’tiādi. Pubbe appavāritoti ‘‘dassāmi, kīdisena te, bhante, cīvarena attho, kīdisaṃ te cīvaraṃ cetāpemī’’ti pubbe avutto. Upasaṅkamitvāti gantvā. Padabhājane pacuravohāravasena ‘‘gharaṃ gantvā’’ti (pārā. 529) vuttaṃ. Ettha ca pacuravohāravasenāti yebhuyyavohāravasena. Yebhuyyena hi gharasāmikaṃ daṭṭhukāmā tassa gharaṃ gacchantīti tatheva bahulavohāro. Vikappanti visiṭṭho kappo vikappo, vi-saddo cettha visiṭṭhattho. Tenāha ‘‘visiṭṭhakappa’’nti. Iminā vacanatthamāha. ‘‘Adhikavidhāna’’nti iminā pana adhippāyatthaṃ. Yathā pana tamāpajjatīti yenākārena taṃ vikappaṃ āpajjati. Taṃ dassetunti taṃ ākāraṃ dassetuṃ.
‘‘សាធូ’’តិ អយំ សទ្ទោ សម្បដិច្ឆនសម្បហំសនសុន្ទរាយាចនាទីសុ ទិស្សតិ។ តថា ហេស ‘‘សាធុ, ភន្តេតិ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.៨៦) សម្បដិច្ឆនេ ទិស្សតិ, ‘‘សាធុ សាធុ សារិបុត្តា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ៣.៣៤៩; ម. និ. ១.៣៤០) សម្បហំសនេ។
‘‘Sādhū’’ti ayaṃ saddo sampaṭicchanasampahaṃsanasundarāyācanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane dissati, ‘‘sādhu sādhu sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349; ma. ni. 1.340) sampahaṃsane.
‘‘សាធុ ធម្មរុចិ រាជា, សាធុ បញ្ញាណវា នរោ;
‘‘Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā naro;
សាធុ មិត្តានមទ្ទុព្ភោ, បាបស្សាករណំ សុខ’’ន្តិអាទីសុ។ (ជា. ២.១៨.១០១) –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’ntiādīsu. (jā. 2.18.101) –
សុន្ទរេ, ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ ភគវា, សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតូ’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.៦៤-៦៨) អាយាចនេ, ឥធាបិ អាយាចនេយេវ ទដ្ឋព្ពោតិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១៨៩; ម. និ. អដ្ឋ. ១.១ មូលបរិយាយសុត្តវណ្ណនា; សុ. និ. អដ្ឋ. ១.១១៥ អគ្គិកភារទ្វាជសុត្តវណ្ណនា; ពុ. វំ. អដ្ឋ. ១.៤៩) អាហ ‘‘សាធូតិ អាយាចនេ និបាតោ’’តិ។ តត្ថ អាយាចនេតិ អភិមុខំ យាចនេ, អភិបត្ថនាយន្តិ អត្ថោ។ បរិវិតក្កេ និបាតោតិ សម្ពន្ធោ។ អាលបតីតិ អាមន្តេតិ។ អាយតាទីសូតិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន វិត្ថតអប្បិតសណ្ហានំ គហណំ។ យស្មា បន ន ឥមស្ស អាបជ្ជនមត្តេនេវ អាបត្តិ សីសំ ឯតិ, តស្មា ‘‘តស្ស វចនេនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ បយោគេតិ សុត្តបរិយេសនាទិបយោគេ។
Sundare, ‘‘sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.64-68) āyācane, idhāpi āyācaneyeva daṭṭhabboti (dī. ni. aṭṭha. 1.189; ma. ni. aṭṭha. 1.1 mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.115 aggikabhāradvājasuttavaṇṇanā; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.49) āha ‘‘sādhūtiāyācane nipāto’’ti. Tattha āyācaneti abhimukhaṃ yācane, abhipatthanāyanti attho. Parivitakke nipātoti sambandho. Ālapatīti āmanteti. Āyatādīsūti ettha ādisaddena vitthataappitasaṇhānaṃ gahaṇaṃ. Yasmā pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṃ eti, tasmā ‘‘tassa vacanenā’’tiādi vuttaṃ. Payogeti suttapariyesanādipayoge.
មហគ្ឃំ ចេតាបេតុកាមំ អប្បគ្ឃន្តិ វីសតិអគ្ឃនកំ ចីវរំ ចេតាបេតុកាមំ ‘‘អលំ មយ្ហំ តេន, ទសអគ្ឃនកំ វា អដ្ឋគ្ឃនកំ វា ទេហី’’តិ វទន្តស្សាតិ អត្ថោ។ ឯវរូបន្តិ ឯវំ សមភាគំ, ឥមិនា សមកន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តញ្ច ខោ អគ្ឃវសេនេវ, ន បមាណវសេន។ អគ្ឃវឌ្ឍនកញ្ហិ ឥទំ សិក្ខាបទំ។
Mahagghaṃ cetāpetukāmaṃ appagghanti vīsatiagghanakaṃ cīvaraṃ cetāpetukāmaṃ ‘‘alaṃ mayhaṃ tena, dasaagghanakaṃ vā aṭṭhagghanakaṃ vā dehī’’ti vadantassāti attho. Evarūpanti evaṃ samabhāgaṃ, iminā samakanti vuttaṃ hoti. Tañca kho agghavaseneva, na pamāṇavasena. Agghavaḍḍhanakañhi idaṃ sikkhāpadaṃ.
បឋមឧបក្ខដសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
