Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    ၃. ပဌမဝေဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    3. Paṭhamavedanāsuttavaṇṇanā

    ၅၂. တတိယေ ဝေဒနာတိ အာရမ္မဏရသံ ဝေဒိယန္တိ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနာ။ တာ ဝိဘာဂတော ဒသ္သေတုံ ‘‘သုခာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခ-သဒ္ဒော အတ္ထုဒ္ဓာရဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဒုက္ခ-သဒ္ဒော ပန ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၃၈၇; ဝိဘ. ၁၉၀) ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ အာဂတော။ ‘‘ယသ္မာ စ ခော, မဟာလိ, ရူပံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၃.၆၀) ဒုက္ခာရမ္မဏေ။ ‘‘ဒုက္ခော ပာပသ္သ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ. ပ. ၁၁၇) ဒုက္ခပစ္စယေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရာ အက္ခာနေန ပာပုဏိတုံ, ယာဝ ဒုက္ခာ နိရယာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၂၅၀) ဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘သုခသ္သ စ ပဟာနာ ဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၂၃၂; ဓ. သ. ၁၆၅) ဒုက္ခဝေဒနာယံ။ ဣဓာပိ ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ။

    52. Tatiye vedanāti ārammaṇarasaṃ vediyanti anubhavantīti vedanā. Tā vibhāgato dassetuṃ ‘‘sukhā vedanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sukha-saddo atthuddhāravasena heṭṭhā vuttoyeva. Dukkha-saddo pana ‘‘jātipi dukkhā’’tiādīsu (dī. ni. 2.387; vibha. 190) dukkhavatthusmiṃ āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ dukkhaṃ dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) dukkhārammaṇe. ‘‘Dukkho pāpassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 117) dukkhapaccaye. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukarā akkhānena pāpuṇituṃ, yāva dukkhā nirayā’’tiādīsu (ma. ni. 3.250) dukkhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’tiādīsu (dī. ni. 1.232; dha. sa. 165) dukkhavedanāyaṃ. Idhāpi dukkhavedanāyameva.

    ဝစနတ္ထတော ပန သုခယတီတိ သုခာ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ။ န ဒုက္ခာ န သုခာတိ အဒုက္ခမသုခာ, မကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ တာသု ဣဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ သုခာ, အနိဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ ဒုက္ခာ, ဥဘယဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ အဒုက္ခမသုခာ။ တသ္မာ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပာကဋာ, န အဒုက္ခမသုခာယ။ ယဒာ ဟိ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သကလသရီရံ ဘေန္တံ မဒ္ဒန္တံ ဖရမာနံ သတဓောတသပ္ပိံ ခာဒာပေန္တံ ဝိယ, သတပာကတေလံ မက္ခေန္တံ ဝိယ, ဃဋသဟသ္သေန ပရိဠာဟံ နိဗ္ဗာပယမာနံ ဝိယ စ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိ ဝာစံ နိစ္ဆာရယမာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သကလသရီရံ ခောဘေန္တံ မဒ္ဒန္တံ ဖရမာနံ တတ္တဖာလံ ပဝေသေန္တံ ဝိယ ဝိလီနတမ္ဗလောဟံ အာသိဉ္စန္တံ ဝိယ စ ‘‘အဟော ဒုက္ခံ, အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝိပ္ပလာပေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပာကဋာ။

    Vacanatthato pana sukhayatīti sukhā. Dukkhayatīti dukkhā. Na dukkhā na sukhāti adukkhamasukhā, makāro padasandhivasena vutto. Tāsu iṭṭhānubhavanalakkhaṇā sukhā, aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā dukkhā, ubhayaviparītānubhavanalakkhaṇā adukkhamasukhā. Tasmā sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā, na adukkhamasukhāya. Yadā hi sukhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ bhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ satadhotasappiṃ khādāpentaṃ viya, satapākatelaṃ makkhentaṃ viya, ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya ca ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati. Yadā dukkhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya vilīnatambalohaṃ āsiñcantaṃ viya ca ‘‘aho dukkhaṃ, aho dukkha’’nti vippalāpentameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā.

    အဒုက္ခမသုခာ ပန ဒုဗ္ဗိဇာနာ ဒုဒ္ဒီပနာ အန္ဓကာရာ အဝိဘူတာ။ သာ သုခဒုက္ခာနံ အပဂမေ သာတာသာတပဋိပက္ခဝသေန မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ နယတော ဂဏ္ဟန္တသ္သေဝ ပာကဋာ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ပုဗ္ဗာပရံ သပံသုကေ ပဒေသေ ဥပစရိတမဂ္ဂဝသေန ပိဋ္ဌိပာသာဏေ မိဂေန ဂတမဂ္ဂော, ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနေနပိ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာနုဘဝနဘာဝေန ဝိညာယတိ။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ပိဋ္ဌိပာသာဏဂမနံ ဝိယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဂ္ဂဟဏာဘာဝတော ။ ယဉ္စ တတ္ရာနုဘဝနံ, သာ အဒုက္ခမသုခာတိ။

    Adukkhamasukhā pana dubbijānā duddīpanā andhakārā avibhūtā. Sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭipakkhavasena majjhattākārabhūtā nayato gaṇhantasseva pākaṭā hoti. Yathā kiṃ? Yathā pubbāparaṃ sapaṃsuke padese upacaritamaggavasena piṭṭhipāsāṇe migena gatamaggo, evaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanenapi majjhattārammaṇānubhavanabhāvena viññāyati. Majjhattārammaṇaggahaṇaṃ piṭṭhipāsāṇagamanaṃ viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇaggahaṇābhāvato . Yañca tatrānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhāti.

    ဧဝမေတ္ထ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခဘာဝေန တိဓာ ဝုတ္တာပိ ကတ္ထစိ သုခဒုက္ခဘာဝေန ဒ္ဝိဓာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဒ္ဝေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, ပရိယာယေန သုခာ ဝေဒနာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၈၉)။ ကတ္ထစိ တိသ္သောပိ ဝိသုံ ဝိသုံ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခဘာဝေန ‘‘သုခာ ဝေဒနာ ဌိတိသုခာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခာ, အဒုက္ခမသုခာ ဝေဒနာ ဉာဏသုခာ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၆၅)။ ကတ္ထစိ သဗ္ဗာပိ ဒုက္ခဘာဝေန။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒာမီ’’တိ (သံ. နိ. ၄.၂၅၉)။

    Evamettha sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena tidhā vuttāpi katthaci sukhadukkhabhāvena dvidhā vuttā. Yathāha – ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā, pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’ti (ma. ni. 2.89). Katthaci tissopi visuṃ visuṃ sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena ‘‘sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Katthaci sabbāpi dukkhabhāvena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259).

    တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တိသ္သော ဝေဒနာ ယထာ ဣဓ ဝုတ္တာ, အညေသု စ ဧဒိသေသု သုတ္တေသု အဘိဓမ္မေ စ ဧဝံ အဝတ္ဝာ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒာမီ’’တိ, ‘‘ဒ္ဝေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ’’တိ စ? သန္ဓာယဘာသိတမေတံ, တသ္မာ သာ ပရိယာယဒေသနာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –

    Tattha siyā – yadi tisso vedanā yathā idha vuttā, aññesu ca edisesu suttesu abhidhamme ca evaṃ avatvā kasmā evaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti, ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā’’ti ca? Sandhāyabhāsitametaṃ, tasmā sā pariyāyadesanā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘သင္ခာရာနိစ္စတံ, အာနန္ဒ, မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ သင္ခာရဝိပရိဏာမတံ, ‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိ’’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၂၅၉)။

    ‘‘Saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ, ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti (saṃ. ni. 4.259).

    ‘‘ဒ္ဝေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ ပရိယာယေနာ’’တိ စ (သံ. နိ. ၄.၂၅၉)။

    ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyenā’’ti ca (saṃ. ni. 4.259).

    ဧတ္ထ ဟိ သုခာ အဒုက္ခမသုခာတိ ဣမာသံ ဒ္ဝိန္နံ ဝေဒနာနံ နိပ္ပရိယာယေန ဒုက္ခဘာဝော နတ္ထိ, ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယေန ပန တတ္ထ နိစ္ဆန္ဒဒသ္သနတ္ထံ ပရိယာယေန ဒုက္ခဘာဝော ဝုတ္တောတိ သာ တာဒိသီ ပရိယာယဒေသနာ။ အယံ ပန ဝေဒနတ္တယဒေသနာ သဘာဝကထာတိ ကတ္ဝာ နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အယမေတ္ထ အာစရိယာနံ သမာနကထာ။

    Ettha hi sukhā adukkhamasukhāti imāsaṃ dvinnaṃ vedanānaṃ nippariyāyena dukkhabhāvo natthi, veneyyajjhāsayena pana tattha nicchandadassanatthaṃ pariyāyena dukkhabhāvo vuttoti sā tādisī pariyāyadesanā. Ayaṃ pana vedanattayadesanā sabhāvakathāti katvā nippariyāyadesanāti ayamettha ācariyānaṃ samānakathā.

    ဝိတဏ္ဍဝာဒီ ပနာဟ ‘‘ဒုက္ခတာဒ္ဝယဝစနတော ပရိယာယဒေသနာဝ ဝေဒနတ္တယဒေသနာ’’တိ။ သော ‘‘မာ ဟေဝ’’န္တိသ္သ ဝစနီယော, ယသ္မာ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝော အဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တော ‘‘သင္ခာရာနိစ္စတံ, အာနန္ဒ, မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ သင္ခာရဝိပရိဏာမတံ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိ’’’န္တိ။ ယဒိ ပနေတ္ထ ဝေဒနတ္တယဒေသနာ ပရိယာယဒေသနာ သိယာ, ‘‘ဣဒံ မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ တိသ္သော ဝေဒနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န ပနေတံ ဝုတ္တံ။

    Vitaṇḍavādī panāha ‘‘dukkhatādvayavacanato pariyāyadesanāva vedanattayadesanā’’ti. So ‘‘mā heva’’ntissa vacanīyo, yasmā bhagavatā sabbāsaṃ vedanānaṃ dukkhabhāvo adhippāyavasena vutto ‘‘saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti. Yadi panettha vedanattayadesanā pariyāyadesanā siyā, ‘‘idaṃ mayā sandhāya bhāsitaṃ tisso vedanā’’ti vattabbaṃ siyā, na panetaṃ vuttaṃ.

    အပိစာယမေဝ ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကော, ပနာဝုသော, ဝေဒနတ္တယဒေသနာယ အဓိပ္ပာယော’’တိ? သစေ ဝဒေယ္ယ ‘‘မုဒုကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သုခာ, အဓိမတ္တာ ဒုက္ခာ, မဇ္ဈိမာ အဒုက္ခမသုခာတိ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယေန ဝုတ္တာ။ တာသု ဟိ န သတ္တာနံ သုခာဒိဝဍ္ဎီ’’တိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ကော ပနာဝုသော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝော, ယေန ‘‘သဗ္ဗာ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ’’တိ ဝုစ္စေယ္ယုံ? ယဒိ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ သတ္တာ ဝိယောဂမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, သော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝော။ ယာယ စ ပန ဥပ္ပန္နာယ သတ္တာ အဝိယောဂမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, ယာယ န ဥဘယံ ဣစ္ဆန္တိ, သာ ကထံ ဒုက္ခဝေဒနာ သိယာ? အထ ယာ အတ္တနော နိသ္သယသ္သ ဥပဃာတကာရီ, သာ ဒုက္ခာ။ ယာ အနုဂ္ဂဟကာရီ, သာ ကထံ ဒုက္ခာ သိယာ။ အထ ပန ယဒရိယာ ဒုက္ခတော ပသ္သန္တိ, သော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝော, သင္ခာရဒုက္ခတာယ ဝေဒနံ အရိယာ ဒုက္ခတော ပသ္သန္တိ, သာ စ အဘိဏ္ဟသဘာဝာတိ ကထံ တာသံ ဝေဒနာနံ မုဒုမဇ္ဈိမာဓိမတ္တဒုက္ခဘာဝော သိယာ? ယဒိ စ သင္ခာရဒုက္ခတာယ ဧဝ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝော သိယာ, ‘‘တိသ္သော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခတာယော ဒုက္ခဒုက္ခတာ, ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာ, သင္ခာရဒုက္ခတာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၀၅) အယံ ဒုက္ခတာနံ ဝိဘာဂဒေသနာ နိပ္ပယောဇနာ သိယာ။ တထာ စ သတိ သုတ္တမေဝ ပဋိဗာဟိတံ သိယာ, ပုရိမေသု စ တီသု ရူပာဝစရဇ္ဈာနေသု မုဒုကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာတိ အာပဇ္ဇတိ သုခဝေဒနာဝစနတော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အရူပဇ္ဈာနေသု စ မဇ္ဈိမာ, အဒုက္ခမသုခဝေဒနာဝစနတော။ ဧဝံ သန္တေ ပုရိမာ တိသ္သော ရူပာဝစရသမာပတ္တိယော စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ အရူပသမာပတ္တီဟိ စ သန္တတရာတိ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ ဝာ သန္တတရပ္ပဏီတတရာသု သမာပတ္တီသု ဒုက္ခဝေဒနာယ အဓိကဘာဝော ယုဇ္ဇတိ? တသ္မာ ဝေဒနတ္တယဒေသနာယ ပရိယာယဒေသနာဘာဝော န ယုတ္တောတိ။

    Apicāyameva vattabbo ‘‘ko, panāvuso, vedanattayadesanāya adhippāyo’’ti? Sace vadeyya ‘‘mudukā dukkhā vedanā sukhā, adhimattā dukkhā, majjhimā adukkhamasukhāti veneyyajjhāsayena vuttā. Tāsu hi na sattānaṃ sukhādivaḍḍhī’’ti. So vattabbo – ko panāvuso dukkhavedanāya sabhāvo, yena ‘‘sabbā vedanā dukkhā’’ti vucceyyuṃ? Yadi yāya uppannāya sattā viyogameva icchanti, so dukkhavedanāya sabhāvo. Yāya ca pana uppannāya sattā aviyogameva icchanti, yāya na ubhayaṃ icchanti, sā kathaṃ dukkhavedanā siyā? Atha yā attano nissayassa upaghātakārī, sā dukkhā. Yā anuggahakārī, sā kathaṃ dukkhā siyā. Atha pana yadariyā dukkhato passanti, so dukkhavedanāya sabhāvo, saṅkhāradukkhatāya vedanaṃ ariyā dukkhato passanti, sā ca abhiṇhasabhāvāti kathaṃ tāsaṃ vedanānaṃ mudumajjhimādhimattadukkhabhāvo siyā? Yadi ca saṅkhāradukkhatāya eva vedanānaṃ dukkhabhāvo siyā, ‘‘tisso imā, bhikkhave, dukkhatāyo dukkhadukkhatā, vipariṇāmadukkhatā, saṅkhāradukkhatā’’ti (dī. ni. 3.305) ayaṃ dukkhatānaṃ vibhāgadesanā nippayojanā siyā. Tathā ca sati suttameva paṭibāhitaṃ siyā, purimesu ca tīsu rūpāvacarajjhānesu mudukā dukkhā vedanāti āpajjati sukhavedanāvacanato. Catutthajjhāne arūpajjhānesu ca majjhimā, adukkhamasukhavedanāvacanato. Evaṃ sante purimā tisso rūpāvacarasamāpattiyo catutthajjhānasamāpattiyā arūpasamāpattīhi ca santatarāti āpajjati. Kathaṃ vā santatarappaṇītatarāsu samāpattīsu dukkhavedanāya adhikabhāvo yujjati? Tasmā vedanattayadesanāya pariyāyadesanābhāvo na yuttoti.

    ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာဝိပလ္လာသော’’တိ (အ. နိ. ၄.၄၉; ပဋိ. မ. ၁.၂၃၆), တံ ကထန္တိ? ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ သင္ခာရဒုက္ခတာယ စ ယထာဘူတာနဝဗောဓေန ယာ ဧကန္တတော သုခသညာ, ယာ စ ဒုက္ခနိမိတ္တေ သုခနိမိတ္တသညာ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘သုခာ, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ (ဣတိဝု. ၅၃) ဣဒံ ပန ကထန္တိ? ဣဒံ ပန ဝိပရိဏာမဒသ္သနေ သန္နိယောဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ တသ္သ တတ္ထ ဝိရာဂုပ္ပတ္တိယာ ဥပာယဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဗဟုဒုက္ခာနုဂတဘာဝတော စ။ တထာ ဟိ ဒုက္ခသ္သ ဟေတုဘာဝတော အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ အနုဗဒ္ဓတ္တာ စ ပဏ္ဍိတာ သုခမ္ပိ ဒုက္ခမိစ္စေဝ ပဋိပန္နာ။

    Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘dukkhe sukhanti saññāvipallāso’’ti (a. ni. 4.49; paṭi. ma. 1.236), taṃ kathanti? Vipariṇāmadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya ca yathābhūtānavabodhena yā ekantato sukhasaññā, yā ca dukkhanimitte sukhanimittasaññā, taṃ sandhāya vuttaṃ. Evampi ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti (itivu. 53) idaṃ pana kathanti? Idaṃ pana vipariṇāmadassane sanniyojanatthaṃ vuttaṃ tassa tattha virāguppattiyā upāyabhāvato sukhavedanāya bahudukkhānugatabhāvato ca. Tathā hi dukkhassa hetubhāvato anekehi dukkhadhammehi anubaddhattā ca paṇḍitā sukhampi dukkhamicceva paṭipannā.

    ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ သုခာ ဝေဒနာ, သုခဟေတူနံ နိယမာဘာဝတော။ ယေ ဟိ သုခဝေဒနာယ ဟေတုသမ္မတာ ဃာသစ္ဆာဒနာဒယော, တေ ဧဝ အဓိမတ္တံ အကာလေ စ ပဋိသေဝိယမာနာ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟေတုဘာဝမာပဇ္ဇန္တိ။ န စ ယေနေဝ ဟေတုနာ သုခံ, တေနေဝ ဒုက္ခန္တိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ တသ္မာ န တေ သုခဟေတူ, ဒုက္ခန္တရာပဂမေ ပန အဝိညူနံ သုခသညာ ယထာ စိရတရံ ဌာနာဒိဣရိယာပထသမင္ဂီ ဟုတ္ဝာ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂေ မဟန္တဉ္စ ဘာရံ ဝဟတော ဘာရနိက္ခေပေ စေဝ ဝူပသမေ စ, တသ္မာ နတ္ထေဝ သုခန္တိ? တယိဒံ သမ္မဒေဝ သုခဟေတုံ အပရိညာယ တသ္သ နိယမာဘာဝပရိကပ္ပနံ။ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ဟိ ကေဝလံ သုခဟေတုံ မနသိကတ္ဝာ ဧဝံ ဝုတ္တံ, အဇ္ဈတ္တိကသရီရသ္သ အဝတ္ထာဝိသေသံ သမုဒိတံ ပန ဧကဇ္ဈံ တဒုဘယံ သုခာဒိဟေတူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာဒိသဉ္စ တဒုဘယံ သုခဝေဒနာယ ဟေတု, တာဒိသံ န ကဒာစိပိ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟေတု ဟောတီတိ ဝဝတ္ထိတာ ဧဝ သုခာဒိဟေတု။ ယထာ နာမ တေဇောဓာတု သာလိယဝဍာကသသ္သာဒီနံ ယာဒိသမဝတ္ထန္တရံ ပတ္ဝာ သာတမဓုရဘာဝဟေတု ဟောတိ, န တာဒိသမေဝ ပတ္ဝာ ကဒာစိပိ အသာတအမဓုရဘာဝဟေတု ဟောတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Evampi nattheva sukhā vedanā, sukhahetūnaṃ niyamābhāvato. Ye hi sukhavedanāya hetusammatā ghāsacchādanādayo, te eva adhimattaṃ akāle ca paṭiseviyamānā dukkhavedanāya hetubhāvamāpajjanti. Na ca yeneva hetunā sukhaṃ, teneva dukkhanti yuttaṃ vattuṃ. Tasmā na te sukhahetū, dukkhantarāpagame pana aviññūnaṃ sukhasaññā yathā cirataraṃ ṭhānādiiriyāpathasamaṅgī hutvā tadaññairiyāpathasamāyoge mahantañca bhāraṃ vahato bhāranikkhepe ceva vūpasame ca, tasmā nattheva sukhanti? Tayidaṃ sammadeva sukhahetuṃ apariññāya tassa niyamābhāvaparikappanaṃ. Ārammaṇamattameva hi kevalaṃ sukhahetuṃ manasikatvā evaṃ vuttaṃ, ajjhattikasarīrassa avatthāvisesaṃ samuditaṃ pana ekajjhaṃ tadubhayaṃ sukhādihetūti veditabbaṃ. Yādisañca tadubhayaṃ sukhavedanāya hetu, tādisaṃ na kadācipi dukkhavedanāya hetu hotīti vavatthitā eva sukhādihetu. Yathā nāma tejodhātu sāliyavaḍākasassādīnaṃ yādisamavatthantaraṃ patvā sātamadhurabhāvahetu hoti, na tādisameva patvā kadācipi asātaamadhurabhāvahetu hoti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ဒုက္ခာပဂမေဝ ကဒာစိ သုခဝေဒနန္တရံ ဥပလဗ္ဘတိ။ တတ္ထ သုခေယေဝ သုခသညာ, န ဒုက္ခာပဂမမတ္တေ ယထာ အဒ္ဓာနဂမနပရိသ္သမကိလန္တသ္သ သမ္ဗာဟနေ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနေ စ, အညထာ ကာလန္တရေပိ ပရိသ္သမာပဂမေ တာဒိသီ သုခသညာ သိယာ။ ဒုက္ခာပဂမမတ္တေ ပန သုခန္တိ ပရိကပ္ပနာ ဝေဒနာဝိသေသသ္သ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧကန္တေနေဝ စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, ယတော ပဏီတပ္ပဏီတာနိယေဝ အာရမ္မဏာနိ မဟတာ အာယာသေန သတ္တာ အဘိပတ္ထယန္တိ, န စ နေသံ ယေန ကေနစိ ယထာလဒ္ဓမတ္တေန ပစ္စယေန ပတိကာရံ ကာတုံ သက္ကာ တဏ္ဟုပ္ပာဒေနာတိ ။ ဝေဒနာပစ္စယာ ဟိ တဏ္ဟာဥပာဒိ, တထာဘာဝေ စ သုဂန္ဓမဓုရသုခသမ္ဖသ္သာဒိဝတ္ထူနံ ဣတရီတရဘာဝေန သုခဝိသေသသညာ ဇာယမာနာ ကတမသ္သ ဒုက္ခဝိသေသသ္သ အပဂမနေ ဃာနဇိဝ္ဟာကာယဒ္ဝာရေသု, သောတဒ္ဝာရေ စ ဒိဗ္ဗသင္ဂီတသဒိသပဉ္စင္ဂိကတူရိယသဒ္ဒာဝဓာရဏေ။ တသ္မာ န ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ ဒုက္ခန္တရာပဂမေ သုခသညာ, နာပိ ကေဝလေ ဒုက္ခာပဂမမတ္တေတိ အာဂမတော ယုတ္တိတောပိ ဝဝတ္ထိတာ တိသ္သော ဝေဒနာတိ ဘဂဝတော ဝေဒနတ္တယဒေသနာ နီတတ္ထာယေဝ, န နေယ္ယတ္ထာတိ သညာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စေတံ ဥပေတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ, နော စေ, ကမ္မံ ကတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဂစ္ဆ ယထာသုခ’’န္တိ။

    Dukkhāpagameva kadāci sukhavedanantaraṃ upalabbhati. Tattha sukheyeva sukhasaññā, na dukkhāpagamamatte yathā addhānagamanaparissamakilantassa sambāhane iriyāpathaparivattane ca, aññathā kālantarepi parissamāpagame tādisī sukhasaññā siyā. Dukkhāpagamamatte pana sukhanti parikappanā vedanāvisesassa anupalabbhamānattā. Ekanteneva cetaṃ evaṃ sampaṭicchitabbaṃ, yato paṇītappaṇītāniyeva ārammaṇāni mahatā āyāsena sattā abhipatthayanti, na ca nesaṃ yena kenaci yathāladdhamattena paccayena patikāraṃ kātuṃ sakkā taṇhuppādenāti . Vedanāpaccayā hi taṇhāupādi, tathābhāve ca sugandhamadhurasukhasamphassādivatthūnaṃ itarītarabhāvena sukhavisesasaññā jāyamānā katamassa dukkhavisesassa apagamane ghānajivhākāyadvāresu, sotadvāre ca dibbasaṅgītasadisapañcaṅgikatūriyasaddāvadhāraṇe. Tasmā na dukkhavedanāyameva dukkhantarāpagame sukhasaññā, nāpi kevale dukkhāpagamamatteti āgamato yuttitopi vavatthitā tisso vedanāti bhagavato vedanattayadesanā nītatthāyeva, na neyyatthāti saññāpetabbaṃ. Evañcetaṃ upeti, iccetaṃ kusalaṃ, no ce, kammaṃ katvā uyyojetabbo ‘‘gaccha yathāsukha’’nti.

    ဧဝမေတာ အညမညပဋိပက္ခသဘာဝဝဝတ္ထိတလက္ခဏာ ဧဝ တိသ္သော ဝေဒနာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာ။ တဉ္စ ခော ဝိပသ္သနာကမ္မိကာနံ ယောဂာဝစရာနံ ဝေဒနာမုခေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနဒသ္သနတ္ထံ။ ဒုဝိဓဉ္ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ, အရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝာ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော သင္ခေပမနသိကာရဝသေန ဝာ ဝိတ္ထာရမနသိကာရဝသေန ဝာ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနာဒိဝသေန ဝာ ကထေတိ။ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ကထေန္တော ဖသ္သဝသေန ဝာ ဝေဒနာဝသေန ဝာ စိတ္တဝသေန ဝာ ကထေတိ။ ဧကစ္စသ္သ ဟိ အာပာထဂတေ အာရမ္မဏေ အာဝဇ္ဇတော တတ္ထ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဌမာဘိနိပာတော ဖသ္သော တံ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပာကဋော ဟောတိ, ဧကစ္စသ္သ တံ အာရမ္မဏံ အနုဘဝန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝေဒနာ ပာကဋာ ဟောတိ, ဧကစ္စသ္သ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိညာဏံ ပာကဋံ ဟောတိ။ ဣတိ တေသံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန ယထာပာကဋံ ဖသ္သာဒိမုခေန တိဓာ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတိ။

    Evametā aññamaññapaṭipakkhasabhāvavavatthitalakkhaṇā eva tisso vedanā bhagavatā desitā. Tañca kho vipassanākammikānaṃ yogāvacarānaṃ vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānadassanatthaṃ. Duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ, arūpakammaṭṭhānanti. Tattha bhagavā rūpakammaṭṭhānaṃ kathento saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānādivasena vā katheti. Arūpakammaṭṭhānaṃ pana kathento phassavasena vā vedanāvasena vā cittavasena vā katheti. Ekaccassa hi āpāthagate ārammaṇe āvajjato tattha cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto phasso taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno pākaṭo hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti. Iti tesaṃ tesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayena yathāpākaṭaṃ phassādimukhena tidhā arūpakammaṭṭhānaṃ katheti.

    တတ္ထ ယသ္သ ဖသ္သော ပာကဋော ဟောတိ, သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဖသ္သောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန သဒ္ဓိံ တဒေဝ အာရမ္မဏံ အနုဘဝမာနာ ဝေဒနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ, စေတယမာနာ စေတနာပိ, ဝိဇာနမာနံ ဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖသ္သပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ယသ္သ ဝေဒနာ ပာကဋာ ဟောတိ, သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဝေဒနာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာယ သဒ္ဓိံ ဖုသမာနော ဖသ္သောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ, စေတယမာနာ စေတနာပိ , ဝိဇာနမာနံ ဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖသ္သပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ယသ္သ ဝိညာဏံ ပာကဋံ ဟောတိ, သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဝိညာဏမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန သဒ္ဓိံ တဒေဝာရမ္မဏံ ဖုသမာနော ဖသ္သောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနုဘဝမာနာ ဝေဒနာပိ, သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ, စေတယမာနာ စေတနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖသ္သပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။

    Tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa vedanā pākaṭā hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi , vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.

    သော ‘‘ဣမေ ဖသ္သပဉ္စမကာ ဓမ္မာ ကိံနိသ္သိတာ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဝတ္ထုနိသ္သိတာ’’တိ ပဇာနာတိ။ ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပန မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထသိတံ ဧတ္ထပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၁.၂၃၅; မ. နိ. ၂.၂၅၂)။ သော အတ္ထတော ဘူတာ စေဝ ဥပာဒာရူပာနိ စ, ဧဝမေတ္ထ ဝတ္ထု ရူပံ, ဖသ္သပဉ္စမကာ နာမန္တိ နာမရူပမတ္တမေဝ ပသ္သတိ။ ရူပဉ္စေတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော, နာမံ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓမတ္တံ ဟောတိ။ နာမရူပဝိနိမုတ္တာ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနိမုတ္တံ ဝာ နာမရူပံ နတ္ထိ။ သော ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကိံဟေတုကာ’’တိ ဥပပရိက္ခန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုကာ’’တိ, တတော ‘‘ပစ္စယော စေဝ ပစ္စယုပ္ပန္နဉ္စ ဣဒံ, အညော သတ္တော ဝာ ပုဂ္ဂလော ဝာ နတ္ထိ, သုဒ္ဓသင္ခာရပုဉ္ဇမတ္တမေဝာ’’တိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ ဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသန္တော ဝိစရတိ။ သော ‘‘အဇ္ဇ အဇ္ဇာ’’တိ ပဋိဝေဓံ အာကင္ခမာနော တထာရူပေ သမယေ ဥတုသပ္ပာယံ, ပုဂ္ဂလသပ္ပာယံ, ဘောဇနသပ္ပာယံ, ဓမ္မသ္သဝနသပ္ပာယံ ဝာ လဘိတ္ဝာ ဧကပလ္လင္ကေန နိသိန္နောဝ ဝိပသ္သနံ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝာ ဝေဒနာဝသေန ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ဝေဒနာဝသေန ကထေသိ။ တတ္ထ –

    So ‘‘ime phassapañcamakā dhammā kiṃnissitā’’ti upadhārento ‘‘vatthunissitā’’ti pajānāti. Vatthu nāma karajakāyo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ etthasitaṃ etthapaṭibaddha’’nti (dī. ni. 1.235; ma. ni. 2.252). So atthato bhūtā ceva upādārūpāni ca, evamettha vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāmanti nāmarūpamattameva passati. Rūpañcettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. Nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttaṃ vā nāmarūpaṃ natthi. So ‘‘ime pañcakkhandhā kiṃhetukā’’ti upaparikkhanto ‘‘avijjādihetukā’’ti, tato ‘‘paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevā’’ti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti sammasanto vicarati. So ‘‘ajja ajjā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe samaye utusappāyaṃ, puggalasappāyaṃ, bhojanasappāyaṃ, dhammassavanasappāyaṃ vā labhitvā ekapallaṅkena nisinnova vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. Evaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Idha pana bhagavā vedanāvasena bujjhanakānaṃ ajjhāsayena arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāvasena kathesi. Tattha –

    ‘‘လက္ခဏဉ္စ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဥပ္ပတ္တိ အနုသယော တထာ။

    ‘‘Lakkhaṇañca adhiṭṭhānaṃ, uppatti anusayo tathā;

    ဌာနံ ပဝတ္တိကာလော စ၊ ဣန္ဒ္ရိယဉ္စ ဒ္ဝိဓာဒိတာ’’တိ။ –

    Ṭhānaṃ pavattikālo ca, indriyañca dvidhāditā’’ti. –

    ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – တတ္ထ လက္ခဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဖသ္သော။ ‘‘ဖသ္သပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဝစနတော ဖသ္သော ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ သော ဝေဒနာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော နိစ္စမ္မဂာဝီဥပမာယ ဥပမိတော။ တတ္ထ သုခဝေဒနီယော ဖသ္သော သုခာယ ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ, ဒုက္ခဝေဒနီယော ဖသ္သော ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ, အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယော ဖသ္သော အဒုက္ခမသုခာယ ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ, အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဝေဒနာ ကသ္သ ပဒဋ္ဌာနံ? ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏ္ဟာ’’တိ ဝစနတော တဏ္ဟာယ ပဒဋ္ဌာနံ အဘိပတ္ထနီယဘာဝတော။ သုခာ ဝေဒနာ တာဝ တဏ္ဟာယ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတု, ဣတရာ ပန ကထန္တိ? ဝုစ္စတေ သုခသမင္ဂီပိ တာဝ တံသဒိသံ တတော ဝာ ဥတ္တရိတရံ သုခံ အဘိပတ္ထေတိ, ကိမင္ဂ ပန ဒုက္ခသမင္ဂီဘူတော။ အဒုက္ခမသုခာ စ သန္တဘာဝေန သုခမိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ တိသ္သောပိ ဝေဒနာ တဏ္ဟာယ ပဒဋ္ဌာနံ။

    Idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – tattha lakkhaṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Adhiṭṭhānanti phasso. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vacanato phasso vedanāya adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi so vedanādhiṭṭhānabhāvato niccammagāvīupamāya upamito. Tattha sukhavedanīyo phasso sukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, dukkhavedanīyo phasso dukkhāya vedanāya, adukkhamasukhavedanīyo phasso adukkhamasukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, āsannakāraṇanti attho. Vedanā kassa padaṭṭhānaṃ? ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti vacanato taṇhāya padaṭṭhānaṃ abhipatthanīyabhāvato. Sukhā vedanā tāva taṇhāya padaṭṭhānaṃ hotu, itarā pana kathanti? Vuccate sukhasamaṅgīpi tāva taṃsadisaṃ tato vā uttaritaraṃ sukhaṃ abhipattheti, kimaṅga pana dukkhasamaṅgībhūto. Adukkhamasukhā ca santabhāvena sukhamicceva vuccatīti tissopi vedanā taṇhāya padaṭṭhānaṃ.

    ဥပ္ပတ္တီတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ ဟိ သတ္တသင္ခာရာ သုခဝေဒနာယ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ, တေ ဧဝ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ ဒုက္ခဝေဒနာယ, မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဘူတာ အဒုက္ခမသုခာယ။ ဝိပာကတော တဒာကာရဂ္ဂဟဏတော စေတ္ထ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Uppattīti uppattikāraṇaṃ. Iṭṭhārammaṇabhūtā hi sattasaṅkhārā sukhavedanāya uppattikāraṇaṃ, te eva aniṭṭhārammaṇabhūtā dukkhavedanāya, majjhattārammaṇabhūtā adukkhamasukhāya. Vipākato tadākāraggahaṇato cettha iṭṭhāniṭṭhatā veditabbā.

    အနုသယောတိ ဣမာသု တီသု ဝေဒနာသု သုခာယ ဝေဒနာယ ရာဂာနုသယော အနုသေတိ, ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော, အဒုက္ခမသုခာယ ဝေဒနာယ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Anusayoti imāsu tīsu vedanāsu sukhāya vedanāya rāgānusayo anuseti, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo, adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anuseti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘သုခာယ ခော, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာယ ရာဂာနုသယော အနုသေတီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၁.၄၆၅)။

    ‘‘Sukhāya kho, āvuso visākha, vedanāya rāgānusayo anusetī’’tiādi (ma. ni. 1.465).

    ဒိဋ္ဌိမာနာနုသယာ စေတ္ထ ရာဂပက္ခိယာ ကာတဗ္ဗာ။ သုခာဘိနန္ဒနေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သသ္သတ’’န္တိအာဒိနာ သက္ကာယေ အဘိနိဝိသန္တိ, မာနဇာတိကာ စ မာနံ ဇပ္ပေန္တိ ‘‘သေယ္ယောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ပန အဝိဇ္ဇာပက္ခိကော ကာတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင္ဂေ (ဝိဘ. ၂၈၈-၂၈၉) ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ အနုသယာနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ သန္တာနေ အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂမနံ။ တသ္မာ ‘‘သုခာယ ဝေဒနာယ ရာဂာနုသယော အနုသေတီ’’တိ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနတ္တာ အနုရူပကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရာဂော, တတ္ထ သယိတော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

    Diṭṭhimānānusayā cettha rāgapakkhiyā kātabbā. Sukhābhinandanena hi diṭṭhigatikā ‘‘sassata’’ntiādinā sakkāye abhinivisanti, mānajātikā ca mānaṃ jappenti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā. Vicikicchānusayo pana avijjāpakkhiko kātabbo. Tathā hi vuttaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge (vibha. 288-289) ‘‘vedanāpaccayā vicikicchā’’ti. Anusayānañca tattha tattha santāne appahīnabhāvena thāmagamanaṃ. Tasmā ‘‘sukhāya vedanāya rāgānusayo anusetī’’ti maggena appahīnattā anurūpakāraṇalābhe uppajjanāraho rāgo, tattha sayito viya hotīti attho. Esa nayo sesesupi.

    ဌာနန္တိ ကာယော စိတ္တဉ္စ ဝေဒနာယ ဌာနံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ ကာယိကံ သုခံ ကာယသမ္ဖသ္သဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတံ (ဓ. သ. ၄၄၉)။ ယံ တသ္မိံ သမယေ စေတသိကံ သုခံ စေတောသမ္ဖသ္သဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိ (ဓ. သ. ၄၇၁) စ။

    Ṭhānanti kāyo cittañca vedanāya ṭhānaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃ tasmiṃ samaye kāyikaṃ sukhaṃ kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ (dha. sa. 449). Yaṃ tasmiṃ samaye cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayita’’nti (dha. sa. 471) ca.

    ပဝတ္တိကာလောတိ ပဝတ္တိက္ခဏော, ပဝတ္တနာကလနဉ္စ။ ပဝတ္တိက္ခဏေန ဟိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ သုခဒုက္ခဘာဝော ဝဝတ္ထိတော။ ယထာဟ –

    Pavattikāloti pavattikkhaṇo, pavattanākalanañca. Pavattikkhaṇena hi sukhadukkhavedanānaṃ sukhadukkhabhāvo vavatthito. Yathāha –

    ‘‘သုခာ ခော, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဌိတိသုခာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ, ဒုက္ခာ ခော, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၆၅)။

    ‘‘Sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā’’ti (ma. ni. 1.465).

    သုခာယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝော သုခံ, နတ္ထိဘာဝော ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝော ဒုက္ခံ, နတ္ထိဘာဝော သုခန္တိ အတ္ထော။ အဒုက္ခမသုခာယ ဝေဒနာယ ပဝတ္တနာကလနံ ပဝတ္တိယာ အာကလနံ အနာကလနဉ္စ ဇာနနံ အဇာနနဉ္စ သုခဒုက္ခဘာဝဝဝတ္ထာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

    Sukhāya vedanāya atthibhāvo sukhaṃ, natthibhāvo dukkhaṃ. Dukkhāya vedanāya atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukhanti attho. Adukkhamasukhāya vedanāya pavattanākalanaṃ pavattiyā ākalanaṃ anākalanañca jānanaṃ ajānanañca sukhadukkhabhāvavavatthānaṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘အဒုက္ခမသုခာ ခော, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဉာဏသုခာ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ။

    ‘‘Adukkhamasukhā kho, āvuso visākha, vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti.

    ဣန္ဒ္ရိယန္တိ ဧတာ ဟိ သုခာဒယော တိသ္သော ဝေဒနာ သုခိန္ဒ္ရိယံ, ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ, သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ, ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ, ဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယန္တိ အဓိပတေယ္ယဋ္ဌေန ဣန္ဒ္ရိယတော ပဉ္စဓာ ဝိဘတ္တာ။ ကာယိကဉ္ဟိ သာတံ သုခိန္ဒ္ရိယန္တိ ဝုတ္တံ, အသာတံ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယန္တိ။ မာနသံ ပန သာတံ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယန္တိ ဝုတ္တံ, အသာတံ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယန္တိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ နေဝ သာတံ နာသာတံ ဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယန္တိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ – ယထာ ကာယိကစေတသိကာ သုခဒုက္ခဝေဒနာ ‘‘သုခိန္ဒ္ရိယံ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ, ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယ’’န္တိ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဝုတ္တာ, န ဧဝံ အဒုက္ခမသုခာတိ? ဘေဒာဘာဝတော။ ယထေဝ ဟိ အနုဂ္ဂဟသဘာဝာ ဗာဓကသဘာဝာ စ သုခဒုက္ခဝေဒနာ အညထာ ကာယသ္သ အနုဂ္ဂဟံ ဗာဓကဉ္စ ကရောန္တိ, စိတ္တသ္သ စ အညထာ, န ဧဝံ အဒုက္ခမသုခာ, တသ္မာ ဘေဒာဘာဝတော ဝိဘဇိတ္ဝာ န ဝုတ္တာ။

    Indriyanti etā hi sukhādayo tisso vedanā sukhindriyaṃ, dukkhindriyaṃ, somanassindriyaṃ, domanassindriyaṃ, upekkhindriyanti adhipateyyaṭṭhena indriyato pañcadhā vibhattā. Kāyikañhi sātaṃ sukhindriyanti vuttaṃ, asātaṃ dukkhindriyanti. Mānasaṃ pana sātaṃ somanassindriyanti vuttaṃ, asātaṃ domanassindriyanti. Duvidhampi neva sātaṃ nāsātaṃ upekkhindriyanti. Kiṃ panettha kāraṇaṃ – yathā kāyikacetasikā sukhadukkhavedanā ‘‘sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ, dukkhindriyaṃ domanassindriya’’nti vibhajitvā vuttā, na evaṃ adukkhamasukhāti? Bhedābhāvato. Yatheva hi anuggahasabhāvā bādhakasabhāvā ca sukhadukkhavedanā aññathā kāyassa anuggahaṃ bādhakañca karonti, cittassa ca aññathā, na evaṃ adukkhamasukhā, tasmā bhedābhāvato vibhajitvā na vuttā.

    ဒ္ဝိဓာဒိတာတိ သဗ္ဗာပိ ဟိ ဝေဒနာ ဝေဒယိတဋ္ဌေန ဧကဝိဓာပိ နိသ္သယဘေဒေန ဒုဝိဓာ – ကာယိကာ စေတသိကာတိ, သုခာ, ဒုက္ခာ, အဒုက္ခမသုခာတိ တိဝိဓာ, စတုယောနိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ, ဣန္ဒ္ရိယဝသေန, ဂတိဝသေန စ ပဉ္စဝိဓာ, ဒ္ဝာရဝသေန စ အာရမ္မဏဝသေန စ ဆဗ္ဗိဓာ, သတ္တဝိညာဏဓာတုယောဂေန သတ္တဝိဓာ, အဋ္ဌလောကဓမ္မပစ္စယတာယ အဋ္ဌဝိဓာ, သုခာဒီနံ ပစ္စေကံ အတီတာဒိဝိဘာဂေန နဝဝိဓာ, တာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာဘေဒေန အဋ္ဌာရသဝိဓာ, တထာ ရူပာဒီသု ဆသု အာရမ္မဏေသု ဧကေကသ္မိံ သုခာဒိဝသေန တိသ္သော တိသ္သော ကတ္ဝာ။ ရူပာရမ္မဏသ္မိဉ္ဟိ သုခာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒုက္ခာပိ, အဒုက္ခမသုခာပိ, ဧဝံ ဣတရေသုပိ။ အထ ဝာ အဋ္ဌာရသမနောပဝိစာရဝသေန အဋ္ဌာရသ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ –

    Dvidhāditāti sabbāpi hi vedanā vedayitaṭṭhena ekavidhāpi nissayabhedena duvidhā – kāyikā cetasikāti, sukhā, dukkhā, adukkhamasukhāti tividhā, catuyonivasena catubbidhā, indriyavasena, gativasena ca pañcavidhā, dvāravasena ca ārammaṇavasena ca chabbidhā, sattaviññāṇadhātuyogena sattavidhā, aṭṭhalokadhammapaccayatāya aṭṭhavidhā, sukhādīnaṃ paccekaṃ atītādivibhāgena navavidhā, tā eva ajjhattabahiddhābhedena aṭṭhārasavidhā, tathā rūpādīsu chasu ārammaṇesu ekekasmiṃ sukhādivasena tisso tisso katvā. Rūpārammaṇasmiñhi sukhāpi uppajjati, dukkhāpi, adukkhamasukhāpi, evaṃ itaresupi. Atha vā aṭṭhārasamanopavicāravasena aṭṭhārasa. Vuttañhi –

    ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသ္ဝာ သောမနသ္သဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတိ, ဒောမနသ္သဋ္ဌာနိယံ, ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတိ, သောတေန သဒ္ဒံ။ပေ.။ မနသာ ဓမ္မံ ဝိညာယ သောမနသ္သဋ္ဌာနိယံ ဓမ္မံ ဥပဝိစရတိ, ဒောမနသ္သဋ္ဌာနိယံ, ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယံ ဓမ္မံ ဥပဝိစရတီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၆၂)။

    ‘‘Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, sotena saddaṃ…pe… manasā dhammaṃ viññāya somanassaṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicaratī’’ti (a. ni. 3.62).

    ဧဝံ အဋ္ဌာရသဝိဓာ ဟောန္တိ။ တထာ ဆ ဂေဟသ္သိတာနိ သောမနသ္သာနိ, ဆ ဂေဟသ္သိတာနိ ဒောမနသ္သာနိ, ဆ ဂေဟသ္သိတာ ဥပေက္ခာ, တထာ နေက္ခမ္မသ္သိတာ သောမနသ္သာဒယောတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသဝိဓာ ။ အတီတေ ဆတ္တိံသ, အနာဂတေ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌုတ္တရသတမ္ပိ ဘဝန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ဒ္ဝိဓာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

    Evaṃ aṭṭhārasavidhā honti. Tathā cha gehassitāni somanassāni, cha gehassitāni domanassāni, cha gehassitā upekkhā, tathā nekkhammassitā somanassādayoti evaṃ chattiṃsavidhā . Atīte chattiṃsa, anāgate chattiṃsa, paccuppanne chattiṃsāti aṭṭhuttarasatampi bhavanti. Evamettha dvidhāditā veditabbāti.

    ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။

    Pakiṇṇakakathā niṭṭhitā.

    ဂာထာသု သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတော။ တေန သမထဘာဝနာနုယောဂံ ဒသ္သေတိ။ သမ္ပဇာနောတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓေန သမ္ပဇညေန သမ္ပဇာနော။ တေန ဝိပသ္သနာနုယောဂံ ဒသ္သေတိ။ သတောတိ သတောကာရီ။ တေန သမထဝိပသ္သနာနယေန ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေန သမန္နာဂတတ္တံ ဒသ္သေတိ။ ဝေဒနာ စ ပဇာနာတီတိ ‘‘ဣမာ ဝေဒနာ, ဧတ္တကာ ဝေဒနာ’’တိ သဘာဝတော ဝိဘာဂတော ‘‘အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတော စ ပုဗ္ဗဘာဂေ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနန္တော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရိယမဂ္ဂေန ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဇာနာတိ။ ဝေဒနာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ သမုဒယသစ္စံ။ ယတ္ထ စေတာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္တာဝတာ ဝေဒနာ ယတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တိ, တံ နိရောဓသစ္စံ။ ခယဂာမိနန္တိ ဝေဒနာနံ ခယဂာမိနံ အရိယမဂ္ဂဉ္စ ပဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဒနာနံ ခယာတိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန အရိယမဂ္ဂေန ဝေဒနာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ။ နိစ္ဆာတော ပရိနိဗ္ဗုတောတိ နိတ္တဏ္ဟော, ပဟီနတဏ္ဟော, ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန, ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန စ ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။

    Gāthāsu samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Tena samathabhāvanānuyogaṃ dasseti. Sampajānoti sātthakasampajaññādinā catubbidhena sampajaññena sampajāno. Tena vipassanānuyogaṃ dasseti. Satoti satokārī. Tena samathavipassanānayena dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tena samannāgatattaṃ dasseti. Vedanā ca pajānātīti ‘‘imā vedanā, ettakā vedanā’’ti sabhāvato vibhāgato ‘‘aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti aniccādilakkhaṇato ca pubbabhāge tīhi pariññāhi parijānanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena pariññāpaṭivedhena pajānāti. Vedanānañca sambhavanti samudayasaccaṃ. Yattha cetā nirujjhantīti ettāvatā vedanā yattha nirujjhanti, taṃ nirodhasaccaṃ. Khayagāminanti vedanānaṃ khayagāminaṃ ariyamaggañca pajānātīti sambandho. Vedanānaṃkhayāti evaṃ cattāri saccāni paṭivijjhantena ariyamaggena vedanānaṃ anuppādanirodhā. Nicchāto parinibbutoti nittaṇho, pahīnataṇho, kilesaparinibbānena, khandhaparinibbānena ca parinibbuto hoti.

    တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၃. ပဌမဝေဒနာသုတ္တံ • 3. Paṭhamavedanāsuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact