| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
೮. ಪಠಮಉಪಕ್ಖಟಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
ಭಿಕ್ಖುಂ ಪನೇವ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ತಥಾ ಏವ-ಸದ್ದೋಪಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಪದಿಸಿತ್ವಾತಿ ಕಥೇತ್ವಾ, ಆರಬ್ಭಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಾತಕಸ್ಸ ಗಹಪತಿಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಾತಕಗಹಪತಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕರಣತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಇದಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ನ ವಿಚಾರಿತಂ। ಚೀವರಂ ಚೇತಾಪೇನ್ತಿ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಚೀವರಚೇತಾಪನ್ನಂ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೨.೫೨೮-೫೨೯), ಚೀವರಮೂಲಂ, ನ-ಕಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ಆಗಮೋ, ‘‘ಚೀವರಚೇತಾಪನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ। ತಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಹಿರಞ್ಞಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಹಿರಞ್ಞಾದಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿರಞ್ಞನ್ತಿ ಕಹಾಪಣೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸುವಣ್ಣಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಉಪಕ್ಖಟನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತಂ। ತಂ ಉಪಕ್ಖರಣಂ ತೇಸಂ ತಥಾ ಸಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಕ್ಖಟಂ ಹೋತೀತಿ ಸಜ್ಜಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಠಪಿತನ್ತಿ ರಾಸಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಂ। ಪರಿವತ್ತನಞ್ಚ ಅಕತಸ್ಸ ಕಾರಾಪನಂ, ಕತಸ್ಸ ಕಿಣನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರೇತ್ವಾ ವಾ ಕಿಣಿತ್ವಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಚ್ಛಾದೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಾರುಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೋಹಾರವಚನಮೇತ’’ನ್ತಿ। ವೋಹಾರವಚನನ್ತಿ ಚ ಉಪಚಾರವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Bhikkhuṃpaneva uddissāti ettha panāti nipātamattaṃ, tathā eva-saddopi. Tenāha ‘‘itthannāmassā’’tiādi. Apadisitvāti kathetvā, ārabbhāti vā attho. Aññātakassa gahapatissāti aññātakagahapatināti attho. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana idaṃ suviññeyyanti na vicāritaṃ. Cīvaraṃ cetāpenti parivattenti etenāti cīvaracetāpannaṃ (sārattha. ṭī. 2.528-529), cīvaramūlaṃ, na-kāro panettha āgamo, ‘‘cīvaracetāpana’’ntipi paṭhanti. Taṃ pana yasmā hiraññādīsu aññataraṃ hoti, tasmā ‘‘hiraññādika’’nti vuttaṃ. Tattha hiraññanti kahāpaṇo vuccati. Ādisaddena suvaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Upakkhaṭanti upaṭṭhāpitaṃ. Taṃ upakkharaṇaṃ tesaṃ tathā sajjitanti āha ‘‘upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hotī’’ti. Saṃharitvā ṭhapitanti rāsiṃ katvā ṭhapitaṃ. Parivattanañca akatassa kārāpanaṃ, katassa kiṇananti āha ‘‘kāretvā vā kiṇitvā vāti attho’’ti. Acchādessāmīti pārupessāmīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘vohāravacanameta’’nti. Vohāravacananti ca upacāravacananti attho.
‘‘ತತ್ರ ಚೇ ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದೀಸು ಕೋ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ರ ಸೋ ಗಹಪತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪವಾರಿತೋತಿ ‘‘ದಸ್ಸಾಮಿ, ಕೀದಿಸೇನ ತೇ, ಭನ್ತೇ, ಚೀವರೇನ ಅತ್ಥೋ, ಕೀದಿಸಂ ತೇ ಚೀವರಂ ಚೇತಾಪೇಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅವುತ್ತೋ। ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಗನ್ತ್ವಾ। ಪದಭಾಜನೇ ಪಚುರವೋಹಾರವಸೇನ ‘‘ಘರಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೫೨೯) ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಚುರವೋಹಾರವಸೇನಾತಿ ಯೇಭುಯ್ಯವೋಹಾರವಸೇನ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಘರಸಾಮಿಕಂ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ ತಸ್ಸ ಘರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ತಥೇವ ಬಹುಲವೋಹಾರೋ। ವಿಕಪ್ಪನ್ತಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಕಪ್ಪೋ ವಿಕಪ್ಪೋ, ವಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ವಿಸಿಟ್ಠತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸಿಟ್ಠಕಪ್ಪ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ವಚನತ್ಥಮಾಹ। ‘‘ಅಧಿಕವಿಧಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಂ। ಯಥಾ ಪನ ತಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಯೇನಾಕಾರೇನ ತಂ ವಿಕಪ್ಪಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ತಂ ಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ।
‘‘Tatra ce so bhikkhū’’tiādīsu ko padasambandhoti āha ‘‘yatra so gahapati vā’’tiādi. Pubbe appavāritoti ‘‘dassāmi, kīdisena te, bhante, cīvarena attho, kīdisaṃ te cīvaraṃ cetāpemī’’ti pubbe avutto. Upasaṅkamitvāti gantvā. Padabhājane pacuravohāravasena ‘‘gharaṃ gantvā’’ti (pārā. 529) vuttaṃ. Ettha ca pacuravohāravasenāti yebhuyyavohāravasena. Yebhuyyena hi gharasāmikaṃ daṭṭhukāmā tassa gharaṃ gacchantīti tatheva bahulavohāro. Vikappanti visiṭṭho kappo vikappo, vi-saddo cettha visiṭṭhattho. Tenāha ‘‘visiṭṭhakappa’’nti. Iminā vacanatthamāha. ‘‘Adhikavidhāna’’nti iminā pana adhippāyatthaṃ. Yathā pana tamāpajjatīti yenākārena taṃ vikappaṃ āpajjati. Taṃ dassetunti taṃ ākāraṃ dassetuṃ.
‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ಅಯಂ ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮ್ಪಹಂಸನಸುನ್ದರಾಯಾಚನಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇತಿ ಖೋ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೮೬) ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ‘‘ಸಾಧು ಸಾಧು ಸಾರಿಪುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೦) ಸಮ್ಪಹಂಸನೇ।
‘‘Sādhū’’ti ayaṃ saddo sampaṭicchanasampahaṃsanasundarāyācanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane dissati, ‘‘sādhu sādhu sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349; ma. ni. 1.340) sampahaṃsane.
‘‘ಸಾಧು ಧಮ್ಮರುಚಿ ರಾಜಾ, ಸಾಧು ಪಞ್ಞಾಣವಾ ನರೋ।
‘‘Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā naro;
ಸಾಧು ಮಿತ್ತಾನಮದ್ದುಬ್ಭೋ, ಪಾಪಸ್ಸಾಕರಣಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು॥ (ಜಾ॰ ೨.೧೮.೧೦೧) –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’ntiādīsu. (jā. 2.18.101) –
ಸುನ್ದರೇ, ‘‘ಸಾಧು ಮೇ, ಭನ್ತೇ ಭಗವಾ, ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೬೪-೬೮) ಆಯಾಚನೇ, ಇಧಾಪಿ ಆಯಾಚನೇಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೮೯; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧ ಮೂಲಪರಿಯಾಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧೫ ಅಗ್ಗಿಕಭಾರದ್ವಾಜಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೪೯) ಆಹ ‘‘ಸಾಧೂತಿ ಆಯಾಚನೇ ನಿಪಾತೋ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಆಯಾಚನೇತಿ ಅಭಿಮುಖಂ ಯಾಚನೇ, ಅಭಿಪತ್ಥನಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿವಿತಕ್ಕೇ ನಿಪಾತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆಲಪತೀತಿ ಆಮನ್ತೇತಿ। ಆಯತಾದೀಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ವಿತ್ಥತಅಪ್ಪಿತಸಣ್ಹಾನಂ ಗಹಣಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಇಮಸ್ಸ ಆಪಜ್ಜನಮತ್ತೇನೇವ ಆಪತ್ತಿ ಸೀಸಂ ಏತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಸ್ಸ ವಚನೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಯೋಗೇತಿ ಸುತ್ತಪರಿಯೇಸನಾದಿಪಯೋಗೇ।
Sundare, ‘‘sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.64-68) āyācane, idhāpi āyācaneyeva daṭṭhabboti (dī. ni. aṭṭha. 1.189; ma. ni. aṭṭha. 1.1 mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.115 aggikabhāradvājasuttavaṇṇanā; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.49) āha ‘‘sādhūtiāyācane nipāto’’ti. Tattha āyācaneti abhimukhaṃ yācane, abhipatthanāyanti attho. Parivitakke nipātoti sambandho. Ālapatīti āmanteti. Āyatādīsūti ettha ādisaddena vitthataappitasaṇhānaṃ gahaṇaṃ. Yasmā pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṃ eti, tasmā ‘‘tassa vacanenā’’tiādi vuttaṃ. Payogeti suttapariyesanādipayoge.
ಮಹಗ್ಘಂ ಚೇತಾಪೇತುಕಾಮಂ ಅಪ್ಪಗ್ಘನ್ತಿ ವೀಸತಿಅಗ್ಘನಕಂ ಚೀವರಂ ಚೇತಾಪೇತುಕಾಮಂ ‘‘ಅಲಂ ಮಯ್ಹಂ ತೇನ, ದಸಅಗ್ಘನಕಂ ವಾ ಅಟ್ಠಗ್ಘನಕಂ ವಾ ದೇಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮಭಾಗಂ, ಇಮಿನಾ ಸಮಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಅಗ್ಘವಸೇನೇವ, ನ ಪಮಾಣವಸೇನ। ಅಗ್ಘವಡ್ಢನಕಞ್ಹಿ ಇದಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ।
Mahagghaṃ cetāpetukāmaṃ appagghanti vīsatiagghanakaṃ cīvaraṃ cetāpetukāmaṃ ‘‘alaṃ mayhaṃ tena, dasaagghanakaṃ vā aṭṭhagghanakaṃ vā dehī’’ti vadantassāti attho. Evarūpanti evaṃ samabhāgaṃ, iminā samakanti vuttaṃ hoti. Tañca kho agghavaseneva, na pamāṇavasena. Agghavaḍḍhanakañhi idaṃ sikkhāpadaṃ.
ಪಠಮಉಪಕ್ಖಟಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
