| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. विहारवग्गो
2. Vihāravaggo
१. पठमविहारसुत्तवण्णना
1. Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā
११. दुतियवग्गस्स पठमे इच्छामहं, भिक्खवे, अड्ढमासं पटिसल्लीयितुन्ति अहं, भिक्खवे, एकं अड्ढमासं पटिसल्लीयितुं निलीयितुं एकोव हुत्वा विहरितुं इच्छामीति अत्थो। नम्हि केनचि उपसङ्कमितब्बो अञ्ञत्र एकेन पिण्डपातनीहारकेनाति यो अत्तना पयुत्तवाचं अकत्वा ममत्थाय सद्धेसु कुलेसु पटियत्तं पिण्डपातं नीहरित्वा मय्हं उपनामेय्य, तं पिण्डपातनीहारकं एकं भिक्खुं ठपेत्वा नम्हि अञ्ञेन केनचि भिक्खुना वा गहट्ठेन वा उपसङ्कमितब्बोति।
11. Dutiyavaggassa paṭhame icchāmahaṃ, bhikkhave, aḍḍhamāsaṃ paṭisallīyitunti ahaṃ, bhikkhave, ekaṃ aḍḍhamāsaṃ paṭisallīyituṃ nilīyituṃ ekova hutvā viharituṃ icchāmīti attho. Namhi kenaci upasaṅkamitabbo aññatra ekena piṇḍapātanīhārakenāti yo attanā payuttavācaṃ akatvā mamatthāya saddhesu kulesu paṭiyattaṃ piṇḍapātaṃ nīharitvā mayhaṃ upanāmeyya, taṃ piṇḍapātanīhārakaṃ ekaṃ bhikkhuṃ ṭhapetvā namhi aññena kenaci bhikkhunā vā gahaṭṭhena vā upasaṅkamitabboti.
कस्मा पन एवमाहाति? तस्मिं किर अड्ढमासे विनेतब्बो सत्तो नाहोसि। अथ सत्था – ‘‘इमं अड्ढमासं फलसमापत्तिसुखेनेव वीतिनामेस्सामि, इति मय्हञ्चेव सुखविहारो भविस्सति, अनागते च पच्छिमा जनता ‘सत्थापि गणं विहाय एकको विहासि, किमङ्गं पन मय’न्ति दिट्ठानुगतिं आपज्जिस्सति, तदस्सा भविस्सति दीघरत्तं हिताय सुखाया’’ति इमिना कारणेन एवमाह। भिक्खुसङ्घोपि सत्थु वचनं सम्पटिच्छित्वा एकं भिक्खुं अदासि। सो पातोव गन्धकुटिपरिवेणसम्मज्जनमुखोदकदन्तकट्ठदानादीनि सब्बकिच्चानि तस्मिं खणे कत्वा अपगच्छति।
Kasmā pana evamāhāti? Tasmiṃ kira aḍḍhamāse vinetabbo satto nāhosi. Atha satthā – ‘‘imaṃ aḍḍhamāsaṃ phalasamāpattisukheneva vītināmessāmi, iti mayhañceva sukhavihāro bhavissati, anāgate ca pacchimā janatā ‘satthāpi gaṇaṃ vihāya ekako vihāsi, kimaṅgaṃ pana maya’nti diṭṭhānugatiṃ āpajjissati, tadassā bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti iminā kāraṇena evamāha. Bhikkhusaṅghopi satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā ekaṃ bhikkhuṃ adāsi. So pātova gandhakuṭipariveṇasammajjanamukhodakadantakaṭṭhadānādīni sabbakiccāni tasmiṃ khaṇe katvā apagacchati.
येन स्वाहन्ति येन सो अहं। पठमाभिसम्बुद्धोति अभिसम्बुद्धो हुत्वा पठमंयेव एकूनपञ्ञासदिवसब्भन्तरे। विहरामीति इदं अतीतत्थे वत्तमानवचनं। तस्स पदेसेन विहासिन्ति तस्स पठमाभिसम्बुद्धविहारस्स पदेसेन। तत्थ पदेसो नाम खन्धपदेसो आयतनधातुसच्चइन्द्रियपच्चयाकारसतिपट्ठानझाननामरूपपदेसो धम्मपदेसोति नानाविधो। तं सब्बम्पि सन्धाय – ‘‘तस्स पदेसेन विहासि’’न्ति आह। भगवा हि पठमबोधियं एकूनपञ्ञासदिवसब्भन्तरे यथा नाम पत्तरज्जो राजा अत्तनो विभवसारदस्सनत्थं तं तं गब्भं विवरापेत्वा सुवण्णरजतमुत्तामणिआदीनि रतनानि पच्चवेक्खन्तो विहरेय्य, एवमेव पञ्चक्खन्धे निप्पदेसे कत्वा सम्मसन्तो पच्चवेक्खन्तो विहासि । इमस्मिं पन अड्ढमासे तेसं खन्धानं पदेसं वेदनाक्खन्धमेव पच्चवेक्खन्तो विहासि। तस्स ‘‘इमे सत्ता एवरूपं नाम सुखं पटिसंवेदेन्ति, एवरूपं दुक्ख’’न्ति ओलोकयतो याव भवग्गा पवत्ता सुखवेदना, याव अवीचितो पवत्ता दुक्खवेदना, सब्बा सब्बाकारेन उपट्ठासि। अथ नं ‘‘मिच्छादिट्ठिपच्चयापि वेदयित’’न्तिआदिना नयेन परिग्गण्हन्तो विहासि।
Yena svāhanti yena so ahaṃ. Paṭhamābhisambuddhoti abhisambuddho hutvā paṭhamaṃyeva ekūnapaññāsadivasabbhantare. Viharāmīti idaṃ atītatthe vattamānavacanaṃ. Tassa padesena vihāsinti tassa paṭhamābhisambuddhavihārassa padesena. Tattha padeso nāma khandhapadeso āyatanadhātusaccaindriyapaccayākārasatipaṭṭhānajhānanāmarūpapadeso dhammapadesoti nānāvidho. Taṃ sabbampi sandhāya – ‘‘tassa padesena vihāsi’’nti āha. Bhagavā hi paṭhamabodhiyaṃ ekūnapaññāsadivasabbhantare yathā nāma pattarajjo rājā attano vibhavasāradassanatthaṃ taṃ taṃ gabbhaṃ vivarāpetvā suvaṇṇarajatamuttāmaṇiādīni ratanāni paccavekkhanto vihareyya, evameva pañcakkhandhe nippadese katvā sammasanto paccavekkhanto vihāsi . Imasmiṃ pana aḍḍhamāse tesaṃ khandhānaṃ padesaṃ vedanākkhandhameva paccavekkhanto vihāsi. Tassa ‘‘ime sattā evarūpaṃ nāma sukhaṃ paṭisaṃvedenti, evarūpaṃ dukkha’’nti olokayato yāva bhavaggā pavattā sukhavedanā, yāva avīcito pavattā dukkhavedanā, sabbā sabbākārena upaṭṭhāsi. Atha naṃ ‘‘micchādiṭṭhipaccayāpi vedayita’’ntiādinā nayena pariggaṇhanto vihāsi.
तथा पठमबोधियं द्वादसायतनानि निप्पदेसानेव कत्वा विहासि, इमस्मिं पन अड्ढमासे तेसं आयतनानं पदेसं वेदनावसेन धम्मायतनेकदेसं, धातूनं पदेसं वेदनावसेन धम्मधातुएकदेसं, सच्चानं पदेसं वेदनाक्खन्धवसेनेव दुक्खसच्चेकदेसं, पच्चयानं पदेसं फस्सपच्चया वेदनावसेन पच्चयेकदेसं झानानं पदेसं वेदनावसेनेव झानङ्गेकदेसं, नामरूपानं पदेसं वेदनावसेनेव नामेकदेसं पच्चवेक्खन्तो विहासि। पठमबोधियञ्हि एकूनपञ्ञासदिवसब्भन्तरे कुसलादिधम्मे निप्पदेसे कत्वा अनन्तनयानि सत्त पकरणानि पच्चवेक्खन्तो विहासि। इमस्मिं पन अड्ढमासे सब्बधम्मानं पदेसं वेदनात्तिकमेव पच्चवेक्खन्तो विहासि। तस्मिं तस्मिं ठाने सा सा च विहारसमापत्ति वेदनानुभावेन जाता।
Tathā paṭhamabodhiyaṃ dvādasāyatanāni nippadesāneva katvā vihāsi, imasmiṃ pana aḍḍhamāse tesaṃ āyatanānaṃ padesaṃ vedanāvasena dhammāyatanekadesaṃ, dhātūnaṃ padesaṃ vedanāvasena dhammadhātuekadesaṃ, saccānaṃ padesaṃ vedanākkhandhavaseneva dukkhasaccekadesaṃ, paccayānaṃ padesaṃ phassapaccayā vedanāvasena paccayekadesaṃ jhānānaṃ padesaṃ vedanāvaseneva jhānaṅgekadesaṃ, nāmarūpānaṃ padesaṃ vedanāvaseneva nāmekadesaṃ paccavekkhanto vihāsi. Paṭhamabodhiyañhi ekūnapaññāsadivasabbhantare kusalādidhamme nippadese katvā anantanayāni satta pakaraṇāni paccavekkhanto vihāsi. Imasmiṃ pana aḍḍhamāse sabbadhammānaṃ padesaṃ vedanāttikameva paccavekkhanto vihāsi. Tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sā sā ca vihārasamāpatti vedanānubhāvena jātā.
इदानि येनाकारेन विहासि, तं दस्सेन्तो मिच्छादिट्ठिपच्चयापीतिआदिमाह। तत्थ मिच्छादिट्ठिपच्चयापीति दिट्ठिसम्पयुत्ता वेदनापि वट्टति। दिट्ठिं उपनिस्सयं कत्वा उप्पन्ना कुसलाकुसलवेदनापि वट्टति विपाकवेदनापि। तत्थ मिच्छादिट्ठिसम्पयुत्ता अकुसलाव होति, दिट्ठिं पन उपनिस्साय कुसलापि उप्पज्जन्ति अकुसलापि। मिच्छादिट्ठिका हि दिट्ठिं उपनिस्साय पक्खदिवसेसु यागुभत्तादीनि देन्ति, अद्धिकादीनं वट्टं पट्ठपेन्ति, चतुमहापथे सालं करोन्ति, पोक्खरणिञ्च खणापेन्ति, देवकुलादीसु मालागच्छं रोपेन्ति, नदीविदुग्गादीसु सेतुं अत्थरन्ति, विसमं समं करोन्ति, इति नेसं कुसलवेदना उप्पज्जति। मिच्छादिट्ठिं पन निस्साय सम्मादिट्ठिके अक्कोसन्ति परिभासन्ति, वधबन्धनादीनि करोन्ति, पाणं वधित्वा देवतानं उपहारं उपहरन्ति , इति नेसं अकुसलवेदना उप्पज्जति। विपाकवेदना पन भवन्तरगतानंयेव होति।
Idāni yenākārena vihāsi, taṃ dassento micchādiṭṭhipaccayāpītiādimāha. Tattha micchādiṭṭhipaccayāpīti diṭṭhisampayuttā vedanāpi vaṭṭati. Diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā uppannā kusalākusalavedanāpi vaṭṭati vipākavedanāpi. Tattha micchādiṭṭhisampayuttā akusalāva hoti, diṭṭhiṃ pana upanissāya kusalāpi uppajjanti akusalāpi. Micchādiṭṭhikā hi diṭṭhiṃ upanissāya pakkhadivasesu yāgubhattādīni denti, addhikādīnaṃ vaṭṭaṃ paṭṭhapenti, catumahāpathe sālaṃ karonti, pokkharaṇiñca khaṇāpenti, devakulādīsu mālāgacchaṃ ropenti, nadīviduggādīsu setuṃ attharanti, visamaṃ samaṃ karonti, iti nesaṃ kusalavedanā uppajjati. Micchādiṭṭhiṃ pana nissāya sammādiṭṭhike akkosanti paribhāsanti, vadhabandhanādīni karonti, pāṇaṃ vadhitvā devatānaṃ upahāraṃ upaharanti , iti nesaṃ akusalavedanā uppajjati. Vipākavedanā pana bhavantaragatānaṃyeva hoti.
सम्मादिट्ठिपच्चयाति एत्थापि सम्मादिट्ठिसम्पयुत्ता वेदनापि वट्टति, सम्मादिट्ठिं उपनिस्सयं कत्वा उप्पन्ना कुसलाकुसलवेदनापि विपाकवेदनापि। तत्थ सम्मादिट्ठिसम्पयुत्ता कुसलाव होति, सम्मादिट्ठिं पन उपनिस्साय बुद्धपूजं दीपमालं महाधम्मस्सवनं अप्पतिट्ठिते दिसाभागे चेतियपतिट्ठापनन्ति एवमादीनि पुञ्ञानि करोन्ति, इति नेसं कुसला वेदना उप्पज्जति। सम्मादिट्ठिंयेव निस्साय मिच्छादिट्ठिके अक्कोसन्ति परिभासन्ति, अत्तानं उक्कंसेन्ति, परं वम्भेन्ति, इति नेसं अकुसलवेदना उप्पज्जति। विपाकवेदना पन भवन्तरगतानंयेव होति। मिच्छासङ्कप्पपच्चयातिआदीसुपि एसेव नयो। छन्दपच्चयातिआदीसु पन छन्दपच्चया अट्ठलोभसहगतचित्तसम्पयुत्ता वेदना वेदितब्बा, वितक्कपच्चया पठमज्झानवेदनाव। सञ्ञा पच्चया ठपेत्वा पठमज्झानं सेसा छ सञ्ञासमापत्तिवेदना।
Sammādiṭṭhipaccayāti etthāpi sammādiṭṭhisampayuttā vedanāpi vaṭṭati, sammādiṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā uppannā kusalākusalavedanāpi vipākavedanāpi. Tattha sammādiṭṭhisampayuttā kusalāva hoti, sammādiṭṭhiṃ pana upanissāya buddhapūjaṃ dīpamālaṃ mahādhammassavanaṃ appatiṭṭhite disābhāge cetiyapatiṭṭhāpananti evamādīni puññāni karonti, iti nesaṃ kusalā vedanā uppajjati. Sammādiṭṭhiṃyeva nissāya micchādiṭṭhike akkosanti paribhāsanti, attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti, iti nesaṃ akusalavedanā uppajjati. Vipākavedanā pana bhavantaragatānaṃyeva hoti. Micchāsaṅkappapaccayātiādīsupi eseva nayo. Chandapaccayātiādīsu pana chandapaccayā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttā vedanā veditabbā, vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanāva. Saññā paccayā ṭhapetvā paṭhamajjhānaṃ sesā cha saññāsamāpattivedanā.
छन्दो च अवूपसन्तोतिआदीसु तिण्णं अवूपसमे अट्ठलोभसहगतचित्तसम्पयुत्ता वेदना होति, छन्दमत्तस्स वूपसमे पठमज्झानवेदनाव। छन्दवितक्कानं वूपसमे दुतियज्झानादिवेदना अधिप्पेता, तिण्णम्पि वूपसमे नेवसञ्ञानासञ्ञायतनवेदना। अप्पत्तस्स पत्तियाति अरहत्तफलस्स पत्तत्थाय। अत्थि आयामन्ति अत्थि वीरियं। तस्मिम्पि ठाने अनुप्पत्तेति तस्स वीरियारम्भस्स वसेन तस्स अरहत्तफलस्स कारणे अनुप्पत्ते। तप्पच्चयापि वेदयितन्ति अरहत्तस्स ठानपच्चया वेदयितं। एतेन चतुमग्गसहजाता निब्बत्तितलोकुत्तरवेदनाव गहिता।
Chando ca avūpasantotiādīsu tiṇṇaṃ avūpasame aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttā vedanā hoti, chandamattassa vūpasame paṭhamajjhānavedanāva. Chandavitakkānaṃ vūpasame dutiyajjhānādivedanā adhippetā, tiṇṇampi vūpasame nevasaññānāsaññāyatanavedanā. Appattassa pattiyāti arahattaphalassa pattatthāya. Atthi āyāmanti atthi vīriyaṃ. Tasmimpi ṭhāne anuppatteti tassa vīriyārambhassa vasena tassa arahattaphalassa kāraṇe anuppatte. Tappaccayāpi vedayitanti arahattassa ṭhānapaccayā vedayitaṃ. Etena catumaggasahajātā nibbattitalokuttaravedanāva gahitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. पठमविहारसुत्तं • 1. Paṭhamavihārasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. पठमविहारसुत्तवण्णना • 1. Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā
