| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਅਭਿਨવ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
੮. ਪਠਮਉਪਕ੍ਖਟਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਪਨੇવ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨਾਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਏવ-ਸਦ੍ਦੋਪਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤ੍ਥਨ੍ਨਾਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਪਦਿਸਿਤ੍વਾਤਿ ਕਥੇਤ੍વਾ, ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਾਤਕਸ੍ਸ ਗਹਪਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਅਞ੍ਞਾਤਕਗਹਪਤਿਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਹਿ ਇਦਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਇਦਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਾਰਿਤਂ। ਚੀવਰਂ ਚੇਤਾਪੇਨ੍ਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਚੀવਰਚੇਤਾਪਨ੍ਨਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੨.੫੨੮-੫੨੯), ਚੀવਰਮੂਲਂ, ਨ-ਕਾਰੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਆਗਮੋ, ‘‘ਚੀવਰਚੇਤਾਪਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਹਿਰਞ੍ਞਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਹਿਰਞ੍ਞਾਦਿਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿਰਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਕਹਾਪਣੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸੁવਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਗਹਣਂ। ਉਪਕ੍ਖਟਨ੍ਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਪਿਤਂ। ਤਂ ਉਪਕ੍ਖਰਣਂ ਤੇਸਂ ਤਥਾ ਸਜ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਕ੍ਖਟਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਜ੍ਜਿਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ ਰਾਸਿਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪਿਤਂ। ਪਰਿવਤ੍ਤਨਞ੍ਚ ਅਕਤਸ੍ਸ ਕਾਰਾਪਨਂ, ਕਤਸ੍ਸ ਕਿਣਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਰੇਤ੍વਾ વਾ ਕਿਣਿਤ੍વਾ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਅਚ੍ਛਾਦੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਾਰੁਪੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੋਹਾਰવਚਨਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ। વੋਹਾਰવਚਨਨ੍ਤਿ ਚ ਉਪਚਾਰવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Bhikkhuṃpaneva uddissāti ettha panāti nipātamattaṃ, tathā eva-saddopi. Tenāha ‘‘itthannāmassā’’tiādi. Apadisitvāti kathetvā, ārabbhāti vā attho. Aññātakassa gahapatissāti aññātakagahapatināti attho. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana idaṃ suviññeyyanti na vicāritaṃ. Cīvaraṃ cetāpenti parivattenti etenāti cīvaracetāpannaṃ (sārattha. ṭī. 2.528-529), cīvaramūlaṃ, na-kāro panettha āgamo, ‘‘cīvaracetāpana’’ntipi paṭhanti. Taṃ pana yasmā hiraññādīsu aññataraṃ hoti, tasmā ‘‘hiraññādika’’nti vuttaṃ. Tattha hiraññanti kahāpaṇo vuccati. Ādisaddena suvaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Upakkhaṭanti upaṭṭhāpitaṃ. Taṃ upakkharaṇaṃ tesaṃ tathā sajjitanti āha ‘‘upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hotī’’ti. Saṃharitvā ṭhapitanti rāsiṃ katvā ṭhapitaṃ. Parivattanañca akatassa kārāpanaṃ, katassa kiṇananti āha ‘‘kāretvā vā kiṇitvā vāti attho’’ti. Acchādessāmīti pārupessāmīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘vohāravacanameta’’nti. Vohāravacananti ca upacāravacananti attho.
‘‘ਤਤ੍ਰ ਚੇ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੋ ਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਤ੍ਰ ਸੋ ਗਹਪਤਿ વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਪ੍ਪવਾਰਿਤੋਤਿ ‘‘ਦਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੀਦਿਸੇਨ ਤੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਚੀવਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ, ਕੀਦਿਸਂ ਤੇ ਚੀવਰਂ ਚੇਤਾਪੇਮੀ’’ਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅવੁਤ੍ਤੋ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਪਦਭਾਜਨੇ ਪਚੁਰવੋਹਾਰવਸੇਨ ‘‘ਘਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੨੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਚੁਰવੋਹਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯવੋਹਾਰવਸੇਨ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ ਘਰਸਾਮਿਕਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਾ ਤਸ੍ਸ ਘਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਤਥੇવ ਬਹੁਲવੋਹਾਰੋ। વਿਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਕਪ੍ਪੋ વਿਕਪ੍ਪੋ, વਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ વਿਸਿਟ੍ਠਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਸਿਟ੍ਠਕਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ વਚਨਤ੍ਥਮਾਹ। ‘‘ਅਧਿਕવਿਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਤ੍ਥਂ। ਯਥਾ ਪਨ ਤਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ ਤਂ વਿਕਪ੍ਪਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ।
‘‘Tatra ce so bhikkhū’’tiādīsu ko padasambandhoti āha ‘‘yatra so gahapati vā’’tiādi. Pubbe appavāritoti ‘‘dassāmi, kīdisena te, bhante, cīvarena attho, kīdisaṃ te cīvaraṃ cetāpemī’’ti pubbe avutto. Upasaṅkamitvāti gantvā. Padabhājane pacuravohāravasena ‘‘gharaṃ gantvā’’ti (pārā. 529) vuttaṃ. Ettha ca pacuravohāravasenāti yebhuyyavohāravasena. Yebhuyyena hi gharasāmikaṃ daṭṭhukāmā tassa gharaṃ gacchantīti tatheva bahulavohāro. Vikappanti visiṭṭho kappo vikappo, vi-saddo cettha visiṭṭhattho. Tenāha ‘‘visiṭṭhakappa’’nti. Iminā vacanatthamāha. ‘‘Adhikavidhāna’’nti iminā pana adhippāyatthaṃ. Yathā pana tamāpajjatīti yenākārena taṃ vikappaṃ āpajjati. Taṃ dassetunti taṃ ākāraṃ dassetuṃ.
‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਮ੍ਪਹਂਸਨਸੁਨ੍ਦਰਾਯਾਚਨਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬) ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੪੦) ਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇ।
‘‘Sādhū’’ti ayaṃ saddo sampaṭicchanasampahaṃsanasundarāyācanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane dissati, ‘‘sādhu sādhu sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349; ma. ni. 1.340) sampahaṃsane.
‘‘ਸਾਧੁ ਧਮ੍ਮਰੁਚਿ ਰਾਜਾ, ਸਾਧੁ ਪਞ੍ਞਾਣવਾ ਨਰੋ।
‘‘Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā naro;
ਸਾਧੁ ਮਿਤ੍ਤਾਨਮਦ੍ਦੁਬ੍ਭੋ, ਪਾਪਸ੍ਸਾਕਰਣਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ॥ (ਜਾ॰ ੨.੧੮.੧੦੧) –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’ntiādīsu. (jā. 2.18.101) –
ਸੁਨ੍ਦਰੇ, ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ, ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੪-੬੮) ਆਯਾਚਨੇ, ਇਧਾਪਿ ਆਯਾਚਨੇਯੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੮੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧ ਮੂਲਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੫ ਅਗ੍ਗਿਕਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੯) ਆਹ ‘‘ਸਾਧੂਤਿ ਆਯਾਚਨੇ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਯਾਚਨੇਤਿ ਅਭਿਮੁਖਂ ਯਾਚਨੇ, ਅਭਿਪਤ੍ਥਨਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇ ਨਿਪਾਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਆਲਪਤੀਤਿ ਆਮਨ੍ਤੇਤਿ। ਆਯਤਾਦੀਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ વਿਤ੍ਥਤਅਪ੍ਪਿਤਸਣ੍ਹਾਨਂ ਗਹਣਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਨ ਇਮਸ੍ਸ ਆਪਜ੍ਜਨਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਆਪਤ੍ਤਿ ਸੀਸਂ ਏਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਸ੍ਸ વਚਨੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਯੋਗੇਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪਰਿਯੇਸਨਾਦਿਪਯੋਗੇ।
Sundare, ‘‘sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.64-68) āyācane, idhāpi āyācaneyeva daṭṭhabboti (dī. ni. aṭṭha. 1.189; ma. ni. aṭṭha. 1.1 mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.115 aggikabhāradvājasuttavaṇṇanā; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.49) āha ‘‘sādhūtiāyācane nipāto’’ti. Tattha āyācaneti abhimukhaṃ yācane, abhipatthanāyanti attho. Parivitakke nipātoti sambandho. Ālapatīti āmanteti. Āyatādīsūti ettha ādisaddena vitthataappitasaṇhānaṃ gahaṇaṃ. Yasmā pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṃ eti, tasmā ‘‘tassa vacanenā’’tiādi vuttaṃ. Payogeti suttapariyesanādipayoge.
ਮਹਗ੍ਘਂ ਚੇਤਾਪੇਤੁਕਾਮਂ ਅਪ੍ਪਗ੍ਘਨ੍ਤਿ વੀਸਤਿਅਗ੍ਘਨਕਂ ਚੀવਰਂ ਚੇਤਾਪੇਤੁਕਾਮਂ ‘‘ਅਲਂ ਮਯ੍ਹਂ ਤੇਨ, ਦਸਅਗ੍ਘਨਕਂ વਾ ਅਟ੍ਠਗ੍ਘਨਕਂ વਾ ਦੇਹੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਮਭਾਗਂ, ਇਮਿਨਾ ਸਮਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਗ੍ਘવਸੇਨੇવ, ਨ ਪਮਾਣવਸੇਨ। ਅਗ੍ਘવਡ੍ਢਨਕਞ੍ਹਿ ਇਦਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ।
Mahagghaṃ cetāpetukāmaṃ appagghanti vīsatiagghanakaṃ cīvaraṃ cetāpetukāmaṃ ‘‘alaṃ mayhaṃ tena, dasaagghanakaṃ vā aṭṭhagghanakaṃ vā dehī’’ti vadantassāti attho. Evarūpanti evaṃ samabhāgaṃ, iminā samakanti vuttaṃ hoti. Tañca kho agghavaseneva, na pamāṇavasena. Agghavaḍḍhanakañhi idaṃ sikkhāpadaṃ.
ਪਠਮਉਪਕ੍ਖਟਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
