Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
2. විහාරවග්ගො
2. Vihāravaggo
1. පඨමවිහාරසුත්තවණ්ණනා
1. Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā
11. අඩ්ඪමාසන්ති අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. පටිසල්ලීයිතුන්ති යථාවුත්තං කාලං පටි දිවසෙ දිවසෙ සමාපත්තියං ධම්මචින්තායං චිත්තං නිලීයිතුං. විනෙතබ්බොති සමුච්ඡෙදවිනයෙන විනෙතබ්බො අරියමග්ගාධිගන්තබ්බො. තන්ති දිට්ඨානුගතිආපජ්ජනං. අස්සාති ජනතාය. අපගච්ඡතීති සත්ථු සන්තිකතො අපෙති. සූති නිපාතමත්තං.
11.Aḍḍhamāsanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Paṭisallīyitunti yathāvuttaṃ kālaṃ paṭi divase divase samāpattiyaṃ dhammacintāyaṃ cittaṃ nilīyituṃ. Vinetabboti samucchedavinayena vinetabbo ariyamaggādhigantabbo. Tanti diṭṭhānugatiāpajjanaṃ. Assāti janatāya. Apagacchatīti satthu santikato apeti. Sūti nipātamattaṃ.
පදෙසෙනාති එකදෙසෙන. සහ පදෙසෙනාති සපදෙසො. ස්වායං සපදෙසො යස්මා වෙදනාවසෙනෙව පාළියං ආගතො, තස්මා පරමත්ථධම්මකොට්ඨාසෙ වෙදනා අනවසෙසතො ලබ්භති, තෙ ගණ්හන්තො ‘‘ඛන්ධපදෙසො’’තිආදිමාහ. තං සබ්බන්ති ඛන්ධපදෙසාදිකං සබ්බම්පි. ‘‘සම්මසන්තො’’ති පදස්ස අත්ථදස්සනවසෙන ‘‘පච්චවෙක්ඛන්තො’’ති ආහ. පච්චවෙක්ඛණා ඉධ සම්මසනං නාම, න විපස්සනා. විපස්සනාසම්මසනං පන භගවතො විසාඛපුණ්ණමායං එව නිප්ඵන්නං, තස්මා භගවතො අඤ්ඤභූමිකාපි වෙදනා අඤ්ඤභූමිකානං සත්තානං විරුද්ධා උප්පජ්ජතෙවාති වුත්තං ‘‘යාව භවග්ගා පවත්තා සුඛා වෙදනා’’ති. සබ්බාකාරෙනාති සරූපතො සමුදයතො අත්ථඞ්ගමතො අස්සාදාදිතොති සබ්බාකාරෙන. පරිග්ගණ්හන්තො උපපරික්ඛන්තො.
Padesenāti ekadesena. Saha padesenāti sapadeso. Svāyaṃ sapadeso yasmā vedanāvaseneva pāḷiyaṃ āgato, tasmā paramatthadhammakoṭṭhāse vedanā anavasesato labbhati, te gaṇhanto ‘‘khandhapadeso’’tiādimāha. Taṃ sabbanti khandhapadesādikaṃ sabbampi. ‘‘Sammasanto’’ti padassa atthadassanavasena ‘‘paccavekkhanto’’ti āha. Paccavekkhaṇā idha sammasanaṃ nāma, na vipassanā. Vipassanāsammasanaṃ pana bhagavato visākhapuṇṇamāyaṃ eva nipphannaṃ, tasmā bhagavato aññabhūmikāpi vedanā aññabhūmikānaṃ sattānaṃ viruddhā uppajjatevāti vuttaṃ ‘‘yāva bhavaggā pavattā sukhā vedanā’’ti. Sabbākārenāti sarūpato samudayato atthaṅgamato assādāditoti sabbākārena. Pariggaṇhanto upaparikkhanto.
නිප්පදෙසානෙව අනවසෙසානෙව. ඉන්ද්රියසතිපට්ඨානපදෙසො සුවිඤ්ඤෙය්යොති අනුද්ධතො. අස්සාති භගවතො. ඨානෙති තස්මිං තස්මිං පච්චවෙක්ඛිතබ්බසඞ්ඛාතෙ ඔකාසෙ. සා සා ච විහාරසමාපත්තීති ඛන්ධවසෙන ආයතනාදිවසෙන ච පවත්තිත්වා තෙසං එකදෙසභූතං වෙදනංයෙව පරිග්ගහෙත්වා තං සම්මසිත්වා අනුක්කමෙන සමාපන්නා ඣානසමාපත්ති ඵලසමාපත්ති ච. ඵලසමාපත්ති හි තථා සම්මසිත්වා පුනප්පුනං සමාපජ්ජනවසෙන අත්ථතො අභින්නාපි අධිට්ඨානභූතධම්මභෙදෙන භින්නා විය වුච්චති, යතො චතුවීසතිකොටිසතසහස්සභෙදා දෙවසිකං වළඤ්ජනසමාපත්තියො අට්ඨකථායං වුත්තා. කාමං අඤ්ඤධම්මවසෙනපි ජාතා එව, වෙදනාවසෙන පනෙත්ථ අභිනිවෙසො කතො වෙදනානුභාවෙන ජාතා. කස්මා එවං ජාතාති? බුද්ධානං ඤාණපදස්ස අන්තරවිභාගත්තා. තථා හි භගවා සකලම්පි අඩ්ඪමාසං වෙදනාවසෙනෙව සම්මසනං පවත්තෙති, තදනුසාරෙන ච තා විහාරසමාපත්තියො සමාපජ්ජි. තයිදං අච්ඡරියං අනඤ්ඤසාධාරණං භික්ඛූ පවෙදෙන්තො සත්ථා – ‘‘යෙන ස්වාහ’’න්තිආදිමවොච.
Nippadesāneva anavasesāneva. Indriyasatipaṭṭhānapadeso suviññeyyoti anuddhato. Assāti bhagavato. Ṭhāneti tasmiṃ tasmiṃ paccavekkhitabbasaṅkhāte okāse. Sā sā ca vihārasamāpattīti khandhavasena āyatanādivasena ca pavattitvā tesaṃ ekadesabhūtaṃ vedanaṃyeva pariggahetvā taṃ sammasitvā anukkamena samāpannā jhānasamāpatti phalasamāpatti ca. Phalasamāpatti hi tathā sammasitvā punappunaṃ samāpajjanavasena atthato abhinnāpi adhiṭṭhānabhūtadhammabhedena bhinnā viya vuccati, yato catuvīsatikoṭisatasahassabhedā devasikaṃ vaḷañjanasamāpattiyo aṭṭhakathāyaṃ vuttā. Kāmaṃ aññadhammavasenapi jātā eva, vedanāvasena panettha abhiniveso kato vedanānubhāvena jātā. Kasmā evaṃ jātāti? Buddhānaṃ ñāṇapadassa antaravibhāgattā. Tathā hi bhagavā sakalampi aḍḍhamāsaṃ vedanāvaseneva sammasanaṃ pavatteti, tadanusārena ca tā vihārasamāpattiyo samāpajji. Tayidaṃ acchariyaṃ anaññasādhāraṇaṃ bhikkhū pavedento satthā – ‘‘yena svāha’’ntiādimavoca.
අකුසලාවාති පාණාතිපාත-අදින්නාදාන-කාමෙසුමිච්ඡාචාර-මුසාවාද-පිසුණවාචාසම්ඵප්පලාප-අභිජ්ඣා-බ්යාපාදවසෙන තංතංමිච්ඡාදස්සනවසෙන ච අකුසලා වෙදනා එව හොති. බ්රහ්මලොකාදීසු උප්පජ්ජිත්වා තත්ථ නිච්චා ධුවා භවිස්සාමාති එවං දිට්ඨිං උපනිස්සායාති යොජෙතබ්බං. දෙවකුලාදීසු දෙවපූජත්ථං, සබ්බජනපරිභොගත්ථං වා මාලාවච්ඡං රොපෙන්ති. වධබන්ධනාදීනීති ආදි-සද්දෙන අදින්නාදාන-මිච්ඡාචාර-මුසාවාද-පිසුණවාචා-සම්ඵප්පලාපාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. දිට්ඨධම්මවිපාකස්ස අපචුරත්තා අපාකටත්තා ච ‘‘භවන්තරගතාන’’න්ති වුත්තං.
Akusalāvāti pāṇātipāta-adinnādāna-kāmesumicchācāra-musāvāda-pisuṇavācāsamphappalāpa-abhijjhā-byāpādavasena taṃtaṃmicchādassanavasena ca akusalā vedanā eva hoti. Brahmalokādīsu uppajjitvā tattha niccā dhuvā bhavissāmāti evaṃ diṭṭhiṃ upanissāyāti yojetabbaṃ. Devakulādīsu devapūjatthaṃ, sabbajanaparibhogatthaṃ vā mālāvacchaṃ ropenti. Vadhabandhanādīnīti ādi-saddena adinnādāna-micchācāra-musāvāda-pisuṇavācā-samphappalāpādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Diṭṭhadhammavipākassa apacurattā apākaṭattā ca ‘‘bhavantaragatāna’’nti vuttaṃ.
ඉති නෙසන්ති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො, පකාරත්ථො වා. තෙන යථා ඵරුසවාචාවසෙන, එවං තදඤ්ඤෙසම්පි අකුසලකම්මානං වසෙන සම්මාදිට්ඨිපච්චයා අකුසලවෙදනාප්පවත්ති යථාරහං නීහරිත්වා වත්තබ්බා. එසෙව නයොති ඉමිනා යථා මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා සම්මාදිට්ඨිපච්චයා ච කුසලාකුසලවිපාකවෙදනා සහජාතකොටියා උපනිස්සයකොටියා ච වසෙන යථාරහං යොජෙත්වා දස්සිතා, එවං මිච්ඡාසඞ්කප්පපච්චයාදීසුපි යථාරහං යොජෙත්වා දස්සෙතබ්බාති ඉමමත්ථං අතිදිසති. ඡන්දපච්චයාති එත්ථ තණ්හාඡන්දසහිතො කත්තුකාමතාඡන්දො අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘ඡන්දපච්චයාතිආදීසු පන ඡන්දපච්චයා අට්ඨලොභසහගතචිත්තසම්පයුත්තා වෙදනා වෙදිතබ්බා’’ති. විතක්කපච්චයාති එත්ථ අප්පනාප්පත්තොව විතක්කො අධිප්පෙතොති වුත්තං ‘‘විතක්කපච්චයා පඨමජ්ඣානවෙදනාවා’’ති. විතක්කපච්චයා පඨමජ්ඣානවෙදනාය ගහිතත්තා ‘‘ඨපෙත්වා පඨමජ්ඣාන’’න්ති. උපරි තිස්සො රූපාවචරා, හෙට්ඨා තිස්සො අරූපාවචරා එවං සෙසා ඡ සඤ්ඤාසමාපත්තිවෙදනා.
Iti nesanti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā. Tena yathā pharusavācāvasena, evaṃ tadaññesampi akusalakammānaṃ vasena sammādiṭṭhipaccayā akusalavedanāppavatti yathārahaṃ nīharitvā vattabbā. Eseva nayoti iminā yathā micchādiṭṭhipaccayā sammādiṭṭhipaccayā ca kusalākusalavipākavedanā sahajātakoṭiyā upanissayakoṭiyā ca vasena yathārahaṃ yojetvā dassitā, evaṃ micchāsaṅkappapaccayādīsupi yathārahaṃ yojetvā dassetabbāti imamatthaṃ atidisati. Chandapaccayāti ettha taṇhāchandasahito kattukāmatāchando adhippetoti āha ‘‘chandapaccayātiādīsu pana chandapaccayā aṭṭhalobhasahagatacittasampayuttā vedanā veditabbā’’ti. Vitakkapaccayāti ettha appanāppattova vitakko adhippetoti vuttaṃ ‘‘vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanāvā’’ti. Vitakkapaccayā paṭhamajjhānavedanāya gahitattā ‘‘ṭhapetvā paṭhamajjhāna’’nti. Upari tisso rūpāvacarā, heṭṭhā tisso arūpāvacarā evaṃ sesā cha saññāsamāpattivedanā.
තිණ්ණන්ති ඡන්දවිතක්කසඤ්ඤානං. අවූපසමෙති පටිපක්ඛෙන අවූපසමිතෙ. තිණ්ණඤ්හි තෙසං සහභාවෙන පච්චයතා අට්ඨලොභසහගතචිත්තෙසු එව. තත්ථ යං වත්තබ්බං තං වුත්තමෙව. ඡන්දමත්තස්සාති තෙසු තීසු ඡන්දමත්තස්ස. වූපසමෙ පඨමජ්ඣානවෙදනාව අප්පනාප්පත්තස්ස අධිප්පෙතත්තා. ඡන්දවිතක්කානං වූපසමෙ දුතියජ්ඣානාදිවෙදනා අධිප්පෙතා සඤ්ඤාය අවූපසන්තත්තා. දුතියජ්ඣානාදිවෙදනාගහණෙන හි සබ්බා සඤ්ඤාසමාපත්තියො ච ගහිතාව හොන්ති. තිණ්ණම්පි වූපසමෙති ඡන්දවිතක්කසඤ්ඤානං වූපසමෙ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනවෙදනා අධිප්පෙතා. භවග්ගප්පත්තසඤ්ඤා හි වූපසමන්ති ඡන්දසඞ්කප්පානං අච්චන්තසුඛුමභාවප්පත්තියා. හෙට්ඨා ‘‘සම්මාදිට්ඨිපච්චයා’’ති එත්ථ සම්මාදිට්ඨිග්ගහණෙන හෙට්ඨිමමග්ගසම්මාදිට්ඨිපි ගහිතාව හොතීති ආහ – ‘‘අප්පත්තස්ස පත්තියාති අරහත්තඵලස්ස පත්තත්ථායා’’ති. අථ වා හෙට්ඨිමමග්ගාධිගමෙන විනා අග්ගමග්ගො නත්ථීති හෙට්ඨිමමග්ගාධිගමං අත්ථාපන්නං කත්වා ‘‘අරහත්තඵලස්ස පත්තත්ථායා’’ති වුත්තං. ආයමෙති ඵලෙන මිස්සිතො හොති එතෙනාති ආයාමො, සම්මාවායාමොති ආහ ‘‘අත්ථි ආයාමන්ති අත්ථි වීරිය’’න්ති. තස්ස වීරියාරම්භස්සාති අඤ්ඤාධිගමකාරණස්ස සම්මාවායාමස්ස වසෙන. පාළියං ඨාන-සද්දො කාරණපරියායොති ආහ – ‘‘අරහත්තඵලස්ස කාරණෙ’’ති. තප්පච්චයාති එත්ථ තං-සද්දෙන ‘‘ඨානෙ’’ති වුත්තකාරණමෙව පච්චාමට්ඨන්ති ආහ – ‘‘අරහත්තස්ස ඨානපච්චයා’’ති. චතුමග්ගසහජාතාති එතෙන ‘‘අරහත්තඵලස්ස පත්තත්ථායා’’ති එත්ථ හෙට්ඨිමමග්ගානං අත්ථාපත්තිවසෙන ගහිතභාවමෙව ජොතෙති. කෙචි පන ‘‘චතුමග්ගසහජාතාති වත්වා නිබ්බත්තිතලොකුත්තරවෙදනාති භූතකථනං විසෙසනං. නිබ්බත්තිතලොකුත්තරවෙදනාති පඨමං අපෙක්ඛිතබ්බං, පච්ඡා චතුමග්ගසහජාතා’’ති වදන්ති.
Tiṇṇanti chandavitakkasaññānaṃ. Avūpasameti paṭipakkhena avūpasamite. Tiṇṇañhi tesaṃ sahabhāvena paccayatā aṭṭhalobhasahagatacittesu eva. Tattha yaṃ vattabbaṃ taṃ vuttameva. Chandamattassāti tesu tīsu chandamattassa. Vūpasame paṭhamajjhānavedanāva appanāppattassa adhippetattā. Chandavitakkānaṃ vūpasame dutiyajjhānādivedanā adhippetā saññāya avūpasantattā. Dutiyajjhānādivedanāgahaṇena hi sabbā saññāsamāpattiyo ca gahitāva honti. Tiṇṇampi vūpasameti chandavitakkasaññānaṃ vūpasame nevasaññānāsaññāyatanavedanā adhippetā. Bhavaggappattasaññā hi vūpasamanti chandasaṅkappānaṃ accantasukhumabhāvappattiyā. Heṭṭhā ‘‘sammādiṭṭhipaccayā’’ti ettha sammādiṭṭhiggahaṇena heṭṭhimamaggasammādiṭṭhipi gahitāva hotīti āha – ‘‘appattassa pattiyāti arahattaphalassa pattatthāyā’’ti. Atha vā heṭṭhimamaggādhigamena vinā aggamaggo natthīti heṭṭhimamaggādhigamaṃ atthāpannaṃ katvā ‘‘arahattaphalassa pattatthāyā’’ti vuttaṃ. Āyameti phalena missito hoti etenāti āyāmo, sammāvāyāmoti āha ‘‘atthi āyāmanti atthi vīriya’’nti. Tassa vīriyārambhassāti aññādhigamakāraṇassa sammāvāyāmassa vasena. Pāḷiyaṃ ṭhāna-saddo kāraṇapariyāyoti āha – ‘‘arahattaphalassa kāraṇe’’ti. Tappaccayāti ettha taṃ-saddena ‘‘ṭhāne’’ti vuttakāraṇameva paccāmaṭṭhanti āha – ‘‘arahattassa ṭhānapaccayā’’ti. Catumaggasahajātāti etena ‘‘arahattaphalassa pattatthāyā’’ti ettha heṭṭhimamaggānaṃ atthāpattivasena gahitabhāvameva joteti. Keci pana ‘‘catumaggasahajātāti vatvā nibbattitalokuttaravedanāti bhūtakathanaṃ visesanaṃ. Nibbattitalokuttaravedanāti paṭhamaṃ apekkhitabbaṃ, pacchā catumaggasahajātā’’ti vadanti.
පඨමවිහාරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 1. පඨමවිහාරසුත්තං • 1. Paṭhamavihārasuttaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්තනිකාය (අට්ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 1. පඨමවිහාරසුත්තවණ්ණනා • 1. Paṭhamavihārasuttavaṇṇanā