Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    ౩. పఠమవేదనాసుత్తవణ్ణనా

    3. Paṭhamavedanāsuttavaṇṇanā

    ౫౨. తతియే వేదనాతి ఆరమ్మణరసం వేదియన్తి అనుభవన్తీతి వేదనా. తా విభాగతో దస్సేతుం ‘‘సుఖా వేదనా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ సుఖ-సద్దో అత్థుద్ధారవసేన హేట్ఠా వుత్తోయేవ. దుక్ఖ-సద్దో పన ‘‘జాతిపి దుక్ఖా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩౮౭; విభ॰ ౧౯౦) దుక్ఖవత్థుస్మిం ఆగతో. ‘‘యస్మా చ ఖో, మహాలి, రూపం దుక్ఖం దుక్ఖానుపతితం దుక్ఖావక్కన్త’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౬౦) దుక్ఖారమ్మణే. ‘‘దుక్ఖో పాపస్స ఉచ్చయో’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౧౭) దుక్ఖపచ్చయే. ‘‘యావఞ్చిదం, భిక్ఖవే, న సుకరా అక్ఖానేన పాపుణితుం, యావ దుక్ఖా నిరయా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౫౦) దుక్ఖపచ్చయట్ఠానే. ‘‘సుఖస్స చ పహానా దుక్ఖస్స చ పహానా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౨౩౨; ధ॰ స॰ ౧౬౫) దుక్ఖవేదనాయం. ఇధాపి దుక్ఖవేదనాయమేవ.

    52. Tatiye vedanāti ārammaṇarasaṃ vediyanti anubhavantīti vedanā. Tā vibhāgato dassetuṃ ‘‘sukhā vedanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sukha-saddo atthuddhāravasena heṭṭhā vuttoyeva. Dukkha-saddo pana ‘‘jātipi dukkhā’’tiādīsu (dī. ni. 2.387; vibha. 190) dukkhavatthusmiṃ āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ dukkhaṃ dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) dukkhārammaṇe. ‘‘Dukkho pāpassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 117) dukkhapaccaye. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukarā akkhānena pāpuṇituṃ, yāva dukkhā nirayā’’tiādīsu (ma. ni. 3.250) dukkhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’tiādīsu (dī. ni. 1.232; dha. sa. 165) dukkhavedanāyaṃ. Idhāpi dukkhavedanāyameva.

    వచనత్థతో పన సుఖయతీతి సుఖా. దుక్ఖయతీతి దుక్ఖా. న దుక్ఖా న సుఖాతి అదుక్ఖమసుఖా, మకారో పదసన్ధివసేన వుత్తో. తాసు ఇట్ఠానుభవనలక్ఖణా సుఖా, అనిట్ఠానుభవనలక్ఖణా దుక్ఖా, ఉభయవిపరీతానుభవనలక్ఖణా అదుక్ఖమసుఖా. తస్మా సుఖదుక్ఖవేదనానం ఉప్పత్తి పాకటా, న అదుక్ఖమసుఖాయ. యదా హి సుఖం ఉప్పజ్జతి, సకలసరీరం భేన్తం మద్దన్తం ఫరమానం సతధోతసప్పిం ఖాదాపేన్తం వియ, సతపాకతేలం మక్ఖేన్తం వియ, ఘటసహస్సేన పరిళాహం నిబ్బాపయమానం వియ చ ‘‘అహో సుఖం, అహో సుఖ’’న్తి వాచం నిచ్ఛారయమానమేవ ఉప్పజ్జతి. యదా దుక్ఖం ఉప్పజ్జతి, సకలసరీరం ఖోభేన్తం మద్దన్తం ఫరమానం తత్తఫాలం పవేసేన్తం వియ విలీనతమ్బలోహం ఆసిఞ్చన్తం వియ చ ‘‘అహో దుక్ఖం, అహో దుక్ఖ’’న్తి విప్పలాపేన్తమేవ ఉప్పజ్జతి. ఇతి సుఖదుక్ఖవేదనానం ఉప్పత్తి పాకటా.

    Vacanatthato pana sukhayatīti sukhā. Dukkhayatīti dukkhā. Na dukkhā na sukhāti adukkhamasukhā, makāro padasandhivasena vutto. Tāsu iṭṭhānubhavanalakkhaṇā sukhā, aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā dukkhā, ubhayaviparītānubhavanalakkhaṇā adukkhamasukhā. Tasmā sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā, na adukkhamasukhāya. Yadā hi sukhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ bhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ satadhotasappiṃ khādāpentaṃ viya, satapākatelaṃ makkhentaṃ viya, ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya ca ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati. Yadā dukkhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya vilīnatambalohaṃ āsiñcantaṃ viya ca ‘‘aho dukkhaṃ, aho dukkha’’nti vippalāpentameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā.

    అదుక్ఖమసుఖా పన దుబ్బిజానా దుద్దీపనా అన్ధకారా అవిభూతా. సా సుఖదుక్ఖానం అపగమే సాతాసాతపటిపక్ఖవసేన మజ్ఝత్తాకారభూతా నయతో గణ్హన్తస్సేవ పాకటా హోతి. యథా కిం? యథా పుబ్బాపరం సపంసుకే పదేసే ఉపచరితమగ్గవసేన పిట్ఠిపాసాణే మిగేన గతమగ్గో, ఏవం ఇట్ఠానిట్ఠారమ్మణేసు సుఖదుక్ఖానుభవనేనపి మజ్ఝత్తారమ్మణానుభవనభావేన విఞ్ఞాయతి. మజ్ఝత్తారమ్మణగ్గహణం పిట్ఠిపాసాణగమనం వియ ఇట్ఠానిట్ఠారమ్మణగ్గహణాభావతో . యఞ్చ తత్రానుభవనం, సా అదుక్ఖమసుఖాతి.

    Adukkhamasukhā pana dubbijānā duddīpanā andhakārā avibhūtā. Sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭipakkhavasena majjhattākārabhūtā nayato gaṇhantasseva pākaṭā hoti. Yathā kiṃ? Yathā pubbāparaṃ sapaṃsuke padese upacaritamaggavasena piṭṭhipāsāṇe migena gatamaggo, evaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanenapi majjhattārammaṇānubhavanabhāvena viññāyati. Majjhattārammaṇaggahaṇaṃ piṭṭhipāsāṇagamanaṃ viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇaggahaṇābhāvato . Yañca tatrānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhāti.

    ఏవమేత్థ సుఖదుక్ఖఅదుక్ఖమసుఖభావేన తిధా వుత్తాపి కత్థచి సుఖదుక్ఖభావేన ద్విధా వుత్తా. యథాహ – ‘‘ద్వేపి మయా, ఆనన్ద, వేదనా వుత్తా, పరియాయేన సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౮౯). కత్థచి తిస్సోపి విసుం విసుం సుఖదుక్ఖఅదుక్ఖమసుఖభావేన ‘‘సుఖా వేదనా ఠితిసుఖా విపరిణామదుక్ఖా, దుక్ఖా వేదనా ఠితిదుక్ఖా విపరిణామసుఖా, అదుక్ఖమసుఖా వేదనా ఞాణసుఖా అఞ్ఞాణదుక్ఖా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౫). కత్థచి సబ్బాపి దుక్ఖభావేన. వుత్తఞ్హేతం ‘‘యం కిఞ్చి వేదయితం, సబ్బం తం దుక్ఖస్మిన్తి వదామీ’’తి (సం॰ ని॰ ౪.౨౫౯).

    Evamettha sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena tidhā vuttāpi katthaci sukhadukkhabhāvena dvidhā vuttā. Yathāha – ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā, pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’ti (ma. ni. 2.89). Katthaci tissopi visuṃ visuṃ sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena ‘‘sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Katthaci sabbāpi dukkhabhāvena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259).

    తత్థ సియా – యది తిస్సో వేదనా యథా ఇధ వుత్తా, అఞ్ఞేసు చ ఏదిసేసు సుత్తేసు అభిధమ్మే చ ఏవం అవత్వా కస్మా ఏవం వుత్తం ‘‘యం కిఞ్చి వేదయితం, సబ్బం తం దుక్ఖస్మిన్తి వదామీ’’తి, ‘‘ద్వేపి మయా, ఆనన్ద, వేదనా వుత్తా’’తి చ? సన్ధాయభాసితమేతం, తస్మా సా పరియాయదేసనా. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –

    Tattha siyā – yadi tisso vedanā yathā idha vuttā, aññesu ca edisesu suttesu abhidhamme ca evaṃ avatvā kasmā evaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti, ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā’’ti ca? Sandhāyabhāsitametaṃ, tasmā sā pariyāyadesanā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘సఙ్ఖారానిచ్చతం, ఆనన్ద, మయా సన్ధాయ భాసితం సఙ్ఖారవిపరిణామతం, ‘యం కిఞ్చి వేదయితం, సబ్బం తం దుక్ఖస్మి’’’న్తి (సం॰ ని॰ ౪.౨౫౯).

    ‘‘Saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ, ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti (saṃ. ni. 4.259).

    ‘‘ద్వేపి మయా, ఆనన్ద, వేదనా వుత్తా పరియాయేనా’’తి చ (సం॰ ని॰ ౪.౨౫౯).

    ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyenā’’ti ca (saṃ. ni. 4.259).

    ఏత్థ హి సుఖా అదుక్ఖమసుఖాతి ఇమాసం ద్విన్నం వేదనానం నిప్పరియాయేన దుక్ఖభావో నత్థి, వేనేయ్యజ్ఝాసయేన పన తత్థ నిచ్ఛన్దదస్సనత్థం పరియాయేన దుక్ఖభావో వుత్తోతి సా తాదిసీ పరియాయదేసనా. అయం పన వేదనత్తయదేసనా సభావకథాతి కత్వా నిప్పరియాయదేసనాతి అయమేత్థ ఆచరియానం సమానకథా.

    Ettha hi sukhā adukkhamasukhāti imāsaṃ dvinnaṃ vedanānaṃ nippariyāyena dukkhabhāvo natthi, veneyyajjhāsayena pana tattha nicchandadassanatthaṃ pariyāyena dukkhabhāvo vuttoti sā tādisī pariyāyadesanā. Ayaṃ pana vedanattayadesanā sabhāvakathāti katvā nippariyāyadesanāti ayamettha ācariyānaṃ samānakathā.

    వితణ్డవాదీ పనాహ ‘‘దుక్ఖతాద్వయవచనతో పరియాయదేసనావ వేదనత్తయదేసనా’’తి. సో ‘‘మా హేవ’’న్తిస్స వచనీయో, యస్మా భగవతా సబ్బాసం వేదనానం దుక్ఖభావో అధిప్పాయవసేన వుత్తో ‘‘సఙ్ఖారానిచ్చతం, ఆనన్ద, మయా సన్ధాయ భాసితం సఙ్ఖారవిపరిణామతం ‘యం కిఞ్చి వేదయితం, సబ్బం తం దుక్ఖస్మి’’’న్తి. యది పనేత్థ వేదనత్తయదేసనా పరియాయదేసనా సియా, ‘‘ఇదం మయా సన్ధాయ భాసితం తిస్సో వేదనా’’తి వత్తబ్బం సియా, న పనేతం వుత్తం.

    Vitaṇḍavādī panāha ‘‘dukkhatādvayavacanato pariyāyadesanāva vedanattayadesanā’’ti. So ‘‘mā heva’’ntissa vacanīyo, yasmā bhagavatā sabbāsaṃ vedanānaṃ dukkhabhāvo adhippāyavasena vutto ‘‘saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti. Yadi panettha vedanattayadesanā pariyāyadesanā siyā, ‘‘idaṃ mayā sandhāya bhāsitaṃ tisso vedanā’’ti vattabbaṃ siyā, na panetaṃ vuttaṃ.

    అపిచాయమేవ వత్తబ్బో ‘‘కో, పనావుసో, వేదనత్తయదేసనాయ అధిప్పాయో’’తి? సచే వదేయ్య ‘‘ముదుకా దుక్ఖా వేదనా సుఖా, అధిమత్తా దుక్ఖా, మజ్ఝిమా అదుక్ఖమసుఖాతి వేనేయ్యజ్ఝాసయేన వుత్తా. తాసు హి న సత్తానం సుఖాదివడ్ఢీ’’తి. సో వత్తబ్బో – కో పనావుసో దుక్ఖవేదనాయ సభావో, యేన ‘‘సబ్బా వేదనా దుక్ఖా’’తి వుచ్చేయ్యుం? యది యాయ ఉప్పన్నాయ సత్తా వియోగమేవ ఇచ్ఛన్తి, సో దుక్ఖవేదనాయ సభావో. యాయ చ పన ఉప్పన్నాయ సత్తా అవియోగమేవ ఇచ్ఛన్తి, యాయ న ఉభయం ఇచ్ఛన్తి, సా కథం దుక్ఖవేదనా సియా? అథ యా అత్తనో నిస్సయస్స ఉపఘాతకారీ, సా దుక్ఖా. యా అనుగ్గహకారీ, సా కథం దుక్ఖా సియా. అథ పన యదరియా దుక్ఖతో పస్సన్తి, సో దుక్ఖవేదనాయ సభావో, సఙ్ఖారదుక్ఖతాయ వేదనం అరియా దుక్ఖతో పస్సన్తి, సా చ అభిణ్హసభావాతి కథం తాసం వేదనానం ముదుమజ్ఝిమాధిమత్తదుక్ఖభావో సియా? యది చ సఙ్ఖారదుక్ఖతాయ ఏవ వేదనానం దుక్ఖభావో సియా, ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, దుక్ఖతాయో దుక్ఖదుక్ఖతా, విపరిణామదుక్ఖతా, సఙ్ఖారదుక్ఖతా’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౩౦౫) అయం దుక్ఖతానం విభాగదేసనా నిప్పయోజనా సియా. తథా చ సతి సుత్తమేవ పటిబాహితం సియా, పురిమేసు చ తీసు రూపావచరజ్ఝానేసు ముదుకా దుక్ఖా వేదనాతి ఆపజ్జతి సుఖవేదనావచనతో. చతుత్థజ్ఝానే అరూపజ్ఝానేసు చ మజ్ఝిమా, అదుక్ఖమసుఖవేదనావచనతో. ఏవం సన్తే పురిమా తిస్సో రూపావచరసమాపత్తియో చతుత్థజ్ఝానసమాపత్తియా అరూపసమాపత్తీహి చ సన్తతరాతి ఆపజ్జతి. కథం వా సన్తతరప్పణీతతరాసు సమాపత్తీసు దుక్ఖవేదనాయ అధికభావో యుజ్జతి? తస్మా వేదనత్తయదేసనాయ పరియాయదేసనాభావో న యుత్తోతి.

    Apicāyameva vattabbo ‘‘ko, panāvuso, vedanattayadesanāya adhippāyo’’ti? Sace vadeyya ‘‘mudukā dukkhā vedanā sukhā, adhimattā dukkhā, majjhimā adukkhamasukhāti veneyyajjhāsayena vuttā. Tāsu hi na sattānaṃ sukhādivaḍḍhī’’ti. So vattabbo – ko panāvuso dukkhavedanāya sabhāvo, yena ‘‘sabbā vedanā dukkhā’’ti vucceyyuṃ? Yadi yāya uppannāya sattā viyogameva icchanti, so dukkhavedanāya sabhāvo. Yāya ca pana uppannāya sattā aviyogameva icchanti, yāya na ubhayaṃ icchanti, sā kathaṃ dukkhavedanā siyā? Atha yā attano nissayassa upaghātakārī, sā dukkhā. Yā anuggahakārī, sā kathaṃ dukkhā siyā. Atha pana yadariyā dukkhato passanti, so dukkhavedanāya sabhāvo, saṅkhāradukkhatāya vedanaṃ ariyā dukkhato passanti, sā ca abhiṇhasabhāvāti kathaṃ tāsaṃ vedanānaṃ mudumajjhimādhimattadukkhabhāvo siyā? Yadi ca saṅkhāradukkhatāya eva vedanānaṃ dukkhabhāvo siyā, ‘‘tisso imā, bhikkhave, dukkhatāyo dukkhadukkhatā, vipariṇāmadukkhatā, saṅkhāradukkhatā’’ti (dī. ni. 3.305) ayaṃ dukkhatānaṃ vibhāgadesanā nippayojanā siyā. Tathā ca sati suttameva paṭibāhitaṃ siyā, purimesu ca tīsu rūpāvacarajjhānesu mudukā dukkhā vedanāti āpajjati sukhavedanāvacanato. Catutthajjhāne arūpajjhānesu ca majjhimā, adukkhamasukhavedanāvacanato. Evaṃ sante purimā tisso rūpāvacarasamāpattiyo catutthajjhānasamāpattiyā arūpasamāpattīhi ca santatarāti āpajjati. Kathaṃ vā santatarappaṇītatarāsu samāpattīsu dukkhavedanāya adhikabhāvo yujjati? Tasmā vedanattayadesanāya pariyāyadesanābhāvo na yuttoti.

    యం పన వుత్తం ‘‘దుక్ఖే సుఖన్తి సఞ్ఞావిపల్లాసో’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౪౯; పటి॰ మ॰ ౧.౨౩౬), తం కథన్తి? విపరిణామదుక్ఖతాయ సఙ్ఖారదుక్ఖతాయ చ యథాభూతానవబోధేన యా ఏకన్తతో సుఖసఞ్ఞా, యా చ దుక్ఖనిమిత్తే సుఖనిమిత్తసఞ్ఞా, తం సన్ధాయ వుత్తం. ఏవమ్పి ‘‘సుఖా, భిక్ఖవే, వేదనా దుక్ఖతో దట్ఠబ్బా’’తి (ఇతివు॰ ౫౩) ఇదం పన కథన్తి? ఇదం పన విపరిణామదస్సనే సన్నియోజనత్థం వుత్తం తస్స తత్థ విరాగుప్పత్తియా ఉపాయభావతో సుఖవేదనాయ బహుదుక్ఖానుగతభావతో చ. తథా హి దుక్ఖస్స హేతుభావతో అనేకేహి దుక్ఖధమ్మేహి అనుబద్ధత్తా చ పణ్డితా సుఖమ్పి దుక్ఖమిచ్చేవ పటిపన్నా.

    Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘dukkhe sukhanti saññāvipallāso’’ti (a. ni. 4.49; paṭi. ma. 1.236), taṃ kathanti? Vipariṇāmadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya ca yathābhūtānavabodhena yā ekantato sukhasaññā, yā ca dukkhanimitte sukhanimittasaññā, taṃ sandhāya vuttaṃ. Evampi ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti (itivu. 53) idaṃ pana kathanti? Idaṃ pana vipariṇāmadassane sanniyojanatthaṃ vuttaṃ tassa tattha virāguppattiyā upāyabhāvato sukhavedanāya bahudukkhānugatabhāvato ca. Tathā hi dukkhassa hetubhāvato anekehi dukkhadhammehi anubaddhattā ca paṇḍitā sukhampi dukkhamicceva paṭipannā.

    ఏవమ్పి నత్థేవ సుఖా వేదనా, సుఖహేతూనం నియమాభావతో. యే హి సుఖవేదనాయ హేతుసమ్మతా ఘాసచ్ఛాదనాదయో, తే ఏవ అధిమత్తం అకాలే చ పటిసేవియమానా దుక్ఖవేదనాయ హేతుభావమాపజ్జన్తి. న చ యేనేవ హేతునా సుఖం, తేనేవ దుక్ఖన్తి యుత్తం వత్తుం. తస్మా న తే సుఖహేతూ, దుక్ఖన్తరాపగమే పన అవిఞ్ఞూనం సుఖసఞ్ఞా యథా చిరతరం ఠానాదిఇరియాపథసమఙ్గీ హుత్వా తదఞ్ఞఇరియాపథసమాయోగే మహన్తఞ్చ భారం వహతో భారనిక్ఖేపే చేవ వూపసమే చ, తస్మా నత్థేవ సుఖన్తి? తయిదం సమ్మదేవ సుఖహేతుం అపరిఞ్ఞాయ తస్స నియమాభావపరికప్పనం. ఆరమ్మణమత్తమేవ హి కేవలం సుఖహేతుం మనసికత్వా ఏవం వుత్తం, అజ్ఝత్తికసరీరస్స అవత్థావిసేసం సముదితం పన ఏకజ్ఝం తదుభయం సుఖాదిహేతూతి వేదితబ్బం. యాదిసఞ్చ తదుభయం సుఖవేదనాయ హేతు, తాదిసం న కదాచిపి దుక్ఖవేదనాయ హేతు హోతీతి వవత్థితా ఏవ సుఖాదిహేతు. యథా నామ తేజోధాతు సాలియవడాకసస్సాదీనం యాదిసమవత్థన్తరం పత్వా సాతమధురభావహేతు హోతి, న తాదిసమేవ పత్వా కదాచిపి అసాతఅమధురభావహేతు హోతి, ఏవంసమ్పదమిదం దట్ఠబ్బం.

    Evampi nattheva sukhā vedanā, sukhahetūnaṃ niyamābhāvato. Ye hi sukhavedanāya hetusammatā ghāsacchādanādayo, te eva adhimattaṃ akāle ca paṭiseviyamānā dukkhavedanāya hetubhāvamāpajjanti. Na ca yeneva hetunā sukhaṃ, teneva dukkhanti yuttaṃ vattuṃ. Tasmā na te sukhahetū, dukkhantarāpagame pana aviññūnaṃ sukhasaññā yathā cirataraṃ ṭhānādiiriyāpathasamaṅgī hutvā tadaññairiyāpathasamāyoge mahantañca bhāraṃ vahato bhāranikkhepe ceva vūpasame ca, tasmā nattheva sukhanti? Tayidaṃ sammadeva sukhahetuṃ apariññāya tassa niyamābhāvaparikappanaṃ. Ārammaṇamattameva hi kevalaṃ sukhahetuṃ manasikatvā evaṃ vuttaṃ, ajjhattikasarīrassa avatthāvisesaṃ samuditaṃ pana ekajjhaṃ tadubhayaṃ sukhādihetūti veditabbaṃ. Yādisañca tadubhayaṃ sukhavedanāya hetu, tādisaṃ na kadācipi dukkhavedanāya hetu hotīti vavatthitā eva sukhādihetu. Yathā nāma tejodhātu sāliyavaḍākasassādīnaṃ yādisamavatthantaraṃ patvā sātamadhurabhāvahetu hoti, na tādisameva patvā kadācipi asātaamadhurabhāvahetu hoti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    దుక్ఖాపగమేవ కదాచి సుఖవేదనన్తరం ఉపలబ్భతి. తత్థ సుఖేయేవ సుఖసఞ్ఞా, న దుక్ఖాపగమమత్తే యథా అద్ధానగమనపరిస్సమకిలన్తస్స సమ్బాహనే ఇరియాపథపరివత్తనే చ, అఞ్ఞథా కాలన్తరేపి పరిస్సమాపగమే తాదిసీ సుఖసఞ్ఞా సియా. దుక్ఖాపగమమత్తే పన సుఖన్తి పరికప్పనా వేదనావిసేసస్స అనుపలబ్భమానత్తా. ఏకన్తేనేవ చేతం ఏవం సమ్పటిచ్ఛితబ్బం, యతో పణీతప్పణీతానియేవ ఆరమ్మణాని మహతా ఆయాసేన సత్తా అభిపత్థయన్తి, న చ నేసం యేన కేనచి యథాలద్ధమత్తేన పచ్చయేన పతికారం కాతుం సక్కా తణ్హుప్పాదేనాతి . వేదనాపచ్చయా హి తణ్హాఉపాది, తథాభావే చ సుగన్ధమధురసుఖసమ్ఫస్సాదివత్థూనం ఇతరీతరభావేన సుఖవిసేససఞ్ఞా జాయమానా కతమస్స దుక్ఖవిసేసస్స అపగమనే ఘానజివ్హాకాయద్వారేసు, సోతద్వారే చ దిబ్బసఙ్గీతసదిసపఞ్చఙ్గికతూరియసద్దావధారణే. తస్మా న దుక్ఖవేదనాయమేవ దుక్ఖన్తరాపగమే సుఖసఞ్ఞా, నాపి కేవలే దుక్ఖాపగమమత్తేతి ఆగమతో యుత్తితోపి వవత్థితా తిస్సో వేదనాతి భగవతో వేదనత్తయదేసనా నీతత్థాయేవ, న నేయ్యత్థాతి సఞ్ఞాపేతబ్బం. ఏవఞ్చేతం ఉపేతి, ఇచ్చేతం కుసలం, నో చే, కమ్మం కత్వా ఉయ్యోజేతబ్బో ‘‘గచ్ఛ యథాసుఖ’’న్తి.

    Dukkhāpagameva kadāci sukhavedanantaraṃ upalabbhati. Tattha sukheyeva sukhasaññā, na dukkhāpagamamatte yathā addhānagamanaparissamakilantassa sambāhane iriyāpathaparivattane ca, aññathā kālantarepi parissamāpagame tādisī sukhasaññā siyā. Dukkhāpagamamatte pana sukhanti parikappanā vedanāvisesassa anupalabbhamānattā. Ekanteneva cetaṃ evaṃ sampaṭicchitabbaṃ, yato paṇītappaṇītāniyeva ārammaṇāni mahatā āyāsena sattā abhipatthayanti, na ca nesaṃ yena kenaci yathāladdhamattena paccayena patikāraṃ kātuṃ sakkā taṇhuppādenāti . Vedanāpaccayā hi taṇhāupādi, tathābhāve ca sugandhamadhurasukhasamphassādivatthūnaṃ itarītarabhāvena sukhavisesasaññā jāyamānā katamassa dukkhavisesassa apagamane ghānajivhākāyadvāresu, sotadvāre ca dibbasaṅgītasadisapañcaṅgikatūriyasaddāvadhāraṇe. Tasmā na dukkhavedanāyameva dukkhantarāpagame sukhasaññā, nāpi kevale dukkhāpagamamatteti āgamato yuttitopi vavatthitā tisso vedanāti bhagavato vedanattayadesanā nītatthāyeva, na neyyatthāti saññāpetabbaṃ. Evañcetaṃ upeti, iccetaṃ kusalaṃ, no ce, kammaṃ katvā uyyojetabbo ‘‘gaccha yathāsukha’’nti.

    ఏవమేతా అఞ్ఞమఞ్ఞపటిపక్ఖసభావవవత్థితలక్ఖణా ఏవ తిస్సో వేదనా భగవతా దేసితా. తఞ్చ ఖో విపస్సనాకమ్మికానం యోగావచరానం వేదనాముఖేన అరూపకమ్మట్ఠానదస్సనత్థం. దువిధఞ్హి కమ్మట్ఠానం రూపకమ్మట్ఠానం, అరూపకమ్మట్ఠానన్తి. తత్థ భగవా రూపకమ్మట్ఠానం కథేన్తో సఙ్ఖేపమనసికారవసేన వా విత్థారమనసికారవసేన వా చతుధాతువవత్థానాదివసేన వా కథేతి. అరూపకమ్మట్ఠానం పన కథేన్తో ఫస్సవసేన వా వేదనావసేన వా చిత్తవసేన వా కథేతి. ఏకచ్చస్స హి ఆపాథగతే ఆరమ్మణే ఆవజ్జతో తత్థ చిత్తచేతసికానం పఠమాభినిపాతో ఫస్సో తం ఆరమ్మణం ఫుసన్తో ఉప్పజ్జమానో పాకటో హోతి, ఏకచ్చస్స తం ఆరమ్మణం అనుభవన్తీ ఉప్పజ్జమానా వేదనా పాకటా హోతి, ఏకచ్చస్స తం ఆరమ్మణం విజానన్తం ఉప్పజ్జమానం విఞ్ఞాణం పాకటం హోతి. ఇతి తేసం తేసం పుగ్గలానం అజ్ఝాసయేన యథాపాకటం ఫస్సాదిముఖేన తిధా అరూపకమ్మట్ఠానం కథేతి.

    Evametā aññamaññapaṭipakkhasabhāvavavatthitalakkhaṇā eva tisso vedanā bhagavatā desitā. Tañca kho vipassanākammikānaṃ yogāvacarānaṃ vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānadassanatthaṃ. Duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ, arūpakammaṭṭhānanti. Tattha bhagavā rūpakammaṭṭhānaṃ kathento saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānādivasena vā katheti. Arūpakammaṭṭhānaṃ pana kathento phassavasena vā vedanāvasena vā cittavasena vā katheti. Ekaccassa hi āpāthagate ārammaṇe āvajjato tattha cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto phasso taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno pākaṭo hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti. Iti tesaṃ tesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayena yathāpākaṭaṃ phassādimukhena tidhā arūpakammaṭṭhānaṃ katheti.

    తత్థ యస్స ఫస్సో పాకటో హోతి, సోపి ‘‘న కేవలం ఫస్సోవ ఉప్పజ్జతి, తేన సద్ధిం తదేవ ఆరమ్మణం అనుభవమానా వేదనాపి ఉప్పజ్జతి, సఞ్జానమానా సఞ్ఞాపి, చేతయమానా చేతనాపి, విజానమానం విఞ్ఞాణమ్పి ఉప్పజ్జతీ’’తి ఫస్సపఞ్చమకేయేవ పరిగ్గణ్హాతి. యస్స వేదనా పాకటా హోతి, సోపి ‘‘న కేవలం వేదనావ ఉప్పజ్జతి, తాయ సద్ధిం ఫుసమానో ఫస్సోపి ఉప్పజ్జతి, సఞ్జానమానా సఞ్ఞాపి, చేతయమానా చేతనాపి , విజానమానం విఞ్ఞాణమ్పి ఉప్పజ్జతీ’’తి ఫస్సపఞ్చమకేయేవ పరిగ్గణ్హాతి. యస్స విఞ్ఞాణం పాకటం హోతి, సోపి ‘‘న కేవలం విఞ్ఞాణమేవ ఉప్పజ్జతి, తేన సద్ధిం తదేవారమ్మణం ఫుసమానో ఫస్సోపి ఉప్పజ్జతి, అనుభవమానా వేదనాపి, సఞ్జానమానా సఞ్ఞాపి, చేతయమానా చేతనాపి ఉప్పజ్జతీ’’తి ఫస్సపఞ్చమకేయేవ పరిగ్గణ్హాతి.

    Tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa vedanā pākaṭā hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi , vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.

    సో ‘‘ఇమే ఫస్సపఞ్చమకా ధమ్మా కింనిస్సితా’’తి ఉపధారేన్తో ‘‘వత్థునిస్సితా’’తి పజానాతి. వత్థు నామ కరజకాయో. యం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘ఇదఞ్చ పన మే విఞ్ఞాణం ఏత్థసితం ఏత్థపటిబద్ధ’’న్తి (దీ॰ ని॰ ౧.౨౩౫; మ॰ ని॰ ౨.౨౫౨). సో అత్థతో భూతా చేవ ఉపాదారూపాని చ, ఏవమేత్థ వత్థు రూపం, ఫస్సపఞ్చమకా నామన్తి నామరూపమత్తమేవ పస్సతి. రూపఞ్చేత్థ రూపక్ఖన్ధో, నామం చత్తారో అరూపినో ఖన్ధాతి పఞ్చక్ఖన్ధమత్తం హోతి. నామరూపవినిముత్తా హి పఞ్చక్ఖన్ధా, పఞ్చక్ఖన్ధవినిముత్తం వా నామరూపం నత్థి. సో ‘‘ఇమే పఞ్చక్ఖన్ధా కింహేతుకా’’తి ఉపపరిక్ఖన్తో ‘‘అవిజ్జాదిహేతుకా’’తి, తతో ‘‘పచ్చయో చేవ పచ్చయుప్పన్నఞ్చ ఇదం, అఞ్ఞో సత్తో వా పుగ్గలో వా నత్థి, సుద్ధసఙ్ఖారపుఞ్జమత్తమేవా’’తి సప్పచ్చయనామరూపవసేన తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా విపస్సనాపటిపాటియా ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా’’తి సమ్మసన్తో విచరతి. సో ‘‘అజ్జ అజ్జా’’తి పటివేధం ఆకఙ్ఖమానో తథారూపే సమయే ఉతుసప్పాయం, పుగ్గలసప్పాయం, భోజనసప్పాయం, ధమ్మస్సవనసప్పాయం వా లభిత్వా ఏకపల్లఙ్కేన నిసిన్నోవ విపస్సనం మత్థకం పాపేత్వా అరహత్తే పతిట్ఠాతి. ఏవం ఇమేసం తిణ్ణం జనానం యావ అరహత్తా కమ్మట్ఠానం వేదితబ్బం. ఇధ పన భగవా వేదనావసేన బుజ్ఝనకానం అజ్ఝాసయేన అరూపకమ్మట్ఠానం కథేన్తో వేదనావసేన కథేసి. తత్థ –

    So ‘‘ime phassapañcamakā dhammā kiṃnissitā’’ti upadhārento ‘‘vatthunissitā’’ti pajānāti. Vatthu nāma karajakāyo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ etthasitaṃ etthapaṭibaddha’’nti (dī. ni. 1.235; ma. ni. 2.252). So atthato bhūtā ceva upādārūpāni ca, evamettha vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāmanti nāmarūpamattameva passati. Rūpañcettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. Nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttaṃ vā nāmarūpaṃ natthi. So ‘‘ime pañcakkhandhā kiṃhetukā’’ti upaparikkhanto ‘‘avijjādihetukā’’ti, tato ‘‘paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevā’’ti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti sammasanto vicarati. So ‘‘ajja ajjā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe samaye utusappāyaṃ, puggalasappāyaṃ, bhojanasappāyaṃ, dhammassavanasappāyaṃ vā labhitvā ekapallaṅkena nisinnova vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. Evaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Idha pana bhagavā vedanāvasena bujjhanakānaṃ ajjhāsayena arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāvasena kathesi. Tattha –

    ‘‘లక్ఖణఞ్చ అధిట్ఠానం, ఉప్పత్తి అనుసయో తథా;

    ‘‘Lakkhaṇañca adhiṭṭhānaṃ, uppatti anusayo tathā;

    ఠానం పవత్తికాలో చ, ఇన్ద్రియఞ్చ ద్విధాదితా’’తి. –

    Ṭhānaṃ pavattikālo ca, indriyañca dvidhāditā’’ti. –

    ఇదం పకిణ్ణకం వేదితబ్బం – తత్థ లక్ఖణం హేట్ఠా వుత్తమేవ. అధిట్ఠానన్తి ఫస్సో. ‘‘ఫస్సపచ్చయా వేదనా’’తి హి వచనతో ఫస్సో వేదనాయ అధిట్ఠానం. తథా హి సో వేదనాధిట్ఠానభావతో నిచ్చమ్మగావీఉపమాయ ఉపమితో. తత్థ సుఖవేదనీయో ఫస్సో సుఖాయ వేదనాయ అధిట్ఠానం, దుక్ఖవేదనీయో ఫస్సో దుక్ఖాయ వేదనాయ, అదుక్ఖమసుఖవేదనీయో ఫస్సో అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ అధిట్ఠానం, ఆసన్నకారణన్తి అత్థో. వేదనా కస్స పదట్ఠానం? ‘‘వేదనాపచ్చయా తణ్హా’’తి వచనతో తణ్హాయ పదట్ఠానం అభిపత్థనీయభావతో. సుఖా వేదనా తావ తణ్హాయ పదట్ఠానం హోతు, ఇతరా పన కథన్తి? వుచ్చతే సుఖసమఙ్గీపి తావ తంసదిసం తతో వా ఉత్తరితరం సుఖం అభిపత్థేతి, కిమఙ్గ పన దుక్ఖసమఙ్గీభూతో. అదుక్ఖమసుఖా చ సన్తభావేన సుఖమిచ్చేవ వుచ్చతీతి తిస్సోపి వేదనా తణ్హాయ పదట్ఠానం.

    Idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – tattha lakkhaṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Adhiṭṭhānanti phasso. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vacanato phasso vedanāya adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi so vedanādhiṭṭhānabhāvato niccammagāvīupamāya upamito. Tattha sukhavedanīyo phasso sukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, dukkhavedanīyo phasso dukkhāya vedanāya, adukkhamasukhavedanīyo phasso adukkhamasukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, āsannakāraṇanti attho. Vedanā kassa padaṭṭhānaṃ? ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti vacanato taṇhāya padaṭṭhānaṃ abhipatthanīyabhāvato. Sukhā vedanā tāva taṇhāya padaṭṭhānaṃ hotu, itarā pana kathanti? Vuccate sukhasamaṅgīpi tāva taṃsadisaṃ tato vā uttaritaraṃ sukhaṃ abhipattheti, kimaṅga pana dukkhasamaṅgībhūto. Adukkhamasukhā ca santabhāvena sukhamicceva vuccatīti tissopi vedanā taṇhāya padaṭṭhānaṃ.

    ఉప్పత్తీతి ఉప్పత్తికారణం. ఇట్ఠారమ్మణభూతా హి సత్తసఙ్ఖారా సుఖవేదనాయ ఉప్పత్తికారణం, తే ఏవ అనిట్ఠారమ్మణభూతా దుక్ఖవేదనాయ, మజ్ఝత్తారమ్మణభూతా అదుక్ఖమసుఖాయ. విపాకతో తదాకారగ్గహణతో చేత్థ ఇట్ఠానిట్ఠతా వేదితబ్బా.

    Uppattīti uppattikāraṇaṃ. Iṭṭhārammaṇabhūtā hi sattasaṅkhārā sukhavedanāya uppattikāraṇaṃ, te eva aniṭṭhārammaṇabhūtā dukkhavedanāya, majjhattārammaṇabhūtā adukkhamasukhāya. Vipākato tadākāraggahaṇato cettha iṭṭhāniṭṭhatā veditabbā.

    అనుసయోతి ఇమాసు తీసు వేదనాసు సుఖాయ వేదనాయ రాగానుసయో అనుసేతి, దుక్ఖాయ వేదనాయ పటిఘానుసయో, అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ అవిజ్జానుసయో అనుసేతి. వుత్తఞ్హేతం –

    Anusayoti imāsu tīsu vedanāsu sukhāya vedanāya rāgānusayo anuseti, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo, adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anuseti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘సుఖాయ ఖో, ఆవుసో విసాఖ, వేదనాయ రాగానుసయో అనుసేతీ’’తిఆది (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౫).

    ‘‘Sukhāya kho, āvuso visākha, vedanāya rāgānusayo anusetī’’tiādi (ma. ni. 1.465).

    దిట్ఠిమానానుసయా చేత్థ రాగపక్ఖియా కాతబ్బా. సుఖాభినన్దనేన హి దిట్ఠిగతికా ‘‘సస్సత’’న్తిఆదినా సక్కాయే అభినివిసన్తి, మానజాతికా చ మానం జప్పేన్తి ‘‘సేయ్యోహమస్మీ’’తిఆదినా. విచికిచ్ఛానుసయో పన అవిజ్జాపక్ఖికో కాతబ్బో. తథా హి వుత్తం పటిచ్చసముప్పాదవిభఙ్గే (విభ॰ ౨౮౮-౨౮౯) ‘‘వేదనాపచ్చయా విచికిచ్ఛా’’తి. అనుసయానఞ్చ తత్థ తత్థ సన్తానే అప్పహీనభావేన థామగమనం. తస్మా ‘‘సుఖాయ వేదనాయ రాగానుసయో అనుసేతీ’’తి మగ్గేన అప్పహీనత్తా అనురూపకారణలాభే ఉప్పజ్జనారహో రాగో, తత్థ సయితో వియ హోతీతి అత్థో. ఏస నయో సేసేసుపి.

    Diṭṭhimānānusayā cettha rāgapakkhiyā kātabbā. Sukhābhinandanena hi diṭṭhigatikā ‘‘sassata’’ntiādinā sakkāye abhinivisanti, mānajātikā ca mānaṃ jappenti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā. Vicikicchānusayo pana avijjāpakkhiko kātabbo. Tathā hi vuttaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge (vibha. 288-289) ‘‘vedanāpaccayā vicikicchā’’ti. Anusayānañca tattha tattha santāne appahīnabhāvena thāmagamanaṃ. Tasmā ‘‘sukhāya vedanāya rāgānusayo anusetī’’ti maggena appahīnattā anurūpakāraṇalābhe uppajjanāraho rāgo, tattha sayito viya hotīti attho. Esa nayo sesesupi.

    ఠానన్తి కాయో చిత్తఞ్చ వేదనాయ ఠానం. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘యం తస్మిం సమయే కాయికం సుఖం కాయసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయితం (ధ॰ స॰ ౪౪౯). యం తస్మిం సమయే చేతసికం సుఖం చేతోసమ్ఫస్సజం సాతం సుఖం వేదయిత’’న్తి (ధ॰ స॰ ౪౭౧) చ.

    Ṭhānanti kāyo cittañca vedanāya ṭhānaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃ tasmiṃ samaye kāyikaṃ sukhaṃ kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ (dha. sa. 449). Yaṃ tasmiṃ samaye cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayita’’nti (dha. sa. 471) ca.

    పవత్తికాలోతి పవత్తిక్ఖణో, పవత్తనాకలనఞ్చ. పవత్తిక్ఖణేన హి సుఖదుక్ఖవేదనానం సుఖదుక్ఖభావో వవత్థితో. యథాహ –

    Pavattikāloti pavattikkhaṇo, pavattanākalanañca. Pavattikkhaṇena hi sukhadukkhavedanānaṃ sukhadukkhabhāvo vavatthito. Yathāha –

    ‘‘సుఖా ఖో, ఆవుసో విసాఖ, వేదనా ఠితిసుఖా విపరిణామదుక్ఖా, దుక్ఖా ఖో, ఆవుసో విసాఖ, వేదనా ఠితిదుక్ఖా విపరిణామసుఖా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౫).

    ‘‘Sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā’’ti (ma. ni. 1.465).

    సుఖాయ వేదనాయ అత్థిభావో సుఖం, నత్థిభావో దుక్ఖం. దుక్ఖాయ వేదనాయ అత్థిభావో దుక్ఖం, నత్థిభావో సుఖన్తి అత్థో. అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ పవత్తనాకలనం పవత్తియా ఆకలనం అనాకలనఞ్చ జాననం అజాననఞ్చ సుఖదుక్ఖభావవవత్థానం. వుత్తమ్పి చేతం –

    Sukhāya vedanāya atthibhāvo sukhaṃ, natthibhāvo dukkhaṃ. Dukkhāya vedanāya atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukhanti attho. Adukkhamasukhāya vedanāya pavattanākalanaṃ pavattiyā ākalanaṃ anākalanañca jānanaṃ ajānanañca sukhadukkhabhāvavavatthānaṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘అదుక్ఖమసుఖా ఖో, ఆవుసో విసాఖ, వేదనా ఞాణసుఖా అఞ్ఞాణదుక్ఖా’’తి.

    ‘‘Adukkhamasukhā kho, āvuso visākha, vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti.

    ఇన్ద్రియన్తి ఏతా హి సుఖాదయో తిస్సో వేదనా సుఖిన్ద్రియం, దుక్ఖిన్ద్రియం, సోమనస్సిన్ద్రియం, దోమనస్సిన్ద్రియం, ఉపేక్ఖిన్ద్రియన్తి అధిపతేయ్యట్ఠేన ఇన్ద్రియతో పఞ్చధా విభత్తా. కాయికఞ్హి సాతం సుఖిన్ద్రియన్తి వుత్తం, అసాతం దుక్ఖిన్ద్రియన్తి. మానసం పన సాతం సోమనస్సిన్ద్రియన్తి వుత్తం, అసాతం దోమనస్సిన్ద్రియన్తి. దువిధమ్పి నేవ సాతం నాసాతం ఉపేక్ఖిన్ద్రియన్తి. కిం పనేత్థ కారణం – యథా కాయికచేతసికా సుఖదుక్ఖవేదనా ‘‘సుఖిన్ద్రియం సోమనస్సిన్ద్రియం, దుక్ఖిన్ద్రియం దోమనస్సిన్ద్రియ’’న్తి విభజిత్వా వుత్తా, న ఏవం అదుక్ఖమసుఖాతి? భేదాభావతో. యథేవ హి అనుగ్గహసభావా బాధకసభావా చ సుఖదుక్ఖవేదనా అఞ్ఞథా కాయస్స అనుగ్గహం బాధకఞ్చ కరోన్తి, చిత్తస్స చ అఞ్ఞథా, న ఏవం అదుక్ఖమసుఖా, తస్మా భేదాభావతో విభజిత్వా న వుత్తా.

    Indriyanti etā hi sukhādayo tisso vedanā sukhindriyaṃ, dukkhindriyaṃ, somanassindriyaṃ, domanassindriyaṃ, upekkhindriyanti adhipateyyaṭṭhena indriyato pañcadhā vibhattā. Kāyikañhi sātaṃ sukhindriyanti vuttaṃ, asātaṃ dukkhindriyanti. Mānasaṃ pana sātaṃ somanassindriyanti vuttaṃ, asātaṃ domanassindriyanti. Duvidhampi neva sātaṃ nāsātaṃ upekkhindriyanti. Kiṃ panettha kāraṇaṃ – yathā kāyikacetasikā sukhadukkhavedanā ‘‘sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ, dukkhindriyaṃ domanassindriya’’nti vibhajitvā vuttā, na evaṃ adukkhamasukhāti? Bhedābhāvato. Yatheva hi anuggahasabhāvā bādhakasabhāvā ca sukhadukkhavedanā aññathā kāyassa anuggahaṃ bādhakañca karonti, cittassa ca aññathā, na evaṃ adukkhamasukhā, tasmā bhedābhāvato vibhajitvā na vuttā.

    ద్విధాదితాతి సబ్బాపి హి వేదనా వేదయితట్ఠేన ఏకవిధాపి నిస్సయభేదేన దువిధా – కాయికా చేతసికాతి, సుఖా, దుక్ఖా, అదుక్ఖమసుఖాతి తివిధా, చతుయోనివసేన చతుబ్బిధా, ఇన్ద్రియవసేన, గతివసేన చ పఞ్చవిధా, ద్వారవసేన చ ఆరమ్మణవసేన చ ఛబ్బిధా, సత్తవిఞ్ఞాణధాతుయోగేన సత్తవిధా, అట్ఠలోకధమ్మపచ్చయతాయ అట్ఠవిధా, సుఖాదీనం పచ్చేకం అతీతాదివిభాగేన నవవిధా, తా ఏవ అజ్ఝత్తబహిద్ధాభేదేన అట్ఠారసవిధా, తథా రూపాదీసు ఛసు ఆరమ్మణేసు ఏకేకస్మిం సుఖాదివసేన తిస్సో తిస్సో కత్వా. రూపారమ్మణస్మిఞ్హి సుఖాపి ఉప్పజ్జతి, దుక్ఖాపి, అదుక్ఖమసుఖాపి, ఏవం ఇతరేసుపి. అథ వా అట్ఠారసమనోపవిచారవసేన అట్ఠారస. వుత్తఞ్హి –

    Dvidhāditāti sabbāpi hi vedanā vedayitaṭṭhena ekavidhāpi nissayabhedena duvidhā – kāyikā cetasikāti, sukhā, dukkhā, adukkhamasukhāti tividhā, catuyonivasena catubbidhā, indriyavasena, gativasena ca pañcavidhā, dvāravasena ca ārammaṇavasena ca chabbidhā, sattaviññāṇadhātuyogena sattavidhā, aṭṭhalokadhammapaccayatāya aṭṭhavidhā, sukhādīnaṃ paccekaṃ atītādivibhāgena navavidhā, tā eva ajjhattabahiddhābhedena aṭṭhārasavidhā, tathā rūpādīsu chasu ārammaṇesu ekekasmiṃ sukhādivasena tisso tisso katvā. Rūpārammaṇasmiñhi sukhāpi uppajjati, dukkhāpi, adukkhamasukhāpi, evaṃ itaresupi. Atha vā aṭṭhārasamanopavicāravasena aṭṭhārasa. Vuttañhi –

    ‘‘చక్ఖునా రూపం దిస్వా సోమనస్సట్ఠానియం రూపం ఉపవిచరతి, దోమనస్సట్ఠానియం, ఉపేక్ఖాట్ఠానియం రూపం ఉపవిచరతి, సోతేన సద్దం…పే॰… మనసా ధమ్మం విఞ్ఞాయ సోమనస్సట్ఠానియం ధమ్మం ఉపవిచరతి, దోమనస్సట్ఠానియం, ఉపేక్ఖాట్ఠానియం ధమ్మం ఉపవిచరతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౬౨).

    ‘‘Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, sotena saddaṃ…pe… manasā dhammaṃ viññāya somanassaṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicaratī’’ti (a. ni. 3.62).

    ఏవం అట్ఠారసవిధా హోన్తి. తథా ఛ గేహస్సితాని సోమనస్సాని, ఛ గేహస్సితాని దోమనస్సాని, ఛ గేహస్సితా ఉపేక్ఖా, తథా నేక్ఖమ్మస్సితా సోమనస్సాదయోతి ఏవం ఛత్తింసవిధా . అతీతే ఛత్తింస, అనాగతే ఛత్తింస, పచ్చుప్పన్నే ఛత్తింసాతి అట్ఠుత్తరసతమ్పి భవన్తి. ఏవమేత్థ ద్విధాదితా వేదితబ్బాతి.

    Evaṃ aṭṭhārasavidhā honti. Tathā cha gehassitāni somanassāni, cha gehassitāni domanassāni, cha gehassitā upekkhā, tathā nekkhammassitā somanassādayoti evaṃ chattiṃsavidhā . Atīte chattiṃsa, anāgate chattiṃsa, paccuppanne chattiṃsāti aṭṭhuttarasatampi bhavanti. Evamettha dvidhāditā veditabbāti.

    పకిణ్ణకకథా నిట్ఠితా.

    Pakiṇṇakakathā niṭṭhitā.

    గాథాసు సమాహితోతి ఉపచారప్పనాభేదేన సమాధినా సమాహితో. తేన సమథభావనానుయోగం దస్సేతి. సమ్పజానోతి సాత్థకసమ్పజఞ్ఞాదినా చతుబ్బిధేన సమ్పజఞ్ఞేన సమ్పజానో. తేన విపస్సనానుయోగం దస్సేతి. సతోతి సతోకారీ. తేన సమథవిపస్సనానయేన ధమ్మా భావనాపారిపూరిం గచ్ఛన్తి. తేన సమన్నాగతత్తం దస్సేతి. వేదనా చ పజానాతీతి ‘‘ఇమా వేదనా, ఏత్తకా వేదనా’’తి సభావతో విభాగతో ‘‘అనిచ్చా దుక్ఖా విపరిణామధమ్మా’’తి అనిచ్చాదిలక్ఖణతో చ పుబ్బభాగే తీహి పరిఞ్ఞాహి పరిజానన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరియమగ్గేన పరిఞ్ఞాపటివేధేన పజానాతి. వేదనానఞ్చ సమ్భవన్తి సముదయసచ్చం. యత్థ చేతా నిరుజ్ఝన్తీతి ఏత్తావతా వేదనా యత్థ నిరుజ్ఝన్తి, తం నిరోధసచ్చం. ఖయగామినన్తి వేదనానం ఖయగామినం అరియమగ్గఞ్చ పజానాతీతి సమ్బన్ధో. వేదనానం ఖయాతి ఏవం చత్తారి సచ్చాని పటివిజ్ఝన్తేన అరియమగ్గేన వేదనానం అనుప్పాదనిరోధా. నిచ్ఛాతో పరినిబ్బుతోతి నిత్తణ్హో, పహీనతణ్హో, కిలేసపరినిబ్బానేన, ఖన్ధపరినిబ్బానేన చ పరినిబ్బుతో హోతి.

    Gāthāsu samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Tena samathabhāvanānuyogaṃ dasseti. Sampajānoti sātthakasampajaññādinā catubbidhena sampajaññena sampajāno. Tena vipassanānuyogaṃ dasseti. Satoti satokārī. Tena samathavipassanānayena dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tena samannāgatattaṃ dasseti. Vedanā ca pajānātīti ‘‘imā vedanā, ettakā vedanā’’ti sabhāvato vibhāgato ‘‘aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti aniccādilakkhaṇato ca pubbabhāge tīhi pariññāhi parijānanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena pariññāpaṭivedhena pajānāti. Vedanānañca sambhavanti samudayasaccaṃ. Yattha cetā nirujjhantīti ettāvatā vedanā yattha nirujjhanti, taṃ nirodhasaccaṃ. Khayagāminanti vedanānaṃ khayagāminaṃ ariyamaggañca pajānātīti sambandho. Vedanānaṃkhayāti evaṃ cattāri saccāni paṭivijjhantena ariyamaggena vedanānaṃ anuppādanirodhā. Nicchāto parinibbutoti nittaṇho, pahīnataṇho, kilesaparinibbānena, khandhaparinibbānena ca parinibbuto hoti.

    తతియసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౩. పఠమవేదనాసుత్తం • 3. Paṭhamavedanāsuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact