Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഇതിവുത്തക-അട്ഠകഥാ • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    ൩. പഠമവേദനാസുത്തവണ്ണനാ

    3. Paṭhamavedanāsuttavaṇṇanā

    ൫൨. തതിയേ വേദനാതി ആരമ്മണരസം വേദിയന്തി അനുഭവന്തീതി വേദനാ. താ വിഭാഗതോ ദസ്സേതും ‘‘സുഖാ വേദനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സുഖ-സദ്ദോ അത്ഥുദ്ധാരവസേന ഹേട്ഠാ വുത്തോയേവ. ദുക്ഖ-സദ്ദോ പന ‘‘ജാതിപി ദുക്ഖാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൮൭; വിഭ॰ ൧൯൦) ദുക്ഖവത്ഥുസ്മിം ആഗതോ. ‘‘യസ്മാ ച ഖോ, മഹാലി, രൂപം ദുക്ഖം ദുക്ഖാനുപതിതം ദുക്ഖാവക്കന്ത’’ന്തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൬൦) ദുക്ഖാരമ്മണേ. ‘‘ദുക്ഖോ പാപസ്സ ഉച്ചയോ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൧൧൭) ദുക്ഖപച്ചയേ. ‘‘യാവഞ്ചിദം, ഭിക്ഖവേ, ന സുകരാ അക്ഖാനേന പാപുണിതും, യാവ ദുക്ഖാ നിരയാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൨൫൦) ദുക്ഖപച്ചയട്ഠാനേ. ‘‘സുഖസ്സ ച പഹാനാ ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൩൨; ധ॰ സ॰ ൧൬൫) ദുക്ഖവേദനായം. ഇധാപി ദുക്ഖവേദനായമേവ.

    52. Tatiye vedanāti ārammaṇarasaṃ vediyanti anubhavantīti vedanā. Tā vibhāgato dassetuṃ ‘‘sukhā vedanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sukha-saddo atthuddhāravasena heṭṭhā vuttoyeva. Dukkha-saddo pana ‘‘jātipi dukkhā’’tiādīsu (dī. ni. 2.387; vibha. 190) dukkhavatthusmiṃ āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ dukkhaṃ dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) dukkhārammaṇe. ‘‘Dukkho pāpassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 117) dukkhapaccaye. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukarā akkhānena pāpuṇituṃ, yāva dukkhā nirayā’’tiādīsu (ma. ni. 3.250) dukkhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā’’tiādīsu (dī. ni. 1.232; dha. sa. 165) dukkhavedanāyaṃ. Idhāpi dukkhavedanāyameva.

    വചനത്ഥതോ പന സുഖയതീതി സുഖാ. ദുക്ഖയതീതി ദുക്ഖാ. ന ദുക്ഖാ ന സുഖാതി അദുക്ഖമസുഖാ, മകാരോ പദസന്ധിവസേന വുത്തോ. താസു ഇട്ഠാനുഭവനലക്ഖണാ സുഖാ, അനിട്ഠാനുഭവനലക്ഖണാ ദുക്ഖാ, ഉഭയവിപരീതാനുഭവനലക്ഖണാ അദുക്ഖമസുഖാ. തസ്മാ സുഖദുക്ഖവേദനാനം ഉപ്പത്തി പാകടാ, ന അദുക്ഖമസുഖായ. യദാ ഹി സുഖം ഉപ്പജ്ജതി, സകലസരീരം ഭേന്തം മദ്ദന്തം ഫരമാനം സതധോതസപ്പിം ഖാദാപേന്തം വിയ, സതപാകതേലം മക്ഖേന്തം വിയ, ഘടസഹസ്സേന പരിളാഹം നിബ്ബാപയമാനം വിയ ച ‘‘അഹോ സുഖം, അഹോ സുഖ’’ന്തി വാചം നിച്ഛാരയമാനമേവ ഉപ്പജ്ജതി. യദാ ദുക്ഖം ഉപ്പജ്ജതി, സകലസരീരം ഖോഭേന്തം മദ്ദന്തം ഫരമാനം തത്തഫാലം പവേസേന്തം വിയ വിലീനതമ്ബലോഹം ആസിഞ്ചന്തം വിയ ച ‘‘അഹോ ദുക്ഖം, അഹോ ദുക്ഖ’’ന്തി വിപ്പലാപേന്തമേവ ഉപ്പജ്ജതി. ഇതി സുഖദുക്ഖവേദനാനം ഉപ്പത്തി പാകടാ.

    Vacanatthato pana sukhayatīti sukhā. Dukkhayatīti dukkhā. Na dukkhā na sukhāti adukkhamasukhā, makāro padasandhivasena vutto. Tāsu iṭṭhānubhavanalakkhaṇā sukhā, aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā dukkhā, ubhayaviparītānubhavanalakkhaṇā adukkhamasukhā. Tasmā sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā, na adukkhamasukhāya. Yadā hi sukhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ bhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ satadhotasappiṃ khādāpentaṃ viya, satapākatelaṃ makkhentaṃ viya, ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya ca ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati. Yadā dukkhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya vilīnatambalohaṃ āsiñcantaṃ viya ca ‘‘aho dukkhaṃ, aho dukkha’’nti vippalāpentameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā.

    അദുക്ഖമസുഖാ പന ദുബ്ബിജാനാ ദുദ്ദീപനാ അന്ധകാരാ അവിഭൂതാ. സാ സുഖദുക്ഖാനം അപഗമേ സാതാസാതപടിപക്ഖവസേന മജ്ഝത്താകാരഭൂതാ നയതോ ഗണ്ഹന്തസ്സേവ പാകടാ ഹോതി. യഥാ കിം? യഥാ പുബ്ബാപരം സപംസുകേ പദേസേ ഉപചരിതമഗ്ഗവസേന പിട്ഠിപാസാണേ മിഗേന ഗതമഗ്ഗോ, ഏവം ഇട്ഠാനിട്ഠാരമ്മണേസു സുഖദുക്ഖാനുഭവനേനപി മജ്ഝത്താരമ്മണാനുഭവനഭാവേന വിഞ്ഞായതി. മജ്ഝത്താരമ്മണഗ്ഗഹണം പിട്ഠിപാസാണഗമനം വിയ ഇട്ഠാനിട്ഠാരമ്മണഗ്ഗഹണാഭാവതോ . യഞ്ച തത്രാനുഭവനം, സാ അദുക്ഖമസുഖാതി.

    Adukkhamasukhā pana dubbijānā duddīpanā andhakārā avibhūtā. Sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭipakkhavasena majjhattākārabhūtā nayato gaṇhantasseva pākaṭā hoti. Yathā kiṃ? Yathā pubbāparaṃ sapaṃsuke padese upacaritamaggavasena piṭṭhipāsāṇe migena gatamaggo, evaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanenapi majjhattārammaṇānubhavanabhāvena viññāyati. Majjhattārammaṇaggahaṇaṃ piṭṭhipāsāṇagamanaṃ viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇaggahaṇābhāvato . Yañca tatrānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhāti.

    ഏവമേത്ഥ സുഖദുക്ഖഅദുക്ഖമസുഖഭാവേന തിധാ വുത്താപി കത്ഥചി സുഖദുക്ഖഭാവേന ദ്വിധാ വുത്താ. യഥാഹ – ‘‘ദ്വേപി മയാ, ആനന്ദ, വേദനാ വുത്താ, പരിയായേന സുഖാ വേദനാ, ദുക്ഖാ വേദനാ’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൮൯). കത്ഥചി തിസ്സോപി വിസും വിസും സുഖദുക്ഖഅദുക്ഖമസുഖഭാവേന ‘‘സുഖാ വേദനാ ഠിതിസുഖാ വിപരിണാമദുക്ഖാ, ദുക്ഖാ വേദനാ ഠിതിദുക്ഖാ വിപരിണാമസുഖാ, അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ ഞാണസുഖാ അഞ്ഞാണദുക്ഖാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൫). കത്ഥചി സബ്ബാപി ദുക്ഖഭാവേന. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘യം കിഞ്ചി വേദയിതം, സബ്ബം തം ദുക്ഖസ്മിന്തി വദാമീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൨൫൯).

    Evamettha sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena tidhā vuttāpi katthaci sukhadukkhabhāvena dvidhā vuttā. Yathāha – ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā, pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’ti (ma. ni. 2.89). Katthaci tissopi visuṃ visuṃ sukhadukkhaadukkhamasukhabhāvena ‘‘sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Katthaci sabbāpi dukkhabhāvena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259).

    തത്ഥ സിയാ – യദി തിസ്സോ വേദനാ യഥാ ഇധ വുത്താ, അഞ്ഞേസു ച ഏദിസേസു സുത്തേസു അഭിധമ്മേ ച ഏവം അവത്വാ കസ്മാ ഏവം വുത്തം ‘‘യം കിഞ്ചി വേദയിതം, സബ്ബം തം ദുക്ഖസ്മിന്തി വദാമീ’’തി, ‘‘ദ്വേപി മയാ, ആനന്ദ, വേദനാ വുത്താ’’തി ച? സന്ധായഭാസിതമേതം, തസ്മാ സാ പരിയായദേസനാ. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –

    Tattha siyā – yadi tisso vedanā yathā idha vuttā, aññesu ca edisesu suttesu abhidhamme ca evaṃ avatvā kasmā evaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti, ‘‘dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā’’ti ca? Sandhāyabhāsitametaṃ, tasmā sā pariyāyadesanā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘സങ്ഖാരാനിച്ചതം, ആനന്ദ, മയാ സന്ധായ ഭാസിതം സങ്ഖാരവിപരിണാമതം, ‘യം കിഞ്ചി വേദയിതം, സബ്ബം തം ദുക്ഖസ്മി’’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൨൫൯).

    ‘‘Saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ, ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti (saṃ. ni. 4.259).

    ‘‘ദ്വേപി മയാ, ആനന്ദ, വേദനാ വുത്താ പരിയായേനാ’’തി ച (സം॰ നി॰ ൪.൨൫൯).

    ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyenā’’ti ca (saṃ. ni. 4.259).

    ഏത്ഥ ഹി സുഖാ അദുക്ഖമസുഖാതി ഇമാസം ദ്വിന്നം വേദനാനം നിപ്പരിയായേന ദുക്ഖഭാവോ നത്ഥി, വേനേയ്യജ്ഝാസയേന പന തത്ഥ നിച്ഛന്ദദസ്സനത്ഥം പരിയായേന ദുക്ഖഭാവോ വുത്തോതി സാ താദിസീ പരിയായദേസനാ. അയം പന വേദനത്തയദേസനാ സഭാവകഥാതി കത്വാ നിപ്പരിയായദേസനാതി അയമേത്ഥ ആചരിയാനം സമാനകഥാ.

    Ettha hi sukhā adukkhamasukhāti imāsaṃ dvinnaṃ vedanānaṃ nippariyāyena dukkhabhāvo natthi, veneyyajjhāsayena pana tattha nicchandadassanatthaṃ pariyāyena dukkhabhāvo vuttoti sā tādisī pariyāyadesanā. Ayaṃ pana vedanattayadesanā sabhāvakathāti katvā nippariyāyadesanāti ayamettha ācariyānaṃ samānakathā.

    വിതണ്ഡവാദീ പനാഹ ‘‘ദുക്ഖതാദ്വയവചനതോ പരിയായദേസനാവ വേദനത്തയദേസനാ’’തി. സോ ‘‘മാ ഹേവ’’ന്തിസ്സ വചനീയോ, യസ്മാ ഭഗവതാ സബ്ബാസം വേദനാനം ദുക്ഖഭാവോ അധിപ്പായവസേന വുത്തോ ‘‘സങ്ഖാരാനിച്ചതം, ആനന്ദ, മയാ സന്ധായ ഭാസിതം സങ്ഖാരവിപരിണാമതം ‘യം കിഞ്ചി വേദയിതം, സബ്ബം തം ദുക്ഖസ്മി’’’ന്തി. യദി പനേത്ഥ വേദനത്തയദേസനാ പരിയായദേസനാ സിയാ, ‘‘ഇദം മയാ സന്ധായ ഭാസിതം തിസ്സോ വേദനാ’’തി വത്തബ്ബം സിയാ, ന പനേതം വുത്തം.

    Vitaṇḍavādī panāha ‘‘dukkhatādvayavacanato pariyāyadesanāva vedanattayadesanā’’ti. So ‘‘mā heva’’ntissa vacanīyo, yasmā bhagavatā sabbāsaṃ vedanānaṃ dukkhabhāvo adhippāyavasena vutto ‘‘saṅkhārāniccataṃ, ānanda, mayā sandhāya bhāsitaṃ saṅkhāravipariṇāmataṃ ‘yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasmi’’’nti. Yadi panettha vedanattayadesanā pariyāyadesanā siyā, ‘‘idaṃ mayā sandhāya bhāsitaṃ tisso vedanā’’ti vattabbaṃ siyā, na panetaṃ vuttaṃ.

    അപിചായമേവ വത്തബ്ബോ ‘‘കോ, പനാവുസോ, വേദനത്തയദേസനായ അധിപ്പായോ’’തി? സചേ വദേയ്യ ‘‘മുദുകാ ദുക്ഖാ വേദനാ സുഖാ, അധിമത്താ ദുക്ഖാ, മജ്ഝിമാ അദുക്ഖമസുഖാതി വേനേയ്യജ്ഝാസയേന വുത്താ. താസു ഹി ന സത്താനം സുഖാദിവഡ്ഢീ’’തി. സോ വത്തബ്ബോ – കോ പനാവുസോ ദുക്ഖവേദനായ സഭാവോ, യേന ‘‘സബ്ബാ വേദനാ ദുക്ഖാ’’തി വുച്ചേയ്യും? യദി യായ ഉപ്പന്നായ സത്താ വിയോഗമേവ ഇച്ഛന്തി, സോ ദുക്ഖവേദനായ സഭാവോ. യായ ച പന ഉപ്പന്നായ സത്താ അവിയോഗമേവ ഇച്ഛന്തി, യായ ന ഉഭയം ഇച്ഛന്തി, സാ കഥം ദുക്ഖവേദനാ സിയാ? അഥ യാ അത്തനോ നിസ്സയസ്സ ഉപഘാതകാരീ, സാ ദുക്ഖാ. യാ അനുഗ്ഗഹകാരീ, സാ കഥം ദുക്ഖാ സിയാ. അഥ പന യദരിയാ ദുക്ഖതോ പസ്സന്തി, സോ ദുക്ഖവേദനായ സഭാവോ, സങ്ഖാരദുക്ഖതായ വേദനം അരിയാ ദുക്ഖതോ പസ്സന്തി, സാ ച അഭിണ്ഹസഭാവാതി കഥം താസം വേദനാനം മുദുമജ്ഝിമാധിമത്തദുക്ഖഭാവോ സിയാ? യദി ച സങ്ഖാരദുക്ഖതായ ഏവ വേദനാനം ദുക്ഖഭാവോ സിയാ, ‘‘തിസ്സോ ഇമാ, ഭിക്ഖവേ, ദുക്ഖതായോ ദുക്ഖദുക്ഖതാ, വിപരിണാമദുക്ഖതാ, സങ്ഖാരദുക്ഖതാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൦൫) അയം ദുക്ഖതാനം വിഭാഗദേസനാ നിപ്പയോജനാ സിയാ. തഥാ ച സതി സുത്തമേവ പടിബാഹിതം സിയാ, പുരിമേസു ച തീസു രൂപാവചരജ്ഝാനേസു മുദുകാ ദുക്ഖാ വേദനാതി ആപജ്ജതി സുഖവേദനാവചനതോ. ചതുത്ഥജ്ഝാനേ അരൂപജ്ഝാനേസു ച മജ്ഝിമാ, അദുക്ഖമസുഖവേദനാവചനതോ. ഏവം സന്തേ പുരിമാ തിസ്സോ രൂപാവചരസമാപത്തിയോ ചതുത്ഥജ്ഝാനസമാപത്തിയാ അരൂപസമാപത്തീഹി ച സന്തതരാതി ആപജ്ജതി. കഥം വാ സന്തതരപ്പണീതതരാസു സമാപത്തീസു ദുക്ഖവേദനായ അധികഭാവോ യുജ്ജതി? തസ്മാ വേദനത്തയദേസനായ പരിയായദേസനാഭാവോ ന യുത്തോതി.

    Apicāyameva vattabbo ‘‘ko, panāvuso, vedanattayadesanāya adhippāyo’’ti? Sace vadeyya ‘‘mudukā dukkhā vedanā sukhā, adhimattā dukkhā, majjhimā adukkhamasukhāti veneyyajjhāsayena vuttā. Tāsu hi na sattānaṃ sukhādivaḍḍhī’’ti. So vattabbo – ko panāvuso dukkhavedanāya sabhāvo, yena ‘‘sabbā vedanā dukkhā’’ti vucceyyuṃ? Yadi yāya uppannāya sattā viyogameva icchanti, so dukkhavedanāya sabhāvo. Yāya ca pana uppannāya sattā aviyogameva icchanti, yāya na ubhayaṃ icchanti, sā kathaṃ dukkhavedanā siyā? Atha yā attano nissayassa upaghātakārī, sā dukkhā. Yā anuggahakārī, sā kathaṃ dukkhā siyā. Atha pana yadariyā dukkhato passanti, so dukkhavedanāya sabhāvo, saṅkhāradukkhatāya vedanaṃ ariyā dukkhato passanti, sā ca abhiṇhasabhāvāti kathaṃ tāsaṃ vedanānaṃ mudumajjhimādhimattadukkhabhāvo siyā? Yadi ca saṅkhāradukkhatāya eva vedanānaṃ dukkhabhāvo siyā, ‘‘tisso imā, bhikkhave, dukkhatāyo dukkhadukkhatā, vipariṇāmadukkhatā, saṅkhāradukkhatā’’ti (dī. ni. 3.305) ayaṃ dukkhatānaṃ vibhāgadesanā nippayojanā siyā. Tathā ca sati suttameva paṭibāhitaṃ siyā, purimesu ca tīsu rūpāvacarajjhānesu mudukā dukkhā vedanāti āpajjati sukhavedanāvacanato. Catutthajjhāne arūpajjhānesu ca majjhimā, adukkhamasukhavedanāvacanato. Evaṃ sante purimā tisso rūpāvacarasamāpattiyo catutthajjhānasamāpattiyā arūpasamāpattīhi ca santatarāti āpajjati. Kathaṃ vā santatarappaṇītatarāsu samāpattīsu dukkhavedanāya adhikabhāvo yujjati? Tasmā vedanattayadesanāya pariyāyadesanābhāvo na yuttoti.

    യം പന വുത്തം ‘‘ദുക്ഖേ സുഖന്തി സഞ്ഞാവിപല്ലാസോ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൪൯; പടി॰ മ॰ ൧.൨൩൬), തം കഥന്തി? വിപരിണാമദുക്ഖതായ സങ്ഖാരദുക്ഖതായ ച യഥാഭൂതാനവബോധേന യാ ഏകന്തതോ സുഖസഞ്ഞാ, യാ ച ദുക്ഖനിമിത്തേ സുഖനിമിത്തസഞ്ഞാ, തം സന്ധായ വുത്തം. ഏവമ്പി ‘‘സുഖാ, ഭിക്ഖവേ, വേദനാ ദുക്ഖതോ ദട്ഠബ്ബാ’’തി (ഇതിവു॰ ൫൩) ഇദം പന കഥന്തി? ഇദം പന വിപരിണാമദസ്സനേ സന്നിയോജനത്ഥം വുത്തം തസ്സ തത്ഥ വിരാഗുപ്പത്തിയാ ഉപായഭാവതോ സുഖവേദനായ ബഹുദുക്ഖാനുഗതഭാവതോ ച. തഥാ ഹി ദുക്ഖസ്സ ഹേതുഭാവതോ അനേകേഹി ദുക്ഖധമ്മേഹി അനുബദ്ധത്താ ച പണ്ഡിതാ സുഖമ്പി ദുക്ഖമിച്ചേവ പടിപന്നാ.

    Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘dukkhe sukhanti saññāvipallāso’’ti (a. ni. 4.49; paṭi. ma. 1.236), taṃ kathanti? Vipariṇāmadukkhatāya saṅkhāradukkhatāya ca yathābhūtānavabodhena yā ekantato sukhasaññā, yā ca dukkhanimitte sukhanimittasaññā, taṃ sandhāya vuttaṃ. Evampi ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti (itivu. 53) idaṃ pana kathanti? Idaṃ pana vipariṇāmadassane sanniyojanatthaṃ vuttaṃ tassa tattha virāguppattiyā upāyabhāvato sukhavedanāya bahudukkhānugatabhāvato ca. Tathā hi dukkhassa hetubhāvato anekehi dukkhadhammehi anubaddhattā ca paṇḍitā sukhampi dukkhamicceva paṭipannā.

    ഏവമ്പി നത്ഥേവ സുഖാ വേദനാ, സുഖഹേതൂനം നിയമാഭാവതോ. യേ ഹി സുഖവേദനായ ഹേതുസമ്മതാ ഘാസച്ഛാദനാദയോ, തേ ഏവ അധിമത്തം അകാലേ ച പടിസേവിയമാനാ ദുക്ഖവേദനായ ഹേതുഭാവമാപജ്ജന്തി. ന ച യേനേവ ഹേതുനാ സുഖം, തേനേവ ദുക്ഖന്തി യുത്തം വത്തും. തസ്മാ ന തേ സുഖഹേതൂ, ദുക്ഖന്തരാപഗമേ പന അവിഞ്ഞൂനം സുഖസഞ്ഞാ യഥാ ചിരതരം ഠാനാദിഇരിയാപഥസമങ്ഗീ ഹുത്വാ തദഞ്ഞഇരിയാപഥസമായോഗേ മഹന്തഞ്ച ഭാരം വഹതോ ഭാരനിക്ഖേപേ ചേവ വൂപസമേ ച, തസ്മാ നത്ഥേവ സുഖന്തി? തയിദം സമ്മദേവ സുഖഹേതും അപരിഞ്ഞായ തസ്സ നിയമാഭാവപരികപ്പനം. ആരമ്മണമത്തമേവ ഹി കേവലം സുഖഹേതും മനസികത്വാ ഏവം വുത്തം, അജ്ഝത്തികസരീരസ്സ അവത്ഥാവിസേസം സമുദിതം പന ഏകജ്ഝം തദുഭയം സുഖാദിഹേതൂതി വേദിതബ്ബം. യാദിസഞ്ച തദുഭയം സുഖവേദനായ ഹേതു, താദിസം ന കദാചിപി ദുക്ഖവേദനായ ഹേതു ഹോതീതി വവത്ഥിതാ ഏവ സുഖാദിഹേതു. യഥാ നാമ തേജോധാതു സാലിയവഡാകസസ്സാദീനം യാദിസമവത്ഥന്തരം പത്വാ സാതമധുരഭാവഹേതു ഹോതി, ന താദിസമേവ പത്വാ കദാചിപി അസാതഅമധുരഭാവഹേതു ഹോതി, ഏവംസമ്പദമിദം ദട്ഠബ്ബം.

    Evampi nattheva sukhā vedanā, sukhahetūnaṃ niyamābhāvato. Ye hi sukhavedanāya hetusammatā ghāsacchādanādayo, te eva adhimattaṃ akāle ca paṭiseviyamānā dukkhavedanāya hetubhāvamāpajjanti. Na ca yeneva hetunā sukhaṃ, teneva dukkhanti yuttaṃ vattuṃ. Tasmā na te sukhahetū, dukkhantarāpagame pana aviññūnaṃ sukhasaññā yathā cirataraṃ ṭhānādiiriyāpathasamaṅgī hutvā tadaññairiyāpathasamāyoge mahantañca bhāraṃ vahato bhāranikkhepe ceva vūpasame ca, tasmā nattheva sukhanti? Tayidaṃ sammadeva sukhahetuṃ apariññāya tassa niyamābhāvaparikappanaṃ. Ārammaṇamattameva hi kevalaṃ sukhahetuṃ manasikatvā evaṃ vuttaṃ, ajjhattikasarīrassa avatthāvisesaṃ samuditaṃ pana ekajjhaṃ tadubhayaṃ sukhādihetūti veditabbaṃ. Yādisañca tadubhayaṃ sukhavedanāya hetu, tādisaṃ na kadācipi dukkhavedanāya hetu hotīti vavatthitā eva sukhādihetu. Yathā nāma tejodhātu sāliyavaḍākasassādīnaṃ yādisamavatthantaraṃ patvā sātamadhurabhāvahetu hoti, na tādisameva patvā kadācipi asātaamadhurabhāvahetu hoti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ദുക്ഖാപഗമേവ കദാചി സുഖവേദനന്തരം ഉപലബ്ഭതി. തത്ഥ സുഖേയേവ സുഖസഞ്ഞാ, ന ദുക്ഖാപഗമമത്തേ യഥാ അദ്ധാനഗമനപരിസ്സമകിലന്തസ്സ സമ്ബാഹനേ ഇരിയാപഥപരിവത്തനേ ച, അഞ്ഞഥാ കാലന്തരേപി പരിസ്സമാപഗമേ താദിസീ സുഖസഞ്ഞാ സിയാ. ദുക്ഖാപഗമമത്തേ പന സുഖന്തി പരികപ്പനാ വേദനാവിസേസസ്സ അനുപലബ്ഭമാനത്താ. ഏകന്തേനേവ ചേതം ഏവം സമ്പടിച്ഛിതബ്ബം, യതോ പണീതപ്പണീതാനിയേവ ആരമ്മണാനി മഹതാ ആയാസേന സത്താ അഭിപത്ഥയന്തി, ന ച നേസം യേന കേനചി യഥാലദ്ധമത്തേന പച്ചയേന പതികാരം കാതും സക്കാ തണ്ഹുപ്പാദേനാതി . വേദനാപച്ചയാ ഹി തണ്ഹാഉപാദി, തഥാഭാവേ ച സുഗന്ധമധുരസുഖസമ്ഫസ്സാദിവത്ഥൂനം ഇതരീതരഭാവേന സുഖവിസേസസഞ്ഞാ ജായമാനാ കതമസ്സ ദുക്ഖവിസേസസ്സ അപഗമനേ ഘാനജിവ്ഹാകായദ്വാരേസു, സോതദ്വാരേ ച ദിബ്ബസങ്ഗീതസദിസപഞ്ചങ്ഗികതൂരിയസദ്ദാവധാരണേ. തസ്മാ ന ദുക്ഖവേദനായമേവ ദുക്ഖന്തരാപഗമേ സുഖസഞ്ഞാ, നാപി കേവലേ ദുക്ഖാപഗമമത്തേതി ആഗമതോ യുത്തിതോപി വവത്ഥിതാ തിസ്സോ വേദനാതി ഭഗവതോ വേദനത്തയദേസനാ നീതത്ഥായേവ, ന നേയ്യത്ഥാതി സഞ്ഞാപേതബ്ബം. ഏവഞ്ചേതം ഉപേതി, ഇച്ചേതം കുസലം, നോ ചേ, കമ്മം കത്വാ ഉയ്യോജേതബ്ബോ ‘‘ഗച്ഛ യഥാസുഖ’’ന്തി.

    Dukkhāpagameva kadāci sukhavedanantaraṃ upalabbhati. Tattha sukheyeva sukhasaññā, na dukkhāpagamamatte yathā addhānagamanaparissamakilantassa sambāhane iriyāpathaparivattane ca, aññathā kālantarepi parissamāpagame tādisī sukhasaññā siyā. Dukkhāpagamamatte pana sukhanti parikappanā vedanāvisesassa anupalabbhamānattā. Ekanteneva cetaṃ evaṃ sampaṭicchitabbaṃ, yato paṇītappaṇītāniyeva ārammaṇāni mahatā āyāsena sattā abhipatthayanti, na ca nesaṃ yena kenaci yathāladdhamattena paccayena patikāraṃ kātuṃ sakkā taṇhuppādenāti . Vedanāpaccayā hi taṇhāupādi, tathābhāve ca sugandhamadhurasukhasamphassādivatthūnaṃ itarītarabhāvena sukhavisesasaññā jāyamānā katamassa dukkhavisesassa apagamane ghānajivhākāyadvāresu, sotadvāre ca dibbasaṅgītasadisapañcaṅgikatūriyasaddāvadhāraṇe. Tasmā na dukkhavedanāyameva dukkhantarāpagame sukhasaññā, nāpi kevale dukkhāpagamamatteti āgamato yuttitopi vavatthitā tisso vedanāti bhagavato vedanattayadesanā nītatthāyeva, na neyyatthāti saññāpetabbaṃ. Evañcetaṃ upeti, iccetaṃ kusalaṃ, no ce, kammaṃ katvā uyyojetabbo ‘‘gaccha yathāsukha’’nti.

    ഏവമേതാ അഞ്ഞമഞ്ഞപടിപക്ഖസഭാവവവത്ഥിതലക്ഖണാ ഏവ തിസ്സോ വേദനാ ഭഗവതാ ദേസിതാ. തഞ്ച ഖോ വിപസ്സനാകമ്മികാനം യോഗാവചരാനം വേദനാമുഖേന അരൂപകമ്മട്ഠാനദസ്സനത്ഥം. ദുവിധഞ്ഹി കമ്മട്ഠാനം രൂപകമ്മട്ഠാനം, അരൂപകമ്മട്ഠാനന്തി. തത്ഥ ഭഗവാ രൂപകമ്മട്ഠാനം കഥേന്തോ സങ്ഖേപമനസികാരവസേന വാ വിത്ഥാരമനസികാരവസേന വാ ചതുധാതുവവത്ഥാനാദിവസേന വാ കഥേതി. അരൂപകമ്മട്ഠാനം പന കഥേന്തോ ഫസ്സവസേന വാ വേദനാവസേന വാ ചിത്തവസേന വാ കഥേതി. ഏകച്ചസ്സ ഹി ആപാഥഗതേ ആരമ്മണേ ആവജ്ജതോ തത്ഥ ചിത്തചേതസികാനം പഠമാഭിനിപാതോ ഫസ്സോ തം ആരമ്മണം ഫുസന്തോ ഉപ്പജ്ജമാനോ പാകടോ ഹോതി, ഏകച്ചസ്സ തം ആരമ്മണം അനുഭവന്തീ ഉപ്പജ്ജമാനാ വേദനാ പാകടാ ഹോതി, ഏകച്ചസ്സ തം ആരമ്മണം വിജാനന്തം ഉപ്പജ്ജമാനം വിഞ്ഞാണം പാകടം ഹോതി. ഇതി തേസം തേസം പുഗ്ഗലാനം അജ്ഝാസയേന യഥാപാകടം ഫസ്സാദിമുഖേന തിധാ അരൂപകമ്മട്ഠാനം കഥേതി.

    Evametā aññamaññapaṭipakkhasabhāvavavatthitalakkhaṇā eva tisso vedanā bhagavatā desitā. Tañca kho vipassanākammikānaṃ yogāvacarānaṃ vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānadassanatthaṃ. Duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ, arūpakammaṭṭhānanti. Tattha bhagavā rūpakammaṭṭhānaṃ kathento saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānādivasena vā katheti. Arūpakammaṭṭhānaṃ pana kathento phassavasena vā vedanāvasena vā cittavasena vā katheti. Ekaccassa hi āpāthagate ārammaṇe āvajjato tattha cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto phasso taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno pākaṭo hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti, ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti. Iti tesaṃ tesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayena yathāpākaṭaṃ phassādimukhena tidhā arūpakammaṭṭhānaṃ katheti.

    തത്ഥ യസ്സ ഫസ്സോ പാകടോ ഹോതി, സോപി ‘‘ന കേവലം ഫസ്സോവ ഉപ്പജ്ജതി, തേന സദ്ധിം തദേവ ആരമ്മണം അനുഭവമാനാ വേദനാപി ഉപ്പജ്ജതി, സഞ്ജാനമാനാ സഞ്ഞാപി, ചേതയമാനാ ചേതനാപി, വിജാനമാനം വിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഫസ്സപഞ്ചമകേയേവ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി. യസ്സ വേദനാ പാകടാ ഹോതി, സോപി ‘‘ന കേവലം വേദനാവ ഉപ്പജ്ജതി, തായ സദ്ധിം ഫുസമാനോ ഫസ്സോപി ഉപ്പജ്ജതി, സഞ്ജാനമാനാ സഞ്ഞാപി, ചേതയമാനാ ചേതനാപി , വിജാനമാനം വിഞ്ഞാണമ്പി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഫസ്സപഞ്ചമകേയേവ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി. യസ്സ വിഞ്ഞാണം പാകടം ഹോതി, സോപി ‘‘ന കേവലം വിഞ്ഞാണമേവ ഉപ്പജ്ജതി, തേന സദ്ധിം തദേവാരമ്മണം ഫുസമാനോ ഫസ്സോപി ഉപ്പജ്ജതി, അനുഭവമാനാ വേദനാപി, സഞ്ജാനമാനാ സഞ്ഞാപി, ചേതയമാനാ ചേതനാപി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഫസ്സപഞ്ചമകേയേവ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി.

    Tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa vedanā pākaṭā hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi , vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, sopi ‘‘na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatī’’ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.

    സോ ‘‘ഇമേ ഫസ്സപഞ്ചമകാ ധമ്മാ കിംനിസ്സിതാ’’തി ഉപധാരേന്തോ ‘‘വത്ഥുനിസ്സിതാ’’തി പജാനാതി. വത്ഥു നാമ കരജകായോ. യം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ഇദഞ്ച പന മേ വിഞ്ഞാണം ഏത്ഥസിതം ഏത്ഥപടിബദ്ധ’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൩൫; മ॰ നി॰ ൨.൨൫൨). സോ അത്ഥതോ ഭൂതാ ചേവ ഉപാദാരൂപാനി ച, ഏവമേത്ഥ വത്ഥു രൂപം, ഫസ്സപഞ്ചമകാ നാമന്തി നാമരൂപമത്തമേവ പസ്സതി. രൂപഞ്ചേത്ഥ രൂപക്ഖന്ധോ, നാമം ചത്താരോ അരൂപിനോ ഖന്ധാതി പഞ്ചക്ഖന്ധമത്തം ഹോതി. നാമരൂപവിനിമുത്താ ഹി പഞ്ചക്ഖന്ധാ, പഞ്ചക്ഖന്ധവിനിമുത്തം വാ നാമരൂപം നത്ഥി. സോ ‘‘ഇമേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ കിംഹേതുകാ’’തി ഉപപരിക്ഖന്തോ ‘‘അവിജ്ജാദിഹേതുകാ’’തി, തതോ ‘‘പച്ചയോ ചേവ പച്ചയുപ്പന്നഞ്ച ഇദം, അഞ്ഞോ സത്തോ വാ പുഗ്ഗലോ വാ നത്ഥി, സുദ്ധസങ്ഖാരപുഞ്ജമത്തമേവാ’’തി സപ്പച്ചയനാമരൂപവസേന തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ വിപസ്സനാപടിപാടിയാ ‘‘അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താ’’തി സമ്മസന്തോ വിചരതി. സോ ‘‘അജ്ജ അജ്ജാ’’തി പടിവേധം ആകങ്ഖമാനോ തഥാരൂപേ സമയേ ഉതുസപ്പായം, പുഗ്ഗലസപ്പായം, ഭോജനസപ്പായം, ധമ്മസ്സവനസപ്പായം വാ ലഭിത്വാ ഏകപല്ലങ്കേന നിസിന്നോവ വിപസ്സനം മത്ഥകം പാപേത്വാ അരഹത്തേ പതിട്ഠാതി. ഏവം ഇമേസം തിണ്ണം ജനാനം യാവ അരഹത്താ കമ്മട്ഠാനം വേദിതബ്ബം. ഇധ പന ഭഗവാ വേദനാവസേന ബുജ്ഝനകാനം അജ്ഝാസയേന അരൂപകമ്മട്ഠാനം കഥേന്തോ വേദനാവസേന കഥേസി. തത്ഥ –

    So ‘‘ime phassapañcamakā dhammā kiṃnissitā’’ti upadhārento ‘‘vatthunissitā’’ti pajānāti. Vatthu nāma karajakāyo. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ etthasitaṃ etthapaṭibaddha’’nti (dī. ni. 1.235; ma. ni. 2.252). So atthato bhūtā ceva upādārūpāni ca, evamettha vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāmanti nāmarūpamattameva passati. Rūpañcettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. Nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttaṃ vā nāmarūpaṃ natthi. So ‘‘ime pañcakkhandhā kiṃhetukā’’ti upaparikkhanto ‘‘avijjādihetukā’’ti, tato ‘‘paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevā’’ti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti sammasanto vicarati. So ‘‘ajja ajjā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe samaye utusappāyaṃ, puggalasappāyaṃ, bhojanasappāyaṃ, dhammassavanasappāyaṃ vā labhitvā ekapallaṅkena nisinnova vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. Evaṃ imesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Idha pana bhagavā vedanāvasena bujjhanakānaṃ ajjhāsayena arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāvasena kathesi. Tattha –

    ‘‘ലക്ഖണഞ്ച അധിട്ഠാനം, ഉപ്പത്തി അനുസയോ തഥാ;

    ‘‘Lakkhaṇañca adhiṭṭhānaṃ, uppatti anusayo tathā;

    ഠാനം പവത്തികാലോ ച, ഇന്ദ്രിയഞ്ച ദ്വിധാദിതാ’’തി. –

    Ṭhānaṃ pavattikālo ca, indriyañca dvidhāditā’’ti. –

    ഇദം പകിണ്ണകം വേദിതബ്ബം – തത്ഥ ലക്ഖണം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ. അധിട്ഠാനന്തി ഫസ്സോ. ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’തി ഹി വചനതോ ഫസ്സോ വേദനായ അധിട്ഠാനം. തഥാ ഹി സോ വേദനാധിട്ഠാനഭാവതോ നിച്ചമ്മഗാവീഉപമായ ഉപമിതോ. തത്ഥ സുഖവേദനീയോ ഫസ്സോ സുഖായ വേദനായ അധിട്ഠാനം, ദുക്ഖവേദനീയോ ഫസ്സോ ദുക്ഖായ വേദനായ, അദുക്ഖമസുഖവേദനീയോ ഫസ്സോ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ അധിട്ഠാനം, ആസന്നകാരണന്തി അത്ഥോ. വേദനാ കസ്സ പദട്ഠാനം? ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ’’തി വചനതോ തണ്ഹായ പദട്ഠാനം അഭിപത്ഥനീയഭാവതോ. സുഖാ വേദനാ താവ തണ്ഹായ പദട്ഠാനം ഹോതു, ഇതരാ പന കഥന്തി? വുച്ചതേ സുഖസമങ്ഗീപി താവ തംസദിസം തതോ വാ ഉത്തരിതരം സുഖം അഭിപത്ഥേതി, കിമങ്ഗ പന ദുക്ഖസമങ്ഗീഭൂതോ. അദുക്ഖമസുഖാ ച സന്തഭാവേന സുഖമിച്ചേവ വുച്ചതീതി തിസ്സോപി വേദനാ തണ്ഹായ പദട്ഠാനം.

    Idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – tattha lakkhaṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Adhiṭṭhānanti phasso. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vacanato phasso vedanāya adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi so vedanādhiṭṭhānabhāvato niccammagāvīupamāya upamito. Tattha sukhavedanīyo phasso sukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, dukkhavedanīyo phasso dukkhāya vedanāya, adukkhamasukhavedanīyo phasso adukkhamasukhāya vedanāya adhiṭṭhānaṃ, āsannakāraṇanti attho. Vedanā kassa padaṭṭhānaṃ? ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti vacanato taṇhāya padaṭṭhānaṃ abhipatthanīyabhāvato. Sukhā vedanā tāva taṇhāya padaṭṭhānaṃ hotu, itarā pana kathanti? Vuccate sukhasamaṅgīpi tāva taṃsadisaṃ tato vā uttaritaraṃ sukhaṃ abhipattheti, kimaṅga pana dukkhasamaṅgībhūto. Adukkhamasukhā ca santabhāvena sukhamicceva vuccatīti tissopi vedanā taṇhāya padaṭṭhānaṃ.

    ഉപ്പത്തീതി ഉപ്പത്തികാരണം. ഇട്ഠാരമ്മണഭൂതാ ഹി സത്തസങ്ഖാരാ സുഖവേദനായ ഉപ്പത്തികാരണം, തേ ഏവ അനിട്ഠാരമ്മണഭൂതാ ദുക്ഖവേദനായ, മജ്ഝത്താരമ്മണഭൂതാ അദുക്ഖമസുഖായ. വിപാകതോ തദാകാരഗ്ഗഹണതോ ചേത്ഥ ഇട്ഠാനിട്ഠതാ വേദിതബ്ബാ.

    Uppattīti uppattikāraṇaṃ. Iṭṭhārammaṇabhūtā hi sattasaṅkhārā sukhavedanāya uppattikāraṇaṃ, te eva aniṭṭhārammaṇabhūtā dukkhavedanāya, majjhattārammaṇabhūtā adukkhamasukhāya. Vipākato tadākāraggahaṇato cettha iṭṭhāniṭṭhatā veditabbā.

    അനുസയോതി ഇമാസു തീസു വേദനാസു സുഖായ വേദനായ രാഗാനുസയോ അനുസേതി, ദുക്ഖായ വേദനായ പടിഘാനുസയോ, അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ അവിജ്ജാനുസയോ അനുസേതി. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Anusayoti imāsu tīsu vedanāsu sukhāya vedanāya rāgānusayo anuseti, dukkhāya vedanāya paṭighānusayo, adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anuseti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘സുഖായ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, വേദനായ രാഗാനുസയോ അനുസേതീ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൫).

    ‘‘Sukhāya kho, āvuso visākha, vedanāya rāgānusayo anusetī’’tiādi (ma. ni. 1.465).

    ദിട്ഠിമാനാനുസയാ ചേത്ഥ രാഗപക്ഖിയാ കാതബ്ബാ. സുഖാഭിനന്ദനേന ഹി ദിട്ഠിഗതികാ ‘‘സസ്സത’’ന്തിആദിനാ സക്കായേ അഭിനിവിസന്തി, മാനജാതികാ ച മാനം ജപ്പേന്തി ‘‘സേയ്യോഹമസ്മീ’’തിആദിനാ. വിചികിച്ഛാനുസയോ പന അവിജ്ജാപക്ഖികോ കാതബ്ബോ. തഥാ ഹി വുത്തം പടിച്ചസമുപ്പാദവിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൨൮൮-൨൮൯) ‘‘വേദനാപച്ചയാ വിചികിച്ഛാ’’തി. അനുസയാനഞ്ച തത്ഥ തത്ഥ സന്താനേ അപ്പഹീനഭാവേന ഥാമഗമനം. തസ്മാ ‘‘സുഖായ വേദനായ രാഗാനുസയോ അനുസേതീ’’തി മഗ്ഗേന അപ്പഹീനത്താ അനുരൂപകാരണലാഭേ ഉപ്പജ്ജനാരഹോ രാഗോ, തത്ഥ സയിതോ വിയ ഹോതീതി അത്ഥോ. ഏസ നയോ സേസേസുപി.

    Diṭṭhimānānusayā cettha rāgapakkhiyā kātabbā. Sukhābhinandanena hi diṭṭhigatikā ‘‘sassata’’ntiādinā sakkāye abhinivisanti, mānajātikā ca mānaṃ jappenti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā. Vicikicchānusayo pana avijjāpakkhiko kātabbo. Tathā hi vuttaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge (vibha. 288-289) ‘‘vedanāpaccayā vicikicchā’’ti. Anusayānañca tattha tattha santāne appahīnabhāvena thāmagamanaṃ. Tasmā ‘‘sukhāya vedanāya rāgānusayo anusetī’’ti maggena appahīnattā anurūpakāraṇalābhe uppajjanāraho rāgo, tattha sayito viya hotīti attho. Esa nayo sesesupi.

    ഠാനന്തി കായോ ചിത്തഞ്ച വേദനായ ഠാനം. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘യം തസ്മിം സമയേ കായികം സുഖം കായസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം (ധ॰ സ॰ ൪൪൯). യം തസ്മിം സമയേ ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിത’’ന്തി (ധ॰ സ॰ ൪൭൧) ച.

    Ṭhānanti kāyo cittañca vedanāya ṭhānaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃ tasmiṃ samaye kāyikaṃ sukhaṃ kāyasamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayitaṃ (dha. sa. 449). Yaṃ tasmiṃ samaye cetasikaṃ sukhaṃ cetosamphassajaṃ sātaṃ sukhaṃ vedayita’’nti (dha. sa. 471) ca.

    പവത്തികാലോതി പവത്തിക്ഖണോ, പവത്തനാകലനഞ്ച. പവത്തിക്ഖണേന ഹി സുഖദുക്ഖവേദനാനം സുഖദുക്ഖഭാവോ വവത്ഥിതോ. യഥാഹ –

    Pavattikāloti pavattikkhaṇo, pavattanākalanañca. Pavattikkhaṇena hi sukhadukkhavedanānaṃ sukhadukkhabhāvo vavatthito. Yathāha –

    ‘‘സുഖാ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, വേദനാ ഠിതിസുഖാ വിപരിണാമദുക്ഖാ, ദുക്ഖാ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, വേദനാ ഠിതിദുക്ഖാ വിപരിണാമസുഖാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൫).

    ‘‘Sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā’’ti (ma. ni. 1.465).

    സുഖായ വേദനായ അത്ഥിഭാവോ സുഖം, നത്ഥിഭാവോ ദുക്ഖം. ദുക്ഖായ വേദനായ അത്ഥിഭാവോ ദുക്ഖം, നത്ഥിഭാവോ സുഖന്തി അത്ഥോ. അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ പവത്തനാകലനം പവത്തിയാ ആകലനം അനാകലനഞ്ച ജാനനം അജാനനഞ്ച സുഖദുക്ഖഭാവവവത്ഥാനം. വുത്തമ്പി ചേതം –

    Sukhāya vedanāya atthibhāvo sukhaṃ, natthibhāvo dukkhaṃ. Dukkhāya vedanāya atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukhanti attho. Adukkhamasukhāya vedanāya pavattanākalanaṃ pavattiyā ākalanaṃ anākalanañca jānanaṃ ajānanañca sukhadukkhabhāvavavatthānaṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘അദുക്ഖമസുഖാ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, വേദനാ ഞാണസുഖാ അഞ്ഞാണദുക്ഖാ’’തി.

    ‘‘Adukkhamasukhā kho, āvuso visākha, vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti.

    ഇന്ദ്രിയന്തി ഏതാ ഹി സുഖാദയോ തിസ്സോ വേദനാ സുഖിന്ദ്രിയം, ദുക്ഖിന്ദ്രിയം, സോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയന്തി അധിപതേയ്യട്ഠേന ഇന്ദ്രിയതോ പഞ്ചധാ വിഭത്താ. കായികഞ്ഹി സാതം സുഖിന്ദ്രിയന്തി വുത്തം, അസാതം ദുക്ഖിന്ദ്രിയന്തി. മാനസം പന സാതം സോമനസ്സിന്ദ്രിയന്തി വുത്തം, അസാതം ദോമനസ്സിന്ദ്രിയന്തി. ദുവിധമ്പി നേവ സാതം നാസാതം ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയന്തി. കിം പനേത്ഥ കാരണം – യഥാ കായികചേതസികാ സുഖദുക്ഖവേദനാ ‘‘സുഖിന്ദ്രിയം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ദുക്ഖിന്ദ്രിയം ദോമനസ്സിന്ദ്രിയ’’ന്തി വിഭജിത്വാ വുത്താ, ന ഏവം അദുക്ഖമസുഖാതി? ഭേദാഭാവതോ. യഥേവ ഹി അനുഗ്ഗഹസഭാവാ ബാധകസഭാവാ ച സുഖദുക്ഖവേദനാ അഞ്ഞഥാ കായസ്സ അനുഗ്ഗഹം ബാധകഞ്ച കരോന്തി, ചിത്തസ്സ ച അഞ്ഞഥാ, ന ഏവം അദുക്ഖമസുഖാ, തസ്മാ ഭേദാഭാവതോ വിഭജിത്വാ ന വുത്താ.

    Indriyanti etā hi sukhādayo tisso vedanā sukhindriyaṃ, dukkhindriyaṃ, somanassindriyaṃ, domanassindriyaṃ, upekkhindriyanti adhipateyyaṭṭhena indriyato pañcadhā vibhattā. Kāyikañhi sātaṃ sukhindriyanti vuttaṃ, asātaṃ dukkhindriyanti. Mānasaṃ pana sātaṃ somanassindriyanti vuttaṃ, asātaṃ domanassindriyanti. Duvidhampi neva sātaṃ nāsātaṃ upekkhindriyanti. Kiṃ panettha kāraṇaṃ – yathā kāyikacetasikā sukhadukkhavedanā ‘‘sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ, dukkhindriyaṃ domanassindriya’’nti vibhajitvā vuttā, na evaṃ adukkhamasukhāti? Bhedābhāvato. Yatheva hi anuggahasabhāvā bādhakasabhāvā ca sukhadukkhavedanā aññathā kāyassa anuggahaṃ bādhakañca karonti, cittassa ca aññathā, na evaṃ adukkhamasukhā, tasmā bhedābhāvato vibhajitvā na vuttā.

    ദ്വിധാദിതാതി സബ്ബാപി ഹി വേദനാ വേദയിതട്ഠേന ഏകവിധാപി നിസ്സയഭേദേന ദുവിധാ – കായികാ ചേതസികാതി, സുഖാ, ദുക്ഖാ, അദുക്ഖമസുഖാതി തിവിധാ, ചതുയോനിവസേന ചതുബ്ബിധാ, ഇന്ദ്രിയവസേന, ഗതിവസേന ച പഞ്ചവിധാ, ദ്വാരവസേന ച ആരമ്മണവസേന ച ഛബ്ബിധാ, സത്തവിഞ്ഞാണധാതുയോഗേന സത്തവിധാ, അട്ഠലോകധമ്മപച്ചയതായ അട്ഠവിധാ, സുഖാദീനം പച്ചേകം അതീതാദിവിഭാഗേന നവവിധാ, താ ഏവ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാഭേദേന അട്ഠാരസവിധാ, തഥാ രൂപാദീസു ഛസു ആരമ്മണേസു ഏകേകസ്മിം സുഖാദിവസേന തിസ്സോ തിസ്സോ കത്വാ. രൂപാരമ്മണസ്മിഞ്ഹി സുഖാപി ഉപ്പജ്ജതി, ദുക്ഖാപി, അദുക്ഖമസുഖാപി, ഏവം ഇതരേസുപി. അഥ വാ അട്ഠാരസമനോപവിചാരവസേന അട്ഠാരസ. വുത്തഞ്ഹി –

    Dvidhāditāti sabbāpi hi vedanā vedayitaṭṭhena ekavidhāpi nissayabhedena duvidhā – kāyikā cetasikāti, sukhā, dukkhā, adukkhamasukhāti tividhā, catuyonivasena catubbidhā, indriyavasena, gativasena ca pañcavidhā, dvāravasena ca ārammaṇavasena ca chabbidhā, sattaviññāṇadhātuyogena sattavidhā, aṭṭhalokadhammapaccayatāya aṭṭhavidhā, sukhādīnaṃ paccekaṃ atītādivibhāgena navavidhā, tā eva ajjhattabahiddhābhedena aṭṭhārasavidhā, tathā rūpādīsu chasu ārammaṇesu ekekasmiṃ sukhādivasena tisso tisso katvā. Rūpārammaṇasmiñhi sukhāpi uppajjati, dukkhāpi, adukkhamasukhāpi, evaṃ itaresupi. Atha vā aṭṭhārasamanopavicāravasena aṭṭhārasa. Vuttañhi –

    ‘‘ചക്ഖുനാ രൂപം ദിസ്വാ സോമനസ്സട്ഠാനിയം രൂപം ഉപവിചരതി, ദോമനസ്സട്ഠാനിയം, ഉപേക്ഖാട്ഠാനിയം രൂപം ഉപവിചരതി, സോതേന സദ്ദം…പേ॰… മനസാ ധമ്മം വിഞ്ഞായ സോമനസ്സട്ഠാനിയം ധമ്മം ഉപവിചരതി, ദോമനസ്സട്ഠാനിയം, ഉപേക്ഖാട്ഠാനിയം ധമ്മം ഉപവിചരതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൬൨).

    ‘‘Cakkhunā rūpaṃ disvā somanassaṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ rūpaṃ upavicarati, sotena saddaṃ…pe… manasā dhammaṃ viññāya somanassaṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicarati, domanassaṭṭhāniyaṃ, upekkhāṭṭhāniyaṃ dhammaṃ upavicaratī’’ti (a. ni. 3.62).

    ഏവം അട്ഠാരസവിധാ ഹോന്തി. തഥാ ഛ ഗേഹസ്സിതാനി സോമനസ്സാനി, ഛ ഗേഹസ്സിതാനി ദോമനസ്സാനി, ഛ ഗേഹസ്സിതാ ഉപേക്ഖാ, തഥാ നേക്ഖമ്മസ്സിതാ സോമനസ്സാദയോതി ഏവം ഛത്തിംസവിധാ . അതീതേ ഛത്തിംസ, അനാഗതേ ഛത്തിംസ, പച്ചുപ്പന്നേ ഛത്തിംസാതി അട്ഠുത്തരസതമ്പി ഭവന്തി. ഏവമേത്ഥ ദ്വിധാദിതാ വേദിതബ്ബാതി.

    Evaṃ aṭṭhārasavidhā honti. Tathā cha gehassitāni somanassāni, cha gehassitāni domanassāni, cha gehassitā upekkhā, tathā nekkhammassitā somanassādayoti evaṃ chattiṃsavidhā . Atīte chattiṃsa, anāgate chattiṃsa, paccuppanne chattiṃsāti aṭṭhuttarasatampi bhavanti. Evamettha dvidhāditā veditabbāti.

    പകിണ്ണകകഥാ നിട്ഠിതാ.

    Pakiṇṇakakathā niṭṭhitā.

    ഗാഥാസു സമാഹിതോതി ഉപചാരപ്പനാഭേദേന സമാധിനാ സമാഹിതോ. തേന സമഥഭാവനാനുയോഗം ദസ്സേതി. സമ്പജാനോതി സാത്ഥകസമ്പജഞ്ഞാദിനാ ചതുബ്ബിധേന സമ്പജഞ്ഞേന സമ്പജാനോ. തേന വിപസ്സനാനുയോഗം ദസ്സേതി. സതോതി സതോകാരീ. തേന സമഥവിപസ്സനാനയേന ധമ്മാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തി. തേന സമന്നാഗതത്തം ദസ്സേതി. വേദനാ ച പജാനാതീതി ‘‘ഇമാ വേദനാ, ഏത്തകാ വേദനാ’’തി സഭാവതോ വിഭാഗതോ ‘‘അനിച്ചാ ദുക്ഖാ വിപരിണാമധമ്മാ’’തി അനിച്ചാദിലക്ഖണതോ ച പുബ്ബഭാഗേ തീഹി പരിഞ്ഞാഹി പരിജാനന്തോ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരിയമഗ്ഗേന പരിഞ്ഞാപടിവേധേന പജാനാതി. വേദനാനഞ്ച സമ്ഭവന്തി സമുദയസച്ചം. യത്ഥ ചേതാ നിരുജ്ഝന്തീതി ഏത്താവതാ വേദനാ യത്ഥ നിരുജ്ഝന്തി, തം നിരോധസച്ചം. ഖയഗാമിനന്തി വേദനാനം ഖയഗാമിനം അരിയമഗ്ഗഞ്ച പജാനാതീതി സമ്ബന്ധോ. വേദനാനം ഖയാതി ഏവം ചത്താരി സച്ചാനി പടിവിജ്ഝന്തേന അരിയമഗ്ഗേന വേദനാനം അനുപ്പാദനിരോധാ. നിച്ഛാതോ പരിനിബ്ബുതോതി നിത്തണ്ഹോ, പഹീനതണ്ഹോ, കിലേസപരിനിബ്ബാനേന, ഖന്ധപരിനിബ്ബാനേന ച പരിനിബ്ബുതോ ഹോതി.

    Gāthāsu samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Tena samathabhāvanānuyogaṃ dasseti. Sampajānoti sātthakasampajaññādinā catubbidhena sampajaññena sampajāno. Tena vipassanānuyogaṃ dasseti. Satoti satokārī. Tena samathavipassanānayena dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tena samannāgatattaṃ dasseti. Vedanā ca pajānātīti ‘‘imā vedanā, ettakā vedanā’’ti sabhāvato vibhāgato ‘‘aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti aniccādilakkhaṇato ca pubbabhāge tīhi pariññāhi parijānanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggena pariññāpaṭivedhena pajānāti. Vedanānañca sambhavanti samudayasaccaṃ. Yattha cetā nirujjhantīti ettāvatā vedanā yattha nirujjhanti, taṃ nirodhasaccaṃ. Khayagāminanti vedanānaṃ khayagāminaṃ ariyamaggañca pajānātīti sambandho. Vedanānaṃkhayāti evaṃ cattāri saccāni paṭivijjhantena ariyamaggena vedanānaṃ anuppādanirodhā. Nicchāto parinibbutoti nittaṇho, pahīnataṇho, kilesaparinibbānena, khandhaparinibbānena ca parinibbuto hoti.

    തതിയസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഇതിവുത്തകപാളി • Itivuttakapāḷi / ൩. പഠമവേദനാസുത്തം • 3. Paṭhamavedanāsuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact