Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / చూళనిద్దేస-అట్ఠకథా • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేసో
Khaggavisāṇasuttaniddeso
ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేసవణ్ణనా
Khaggavisāṇasuttaniddesavaṇṇanā
౧. పఠమవగ్గవణ్ణనా
1. Paṭhamavaggavaṇṇanā
౧౨౧. ఇతో పరం ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేసవణ్ణనాయ ఓకాసో అనుప్పత్తో. తత్థ ‘‘సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డ’’న్తి ఇతో పరం అతిరేకపదమత్తమేవ వణ్ణయిస్సామ. తత్థ సబ్బేసూతి అనవసేసేసు. భూతేసూతి సత్తేసు. ఏత్థ భూతేసూతి కిఞ్చాపి భూతసద్దో ‘‘భూతస్మిం పాచిత్తియ’’న్తి ఏవమాదీసు (పాచి॰ ౬౯) విజ్జమానే, ‘‘భూతమిదం, సారిపుత్త, సమనుపస్ససీ’’తి ఏవమాదీసు ఖన్ధపఞ్చకే, ‘‘చత్తారో ఖో, భిక్ఖు, మహాభూతా హేతూ’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౮౬) చతుబ్బిధే పథవీధాత్వాదిరూపే, ‘‘యో చ కాలఘసో భూతో’’తి ఏవమాదీసు (జా॰ ౧.౨.౧౯౦) ఖీణాసవే, ‘‘సబ్బేవ నిక్ఖిపిస్సన్తి, భూతా లోకే సముస్సయ’’న్తి ఏవమాదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౨౨౦) సబ్బసత్తే, ‘‘భూతగామపాతబ్యతాయా’’తి ఏవమాదీసు (పాచి॰ ౯౦) రుక్ఖాదికే, ‘‘భూతం భూతతో పజానాతీ’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩) చాతుమహారాజికానం హేట్ఠా సత్తనికాయం ఉపాదాయ వత్తతి. ఇధ పన అవిసేసతో పథవీపబ్బతాదీసు జాతా సత్తా భూతాతి వేదితబ్బా. తేసు భూతేసు. నిధాయాతి నిక్ఖిపిత్వా.
121. Ito paraṃ khaggavisāṇasuttaniddesavaṇṇanāya okāso anuppatto. Tattha ‘‘sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍa’’nti ito paraṃ atirekapadamattameva vaṇṇayissāma. Tattha sabbesūti anavasesesu. Bhūtesūti sattesu. Ettha bhūtesūti kiñcāpi bhūtasaddo ‘‘bhūtasmiṃ pācittiya’’nti evamādīsu (pāci. 69) vijjamāne, ‘‘bhūtamidaṃ, sāriputta, samanupassasī’’ti evamādīsu khandhapañcake, ‘‘cattāro kho, bhikkhu, mahābhūtā hetū’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.86) catubbidhe pathavīdhātvādirūpe, ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’ti evamādīsu (jā. 1.2.190) khīṇāsave, ‘‘sabbeva nikkhipissanti, bhūtā loke samussaya’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.220) sabbasatte, ‘‘bhūtagāmapātabyatāyā’’ti evamādīsu (pāci. 90) rukkhādike, ‘‘bhūtaṃ bhūtato pajānātī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.3) cātumahārājikānaṃ heṭṭhā sattanikāyaṃ upādāya vattati. Idha pana avisesato pathavīpabbatādīsu jātā sattā bhūtāti veditabbā. Tesu bhūtesu. Nidhāyāti nikkhipitvā.
దణ్డన్తి కాయవచీమనోదణ్డం, కాయదుచ్చరితాదీనమేతం అధివచనం. కాయదుచ్చరితఞ్హి దణ్డయతీతి దణ్డో, బాధేతి అనయబ్యసనం పాపేతీతి వుత్తం హోతి. ఏవం వచీదుచ్చరితఞ్చ మనోదుచ్చరితఞ్చ. పహరణదణ్డో ఏవ వా దణ్డో, తం నిధాయాతిపి వుత్తం హోతి. అవిహేఠయన్తి అవిహేఠయన్తో. అఞ్ఞతరమ్పీతి యం కిఞ్చి ఏకమ్పి. తేసమ్పీతి తేసం సబ్బభూతానం. న పుత్తమిచ్ఛేయ్యాతి అత్రజో ఖేత్తజో దిన్నకో అన్తేవాసికోతి ఇమేసు చతూసు పుత్తేసు యం కిఞ్చి పుత్తం న ఇచ్ఛేయ్య. కుతో సహాయన్తి సహాయం పన ఇచ్ఛేయ్యాతి కుతో ఏవ ఏతం.
Daṇḍanti kāyavacīmanodaṇḍaṃ, kāyaduccaritādīnametaṃ adhivacanaṃ. Kāyaduccaritañhi daṇḍayatīti daṇḍo, bādheti anayabyasanaṃ pāpetīti vuttaṃ hoti. Evaṃ vacīduccaritañca manoduccaritañca. Paharaṇadaṇḍo eva vā daṇḍo, taṃ nidhāyātipi vuttaṃ hoti. Aviheṭhayanti aviheṭhayanto. Aññatarampīti yaṃ kiñci ekampi. Tesampīti tesaṃ sabbabhūtānaṃ. Na puttamiccheyyāti atrajo khettajo dinnako antevāsikoti imesu catūsu puttesu yaṃ kiñci puttaṃ na iccheyya. Kuto sahāyanti sahāyaṃ pana iccheyyāti kuto eva etaṃ.
ఏకోతి పబ్బజ్జాసఙ్ఖాతేన ఏకో, అదుతియట్ఠేన ఏకో, తణ్హాపహానట్ఠేన ఏకో, ఏకన్తవిగతకిలేసోతి ఏకో, ఏకో పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి ఏకో. సమణసహస్సస్సపి హి మజ్ఝే వత్తమానో గిహిసఞ్ఞోజనస్స ఛిన్నత్తా ఏకో, ఏవం పబ్బజ్జాసఙ్ఖాతేన ఏకో . ఏకో తిట్ఠతి, ఏకో గచ్ఛతి, ఏకో నిసీదతి, ఏకో సేయ్యం కప్పేతి, ఏకో ఇరియతి వత్తతీతి ఏకో. ఏవం అదుతియట్ఠేన ఏకో.
Ekoti pabbajjāsaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāpahānaṭṭhena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko. Samaṇasahassassapi hi majjhe vattamāno gihisaññojanassa chinnattā eko, evaṃ pabbajjāsaṅkhātena eko . Eko tiṭṭhati, eko gacchati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko iriyati vattatīti eko. Evaṃ adutiyaṭṭhena eko.
‘‘తణ్హాదుతియో పురిసో, దీఘమద్ధాన సంసరం;
‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;
ఇత్థభావఞ్ఞథాభావం, సంసారం నాతివత్తతి.
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.
‘‘ఏవమాదీనవం ఞత్వా, తణ్హం దుక్ఖస్స సమ్భవం;
‘‘Evamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavaṃ;
వీతతణ్హో అనాదానో, సతో భిక్ఖు పరిబ్బజే’’తి. (ఇతివు॰ ౧౫, ౧౦౫; మహాని॰ ౧౯౧; చూళని॰ పారాయనానుగీతిగాథానిద్దేస ౧౦౭) –
Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti. (itivu. 15, 105; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) –
ఏవం తణ్హాపహానట్ఠేన ఏకో. సబ్బకిలేసాస్స పహీనా ఉచ్ఛిన్నమూలా తాలావత్థుకతా అనభావంకతా ఆయతిం అనుప్పాదధమ్మాతి ఏవం ఏకన్తవిగతకిలేసోతి ఏకో. అనాచరియకో హుత్వా సయమ్భూ సామఞ్ఞేవ పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి ఏవం ఏకో పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధోతి ఏకో.
Evaṃ taṇhāpahānaṭṭhena eko. Sabbakilesāssa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammāti evaṃ ekantavigatakilesoti eko. Anācariyako hutvā sayambhū sāmaññeva paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti evaṃ eko paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.
చరేతి యా ఇమా అట్ఠ చరియాయో. సేయ్యథిదం – యా పణిధిసమ్పన్నానం చతూసు ఇరియాపథేసు ఇరియాపథచరియా, ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానం అజ్ఝత్తికాయతనేసు ఆయతనచరియా, అప్పమాదవిహారీనం చతూసు సతిపట్ఠానేసు సతిచరియా, అధిచిత్తమనుయుత్తానం చతూసు ఝానేసు సమాధిచరియా, బుద్ధిసమ్పన్నానం చతూసు అరియసచ్చేసు ఞాణచరియా, సమ్మా పటిపన్నానం చతూసు అరియమగ్గేసు మగ్గచరియా, అధిగతఫలానం చతూసు సామఞ్ఞఫలేసు పటిపత్తిచరియా, తిణ్ణం బుద్ధానం సబ్బసత్తేసు లోకత్థచరియా, తత్థ పదేసతో పచ్చేకబుద్ధసావకానన్తి. యథాహ – ‘‘చరియాతి అట్ఠ చరియాయో యా ఇరియాపథచరియా’’తి (చూళని॰ ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేస ౧౨౧; పటి॰ మ॰ ౧.౧౯౭; ౩.౨౮) విత్థారో. తాహి చరియాహి సమన్నాగతో భవేయ్యాతి అత్థో. అథ వా యా ఇమా ‘‘అధిముచ్చన్తో సద్ధాయ చరతి, పగ్గణ్హన్తో వీరియేన చరతి, ఉపట్ఠహన్తో సతియా చరతి, అవిక్ఖిత్తో సమాధినా చరతి, పజానన్తో పఞ్ఞాయ చరతి, విజానన్తో విఞ్ఞాణేన చరతి, ఏవం పటిపన్నస్స కుసలా ధమ్మా ఆయాపేన్తీతి ఆయతనచరియాయ చరతి, ఏవం పటిపన్నో విసేసమధిగచ్ఛతీతి విసేసచరియాయ చరతీ’’తి (చూళని॰ ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేస ౧౨౧; పటి॰ మ॰ ౧.౧౯౭; ౩.౨౯) ఏవం అపరాపి అట్ఠ చరియా వుత్తా. తాహి సమన్నాగతో భవేయ్యాతి అత్థో. ఖగ్గవిసాణకప్పోతి ఖగ్గవిసాణో నామ ఖగ్గమిగసిఙ్గం.
Careti yā imā aṭṭha cariyāyo. Seyyathidaṃ – yā paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu iriyāpathacariyā, indriyesu guttadvārānaṃ ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā, appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā, adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu samādhicariyā, buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā, sammā paṭipannānaṃ catūsu ariyamaggesu maggacariyā, adhigataphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu paṭipatticariyā, tiṇṇaṃ buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyā, tattha padesato paccekabuddhasāvakānanti. Yathāha – ‘‘cariyāti aṭṭha cariyāyo yā iriyāpathacariyā’’ti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121; paṭi. ma. 1.197; 3.28) vitthāro. Tāhi cariyāhi samannāgato bhaveyyāti attho. Atha vā yā imā ‘‘adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhitto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇena carati, evaṃ paṭipannassa kusalā dhammā āyāpentīti āyatanacariyāya carati, evaṃ paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya caratī’’ti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121; paṭi. ma. 1.197; 3.29) evaṃ aparāpi aṭṭha cariyā vuttā. Tāhi samannāgato bhaveyyāti attho. Khaggavisāṇakappoti khaggavisāṇo nāma khaggamigasiṅgaṃ.
కప్ప -సద్దో పనాయం అభిసద్దహనవోహారకాలపఞ్ఞత్తిచ్ఛేదవికప్పలేససమన్తభావసదిసాదిఅనేకత్థో. తథా హిస్స ‘‘ఓకప్పనీయమేతం భోతో గోతమస్స. యథా తం అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్సా’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౮౭) అభిసద్దహనత్థో. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, పఞ్చహి సమణకప్పేహి ఫలం పరిభుఞ్జితు’’న్తి ఏవమాదీసు (చూళవ॰ ౨౫౦) వోహారో. ‘‘యేన సుదం నిచ్చకప్పం విహరామీ’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౮౭) కాలో. ‘‘ఇచ్చాయస్మా కప్పో’’తి ఏవమాదీసు (సు॰ ని॰ ౧౦౯౮; చూళని॰ కప్పమాణవపుచ్ఛా ౧౧౭, కప్పమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౬౧) పఞ్ఞత్తి. ‘‘అలఙ్కతో కప్పితకేసమస్సూ’’తి ఏవమాదీసు (జా॰ ౨.౨౨.౧౩౬౮) ఛేదనం. ‘‘కప్పతి ద్వఙ్గులకప్పో’’తి ఏవమాదీసు (చూళవ॰ ౪౪౬) వికప్పో. ‘‘అత్థి కప్పో నిపజ్జితు’’న్తి ఏవమాదీసు (అ॰ ని॰ ౮.౮౦) లేసో. ‘‘కేవలకప్పం వేళువనం ఓభాసేత్వా’’తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౯౪) సమన్తభావో. ‘‘సత్థుకప్పేన వత కిర, భో, సావకేన సద్ధిం మన్తయమానా న జానిమ్హా’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౬౦) సదిసో, పటిభాగోతి అత్థో. ఇధ పనస్స సదిసో పటిభాగోతి అత్థో వేదితబ్బో, ఖగ్గవిసాణసదిసోతి వుత్తం హోతి. అయం తావేత్థ పదతో అత్థవణ్ణనా.
Kappa -saddo panāyaṃ abhisaddahanavohārakālapaññatticchedavikappalesasamantabhāvasadisādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappanīyametaṃ bhoto gotamassa. Yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu (su. ni. 1098; cūḷani. kappamāṇavapucchā 117, kappamāṇavapucchāniddesa 61) paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (jā. 2.22.1368) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Atthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. ‘‘Satthukappena vata kira, bho, sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.260) sadiso, paṭibhāgoti attho. Idha panassa sadiso paṭibhāgoti attho veditabbo, khaggavisāṇasadisoti vuttaṃ hoti. Ayaṃ tāvettha padato atthavaṇṇanā.
అధిప్పాయానుసన్ధితో పన ఏవం వేదితబ్బో – య్వాయం వుత్తప్పకారో దణ్డో భూతేసు పవత్తియమానో అహితో హోతి, తం తేసు అప్పవత్తియమానేసు తప్పటిపక్ఖభూతాయ మేత్తాయ హితూపసంహారేన చ సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డం, నిహితదణ్డత్తా ఏవ చ యథా అనిహితదణ్డా సత్తా భూతాని దణ్డేన వా సత్థేన వా పాణినా వా లేడ్డునా వా విహేఠేన్తి, తథా అవిహేఠయం, అఞ్ఞతరమ్పి తేసం ఇమం మేత్తాకమ్మట్ఠానమాగమ్మ యదేవ తత్థ వేదనాగతం సఞ్ఞాసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణగతం తఞ్చ తదనుసారేనేవ తదఞ్ఞఞ్చ సఙ్ఖారగతం విపస్సిత్వా ఇమం పచ్చేకబోధిం అధిగతోమ్హీ’’తి అయం తావ అధిప్పాయో.
Adhippāyānusandhito pana evaṃ veditabbo – yvāyaṃ vuttappakāro daṇḍo bhūtesu pavattiyamāno ahito hoti, taṃ tesu appavattiyamānesu tappaṭipakkhabhūtāya mettāya hitūpasaṃhārena ca sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, nihitadaṇḍattā eva ca yathā anihitadaṇḍā sattā bhūtāni daṇḍena vā satthena vā pāṇinā vā leḍḍunā vā viheṭhenti, tathā aviheṭhayaṃ, aññatarampi tesaṃ imaṃ mettākammaṭṭhānamāgamma yadeva tattha vedanāgataṃ saññāsaṅkhāraviññāṇagataṃ tañca tadanusāreneva tadaññañca saṅkhāragataṃ vipassitvā imaṃ paccekabodhiṃ adhigatomhī’’ti ayaṃ tāva adhippāyo.
అయం పన అనుసన్ధి – ఏవం వుత్తే తే అమచ్చా ఆహంసు – ‘‘ఇదాని, భన్తే, కుహిం గచ్ఛథా’’తి? తతో తేన ‘‘పుబ్బపచ్చేకసమ్బుద్ధా కత్థ వసన్తీ’’తి ఆవజ్జేత్వా ఞత్వా ‘‘గన్ధమాదనపబ్బతే’’తి వుత్తే పునాహంసు – ‘‘అమ్హే దాని, భన్తే, పజహథ, న ఇచ్ఛథా’’తి. అథ పచ్చేకబుద్ధో ఆహ – ‘‘న పుత్తమిచ్ఛేయ్యా’’తి సబ్బం. తత్రాయం అధిప్పాయో – అహం ఇదాని అత్రజాదీసు యం కిఞ్చి పుత్తమ్పి న ఇచ్ఛేయ్యం, కుతో పన తుమ్హాదిసం సహాయం. తస్మా తుమ్హేసుపి యో మయా సద్ధిం గన్తుకామో మాదిసో వా హోతుం ఇచ్ఛతి, సో ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో. అథ వా తేహి ‘‘అమ్హే దాని, భన్తే, పజహథ, న ఇచ్ఛథా’’తి వుత్తే సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ‘‘న పుత్తమిచ్ఛేయ్య, కుతో సహాయ’’న్తి వత్వా అత్తనో యథావుత్తేనట్ఠేన ఏకచరియాయ గుణం దిస్వా పముదితో పీతిసోమనస్సజాతో ఇమం ఉదానం ఉదానేసి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౫).
Ayaṃ pana anusandhi – evaṃ vutte te amaccā āhaṃsu – ‘‘idāni, bhante, kuhiṃ gacchathā’’ti? Tato tena ‘‘pubbapaccekasambuddhā kattha vasantī’’ti āvajjetvā ñatvā ‘‘gandhamādanapabbate’’ti vutte punāhaṃsu – ‘‘amhe dāni, bhante, pajahatha, na icchathā’’ti. Atha paccekabuddho āha – ‘‘na puttamiccheyyā’’ti sabbaṃ. Tatrāyaṃ adhippāyo – ahaṃ idāni atrajādīsu yaṃ kiñci puttampi na iccheyyaṃ, kuto pana tumhādisaṃ sahāyaṃ. Tasmā tumhesupi yo mayā saddhiṃ gantukāmo mādiso vā hotuṃ icchati, so eko care khaggavisāṇakappo. Atha vā tehi ‘‘amhe dāni, bhante, pajahatha, na icchathā’’ti vutte so paccekasambuddho ‘‘na puttamiccheyya, kuto sahāya’’nti vatvā attano yathāvuttenaṭṭhena ekacariyāya guṇaṃ disvā pamudito pītisomanassajāto imaṃ udānaṃ udānesi (su. ni. aṭṭha. 1.35).
తత్థ తసాతి విపాసకిరియా. థావరాతి ఖీణాసవా. భయభేరవాతి ఖుద్దానుఖుద్దకా చిత్తుత్రాసా. నిధాయాతి ఛడ్డేత్వా. నిదహిత్వాతి ఠపేత్వా. ఓరోపయిత్వాతి అధోకరిత్వా. సమోరోపయిత్వాతి అధోగతం విస్సజ్జేత్వా. నిక్ఖిపిత్వాతి తతో అపనేత్వా. పటిప్పస్సమ్భిత్వాతి సన్నిసీదాపేత్వా.
Tattha tasāti vipāsakiriyā. Thāvarāti khīṇāsavā. Bhayabheravāti khuddānukhuddakā cittutrāsā. Nidhāyāti chaḍḍetvā. Nidahitvāti ṭhapetvā. Oropayitvāti adhokaritvā. Samoropayitvāti adhogataṃ vissajjetvā. Nikkhipitvāti tato apanetvā. Paṭippassambhitvāti sannisīdāpetvā.
ఆలపనన్తి ఆదితో లపనం. సల్లపనన్తి సమ్మా లపనం. ఉల్లపనన్తి ఉద్ధం కత్వా లపనం. సముల్లపనన్తి పునప్పునం ఉద్ధం కత్వా లపనం.
Ālapananti ādito lapanaṃ. Sallapananti sammā lapanaṃ. Ullapananti uddhaṃ katvā lapanaṃ. Samullapananti punappunaṃ uddhaṃ katvā lapanaṃ.
ఇరియాపథచరియాతి ఇరియాపథానం చరియా, పవత్తనన్తి అత్థో. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. ఆయతనచరియా పన ఆయతనేసు సతిసమ్పజఞ్ఞానం చరియా. పత్తీతి ఫలాని. తాని హి పాపుణీయన్తీతి ‘‘పత్తీ’’తి వుత్తాని. సత్తలోకస్స దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికా అత్థా లోకత్థాతి అయం విసేసో.
Iriyāpathacariyāti iriyāpathānaṃ cariyā, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. Āyatanacariyā pana āyatanesu satisampajaññānaṃ cariyā. Pattīti phalāni. Tāni hi pāpuṇīyantīti ‘‘pattī’’ti vuttāni. Sattalokassa diṭṭhadhammikasamparāyikā atthā lokatthāti ayaṃ viseso.
ఇదాని తాసం చరియానం భూమిం దస్సేన్తో ‘‘చతూసు ఇరియాపథేసూ’’తిఆదిమాహ . సతిపట్ఠానేసూతి ఆరమ్మణసతిపట్ఠానేసుపి వుచ్చమానేసు సతితో అనఞ్ఞాని, వోహారవసేన పన అఞ్ఞాని వియ కత్వా వుత్తం. అరియసచ్చేసూతి పుబ్బభాగే లోకియసచ్చఞాణేన విసుం విసుం సచ్చపరిగ్గహవసేన వుత్తం. అరియమగ్గేసు సామఞ్ఞఫలేసూతి చ వోహారవసేనేవ వుత్తం. పదేసతోతి లోకత్థచరియాయ ఏకదేసే. నిప్పదేసతో హి లోకత్థచరియం బుద్ధా ఏవ కరోన్తి. పున తా ఏవ చరియాయో కారకపుగ్గలవసేన దస్సేన్తో ‘‘పణిధిసమ్పన్నాన’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ పణిధిసమ్పన్నా నామ ఇరియాపథానం సన్తత్తా ఇరియాపథావ ఠితియా సమ్పన్నా అకమ్పితఇరియాపథా భిక్ఖుభావానురూపేన సన్తేన ఇరియాపథేన సమ్పన్నా.
Idāni tāsaṃ cariyānaṃ bhūmiṃ dassento ‘‘catūsu iriyāpathesū’’tiādimāha . Satipaṭṭhānesūti ārammaṇasatipaṭṭhānesupi vuccamānesu satito anaññāni, vohāravasena pana aññāni viya katvā vuttaṃ. Ariyasaccesūti pubbabhāge lokiyasaccañāṇena visuṃ visuṃ saccapariggahavasena vuttaṃ. Ariyamaggesu sāmaññaphalesūti ca vohāravaseneva vuttaṃ. Padesatoti lokatthacariyāya ekadese. Nippadesato hi lokatthacariyaṃ buddhā eva karonti. Puna tā eva cariyāyo kārakapuggalavasena dassento ‘‘paṇidhisampannāna’’ntiādimāha. Tattha paṇidhisampannā nāma iriyāpathānaṃ santattā iriyāpathāva ṭhitiyā sampannā akampitairiyāpathā bhikkhubhāvānurūpena santena iriyāpathena sampannā.
ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారానన్తి చక్ఖాదీసు ఛసు ఇన్ద్రియేసు అత్తనో అత్తనో విసయే పవత్తం ఏకేకద్వారవసేన గుత్తం ద్వారం ఏతేసన్తి గుత్తద్వారా, తేసం గుత్తద్వారానం. ద్వారన్తి చేత్థ ఉప్పత్తిద్వారవసేన చక్ఖాదయో ఏవ. అప్పమాదవిహారీనన్తి సీలాదీసు అప్పమాదవిహారవతం. అధిచిత్తమనుయుత్తానన్తి విపస్సనాయ పాదకభావేన అధిచిత్తసఙ్ఖాతం సమాధిం అనుయుత్తానం. బుద్ధిసమ్పన్నానన్తి నామరూపవవత్థానం ఆదిం కత్వా యావ గోత్రభు, తావ పవత్తేన ఞాణేన సమ్పన్నానం . సమ్మా పటిపన్నానన్తి చతుమగ్గక్ఖణే. అధిగతఫలానన్తి చతుఫలక్ఖణే. తథాగతానన్తి తథా ఆగతానం. అరహన్తానన్తి దూరకిలేసానం. సమ్మాసమ్బుద్ధానన్తి సమ్మా సామఞ్చ సబ్బధమ్మబుద్ధానం. ఇమేసం పదానం అత్థో హేట్ఠా పకాసితో ఏవ.
Indriyesuguttadvārānanti cakkhādīsu chasu indriyesu attano attano visaye pavattaṃ ekekadvāravasena guttaṃ dvāraṃ etesanti guttadvārā, tesaṃ guttadvārānaṃ. Dvāranti cettha uppattidvāravasena cakkhādayo eva. Appamādavihārīnanti sīlādīsu appamādavihāravataṃ. Adhicittamanuyuttānanti vipassanāya pādakabhāvena adhicittasaṅkhātaṃ samādhiṃ anuyuttānaṃ. Buddhisampannānanti nāmarūpavavatthānaṃ ādiṃ katvā yāva gotrabhu, tāva pavattena ñāṇena sampannānaṃ . Sammā paṭipannānanti catumaggakkhaṇe. Adhigataphalānanti catuphalakkhaṇe. Tathāgatānanti tathā āgatānaṃ. Arahantānanti dūrakilesānaṃ. Sammāsambuddhānanti sammā sāmañca sabbadhammabuddhānaṃ. Imesaṃ padānaṃ attho heṭṭhā pakāsito eva.
పదేసతో పచ్చేకబుద్ధానన్తి పచ్చేకసమ్బుద్ధానం ఏకదేసతో. సావకానన్తి సావకానమ్పి ఏకదేసతో. అధిముచ్చన్తోతి అధిమోక్ఖం కరోన్తో. సద్ధాయ చరతీతి సద్ధావసేన పవత్తతి. పగ్గణ్హన్తోతి చతుసమ్మప్పధానవీరియేన పదహన్తో. ఉపట్ఠపేన్తోతి సతియా ఆరమ్మణం ఉపట్ఠపేన్తో. అవిక్ఖేపం కరోన్తోతి సమాధివసేన విక్ఖేపం అకరోన్తో. పజానన్తోతి చతుసచ్చజాననపఞ్ఞాయ పకారేన జానన్తో. విజానన్తోతి ఇన్ద్రియసమ్పయుత్తజవనపుబ్బఙ్గమేన ఆవజ్జనవిఞ్ఞాణేన ఆరమ్మణం విజానన్తో. విఞ్ఞాణచరియాయాతి ఆవజ్జనవిఞ్ఞాణచరియావసేన. ఏవం పటిపన్నస్సాతి సహావజ్జనాయ ఇన్ద్రియచరియాయ పటిపన్నస్స. కుసలా ధమ్మా ఆయాపేన్తీతి సమథవిపస్సనావసేన పవత్తా కుసలా ధమ్మా భుసం యాపేన్తి, పవత్తన్తీతి అత్థో. ఆయతనచరియాయాతి కుసలానం ధమ్మానం భుసం యతనచరియాయ, పవత్తనచరియాయాతి వుత్తం హోతి. విసేసమధిగచ్ఛతీతి విక్ఖమ్భనతదఙ్గసముచ్ఛేదపటిప్పస్సద్ధివసేన విసేసం అధిగచ్ఛతి.
Padesato paccekabuddhānanti paccekasambuddhānaṃ ekadesato. Sāvakānanti sāvakānampi ekadesato. Adhimuccantoti adhimokkhaṃ karonto. Saddhāya caratīti saddhāvasena pavattati. Paggaṇhantoti catusammappadhānavīriyena padahanto. Upaṭṭhapentoti satiyā ārammaṇaṃ upaṭṭhapento. Avikkhepaṃ karontoti samādhivasena vikkhepaṃ akaronto. Pajānantoti catusaccajānanapaññāya pakārena jānanto. Vijānantoti indriyasampayuttajavanapubbaṅgamena āvajjanaviññāṇena ārammaṇaṃ vijānanto. Viññāṇacariyāyāti āvajjanaviññāṇacariyāvasena. Evaṃ paṭipannassāti sahāvajjanāya indriyacariyāya paṭipannassa. Kusalā dhammā āyāpentīti samathavipassanāvasena pavattā kusalā dhammā bhusaṃ yāpenti, pavattantīti attho. Āyatanacariyāyāti kusalānaṃ dhammānaṃ bhusaṃ yatanacariyāya, pavattanacariyāyāti vuttaṃ hoti. Visesamadhigacchatīti vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhivasena visesaṃ adhigacchati.
దస్సనచరియా చ సమ్మాదిట్ఠియాతిఆదీసు సమ్మా పస్సతి, సమ్మా వా తాయ పస్సన్తి, పసట్ఠా సున్దరా వా దిట్ఠీతి సమ్మాదిట్ఠి, తస్సా సమ్మాదిట్ఠియా నిబ్బానపచ్చక్ఖకరణేన దస్సనచరియా. సమ్మా సఙ్కప్పేతి, సమ్మా వా తేన సఙ్కప్పేన్తి, పసట్ఠో సున్దరో వా సఙ్కప్పోతి సమ్మాసఙ్కప్పో. తస్స ఆరమ్మణే చిత్తస్స అభినిరోపనచరియా. సమ్మా వదతి, సమ్మా వా తాయ వదన్తి, పసట్ఠా సున్దరా వా వాచాతి సమ్మావాచా, మిచ్ఛావాచావిరతియా ఏతం నామం. తస్సా చతుబ్బిధవచీసంవరపరిగ్గహచరియా. సమ్మా కరోతి, సమ్మా వా తేన కరోన్తి, పసట్ఠం సున్దరం వా కమ్మన్తి సమ్మాకమ్మం, సమ్మాకమ్మమేవ సమ్మాకమ్మన్తో, మిచ్ఛాకమ్మన్తవిరతియా ఏతం నామం. తస్స తివిధకాయసంవరసముట్ఠానచరియా. సమ్మా ఆజీవతి, సమ్మా వా తేన ఆజీవన్తి, పసట్ఠో సున్దరో వా ఆజీవోతి సమ్మాఆజీవో, మిచ్ఛాఆజీవవిరతియా ఏతం నామం. తస్స వోదానచరియా పరిసుద్ధచరియా. సమ్మా వాయమతి, సమ్మా వా తేన వాయమన్తి, పసట్ఠో సున్దరో వా వాయామోతి సమ్మావాయామో, తస్స పగ్గహచరియా. సమ్మా సరతి, సమ్మా వా తాయ సరన్తి, పసట్ఠా సున్దరా వా సతీతి సమ్మాసతి, తస్సా ఉపట్ఠానచరియా. సమ్మా సమాధియతి, సమ్మా వా తేన సమాధియన్తి, పసట్ఠో సున్దరో వా సమాధీతి సమ్మాసమాధి, తస్స అవిక్ఖేపచరియా.
Dassanacariyā ca sammādiṭṭhiyātiādīsu sammā passati, sammā vā tāya passanti, pasaṭṭhā sundarā vā diṭṭhīti sammādiṭṭhi, tassā sammādiṭṭhiyā nibbānapaccakkhakaraṇena dassanacariyā. Sammā saṅkappeti, sammā vā tena saṅkappenti, pasaṭṭho sundaro vā saṅkappoti sammāsaṅkappo. Tassa ārammaṇe cittassa abhiniropanacariyā. Sammā vadati, sammā vā tāya vadanti, pasaṭṭhā sundarā vā vācāti sammāvācā, micchāvācāviratiyā etaṃ nāmaṃ. Tassā catubbidhavacīsaṃvarapariggahacariyā. Sammā karoti, sammā vā tena karonti, pasaṭṭhaṃ sundaraṃ vā kammanti sammākammaṃ, sammākammameva sammākammanto, micchākammantaviratiyā etaṃ nāmaṃ. Tassa tividhakāyasaṃvarasamuṭṭhānacariyā. Sammā ājīvati, sammā vā tena ājīvanti, pasaṭṭho sundaro vā ājīvoti sammāājīvo, micchāājīvaviratiyā etaṃ nāmaṃ. Tassa vodānacariyā parisuddhacariyā. Sammā vāyamati, sammā vā tena vāyamanti, pasaṭṭho sundaro vā vāyāmoti sammāvāyāmo, tassa paggahacariyā. Sammā sarati, sammā vā tāya saranti, pasaṭṭhā sundarā vā satīti sammāsati, tassā upaṭṭhānacariyā. Sammā samādhiyati, sammā vā tena samādhiyanti, pasaṭṭho sundaro vā samādhīti sammāsamādhi, tassa avikkhepacariyā.
తక్కప్పోతి తేన కప్పో, ఏవరూపోతి అత్థో. తస్సదిసోతి తేన సదిసో, ‘‘తస్సదికో’’తి వా పాఠో. తప్పటిభాగోతి తేన పటిభాగో తప్పటిభాగో, ఏదిసోతి అత్థో. సాదురసం అతిక్కన్తం లోణం అతిలోణం. లోణకప్పోతి లోణసదిసోతి వుచ్చతి. అతితిత్తకన్తి అతిక్కన్తతిత్తకం, పుచిమన్దాదికప్పో తిత్తకసదిసోతి వుచ్చతి. అతిమధురన్తి ఖీరపాయాసాదికం. హిమకప్పోతి హిమోదకసదిసో. సత్థుకప్పోతి సత్థునా బుద్ధేన సదిసో. ఏవమేవాతి ఓపమ్మసమ్పటిపాదనం.
Takkappoti tena kappo, evarūpoti attho. Tassadisoti tena sadiso, ‘‘tassadiko’’ti vā pāṭho. Tappaṭibhāgoti tena paṭibhāgo tappaṭibhāgo, edisoti attho. Sādurasaṃ atikkantaṃ loṇaṃ atiloṇaṃ. Loṇakappoti loṇasadisoti vuccati. Atitittakanti atikkantatittakaṃ, pucimandādikappo tittakasadisoti vuccati. Atimadhuranti khīrapāyāsādikaṃ. Himakappoti himodakasadiso. Satthukappoti satthunā buddhena sadiso. Evamevāti opammasampaṭipādanaṃ.
తత్రాయం ఏతస్స పచ్చేకబుద్ధస్స సఙ్ఖేపేన విపస్సనాఆచిక్ఖనవిధిం దస్సేత్వా గమిస్సామ. తత్థ నామరూపపరిగ్గహం కాతుకామో పచ్చేకబోధిసత్తో రూపారూపఅట్ఠసమాపత్తీసు యం కిఞ్చి ఝానం సమాపజ్జిత్వా వుట్ఠాయ వితక్కాదీని ఝానఙ్గాని చ తంసమ్పయుత్తే చ ఫస్సాదయో ధమ్మే లక్ఖణరసపచ్చుపట్ఠానపదట్ఠానవసేన పరిచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘సబ్బమ్పేతం ఆరమ్మణాభిముఖం నమనతో నమనట్ఠేన నామ’’న్తి వవత్థపేతి. తతో తస్స పచ్చయం పరియేసన్తో ‘‘హదయవత్థుం నిస్సాయ పవత్తతీ’’తి పస్సతి. పున వత్థుస్స పచ్చయభూతాని చ ఉపాదారూపాని చ పస్సిత్వా ‘‘ఇదం సబ్బం రుప్పనతో రూప’’న్తి పరిగ్గణ్హాతి. పున తదుభయం ‘‘నమనలక్ఖణం నామం, రుప్పనలక్ఖణం రూప’’న్తి ఏవం సఙ్ఖేపతో నామరూపం వవత్థపేతి. సమథయానికవసేనేతం వుత్తం. విపస్సనాయానికో పన చతుధాతువవత్థానముఖేన భూతుపాదాయరూపాని పరిచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘సబ్బమ్పేతం రుప్పనతో రూప’’న్తి పస్సతి. తతో ఏవం పరిచ్ఛిన్నరూపస్స చక్ఖాదీని నిస్సాయ పవత్తమానా అరూపధమ్మా ఆపాథమాగచ్ఛన్తి. తతో సబ్బేపి తే అరూపధమ్మే నమనలక్ఖణేన ఏకతో కత్వా ‘‘ఇదం నామ’’న్తి పస్సతి, సో ‘‘ఇదం నామం, ఇదం రూప’’న్తి ద్వేధా వవత్థపేతి. ఏవం వవత్థపేత్వా ‘‘నామరూపతో ఉద్ధం అఞ్ఞో సత్తో వా పుగ్గలో వా దేవో వా బ్రహ్మా వా నత్థీ’’తి పస్సతి.
Tatrāyaṃ etassa paccekabuddhassa saṅkhepena vipassanāācikkhanavidhiṃ dassetvā gamissāma. Tattha nāmarūpapariggahaṃ kātukāmo paccekabodhisatto rūpārūpaaṭṭhasamāpattīsu yaṃ kiñci jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya vitakkādīni jhānaṅgāni ca taṃsampayutte ca phassādayo dhamme lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena paricchinditvā ‘‘sabbampetaṃ ārammaṇābhimukhaṃ namanato namanaṭṭhena nāma’’nti vavatthapeti. Tato tassa paccayaṃ pariyesanto ‘‘hadayavatthuṃ nissāya pavattatī’’ti passati. Puna vatthussa paccayabhūtāni ca upādārūpāni ca passitvā ‘‘idaṃ sabbaṃ ruppanato rūpa’’nti pariggaṇhāti. Puna tadubhayaṃ ‘‘namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ, ruppanalakkhaṇaṃ rūpa’’nti evaṃ saṅkhepato nāmarūpaṃ vavatthapeti. Samathayānikavasenetaṃ vuttaṃ. Vipassanāyāniko pana catudhātuvavatthānamukhena bhūtupādāyarūpāni paricchinditvā ‘‘sabbampetaṃ ruppanato rūpa’’nti passati. Tato evaṃ paricchinnarūpassa cakkhādīni nissāya pavattamānā arūpadhammā āpāthamāgacchanti. Tato sabbepi te arūpadhamme namanalakkhaṇena ekato katvā ‘‘idaṃ nāma’’nti passati, so ‘‘idaṃ nāmaṃ, idaṃ rūpa’’nti dvedhā vavatthapeti. Evaṃ vavatthapetvā ‘‘nāmarūpato uddhaṃ añño satto vā puggalo vā devo vā brahmā vā natthī’’ti passati.
యథా హి అఙ్గసమ్భారా, హోతి సద్దో రథో ఇతి;
Yathā hi aṅgasambhārā, hoti saddo ratho iti;
ఏవం ఖన్ధేసు సన్తేసు, హోతి ‘‘సత్తో’’తి సమ్ముతి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౭౧; మి॰ ప॰ ౨.౧.౧; కథా॰ ౨౩౩);
Evaṃ khandhesu santesu, hoti ‘‘satto’’ti sammuti. (saṃ. ni. 1.171; mi. pa. 2.1.1; kathā. 233);
ఏవమేవ పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు సన్తేసు ‘‘సత్తో పుగ్గలో’’తి వోహారమత్తం హోతీతి ఏవమాదినా నయేన నామరూపానం యాథావదస్సనసఙ్ఖాతేన దిట్ఠివిసుద్ధిభూతేన ఞాణేన నామరూపం పరిగ్గహేత్వా పున తస్స పచ్చయమ్పి పరిగ్గణ్హన్తో వుత్తనయేన నామరూపం పరిగ్గహేత్వా ‘‘కో ను ఖో ఇమస్స హేతూ’’తి పరియేసన్తో అహేతువాదవిసమహేతువాదేసు దోసం దిస్వా రోగం దిస్వా తస్స నిదానం సముట్ఠానమ్పి పరియేసన్తో వేజ్జో వియ తస్స హేతుఞ్చ పచ్చయఞ్చ పరియేసన్తో అవిజ్జా తణ్హా ఉపాదానం కమ్మన్తి ఇమే చత్తారో ధమ్మే నామరూపస్స ఉప్పాదపచ్చయత్తా ‘‘హేతూ’’తి . ఆహారం ఉపత్థమ్భనపచ్చయత్తా ‘‘పచ్చయో’’తి చ పస్సతి. ఇమస్స హి కాయస్స అవిజ్జాదయో తయో ధమ్మా మాతా వియ దారకస్స ఉపనిస్సయా హోన్తి, కమ్మం పితా వియ పుత్తస్స జనకం, ఆహారో ధాతి వియ దారకస్స సన్ధారకోతి. ఏవం రూపకాయస్స పచ్చయపరిగ్గహం కత్వా పున ‘‘చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చ రూపే చ ఉప్పజ్జతి చక్ఖువిఞ్ఞాణ’’న్తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౪.౬౦; కథా॰ ౪౬౫) నయేన నామకాయస్సపి పచ్చయం పరిగ్గణ్హాతి, ఏవం పరిగ్గణ్హన్తో ‘‘అతీతానాగతాపి ధమ్మా ఏవమేవ వత్తన్తీ’’తి సన్నిట్ఠానం కరోతి.
Evameva pañcasu upādānakkhandhesu santesu ‘‘satto puggalo’’ti vohāramattaṃ hotīti evamādinā nayena nāmarūpānaṃ yāthāvadassanasaṅkhātena diṭṭhivisuddhibhūtena ñāṇena nāmarūpaṃ pariggahetvā puna tassa paccayampi pariggaṇhanto vuttanayena nāmarūpaṃ pariggahetvā ‘‘ko nu kho imassa hetū’’ti pariyesanto ahetuvādavisamahetuvādesu dosaṃ disvā rogaṃ disvā tassa nidānaṃ samuṭṭhānampi pariyesanto vejjo viya tassa hetuñca paccayañca pariyesanto avijjā taṇhā upādānaṃ kammanti ime cattāro dhamme nāmarūpassa uppādapaccayattā ‘‘hetū’’ti . Āhāraṃ upatthambhanapaccayattā ‘‘paccayo’’ti ca passati. Imassa hi kāyassa avijjādayo tayo dhammā mātā viya dārakassa upanissayā honti, kammaṃ pitā viya puttassa janakaṃ, āhāro dhāti viya dārakassa sandhārakoti. Evaṃ rūpakāyassa paccayapariggahaṃ katvā puna ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 4.60; kathā. 465) nayena nāmakāyassapi paccayaṃ pariggaṇhāti, evaṃ pariggaṇhanto ‘‘atītānāgatāpi dhammā evameva vattantī’’ti sanniṭṭhānaṃ karoti.
తస్స యా సా పుబ్బన్తం ఆరబ్భ ‘‘అహోసిం ను ఖో అహం అతీతమద్ధానం, న ను ఖో అహోసిం, కిం ను ఖో, కథం ను ఖో, కిం హుత్వా కిం అహోసిం ను ఖో అహం అతీతమద్ధాన’’న్తి పఞ్చవిధా విచికిచ్ఛా వుత్తా.
Tassa yā sā pubbantaṃ ārabbha ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhānaṃ, na nu kho ahosiṃ, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho, kiṃ hutvā kiṃ ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’nti pañcavidhā vicikicchā vuttā.
యాపి అపరన్తం ఆరబ్భ ‘‘భవిస్సామి ను ఖో అహం అనాగతమద్ధానం, న ను ఖో భవిస్సామి, కిం ను ఖో భవిస్సామి, కథం ను ఖో భవిస్సామి, కిం హుత్వా కిం భవిస్సామి ను ఖో అహం అనాగతమద్ధాన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౮; సం॰ ని॰ ౨.౨౦) పఞ్చవిధా విచికిచ్ఛా వుత్తా.
Yāpi aparantaṃ ārabbha ‘‘bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhānaṃ, na nu kho bhavissāmi, kiṃ nu kho bhavissāmi, kathaṃ nu kho bhavissāmi, kiṃ hutvā kiṃ bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhāna’’nti (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) pañcavidhā vicikicchā vuttā.
యాపి ఏతరహి వా పన పచ్చుప్పన్నం అద్ధానం ఆరబ్భ కథంకథీ హోతి ‘‘అహం ను ఖోస్మి, నో ను ఖోస్మి, కిం ను ఖోస్మి, కథం ను ఖోస్మి, అయం ను ఖో సత్తో కుతో ఆగతో, సో కుహిం గామీ భవిస్సతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౮; సం॰ ని॰ ౨.౨౦) ఛబ్బిధా విచికిచ్ఛా వుత్తా, సా సబ్బాపి పహియ్యతి. ఏవం పచ్చయపరిగ్గహణేన తీసు అద్ధాసు కఙ్ఖం వితరిత్వా ఠితం ఞాణం ‘‘కఙ్ఖావితరణవిసుద్ధీ’’తిపి ‘‘ధమ్మట్ఠితిఞాణ’’న్తిపి ‘‘యథాభూతఞాణ’’న్తిపి ‘‘సమ్మాదస్సన’’న్తిపి వుచ్చతి.
Yāpi etarahi vā pana paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha kathaṃkathī hoti ‘‘ahaṃ nu khosmi, no nu khosmi, kiṃ nu khosmi, kathaṃ nu khosmi, ayaṃ nu kho satto kuto āgato, so kuhiṃ gāmī bhavissatī’’ti (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) chabbidhā vicikicchā vuttā, sā sabbāpi pahiyyati. Evaṃ paccayapariggahaṇena tīsu addhāsu kaṅkhaṃ vitaritvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ ‘‘kaṅkhāvitaraṇavisuddhī’’tipi ‘‘dhammaṭṭhitiñāṇa’’ntipi ‘‘yathābhūtañāṇa’’ntipi ‘‘sammādassana’’ntipi vuccati.
ఏత్థ పన తిస్సో హి లోకియపరిఞ్ఞా ఞాతపరిఞ్ఞా తీరణపరిఞ్ఞా పహానపరిఞ్ఞాతి. తత్థ ‘‘రుప్పనలక్ఖణం రూపం, వేదయితలక్ఖణా వేదనా’’తి ఏవం తేసం తేసం ధమ్మానం పచ్చత్తలక్ఖణసల్లక్ఖణవసేన పవత్తా పఞ్ఞా ఞాతపరిఞ్ఞా నామ. ‘‘రూపం అనిచ్చం, వేదనా అనిచ్చా’’తిఆదినా పన నయేన తేసంయేవ ధమ్మానం సామఞ్ఞలక్ఖణం ఆరోపేత్వా పవత్తా లక్ఖణారమ్మణికవిపస్సనాపఞ్ఞా తీరణపరిఞ్ఞా నామ. తేసు ఏవ పన ధమ్మేసు నిచ్చసఞ్ఞాదిపజహనవసేన పవత్తా లక్ఖణారమ్మణికవిపస్సనావ పఞ్ఞా పహానపరిఞ్ఞా నామ.
Ettha pana tisso hi lokiyapariññā ñātapariññā tīraṇapariññā pahānapariññāti. Tattha ‘‘ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, vedayitalakkhaṇā vedanā’’ti evaṃ tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ paccattalakkhaṇasallakkhaṇavasena pavattā paññā ñātapariññā nāma. ‘‘Rūpaṃ aniccaṃ, vedanā aniccā’’tiādinā pana nayena tesaṃyeva dhammānaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ āropetvā pavattā lakkhaṇārammaṇikavipassanāpaññā tīraṇapariññā nāma. Tesu eva pana dhammesu niccasaññādipajahanavasena pavattā lakkhaṇārammaṇikavipassanāva paññā pahānapariññā nāma.
తత్థ సఙ్ఖారపరిచ్ఛేదతో పట్ఠాయ యావ పచ్చయపరిగ్గహా ఞాతపరిఞ్ఞాయ భూమి. ఏతస్మిఞ్హి అన్తరే ధమ్మానం పచ్చత్తలక్ఖణపటివేధస్సేవ ఆధిపచ్చం హోతి. కలాపసమ్మసనతో పట్ఠాయ యావ ఉదయబ్బయానుపస్సనా తీరణపరిఞ్ఞాయ భూమి. ఏతస్మిఞ్హి అన్తరే సామఞ్ఞలక్ఖణపటివేధస్సేవ ఆధిపచ్చం హోతి. భఙ్గానుపస్సనతో పట్ఠాయ ఉపరి పహానపరిఞ్ఞాయ భూమి. తతో చ పట్ఠాయ హి అనిచ్చతో అనుపస్సన్తో నిచ్చసఞ్ఞం పజహతి, దుక్ఖతో అనుపస్సన్తో సుఖసఞ్ఞం, అనత్తతో అనుపస్సన్తో అత్తసఞ్ఞం, నిబ్బిన్దన్తో నన్దిం, విరజ్జన్తో రాగం, నిరోధేన్తో సముదయం, పటినిస్సజ్జన్తో ఆదానం పజహతీతి ఏవం నిచ్చసఞ్ఞాదిపహానసాధికానం సత్తన్నం అనుపస్సనానం ఆధిపచ్చం. ఇతి ఇమాసు తీసు పరిఞ్ఞాసు సఙ్ఖారపరిచ్ఛేదస్స చేవ పచ్చయపరిగ్గహస్స చ సాధితత్తా ఇమినా యోగినా ఞాతపరిఞ్ఞావ అధిగతా.
Tattha saṅkhāraparicchedato paṭṭhāya yāva paccayapariggahā ñātapariññāya bhūmi. Etasmiñhi antare dhammānaṃ paccattalakkhaṇapaṭivedhasseva ādhipaccaṃ hoti. Kalāpasammasanato paṭṭhāya yāva udayabbayānupassanā tīraṇapariññāya bhūmi. Etasmiñhi antare sāmaññalakkhaṇapaṭivedhasseva ādhipaccaṃ hoti. Bhaṅgānupassanato paṭṭhāya upari pahānapariññāya bhūmi. Tato ca paṭṭhāya hi aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ, anattato anupassanto attasaññaṃ, nibbindanto nandiṃ, virajjanto rāgaṃ, nirodhento samudayaṃ, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahatīti evaṃ niccasaññādipahānasādhikānaṃ sattannaṃ anupassanānaṃ ādhipaccaṃ. Iti imāsu tīsu pariññāsu saṅkhāraparicchedassa ceva paccayapariggahassa ca sādhitattā iminā yoginā ñātapariññāva adhigatā.
పున ‘‘యం కిఞ్చి రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా…పే॰… యం దూరే సన్తికే వా, సబ్బం రూపం హుత్వా అభావతో అనిచ్చం, ఉదయబ్బయపటిపీళితత్తా దుక్ఖం, అవసవత్తిత్తా అనత్తా. యా కాచి వేదనా… సఞ్ఞా… యే కేచి సఙ్ఖారా … యం కిఞ్చి విఞ్ఞాణం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అజ్ఝత్తం వా బహిద్ధా వా ఓళారికం వా సుఖుమం వా హీనం వా పణీతం వా యం దూరే సన్తికే వా, సబ్బం విఞ్ఞాణం హుత్వా అభావతో అనిచ్చం, ఉదయబ్బయపటిపీళితత్తా దుక్ఖం, అవసవత్తిత్తా అనత్తా’’తి ఏవమాదినా (సం॰ ని॰ ౩.౪౮; పటి॰ మ॰ ౧.౪౮) నయేన కలాపసమ్మసనం కరోతి. ఇదం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా’’తి.
Puna ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā…pe… yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ hutvā abhāvato aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhaṃ, avasavattittā anattā. Yā kāci vedanā… saññā… ye keci saṅkhārā … yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ viññāṇaṃ hutvā abhāvato aniccaṃ, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhaṃ, avasavattittā anattā’’ti evamādinā (saṃ. ni. 3.48; paṭi. ma. 1.48) nayena kalāpasammasanaṃ karoti. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tilakkhaṇaṃ āropetvā’’ti.
ఏవం సఙ్ఖారే అనిచ్చదుక్ఖానత్తవసేన కలాపసమ్మసనం కత్వా పున సఙ్ఖారానం ఉదయబ్బయమేవ పస్సతి. కథం ? ‘‘అవిజ్జాసముదయా రూపసముదయో, తణ్హాకమ్మఆహారసముదయా రూపసముదయో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౫౦). ఏవం రూపక్ఖన్ధస్స పచ్చయాయత్తతాదస్సనేన రూపక్ఖన్ధస్స ఉదయం పస్సతి, నిబ్బత్తిలక్ఖణం పస్సన్తోపి రూపక్ఖన్ధస్స ఉదయం పస్సతి. ఏవం పఞ్చహాకారేహి రూపక్ఖన్ధస్స ఉదయం పస్సతి. ‘‘అవిజ్జానిరోధా రూపనిరోధో, తణ్హాకమ్మఆహారనిరోధా రూపనిరోధో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౫౦) పచ్చయనిరోధదస్సనేన రూపక్ఖన్ధస్స వయం పస్సతి, విపరిణామలక్ఖణం పస్సన్తోపి రూపక్ఖన్ధస్స వయం పస్సతీతి ఏవం పఞ్చహాకారేహి రూపక్ఖన్ధస్స వయం పస్సతి.
Evaṃ saṅkhāre aniccadukkhānattavasena kalāpasammasanaṃ katvā puna saṅkhārānaṃ udayabbayameva passati. Kathaṃ ? ‘‘Avijjāsamudayā rūpasamudayo, taṇhākammaāhārasamudayā rūpasamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50). Evaṃ rūpakkhandhassa paccayāyattatādassanena rūpakkhandhassa udayaṃ passati, nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passati. Evaṃ pañcahākārehi rūpakkhandhassa udayaṃ passati. ‘‘Avijjānirodhā rūpanirodho, taṇhākammaāhāranirodhā rūpanirodho’’ti (paṭi. ma. 1.50) paccayanirodhadassanena rūpakkhandhassa vayaṃ passati, vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa vayaṃ passatīti evaṃ pañcahākārehi rūpakkhandhassa vayaṃ passati.
తథా ‘‘అవిజ్జాసముదయా వేదనాసముదయో, తణ్హాకమ్మఫస్ససముదయా వేదనాసముదయో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౫౦) పచ్చయాయత్తతాదస్సనేన వేదనాక్ఖన్ధస్స ఉదయం పస్సతి, నిబ్బత్తిలక్ఖణం పస్సన్తోపి వేదనాక్ఖన్ధస్స ఉదయం పస్సతి. ‘‘అవిజ్జానిరోధా వేదనానిరోధో, తణ్హాకమ్మఫస్సనిరోధా వేదనానిరోధో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౫౦) పచ్చయనిరోధదస్సనేన వేదనాక్ఖన్ధస్స వయం పస్సతి, విపరిణామలక్ఖణం పస్సన్తోపి వేదనాక్ఖన్ధస్స వయం పస్సతి. ఏవం సఞ్ఞాక్ఖన్ధాదీసుపి.
Tathā ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo, taṇhākammaphassasamudayā vedanāsamudayo’’ti (paṭi. ma. 1.50) paccayāyattatādassanena vedanākkhandhassa udayaṃ passati, nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa udayaṃ passati. ‘‘Avijjānirodhā vedanānirodho, taṇhākammaphassanirodhā vedanānirodho’’ti (paṭi. ma. 1.50) paccayanirodhadassanena vedanākkhandhassa vayaṃ passati, vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa vayaṃ passati. Evaṃ saññākkhandhādīsupi.
అయం పన విసేసో – విఞ్ఞాణక్ఖన్ధస్స ఫస్సట్ఠానే ‘‘నామరూపసముదయా, నామరూపనిరోధా’’తి యోజేతబ్బం. ఏవం ఏకేకస్మిం ఖన్ధే పచ్చయసముదయవసేన చ నిబ్బత్తిలక్ఖణవసేన చ పచ్చయనిరోధవసేన చ విపరిణామలక్ఖణవసేన చ ఉదయబ్బయదస్సనేన చ దస దస కత్వా పఞ్ఞాస లక్ఖణాని వుత్తాని. తేసం వసేన ‘‘ఏవమ్పి రూపస్స ఉదయో, ఏవమ్పి రూపస్స వయో’’తి పచ్చయతో చేవ ఖణతో చ విత్థారేన మనసికారం కరోతి.
Ayaṃ pana viseso – viññāṇakkhandhassa phassaṭṭhāne ‘‘nāmarūpasamudayā, nāmarūpanirodhā’’ti yojetabbaṃ. Evaṃ ekekasmiṃ khandhe paccayasamudayavasena ca nibbattilakkhaṇavasena ca paccayanirodhavasena ca vipariṇāmalakkhaṇavasena ca udayabbayadassanena ca dasa dasa katvā paññāsa lakkhaṇāni vuttāni. Tesaṃ vasena ‘‘evampi rūpassa udayo, evampi rūpassa vayo’’ti paccayato ceva khaṇato ca vitthārena manasikāraṃ karoti.
తస్సేవం కరోతో ‘‘ఇతి కిర ఇమే ధమ్మా అహుత్వా సమ్భోన్తి, హుత్వా పటివేన్తీ’’తి ఞాణం విసదం హోతి. ‘‘ఏవం కిర ఇమే ధమ్మా అనుప్పన్నా ఉప్పజ్జన్తి, ఉప్పన్నా నిరుజ్ఝన్తీ’’తి నిచ్చనవా హుత్వా సఙ్ఖారా ఉపట్ఠహన్తి. న కేవలఞ్చ నిచ్చనవా, సూరియుగ్గమనే ఉస్సావబిన్దు వియ ఉదకబుబ్బుళో వియ ఉదకే దణ్డరాజి వియ ఆరగ్గే సాసపో వియ విజ్జుప్పాదో వియ చ పరిత్తట్ఠాయినో, మాయామరీచిసుపినాలాతచక్కగన్ధబ్బనగరఫేణకదలిఆదయో వియ అసారా నిస్సారా వియ హుత్వా ఉపట్ఠహన్తి. ఏత్తావతా చ పన అనేన ‘‘వయధమ్మమేవ ఉప్పజ్జతి, ఉప్పన్నఞ్చ వయం ఉపేతీ’’తి ఇమినా ఆకారేన సమ్మసనపఞ్ఞాయ లక్ఖణాని పటివిజ్ఝిత్వా ఠితం ఉదయబ్బయానుపస్సనం నామ పఠమం తరుణవిపస్సనాఞాణం అధిగతం హోతి. యస్సాధిగమా ‘‘ఆరద్ధవిపస్సకో’’తి సఙ్ఖం గచ్ఛతి.
Tassevaṃ karoto ‘‘iti kira ime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti ñāṇaṃ visadaṃ hoti. ‘‘Evaṃ kira ime dhammā anuppannā uppajjanti, uppannā nirujjhantī’’ti niccanavā hutvā saṅkhārā upaṭṭhahanti. Na kevalañca niccanavā, sūriyuggamane ussāvabindu viya udakabubbuḷo viya udake daṇḍarāji viya āragge sāsapo viya vijjuppādo viya ca parittaṭṭhāyino, māyāmarīcisupinālātacakkagandhabbanagarapheṇakadaliādayo viya asārā nissārā viya hutvā upaṭṭhahanti. Ettāvatā ca pana anena ‘‘vayadhammameva uppajjati, uppannañca vayaṃ upetī’’ti iminā ākārena sammasanapaññāya lakkhaṇāni paṭivijjhitvā ṭhitaṃ udayabbayānupassanaṃ nāma paṭhamaṃ taruṇavipassanāñāṇaṃ adhigataṃ hoti. Yassādhigamā ‘‘āraddhavipassako’’ti saṅkhaṃ gacchati.
అథస్స ఆరద్ధవిపస్సకస్స కులపుత్తస్స ఓభాసో ఞాణం పీతి పస్సద్ధి సుఖం అధిమోక్ఖో పగ్గహో ఉపట్ఠానం ఉపేక్ఖా నికన్తీతి దస విపస్సనుపక్కిలేసా ఉప్పజ్జన్తి. ఏత్థ ఓభాసో నామ విపస్సనక్ఖణే ఞాణస్స బలవత్తా లోహితం సన్నిసీదతి, తేన చ చిత్తోభాసో నిబ్బత్తతి. తం దిస్వా అకుసలో యోగీ ‘‘మగ్గో మే పత్తో’’తి తమేవ ఓభాసం అస్సాదేతి. ఞాణమ్పి విపస్సనాఞాణమేవ. తం సఙ్ఖారే సమ్మసన్తస్స సుద్ధం పసన్నం హుత్వా పవత్తతి. తం దిస్వా పుబ్బే వియ ‘‘మగ్గో’’తి అస్సాదేతి. పీతిపి విపస్సనాపీతి ఏవ. తస్స హి తస్మిం ఖణే పఞ్చవిధా పీతి ఉప్పజ్జతి. పస్సద్ధీతి విపస్సనాపస్సద్ధి. తస్మిం సమయే నేవ కాయచిత్తానం దరథో, న గారవం, న కక్ఖళతా, న అకమ్మఞ్ఞతా, న గేలఞ్ఞతా, న వఙ్కతా హోతి. సుఖమ్పి విపస్సనాసుఖమేవ. తస్స కిర తస్మిం సమయే సకలసరీరం అభిసన్దయమానం అతిపణీతం సుఖం ఉప్పజ్జతి.
Athassa āraddhavipassakassa kulaputtassa obhāso ñāṇaṃ pīti passaddhi sukhaṃ adhimokkho paggaho upaṭṭhānaṃ upekkhā nikantīti dasa vipassanupakkilesā uppajjanti. Ettha obhāso nāma vipassanakkhaṇe ñāṇassa balavattā lohitaṃ sannisīdati, tena ca cittobhāso nibbattati. Taṃ disvā akusalo yogī ‘‘maggo me patto’’ti tameva obhāsaṃ assādeti. Ñāṇampi vipassanāñāṇameva. Taṃ saṅkhāre sammasantassa suddhaṃ pasannaṃ hutvā pavattati. Taṃ disvā pubbe viya ‘‘maggo’’ti assādeti. Pītipi vipassanāpīti eva. Tassa hi tasmiṃ khaṇe pañcavidhā pīti uppajjati. Passaddhīti vipassanāpassaddhi. Tasmiṃ samaye neva kāyacittānaṃ daratho, na gāravaṃ, na kakkhaḷatā, na akammaññatā, na gelaññatā, na vaṅkatā hoti. Sukhampi vipassanāsukhameva. Tassa kira tasmiṃ samaye sakalasarīraṃ abhisandayamānaṃ atipaṇītaṃ sukhaṃ uppajjati.
అధిమోక్ఖో నామ విపస్సనక్ఖణే పవత్తా సద్ధా. తస్మిఞ్హి ఖణే చిత్తచేతసికానం అతివియ పసాదభూతా బలవతీ సద్ధా ఉప్పజ్జతి. పగ్గహో నామ విపస్సనాసమ్పయుత్తం వీరియం. తస్మిఞ్హి ఖణే అసిథిలం అనచ్చారద్ధం సుపగ్గహితం వీరియం ఉప్పజ్జతి. ఉపట్ఠానన్తి విపస్సనాసమ్పయుత్తా సతి. తస్మిఞ్హి ఖణే సుపట్ఠితా సతి ఉప్పజ్జతి. ఉపేక్ఖా దువిధా విపస్సనావజ్జనవసేన. తస్మిఞ్హి ఖణే సబ్బసఙ్ఖారగహణే మజ్ఝత్తభూతం విపస్సనుపేక్ఖాసఙ్ఖాతం ఞాణం బలవన్తం హుత్వా ఉప్పజ్జతి మనోద్వారావజ్జనుపేక్ఖా చ. సా చ తం తం ఠానం ఆవజ్జన్తస్స సూరా తిఖిణా హుత్వా వహతి. నికన్తీతి విపస్సనానికన్తి. ఓభాసాదీసు హి ఆలయం కురుమానా సుఖుమా సన్తాకారా నికన్తి ఉప్పజ్జతి. ఏత్థ ఓభాసాదయో కిలేసవత్థుతాయ ‘‘ఉపక్కిలేసా’’తి వుత్తా న అకుసలత్తా. నికన్తి పన ఉపక్కిలేసో చేవ కిలేసవత్థు చ.
Adhimokkho nāma vipassanakkhaṇe pavattā saddhā. Tasmiñhi khaṇe cittacetasikānaṃ ativiya pasādabhūtā balavatī saddhā uppajjati. Paggaho nāma vipassanāsampayuttaṃ vīriyaṃ. Tasmiñhi khaṇe asithilaṃ anaccāraddhaṃ supaggahitaṃ vīriyaṃ uppajjati. Upaṭṭhānanti vipassanāsampayuttā sati. Tasmiñhi khaṇe supaṭṭhitā sati uppajjati. Upekkhā duvidhā vipassanāvajjanavasena. Tasmiñhi khaṇe sabbasaṅkhāragahaṇe majjhattabhūtaṃ vipassanupekkhāsaṅkhātaṃ ñāṇaṃ balavantaṃ hutvā uppajjati manodvārāvajjanupekkhā ca. Sā ca taṃ taṃ ṭhānaṃ āvajjantassa sūrā tikhiṇā hutvā vahati. Nikantīti vipassanānikanti. Obhāsādīsu hi ālayaṃ kurumānā sukhumā santākārā nikanti uppajjati. Ettha obhāsādayo kilesavatthutāya ‘‘upakkilesā’’ti vuttā na akusalattā. Nikanti pana upakkileso ceva kilesavatthu ca.
పణ్డితో పన భిక్ఖు ఓభాసాదీసు ఉప్పన్నేసు విక్ఖేపం అగచ్ఛన్తో ‘‘ఓభాసాదయో ధమ్మా న మగ్గో, ఉపక్కిలేసవిముత్తం పన వీథిపటిపన్నం విపస్సనాఞాణం మగ్గో’’తి మగ్గఞ్చ అమగ్గఞ్చ వవత్థపేతి. తస్సేవం ‘‘అయం మగ్గో, అయం న మగ్గో’’తి ఞత్వా ఠితం ఞాణం మగ్గామగ్గఞాణదస్సనవిసుద్ధీతి వుచ్చతి. ఇతో పట్ఠాయ అట్ఠన్నం విపస్సనాఞాణానం వసేన సిఖాపత్తవిపస్సనాఞాణం నవమఞ్చ సచ్చానులోమికం ఞాణన్తి అయం పటిపదాఞాణదస్సనవిసుద్ధి నామ హోతి. ఉదయబ్బయానుపస్సనాఞాణం భఙ్గానుపస్సనాఞాణం భయతుపట్ఠానఞాణం ఆదీనవానుపస్సనాఞాణం నిబ్బిదానుపస్సనాఞాణం ముఞ్చితుకమ్యతాఞాణం పటిసఙ్ఖానుపస్సనాఞాణం సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణన్తి ఇమాని అట్ఠ ఞాణాని నామ. నవమం సచ్చానులోమికం ఞాణన్తి అనులోమస్సేతం నామం.
Paṇḍito pana bhikkhu obhāsādīsu uppannesu vikkhepaṃ agacchanto ‘‘obhāsādayo dhammā na maggo, upakkilesavimuttaṃ pana vīthipaṭipannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggo’’ti maggañca amaggañca vavatthapeti. Tassevaṃ ‘‘ayaṃ maggo, ayaṃ na maggo’’ti ñatvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ maggāmaggañāṇadassanavisuddhīti vuccati. Ito paṭṭhāya aṭṭhannaṃ vipassanāñāṇānaṃ vasena sikhāpattavipassanāñāṇaṃ navamañca saccānulomikaṃ ñāṇanti ayaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhi nāma hoti. Udayabbayānupassanāñāṇaṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇanti imāni aṭṭha ñāṇāni nāma. Navamaṃ saccānulomikaṃ ñāṇanti anulomassetaṃ nāmaṃ.
తస్మా తం సమ్పాదేతుకామేన ఉపక్కిలేసవిముత్తం ఉదయబ్బయఞాణం ఆదింకత్వా ఏతేసు ఞాణేసు యోగో కరణీయో. ఉదయబ్బయం పస్సన్తస్స హి అనిచ్చలక్ఖణం యథాభూతం ఉపట్ఠాతి, ఉదయబ్బయపటిపీళనం పస్సతో దుక్ఖలక్ఖణఞ్చ, ‘‘దుక్ఖమేవ హి సమ్భోతి, దుక్ఖం తిట్ఠతి వేతి చా’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౭౧; కథా॰ ౨౩౩) పస్సతో అనత్తలక్ఖణఞ్చ.
Tasmā taṃ sampādetukāmena upakkilesavimuttaṃ udayabbayañāṇaṃ ādiṃkatvā etesu ñāṇesu yogo karaṇīyo. Udayabbayaṃ passantassa hi aniccalakkhaṇaṃ yathābhūtaṃ upaṭṭhāti, udayabbayapaṭipīḷanaṃ passato dukkhalakkhaṇañca, ‘‘dukkhameva hi sambhoti, dukkhaṃ tiṭṭhati veti cā’’ti (saṃ. ni. 1.171; kathā. 233) passato anattalakkhaṇañca.
ఏత్థ చ అనిచ్చం అనిచ్చలక్ఖణం దుక్ఖం దుక్ఖలక్ఖణం అనత్తా అనత్తలక్ఖణన్తి అయం విభాగో వేదితబ్బో. తత్థ అనిచ్చన్తి ఖన్ధపఞ్చకం. కస్మా? ఉప్పాదవయఞ్ఞథత్తభావా, హుత్వా అభావతో వా. అఞ్ఞథత్తం నామ జరా. ఉప్పాదవయఞ్ఞథత్తం అనిచ్చలక్ఖణం, హుత్వా అభావసఙ్ఖాతో వా ఆకారవికారో. ‘‘యదనిచ్చం, తం దుక్ఖ’’న్తి వచనతో తదేవ ఖన్ధపఞ్చకం దుక్ఖం. కస్మా? అభిణ్హం పటిపీళనతో. అభిణ్హం పటిపీళనాకారో దుక్ఖలక్ఖణం. ‘‘యం దుక్ఖం, తదనత్తా’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౧౫-౧౬) వచనతో తదేవ ఖన్ధపఞ్చకం అనత్తా. కస్మా? అవసవత్తనతో . అవసవత్తనాకారో అనత్తలక్ఖణం. ఇమాని తీణిపి లక్ఖణాని ఉదయబ్బయం పస్సన్తస్సేవ ఆరమ్మణాని హోన్తి.
Ettha ca aniccaṃ aniccalakkhaṇaṃ dukkhaṃ dukkhalakkhaṇaṃ anattā anattalakkhaṇanti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Tattha aniccanti khandhapañcakaṃ. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā, hutvā abhāvato vā. Aññathattaṃ nāma jarā. Uppādavayaññathattaṃ aniccalakkhaṇaṃ, hutvā abhāvasaṅkhāto vā ākāravikāro. ‘‘Yadaniccaṃ, taṃ dukkha’’nti vacanato tadeva khandhapañcakaṃ dukkhaṃ. Kasmā? Abhiṇhaṃ paṭipīḷanato. Abhiṇhaṃ paṭipīḷanākāro dukkhalakkhaṇaṃ. ‘‘Yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15-16) vacanato tadeva khandhapañcakaṃ anattā. Kasmā? Avasavattanato . Avasavattanākāro anattalakkhaṇaṃ. Imāni tīṇipi lakkhaṇāni udayabbayaṃ passantasseva ārammaṇāni honti.
పునపి సో రూపారూపధమ్మే ‘‘ఏవం అనిచ్చా’’తిఆదినా విపస్సతి, తస్స సఙ్ఖారా లహుం లహుం ఆపాథం ఆగచ్ఛన్తి, తతో ఉప్పాదం వా ఠితిం వా పవత్తం వా నిమిత్తం వా ఆరమ్మణం అకత్వా తేసం ఖయవయనిరోధే ఏవ సతి సన్తిట్ఠతి, ఇదం భఙ్గఞాణం నామ. ఇమస్స ఉప్పాదతో పట్ఠాయ అయం యోగీ ‘‘యథా ఇమే సఙ్ఖారా భిజ్జన్తి నిరుజ్ఝన్తి, ఏవం అతీతేపి సఙ్ఖారగతం భిజ్జి, అనాగతేపి భిజ్జిస్సతీ’’తి నిరోధమేవ పస్సన్తో తిట్ఠతి. తస్స భఙ్గానుపస్సనాఞాణం ఆసేవన్తస్స బహులీకరోన్తస్స సబ్బభవయోని గతిట్ఠితి సత్తావాసేసు పభేదకా సఙ్ఖారా జలితఅఙ్గారకాసుఆదయో వియ మహాభయం హుత్వా ఉపట్ఠహన్తి. ఏతం భయతుపట్ఠానఞాణం నామ.
Punapi so rūpārūpadhamme ‘‘evaṃ aniccā’’tiādinā vipassati, tassa saṅkhārā lahuṃ lahuṃ āpāthaṃ āgacchanti, tato uppādaṃ vā ṭhitiṃ vā pavattaṃ vā nimittaṃ vā ārammaṇaṃ akatvā tesaṃ khayavayanirodhe eva sati santiṭṭhati, idaṃ bhaṅgañāṇaṃ nāma. Imassa uppādato paṭṭhāya ayaṃ yogī ‘‘yathā ime saṅkhārā bhijjanti nirujjhanti, evaṃ atītepi saṅkhāragataṃ bhijji, anāgatepi bhijjissatī’’ti nirodhameva passanto tiṭṭhati. Tassa bhaṅgānupassanāñāṇaṃ āsevantassa bahulīkarontassa sabbabhavayoni gatiṭṭhiti sattāvāsesu pabhedakā saṅkhārā jalitaaṅgārakāsuādayo viya mahābhayaṃ hutvā upaṭṭhahanti. Etaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ nāma.
తస్స తం భయతుపట్ఠానఞాణం ఆసేవన్తస్స సబ్బే భవాదయో ఆదిత్తఅఙ్గారం వియ సముస్సితఖగ్గో వియ పచ్చత్థికో అప్పటిసరణా సాదీనవా హుత్వా ఉపట్ఠహన్తి. ఇదం ఆదీనవానుపస్సనాఞాణం నామ. తస్స ఏవం సఙ్ఖారే ఆదీనవతో పస్సన్తస్స భవాదీసుపి సఙ్ఖారానం ఆదీనవత్తా సఙ్ఖారేసు ఉక్కణ్ఠనా అనభిరతి ఉప్పజ్జతి, ఇదం నిబ్బిదానుపస్సనాఞాణం నామ.
Tassa taṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ āsevantassa sabbe bhavādayo ādittaaṅgāraṃ viya samussitakhaggo viya paccatthiko appaṭisaraṇā sādīnavā hutvā upaṭṭhahanti. Idaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nāma. Tassa evaṃ saṅkhāre ādīnavato passantassa bhavādīsupi saṅkhārānaṃ ādīnavattā saṅkhāresu ukkaṇṭhanā anabhirati uppajjati, idaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ nāma.
సబ్బసఙ్ఖారేసు నిబ్బిన్దన్తస్స ఉక్కణ్ఠన్తస్స తస్మా సఙ్ఖారగతా ముఞ్చితుకామతా నిస్సరితుకామతా హోతి. ఇదం ముఞ్చితుకమ్యతాఞాణం నామ. పున తస్మా సఙ్ఖారగతా ముఞ్చితుం పన తే ఏవ సఙ్ఖారే పటిసఙ్ఖానుపస్సనాఞాణేన తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా తీరణం పటిసఙ్ఖానుపస్సనాఞాణం నామ.
Sabbasaṅkhāresu nibbindantassa ukkaṇṭhantassa tasmā saṅkhāragatā muñcitukāmatā nissaritukāmatā hoti. Idaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ nāma. Puna tasmā saṅkhāragatā muñcituṃ pana te eva saṅkhāre paṭisaṅkhānupassanāñāṇena tilakkhaṇaṃ āropetvā tīraṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ nāma.
సో ఏవం తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా సఙ్ఖారే పరిగ్గణ్హన్తో తేసు అనత్తలక్ఖణస్స సుదిట్ఠత్తా ‘‘అత్తా’’తి వా ‘‘అత్తనియ’’న్తి వా అగణ్హన్తో సఙ్ఖారేసు భయఞ్చ నన్దిఞ్చ పహాయ సఙ్ఖారేసు ఉదాసీనో హోతి మజ్ఝత్తో, ‘‘అహ’’న్తి వా ‘‘మమ’’న్తి వా న గణ్హాతి, తీసు భవేసు ఉపేక్ఖకో, ఇదం సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణం నామ.
So evaṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre pariggaṇhanto tesu anattalakkhaṇassa sudiṭṭhattā ‘‘attā’’ti vā ‘‘attaniya’’nti vā agaṇhanto saṅkhāresu bhayañca nandiñca pahāya saṅkhāresu udāsīno hoti majjhatto, ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā na gaṇhāti, tīsu bhavesu upekkhako, idaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ nāma.
తం పనేస చే సన్తిపదం నిబ్బానం సన్తతో పస్సతి, సబ్బసఙ్ఖారపవత్తం విస్సజ్జేత్వా నిబ్బాననిన్నం పక్ఖన్దం హోతి. నో చే నిబ్బానం సన్తతో పస్సతి, పునప్పునం ‘‘అనిచ్చ’’న్తి వా ‘‘దుక్ఖ’’న్తి వా ‘‘అనత్తా’’తి వా తివిధానుపస్సనావసేన సఙ్ఖారారమ్మణమేవ హుత్వా పవత్తతి. ఏవం తిట్ఠమానఞ్చ ఏతం తివిధవిమోక్ఖముఖభావం ఆపజ్జిత్వా తిట్ఠతి. తిస్సో హి అనుపస్సనా ‘‘తీణి విమోక్ఖముఖానీ’’తి వుచ్చన్తి. ఏవం అనిచ్చతో మనసికరోన్తో అధిమోక్ఖబహులో అనిమిత్తం విమోక్ఖం పటిలభతి, దుక్ఖతో మనసికరోన్తో పస్సద్ధిబహులో అప్పణిహితం విమోక్ఖం పటిలభతి, అనత్తతో మనసికరోన్తో వేదబహులో సుఞ్ఞతం విమోక్ఖం పటిలభతి.
Taṃ panesa ce santipadaṃ nibbānaṃ santato passati, sabbasaṅkhārapavattaṃ vissajjetvā nibbānaninnaṃ pakkhandaṃ hoti. No ce nibbānaṃ santato passati, punappunaṃ ‘‘anicca’’nti vā ‘‘dukkha’’nti vā ‘‘anattā’’ti vā tividhānupassanāvasena saṅkhārārammaṇameva hutvā pavattati. Evaṃ tiṭṭhamānañca etaṃ tividhavimokkhamukhabhāvaṃ āpajjitvā tiṭṭhati. Tisso hi anupassanā ‘‘tīṇi vimokkhamukhānī’’ti vuccanti. Evaṃ aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati, dukkhato manasikaronto passaddhibahulo appaṇihitaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati, anattato manasikaronto vedabahulo suññataṃ vimokkhaṃ paṭilabhati.
ఏత్థ చ అనిమిత్తో విమోక్ఖోతి అనిమిత్తాకారేన నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా పవత్తో అరియమగ్గో. సో హి అనిమిత్తాయ ధాతుయా ఉప్పన్నత్తా అనిమిత్తో, కిలేసేహి చ విముత్తత్తా విమోక్ఖో. ఏతేనేవ నయేన అప్పణిహితాకారేన నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా పవత్తో అప్పణిహితో, సుఞ్ఞతాకారేన నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా పవత్తో సుఞ్ఞతోతి వేదితబ్బో.
Ettha ca animitto vimokkhoti animittākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto ariyamaggo. So hi animittāya dhātuyā uppannattā animitto, kilesehi ca vimuttattā vimokkho. Eteneva nayena appaṇihitākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto appaṇihito, suññatākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto suññatoti veditabbo.
ఏవం అధిగతసఙ్ఖారుపేక్ఖస్స కులపుత్తస్స విపస్సనా సిఖాప్పత్తా హోతి. వుట్ఠానగామినివిపస్సనాతి ఏతదేవ. అస్స తం సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణం ఆసేవన్తస్స తిక్ఖతరా సఙ్ఖారుపేక్ఖా ఉప్పజ్జతి. తస్స ‘‘ఇదాని మగ్గో ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి సఙ్ఖారే ‘‘అనిచ్చా’’తి వా ‘‘దుక్ఖా’’తి వా ‘‘అనత్తా’’తి వా సమ్మసిత్వా భవఙ్గం ఓతరతి, భవఙ్గానన్తరం సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ కథితనయేనేవ అనిచ్చాదిఆకారేన మనసికరిత్వా ఉప్పజ్జతి మనోద్వారావజ్జనం, తథేవ మనసికరోతో పఠమం జవనచిత్తం ఉప్పజ్జతి. యం పరికమ్మన్తి వుచ్చతి, తదనన్తరం తదేవ దుతియజవనచిత్తం ఉప్పజ్జతి. యం ఉపచారన్తి వుచ్చతి, తదనన్తరమ్పి తదేవ ఉప్పజ్జతి తతియం జవనచిత్తం. యం అనులోమన్తి వుచ్చతి, ఇదం తేసం పాటిఏక్కం నామ.
Evaṃ adhigatasaṅkhārupekkhassa kulaputtassa vipassanā sikhāppattā hoti. Vuṭṭhānagāminivipassanāti etadeva. Assa taṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ āsevantassa tikkhatarā saṅkhārupekkhā uppajjati. Tassa ‘‘idāni maggo uppajjissatī’’ti saṅkhāre ‘‘aniccā’’ti vā ‘‘dukkhā’’ti vā ‘‘anattā’’ti vā sammasitvā bhavaṅgaṃ otarati, bhavaṅgānantaraṃ saṅkhārupekkhāya kathitanayeneva aniccādiākārena manasikaritvā uppajjati manodvārāvajjanaṃ, tatheva manasikaroto paṭhamaṃ javanacittaṃ uppajjati. Yaṃ parikammanti vuccati, tadanantaraṃ tadeva dutiyajavanacittaṃ uppajjati. Yaṃ upacāranti vuccati, tadanantarampi tadeva uppajjati tatiyaṃ javanacittaṃ. Yaṃ anulomanti vuccati, idaṃ tesaṃ pāṭiekkaṃ nāma.
అవిసేసేన పన తివిధమ్పేతం ‘‘ఆసేవన’’న్తిపి ‘‘పరికమ్మ’’న్తిపి ‘‘ఉపచార’’న్తిపి ‘‘అనులోమ’’న్తిపి వుచ్చతి. ఇదం పన అనులోమఞాణం సఙ్ఖారారమ్మణాయ వుట్ఠానగామినియా విపస్సనాయ పరియోసానం హోతి, నిప్పరియాయేన పన గోత్రభుఞాణమేవ విపస్సనాయ పరియోసానన్తి వుచ్చతి. తతో పరం నిబ్బానం ఆరమ్మణం కురుమానం పుథుజ్జనగోత్తం అతిక్కమమానం అరియగోత్తం ఓక్కమమానం నిబ్బానారమ్మణే పఠమసమన్నాహారభూతం అపునరావట్టకం గోత్రభుఞాణం ఉప్పజ్జతి. ఇదం పన ఞాణం పటిపదాఞాణదస్సనవిసుద్ధిఞ్చ ఞాణదస్సనవిసుద్ధిఞ్చ న భజతి. అన్తరా అబ్బోహారికమేవ హోతి. విపస్సనాసోతే పతితత్తా ‘‘పటిపదాఞాణదస్సనవిసుద్ధీ’’తి వా ‘‘విపస్సనా’’తి వా సఙ్ఖం గచ్ఛతి. నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా గోత్రభుఞాణే నిరుద్ధే తేన దిన్నసఞ్ఞాయ నిబ్బానం ఆరమ్మణం కత్వా దిట్ఠిసంయోజనం సీలబ్బతపరామాససంయోజనం విచికిచ్ఛాసంయోజనన్తి తీణి సంయోజనాని విద్ధంసేన్తో సోతాపత్తిమగ్గో ఉప్పజ్జతి, తదనన్తరం తస్సేవ విపాకభూతాని ద్వే తీణి వా ఫలచిత్తాని ఉప్పజ్జన్తి అనన్తరవిపాకత్తా లోకుత్తరకుసలానం, ఫలపరియోసానే పనస్స ఉప్పన్నభవఙ్గం విచ్ఛిన్దిత్వా పచ్చవేక్ఖణత్థాయ మనోద్వారావజ్జనం ఉప్పజ్జతి. సో హి ‘‘ఇమినా వతాహం మగ్గేన ఆగతో’’తి మగ్గం పచ్చవేక్ఖతి. తతో ‘‘మే అయం ఆనిసంసో లద్ధో’’తి ఫలం పచ్చవేక్ఖతి. తతో ‘‘ఇమే నామ కిలేసా పహీనా’’తి పహీనకిలేసే పచ్చవేక్ఖతి. తతో ‘‘ఇమే నామ కిలేసా అవసిట్ఠా’’తి ఉపరిమగ్గత్తయవజ్ఝకిలేసే పచ్చవేక్ఖతి. అవసానే చ ‘‘అయం ధమ్మో మయా పటివిద్ధో’’తి అమతం నిబ్బానం పచ్చవేక్ఖతి. ఇతి సోతాపన్నస్స అరియసావకస్స పఞ్చ పచ్చవేక్ఖణాని హోన్తి. తథా సకదాగామిఅనాగామిఫలావసానే. అరహత్తఫలావసానే అవసిట్ఠకిలేసపచ్చవేక్ఖణం నామ నత్థి. ఏవం సబ్బానిపి ఏకూనవీసతిపచ్చవేక్ఖణాని హోన్తి.
Avisesena pana tividhampetaṃ ‘‘āsevana’’ntipi ‘‘parikamma’’ntipi ‘‘upacāra’’ntipi ‘‘anuloma’’ntipi vuccati. Idaṃ pana anulomañāṇaṃ saṅkhārārammaṇāya vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya pariyosānaṃ hoti, nippariyāyena pana gotrabhuñāṇameva vipassanāya pariyosānanti vuccati. Tato paraṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ kurumānaṃ puthujjanagottaṃ atikkamamānaṃ ariyagottaṃ okkamamānaṃ nibbānārammaṇe paṭhamasamannāhārabhūtaṃ apunarāvaṭṭakaṃ gotrabhuñāṇaṃ uppajjati. Idaṃ pana ñāṇaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhiñca ñāṇadassanavisuddhiñca na bhajati. Antarā abbohārikameva hoti. Vipassanāsote patitattā ‘‘paṭipadāñāṇadassanavisuddhī’’ti vā ‘‘vipassanā’’ti vā saṅkhaṃ gacchati. Nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā gotrabhuñāṇe niruddhe tena dinnasaññāya nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā diṭṭhisaṃyojanaṃ sīlabbataparāmāsasaṃyojanaṃ vicikicchāsaṃyojananti tīṇi saṃyojanāni viddhaṃsento sotāpattimaggo uppajjati, tadanantaraṃ tasseva vipākabhūtāni dve tīṇi vā phalacittāni uppajjanti anantaravipākattā lokuttarakusalānaṃ, phalapariyosāne panassa uppannabhavaṅgaṃ vicchinditvā paccavekkhaṇatthāya manodvārāvajjanaṃ uppajjati. So hi ‘‘iminā vatāhaṃ maggena āgato’’ti maggaṃ paccavekkhati. Tato ‘‘me ayaṃ ānisaṃso laddho’’ti phalaṃ paccavekkhati. Tato ‘‘ime nāma kilesā pahīnā’’ti pahīnakilese paccavekkhati. Tato ‘‘ime nāma kilesā avasiṭṭhā’’ti uparimaggattayavajjhakilese paccavekkhati. Avasāne ca ‘‘ayaṃ dhammo mayā paṭividdho’’ti amataṃ nibbānaṃ paccavekkhati. Iti sotāpannassa ariyasāvakassa pañca paccavekkhaṇāni honti. Tathā sakadāgāmianāgāmiphalāvasāne. Arahattaphalāvasāne avasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇaṃ nāma natthi. Evaṃ sabbānipi ekūnavīsatipaccavekkhaṇāni honti.
ఏవం పచ్చవేక్ఖిత్వా సో యోగావచరో తస్మింయేవ ఆసనే నిసిన్నో వుత్తనయేన విపస్సిత్వా కామరాగబ్యాపాదానం తనుభావం కరోన్తో దుతియమగ్గం పాపుణాతి, తదనన్తరం వుత్తనయేనేవ ఫలఞ్చ. తతో వుత్తనయేన విపస్సిత్వా కామరాగబ్యాపాదానం అనవసేసప్పహానం కరోన్తో తతియమగ్గం పాపుణాతి, వుత్తనయేన ఫలఞ్చ. తతో తస్మింయేవాసనే వుత్తనయేన విపస్సిత్వా రూపరాగారూపరాగమానుద్ధచ్చావిజ్జానం అనవసేసప్పహానం కరోన్తో చతుత్థమగ్గం పాపుణాతి, వుత్తనయేన ఫలఞ్చ. ఏత్తావతా చేస హోతి అరహా మహాఖీణాసవో పచ్చేకబుద్ధో. ఇతి ఇమేసు చతూసు మగ్గేసు ఞాణం ఞాణదస్సనవిసుద్ధి నామ.
Evaṃ paccavekkhitvā so yogāvacaro tasmiṃyeva āsane nisinno vuttanayena vipassitvā kāmarāgabyāpādānaṃ tanubhāvaṃ karonto dutiyamaggaṃ pāpuṇāti, tadanantaraṃ vuttanayeneva phalañca. Tato vuttanayena vipassitvā kāmarāgabyāpādānaṃ anavasesappahānaṃ karonto tatiyamaggaṃ pāpuṇāti, vuttanayena phalañca. Tato tasmiṃyevāsane vuttanayena vipassitvā rūparāgārūparāgamānuddhaccāvijjānaṃ anavasesappahānaṃ karonto catutthamaggaṃ pāpuṇāti, vuttanayena phalañca. Ettāvatā cesa hoti arahā mahākhīṇāsavo paccekabuddho. Iti imesu catūsu maggesu ñāṇaṃ ñāṇadassanavisuddhi nāma.
ఏత్తావతా ‘‘సబ్బేసు భూతేసు నిధాయ దణ్డం అవిహేఠయం అఞ్ఞతరమ్పి తేస’’న్తి ఏతేన పాతిమోక్ఖసంవరాదిసీలస్స వుత్తత్తా సీలవిసుద్ధి. ‘‘న పుత్తమిచ్ఛేయ్య కుతో సహాయ’’న్తి ఏతేన పటిఘానునయవివజ్జనవసేన మేత్తాదీనం వుత్తత్తా చిత్తవిసుద్ధి. ‘‘ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి ఇమినా పన నామరూపపరిగ్గహాదీనం వుత్తత్తా దిట్ఠివిసుద్ధి కఙ్ఖావితరణవిసుద్ధి మగ్గామగ్గఞాణదస్సనవిసుద్ధి పటిపదాఞాణదస్సనవిసుద్ధి ఞాణదస్సనవిసుద్ధీతి సత్త విసుద్ధియో వుత్తా హోన్తి. అయమేత్థ ముఖమత్తనిదస్సనం, విత్థారం పన ఇచ్ఛన్తేన విసుద్ధిమగ్గం (విసుద్ధి॰ ౨.౬౬౨, ౬౭౮, ౬౯౨, ౭౩౭, ౮౦౬ ఆదయో) ఓలోకేత్వా గహేతబ్బం. ఏత్తావతా చేసో పచ్చేకబుద్ధో –
Ettāvatā ‘‘sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ aviheṭhayaṃ aññatarampi tesa’’nti etena pātimokkhasaṃvarādisīlassa vuttattā sīlavisuddhi. ‘‘Na puttamiccheyya kuto sahāya’’nti etena paṭighānunayavivajjanavasena mettādīnaṃ vuttattā cittavisuddhi. ‘‘Eko care khaggavisāṇakappo’’ti iminā pana nāmarūpapariggahādīnaṃ vuttattā diṭṭhivisuddhi kaṅkhāvitaraṇavisuddhi maggāmaggañāṇadassanavisuddhi paṭipadāñāṇadassanavisuddhi ñāṇadassanavisuddhīti satta visuddhiyo vuttā honti. Ayamettha mukhamattanidassanaṃ, vitthāraṃ pana icchantena visuddhimaggaṃ (visuddhi. 2.662, 678, 692, 737, 806 ādayo) oloketvā gahetabbaṃ. Ettāvatā ceso paccekabuddho –
‘‘చాతుద్దిసో అప్పటిఘో చ హోతి, సన్తుస్సమానో ఇతరీతరేన;
‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti, santussamāno itarītarena;
పరిస్సయానం సహితా అఛమ్భీ, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి. (సు॰ ని॰ ౪౨; చూళని॰ ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేస ౧౨౮) –
Parissayānaṃ sahitā achambhī, eko care khaggavisāṇakappo’’ti. (su. ni. 42; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) –
పసంసియాదిభావం ఆపజ్జిత్వా గన్ధమాదనపబ్బతం ఉపసోభయమానో విహాసిన్తి ఏవం సబ్బత్థ.
Pasaṃsiyādibhāvaṃ āpajjitvā gandhamādanapabbataṃ upasobhayamāno vihāsinti evaṃ sabbattha.
పఠమగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Paṭhamagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౨. దుతియే సంసగ్గజాతస్సాతి జాతసంసగ్గస్స. తత్థ దస్సనసవనకాయసముల్లపనసమ్భోగవసేన పఞ్చవిధో సంసగ్గో. తత్థ అఞ్ఞమఞ్ఞం దిస్వా చక్ఖువిఞ్ఞాణవీథివసేన ఉప్పన్నరాగో దస్సనసంసగ్గో నామ. తత్థ సీహళదీపే కాళదీఘవాపీగామే పిణ్డాయ చరన్తం కల్యాణవిహారవాసిం దహరభిక్ఖుం దిస్వా పటిబద్ధచిత్తా కేనచి ఉపాయేన తం అలభిత్వా కాలకతా కుటుమ్బియధీతా తస్సా నివాసనచోళక్ఖణ్డం దిస్వా ‘‘ఏవరూపాయ వత్థధారినియా నామ సద్ధిం సంవాసం నాలత్థ’’న్తి హదయం ఫాలేత్వా కాలకతో సో ఏవ చ దహరో నిదస్సనం.
122. Dutiye saṃsaggajātassāti jātasaṃsaggassa. Tattha dassanasavanakāyasamullapanasambhogavasena pañcavidho saṃsaggo. Tattha aññamaññaṃ disvā cakkhuviññāṇavīthivasena uppannarāgo dassanasaṃsaggo nāma. Tattha sīhaḷadīpe kāḷadīghavāpīgāme piṇḍāya carantaṃ kalyāṇavihāravāsiṃ daharabhikkhuṃ disvā paṭibaddhacittā kenaci upāyena taṃ alabhitvā kālakatā kuṭumbiyadhītā tassā nivāsanacoḷakkhaṇḍaṃ disvā ‘‘evarūpāya vatthadhāriniyā nāma saddhiṃ saṃvāsaṃ nālattha’’nti hadayaṃ phāletvā kālakato so eva ca daharo nidassanaṃ.
పరేహి పన కథియమానం రూపాదిసమ్పత్తిం అత్తనా వా హసితలపితగీతసద్దం సుత్వా సోతవిఞ్ఞాణవీథివసేన ఉప్పన్నో రాగో సవనసంసగ్గో నామ. తత్రాపి గిరిగామవాసీకమ్మారధీతాయ పఞ్చహి కుమారీహి సద్ధిం పదుమస్సరం గన్త్వా న్హాయిత్వా మాలం సీసే ఆరోపేత్వా ఉచ్చాసద్దేన గాయన్తియా ఆకాసేన గచ్ఛన్తో సద్దం సుత్వా కామరాగేన ఝానా పరిహాయిత్వా అనయబ్యసనం పత్తో పఞ్చగ్గళలేణవాసీ తిస్సదహరో నిదస్సనం.
Parehi pana kathiyamānaṃ rūpādisampattiṃ attanā vā hasitalapitagītasaddaṃ sutvā sotaviññāṇavīthivasena uppanno rāgo savanasaṃsaggo nāma. Tatrāpi girigāmavāsīkammāradhītāya pañcahi kumārīhi saddhiṃ padumassaraṃ gantvā nhāyitvā mālaṃ sīse āropetvā uccāsaddena gāyantiyā ākāsena gacchanto saddaṃ sutvā kāmarāgena jhānā parihāyitvā anayabyasanaṃ patto pañcaggaḷaleṇavāsī tissadaharo nidassanaṃ.
అఞ్ఞమఞ్ఞం అఙ్గపరామసనేన ఉప్పన్నరాగో కాయసంసగ్గో నామ. ధమ్మగాయనదహరభిక్ఖు చేత్థ నిదస్సనం. మహావిహారే కిర దహరభిక్ఖు ధమ్మం భాసతి, తత్థ మహాజనే ఆగతే రాజాపి అగమాసి సద్ధిం అన్తేపురేన. తతో రాజధీతాయ తస్స రూపఞ్చ సద్దఞ్చ ఆగమ్మ బలవరాగో ఉప్పన్నో తస్స చ దహరస్సాపి. తం దిస్వా రాజా సల్లక్ఖేత్వా సాణిపాకారేన పరిక్ఖిపాపేసి, తే అఞ్ఞమఞ్ఞం పరామసిత్వా ఆలిఙ్గిసు. పున సాణిపాకారం అపనేత్వా పస్సన్తా ద్వేపి కాలకతేయేవ అద్దసంసూతి.
Aññamaññaṃ aṅgaparāmasanena uppannarāgo kāyasaṃsaggo nāma. Dhammagāyanadaharabhikkhu cettha nidassanaṃ. Mahāvihāre kira daharabhikkhu dhammaṃ bhāsati, tattha mahājane āgate rājāpi agamāsi saddhiṃ antepurena. Tato rājadhītāya tassa rūpañca saddañca āgamma balavarāgo uppanno tassa ca daharassāpi. Taṃ disvā rājā sallakkhetvā sāṇipākārena parikkhipāpesi, te aññamaññaṃ parāmasitvā āliṅgisu. Puna sāṇipākāraṃ apanetvā passantā dvepi kālakateyeva addasaṃsūti.
అఞ్ఞమఞ్ఞం ఆలపనసముల్లపనే ఉప్పన్నరాగో పన సముల్లపనసంసగ్గో నామ. భిక్ఖుభిక్ఖునీహి సద్ధిం పరిభోగకరణే ఉప్పన్నరాగో సమ్భోగసంసగ్గో నామ. ద్వీసుపి చ ఏతేసు మరిచవట్టివిహారే భిక్ఖు చ భిక్ఖునీ చ నిదస్సనం. మరిచవట్టిమహావిహారమహే కిర దుట్ఠగామణి అభయమహారాజా మహాదానం పటియాదేత్వా ఉభతోసఙ్ఘం పరివిసతి. తత్థ ఉణ్హయాగుయా దిన్నాయ సఙ్ఘనవకసామణేరీ అనాధారకస్స సత్తవస్సికసఙ్ఘనవకసామణేరస్స దన్తవలయం దత్వా సముల్లాపం అకాసి, తే ఉభోపి ఉపసమ్పజ్జిత్వా సట్ఠివస్సా హుత్వా పరతీరం గతా అఞ్ఞమఞ్ఞం సముల్లాపేన పుబ్బసఞ్ఞం పటిలభిత్వా తావదేవ జాతసినేహా సిక్ఖాపదాని వీతిక్కమిత్వా పారాజికా అహేసున్తి.
Aññamaññaṃ ālapanasamullapane uppannarāgo pana samullapanasaṃsaggo nāma. Bhikkhubhikkhunīhi saddhiṃ paribhogakaraṇe uppannarāgo sambhogasaṃsaggo nāma. Dvīsupi ca etesu maricavaṭṭivihāre bhikkhu ca bhikkhunī ca nidassanaṃ. Maricavaṭṭimahāvihāramahe kira duṭṭhagāmaṇi abhayamahārājā mahādānaṃ paṭiyādetvā ubhatosaṅghaṃ parivisati. Tattha uṇhayāguyā dinnāya saṅghanavakasāmaṇerī anādhārakassa sattavassikasaṅghanavakasāmaṇerassa dantavalayaṃ datvā samullāpaṃ akāsi, te ubhopi upasampajjitvā saṭṭhivassā hutvā paratīraṃ gatā aññamaññaṃ samullāpena pubbasaññaṃ paṭilabhitvā tāvadeva jātasinehā sikkhāpadāni vītikkamitvā pārājikā ahesunti.
ఏవం పఞ్చవిధే సంసగ్గే యేన కేనచి సంసగ్గేన జాతసంసగ్గస్స భవన్తి స్నేహా, పురిమరాగపచ్చయా బలవరాగో ఉప్పజ్జతి. తతో స్నేహన్వయం దుక్ఖమిదం పహోతీతి తమేవ స్నేహం అనుగచ్ఛన్తం సన్దిట్ఠికసమ్పరాయికసోకపరిదేవాదినానప్పకారకం దుక్ఖమిదం పహోతి నిబ్బత్తతి భవతి జాయతి. అపరే పన ‘‘ఆరమ్మణే చిత్తవోసగ్గో సంసగ్గో’’తి భణన్తి. తతో స్నేహో స్నేహదుక్ఖన్తి.
Evaṃ pañcavidhe saṃsagge yena kenaci saṃsaggena jātasaṃsaggassa bhavanti snehā, purimarāgapaccayā balavarāgo uppajjati. Tato snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahotīti tameva snehaṃ anugacchantaṃ sandiṭṭhikasamparāyikasokaparidevādinānappakārakaṃ dukkhamidaṃ pahoti nibbattati bhavati jāyati. Apare pana ‘‘ārammaṇe cittavosaggo saṃsaggo’’ti bhaṇanti. Tato sneho snehadukkhanti.
ఏవమత్థప్పభేదం ఇమం అడ్ఢగాథం వత్వా సో పచ్చేకబుద్ధో ఆహ – ‘‘స్వాహం యమిదం స్నేహన్వయం సోకాదిదుక్ఖం పహోతి, తస్స దుక్ఖస్స మూలం ఖనన్తో పచ్చేకసమ్బోధిం అధిగతో’’తి. ఏవం వుత్తే తే అమచ్చా ఆహంసు – ‘‘అమ్హేహి దాని, భన్తే, కిం కత్తబ్బ’’న్తి? తతో సో ఆహ – ‘‘తుమ్హే వా అఞ్ఞే వా యో ఇమమ్హా దుక్ఖా ముచ్చితుకామో, సో సబ్బోపి ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పోతి. ఏత్థ చ యం తం ‘‘స్నేహన్వయం దుక్ఖమిదం పహోతీ’’తి వుత్తం, తదేవ సన్ధాయ ‘‘ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానో’’తి ఇదం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అథ వా యథావుత్తేన సంసగ్గేన సంసగ్గజాతస్స భవన్తి స్నేహా, స్నేహన్వయం దుక్ఖమిదం పహోతి, ఏవం యథాభూతం ఆదీనవం స్నేహజం పేక్ఖమానో అహం అధిగతోతి ఏవమ్పి అభిసమ్బన్ధిత్వా చతుత్థపాదో పుబ్బే వుత్తనయేనేవ ఉదానవసేన వుత్తోతి వేదితబ్బో. తతో పరం సబ్బం పురిమగాథాయ వుత్తసదిసమేవాతి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౬).
Evamatthappabhedaṃ imaṃ aḍḍhagāthaṃ vatvā so paccekabuddho āha – ‘‘svāhaṃ yamidaṃ snehanvayaṃ sokādidukkhaṃ pahoti, tassa dukkhassa mūlaṃ khananto paccekasambodhiṃ adhigato’’ti. Evaṃ vutte te amaccā āhaṃsu – ‘‘amhehi dāni, bhante, kiṃ kattabba’’nti? Tato so āha – ‘‘tumhe vā aññe vā yo imamhā dukkhā muccitukāmo, so sabbopi ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappoti. Ettha ca yaṃ taṃ ‘‘snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahotī’’ti vuttaṃ, tadeva sandhāya ‘‘ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā yathāvuttena saṃsaggena saṃsaggajātassa bhavanti snehā, snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti, evaṃ yathābhūtaṃ ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno ahaṃ adhigatoti evampi abhisambandhitvā catutthapādo pubbe vuttanayeneva udānavasena vuttoti veditabbo. Tato paraṃ sabbaṃ purimagāthāya vuttasadisamevāti (su. ni. aṭṭha. 1.36).
నిద్దేసే అనుప్పాదేతీతి రూపస్మిం అనుబ్యఞ్జనం దిస్వా అల్లీయతి. అనుబన్ధతీతి రూపస్మిం స్నేహవసేన బన్ధతి. భవన్తీతి హోన్తి. జాయన్తీతి ఉప్పజ్జన్తి. నిబ్బత్తన్తీతి వత్తన్తి. పాతుభవన్తీతి పాకటా హోన్తి. సమ్భవన్తి సఞ్జాయన్తి అభినిబ్బత్తన్తీతి తీణి ఉపసగ్గేన వడ్ఢితాని. ఇతో పరం అట్ఠకవగ్గే (మహాని॰ ౧ ఆదయో) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
Niddese anuppādetīti rūpasmiṃ anubyañjanaṃ disvā allīyati. Anubandhatīti rūpasmiṃ snehavasena bandhati. Bhavantīti honti. Jāyantīti uppajjanti. Nibbattantīti vattanti. Pātubhavantīti pākaṭā honti. Sambhavanti sañjāyanti abhinibbattantīti tīṇi upasaggena vaḍḍhitāni. Ito paraṃ aṭṭhakavagge (mahāni. 1 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ.
దుతియగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Dutiyagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౩. తతియే మేత్తాయనవసేన మిత్తా. సుహదభావేన సుహజ్జా. కేచి హి ఏకన్తహితకామతాయ మిత్తావ హోన్తి, న సుహజ్జా. కేచి గమనాగమనట్ఠాననిసజ్జాసముల్లాపాదీసు హదయసుఖజననేన సుహజ్జావ హోన్తి, న మిత్తా. కేచి తదుభయవసేన సుహజ్జా చేవ మిత్తా చ. తే దువిధా హోన్తి అగారియా చ అనగారియా చ. తత్థ అగారియా తివిధా హోన్తి ఉపకారా సమానసుఖదుక్ఖా అనుకమ్పకాతి. అనగారియా విసేసేన అత్థక్ఖాయినో . ఏవం తే చతూహి చతూహి అఙ్గేహి సమన్నాగతా హోన్తి.
123. Tatiye mettāyanavasena mittā. Suhadabhāvena suhajjā. Keci hi ekantahitakāmatāya mittāva honti, na suhajjā. Keci gamanāgamanaṭṭhānanisajjāsamullāpādīsu hadayasukhajananena suhajjāva honti, na mittā. Keci tadubhayavasena suhajjā ceva mittā ca. Te duvidhā honti agāriyā ca anagāriyā ca. Tattha agāriyā tividhā honti upakārā samānasukhadukkhā anukampakāti. Anagāriyā visesena atthakkhāyino . Evaṃ te catūhi catūhi aṅgehi samannāgatā honti.
యథాహ –
Yathāha –
‘‘చతూహి ఖో, గహపతిపుత్త, ఠానేహి ఉపకారో మిత్తో సుహదో వేదితబ్బో. పమత్తం రక్ఖతి, పమత్తస్స సాపతేయ్యం రక్ఖతి, భీతస్స సరణం హోతి, ఉప్పన్నేసు కిచ్చకరణీయేసు తద్దిగుణం భోగం అనుప్పదేతి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౬౧).
‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi upakāro mitto suhado veditabbo. Pamattaṃ rakkhati, pamattassa sāpateyyaṃ rakkhati, bhītassa saraṇaṃ hoti, uppannesu kiccakaraṇīyesu taddiguṇaṃ bhogaṃ anuppadeti (dī. ni. 3.261).
తథా –
Tathā –
‘‘చతూహి ఖో, గహపతిపుత్త, ఠానేహి సమానసుఖదుక్ఖో మిత్తో సుహదో వేదితబ్బో. గుయ్హమస్స ఆచిక్ఖతి, గుయ్హమస్స పరిగూహతి, ఆపదాసు న విజహతి, జీవితమ్పిస్స అత్థాయ పరిచ్చత్తం హోతి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౬౨).
‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo. Guyhamassa ācikkhati, guyhamassa parigūhati, āpadāsu na vijahati, jīvitampissa atthāya pariccattaṃ hoti (dī. ni. 3.262).
తథా –
Tathā –
‘‘చతూహి ఖో, గహపతిపుత్త, ఠానేహి అనుకమ్పకో మిత్తో సుహదో వేదితబ్బో. అభవేనస్స న నన్దతి, భవేనస్స నన్దతి, అవణ్ణం భణమానం నివారేతి, వణ్ణం భణమానం పసంసతి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౬౪).
‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi anukampako mitto suhado veditabbo. Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ nivāreti, vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ pasaṃsati (dī. ni. 3.264).
తథా –
Tathā –
‘‘చతూహి ఖో, గహపతిపుత్త, ఠానేహి అత్థక్ఖాయీ మిత్తో సుహదో వేదితబ్బో. పాపా నివారేతి, కల్యాణే నివేసేతి, అస్సుతం సావేతి, సగ్గస్స మగ్గం ఆచిక్ఖతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౬౩).
‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi atthakkhāyī mitto suhado veditabbo. Pāpā nivāreti, kalyāṇe niveseti, assutaṃ sāveti, saggassa maggaṃ ācikkhatī’’ti (dī. ni. 3.263).
తేసు ఇధ అగారియా అధిప్పేతా, అత్థతో పన సబ్బేపి యుజ్జన్తి. తే మిత్తే సుహజ్జే. అనుకమ్పమానోతి అనుదయమానో, తేసం సుఖం ఉపసంహరితుకామో దుక్ఖం అపహరితుకామో.
Tesu idha agāriyā adhippetā, atthato pana sabbepi yujjanti. Te mitte suhajje. Anukampamānoti anudayamāno, tesaṃ sukhaṃ upasaṃharitukāmo dukkhaṃ apaharitukāmo.
హాపేతి అత్థన్తి దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థవసేన తివిధం, తథా అత్తత్థపరత్థఉభయత్థవసేనాపి తివిధం అత్థం లద్ధవినాసనేన అలద్ధానుప్పాదనేనాతి ద్విధాపి హాపేతి వినాసేతి. పటిబద్ధచిత్తోతి ‘‘అహం ఇమం వినా న జీవామి, ఏసో మే గతి, ఏసో మే పరాయణ’’న్తి ఏవం అత్తానం నీచే ఠానే ఠపేన్తోపి పటిబద్ధచిత్తో హోతి. ‘‘ఇమే మం వినా న జీవన్తి, అహం తేసం గతి, అహం తేసం పరాయణ’’న్తి ఏవం అత్తానం ఉచ్చే ఠానే ఠపేన్తోపి పటిబద్ధచిత్తో హోతి. ఇధ పన ఏవం పటిబద్ధచిత్తో అధిప్పేతో.
Hāpetiatthanti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthavasena tividhaṃ, tathā attatthaparatthaubhayatthavasenāpi tividhaṃ atthaṃ laddhavināsanena aladdhānuppādanenāti dvidhāpi hāpeti vināseti. Paṭibaddhacittoti ‘‘ahaṃ imaṃ vinā na jīvāmi, eso me gati, eso me parāyaṇa’’nti evaṃ attānaṃ nīce ṭhāne ṭhapentopi paṭibaddhacitto hoti. ‘‘Ime maṃ vinā na jīvanti, ahaṃ tesaṃ gati, ahaṃ tesaṃ parāyaṇa’’nti evaṃ attānaṃ ucce ṭhāne ṭhapentopi paṭibaddhacitto hoti. Idha pana evaṃ paṭibaddhacitto adhippeto.
ఏతం భయన్తి ఏతం అత్థహాపనభయం, అత్తనో సమాపత్తిహానిం సన్ధాయ భణతి. సన్థవేతి తివిధో సన్థవో తణ్హాదిట్ఠిమిత్తసన్థవవసేన. తత్థ అట్ఠసతప్పభేదాపి తణ్హా తణ్హాసన్థవో, ద్వాసట్ఠిప్పభేదాపి దిట్ఠి దిట్ఠిసన్థవో, పటిబద్ధచిత్తతాయ మిత్తానుకమ్పనా మిత్తసన్థవో. సో ఇధ అధిప్పేతో . తేన హిస్స సమాపత్తి పరిహీనా. తేనాహ – ‘‘ఏతం భయం సన్థవే పేక్ఖమానో’’తి. సేసం పుబ్బసదిసమేవాతి వేదితబ్బం. నిద్దేసే వత్తబ్బం నత్థి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౭; అప॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౯౩-౯౪).
Etaṃ bhayanti etaṃ atthahāpanabhayaṃ, attano samāpattihāniṃ sandhāya bhaṇati. Santhaveti tividho santhavo taṇhādiṭṭhimittasanthavavasena. Tattha aṭṭhasatappabhedāpi taṇhā taṇhāsanthavo, dvāsaṭṭhippabhedāpi diṭṭhi diṭṭhisanthavo, paṭibaddhacittatāya mittānukampanā mittasanthavo. So idha adhippeto . Tena hissa samāpatti parihīnā. Tenāha – ‘‘etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno’’ti. Sesaṃ pubbasadisamevāti veditabbaṃ. Niddese vattabbaṃ natthi (su. ni. aṭṭha. 1.37; apa. aṭṭha. 1.1.93-94).
తతియగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Tatiyagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౪. చతుత్థే వంసోతి వేళు. విసాలోతి విత్థిణ్ణో. వ-కారో అవధారణత్థో, ఏవకారో వా అయం. సన్ధివసేనేత్థ ఏ-కారో నట్ఠో. తస్స పరపదేన సమ్బన్ధో, తం పచ్ఛా యోజేస్సామ. యథాతి పటిభాగే. విసత్తోతి లగ్గో జటితో సంసిబ్బితో. పుత్తేసు దారేసు చాతి పుత్తధీతుభరియాసు. యా అపేక్ఖాతి యా తణ్హా యో స్నేహో . వంసక్కళీరోవ అసజ్జమానోతి వంసకళీరో వియ అలగ్గమానో. కిం వుత్తం హోతి? యథా వంసో విసాలో విసత్తో ఏవ హోతి, పుత్తేసు చ దారేసు చ యా అపేక్ఖా, సాపి ఏవం తాని వత్థూని సంసిబ్బిత్వా ఠితత్తా విసత్తా ఏవ. స్వాహం తాయ అపేక్ఖాయ అపేక్ఖవా విసాలో వంసో వియ విసత్తోతి ఏవం అపేక్ఖాయ ఆదీనవం దిస్వా తం అపేక్ఖం మగ్గఞాణేన ఛిన్దన్తో అయం వంసకళీరోవ రూపాదీసు వా దిట్ఠాదీసు వా లాభాదీసు వా కామభవాదీసు వా తణ్హామానదిట్ఠివసేన అసజ్జమానో పచ్చేకసమ్బోధిం అధిగతోతి. సేసం పురిమనయేనేవ వేదితబ్బం. ఇమాయపి నిద్దేసే అతిరేకం నత్థి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౮).
124. Catutthe vaṃsoti veḷu. Visāloti vitthiṇṇo. Va-kāro avadhāraṇattho, evakāro vā ayaṃ. Sandhivasenettha e-kāro naṭṭho. Tassa parapadena sambandho, taṃ pacchā yojessāma. Yathāti paṭibhāge. Visattoti laggo jaṭito saṃsibbito. Puttesu dāresu cāti puttadhītubhariyāsu. Yā apekkhāti yā taṇhā yo sneho . Vaṃsakkaḷīrova asajjamānoti vaṃsakaḷīro viya alaggamāno. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā vaṃso visālo visatto eva hoti, puttesu ca dāresu ca yā apekkhā, sāpi evaṃ tāni vatthūni saṃsibbitvā ṭhitattā visattā eva. Svāhaṃ tāya apekkhāya apekkhavā visālo vaṃso viya visattoti evaṃ apekkhāya ādīnavaṃ disvā taṃ apekkhaṃ maggañāṇena chindanto ayaṃ vaṃsakaḷīrova rūpādīsu vā diṭṭhādīsu vā lābhādīsu vā kāmabhavādīsu vā taṇhāmānadiṭṭhivasena asajjamāno paccekasambodhiṃ adhigatoti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Imāyapi niddese atirekaṃ natthi (su. ni. aṭṭha. 1.38).
చతుత్థగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Catutthagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౫. పఞ్చమే మిగోతి సబ్బేసం ఆరఞ్ఞికచతుప్పదానం ఏవ ఏతం అధివచనం. ఇధ పన పసదమిగో అధిప్పేతో. అరఞ్ఞమ్హీతి గామఞ్చ గామూపచారఞ్చ ఠపేత్వా అవసేసం అరఞ్ఞం, ఇధ పన ఉయ్యానం అధిప్పేతం, తస్మా ‘‘ఉయ్యానమ్హీ’’తి వుత్తం హోతి. యథాతి పటిభాగే. అబద్ధోతి రజ్జుబన్ధనాదీసు యేన కేనచి అబద్ధో. ఏతేన విస్సట్ఠచరియం దీపేతి. యేనిచ్ఛకం గచ్ఛతి గోచరాయాతి యేన దిసాభాగేన గన్తుం ఇచ్ఛతి, తేన గోచరత్థం గచ్ఛతి. తస్మా తత్థ యత్తకం ఇచ్ఛతి గన్తుం, తత్తకం గచ్ఛతి. యం ఇచ్ఛతి ఖాదితుం, తం ఖాదతీతి దీపేతి. విఞ్ఞూ నరోతి పణ్డితపురిసో. సేరితన్తి సచ్ఛన్దవుత్తితం అపరాయత్తభావం. పేక్ఖమానోతి పఞ్ఞాచక్ఖునా ఓలోకయమానో. అథ వా ధమ్మసేరితం పుగ్గలసేరితఞ్చ. లోకుత్తరధమ్మా హి కిలేసవసం అగమనతో సేరినో తేహి సమన్నాగతా పుగ్గలా చ, తేసం భావనిద్దేసో సేరితం పేక్ఖమానోతి. కిం వుత్తం హోతి? మిగో అరఞ్ఞమ్హి యథా అబద్ధో, యేనిచ్ఛకం గచ్ఛతి గోచరాయ. కదా ను ఖో అహమ్పి తణ్హాబన్ధనం ఛిన్దిత్వా ఏవం గచ్ఛేయ్యన్తి ఇతి మే తుమ్హేహి ఇతో చితో చ పరివారేత్వా ఠితేహి బద్ధస్స యేనిచ్ఛకం గన్తుం అలభన్తస్స తస్మిం యేనిచ్ఛకగమనాభావే ఆదీనవం యేనిచ్ఛకగమనే ఆనిసంసం దిస్వా అనుక్కమేన సమథవిపస్సనాపారిపూరిం అగమిం. తతో పచ్చేకబోధిం అధిగతోమ్హి. తస్మా అఞ్ఞోపి విఞ్ఞూ నరో సేరితం పేక్ఖమానో, ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పోతి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౯ ఆదయో).
125. Pañcame migoti sabbesaṃ āraññikacatuppadānaṃ eva etaṃ adhivacanaṃ. Idha pana pasadamigo adhippeto. Araññamhīti gāmañca gāmūpacārañca ṭhapetvā avasesaṃ araññaṃ, idha pana uyyānaṃ adhippetaṃ, tasmā ‘‘uyyānamhī’’ti vuttaṃ hoti. Yathāti paṭibhāge. Abaddhoti rajjubandhanādīsu yena kenaci abaddho. Etena vissaṭṭhacariyaṃ dīpeti. Yenicchakaṃ gacchati gocarāyāti yena disābhāgena gantuṃ icchati, tena gocaratthaṃ gacchati. Tasmā tattha yattakaṃ icchati gantuṃ, tattakaṃ gacchati. Yaṃ icchati khādituṃ, taṃ khādatīti dīpeti. Viññū naroti paṇḍitapuriso. Seritanti sacchandavuttitaṃ aparāyattabhāvaṃ. Pekkhamānoti paññācakkhunā olokayamāno. Atha vā dhammaseritaṃ puggalaseritañca. Lokuttaradhammā hi kilesavasaṃ agamanato serino tehi samannāgatā puggalā ca, tesaṃ bhāvaniddeso seritaṃ pekkhamānoti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Migo araññamhi yathā abaddho, yenicchakaṃ gacchati gocarāya. Kadā nu kho ahampi taṇhābandhanaṃ chinditvā evaṃ gaccheyyanti iti me tumhehi ito cito ca parivāretvā ṭhitehi baddhassa yenicchakaṃ gantuṃ alabhantassa tasmiṃ yenicchakagamanābhāve ādīnavaṃ yenicchakagamane ānisaṃsaṃ disvā anukkamena samathavipassanāpāripūriṃ agamiṃ. Tato paccekabodhiṃ adhigatomhi. Tasmā aññopi viññū naro seritaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappoti (su. ni. aṭṭha. 1.39 ādayo).
పఞ్చమగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Pañcamagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౬. ఛట్ఠే అయం పిణ్డత్థో – సహాయమజ్ఝే ఠితస్స దివాసేయ్యసఙ్ఖాతే వాసే చ మహాఉపట్ఠానసఙ్ఖాతే ఠానే చ ఉయ్యానగమనసఙ్ఖాతే గమనే చ జనపదచారికసఙ్ఖాతాయ చారికాయ చ ‘‘ఇదం మే సుణ, ఇదం మే దేహీ’’తిఆదినా నయేన తథా తథా ఆమన్తనా హోతి, తస్మా అహం తత్థ తత్థ నిబ్బిజ్జిత్వా యాయం అరియజనసేవితా అనేకానిసంసా ఏకన్తసుఖా, ఏవం సన్తేపి లోభాభిభూతేహి సబ్బకాపురిసేహి అనభిజ్ఝితా అపత్థితా పబ్బజ్జా, తం అనభిజ్ఝితం పరేసం అవసవత్తనేన భబ్బపుగ్గలవసేనేవ చ సేరితం పేక్ఖమానో విపస్సనం ఆరభిత్వా అనుక్కమేన పచ్చేకసమ్బోధిం అధిగతోతి. సేసం వుత్తనయమేవ (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౯-౪౨).
126. Chaṭṭhe ayaṃ piṇḍattho – sahāyamajjhe ṭhitassa divāseyyasaṅkhāte vāse ca mahāupaṭṭhānasaṅkhāte ṭhāne ca uyyānagamanasaṅkhāte gamane ca janapadacārikasaṅkhātāya cārikāya ca ‘‘idaṃ me suṇa, idaṃ me dehī’’tiādinā nayena tathā tathā āmantanā hoti, tasmā ahaṃ tattha tattha nibbijjitvā yāyaṃ ariyajanasevitā anekānisaṃsā ekantasukhā, evaṃ santepi lobhābhibhūtehi sabbakāpurisehi anabhijjhitā apatthitā pabbajjā, taṃ anabhijjhitaṃ paresaṃ avasavattanena bhabbapuggalavaseneva ca seritaṃ pekkhamāno vipassanaṃ ārabhitvā anukkamena paccekasambodhiṃ adhigatoti. Sesaṃ vuttanayameva (su. ni. aṭṭha. 1.39-42).
ఛట్ఠగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Chaṭṭhagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౭. సత్తమే ఖిడ్డాతి కీళనా. సా దువిధా హోతి కాయికా చ వాచసికా చ. తత్థ కాయికా నామ హత్థీహిపి కీళన్తి, అస్సేహిపి రథేహిపి ధనూహిపి థరూహిపీతి ఏవమాది. వాచసికా నామ గీతం సిలోకభణనం ముఖభేరికన్తి ఏవమాది. రతీతి పఞ్చకామగుణరతి. విపులన్తి యావ అట్ఠిమిఞ్జం ఆహచ్చ ఠానేన సకలత్తభావబ్యాపకం. సేసం పాకటమేవ. అనుసన్ధియోజనాపి చేత్థ సంసగ్గగాథాయ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౧).
127. Sattame khiḍḍāti kīḷanā. Sā duvidhā hoti kāyikā ca vācasikā ca. Tattha kāyikā nāma hatthīhipi kīḷanti, assehipi rathehipi dhanūhipi tharūhipīti evamādi. Vācasikā nāma gītaṃ silokabhaṇanaṃ mukhabherikanti evamādi. Ratīti pañcakāmaguṇarati. Vipulanti yāva aṭṭhimiñjaṃ āhacca ṭhānena sakalattabhāvabyāpakaṃ. Sesaṃ pākaṭameva. Anusandhiyojanāpi cettha saṃsaggagāthāya vuttanayeneva veditabbā (su. ni. aṭṭha. 1.41).
సత్తమగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Sattamagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౮. అట్ఠమే చాతుద్దిసోతి చతూసు దిసాసు యథాసుఖవిహారీ, ‘‘ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతీ’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౧.౫౫౬; ౩.౩౦౮; అ॰ ని॰ ౪.౧౨౫; విభ॰ ౬౪౩; చూళని॰ ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేస ౧౨౮) వా నయేన బ్రహ్మవిహారభావనాఫరితా చతస్సో దిసా అస్స సన్తీతిపి చాతుద్దిసో. తాసు దిసాసు కత్థచి సత్తే వా సఙ్ఖారే వా భయేన న పటిహఞ్ఞతీతి అప్పటిఘో. సన్తుస్సమానోతి ద్వాదసవిధస్స సన్తోసస్స వసేన సన్తుస్సకో. ఇతరీతరేనాతి ఉచ్చావచేన పచ్చయేన. పరిస్సయానం సహితా అఛమ్భీతి ఏత్థ పరిస్సయన్తి కాయచిత్తాని, పరిహాపేన్తి వా తేసం సమ్పత్తిం, తాని వా పటిచ్చ సయన్తీతి పరిస్సయా, బాహిరానం సీహబ్యగ్ఘాదీనం అబ్భన్తరానఞ్చ కామచ్ఛన్దాదీనం కాయచిత్తుపద్దవానం ఏతం అధివచనం. తే పరిస్సయే అధివాసనఖన్తియా చ వీరియాదీహి చ ధమ్మేహి సహతీతి పరిస్సయానం సహితా. థద్ధభావకరభయాభావేన అఛమ్భీ. కిం వుత్తం హోతి? యథా తే చత్తారో సమణా, ఏవం ఇతరీతరేన పచ్చయేన సన్తుస్సమానో ఏత్థ పటిపత్తిపదట్ఠానే సన్తోసే ఠితో చతూసు దిసాసు మేత్తాదిభావనాయ చాతుద్దిసో, సత్తసఙ్ఖారేసు పటిహననకరభయాభావేన అప్పటిఘో చ హోతి. సో చాతుద్దిసత్తా వుత్తప్పకారానం పరిస్సయానం సహితా, అప్పటిఘత్తా అఛమ్భీ చ హోతీతి ఏతం పటిపత్తిగుణం దిస్వా యోనిసో పటిపజ్జిత్వా పచ్చేకసమ్బోధిం అధిగతోమ్హీతి.
128. Aṭṭhame cātuddisoti catūsu disāsu yathāsukhavihārī, ‘‘ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dī. ni. 1.556; 3.308; a. ni. 4.125; vibha. 643; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) vā nayena brahmavihārabhāvanāpharitā catasso disā assa santītipi cātuddiso. Tāsu disāsu katthaci satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihaññatīti appaṭigho. Santussamānoti dvādasavidhassa santosassa vasena santussako. Itarītarenāti uccāvacena paccayena. Parissayānaṃ sahitā achambhīti ettha parissayanti kāyacittāni, parihāpenti vā tesaṃ sampattiṃ, tāni vā paṭicca sayantīti parissayā, bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Te parissaye adhivāsanakhantiyā ca vīriyādīhi ca dhammehi sahatīti parissayānaṃ sahitā. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena achambhī. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā te cattāro samaṇā, evaṃ itarītarena paccayena santussamāno ettha paṭipattipadaṭṭhāne santose ṭhito catūsu disāsu mettādibhāvanāya cātuddiso, sattasaṅkhāresu paṭihananakarabhayābhāvena appaṭigho ca hoti. So cātuddisattā vuttappakārānaṃ parissayānaṃ sahitā, appaṭighattā achambhī ca hotīti etaṃ paṭipattiguṇaṃ disvā yoniso paṭipajjitvā paccekasambodhiṃ adhigatomhīti.
అథ వా తే సమణా వియ సన్తుస్సమానో ఇతరీతరేన వుత్తనయేనేవ చాతుద్దిసో హోతీతి ఞత్వా ఏవం చాతుద్దిసభావం పత్థయన్తో యోనిసో పటిపజ్జిత్వా అధిగతోమ్హి. తస్మా అఞ్ఞోపి ఈదిసం ఠానం పత్థయమానో చాతుద్దిసతాయ పరిస్సయానం సహితా అప్పటిఘతాయ చ అఛమ్భీ హుత్వా ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పోతి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౨).
Atha vā te samaṇā viya santussamāno itarītarena vuttanayeneva cātuddiso hotīti ñatvā evaṃ cātuddisabhāvaṃ patthayanto yoniso paṭipajjitvā adhigatomhi. Tasmā aññopi īdisaṃ ṭhānaṃ patthayamāno cātuddisatāya parissayānaṃ sahitā appaṭighatāya ca achambhī hutvā eko care khaggavisāṇakappoti (su. ni. aṭṭha. 1.42).
నిద్దేసే మేత్తాతి అత్థతో తావ మిజ్జతీతి మేత్తా, సినేహతీతి అత్థో. మిత్తే వా భవా, మిత్తస్స వా ఏసా పవత్తీతిపి మేత్తా. మేత్తాసహగతేనాతి మేత్తాయ సమన్నాగతేన. చేతసాతి చిత్తేన. ఏకం దిసన్తి ఏకిస్సా దిసాయ పఠమపరిగ్గహితం సత్తం ఉపాదాయ ఏకం దిసం పరియాపన్నసత్తఫరణవసేన వుత్తం. ఫరిత్వాతి ఫుసిత్వా ఆరమ్మణం కత్వా. విహరతీతి బ్రహ్మవిహారాధిట్ఠితం ఇరియాపథవిహారం పవత్తేతి. తథా దుతియన్తి యథా పురత్థిమాదీసు దిసాసు యం కిఞ్చి ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతి, తథేవ తదనన్తరం దుతియం తతియం చతుత్థఞ్చాతి అత్థో.
Niddese mettāti atthato tāva mijjatīti mettā, sinehatīti attho. Mitte vā bhavā, mittassa vā esā pavattītipi mettā. Mettāsahagatenāti mettāya samannāgatena. Cetasāti cittena. Ekaṃ disanti ekissā disāya paṭhamapariggahitaṃ sattaṃ upādāya ekaṃ disaṃ pariyāpannasattapharaṇavasena vuttaṃ. Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā. Viharatīti brahmavihārādhiṭṭhitaṃ iriyāpathavihāraṃ pavatteti. Tathā dutiyanti yathā puratthimādīsu disāsu yaṃ kiñci ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ tatiyaṃ catutthañcāti attho.
ఇతి ఉద్ధన్తి ఏతేనేవ చ నయేన ఉపరిమం దిసన్తి వుత్తం హోతి. అధో తిరియన్తి అధోదిసమ్పి తిరియం దిసమ్పి ఏవమేవ. తత్థ చ అధోతి హేట్ఠా. తిరియన్తి అనుదిసా. ఏవం సబ్బదిసాసు అస్సమణ్డలే అస్సమివ మేత్తాసహగతం చిత్తం సారేతిపి పచ్చాసారేతిపీతి. ఏత్తావతా ఏకమేకం దిసం పరిగ్గహేత్వా ఓధిసో మేత్తాఫరణం దస్సితం. సబ్బధీతిఆది పన అనోధిసో దస్సనత్థం వుత్తం. తత్థ సబ్బధీతి సబ్బత్థ. సబ్బత్తతాయాతి సబ్బేసు హీనమజ్ఝిమఉక్కట్ఠమిత్తసపత్తమజ్ఝత్తానిప్పభేదేసు అత్తతాయ, ‘‘అయం పరసత్తో’’తి విభాగం అకత్వా అత్తసమతాయాతి వుత్తం హోతి.
Iti uddhanti eteneva ca nayena uparimaṃ disanti vuttaṃ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaṃ disampi evameva. Tattha ca adhoti heṭṭhā. Tiriyanti anudisā. Evaṃ sabbadisāsu assamaṇḍale assamiva mettāsahagataṃ cittaṃ sāretipi paccāsāretipīti. Ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇaṃ dassitaṃ. Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sabbadhīti sabbattha. Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimaukkaṭṭhamittasapattamajjhattānippabhedesu attatāya, ‘‘ayaṃ parasatto’’ti vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti.
అథ వా సబ్బత్తతాయాతి సబ్బేన చిత్తభావేన, ఈసకమ్పి బహి అవిక్ఖిపమానోతి వుత్తం హోతి. సబ్బావన్తన్తి సబ్బసత్తవన్తం, సబ్బసత్తయుత్తన్తి అత్థో. లోకన్తి సత్తలోకం. విపులేనాతి ఏవమాదిపరియాయదస్సనతో పనేత్థ పున ‘‘మేత్తాసహగతేనా’’తి వుత్తం. యస్మా వా ఏత్థ ఓధిసో ఫరణే వియ పున తథా-సద్దో ఇతి-సద్దో వా న వుత్తో, తస్మా పున ‘‘మేత్తాసహగతేన చేతసా’’తి వుత్తం. నిగమనవసేన వా ఏతం వుత్తం. విపులేనాతి ఏత్థ చ ఫరణవసేన విపులతా దట్ఠబ్బా. భూమివసేన పన తం మహగ్గతం. పగుణవసేన అప్పమాణసత్తారమ్మణవసేన చ అప్పమాణం. బ్యాపాదపచ్చత్థికప్పహానేన అవేరం. దోమనస్సప్పహానేన అబ్యాపజ్జం. నిద్దుక్ఖన్తి వుత్తం హోతి (విసుద్ధి॰ ౧.౨౫౪). కరుణా హేట్ఠా వుత్తత్థాయేవ. మోదన్తి తాయ తంసమఙ్గినో, సయం వా మోదతి, మోదనమత్తమేవ వా సాతి ముదితా. ‘‘అవేరా హోన్తూ’’తిఆదిబ్యాపాదప్పహానేన మజ్ఝత్తభావూపగమనేన చ ఉపేక్ఖతీతి ఉపేక్ఖా.
Atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena, īsakampi bahi avikkhipamānoti vuttaṃ hoti. Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaṃ. Vipulenāti evamādipariyāyadassanato panettha puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti vuttaṃ. Yasmā vā ettha odhiso pharaṇe viya puna tathā-saddo iti-saddo vā na vutto, tasmā puna ‘‘mettāsahagatena cetasā’’ti vuttaṃ. Nigamanavasena vā etaṃ vuttaṃ. Vipulenāti ettha ca pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ. Paguṇavasena appamāṇasattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Byāpādapaccatthikappahānena averaṃ. Domanassappahānena abyāpajjaṃ. Niddukkhanti vuttaṃ hoti (visuddhi. 1.254). Karuṇā heṭṭhā vuttatthāyeva. Modanti tāya taṃsamaṅgino, sayaṃ vā modati, modanamattameva vā sāti muditā. ‘‘Averā hontū’’tiādibyāpādappahānena majjhattabhāvūpagamanena ca upekkhatīti upekkhā.
లక్ఖణాదితో పనేత్థ హితాకారప్పవత్తిలక్ఖణా మేత్తా, హితూపసంహారరసా , ఆఘాతవినయపచ్చుపట్ఠానా, సత్తానం మనాపభావదస్సనపదట్ఠానా. బ్యాపాదూపసమో ఏతిస్సా సమ్పత్తి, సినేహసమ్భవో విపత్తి. దుక్ఖాపనయనాకారప్పవత్తిలక్ఖణా కరుణా, పరదుక్ఖాసహనరసా, అవిహింసాపచ్చుపట్ఠానా, దుక్ఖాభిభూతానం అనాథభావదస్సనపదట్ఠానా. విహింసూపసమో తస్సా సమ్పత్తి, సోకసమ్భవో విపత్తి. పమోదలక్ఖణా ముదితా, అనిస్సాయనరసా, అరతివిఘాతపచ్చుపట్ఠానా, సత్తానం సమ్పత్తిదస్సనపదట్ఠానా. అరతివూపసమో తస్సా సమ్పత్తి, పహానసమ్భవో విపత్తి. సత్తేసు మజ్ఝత్తాకారప్పవత్తిలక్ఖణా ఉపేక్ఖా, సత్తేసు సమభావదస్సనరసా, పటిఘానునయవూపసమపచ్చుపట్ఠానా , ‘‘కమ్మస్సకా సత్తా, తే కస్స రుచియా సుఖితా వా భవిస్సన్తి, దుక్ఖతో వా ముచ్చిస్సన్తి, పత్తసమ్పత్తితో వా న పరిహాయిస్సన్తీ’’తి ఏవం పవత్తకమ్మస్సకతాదస్సనపదట్ఠానా. పటిఘానునయవూపసమో తస్సా సమ్పత్తి, గేహస్సితాయ అఞ్ఞాణుపేక్ఖాయ సమ్భవో విపత్తి.
Lakkhaṇādito panettha hitākārappavattilakkhaṇā mettā, hitūpasaṃhārarasā , āghātavinayapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ manāpabhāvadassanapadaṭṭhānā. Byāpādūpasamo etissā sampatti, sinehasambhavo vipatti. Dukkhāpanayanākārappavattilakkhaṇā karuṇā, paradukkhāsahanarasā, avihiṃsāpaccupaṭṭhānā, dukkhābhibhūtānaṃ anāthabhāvadassanapadaṭṭhānā. Vihiṃsūpasamo tassā sampatti, sokasambhavo vipatti. Pamodalakkhaṇā muditā, anissāyanarasā, arativighātapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ sampattidassanapadaṭṭhānā. Arativūpasamo tassā sampatti, pahānasambhavo vipatti. Sattesu majjhattākārappavattilakkhaṇā upekkhā, sattesu samabhāvadassanarasā, paṭighānunayavūpasamapaccupaṭṭhānā , ‘‘kammassakā sattā, te kassa ruciyā sukhitā vā bhavissanti, dukkhato vā muccissanti, pattasampattito vā na parihāyissantī’’ti evaṃ pavattakammassakatādassanapadaṭṭhānā. Paṭighānunayavūpasamo tassā sampatti, gehassitāya aññāṇupekkhāya sambhavo vipatti.
తత్థ సన్తుట్ఠో హోతీతి పచ్చయసన్తోసవసేన సన్తుట్ఠో హోతి. ఇతరీతరేన చీవరేనాతి న థూలసుఖుమలూఖపణీతథిరజిణ్ణానం యేన కేనచి చీవరేన, అథ ఖో యథాలద్ధానం ఇతరీతరేన యేన కేనచి సన్తుట్ఠో హోతీతి అత్థో. చీవరస్మిఞ్హి తయో సన్తోసా – యథాలాభసన్తోసో, యథాబలసన్తోసో, యథాసారుప్పసన్తోసోతి. పిణ్డపాతాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఇతి ఇమే తయో సన్తోసే సన్ధాయ ‘‘సన్తుట్ఠో హోతి ఇతరీతరేన చీవరేన. యథాలద్ధాదీసు యేన కేనచి చీవరేన సన్తుట్ఠో హోతీ’’తి వుత్తం.
Tattha santuṭṭho hotīti paccayasantosavasena santuṭṭho hoti. Itarītarena cīvarenāti na thūlasukhumalūkhapaṇītathirajiṇṇānaṃ yena kenaci cīvarena, atha kho yathāladdhānaṃ itarītarena yena kenaci santuṭṭho hotīti attho. Cīvarasmiñhi tayo santosā – yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti. Piṇḍapātādīsupi eseva nayo. Iti ime tayo santose sandhāya ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena. Yathāladdhādīsu yena kenaci cīvarena santuṭṭho hotī’’ti vuttaṃ.
ఏత్థ చ చీవరం జానితబ్బం, చీవరఖేత్తం జానితబ్బం, పంసుకూలం జానితబ్బం, చీవరసన్తోసో జానితబ్బో, చీవరపటిసంయుత్తాని ధుతఙ్గాని జానితబ్బాని. తత్థ చీవరం జానితబ్బన్తి ఖోమాదీని ఛ చీవరాని దుకూలాదీని ఛ అనులోమచీవరానిపి జానితబ్బాని. ఇమాని ద్వాదస కప్పియచీవరాని. కుసచీరం వాకచీరం ఫలకచీరం కేసకమ్బలం వాళకమ్బలం పోత్థకో చమ్మం ఉలూకపక్ఖం రుక్ఖదుస్సం లతాదుస్సం ఏరకదుస్సం కదలిదుస్సం వేళుదుస్సన్తి ఏవమాదీని పన అకప్పియచీవరాని.
Ettha ca cīvaraṃ jānitabbaṃ, cīvarakhettaṃ jānitabbaṃ, paṃsukūlaṃ jānitabbaṃ, cīvarasantoso jānitabbo, cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni jānitabbāni. Tattha cīvaraṃ jānitabbanti khomādīni cha cīvarāni dukūlādīni cha anulomacīvarānipi jānitabbāni. Imāni dvādasa kappiyacīvarāni. Kusacīraṃ vākacīraṃ phalakacīraṃ kesakambalaṃ vāḷakambalaṃ potthako cammaṃ ulūkapakkhaṃ rukkhadussaṃ latādussaṃ erakadussaṃ kadalidussaṃ veḷudussanti evamādīni pana akappiyacīvarāni.
చీవరఖేత్తన్తి ‘‘సఙ్ఘతో వా గణతో వా ఞాతితో వా మిత్తతో వా అత్తనో వా ధనేన పంసుకూలం వా’’తి ఏవం ఉప్పజ్జనతో ఛ ఖేత్తాని, అట్ఠన్నఞ్చ మాతికానం వసేన అట్ఠ ఖేత్తాని జానితబ్బాని.
Cīvarakhettanti ‘‘saṅghato vā gaṇato vā ñātito vā mittato vā attano vā dhanena paṃsukūlaṃ vā’’ti evaṃ uppajjanato cha khettāni, aṭṭhannañca mātikānaṃ vasena aṭṭha khettāni jānitabbāni.
పంసుకూలన్తి సోసానికం పాపణికం రథియం సఙ్కారకూటం సోత్థియం సినానం తిత్థం గతపచ్చాగతం అగ్గిడడ్ఢం గోఖాయితం ఉపచికాఖాయితం ఉన్దూరఖాయితం అన్తచ్ఛిన్నం దసచ్ఛిన్నం ధజాహటం థూపం సమణచీవరం సాముద్దియం ఆభిసేకియం పన్థికం వాతాహటం ఇద్ధిమయం దేవదత్తియన్తి తేవీసతి పంసుకూలాని వేదితబ్బాని. ఏత్థ చ సోత్థియన్తి గబ్భమలహరణం. గతపచ్చాగతన్తి మతకసరీరం పారుపిత్వా సుసానం నేత్వా ఆనీతచీవరం. ధజాహటన్తి ధజం ఉస్సాపేత్వా తతో ఆనీతం. థూపన్తి వమ్మికే పూజితచీవరం. సాముద్దియన్తి సముద్దవీచీహి థలం పాపితం. పన్థికన్తి పన్థం గచ్ఛన్తేహి చోరభయేన పాసాణేహి కోట్టేత్వా పారుతచీవరం. ఇద్ధిమయన్తి ఏహిభిక్ఖుచీవరం. సేసం పాకటమేవ.
Paṃsukūlanti sosānikaṃ pāpaṇikaṃ rathiyaṃ saṅkārakūṭaṃ sotthiyaṃ sinānaṃ titthaṃ gatapaccāgataṃ aggiḍaḍḍhaṃ gokhāyitaṃ upacikākhāyitaṃ undūrakhāyitaṃ antacchinnaṃ dasacchinnaṃ dhajāhaṭaṃ thūpaṃ samaṇacīvaraṃ sāmuddiyaṃ ābhisekiyaṃ panthikaṃ vātāhaṭaṃ iddhimayaṃ devadattiyanti tevīsati paṃsukūlāni veditabbāni. Ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharaṇaṃ. Gatapaccāgatanti matakasarīraṃ pārupitvā susānaṃ netvā ānītacīvaraṃ. Dhajāhaṭanti dhajaṃ ussāpetvā tato ānītaṃ. Thūpanti vammike pūjitacīvaraṃ. Sāmuddiyanti samuddavīcīhi thalaṃ pāpitaṃ. Panthikanti panthaṃ gacchantehi corabhayena pāsāṇehi koṭṭetvā pārutacīvaraṃ. Iddhimayanti ehibhikkhucīvaraṃ. Sesaṃ pākaṭameva.
చీవరసన్తోసోతి వీసతి చీవరసన్తోసా – చీవరే వితక్కసన్తోసో గమనసన్తోసో పరియేసనసన్తోసో పటిలాభసన్తోసో మత్తపటిగ్గహణసన్తోసో లోలుప్పవివజ్జనసన్తోసో యథాలాభసన్తోసో యథాబలసన్తోసో యథాసారుప్పసన్తోసో ఉదకసన్తోసో ధోవనసన్తోసో కరణసన్తోసో పరిమాణసన్తోసో సుత్తసన్తోసో సిబ్బనసన్తోసో రజనసన్తోసో కప్పసన్తోసో పరిభోగసన్తోసో సన్నిధిపరివజ్జనసన్తోసో విస్సజ్జనసన్తోసోతి. తత్థ సాదకభిక్ఖునో తేమాసం నిబద్ధవాసం వసిత్వా ఏకమాసమత్తం వితక్కితుం వట్టతి. సో హి పవారేత్వా చీవరమాసే చీవరం కరోతి. పంసుకూలికో అద్ధమాసేనేవ కరోతి. ఇదం మాసద్ధమాసమత్తం వితక్కనం వితక్కసన్తోసో. చీవరత్థాయ గచ్ఛన్తస్స పన ‘‘కత్థ లభిస్సామీ’’తి అచిన్తేత్వా కమ్మట్ఠానసీసేనేవ గమనం గమనసన్తోసో నామ. పరియేసన్తస్స పన యేన వా తేన వా సద్ధిం అపరియేసిత్వా లజ్జిం పేసలభిక్ఖుం గహేత్వా పరియేసనం పరియేసనసన్తోసో నామ. ఏవం పరియేసన్తస్స ఆహరియమానం చీవరం దూరతోవ దిస్వా ‘‘ఏతం మనాపం భవిస్సతి, ఏతం అమనాప’’న్తి ఏవం అవితక్కేత్వా థూలసుఖుమాదీసు యథాలద్ధేనేవ సన్తుస్సనం పటిలాభసన్తోసో నామ. ఏవం లద్ధం గణ్హన్తస్సాపి ‘‘ఏత్తకం దుపట్టస్స భవిస్సతి, ఏత్తకం ఏకపట్టస్సా’’తి అత్తనో పహోనకమత్తేనేవ సన్తుస్సనం మత్తపటిగ్గహణసన్తోసో నామ. చీవరం పరియేసన్తస్స పన ‘‘అసుకస్స ఘరద్వారే మనాపం లభిస్సామీ’’తి అచిన్తేత్వా ద్వారపటిపాటియా చరణం లోలుప్పవివజ్జనసన్తోసో నామ.
Cīvarasantosoti vīsati cīvarasantosā – cīvare vitakkasantoso gamanasantoso pariyesanasantoso paṭilābhasantoso mattapaṭiggahaṇasantoso loluppavivajjanasantoso yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantoso udakasantoso dhovanasantoso karaṇasantoso parimāṇasantoso suttasantoso sibbanasantoso rajanasantoso kappasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso vissajjanasantosoti. Tattha sādakabhikkhuno temāsaṃ nibaddhavāsaṃ vasitvā ekamāsamattaṃ vitakkituṃ vaṭṭati. So hi pavāretvā cīvaramāse cīvaraṃ karoti. Paṃsukūliko addhamāseneva karoti. Idaṃ māsaddhamāsamattaṃ vitakkanaṃ vitakkasantoso. Cīvaratthāya gacchantassa pana ‘‘kattha labhissāmī’’ti acintetvā kammaṭṭhānasīseneva gamanaṃ gamanasantoso nāma. Pariyesantassa pana yena vā tena vā saddhiṃ apariyesitvā lajjiṃ pesalabhikkhuṃ gahetvā pariyesanaṃ pariyesanasantoso nāma. Evaṃ pariyesantassa āhariyamānaṃ cīvaraṃ dūratova disvā ‘‘etaṃ manāpaṃ bhavissati, etaṃ amanāpa’’nti evaṃ avitakketvā thūlasukhumādīsu yathāladdheneva santussanaṃ paṭilābhasantoso nāma. Evaṃ laddhaṃ gaṇhantassāpi ‘‘ettakaṃ dupaṭṭassa bhavissati, ettakaṃ ekapaṭṭassā’’ti attano pahonakamatteneva santussanaṃ mattapaṭiggahaṇasantoso nāma. Cīvaraṃ pariyesantassa pana ‘‘asukassa gharadvāre manāpaṃ labhissāmī’’ti acintetvā dvārapaṭipāṭiyā caraṇaṃ loluppavivajjanasantoso nāma.
లూఖపణీతేసు యేన కేనచి యాపేతుం సక్కోన్తస్స యథాలద్ధేనేవ యాపనం యథాలాభసన్తోసో నామ. అత్తనో థామం జానిత్వా యేన యాపేతుం సక్కోతి, తేన యాపనం యథాబలసన్తోసో నామ. మనాపం అఞ్ఞస్స దత్వా అత్తనా యేన కేనచి యాపనం యథాసారుప్పసన్తోసో నామ. ‘‘కత్థ ఉదకం మనాపం, కత్థ అమనాప’’న్తి అవిచారేత్వా యేన కేనచి ధోవనుపగేన ఉదకేన ధోవనం ఉదకసన్తోసో నామ. తథా పణ్డుమత్తికగేరుకపూతిపణ్ణరసకిలిట్ఠాని పన ఉదకాని వజ్జేతుం వట్టతి. ధోవన్తస్స పన ముగ్గరాదీహి అపహరిత్వా హత్థేహి మద్దిత్వా ధోవనం ధోవనసన్తోసో నామ. తథా అసుజ్ఝన్తం పణ్ణాని పక్ఖిపిత్వా తాపితఉదకేనాపి ధోవితుం వట్టతి. ఏవం ధోవిత్వా కరోన్తస్స ‘‘ఇదం థూలం, ఇదం సుఖుమ’’న్తి అకోపేత్వా పహోనకనీహారేనేవ కరణం కరణసన్తోసో నామ. తిమణ్డలపటిచ్ఛాదనమత్తస్సేవ కరణం పరిమాణసన్తోసో నామ. చీవరకరణత్థాయ పన ‘‘మనాపం సుత్తం పరియేసిస్సామీ’’తి అవిచారేత్వా రథికాదీసు వా దేవట్ఠానే వా ఆహరిత్వా పాదమూలే వా ఠపితం యం కిఞ్చిదేవ సుత్తం గహేత్వా కరణం సుత్తసన్తోసో నామ.
Lūkhapaṇītesu yena kenaci yāpetuṃ sakkontassa yathāladdheneva yāpanaṃ yathālābhasantoso nāma. Attano thāmaṃ jānitvā yena yāpetuṃ sakkoti, tena yāpanaṃ yathābalasantoso nāma. Manāpaṃ aññassa datvā attanā yena kenaci yāpanaṃ yathāsāruppasantoso nāma. ‘‘Kattha udakaṃ manāpaṃ, kattha amanāpa’’nti avicāretvā yena kenaci dhovanupagena udakena dhovanaṃ udakasantoso nāma. Tathā paṇḍumattikagerukapūtipaṇṇarasakiliṭṭhāni pana udakāni vajjetuṃ vaṭṭati. Dhovantassa pana muggarādīhi apaharitvā hatthehi madditvā dhovanaṃ dhovanasantoso nāma. Tathā asujjhantaṃ paṇṇāni pakkhipitvā tāpitaudakenāpi dhovituṃ vaṭṭati. Evaṃ dhovitvā karontassa ‘‘idaṃ thūlaṃ, idaṃ sukhuma’’nti akopetvā pahonakanīhāreneva karaṇaṃ karaṇasantoso nāma. Timaṇḍalapaṭicchādanamattasseva karaṇaṃ parimāṇasantoso nāma. Cīvarakaraṇatthāya pana ‘‘manāpaṃ suttaṃ pariyesissāmī’’ti avicāretvā rathikādīsu vā devaṭṭhāne vā āharitvā pādamūle vā ṭhapitaṃ yaṃ kiñcideva suttaṃ gahetvā karaṇaṃ suttasantoso nāma.
కుసిబన్ధనకాలే పన అఙ్గులిమత్తే సత్తవారే న విజ్ఝితబ్బం. ఏవం కరోన్తస్స హి యో భిక్ఖు సహాయో న హోతి, తస్స వత్తభేదోపి నత్థి. తివఙ్గులమత్తే పన సత్తవారే విజ్ఝితబ్బం. ఏవం కరోన్తస్స మగ్గపటిపన్నేనాపి సహాయేన భవితబ్బం. యో న హోతి, తస్స వత్తభేదో. అయం సిబ్బనసన్తోసో నామ. రజన్తేన పన కాళకచ్ఛకాదీని పరియేసన్తేన న రజితబ్బం, సోమవక్కలాదీసు యం లభతి, తేన రజితబ్బం. అలభన్తేన పన మనుస్సేహి అరఞ్ఞే వాకం గహేత్వా ఛడ్డితరజనం వా భిక్ఖూహి పచిత్వా ఛడ్డితకసటం వా గహేత్వా రజితబ్బం. అయం రజనసన్తోసో నామ. నీలకద్దమకాళసామేసు యం కిఞ్చి గహేత్వా హత్థిపిట్ఠే నిసిన్నస్స పఞ్ఞాయమానకప్పకరణం కప్పసన్తోసో నామ.
Kusibandhanakāle pana aṅgulimatte sattavāre na vijjhitabbaṃ. Evaṃ karontassa hi yo bhikkhu sahāyo na hoti, tassa vattabhedopi natthi. Tivaṅgulamatte pana sattavāre vijjhitabbaṃ. Evaṃ karontassa maggapaṭipannenāpi sahāyena bhavitabbaṃ. Yo na hoti, tassa vattabhedo. Ayaṃ sibbanasantoso nāma. Rajantena pana kāḷakacchakādīni pariyesantena na rajitabbaṃ, somavakkalādīsu yaṃ labhati, tena rajitabbaṃ. Alabhantena pana manussehi araññe vākaṃ gahetvā chaḍḍitarajanaṃ vā bhikkhūhi pacitvā chaḍḍitakasaṭaṃ vā gahetvā rajitabbaṃ. Ayaṃ rajanasantoso nāma. Nīlakaddamakāḷasāmesu yaṃ kiñci gahetvā hatthipiṭṭhe nisinnassa paññāyamānakappakaraṇaṃ kappasantoso nāma.
హిరికోపీనపటిచ్ఛాదనమత్తవసేన పరిభుఞ్జనం పరిభోగసన్తోసో నామ. దుస్సం పన లభిత్వా సుత్తం వా సూచిం వా కారకం వా అలభన్తేన ఠపేతుం వట్టతి, లభన్తేన న వట్టతి. కతమ్పి చే అన్తేవాసికాదీనం దాతుకామో హోతి, తే చ అసన్నిహితా, యావ ఆగమనా ఠపేతుం వట్టతి, ఆగతమత్తేసు తేసు దాతబ్బం. దాతుం అసక్కోన్తేన అధిట్ఠాతబ్బం. అఞ్ఞస్మిం చీవరే సతి పచ్చత్థరణమ్పి అధిట్ఠాతుం వట్టతి. అనధిట్ఠితమేవ హి సన్నిధి హోతి. అధిట్ఠితం న హోతీతి మహాసీవత్థేరో ఆహ. అయం సన్నిధిపరివజ్జనసన్తోసో నామ. విస్సజ్జేన్తేన పన ముఖం ఓలోకేత్వా న దాతబ్బం, సారణీయధమ్మే ఠత్వావ విస్సజ్జేతబ్బన్తి అయం విస్సజ్జనసన్తోసో నామ.
Hirikopīnapaṭicchādanamattavasena paribhuñjanaṃ paribhogasantoso nāma. Dussaṃ pana labhitvā suttaṃ vā sūciṃ vā kārakaṃ vā alabhantena ṭhapetuṃ vaṭṭati, labhantena na vaṭṭati. Katampi ce antevāsikādīnaṃ dātukāmo hoti, te ca asannihitā, yāva āgamanā ṭhapetuṃ vaṭṭati, āgatamattesu tesu dātabbaṃ. Dātuṃ asakkontena adhiṭṭhātabbaṃ. Aññasmiṃ cīvare sati paccattharaṇampi adhiṭṭhātuṃ vaṭṭati. Anadhiṭṭhitameva hi sannidhi hoti. Adhiṭṭhitaṃ na hotīti mahāsīvatthero āha. Ayaṃ sannidhiparivajjanasantoso nāma. Vissajjentena pana mukhaṃ oloketvā na dātabbaṃ, sāraṇīyadhamme ṭhatvāva vissajjetabbanti ayaṃ vissajjanasantoso nāma.
చీవరపటిసంయుత్తాని ధుతఙ్గాని నామ పంసుకూలికఙ్గఞ్చేవ తేచీవరికఙ్గఞ్చ. ఇతి చీవరసన్తోసమహాఅరియవంసం పూరయమానో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఇమాని ద్వే ధుతఙ్గాని గోపేతి, ఇమాని గోపేన్తో చీవరసన్తోసమహాఅరియవంసవసేన సన్తుట్ఠో హోతి.
Cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni nāma paṃsukūlikaṅgañceva tecīvarikaṅgañca. Iti cīvarasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno paccekasambuddho imāni dve dhutaṅgāni gopeti, imāni gopento cīvarasantosamahāariyavaṃsavasena santuṭṭho hoti.
వణ్ణవాదీతి ఏకో సన్తుట్ఠో హోతి, సన్తోసస్స వణ్ణం న కథేతి. ఏకో న సన్తుట్ఠో హోతి, సన్తోసస్స వణ్ణం కథేతి . ఏకో నేవ సన్తుట్ఠో హోతి, న సన్తోసస్స వణ్ణం కథేతి. ఏకో సన్తుట్ఠో చ హోతి, సన్తోసస్స చ వణ్ణం కథేతి. తథారూపో సో పచ్చేకసమ్బుద్ధో తం దస్సేతుం ‘‘ఇతరీతరచీవరసన్తుట్ఠియా చ వణ్ణవాదీ’’తి వుత్తం.
Vaṇṇavādīti eko santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti. Eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti . Eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti. Eko santuṭṭho ca hoti, santosassa ca vaṇṇaṃ katheti. Tathārūpo so paccekasambuddho taṃ dassetuṃ ‘‘itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti vuttaṃ.
అనేసనన్తి దూతేయ్యపహిణగమనానుయోగప్పభేదం నానప్పకారం అనేసనం. అప్పతిరూపన్తి అయుత్తం. అలద్ధా చాతి అలభిత్వా. యథా ఏకచ్చో ‘‘కథం ను ఖో చీవరం లభిస్సామీ’’తి పుఞ్ఞవన్తేహి భిక్ఖూహి సద్ధిం ఏకతో హుత్వా కోహఞ్ఞం కరోన్తో ఉత్తసతి పరితస్సతి, పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఏవం అలద్ధా చ చీవరం న పరితస్సతి. లద్ధా చాతి ధమ్మేన సమేన లభిత్వా. అధిగతోతి విగతలోభగిద్ధో. అముచ్ఛితోతి అధిమత్తతణ్హాయ ముచ్ఛనం అనాపన్నో. అనజ్ఝాపన్నోతి తణ్హాయ అనోత్థటో అపరియోనద్ధో. ఆదీనవదస్సావీతి అనేసనాపత్తియఞ్చ గధితపరిభోగే చ ఆదీనవం పస్సమానో. నిస్సరణపఞ్ఞోతి ‘‘యావదేవ సీతస్స పటిఘాతాయా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩; అ॰ ని॰ ౬.౫౮) వుత్తం నిస్సరణమేవ పజానన్తో.
Anesananti dūteyyapahiṇagamanānuyogappabhedaṃ nānappakāraṃ anesanaṃ. Appatirūpanti ayuttaṃ. Aladdhā cāti alabhitvā. Yathā ekacco ‘‘kathaṃ nu kho cīvaraṃ labhissāmī’’ti puññavantehi bhikkhūhi saddhiṃ ekato hutvā kohaññaṃ karonto uttasati paritassati, paccekasambuddho evaṃ aladdhā ca cīvaraṃ na paritassati. Laddhācāti dhammena samena labhitvā. Adhigatoti vigatalobhagiddho. Amucchitoti adhimattataṇhāya mucchanaṃ anāpanno. Anajjhāpannoti taṇhāya anotthaṭo apariyonaddho. Ādīnavadassāvīti anesanāpattiyañca gadhitaparibhoge ca ādīnavaṃ passamāno. Nissaraṇapaññoti ‘‘yāvadeva sītassa paṭighātāyā’’ti (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) vuttaṃ nissaraṇameva pajānanto.
ఇతరీతరచీవరసన్తుట్ఠియాతి యేన కేనచి చీవరేన సన్తుట్ఠియా. నేవత్తానుక్కంసేతీతి యథా పనిధేకచ్చో ‘‘అహం పంసుకూలికో, మయా ఉపసమ్పదమాళేయేవ పంసుకూలికఙ్గం గహితం, కో మయా సదిసో అత్థీ’’తి అత్తుక్కంసనం కరోతి. ఏవం సో అత్తుక్కంసనం న కరోతి. న పరం వమ్భేతీతి ‘‘ఇమే పనఞ్ఞే భిక్ఖూ న పంసుకూలికాతి వా పంసుకూలికమత్తమ్పి ఏతేసం నత్థీ’’తి వా ఏవం పరం న వమ్భేతి. యో హి తత్థ దక్ఖోతి యో తస్మిం చీవరసన్తోసే వణ్ణవాదీ. తాసు వా దక్ఖో ఛేకో బ్యత్తో. అనలసోతి సాతచ్చకిరియాయ ఆలసియవిరహితో. సమ్పజానో పతిస్సతోతి సమ్పజానపఞ్ఞాయ చేవ సతియా చ యుత్తో. అరియవంసే ఠితోతి అరియవంసే పతిట్ఠితో.
Itarītaracīvarasantuṭṭhiyāti yena kenaci cīvarena santuṭṭhiyā. Nevattānukkaṃsetīti yathā panidhekacco ‘‘ahaṃ paṃsukūliko, mayā upasampadamāḷeyeva paṃsukūlikaṅgaṃ gahitaṃ, ko mayā sadiso atthī’’ti attukkaṃsanaṃ karoti. Evaṃ so attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti ‘‘ime panaññe bhikkhū na paṃsukūlikāti vā paṃsukūlikamattampi etesaṃ natthī’’ti vā evaṃ paraṃ na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo tasmiṃ cīvarasantose vaṇṇavādī. Tāsu vā dakkho cheko byatto. Analasoti sātaccakiriyāya ālasiyavirahito. Sampajāno patissatoti sampajānapaññāya ceva satiyā ca yutto. Ariyavaṃse ṭhitoti ariyavaṃse patiṭṭhito.
ఇతరీతరేన పిణ్డపాతేనాతి యేన కేనచి పిణ్డపాతేన. ఏత్థపి పిణ్డపాతో జానితబ్బో, పిణ్డపాతఖేత్తం జానితబ్బం, పిణ్డపాతసన్తోసో జానితబ్బో, పిణ్డపాతపటిసంయుత్తం ధుతఙ్గం జానితబ్బం. తత్థ పిణ్డపాతోతి ఓదనో కుమ్మాసో సత్తు మచ్ఛో మంసం ఖీరం దధి సప్పి నవనీతం తేలం మధు ఫాణితం యాగు ఖాదనీయం సాయనీయం లేహనీయన్తి సోళస పిణ్డపాతా.
Itarītarena piṇḍapātenāti yena kenaci piṇḍapātena. Etthapi piṇḍapāto jānitabbo, piṇḍapātakhettaṃ jānitabbaṃ, piṇḍapātasantoso jānitabbo, piṇḍapātapaṭisaṃyuttaṃ dhutaṅgaṃ jānitabbaṃ. Tattha piṇḍapātoti odano kummāso sattu maccho maṃsaṃ khīraṃ dadhi sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ yāgu khādanīyaṃ sāyanīyaṃ lehanīyanti soḷasa piṇḍapātā.
పిణ్డపాతఖేత్తన్తి సఙ్ఘభత్తం ఉద్దేసభత్తం నిమన్తనం సలాకభత్తం పక్ఖికం ఉపోసథికం పాటిపదికం ఆగన్తుకభత్తం గమికభత్తం గిలానభత్తం గిలానుపట్ఠాకభత్తం ధురభత్తం కుటిభత్తం వారభత్తం విహారభత్తన్తి పన్నరస పిణ్డపాతఖేత్తాని.
Piṇḍapātakhettanti saṅghabhattaṃ uddesabhattaṃ nimantanaṃ salākabhattaṃ pakkhikaṃ uposathikaṃ pāṭipadikaṃ āgantukabhattaṃ gamikabhattaṃ gilānabhattaṃ gilānupaṭṭhākabhattaṃ dhurabhattaṃ kuṭibhattaṃ vārabhattaṃ vihārabhattanti pannarasa piṇḍapātakhettāni.
పిణ్డపాతసన్తోసోతి పిణ్డపాతే వితక్కసన్తోసో గమనసన్తోసో పరియేసనసన్తోసో పటిలాభసన్తోసో పటిగ్గహణసన్తోసో మత్తపటిగ్గహణసన్తోసో లోలుప్పవివజ్జనసన్తోసో యథాలాభసన్తోసో యథాబలసన్తోసో యథాసారుప్పసన్తోసో ఉపకారసన్తోసో పరిమాణసన్తోసో పరిభోగసన్తోసో సన్నిధిపరివజ్జనసన్తోసో విస్సజ్జనసన్తోసోతి పన్నరస సన్తోసా. తత్థ సాదకో భిక్ఖు ముఖం ధోవిత్వా వితక్కేతి. పిణ్డపాతికేన పన గణేన సద్ధిం చరతా సాయం థేరుపట్ఠానకాలే ‘‘స్వే కత్థ పిణ్డాయ చరిస్సామా’’తి ‘‘అసుకగామే, భన్తే’’తి ఏత్తకం చిన్తేత్వా తతో పట్ఠాయ న వితక్కేతబ్బం. ఏకచారికేన వితక్కమాళకే ఠత్వా వితక్కేతబ్బం. తతో పట్ఠాయ వితక్కేన్తో పన అరియవంసా చుతో హోతి పరిబాహిరో. అయం వితక్కసన్తోసో నామ. పిణ్డాయ పవిసన్తేన పన ‘‘కుహిం లభిస్సామీ’’తి అచిన్తేత్వా కమ్మట్ఠానసీసేన గన్తబ్బం. అయం గమనసన్తోసో నామ. పరియేసన్తేన యం వా తం వా అగ్గహేత్వా లజ్జిం పేసలమేవ గహేత్వా పరియేసితబ్బం. అయం పరియేసనసన్తోసో నామ. దూరతోవ ఆహరియమానం దిస్వా ‘‘ఏతం మనాపం, ఏతం అమనాప’’న్తి చిత్తం న ఉప్పాదేతబ్బం. అయం పటిలాభసన్తోసో నామ. ‘‘ఇదం మనాపం గణ్హిస్సామి, ఇదం అమనాపం న గణ్హిస్సామీ’’తి అచిన్తేత్వా యం కిఞ్చి యాపనమత్తం గహేతబ్బమేవ. అయం పటిగ్గహణసన్తోసో నామ.
Piṇḍapātasantosoti piṇḍapāte vitakkasantoso gamanasantoso pariyesanasantoso paṭilābhasantoso paṭiggahaṇasantoso mattapaṭiggahaṇasantoso loluppavivajjanasantoso yathālābhasantoso yathābalasantoso yathāsāruppasantoso upakārasantoso parimāṇasantoso paribhogasantoso sannidhiparivajjanasantoso vissajjanasantosoti pannarasa santosā. Tattha sādako bhikkhu mukhaṃ dhovitvā vitakketi. Piṇḍapātikena pana gaṇena saddhiṃ caratā sāyaṃ therupaṭṭhānakāle ‘‘sve kattha piṇḍāya carissāmā’’ti ‘‘asukagāme, bhante’’ti ettakaṃ cintetvā tato paṭṭhāya na vitakketabbaṃ. Ekacārikena vitakkamāḷake ṭhatvā vitakketabbaṃ. Tato paṭṭhāya vitakkento pana ariyavaṃsā cuto hoti paribāhiro. Ayaṃ vitakkasantoso nāma. Piṇḍāya pavisantena pana ‘‘kuhiṃ labhissāmī’’ti acintetvā kammaṭṭhānasīsena gantabbaṃ. Ayaṃ gamanasantoso nāma. Pariyesantena yaṃ vā taṃ vā aggahetvā lajjiṃ pesalameva gahetvā pariyesitabbaṃ. Ayaṃ pariyesanasantoso nāma. Dūratova āhariyamānaṃ disvā ‘‘etaṃ manāpaṃ, etaṃ amanāpa’’nti cittaṃ na uppādetabbaṃ. Ayaṃ paṭilābhasantoso nāma. ‘‘Idaṃ manāpaṃ gaṇhissāmi, idaṃ amanāpaṃ na gaṇhissāmī’’ti acintetvā yaṃ kiñci yāpanamattaṃ gahetabbameva. Ayaṃ paṭiggahaṇasantoso nāma.
ఏత్థ పన దేయ్యధమ్మో బహు, దాయకో అప్పం దాతుకామో, అప్పం గహేతబ్బం. దేయ్యధమ్మో బహు, దాయకోపి బహుదాతుకామో, పమాణేనేవ గహేతబ్బం. దేయ్యధమ్మోపి న బహు, దాయకోపి అప్పం దాతుకామో, అప్పం గహేతబ్బం. దేయ్యధమ్మో న బహు, దాయకో పన బహుదాతుకామో, పమాణేన గహేతబ్బం. పటిగ్గహణస్మిఞ్హి మత్తం అజానన్తో మనుస్సానం పసాదం మక్ఖేతి, సద్ధాదేయ్యం వినిపాతేతి, సాసనం న కరోతి. విజాతమాతుయాపిస్స చిత్తం గహేతుం న సక్కోతి. ఇతి మత్తం జానిత్వావ పటిగ్గహేతబ్బన్తి అయం మత్తపటిగ్గహణసన్తోసో నామ. అడ్ఢకులానియేవ అగన్త్వా ద్వారపటిపాటియా గన్తబ్బం. అయం లోలుప్పవివజ్జనసన్తోసో నామ. యథాలాభసన్తోసాదయో చీవరే వుత్తనయా ఏవ.
Ettha pana deyyadhammo bahu, dāyako appaṃ dātukāmo, appaṃ gahetabbaṃ. Deyyadhammo bahu, dāyakopi bahudātukāmo, pamāṇeneva gahetabbaṃ. Deyyadhammopi na bahu, dāyakopi appaṃ dātukāmo, appaṃ gahetabbaṃ. Deyyadhammo na bahu, dāyako pana bahudātukāmo, pamāṇena gahetabbaṃ. Paṭiggahaṇasmiñhi mattaṃ ajānanto manussānaṃ pasādaṃ makkheti, saddhādeyyaṃ vinipāteti, sāsanaṃ na karoti. Vijātamātuyāpissa cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Iti mattaṃ jānitvāva paṭiggahetabbanti ayaṃ mattapaṭiggahaṇasantoso nāma. Aḍḍhakulāniyeva agantvā dvārapaṭipāṭiyā gantabbaṃ. Ayaṃ loluppavivajjanasantoso nāma. Yathālābhasantosādayo cīvare vuttanayā eva.
పిణ్డపాతం పరిభుఞ్జిత్వా ‘‘సమణధమ్మం అనుపాలేస్సామీ’’తి ఏవం ఉపకారం ఞత్వా పరిభుఞ్జనం ఉపకారసన్తోసో నామ. పత్తం పూరేత్వా ఆనీతం న పటిగ్గహేతబ్బం. అనుపసమ్పన్నే సతి తేన గాహాపేతబ్బం, అసతి ఆహరాపేత్వా పటిగ్గహణపరిమాణమత్తం గహేతబ్బం. అయం పరిమాణసన్తోసో నామ. జిఘచ్ఛాయ పటివినోదనం ‘‘న ఇదమేత్థ నిస్సరణ’’న్తి ఏవం పరిభుఞ్జనం పరిభోగసన్తోసో నామ. నిదహిత్వా న పరిభుఞ్జితబ్బం. అయం సన్నిధిపరివజ్జనసన్తోసో నామ. ముఖం అనోలోకేత్వా సారణీయధమ్మే ఠితేన విస్సజ్జేతబ్బం. అయం విస్సజ్జనసన్తోసో నామ.
Piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā ‘‘samaṇadhammaṃ anupālessāmī’’ti evaṃ upakāraṃ ñatvā paribhuñjanaṃ upakārasantoso nāma. Pattaṃ pūretvā ānītaṃ na paṭiggahetabbaṃ. Anupasampanne sati tena gāhāpetabbaṃ, asati āharāpetvā paṭiggahaṇaparimāṇamattaṃ gahetabbaṃ. Ayaṃ parimāṇasantoso nāma. Jighacchāya paṭivinodanaṃ ‘‘na idamettha nissaraṇa’’nti evaṃ paribhuñjanaṃ paribhogasantoso nāma. Nidahitvā na paribhuñjitabbaṃ. Ayaṃ sannidhiparivajjanasantoso nāma. Mukhaṃ anoloketvā sāraṇīyadhamme ṭhitena vissajjetabbaṃ. Ayaṃ vissajjanasantoso nāma.
పిణ్డపాతపటిసంయుత్తాని పన పఞ్చ ధుతఙ్గాని పిణ్డపాతికఙ్గం సపదానచారికఙ్గం ఏకాసనికఙ్గం పత్తపిణ్డికఙ్గం ఖలుపచ్ఛాభత్తికఙ్గన్తి. ఇతి పిణ్డపాతసన్తోసమహాఅరియవంసం పూరయమానో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఇమాని పఞ్చ ధుతఙ్గాని గోపేతి, ఇమాని గోపేన్తో పిణ్డపాతసన్తోసమహాఅరియవంసవసేన సన్తుట్ఠో హోతి. వణ్ణవాదీతిఆదీని వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
Piṇḍapātapaṭisaṃyuttāni pana pañca dhutaṅgāni piṇḍapātikaṅgaṃ sapadānacārikaṅgaṃ ekāsanikaṅgaṃ pattapiṇḍikaṅgaṃ khalupacchābhattikaṅganti. Iti piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno paccekasambuddho imāni pañca dhutaṅgāni gopeti, imāni gopento piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsavasena santuṭṭho hoti. Vaṇṇavādītiādīni vuttanayeneva veditabbāni.
సేనాసనానీతి ఇధ సేనాసనం జానితబ్బం, సేనాసనఖేత్తం జానితబ్బం, సేనాసనసన్తోసో జానితబ్బో, సేనాసనపటిసంయుత్తధుతఙ్గం జానితబ్బం. తత్థ సేనాసనన్తి మఞ్చో పీఠం భిసి బిమ్బోహనం విహారో అడ్ఢయోగో పాసాదో హమ్మియం గుహా లేణం అట్టో మాళో వేళుగుమ్బో రుక్ఖమూలం యత్థ వా పన భిక్ఖూ పటిక్కమన్తీతి ఇమాని పన్నరస సేనాసనాని.
Senāsanānīti idha senāsanaṃ jānitabbaṃ, senāsanakhettaṃ jānitabbaṃ, senāsanasantoso jānitabbo, senāsanapaṭisaṃyuttadhutaṅgaṃ jānitabbaṃ. Tattha senāsananti mañco pīṭhaṃ bhisi bimbohanaṃ vihāro aḍḍhayogo pāsādo hammiyaṃ guhā leṇaṃ aṭṭo māḷo veḷugumbo rukkhamūlaṃ yattha vā pana bhikkhū paṭikkamantīti imāni pannarasa senāsanāni.
సేనాసనఖేత్తన్తి సఙ్ఘతో వా గణతో వా ఞాతితో వా మిత్తతో వా అత్తనో వా ధనేన పంసుకూలం వాతి ఛ ఖేత్తాని.
Senāsanakhettanti saṅghato vā gaṇato vā ñātito vā mittato vā attano vā dhanena paṃsukūlaṃ vāti cha khettāni.
సేనాసనసన్తోసోతి సేనాసనే వితక్కసన్తోసాదయో పన్నరస సన్తోసా. తే పిణ్డపాతే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా. సేనాసనపటిసంయుత్తాని పన పఞ్చ ధుతఙ్గాని ఆరఞ్ఞికఙ్గం రుక్ఖమూలికఙ్గం అబ్భోకాసికఙ్గం సోసానికఙ్గం యథాసన్థతికఙ్గన్తి. ఇతి సేనాసనసన్తోసం మహాఅరియవంసం పూరయమానో పచ్చేకసమ్బుద్ధో ఇమాని పఞ్చ ధుతఙ్గాని గోపేతి, ఇమాని గోపేన్తో సేనాసనసన్తోసమహాఅరియవంసవసేన సన్తుట్ఠో హోతి.
Senāsanasantosoti senāsane vitakkasantosādayo pannarasa santosā. Te piṇḍapāte vuttanayeneva veditabbā. Senāsanapaṭisaṃyuttāni pana pañca dhutaṅgāni āraññikaṅgaṃ rukkhamūlikaṅgaṃ abbhokāsikaṅgaṃ sosānikaṅgaṃ yathāsanthatikaṅganti. Iti senāsanasantosaṃ mahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno paccekasambuddho imāni pañca dhutaṅgāni gopeti, imāni gopento senāsanasantosamahāariyavaṃsavasena santuṭṭho hoti.
ఇతి ఆయస్మా ధమ్మసేనాపతి సారిపుత్తత్థేరో పథవిం పత్థరమానో వియ సాగరకుచ్ఛిం పూరయమానో వియ ఆకాసం విత్థారయమానో వియ చ పఠమం చీవరసన్తోసం అరియవంసం కథేత్వా చన్దం ఉట్ఠాపేన్తో వియ సూరియం ఉల్లఙ్ఘేన్తో వియ చ దుతియపిణ్డపాతసన్తోసం కథేత్వా సినేరుం ఉక్ఖిపేన్తో వియ తతియం సేనాసనసన్తోసం అరియవంసం కథేత్వా ఇదాని గిలానపచ్చయసన్తోసం అరియవంసం కథేతుం ‘‘సన్తుట్ఠో హోతి ఇతరీతరేన గిలానపచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారేనా’’తిఆదిమాహ. తం పిణ్డపాతగతికమేవ. తత్థ యథాలాభయథాబలయథాసారుప్పసన్తోసేనేవ సన్తుస్సితబ్బం. భావనారామఅరియవంసో పన ఇధ అనాగతో, నేసజ్జికఙ్గం భావనారామఅరియవంసం భజతి (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౩౦౯; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪.౨౮). వుత్తమ్పి చేతం –
Iti āyasmā dhammasenāpati sāriputtatthero pathaviṃ pattharamāno viya sāgarakucchiṃ pūrayamāno viya ākāsaṃ vitthārayamāno viya ca paṭhamaṃ cīvarasantosaṃ ariyavaṃsaṃ kathetvā candaṃ uṭṭhāpento viya sūriyaṃ ullaṅghento viya ca dutiyapiṇḍapātasantosaṃ kathetvā sineruṃ ukkhipento viya tatiyaṃ senāsanasantosaṃ ariyavaṃsaṃ kathetvā idāni gilānapaccayasantosaṃ ariyavaṃsaṃ kathetuṃ ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena gilānapaccayabhesajjaparikkhārenā’’tiādimāha. Taṃ piṇḍapātagatikameva. Tattha yathālābhayathābalayathāsāruppasantoseneva santussitabbaṃ. Bhāvanārāmaariyavaṃso pana idha anāgato, nesajjikaṅgaṃ bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ bhajati (dī. ni. aṭṭha. 3.309; a. ni. aṭṭha. 2.4.28). Vuttampi cetaṃ –
‘‘పఞ్చ సేనాసనే వుత్తా, పఞ్చ ఆహారనిస్సితా;
‘‘Pañca senāsane vuttā, pañca āhāranissitā;
ఏకో వీరియసంయుత్తో, ద్వే చ చీవరనిస్సితా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౩౦౯; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪.౨౮);
Eko vīriyasaṃyutto, dve ca cīvaranissitā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 3.309; a. ni. aṭṭha. 2.4.28);
పోరాణే అగ్గఞ్ఞే అరియవంసే ఠితోతి ఏత్థ పోరాణేతి న అధునుప్పత్తికే. అగ్గఞ్ఞేతి అగ్గేహి జానితబ్బే. అరియవంసేతి అరియానం వంసే. యథా హి ఖత్తియవంసో బ్రాహ్మణవంసో వేస్సవంసో సుద్దవంసో సమణవంసో కులవంసో రాజవంసో, ఏవమయమ్పి అట్ఠమో అరియవంసో, అరియతన్తి అరియపవేణి నామ హోతి. సో ఖో పనాయం వంసో ఇమేసం వంసానం మూలగన్ధాదీనం కాలానుసారిగన్ధాదయో వియ అగ్గమక్ఖాయతి. కే పన తే అరియా, యేసం ఏసో వంసోతి? అరియా వుచ్చన్తి బుద్ధా చ పచ్చేకబుద్ధా చ తథాగతసావకా చ, ఏతేసం అరియానం వంసోతి అరియవంసో. ఇతో పుబ్బే హి సతసహస్సకప్పాధికానం చతున్నం అసఙ్ఖ్యేయ్యానం మత్థకే తణ్హఙ్కరో మేధఙ్కరో సరణఙ్కరో దీపఙ్కరోతి చత్తారో బుద్ధా ఉప్పన్నా, తే అరియా, తేసం అరియానం వంసోతి అరియవంసో. తేసం బుద్ధానం పరినిబ్బానతో అపరభాగే అసఙ్ఖ్యేయ్యం అతిక్కమిత్వా కోణ్డఞ్ఞో నామ బుద్ధో ఉప్పన్నో…పే॰… ఇమస్మిం కప్పే కకుసన్ధో కోణాగమనో కస్సపో అమ్హాకం భగవా గోతమోతి చత్తారో బుద్ధా ఉప్పన్నా, తేసం అరియానం వంసోతి అరియవంసో. అపి చ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నానం సబ్బబుద్ధపచ్చేకబుద్ధబుద్ధసావకానం అరియానం వంసోతి అరియవంసో, తస్మిం అరియవంసే (అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪.౨౮). ఠితోతి పతిట్ఠితో. సేసం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
Porāṇe aggaññe ariyavaṃse ṭhitoti ettha porāṇeti na adhunuppattike. Aggaññeti aggehi jānitabbe. Ariyavaṃseti ariyānaṃ vaṃse. Yathā hi khattiyavaṃso brāhmaṇavaṃso vessavaṃso suddavaṃso samaṇavaṃso kulavaṃso rājavaṃso, evamayampi aṭṭhamo ariyavaṃso, ariyatanti ariyapaveṇi nāma hoti. So kho panāyaṃ vaṃso imesaṃ vaṃsānaṃ mūlagandhādīnaṃ kālānusārigandhādayo viya aggamakkhāyati. Ke pana te ariyā, yesaṃ eso vaṃsoti? Ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, etesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Ito pubbe hi satasahassakappādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā uppannā, te ariyā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Tesaṃ buddhānaṃ parinibbānato aparabhāge asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma buddho uppanno…pe… imasmiṃ kappe kakusandho koṇāgamano kassapo amhākaṃ bhagavā gotamoti cattāro buddhā uppannā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso. Api ca atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ vaṃsoti ariyavaṃso, tasmiṃ ariyavaṃse (a. ni. aṭṭha. 2.4.28). Ṭhitoti patiṭṭhito. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
అట్ఠమగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Aṭṭhamagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౨౯. నవమే అయం యోజనా – దుస్సఙ్గహా పబ్బజితాపి ఏకే, యే అసన్తోసాభిభూతా, తథావిధా ఏవ చ అథో గహట్ఠా ఘరమావసన్తా. ఏతమహం దుస్సఙ్గహభావం జిగుచ్ఛన్తో విపస్సనం ఆరభిత్వా పచ్చేకబోధిం అధిగతోమ్హీతి. సేసం పురిమనయేనేవ వేదితబ్బం.
129. Navame ayaṃ yojanā – dussaṅgahā pabbajitāpi eke, ye asantosābhibhūtā, tathāvidhā eva ca atho gahaṭṭhā gharamāvasantā. Etamahaṃ dussaṅgahabhāvaṃ jigucchanto vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
నిద్దేసే అనస్సవాతి వచనం అస్సవనకా. అవచనకరాతి దుబ్బచా. పటిలోమవుత్తినోతి పచ్చనీకం కథనసీలా, పటిమల్లా హుత్వా పవత్తన్తీతి అత్థో. అఞ్ఞేనేవ ముఖం కరోన్తీతి ఓవాదదాయకే దిస్వా ముఖం పరివత్తేత్వా అఞ్ఞం దిసాభాగం ఓలోకేన్తి. అబ్యావటో హుత్వాతి అవావటో హుత్వా. అనపేక్ఖో హుత్వాతి అనల్లీనో హుత్వా.
Niddese anassavāti vacanaṃ assavanakā. Avacanakarāti dubbacā. Paṭilomavuttinoti paccanīkaṃ kathanasīlā, paṭimallā hutvā pavattantīti attho. Aññeneva mukhaṃ karontīti ovādadāyake disvā mukhaṃ parivattetvā aññaṃ disābhāgaṃ olokenti. Abyāvaṭo hutvāti avāvaṭo hutvā. Anapekkho hutvāti anallīno hutvā.
నవమగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Navamagāthāniddesavaṇṇanā.
౧౩౦. దసమే ఓరోపయిత్వాతి అపనేత్వా. గిహిబ్యఞ్జనానీతి కేసమస్సుఓదాతవత్థాలఙ్కారమాలాగన్ధవిలేపనఇత్థిపుత్తదాసిదాసాదీని. ఏతాని గిహిభావం బ్యఞ్జయన్తి, తస్మా ‘‘గిహిబ్యఞ్జనానీ’’తి వుచ్చన్తి. సఞ్ఛిన్నపత్తోతి పతితపత్తో. ఛేత్వానాతి మగ్గఞాణేన ఛిన్దిత్వా. వీరోతి మగ్గవీరియసమన్నాగతో. గిహిబన్ధనానీతి కామబన్ధనాని. కామా హి గిహీనం బన్ధనాని. అయం తావ పదత్థో.
130. Dasame oropayitvāti apanetvā. Gihibyañjanānīti kesamassuodātavatthālaṅkāramālāgandhavilepanaitthiputtadāsidāsādīni. Etāni gihibhāvaṃ byañjayanti, tasmā ‘‘gihibyañjanānī’’ti vuccanti. Sañchinnapattoti patitapatto. Chetvānāti maggañāṇena chinditvā. Vīroti maggavīriyasamannāgato. Gihibandhanānīti kāmabandhanāni. Kāmā hi gihīnaṃ bandhanāni. Ayaṃ tāva padattho.
అయం పన అధిప్పాయో – ‘‘అహో వతాహమ్పి ఓరోపయిత్వా గిహిబ్యఞ్జనాని సఞ్ఛిన్నపత్తో యథా కోవిళారో భవేయ్య’’న్తి ఏవఞ్హి చిన్తయమానో విపస్సనం ఆరభిత్వా పచ్చేకబోధిం అధిగతోమ్హీతి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౪). సేసం పురిమనయేనేవ జానితబ్బం.
Ayaṃ pana adhippāyo – ‘‘aho vatāhampi oropayitvā gihibyañjanāni sañchinnapatto yathā koviḷāro bhaveyya’’nti evañhi cintayamāno vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti (su. ni. aṭṭha. 1.44). Sesaṃ purimanayeneva jānitabbaṃ.
నిద్దేసే సారాసనఞ్చాతి సారం ఆసనం. ఛిన్నానీతి గళితాని. సఞ్ఛిన్నానీతి నిపణ్ణాని. పతితానీతి వణ్టతో ముత్తాని. పరిపతితానీతి భూమియం పతితాని.
Niddese sārāsanañcāti sāraṃ āsanaṃ. Chinnānīti gaḷitāni. Sañchinnānīti nipaṇṇāni. Patitānīti vaṇṭato muttāni. Paripatitānīti bhūmiyaṃ patitāni.
దసమగాథానిద్దేసవణ్ణనా.
Dasamagāthāniddesavaṇṇanā.
పఠమవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / చూళనిద్దేసపాళి • Cūḷaniddesapāḷi / పఠమవగ్గో • Paṭhamavaggo