Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മിലിന്ദപഞ്ഹപാളി • Milindapañhapāḷi |
൪. പഥവിചലനപഞ്ഹോ
4. Pathavicalanapañho
൪. ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, ഭാസിതമ്പേതം ഭഗവതാ – ‘അട്ഠിമേ, ഭിക്ഖവേ 1, ഹേതൂ അട്ഠ പച്ചയാ മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായാ’തി. അസേസവചനം ഇദം, നിസ്സേസവചനം ഇദം, നിപ്പരിയായവചനം ഇദം, നത്ഥഞ്ഞോ നവമോ ഹേതു മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായ. യദി, ഭന്തേ നാഗസേന, അഞ്ഞോ നവമോ ഹേതു ഭവേയ്യ മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായ, തമ്പി ഹേതും ഭഗവാ കഥേയ്യ. യസ്മാ ച ഖോ, ഭന്തേ നാഗസേന, നത്ഥഞ്ഞോ നവമോ ഹേതു മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായ, തസ്മാ അനാചിക്ഖിതോ ഭഗവതാ, അയഞ്ച നവമോ ഹേതു ദിസ്സതി മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായ, യം വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാതി. യദി, ഭന്തേ നാഗസേന, അട്ഠേവ ഹേതൂ അട്ഠ പച്ചയാ മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായ, തേന ഹി വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാതി യം വചനം, തം മിച്ഛാ. യദി വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാ, തേന ഹി അട്ഠേവ ഹേതൂ അട്ഠ പച്ചയാ മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായാതി തമ്പി വചനം മിച്ഛാ. അയമ്പി ഉഭതോ കോടികോ പഞ്ഹോ സുഖുമോ ദുന്നിവേഠിയോ അന്ധകരണോ ചേവ ഗമ്ഭീരോ ച, സോ തവാനുപ്പത്തോ, നേസോ അഞ്ഞേന ഇത്തരപഞ്ഞേന സക്കാ വിസജ്ജേതും അഞ്ഞത്ര തവാദിസേന ബുദ്ധിമതാ’’തി.
4. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā – ‘aṭṭhime, bhikkhave 2, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā’ti. Asesavacanaṃ idaṃ, nissesavacanaṃ idaṃ, nippariyāyavacanaṃ idaṃ, natthañño navamo hetu mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. Yadi, bhante nāgasena, añño navamo hetu bhaveyya mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, tampi hetuṃ bhagavā katheyya. Yasmā ca kho, bhante nāgasena, natthañño navamo hetu mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, tasmā anācikkhito bhagavatā, ayañca navamo hetu dissati mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, yaṃ vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitāti. Yadi, bhante nāgasena, aṭṭheva hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, tena hi vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitāti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, tena hi aṭṭheva hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyāti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho sukhumo dunniveṭhiyo andhakaraṇo ceva gambhīro ca, so tavānuppatto, neso aññena ittarapaññena sakkā visajjetuṃ aññatra tavādisena buddhimatā’’ti.
‘‘ഭാസിതമ്പേതം, മഹാരാജ, ഭഗവതാ – ‘അട്ഠിമേ, ഭിക്ഖവേ, ഹേതൂ അട്ഠ പച്ചയാ മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായാ’തി. യം വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാ, തഞ്ച പന അകാലികം കദാചുപ്പത്തികം അട്ഠഹി ഹേതൂഹി വിപ്പമുത്തം, തസ്മാ അഗണിതം അട്ഠഹി ഹേതൂഹി.
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā – ‘aṭṭhime, bhikkhave, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā’ti. Yaṃ vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, tañca pana akālikaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, tasmā agaṇitaṃ aṭṭhahi hetūhi.
‘‘യഥാ, മഹാരാജ, ലോകേ തയോ യേവ മേഘാ ഗണീയന്തി വസ്സികോ ഹേമന്തികോ പാവുസകോതി. യദി തേ മുഞ്ചിത്വാ അഞ്ഞോ മേഘോ പവസ്സതി, ന സോ മേഘോ ഗണീയതി സമ്മതേഹി മേഘേഹി, അകാലമേഘോത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ യം സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാ, അകാലികം ഏതം കദാചുപ്പത്തികം അട്ഠഹി ഹേതൂഹി വിപ്പമുത്തം, ന തം ഗണീയതി അട്ഠഹി ഹേതൂഹി.
‘‘Yathā, mahārāja, loke tayo yeva meghā gaṇīyanti vassiko hemantiko pāvusakoti. Yadi te muñcitvā añño megho pavassati, na so megho gaṇīyati sammatehi meghehi, akālameghotveva saṅkhaṃ gacchati. Evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘യഥാ വാ പന, മഹാരാജ, ഹിമവന്താ പബ്ബതാ പഞ്ച നദിസതാനി സന്ദന്തി, തേസം, മഹാരാജ, പഞ്ചന്നം നദിസതാനം ദസേവ നദിയോ നദിഗണനായ ഗണീയന്തി. സേയ്യഥീദം, ഗങ്ഗാ യമുനാ അചിരവതീ സരഭൂ മഹീ സിന്ധു സരസ്സതീ വേത്രവതീ വീതംസാ ചന്ദഭാഗാതി, അവസേസാ നദിയോ നദിഗണനായ അഗണിതാ. കിം കാരണാ? ന താ നദിയോ ധുവസലിലാ. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ യം സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാ, അകാലികം ഏതം കദാചുപ്പത്തികം അട്ഠഹി ഹേതൂഹി വിപ്പമുത്തം, ന തം ഗണീയതി അട്ഠഹി ഹേതൂഹി.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, himavantā pabbatā pañca nadisatāni sandanti, tesaṃ, mahārāja, pañcannaṃ nadisatānaṃ daseva nadiyo nadigaṇanāya gaṇīyanti. Seyyathīdaṃ, gaṅgā yamunā aciravatī sarabhū mahī sindhu sarassatī vetravatī vītaṃsā candabhāgāti, avasesā nadiyo nadigaṇanāya agaṇitā. Kiṃ kāraṇā? Na tā nadiyo dhuvasalilā. Evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘യഥാ വാ പന, മഹാരാജ, രഞ്ഞോ സതമ്പി ദ്വിസതമ്പി തിസതമ്പി അമച്ചാ ഹോന്തി, തേസം ഛ യേവ ജനാ അമച്ചഗണനായ ഗണീയന്തി. സേയ്യഥീദം, സേനാപതി പുരോഹിതോ അക്ഖദസ്സോ ഭണ്ഡാഗാരികോ ഛത്തഗ്ഗാഹകോ ഖഗ്ഗഗ്ഗാഹകോ. ഏതേ യേവ അമച്ചഗണനായ ഗണീയന്തി. കിം കാരണാ? യുത്തത്താ രാജഗുണേഹി, അവസേസാ അഗണിതാ, സബ്ബേ അമച്ചാത്വേവ സങ്ഖം ഗച്ഛന്തി . ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരേന രഞ്ഞാ മഹാദാനേ ദീയമാനേ യം സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാ, അകാലികം ഏതം കദാചുപ്പത്തികം അട്ഠഹി ഹേതൂഹി വിപ്പമുത്തം, ന തം ഗണീയതി അട്ഠഹി ഹേതൂഹി.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, rañño satampi dvisatampi tisatampi amaccā honti, tesaṃ cha yeva janā amaccagaṇanāya gaṇīyanti. Seyyathīdaṃ, senāpati purohito akkhadasso bhaṇḍāgāriko chattaggāhako khaggaggāhako. Ete yeva amaccagaṇanāya gaṇīyanti. Kiṃ kāraṇā? Yuttattā rājaguṇehi, avasesā agaṇitā, sabbe amaccātveva saṅkhaṃ gacchanti . Evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘സുയ്യതി നു ഖോ, മഹാരാജ, ഏതരഹി ജിനസാസനേ കതാധികാരാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവേദനീയകമ്മം, കിത്തി ച യേസം അബ്ഭുഗ്ഗതാ ദേവമനുസ്സേസൂ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ, സുയ്യതി ഏതരഹി ജിനസാസനേ കതാധികാരാനം ദിട്ഠധമ്മസുഖവേദനീയകമ്മം, കിത്തി ച യേസം അബ്ഭുഗ്ഗതാ ദേവമനുസ്സേസു സത്ത ജനാതി’’. ‘‘കേ ച തേ, മഹാരാജാ’’തി? ‘‘സുമനോ ച, ഭന്തേ, മാലാകാരോ, ഏകസാടകോ ച ബ്രാഹ്മണോ, പുണ്ണോ ച ഭതകോ, മല്ലികാ ച ദേവീ, ഗോപാലമാതാ ച ദേവീ, സുപ്പിയാ ച ഉപാസികാ, പുണ്ണാ ച ദാസീതി ഇമേ സത്ത ദിട്ഠധമ്മസുഖവേദനീയാ സത്താ, കിത്തി ച ഇമേസം അബ്ഭുഗ്ഗതാ ദേവമനുസ്സേസൂ’’തി.
‘‘Suyyati nu kho, mahārāja, etarahi jinasāsane katādhikārānaṃ diṭṭhadhammasukhavedanīyakammaṃ, kitti ca yesaṃ abbhuggatā devamanussesū’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyati etarahi jinasāsane katādhikārānaṃ diṭṭhadhammasukhavedanīyakammaṃ, kitti ca yesaṃ abbhuggatā devamanussesu satta janāti’’. ‘‘Ke ca te, mahārājā’’ti? ‘‘Sumano ca, bhante, mālākāro, ekasāṭako ca brāhmaṇo, puṇṇo ca bhatako, mallikā ca devī, gopālamātā ca devī, suppiyā ca upāsikā, puṇṇā ca dāsīti ime satta diṭṭhadhammasukhavedanīyā sattā, kitti ca imesaṃ abbhuggatā devamanussesū’’ti.
‘‘അപരേപി സുയ്യന്തി നു ഖോ അതീതേ മാനുസകേനേവ സരീരദേഹേന തിദസഭവനം ഗതാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ, സുയ്യന്തീ’’തി. ‘‘കേ ച തേ, മഹാരാജാ’’തി? ‘‘ഗുത്തിലോ ച ഗന്ധബ്ബോ, സാധീനോ ച രാജാ, നിമി ച രാജാ, മന്ധാതാ ച രാജാതി ഇമേ ചതുരോ ജനാ സുയ്യന്തി, തേനേവ മാനുസകേന സരീരദേഹേന തിദസഭവനം ഗതാ’’തി. ‘‘സുചിരമ്പി കതം സുയ്യതി സുകതദുക്കടന്തി? സുതപുബ്ബം പന തയാ, മഹാരാജ, അതീതേ വാ അദ്ധാനേ വത്തമാനേ വാ അദ്ധാനേ ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദാനേ ദീയമാനേ സകിം വാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ തിക്ഖത്തും വാ മഹാപഥവീ കമ്പിതാ’’തി? ‘‘ന ഹി ഭന്തേ’’തി. ‘‘അത്ഥി മേ, മഹാരാജ, ആഗമോ അധിഗമോ പരിയത്തി സവനം സിക്ഖാബലം സുസ്സൂസാ പരിപുച്ഛാ ആചരിയുപാസനം, മയാപി ന സുതപുബ്ബം ‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദാനേ ദീയമാനേ സകിം വാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ തിക്ഖത്തും വാ മഹാപഥവീ കമ്പിതാ’തി ഠപേത്വാ വേസ്സന്തരസ്സ രാജവസഭസ്സ ദാനവരം . ഭഗവതോ ച, മഹാരാജ, കസ്സപസ്സ, ഭഗവതോ ച സക്യമുനിനോതി ദ്വിന്നം ബുദ്ധാനം അന്തരേ ഗണനപഥം വീതിവത്താ വസ്സകോടിയോ അതിക്കന്താ, തത്ഥപി മേ സവനം നത്ഥി ‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദാനേ ദീയമാനേ സകിം വാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ തിക്ഖത്തും വാ മഹാപഥവീ കമ്പിതാ’തി. ന, മഹാരാജ, താവതകേന വീരിയേന താവതകേന പരക്കമേന മഹാപഥവീ കമ്പതി, ഗുണഭാരഭരിതാ, മഹാരാജ, സബ്ബസോചേയ്യകിരിയഗുണഭാരഭരിതാ ധാരേതും ന വിസഹന്തീ മഹാപഥവീ ചലതി കമ്പതി പവേധതി.
‘‘Aparepi suyyanti nu kho atīte mānusakeneva sarīradehena tidasabhavanaṃ gatā’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyantī’’ti. ‘‘Ke ca te, mahārājā’’ti? ‘‘Guttilo ca gandhabbo, sādhīno ca rājā, nimi ca rājā, mandhātā ca rājāti ime caturo janā suyyanti, teneva mānusakena sarīradehena tidasabhavanaṃ gatā’’ti. ‘‘Sucirampi kataṃ suyyati sukatadukkaṭanti? Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, atīte vā addhāne vattamāne vā addhāne itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpathavī kampitā’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Atthi me, mahārāja, āgamo adhigamo pariyatti savanaṃ sikkhābalaṃ sussūsā paripucchā ācariyupāsanaṃ, mayāpi na sutapubbaṃ ‘itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpathavī kampitā’ti ṭhapetvā vessantarassa rājavasabhassa dānavaraṃ . Bhagavato ca, mahārāja, kassapassa, bhagavato ca sakyamuninoti dvinnaṃ buddhānaṃ antare gaṇanapathaṃ vītivattā vassakoṭiyo atikkantā, tatthapi me savanaṃ natthi ‘itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpathavī kampitā’ti. Na, mahārāja, tāvatakena vīriyena tāvatakena parakkamena mahāpathavī kampati, guṇabhārabharitā, mahārāja, sabbasoceyyakiriyaguṇabhārabharitā dhāretuṃ na visahantī mahāpathavī calati kampati pavedhati.
‘‘യഥാ, മഹാരാജ, സകടസ്സ അതിഭാരഭരിതസ്സ നാഭിയോ ച നേമിയോ ച ഫലന്തി അക്ഖോ ഭിജ്ജതി, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, സബ്ബസോചേയ്യകിരിയഗുണഭാരഭരിതാ മഹാപഥവീ ധാരേതും ന വിസഹന്തീ ചലതി കമ്പതി പവേധതി.
‘‘Yathā, mahārāja, sakaṭassa atibhārabharitassa nābhiyo ca nemiyo ca phalanti akkho bhijjati, evameva kho, mahārāja, sabbasoceyyakiriyaguṇabhārabharitā mahāpathavī dhāretuṃ na visahantī calati kampati pavedhati.
‘‘യഥാ വാ പന, മഹാരാജ, ഗഗനം അനിലജലവേഗസഞ്ഛാദിതം ഉസ്സന്നജലഭാരഭരിതം അതിവാതേന ഫുടിതത്താ നദതി രവതി ഗളഗളായതി, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, മഹാപഥവീ രഞ്ഞോ വേസ്സന്തരസ്സ ദാനബലവിപുലഉസ്സന്നഭാരഭരിതാ ധാരേതും ന വിസഹന്തീ ചലതി കമ്പതി പവേധതി. ന ഹി, മഹാരാജ, രഞ്ഞോ വേസ്സന്തരസ്സ ചിത്തം രാഗവസേന പവത്തതി, ന ദോസവസേന പവത്തതി, ന മോഹവസേന പവത്തതി, ന മാനവസേന പവത്തതി, ന ദിട്ഠിവസേന പവത്തതി, ന കിലേസവസേന പവത്തതി, ന വിതക്കവസേന പവത്തതി, ന അരതിവസേന പവത്തതി, അഥ ഖോ ദാനവസേന ബഹുലം പവത്തതി ‘കിന്തി അനാഗതാ യാചകാ മമ സന്തികേ ആഗച്ഛേയ്യും, ആഗതാ ച യാചകാ യഥാകാമം ലഭിത്വാ അത്തമനാ ഭവേയ്യു’ന്തി സതതം സമിതം ദാനം പതി മാനസം ഠപിതം ഹോതി. രഞ്ഞോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരസ്സ സതതം സമിതം ദസസു ഠാനേസു മാനസം ഠപിതം ഹോതി ദമേ സമേ ഖന്തിയം സംവരേ യമേ നിയമേ അക്കോധേ അവിഹിംസായം സച്ചേ സോചേയ്യേ. രഞ്ഞോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരസ്സ കാമേസനാ പഹീനാ, ഭവേസനാ പടിപ്പസ്സദ്ധാ, ബ്രഹ്മചരിയേസനായ യേവ ഉസ്സുക്കം ആപന്നോ, രഞ്ഞോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരസ്സ അത്തരക്ഖാ 3 പഹീനാ, സബ്ബസത്തരക്ഖായ ഉസ്സുക്കം ആപന്നോ ‘കിന്തി ഇമേ സത്താ സമഗ്ഗാ അസ്സു അരോഗാ സധനാ ദീഘായുകാ’തി ബഹുലം യേവ മാനസം പവത്തതി. ദദമാനോ ച, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരോ രാജാ തം ദാനം ന ഭവസമ്പത്തിഹേതു ദേതി, ന ധനഹേതു ദേതി, ന പടിദാനഹേതു ദേതി, ന ഉപലാപനഹേതു ദേതി, ന ആയുഹേതു ദേതി, ന വണ്ണഹേതു ദേതി, ന സുഖഹേതു ദേതി, ന ബലഹേതു ദേതി, ന യസഹേതു ദേതി, ന പുത്തഹേതു ദേതി, ന ധീതുഹേതു ദേതി, അഥ ഖോ സബ്ബഞ്ഞുതഞാണഹേതു സബ്ബഞ്ഞുതഞാണരതനസ്സ കാരണാ ഏവരൂപേ അതുലവിപുലാനുത്തരേ ദാനവരേ അദാസി, സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ ച ഇമം ഗാഥം അഭാസി –
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, gaganaṃ anilajalavegasañchāditaṃ ussannajalabhārabharitaṃ ativātena phuṭitattā nadati ravati gaḷagaḷāyati, evameva kho, mahārāja, mahāpathavī rañño vessantarassa dānabalavipulaussannabhārabharitā dhāretuṃ na visahantī calati kampati pavedhati. Na hi, mahārāja, rañño vessantarassa cittaṃ rāgavasena pavattati, na dosavasena pavattati, na mohavasena pavattati, na mānavasena pavattati, na diṭṭhivasena pavattati, na kilesavasena pavattati, na vitakkavasena pavattati, na arativasena pavattati, atha kho dānavasena bahulaṃ pavattati ‘kinti anāgatā yācakā mama santike āgaccheyyuṃ, āgatā ca yācakā yathākāmaṃ labhitvā attamanā bhaveyyu’nti satataṃ samitaṃ dānaṃ pati mānasaṃ ṭhapitaṃ hoti. Rañño, mahārāja, vessantarassa satataṃ samitaṃ dasasu ṭhānesu mānasaṃ ṭhapitaṃ hoti dame same khantiyaṃ saṃvare yame niyame akkodhe avihiṃsāyaṃ sacce soceyye. Rañño, mahārāja, vessantarassa kāmesanā pahīnā, bhavesanā paṭippassaddhā, brahmacariyesanāya yeva ussukkaṃ āpanno, rañño, mahārāja, vessantarassa attarakkhā 4 pahīnā, sabbasattarakkhāya ussukkaṃ āpanno ‘kinti ime sattā samaggā assu arogā sadhanā dīghāyukā’ti bahulaṃ yeva mānasaṃ pavattati. Dadamāno ca, mahārāja, vessantaro rājā taṃ dānaṃ na bhavasampattihetu deti, na dhanahetu deti, na paṭidānahetu deti, na upalāpanahetu deti, na āyuhetu deti, na vaṇṇahetu deti, na sukhahetu deti, na balahetu deti, na yasahetu deti, na puttahetu deti, na dhītuhetu deti, atha kho sabbaññutañāṇahetu sabbaññutañāṇaratanassa kāraṇā evarūpe atulavipulānuttare dānavare adāsi, sabbaññutaṃ patto ca imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘‘ജാലിം കണ്ഹാജിനം ധീതം, മദ്ദിദേവിം പതിബ്ബതം;
‘‘‘Jāliṃ kaṇhājinaṃ dhītaṃ, maddideviṃ patibbataṃ;
ചജമാനോ ന ചിന്തേസിം, ബോധിയാ യേവ കാരണാ’തി.
Cajamāno na cintesiṃ, bodhiyā yeva kāraṇā’ti.
‘‘വേസ്സന്തരോ, മഹാരാജ, രാജാ അക്കോധേന കോധം ജിനാതി, അസാധും സാധുനാ ജിനാതി, കദരിയം ദാനേന ജിനാതി, അലികവാദിനം സച്ചേന ജിനാതി, സബ്ബം അകുസലം കുസലേന ജിനാതി. തസ്സ ഏവം ദദമാനസ്സ ധമ്മാനുഗതസ്സ ധമ്മസീസകസ്സ 5 ദാനനിസ്സന്ദബലവ 6 വീരിയവിപുലവിപ്ഫാരേന ഹേട്ഠാ മഹാവാതാ സഞ്ചലന്തി സണികം സണികം സകിം സകിം ആകുലാകുലാ വായന്തി ഓനമന്തി ഉന്നമന്തി വിനമന്തി, ഛിന്നപത്തപാദപാ 7 പപതന്തി, ഗുമ്ബം ഗുമ്ബം വലാഹകാ ഗഗനേ സന്ധാവന്തി, രജോസഞ്ചിതാ വാതാ ദാരുണാ ഹോന്തി, ഗഗനം ഉപ്പീളിതാ വാതാ വായന്തി, സഹസാ ധമധമായന്തി, മഹാഭീമോ സദ്ദോ നിച്ഛരതി, തേസു വാതേസു കുപിതേസു ഉദകം സണികം സണികം ചലതി, ഉദകേ ചലിതേ ഖുബ്ഭന്തി മച്ഛകച്ഛപാ, യമകയമകാ ഊമിയോ ജായന്തി, ജലചരാ സത്താ തസന്തി, ജലവീചി യുഗനദ്ധോ വത്തതി, വീചിനാദോ പവത്തതി, ഘോരാ ബുബ്ബുളാ 8 ഉട്ഠഹന്തി, ഫേണമാലാ ഭവന്തി, ഉത്തരതി മഹാസമുദ്ദോ, ദിസാവിദിസം ധാവതി ഉദകം, ഉദ്ധംസോതപടിസോതമുഖാ സന്ദന്തി സലിലധാരാ, തസന്തി അസുരാ ഗരുളാ നാഗാ യക്ഖാ, ഉബ്ബിജ്ജന്തി ‘കിം നു ഖോ, കഥം നു ഖോ, സാഗരോ വിപരിവത്തതീ’തി, ഗമനപഥമേസന്തി ഭീതചിത്താ, ഖുഭിതേ ലുളിതേ ജലധാരേ പകമ്പതി മഹാപഥവീ സനഗാ സസാഗരാ , പരിവത്തതി സിനേരുഗിരി കൂടസേലസിഖരോ വിനമമാനോ ഹോതി, വിമനാ ഹോന്തി അഹിനകുലബിളാരകോട്ഠുകസൂകരമിഗപക്ഖിനോ, രുദന്തി യക്ഖാ അപ്പേസക്ഖാ, ഹസന്തി യക്ഖാ മഹേസക്ഖാ കമ്പമാനായ മഹാപഥവിയാ.
‘‘Vessantaro, mahārāja, rājā akkodhena kodhaṃ jināti, asādhuṃ sādhunā jināti, kadariyaṃ dānena jināti, alikavādinaṃ saccena jināti, sabbaṃ akusalaṃ kusalena jināti. Tassa evaṃ dadamānassa dhammānugatassa dhammasīsakassa 9 dānanissandabalava 10 vīriyavipulavipphārena heṭṭhā mahāvātā sañcalanti saṇikaṃ saṇikaṃ sakiṃ sakiṃ ākulākulā vāyanti onamanti unnamanti vinamanti, chinnapattapādapā 11 papatanti, gumbaṃ gumbaṃ valāhakā gagane sandhāvanti, rajosañcitā vātā dāruṇā honti, gaganaṃ uppīḷitā vātā vāyanti, sahasā dhamadhamāyanti, mahābhīmo saddo niccharati, tesu vātesu kupitesu udakaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ calati, udake calite khubbhanti macchakacchapā, yamakayamakā ūmiyo jāyanti, jalacarā sattā tasanti, jalavīci yuganaddho vattati, vīcinādo pavattati, ghorā bubbuḷā 12 uṭṭhahanti, pheṇamālā bhavanti, uttarati mahāsamuddo, disāvidisaṃ dhāvati udakaṃ, uddhaṃsotapaṭisotamukhā sandanti saliladhārā, tasanti asurā garuḷā nāgā yakkhā, ubbijjanti ‘kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho, sāgaro viparivattatī’ti, gamanapathamesanti bhītacittā, khubhite luḷite jaladhāre pakampati mahāpathavī sanagā sasāgarā , parivattati sinerugiri kūṭaselasikharo vinamamāno hoti, vimanā honti ahinakulabiḷārakoṭṭhukasūkaramigapakkhino, rudanti yakkhā appesakkhā, hasanti yakkhā mahesakkhā kampamānāya mahāpathaviyā.
‘‘യഥാ, മഹാരാജ, മഹതി മഹാപരിയോഗേ ഉദ്ധനഗതേ ഉദകസമ്പുണ്ണേ ആകിണ്ണതണ്ഡുലേ ഹേട്ഠതോ അഗ്ഗി ജലമാനോ പഠമം താവ പരിയോഗം സന്താപേതി, പരിയോഗോ സന്തത്തോ ഉദകം സന്താപേതി, ഉദകം സന്തത്തം തണ്ഡുലം സന്താപേതി, തണ്ഡുലം സന്തത്തം ഉമ്മുജ്ജതി നിമുജ്ജതി, ബുബ്ബുളകജാതം ഹോതി, ഫേണമാലാ ഉത്തരതി; ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, വേസ്സന്തരോ രാജാ യം ലോകേ ദുച്ചജം, തം ചജി, തസ്സ തം ദുച്ചജം ചജന്തസ്സ ദാനസ്സ സഭാവനിസ്സന്ദേന ഹേട്ഠാ മഹാവാതാ ധാരേതും ന വിസഹന്താ പരികുപ്പിംസു 13, മഹാവാതേസു പരികുപിതേസു 14 ഉദകം കമ്പി, ഉദകേ കമ്പിതേ മഹാപഥവീ കമ്പി, ഇതി തദാ മഹാവാതാ ച ഉദകഞ്ച മഹാപഥവീ ചാതി ഇമേ തയോ ഏകമനാ വിയ അഹേസും മഹാദാനനിസ്സന്ദേന വിപുലബലവീരിയേന നത്ഥേദിസോ, മഹാരാജ, അഞ്ഞസ്സ ദാനാനുഭാവോ, യഥാ വേസ്സന്തരസ്സ രഞ്ഞോ മഹാദാനാനുഭാവോ. യഥാ, മഹാരാജ, മഹിയാ ബഹുവിധാ മണയോ വിജ്ജന്തി. സേയ്യഥീദം, ഇന്ദനീലോ മഹാനീലോ ജോതിരസോ വേളുരിയോ ഉമ്മാപുപ്ഫോ സിരീസപുപ്ഫോ മനോഹരോ സൂരിയകന്തോ ചന്ദകന്തോ വജിരോ ഖജ്ജോപനകോ ഫുസ്സരാഗോ ലോഹിതങ്ഗോ മസാരഗല്ലോതി, ഏതേ സബ്ബേ അതിക്കമ്മ ചക്കവത്തിമണി അഗ്ഗമക്ഖായതി, ചക്കവത്തിമണി, മഹാരാജ, സമന്താ യോജനം ഓഭാസേതി. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, യം കിഞ്ചി മഹിയാ ദാനം വിജ്ജതി അപി അസദിസദാനം പരമം, തം സബ്ബം അതിക്കമ്മ വേസ്സന്തരസ്സ രഞ്ഞോ മഹാദാനം അഗ്ഗമക്ഖായതി, വേസ്സന്തരസ്സ, മഹാരാജ, രഞ്ഞോ മഹാദാനേ ദീയമാനേ സത്തക്ഖത്തും മഹാപഥവീ കമ്പിതാ’’തി.
‘‘Yathā, mahārāja, mahati mahāpariyoge uddhanagate udakasampuṇṇe ākiṇṇataṇḍule heṭṭhato aggi jalamāno paṭhamaṃ tāva pariyogaṃ santāpeti, pariyogo santatto udakaṃ santāpeti, udakaṃ santattaṃ taṇḍulaṃ santāpeti, taṇḍulaṃ santattaṃ ummujjati nimujjati, bubbuḷakajātaṃ hoti, pheṇamālā uttarati; evameva kho, mahārāja, vessantaro rājā yaṃ loke duccajaṃ, taṃ caji, tassa taṃ duccajaṃ cajantassa dānassa sabhāvanissandena heṭṭhā mahāvātā dhāretuṃ na visahantā parikuppiṃsu 15, mahāvātesu parikupitesu 16 udakaṃ kampi, udake kampite mahāpathavī kampi, iti tadā mahāvātā ca udakañca mahāpathavī cāti ime tayo ekamanā viya ahesuṃ mahādānanissandena vipulabalavīriyena natthediso, mahārāja, aññassa dānānubhāvo, yathā vessantarassa rañño mahādānānubhāvo. Yathā, mahārāja, mahiyā bahuvidhā maṇayo vijjanti. Seyyathīdaṃ, indanīlo mahānīlo jotiraso veḷuriyo ummāpuppho sirīsapuppho manoharo sūriyakanto candakanto vajiro khajjopanako phussarāgo lohitaṅgo masāragalloti, ete sabbe atikkamma cakkavattimaṇi aggamakkhāyati, cakkavattimaṇi, mahārāja, samantā yojanaṃ obhāseti. Evameva kho, mahārāja, yaṃ kiñci mahiyā dānaṃ vijjati api asadisadānaṃ paramaṃ, taṃ sabbaṃ atikkamma vessantarassa rañño mahādānaṃ aggamakkhāyati, vessantarassa, mahārāja, rañño mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā’’ti.
‘‘അച്ഛരിയം, ഭന്തേ നാഗസേന, ബുദ്ധാനം, അബ്ഭുതം, ഭന്തേ നാഗസേന, ബുദ്ധാനം, യം തഥാഗതോ ബോധിസത്തോ സമാനോ അസമോ ലോകേന ഏവംഖന്തി ഏവംചിത്തോ ഏവംഅധിമുത്തി ഏവംഅധിപ്പായോ, ബോധിസത്താനം, ഭന്തേ നാഗസേന, പരക്കമോ ദക്ഖാപിതോ, പാരമീ ച ജിനാനം ഭിയ്യോ ഓഭാസിതാ, ചരിയം ചരതോപി താവ തഥാഗതസ്സ സദേവകേ ലോകേ സേട്ഠഭാവോ അനുദസ്സിതോ. സാധു, ഭന്തേ നാഗസേന, ഥോമിതം ജിനസാസനം, ജോതിതാ ജിനപാരമീ, ഛിന്നോ തിത്ഥിയാനം വാദഗണ്ഠി, ഭിന്നോ പരാപവാദകുമ്ഭോ 17, പഞ്ഹോ ഗമ്ഭീരോ ഉത്താനീകതോ, ഗഹനം അഗഹനം കതം, സമ്മാ ലദ്ധം ജിനപുത്താനം നിബ്ബാഹനം 18, ഏവമേതം ഗണിവരപവര തഥാ സമ്പടിച്ഛാമാ’’തി.
‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, buddhānaṃ, abbhutaṃ, bhante nāgasena, buddhānaṃ, yaṃ tathāgato bodhisatto samāno asamo lokena evaṃkhanti evaṃcitto evaṃadhimutti evaṃadhippāyo, bodhisattānaṃ, bhante nāgasena, parakkamo dakkhāpito, pāramī ca jinānaṃ bhiyyo obhāsitā, cariyaṃ caratopi tāva tathāgatassa sadevake loke seṭṭhabhāvo anudassito. Sādhu, bhante nāgasena, thomitaṃ jinasāsanaṃ, jotitā jinapāramī, chinno titthiyānaṃ vādagaṇṭhi, bhinno parāpavādakumbho 19, pañho gambhīro uttānīkato, gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, sammā laddhaṃ jinaputtānaṃ nibbāhanaṃ 20, evametaṃ gaṇivarapavara tathā sampaṭicchāmā’’ti.
പഥവിചലനപഞ്ഹോ ചതുത്ഥോ.
Pathavicalanapañho catuttho.
Footnotes: