| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៣. បឋមវេទនាសុត្តវណ្ណនា
3. Paṭhamavedanāsuttavaṇṇanā
៥២. តតិយេ វេទនាតិ អារម្មណរសំ វេទិយន្តិ អនុភវន្តីតិ វេទនា។ តា វិភាគតោ ទស្សេតុំ ‘‘សុខា វេទនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សុខ-សទ្ទោ អត្ថុទ្ធារវសេន ហេដ្ឋា វុត្តោយេវ។ ទុក្ខ-សទ្ទោ បន ‘‘ជាតិបិ ទុក្ខា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.៣៨៧; វិភ. ១៩០) ទុក្ខវត្ថុស្មិំ អាគតោ។ ‘‘យស្មា ច ខោ, មហាលិ, រូបំ ទុក្ខំ ទុក្ខានុបតិតំ ទុក្ខាវក្កន្ត’’ន្តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.៦០) ទុក្ខារម្មណេ។ ‘‘ទុក្ខោ បាបស្ស ឧច្ចយោ’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ១១៧) ទុក្ខបច្ចយេ។ ‘‘យាវញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, ន សុករា អក្ខានេន បាបុណិតុំ, យាវ ទុក្ខា និរយា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.២៥០) ទុក្ខបច្ចយដ្ឋានេ។ ‘‘សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.២៣២; ធ. ស. ១៦៥) ទុក្ខវេទនាយំ។ ឥធាបិ ទុក្ខវេទនាយមេវ។
52. Tatiye vedanāti ārammaṇarasaṃ vediyanti anubhavantīti vedanā. Tā vibhāgato dassetuṃ ‘‘sukhā vedanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sukha-saddo atthuddhāravasena heṭṭhā vuttoyeva. Dukkha-saddo pana ‘‘jātipi dukkhā’’tiādīsu (dī. ni. 2.387; vibha. 190) dukkhavatthusmiṃ āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ dukkhaṃ dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) dukkhārammaṇe. ‘‘Dukkho pāpassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 117) dukkhapaccaye. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukarā akkhānena pāpuṇituṃ, yāva dukkhā nirayā’’tiādīsu (ma. ni. 3.250) dukkhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’tiādīsu (dī. ni. 1.232; dha. sa. 165) dukkhavedanāyaṃ. Idhāpi dukkhavedanāyameva.
វចនត្ថតោ បន សុខយតីតិ សុខា។ ទុក្ខយតីតិ ទុក្ខា។ ន ទុក្ខា ន សុខាតិ អទុក្ខមសុខា, មការោ បទសន្ធិវសេន វុត្តោ។ តាសុ ឥដ្ឋានុភវនលក្ខណា សុខា, អនិដ្ឋានុភវនលក្ខណា ទុក្ខា, ឧភយវិបរីតានុភវនលក្ខណា អទុក្ខមសុខា។ តស្មា សុខទុក្ខវេទនានំ ឧប្បត្តិ បាកដា, ន អទុក្ខមសុខាយ។ យទា ហិ សុខំ ឧប្បជ្ជតិ, សកលសរីរំ ភេន្តំ មទ្ទន្តំ ផរមានំ សតធោតសប្បិំ ខាទាបេន្តំ វិយ, សតបាកតេលំ មក្ខេន្តំ វិយ, ឃដសហស្សេន បរិឡាហំ និព្ពាបយមានំ វិយ ច ‘‘អហោ សុខំ, អហោ សុខ’’ន្តិ វាចំ និច្ឆារយមានមេវ ឧប្បជ្ជតិ។ យទា ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតិ, សកលសរីរំ ខោភេន្តំ មទ្ទន្តំ ផរមានំ តត្តផាលំ បវេសេន្តំ វិយ វិលីនតម្ពលោហំ អាសិញ្ចន្តំ វិយ ច ‘‘អហោ ទុក្ខំ, អហោ ទុក្ខ’’ន្តិ វិប្បលាបេន្តមេវ ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ សុខទុក្ខវេទនានំ ឧប្បត្តិ បាកដា។
Vacanatthato pana sukhayatīti sukhā. Dukkhayatīti dukkhā. Na dukkhā na sukhāti adukkhamasukhā, makāro padasandhivasena vutto. Tāsu iṭṭhānubhavanalakkhaṇā sukhā, aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā dukkhā, ubhayaviparītānubhavanalakkhaṇā adukkhamasukhā. Tasmā sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā, na adukkhamasukhāya. Yadā hi sukhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ bhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ satadhotasappiṃ khādāpentaṃ viya, satapākatelaṃ makkhentaṃ viya, ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya ca ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati. Yadā dukkhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya vilīnatambalohaṃ āsiñcantaṃ viya ca ‘‘aho dukkhaṃ, aho dukkha’’nti vippalāpentameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā.
អទុក្ខមសុខា បន ទុព្ពិជានា ទុទ្ទីបនា អន្ធការា អវិភូតា។ សា សុខទុក្ខានំ អបគមេ សាតាសាតបដិបក្ខវសេន មជ្ឈត្តាការភូតា នយតោ គណ្ហន្តស្សេវ បាកដា ហោតិ។ យថា កិំ? យថា បុព្ពាបរំ សបំសុកេ បទេសេ ឧបចរិតមគ្គវសេន បិដ្ឋិបាសាណេ មិគេន គតមគ្គោ, ឯវំ ឥដ្ឋានិដ្ឋារម្មណេសុ សុខទុក្ខានុភវនេនបិ មជ្ឈត្តារម្មណានុភវនភាវេន វិញ្ញាយតិ។ មជ្ឈត្តារម្មណគ្គហណំ បិដ្ឋិបាសាណគមនំ វិយ ឥដ្ឋានិដ្ឋារម្មណគ្គហណាភាវតោ ។ យញ្ច តត្រានុភវនំ, សា អទុក្ខមសុខាតិ។
Adukkhamasukhā pana dubbijānā duddīpanā andhakārā avibhūtā. Sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭipakkhavasena majjhattākārabhūtā nayato gaṇhantasseva pākaṭā hoti. Yathā kiṃ? Yathā pubbāparaṃ sapaṃsuke padese upacaritamaggavasena piṭṭhipāsāṇe migena gatamaggo, evaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanenapi majjhattārammaṇānubhavanabhāvena viññāyati. Majjhattārammaṇaggahaṇaṃ piṭṭhipāsāṇagamanaṃ viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇaggahaṇābhāvato . Yañca tatrānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhāti.
ឯវមេត្ថ សុខទុក្ខអទុក្ខមសុខភាវេន តិធា វុត្តាបិ កត្ថចិ សុខទុក្ខភាវេន ទ្វិធា វុត្តា។ យថាហ – ‘‘ទ្វេបិ មយា, អានន្ទ, វេទនា វុត្តា, បរិយាយេន សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា’’តិ (ម. និ. ២.៨៩)។ កត្ថចិ តិស្សោបិ វិសុំ វិសុំ សុខទុក្ខអទុក្ខមសុខភាវេន ‘‘សុខា វេទនា ឋិតិសុខា វិបរិណាមទុក្ខា, ទុក្ខា វេទនា ឋិតិទុក្ខា វិបរិណាមសុខា, អទុក្ខមសុខា វេទនា ញាណសុខា អញ្ញាណទុក្ខា’’តិ (ម. និ. ១.៤៦៥)។ កត្ថចិ សព្ពាបិ ទុក្ខភាវេន។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ, សព្ពំ តំ ទុក្ខស្មិន្តិ វទាមី’’តិ (សំ. និ. ៤.២៥៩)។
Evamettha sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena tidhā vuttāpi katthaci sukhadukkhabhāvena dvidhā vuttā. Yathāha – ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā, pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’ti (ma. ni. 2.89). Katthaci tissopi visuṃ visuṃ sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena ‘‘sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Katthaci sabbāpi dukkhabhāvena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259).
តត្ថ សិយា – យទិ តិស្សោ វេទនា យថា ឥធ វុត្តា, អញ្ញេសុ ច ឯទិសេសុ សុត្តេសុ អភិធម្មេ ច ឯវំ អវត្វា កស្មា ឯវំ វុត្តំ ‘‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ, សព្ពំ តំ ទុក្ខស្មិន្តិ វទាមី’’តិ, ‘‘ទ្វេបិ មយា, អានន្ទ, វេទនា វុត្តា’’តិ ច? សន្ធាយភាសិតមេតំ, តស្មា សា បរិយាយទេសនា។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –
Tattha siyā – yadi tisso vedanā yathā idha vuttā, aññesu ca edisesu suttesu abhidhamme ca evaṃ avatvā kasmā evaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti, ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā’’ti ca? Sandhāyabhāsitametaṃ, tasmā sā pariyāyadesanā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘សង្ខារានិច្ចតំ, អានន្ទ, មយា សន្ធាយ ភាសិតំ សង្ខារវិបរិណាមតំ, ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ, សព្ពំ តំ ទុក្ខស្មិ’’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.២៥៩)។
‘‘Saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ, ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti (saṃ. ni. 4.259).
‘‘ទ្វេបិ មយា, អានន្ទ, វេទនា វុត្តា បរិយាយេនា’’តិ ច (សំ. និ. ៤.២៥៩)។
‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyenā’’ti ca (saṃ. ni. 4.259).
ឯត្ថ ហិ សុខា អទុក្ខមសុខាតិ ឥមាសំ ទ្វិន្នំ វេទនានំ និប្បរិយាយេន ទុក្ខភាវោ នត្ថិ, វេនេយ្យជ្ឈាសយេន បន តត្ថ និច្ឆន្ទទស្សនត្ថំ បរិយាយេន ទុក្ខភាវោ វុត្តោតិ សា តាទិសី បរិយាយទេសនា។ អយំ បន វេទនត្តយទេសនា សភាវកថាតិ កត្វា និប្បរិយាយទេសនាតិ អយមេត្ថ អាចរិយានំ សមានកថា។
Ettha hi sukhā adukkhamasukhāti imāsaṃ dvinnaṃ vedanānaṃ nippariyāyena dukkhabhāvo natthi, veneyyajjhāsayena pana tattha nicchandadassanatthaṃ pariyāyena dukkhabhāvo vuttoti sā tādisī pariyāyadesanā. Ayaṃ pana vedanattayadesanā sabhāvakathāti katvā nippariyāyadesanāti ayamettha ācariyānaṃ samānakathā.
វិតណ្ឌវាទី បនាហ ‘‘ទុក្ខតាទ្វយវចនតោ បរិយាយទេសនាវ វេទនត្តយទេសនា’’តិ។ សោ ‘‘មា ហេវ’’ន្តិស្ស វចនីយោ, យស្មា ភគវតា សព្ពាសំ វេទនានំ ទុក្ខភាវោ អធិប្បាយវសេន វុត្តោ ‘‘សង្ខារានិច្ចតំ, អានន្ទ, មយា សន្ធាយ ភាសិតំ សង្ខារវិបរិណាមតំ ‘យំ កិញ្ចិ វេទយិតំ, សព្ពំ តំ ទុក្ខស្មិ’’’ន្តិ។ យទិ បនេត្ថ វេទនត្តយទេសនា បរិយាយទេសនា សិយា, ‘‘ឥទំ មយា សន្ធាយ ភាសិតំ តិស្សោ វេទនា’’តិ វត្តព្ពំ សិយា, ន បនេតំ វុត្តំ។
Vitaṇḍavādī panāha ‘‘dukkhatādvayavacanato pariyāyadesanāva vedanattayadesanā’’ti. So ‘‘mā heva’’ntissa vacanīyo, yasmā bhagavatā sabbāsaṃ vedanānaṃ dukkhabhāvo adhippāyavasena vutto ‘‘saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti. Yadi panettha vedanattayadesanā pariyāyadesanā siyā, ‘‘idaṃ mayā sandhāya bhāsitaṃ tisso vedanā’’ti vattabbaṃ siyā, na panetaṃ vuttaṃ.
អបិចាយមេវ វត្តព្ពោ ‘‘កោ, បនាវុសោ, វេទនត្តយទេសនាយ អធិប្បាយោ’’តិ? សចេ វទេយ្យ ‘‘មុទុកា ទុក្ខា វេទនា សុខា, អធិមត្តា ទុក្ខា, មជ្ឈិមា អទុក្ខមសុខាតិ វេនេយ្យជ្ឈាសយេន វុត្តា។ តាសុ ហិ ន សត្តានំ សុខាទិវឌ្ឍី’’តិ។ សោ វត្តព្ពោ – កោ បនាវុសោ ទុក្ខវេទនាយ សភាវោ, យេន ‘‘សព្ពា វេទនា ទុក្ខា’’តិ វុច្ចេយ្យុំ? យទិ យាយ ឧប្បន្នាយ សត្តា វិយោគមេវ ឥច្ឆន្តិ, សោ ទុក្ខវេទនាយ សភាវោ។ យាយ ច បន ឧប្បន្នាយ សត្តា អវិយោគមេវ ឥច្ឆន្តិ, យាយ ន ឧភយំ ឥច្ឆន្តិ, សា កថំ ទុក្ខវេទនា សិយា? អថ យា អត្តនោ និស្សយស្ស ឧបឃាតការី, សា ទុក្ខា។ យា អនុគ្គហការី, សា កថំ ទុក្ខា សិយា។ អថ បន យទរិយា ទុក្ខតោ បស្សន្តិ, សោ ទុក្ខវេទនាយ សភាវោ, សង្ខារទុក្ខតាយ វេទនំ អរិយា ទុក្ខតោ បស្សន្តិ, សា ច អភិណ្ហសភាវាតិ កថំ តាសំ វេទនានំ មុទុមជ្ឈិមាធិមត្តទុក្ខភាវោ សិយា? យទិ ច សង្ខារទុក្ខតាយ ឯវ វេទនានំ ទុក្ខភាវោ សិយា, ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, ទុក្ខតាយោ ទុក្ខទុក្ខតា, វិបរិណាមទុក្ខតា, សង្ខារទុក្ខតា’’តិ (ទី. និ. ៣.៣០៥) អយំ ទុក្ខតានំ វិភាគទេសនា និប្បយោជនា សិយា។ តថា ច សតិ សុត្តមេវ បដិពាហិតំ សិយា, បុរិមេសុ ច តីសុ រូបាវចរជ្ឈានេសុ មុទុកា ទុក្ខា វេទនាតិ អាបជ្ជតិ សុខវេទនាវចនតោ។ ចតុត្ថជ្ឈានេ អរូបជ្ឈានេសុ ច មជ្ឈិមា, អទុក្ខមសុខវេទនាវចនតោ។ ឯវំ សន្តេ បុរិមា តិស្សោ រូបាវចរសមាបត្តិយោ ចតុត្ថជ្ឈានសមាបត្តិយា អរូបសមាបត្តីហិ ច សន្តតរាតិ អាបជ្ជតិ។ កថំ វា សន្តតរប្បណីតតរាសុ សមាបត្តីសុ ទុក្ខវេទនាយ អធិកភាវោ យុជ្ជតិ? តស្មា វេទនត្តយទេសនាយ បរិយាយទេសនាភាវោ ន យុត្តោតិ។
Apicāyameva vattabbo ‘‘ko, panāvuso, vedanattayadesanāya adhippāyo’’ti? Sace vadeyya ‘‘mudukā dukkhā vedanā sukhā, adhimattā dukkhā, majjhimā adukkhamasukhāti veneyyajjhāsayena vuttā. Tāsu hi na sattānaṃ sukhādivaḍḍhī’’ti. So vattabbo – ko panāvuso dukkhavedanāya sabhāvo, yena ‘‘sabbā vedanā dukkhā’’ti vucceyyuṃ? Yadi yāya uppannāya sattā viyogameva icchanti, so dukkhavedanāya sabhāvo. Yāya ca pana uppannāya sattā aviyogameva icchanti, yāya na ubhayaṃ icchanti, sā kathaṃ dukkhavedanā siyā? Atha yā attano nissayassa upaghātakārī, sā dukkhā. Yā anuggahakārī, sā kathaṃ dukkhā siyā. Atha pana yadariyā dukkhato passanti, so dukkhavedanāya sabhāvo, saṅkhāradukkhatāya vedanaṃ ariyā dukkhato passanti, sā ca abhiṇhasabhāvāti kathaṃ tāsaṃ vedanānaṃ mudumajjhimādhimattadukkhabhāvo siyā? Yadi ca saṅkhāradukkhatāya eva vedanānaṃ dukkhabhāvo siyā, ‘‘tisso imā, bhikkhave, dukkhatāyo dukkhadukkhatā, vipariṇāmadukkhatā, saṅkhāradukkhatā’’ti (dī. ni. 3.305) ayaṃ dukkhatānaṃ vibhāgadesanā nippayojanā siyā. Tathā ca sati suttameva paṭibāhitaṃ siyā, purimesu ca tīsu rūpāvacarajjhānesu mudukā dukkhā vedanāti āpajjati sukhavedanāvacanato. Catutthajjhāne arūpajjhānesu ca majjhimā, adukkhamasukhavedanāvacanato. Evaṃ sante purimā tisso rūpāvacarasamāpattiyo catutthajjhānasamāpattiyā arūpasamāpattīhi ca santatarāti āpajjati. Kathaṃ vā santatarappaṇītatarāsu samāpattīsu dukkhavedanāya adhikabhāvo yujjati? Tasmā vedanattayadesanāya pariyāyadesanābhāvo na yuttoti.
យំ បន វុត្តំ ‘‘ទុក្ខេ សុខន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ’’តិ (អ. និ. ៤.៤៩; បដិ. ម. ១.២៣៦), តំ កថន្តិ? វិបរិណាមទុក្ខតាយ សង្ខារទុក្ខតាយ ច យថាភូតានវពោធេន យា ឯកន្តតោ សុខសញ្ញា, យា ច ទុក្ខនិមិត្តេ សុខនិមិត្តសញ្ញា, តំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ឯវម្បិ ‘‘សុខា, ភិក្ខវេ, វេទនា ទុក្ខតោ ទដ្ឋព្ពា’’តិ (ឥតិវុ. ៥៣) ឥទំ បន កថន្តិ? ឥទំ បន វិបរិណាមទស្សនេ សន្និយោជនត្ថំ វុត្តំ តស្ស តត្ថ វិរាគុប្បត្តិយា ឧបាយភាវតោ សុខវេទនាយ ពហុទុក្ខានុគតភាវតោ ច។ តថា ហិ ទុក្ខស្ស ហេតុភាវតោ អនេកេហិ ទុក្ខធម្មេហិ អនុពទ្ធត្តា ច បណ្ឌិតា សុខម្បិ ទុក្ខមិច្ចេវ បដិបន្នា។
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘dukkhe sukhanti saññāvipallāso’’ti (a. ni. 4.49; paṭi. ma. 1.236), taṃ kathanti? Vipariṇāmadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya ca yathābhūtānavabodhena yā ekantato sukhasaññā, yā ca dukkhanimitte sukhanimittasaññā, taṃ sandhāya vuttaṃ. Evampi ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti (itivu. 53) idaṃ pana kathanti? Idaṃ pana vipariṇāmadassane sanniyojanatthaṃ vuttaṃ tassa tattha virāguppattiyā upāyabhāvato sukhavedanāya bahudukkhānugatabhāvato ca. Tathā hi dukkhassa hetubhāvato anekehi dukkhadhammehi anubaddhattā ca paṇḍitā sukhampi dukkhamicceva paṭipannā.
ឯវម្បិ នត្ថេវ សុខា វេទនា, សុខហេតូនំ និយមាភាវតោ។ យេ ហិ សុខវេទនាយ ហេតុសម្មតា ឃាសច្ឆាទនាទយោ, តេ ឯវ អធិមត្តំ អកាលេ ច បដិសេវិយមានា ទុក្ខវេទនាយ ហេតុភាវមាបជ្ជន្តិ។ ន ច យេនេវ ហេតុនា សុខំ, តេនេវ ទុក្ខន្តិ យុត្តំ វត្តុំ។ តស្មា ន តេ សុខហេតូ, ទុក្ខន្តរាបគមេ បន អវិញ្ញូនំ សុខសញ្ញា យថា ចិរតរំ ឋានាទិឥរិយាបថសមង្គី ហុត្វា តទញ្ញឥរិយាបថសមាយោគេ មហន្តញ្ច ភារំ វហតោ ភារនិក្ខេបេ ចេវ វូបសមេ ច, តស្មា នត្ថេវ សុខន្តិ? តយិទំ សម្មទេវ សុខហេតុំ អបរិញ្ញាយ តស្ស និយមាភាវបរិកប្បនំ។ អារម្មណមត្តមេវ ហិ កេវលំ សុខហេតុំ មនសិកត្វា ឯវំ វុត្តំ, អជ្ឈត្តិកសរីរស្ស អវត្ថាវិសេសំ សមុទិតំ បន ឯកជ្ឈំ តទុភយំ សុខាទិហេតូតិ វេទិតព្ពំ។ យាទិសញ្ច តទុភយំ សុខវេទនាយ ហេតុ, តាទិសំ ន កទាចិបិ ទុក្ខវេទនាយ ហេតុ ហោតីតិ វវត្ថិតា ឯវ សុខាទិហេតុ។ យថា នាម តេជោធាតុ សាលិយវឌាកសស្សាទីនំ យាទិសមវត្ថន្តរំ បត្វា សាតមធុរភាវហេតុ ហោតិ, ន តាទិសមេវ បត្វា កទាចិបិ អសាតអមធុរភាវហេតុ ហោតិ, ឯវំសម្បទមិទំ ទដ្ឋព្ពំ។
Evampi nattheva sukhā vedanā, sukhahetūnaṃ niyamābhāvato. Ye hi sukhavedanāya hetusammatā ghāsacchādanādayo, te eva adhimattaṃ akāle ca paṭiseviyamānā dukkhavedanāya hetubhāvamāpajjanti. Na ca yeneva hetunā sukhaṃ, teneva dukkhanti yuttaṃ vattuṃ. Tasmā na te sukhahetū, dukkhantarāpagame pana aviññūnaṃ sukhasaññā yathā cirataraṃ ṭhānādiiriyāpathasamaṅgī hutvā tadaññairiyāpathasamāyoge mahantañca bhāraṃ vahato bhāranikkhepe ceva vūpasame ca, tasmā nattheva sukhanti? Tayidaṃ sammadeva sukhahetuṃ apariññāya tassa niyamābhāvaparikappanaṃ. Ārammaṇamattameva hi kevalaṃ sukhahetuṃ manasikatvā evaṃ vuttaṃ, ajjhattikasarīrassa avatthāvisesaṃ samuditaṃ pana ekajjhaṃ tadubhayaṃ sukhādihetūti veditabbaṃ. Yādisañca tadubhayaṃ sukhavedanāya hetu, tādisaṃ na kadācipi dukkhavedanāya hetu hotīti vavatthitā eva sukhādihetu. Yathā nāma tejodhātu sāliyavaḍākasassādīnaṃ yādisamavatthantaraṃ patvā sātamadhurabhāvahetu hoti, na tādisameva patvā kadācipi asātaamadhurabhāvahetu hoti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
ទុក្ខាបគមេវ កទាចិ សុខវេទនន្តរំ ឧបលព្ភតិ។ តត្ថ សុខេយេវ សុខសញ្ញា, ន ទុក្ខាបគមមត្តេ យថា អទ្ធានគមនបរិស្សមកិលន្តស្ស សម្ពាហនេ ឥរិយាបថបរិវត្តនេ ច, អញ្ញថា កាលន្តរេបិ បរិស្សមាបគមេ តាទិសី សុខសញ្ញា សិយា។ ទុក្ខាបគមមត្តេ បន សុខន្តិ បរិកប្បនា វេទនាវិសេសស្ស អនុបលព្ភមានត្តា។ ឯកន្តេនេវ ចេតំ ឯវំ សម្បដិច្ឆិតព្ពំ, យតោ បណីតប្បណីតានិយេវ អារម្មណានិ មហតា អាយាសេន សត្តា អភិបត្ថយន្តិ, ន ច នេសំ យេន កេនចិ យថាលទ្ធមត្តេន បច្ចយេន បតិការំ កាតុំ សក្កា តណ្ហុប្បាទេនាតិ ។ វេទនាបច្ចយា ហិ តណ្ហាឧបាទិ, តថាភាវេ ច សុគន្ធមធុរសុខសម្ផស្សាទិវត្ថូនំ ឥតរីតរភាវេន សុខវិសេសសញ្ញា ជាយមានា កតមស្ស ទុក្ខវិសេសស្ស អបគមនេ ឃានជិវ្ហាកាយទ្វារេសុ, សោតទ្វារេ ច ទិព្ពសង្គីតសទិសបញ្ចង្គិកតូរិយសទ្ទាវធារណេ។ តស្មា ន ទុក្ខវេទនាយមេវ ទុក្ខន្តរាបគមេ សុខសញ្ញា, នាបិ កេវលេ ទុក្ខាបគមមត្តេតិ អាគមតោ យុត្តិតោបិ វវត្ថិតា តិស្សោ វេទនាតិ ភគវតោ វេទនត្តយទេសនា នីតត្ថាយេវ, ន នេយ្យត្ថាតិ សញ្ញាបេតព្ពំ។ ឯវញ្ចេតំ ឧបេតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ, នោ ចេ, កម្មំ កត្វា ឧយ្យោជេតព្ពោ ‘‘គច្ឆ យថាសុខ’’ន្តិ។
Dukkhāpagameva kadāci sukhavedanantaraṃ upalabbhati. Tattha sukheyeva sukhasaññā, na dukkhāpagamamatte yathā addhānagamanaparissamakilantassa sambāhane iriyāpathaparivattane ca, aññathā kālantarepi parissamāpagame tādisī sukhasaññā siyā. Dukkhāpagamamatte pana sukhanti parikappanā vedanāvisesassa anupalabbhamānattā. Ekanteneva cetaṃ evaṃ sampaṭicchitabbaṃ, yato paṇītappaṇītāniyeva ārammaṇāni mahatā āyāsena sattā abhipatthayanti, na ca nesaṃ yena kenaci yathāladdhamattena paccayena patikāraṃ kātuṃ sakkā taṇhuppādenāti . Vedanāpaccayā hi taṇhāupādi, tathābhāve ca sugandhamadhurasukhasamphassādivatthūnaṃ itarītarabhāvena sukhavisesasaññā jāyamānā katamassa dukkhavisesassa apagamane ghānajivhākāyadvāresu, sotadvāre ca dibbasaṅgītasadisapañcaṅgikatūriyasaddāvadhāraṇe. Tasmā na dukkhavedanāyameva dukkhantarāpagame sukhasaññā, nāpi kevale dukkhāpagamamatteti āgamato yuttitopi vavatthitā tisso vedanāti bhagavato vedanattayadesanā nītatthāyeva, na neyyatthāti saññāpetabbaṃ. Evañcetaṃ upeti, iccetaṃ kusalaṃ, no ce, kammaṃ katvā uyyojetabbo ‘‘gaccha yathāsukha’’nti.
ឯវមេតា អញ្ញមញ្ញបដិបក្ខសភាវវវត្ថិតលក្ខណា ឯវ តិស្សោ វេទនា ភគវតា ទេសិតា។ តញ្ច ខោ វិបស្សនាកម្មិកានំ យោគាវចរានំ វេទនាមុខេន អរូបកម្មដ្ឋានទស្សនត្ថំ។ ទុវិធញ្ហិ កម្មដ្ឋានំ រូបកម្មដ្ឋានំ, អរូបកម្មដ្ឋានន្តិ។ តត្ថ ភគវា រូបកម្មដ្ឋានំ កថេន្តោ សង្ខេបមនសិការវសេន វា វិត្ថារមនសិការវសេន វា ចតុធាតុវវត្ថានាទិវសេន វា កថេតិ។ អរូបកម្មដ្ឋានំ បន កថេន្តោ ផស្សវសេន វា វេទនាវសេន វា ចិត្តវសេន វា កថេតិ។ ឯកច្ចស្ស ហិ អាបាថគតេ អារម្មណេ អាវជ្ជតោ តត្ថ ចិត្តចេតសិកានំ បឋមាភិនិបាតោ ផស្សោ តំ អារម្មណំ ផុសន្តោ ឧប្បជ្ជមានោ បាកដោ ហោតិ, ឯកច្ចស្ស តំ អារម្មណំ អនុភវន្តី ឧប្បជ្ជមានា វេទនា បាកដា ហោតិ, ឯកច្ចស្ស តំ អារម្មណំ វិជានន្តំ ឧប្បជ្ជមានំ វិញ្ញាណំ បាកដំ ហោតិ។ ឥតិ តេសំ តេសំ បុគ្គលានំ អជ្ឈាសយេន យថាបាកដំ ផស្សាទិមុខេន តិធា អរូបកម្មដ្ឋានំ កថេតិ។
Evametā aññamaññapaṭipakkhasabhāvavavatthitalakkhaṇā eva tisso vedanā bhagavatā desitā. Tañca kho vipassanākammikānaṃ yogāvacarānaṃ vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānadassanatthaṃ. Duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ, arūpakammaṭṭhānanti. Tattha bhagavā rūpakammaṭṭhānaṃ kathento saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānādivasena vā katheti. Arūpakammaṭṭhānaṃ pana kathento phassavasena vā vedanāvasena vā cittavasena vā katheti. Ekaccassa hi āpāthagate ārammaṇe āvajjato tattha cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto phasso taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno pākaṭo hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti. Iti tesaṃ tesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayena yathāpākaṭaṃ phassādimukhena tidhā arūpakammaṭṭhānaṃ katheti.
តត្ថ យស្ស ផស្សោ បាកដោ ហោតិ, សោបិ ‘‘ន កេវលំ ផស្សោវ ឧប្បជ្ជតិ, តេន សទ្ធិំ តទេវ អារម្មណំ អនុភវមានា វេទនាបិ ឧប្បជ្ជតិ, សញ្ជានមានា សញ្ញាបិ, ចេតយមានា ចេតនាបិ, វិជានមានំ វិញ្ញាណម្បិ ឧប្បជ្ជតី’’តិ ផស្សបញ្ចមកេយេវ បរិគ្គណ្ហាតិ។ យស្ស វេទនា បាកដា ហោតិ, សោបិ ‘‘ន កេវលំ វេទនាវ ឧប្បជ្ជតិ, តាយ សទ្ធិំ ផុសមានោ ផស្សោបិ ឧប្បជ្ជតិ, សញ្ជានមានា សញ្ញាបិ, ចេតយមានា ចេតនាបិ , វិជានមានំ វិញ្ញាណម្បិ ឧប្បជ្ជតី’’តិ ផស្សបញ្ចមកេយេវ បរិគ្គណ្ហាតិ។ យស្ស វិញ្ញាណំ បាកដំ ហោតិ, សោបិ ‘‘ន កេវលំ វិញ្ញាណមេវ ឧប្បជ្ជតិ, តេន សទ្ធិំ តទេវារម្មណំ ផុសមានោ ផស្សោបិ ឧប្បជ្ជតិ, អនុភវមានា វេទនាបិ, សញ្ជានមានា សញ្ញាបិ, ចេតយមានា ចេតនាបិ ឧប្បជ្ជតី’’តិ ផស្សបញ្ចមកេយេវ បរិគ្គណ្ហាតិ។
Tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa vedanā pākaṭā hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi , vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.
សោ ‘‘ឥមេ ផស្សបញ្ចមកា ធម្មា កិំនិស្សិតា’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘វត្ថុនិស្សិតា’’តិ បជានាតិ។ វត្ថុ នាម ករជកាយោ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘ឥទញ្ច បន មេ វិញ្ញាណំ ឯត្ថសិតំ ឯត្ថបដិពទ្ធ’’ន្តិ (ទី. និ. ១.២៣៥; ម. និ. ២.២៥២)។ សោ អត្ថតោ ភូតា ចេវ ឧបាទារូបានិ ច, ឯវមេត្ថ វត្ថុ រូបំ, ផស្សបញ្ចមកា នាមន្តិ នាមរូបមត្តមេវ បស្សតិ។ រូបញ្ចេត្ថ រូបក្ខន្ធោ, នាមំ ចត្តារោ អរូបិនោ ខន្ធាតិ បញ្ចក្ខន្ធមត្តំ ហោតិ។ នាមរូបវិនិមុត្តា ហិ បញ្ចក្ខន្ធា, បញ្ចក្ខន្ធវិនិមុត្តំ វា នាមរូបំ នត្ថិ។ សោ ‘‘ឥមេ បញ្ចក្ខន្ធា កិំហេតុកា’’តិ ឧបបរិក្ខន្តោ ‘‘អវិជ្ជាទិហេតុកា’’តិ, តតោ ‘‘បច្ចយោ ចេវ បច្ចយុប្បន្នញ្ច ឥទំ, អញ្ញោ សត្តោ វា បុគ្គលោ វា នត្ថិ, សុទ្ធសង្ខារបុញ្ជមត្តមេវា’’តិ សប្បច្ចយនាមរូបវសេន តិលក្ខណំ អារោបេត្វា វិបស្សនាបដិបាដិយា ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តា’’តិ សម្មសន្តោ វិចរតិ។ សោ ‘‘អជ្ជ អជ្ជា’’តិ បដិវេធំ អាកង្ខមានោ តថារូបេ សមយេ ឧតុសប្បាយំ, បុគ្គលសប្បាយំ, ភោជនសប្បាយំ, ធម្មស្សវនសប្បាយំ វា លភិត្វា ឯកបល្លង្កេន និសិន្នោវ វិបស្សនំ មត្ថកំ បាបេត្វា អរហត្តេ បតិដ្ឋាតិ។ ឯវំ ឥមេសំ តិណ្ណំ ជនានំ យាវ អរហត្តា កម្មដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។ ឥធ បន ភគវា វេទនាវសេន ពុជ្ឈនកានំ អជ្ឈាសយេន អរូបកម្មដ្ឋានំ កថេន្តោ វេទនាវសេន កថេសិ។ តត្ថ –
So ‘‘ime phassapañcamakā dhammā kiṃnissitā’’ti upadhārento ‘‘vatthunissitā’’ti pajānāti. Vatthu nāma karajakāyo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ etthasitaṃ etthapaṭibaddha’’nti (dī. ni. 1.235; ma. ni. 2.252). So atthato bhūtā ceva upādārūpāni ca, evamettha vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāmanti nāmarūpamattameva passati. Rūpañcettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. Nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttaṃ vā nāmarūpaṃ natthi. So ‘‘ime pañcakkhandhā kiṃhetukā’’ti upaparikkhanto ‘‘avijjādihetukā’’ti, tato ‘‘paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevā’’ti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti sammasanto vicarati. So ‘‘ajja ajjā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe samaye utusappāyaṃ, puggalasappāyaṃ, bhojanasappāyaṃ, dhammassavanasappāyaṃ vā labhitvā ekapallaṅkena nisinnova vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. Evaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Idha pana bhagavā vedanāvasena bujjhanakānaṃ ajjhāsayena arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāvasena kathesi. Tattha –
‘‘លក្ខណញ្ច អធិដ្ឋានំ, ឧប្បត្តិ អនុសយោ តថា;
‘‘Lakkhaṇañca adhiṭṭhānaṃ, uppatti anusayo tathā;
ឋានំ បវត្តិកាលោ ច, ឥន្ទ្រិយញ្ច ទ្វិធាទិតា’’តិ។ –
Ṭhānaṃ pavattikālo ca, indriyañca dvidhāditā’’ti. –
ឥទំ បកិណ្ណកំ វេទិតព្ពំ – តត្ថ លក្ខណំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ អធិដ្ឋានន្តិ ផស្សោ។ ‘‘ផស្សបច្ចយា វេទនា’’តិ ហិ វចនតោ ផស្សោ វេទនាយ អធិដ្ឋានំ។ តថា ហិ សោ វេទនាធិដ្ឋានភាវតោ និច្ចម្មគាវីឧបមាយ ឧបមិតោ។ តត្ថ សុខវេទនីយោ ផស្សោ សុខាយ វេទនាយ អធិដ្ឋានំ, ទុក្ខវេទនីយោ ផស្សោ ទុក្ខាយ វេទនាយ, អទុក្ខមសុខវេទនីយោ ផស្សោ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អធិដ្ឋានំ, អាសន្នការណន្តិ អត្ថោ។ វេទនា កស្ស បទដ្ឋានំ? ‘‘វេទនាបច្ចយា តណ្ហា’’តិ វចនតោ តណ្ហាយ បទដ្ឋានំ អភិបត្ថនីយភាវតោ។ សុខា វេទនា តាវ តណ្ហាយ បទដ្ឋានំ ហោតុ, ឥតរា បន កថន្តិ? វុច្ចតេ សុខសមង្គីបិ តាវ តំសទិសំ តតោ វា ឧត្តរិតរំ សុខំ អភិបត្ថេតិ, កិមង្គ បន ទុក្ខសមង្គីភូតោ។ អទុក្ខមសុខា ច សន្តភាវេន សុខមិច្ចេវ វុច្ចតីតិ តិស្សោបិ វេទនា តណ្ហាយ បទដ្ឋានំ។
Idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – tattha lakkhaṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Adhiṭṭhānanti phasso. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vacanato phasso vedanāya adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi so vedanādhiṭṭhānabhāvato niccammagāvīupamāya upamito. Tattha sukhavedanīyo phasso sukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, dukkhavedanīyo phasso dukkhāya vedanāya, adukkhamasukhavedanīyo phasso adukkhamasukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, āsannakāraṇanti attho. Vedanā kassa padaṭṭhānaṃ? ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti vacanato taṇhāya padaṭṭhānaṃ abhipatthanīyabhāvato. Sukhā vedanā tāva taṇhāya padaṭṭhānaṃ hotu, itarā pana kathanti? Vuccate sukhasamaṅgīpi tāva taṃsadisaṃ tato vā uttaritaraṃ sukhaṃ abhipattheti, kimaṅga pana dukkhasamaṅgībhūto. Adukkhamasukhā ca santabhāvena sukhamicceva vuccatīti tissopi vedanā taṇhāya padaṭṭhānaṃ.
ឧប្បត្តីតិ ឧប្បត្តិការណំ។ ឥដ្ឋារម្មណភូតា ហិ សត្តសង្ខារា សុខវេទនាយ ឧប្បត្តិការណំ, តេ ឯវ អនិដ្ឋារម្មណភូតា ទុក្ខវេទនាយ, មជ្ឈត្តារម្មណភូតា អទុក្ខមសុខាយ។ វិបាកតោ តទាការគ្គហណតោ ចេត្ថ ឥដ្ឋានិដ្ឋតា វេទិតព្ពា។
Uppattīti uppattikāraṇaṃ. Iṭṭhārammaṇabhūtā hi sattasaṅkhārā sukhavedanāya uppattikāraṇaṃ, te eva aniṭṭhārammaṇabhūtā dukkhavedanāya, majjhattārammaṇabhūtā adukkhamasukhāya. Vipākato tadākāraggahaṇato cettha iṭṭhāniṭṭhatā veditabbā.
អនុសយោតិ ឥមាសុ តីសុ វេទនាសុ សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ អនុសេតិ, ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតិ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Anusayoti imāsu tīsu vedanāsu sukhāya vedanāya rāgānusayo anuseti, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo, adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anuseti. Vuttañhetaṃ –
‘‘សុខាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនាយ រាគានុសយោ អនុសេតី’’តិអាទិ (ម. និ. ១.៤៦៥)។
‘‘Sukhāya kho, āvuso visākha, vedanāya rāgānusayo anusetī’’tiādi (ma. ni. 1.465).
ទិដ្ឋិមានានុសយា ចេត្ថ រាគបក្ខិយា កាតព្ពា។ សុខាភិនន្ទនេន ហិ ទិដ្ឋិគតិកា ‘‘សស្សត’’ន្តិអាទិនា សក្កាយេ អភិនិវិសន្តិ, មានជាតិកា ច មានំ ជប្បេន្តិ ‘‘សេយ្យោហមស្មី’’តិអាទិនា។ វិចិកិច្ឆានុសយោ បន អវិជ្ជាបក្ខិកោ កាតព្ពោ។ តថា ហិ វុត្តំ បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គេ (វិភ. ២៨៨-២៨៩) ‘‘វេទនាបច្ចយា វិចិកិច្ឆា’’តិ។ អនុសយានញ្ច តត្ថ តត្ថ សន្តានេ អប្បហីនភាវេន ថាមគមនំ។ តស្មា ‘‘សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ អនុសេតី’’តិ មគ្គេន អប្បហីនត្តា អនុរូបការណលាភេ ឧប្បជ្ជនារហោ រាគោ, តត្ថ សយិតោ វិយ ហោតីតិ អត្ថោ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។
Diṭṭhimānānusayā cettha rāgapakkhiyā kātabbā. Sukhābhinandanena hi diṭṭhigatikā ‘‘sassata’’ntiādinā sakkāye abhinivisanti, mānajātikā ca mānaṃ jappenti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā. Vicikicchānusayo pana avijjāpakkhiko kātabbo. Tathā hi vuttaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge (vibha. 288-289) ‘‘vedanāpaccayā vicikicchā’’ti. Anusayānañca tattha tattha santāne appahīnabhāvena thāmagamanaṃ. Tasmā ‘‘sukhāya vedanāya rāgānusayo anusetī’’ti maggena appahīnattā anurūpakāraṇalābhe uppajjanāraho rāgo, tattha sayito viya hotīti attho. Esa nayo sesesupi.
ឋានន្តិ កាយោ ចិត្តញ្ច វេទនាយ ឋានំ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘យំ តស្មិំ សមយេ កាយិកំ សុខំ កាយសម្ផស្សជំ សាតំ សុខំ វេទយិតំ (ធ. ស. ៤៤៩)។ យំ តស្មិំ សមយេ ចេតសិកំ សុខំ ចេតោសម្ផស្សជំ សាតំ សុខំ វេទយិត’’ន្តិ (ធ. ស. ៤៧១) ច។
Ṭhānanti kāyo cittañca vedanāya ṭhānaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃ tasmiṃ samaye kāyikaṃ sukhaṃ kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ (dha. sa. 449). Yaṃ tasmiṃ samaye cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayita’’nti (dha. sa. 471) ca.
បវត្តិកាលោតិ បវត្តិក្ខណោ, បវត្តនាកលនញ្ច។ បវត្តិក្ខណេន ហិ សុខទុក្ខវេទនានំ សុខទុក្ខភាវោ វវត្ថិតោ។ យថាហ –
Pavattikāloti pavattikkhaṇo, pavattanākalanañca. Pavattikkhaṇena hi sukhadukkhavedanānaṃ sukhadukkhabhāvo vavatthito. Yathāha –
‘‘សុខា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនា ឋិតិសុខា វិបរិណាមទុក្ខា, ទុក្ខា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនា ឋិតិទុក្ខា វិបរិណាមសុខា’’តិ (ម. និ. ១.៤៦៥)។
‘‘Sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā’’ti (ma. ni. 1.465).
សុខាយ វេទនាយ អត្ថិភាវោ សុខំ, នត្ថិភាវោ ទុក្ខំ។ ទុក្ខាយ វេទនាយ អត្ថិភាវោ ទុក្ខំ, នត្ថិភាវោ សុខន្តិ អត្ថោ។ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ បវត្តនាកលនំ បវត្តិយា អាកលនំ អនាកលនញ្ច ជាននំ អជាននញ្ច សុខទុក្ខភាវវវត្ថានំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –
Sukhāya vedanāya atthibhāvo sukhaṃ, natthibhāvo dukkhaṃ. Dukkhāya vedanāya atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukhanti attho. Adukkhamasukhāya vedanāya pavattanākalanaṃ pavattiyā ākalanaṃ anākalanañca jānanaṃ ajānanañca sukhadukkhabhāvavavatthānaṃ. Vuttampi cetaṃ –
‘‘អទុក្ខមសុខា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនា ញាណសុខា អញ្ញាណទុក្ខា’’តិ។
‘‘Adukkhamasukhā kho, āvuso visākha, vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti.
ឥន្ទ្រិយន្តិ ឯតា ហិ សុខាទយោ តិស្សោ វេទនា សុខិន្ទ្រិយំ, ទុក្ខិន្ទ្រិយំ, សោមនស្សិន្ទ្រិយំ, ទោមនស្សិន្ទ្រិយំ, ឧបេក្ខិន្ទ្រិយន្តិ អធិបតេយ្យដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយតោ បញ្ចធា វិភត្តា។ កាយិកញ្ហិ សាតំ សុខិន្ទ្រិយន្តិ វុត្តំ, អសាតំ ទុក្ខិន្ទ្រិយន្តិ។ មានសំ បន សាតំ សោមនស្សិន្ទ្រិយន្តិ វុត្តំ, អសាតំ ទោមនស្សិន្ទ្រិយន្តិ។ ទុវិធម្បិ នេវ សាតំ នាសាតំ ឧបេក្ខិន្ទ្រិយន្តិ។ កិំ បនេត្ថ ការណំ – យថា កាយិកចេតសិកា សុខទុក្ខវេទនា ‘‘សុខិន្ទ្រិយំ សោមនស្សិន្ទ្រិយំ, ទុក្ខិន្ទ្រិយំ ទោមនស្សិន្ទ្រិយ’’ន្តិ វិភជិត្វា វុត្តា, ន ឯវំ អទុក្ខមសុខាតិ? ភេទាភាវតោ។ យថេវ ហិ អនុគ្គហសភាវា ពាធកសភាវា ច សុខទុក្ខវេទនា អញ្ញថា កាយស្ស អនុគ្គហំ ពាធកញ្ច ករោន្តិ, ចិត្តស្ស ច អញ្ញថា, ន ឯវំ អទុក្ខមសុខា, តស្មា ភេទាភាវតោ វិភជិត្វា ន វុត្តា។
Indriyanti etā hi sukhādayo tisso vedanā sukhindriyaṃ, dukkhindriyaṃ, somanassindriyaṃ, domanassindriyaṃ, upekkhindriyanti adhipateyyaṭṭhena indriyato pañcadhā vibhattā. Kāyikañhi sātaṃ sukhindriyanti vuttaṃ, asātaṃ dukkhindriyanti. Mānasaṃ pana sātaṃ somanassindriyanti vuttaṃ, asātaṃ domanassindriyanti. Duvidhampi neva sātaṃ nāsātaṃ upekkhindriyanti. Kiṃ panettha kāraṇaṃ – yathā kāyikacetasikā sukhadukkhavedanā ‘‘sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ, dukkhindriyaṃ domanassindriya’’nti vibhajitvā vuttā, na evaṃ adukkhamasukhāti? Bhedābhāvato. Yatheva hi anuggahasabhāvā bādhakasabhāvā ca sukhadukkhavedanā aññathā kāyassa anuggahaṃ bādhakañca karonti, cittassa ca aññathā, na evaṃ adukkhamasukhā, tasmā bhedābhāvato vibhajitvā na vuttā.
ទ្វិធាទិតាតិ សព្ពាបិ ហិ វេទនា វេទយិតដ្ឋេន ឯកវិធាបិ និស្សយភេទេន ទុវិធា – កាយិកា ចេតសិកាតិ, សុខា, ទុក្ខា, អទុក្ខមសុខាតិ តិវិធា, ចតុយោនិវសេន ចតុព្ពិធា, ឥន្ទ្រិយវសេន, គតិវសេន ច បញ្ចវិធា, ទ្វារវសេន ច អារម្មណវសេន ច ឆព្ពិធា, សត្តវិញ្ញាណធាតុយោគេន សត្តវិធា, អដ្ឋលោកធម្មបច្ចយតាយ អដ្ឋវិធា, សុខាទីនំ បច្ចេកំ អតីតាទិវិភាគេន នវវិធា, តា ឯវ អជ្ឈត្តពហិទ្ធាភេទេន អដ្ឋារសវិធា, តថា រូបាទីសុ ឆសុ អារម្មណេសុ ឯកេកស្មិំ សុខាទិវសេន តិស្សោ តិស្សោ កត្វា។ រូបារម្មណស្មិញ្ហិ សុខាបិ ឧប្បជ្ជតិ, ទុក្ខាបិ, អទុក្ខមសុខាបិ, ឯវំ ឥតរេសុបិ។ អថ វា អដ្ឋារសមនោបវិចារវសេន អដ្ឋារស។ វុត្តញ្ហិ –
Dvidhāditāti sabbāpi hi vedanā vedayitaṭṭhena ekavidhāpi nissayabhedena duvidhā – kāyikā cetasikāti, sukhā, dukkhā, adukkhamasukhāti tividhā, catuyonivasena catubbidhā, indriyavasena, gativasena ca pañcavidhā, dvāravasena ca ārammaṇavasena ca chabbidhā, sattaviññāṇadhātuyogena sattavidhā, aṭṭhalokadhammapaccayatāya aṭṭhavidhā, sukhādīnaṃ paccekaṃ atītādivibhāgena navavidhā, tā eva ajjhattabahiddhābhedena aṭṭhārasavidhā, tathā rūpādīsu chasu ārammaṇesu ekekasmiṃ sukhādivasena tisso tisso katvā. Rūpārammaṇasmiñhi sukhāpi uppajjati, dukkhāpi, adukkhamasukhāpi, evaṃ itaresupi. Atha vā aṭṭhārasamanopavicāravasena aṭṭhārasa. Vuttañhi –
‘‘ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា សោមនស្សដ្ឋានិយំ រូបំ ឧបវិចរតិ, ទោមនស្សដ្ឋានិយំ, ឧបេក្ខាដ្ឋានិយំ រូបំ ឧបវិចរតិ, សោតេន សទ្ទំ…បេ.… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ សោមនស្សដ្ឋានិយំ ធម្មំ ឧបវិចរតិ, ទោមនស្សដ្ឋានិយំ, ឧបេក្ខាដ្ឋានិយំ ធម្មំ ឧបវិចរតី’’តិ (អ. និ. ៣.៦២)។
‘‘Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, sotena saddaṃ…pe… manasā dhammaṃ viññāya somanassaṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicaratī’’ti (a. ni. 3.62).
ឯវំ អដ្ឋារសវិធា ហោន្តិ។ តថា ឆ គេហស្សិតានិ សោមនស្សានិ, ឆ គេហស្សិតានិ ទោមនស្សានិ, ឆ គេហស្សិតា ឧបេក្ខា, តថា នេក្ខម្មស្សិតា សោមនស្សាទយោតិ ឯវំ ឆត្តិំសវិធា ។ អតីតេ ឆត្តិំស, អនាគតេ ឆត្តិំស, បច្ចុប្បន្នេ ឆត្តិំសាតិ អដ្ឋុត្តរសតម្បិ ភវន្តិ។ ឯវមេត្ថ ទ្វិធាទិតា វេទិតព្ពាតិ។
Evaṃ aṭṭhārasavidhā honti. Tathā cha gehassitāni somanassāni, cha gehassitāni domanassāni, cha gehassitā upekkhā, tathā nekkhammassitā somanassādayoti evaṃ chattiṃsavidhā . Atīte chattiṃsa, anāgate chattiṃsa, paccuppanne chattiṃsāti aṭṭhuttarasatampi bhavanti. Evamettha dvidhāditā veditabbāti.
បកិណ្ណកកថា និដ្ឋិតា។
Pakiṇṇakakathā niṭṭhitā.
គាថាសុ សមាហិតោតិ ឧបចារប្បនាភេទេន សមាធិនា សមាហិតោ។ តេន សមថភាវនានុយោគំ ទស្សេតិ។ សម្បជានោតិ សាត្ថកសម្បជញ្ញាទិនា ចតុព្ពិធេន សម្បជញ្ញេន សម្បជានោ។ តេន វិបស្សនានុយោគំ ទស្សេតិ។ សតោតិ សតោការី។ តេន សមថវិបស្សនានយេន ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ តេន សមន្នាគតត្តំ ទស្សេតិ។ វេទនា ច បជានាតីតិ ‘‘ឥមា វេទនា, ឯត្តកា វេទនា’’តិ សភាវតោ វិភាគតោ ‘‘អនិច្ចា ទុក្ខា វិបរិណាមធម្មា’’តិ អនិច្ចាទិលក្ខណតោ ច បុព្ពភាគេ តីហិ បរិញ្ញាហិ បរិជានន្តោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរិយមគ្គេន បរិញ្ញាបដិវេធេន បជានាតិ។ វេទនានញ្ច សម្ភវន្តិ សមុទយសច្ចំ។ យត្ថ ចេតា និរុជ្ឈន្តីតិ ឯត្តាវតា វេទនា យត្ថ និរុជ្ឈន្តិ, តំ និរោធសច្ចំ។ ខយគាមិនន្តិ វេទនានំ ខយគាមិនំ អរិយមគ្គញ្ច បជានាតីតិ សម្ពន្ធោ។ វេទនានំ ខយាតិ ឯវំ ចត្តារិ សច្ចានិ បដិវិជ្ឈន្តេន អរិយមគ្គេន វេទនានំ អនុប្បាទនិរោធា។ និច្ឆាតោ បរិនិព្ពុតោតិ និត្តណ្ហោ, បហីនតណ្ហោ, កិលេសបរិនិព្ពានេន, ខន្ធបរិនិព្ពានេន ច បរិនិព្ពុតោ ហោតិ។
Gāthāsu samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Tena samathabhāvanānuyogaṃ dasseti. Sampajānoti sātthakasampajaññādinā catubbidhena sampajaññena sampajāno. Tena vipassanānuyogaṃ dasseti. Satoti satokārī. Tena samathavipassanānayena dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tena samannāgatattaṃ dasseti. Vedanā ca pajānātīti ‘‘imā vedanā, ettakā vedanā’’ti sabhāvato vibhāgato ‘‘aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti aniccādilakkhaṇato ca pubbabhāge tīhi pariññāhi parijānanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena pariññāpaṭivedhena pajānāti. Vedanānañca sambhavanti samudayasaccaṃ. Yattha cetā nirujjhantīti ettāvatā vedanā yattha nirujjhanti, taṃ nirodhasaccaṃ. Khayagāminanti vedanānaṃ khayagāminaṃ ariyamaggañca pajānātīti sambandho. Vedanānaṃkhayāti evaṃ cattāri saccāni paṭivijjhantena ariyamaggena vedanānaṃ anuppādanirodhā. Nicchāto parinibbutoti nittaṇho, pahīnataṇho, kilesaparinibbānena, khandhaparinibbānena ca parinibbuto hoti.
តតិយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៣. បឋមវេទនាសុត្តំ • 3. Paṭhamavedanāsuttaṃ
