| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१०. पथवीखणनसिक्खापदं
10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadaṃ
८६. दसमे भगवा दस्सेतीति योजना। एत्थाति पथवियं। तत्थाति तेसु पासाणादीसु। मुट्ठिप्पमाणतोति खटकपमाणतो। साति अदड्ढपथवी। हत्थिकुच्छियन्ति एवंनामके ठाने। एकपच्छिपूरं पथविन्ति सम्बन्धो। तेसंयेवाति अप्पपंसुअप्पमत्तिकापदानं एव। हीति सच्चं, यस्मा वा। एतन्ति येभुय्येनपासाणादिपञ्चकं। तन्ति कुसीतं। आणापेत्वाति एत्थ ‘‘आण पेसने’’ति धातुपाठेसु वुत्तत्ता आणधातुयेव पेसनसङ्खातं हेत्वत्थं वदति, न णापेपच्चयो, सो पन धात्वत्थेयेव वत्तति। न हि तस्स विसुं वुत्तो अभिधेय्यो अत्थि धात्वत्थतो अञ्ञस्स अभिधेय्यस्साभावा। तावाति पठमं पाळिमुत्तकविनिच्छयस्स, ततो वा।
86. Dasame bhagavā dassetīti yojanā. Etthāti pathaviyaṃ. Tatthāti tesu pāsāṇādīsu. Muṭṭhippamāṇatoti khaṭakapamāṇato. Sāti adaḍḍhapathavī. Hatthikucchiyanti evaṃnāmake ṭhāne. Ekapacchipūraṃ pathavinti sambandho. Tesaṃyevāti appapaṃsuappamattikāpadānaṃ eva. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etanti yebhuyyenapāsāṇādipañcakaṃ. Tanti kusītaṃ. Āṇāpetvāti ettha ‘‘āṇa pesane’’ti dhātupāṭhesu vuttattā āṇadhātuyeva pesanasaṅkhātaṃ hetvatthaṃ vadati, na ṇāpepaccayo, so pana dhātvattheyeva vattati. Na hi tassa visuṃ vutto abhidheyyo atthi dhātvatthato aññassa abhidheyyassābhāvā. Tāvāti paṭhamaṃ pāḷimuttakavinicchayassa, tato vā.
पोक्खरं पदुमं नेतीति पोक्खरणी। ‘‘सोधेन्तेही’’ति पदं ‘‘उस्सिञ्चितुं अपनेतु’’न्ति पदेसु भावकत्ता। योति ‘‘तनुकद्दमो’’ति पदेन योजेतब्बो। यो तनुकद्दमोति हि अत्थो। कुटेहीति घटेहि। उस्सिञ्चितुन्ति उक्खिपित्वा, उद्धरित्वा वा सिञ्चितुं। तत्राति सुक्खकद्दमे, ‘‘यो’’ति पदे अवयवीआधारो। योति सुक्खकद्दमो।
Pokkharaṃ padumaṃ netīti pokkharaṇī. ‘‘Sodhentehī’’ti padaṃ ‘‘ussiñcituṃ apanetu’’nti padesu bhāvakattā. Yoti ‘‘tanukaddamo’’ti padena yojetabbo. Yo tanukaddamoti hi attho. Kuṭehīti ghaṭehi. Ussiñcitunti ukkhipitvā, uddharitvā vā siñcituṃ. Tatrāti sukkhakaddame, ‘‘yo’’ti pade avayavīādhāro. Yoti sukkhakaddamo.
तटन्ति कूलं। उदकसामन्ताति उदकस्स समीपे। ओमकचतुमासन्ति चतुमासतो ऊनकं। ओवट्ठन्ति देवेन ओवस्सितं होति सचेति योजना। पततीति तटं पतति। उदकेयेवाति पकतिउदकेयेव। उदकस्साति वस्सोदकस्स। तत्थाति पासाणपिट्ठियं। पठममेवाति सोण्डिखणनतो पठमं एव। उदके परियादिण्णेति उदके सुक्खे। पच्छाति उदकपूरतो पच्छा। तत्थाति सोण्डियं। उदकेयेवाति मूलउदकेयेव। उदकन्ति आगन्तुकउदकं। अल्लीयतीति पिट्ठिपासाणे लग्गति। तम्पीति सुखुमरजम्पि। अकतपब्भारेति वळञ्जेन अकते पब्भारे। उपचिकाहि वमीयति, घरगोळिकादयो वा सत्ते वमतीति वम्मिको।
Taṭanti kūlaṃ. Udakasāmantāti udakassa samīpe. Omakacatumāsanti catumāsato ūnakaṃ. Ovaṭṭhanti devena ovassitaṃ hoti saceti yojanā. Patatīti taṭaṃ patati. Udakeyevāti pakatiudakeyeva. Udakassāti vassodakassa. Tatthāti pāsāṇapiṭṭhiyaṃ. Paṭhamamevāti soṇḍikhaṇanato paṭhamaṃ eva. Udake pariyādiṇṇeti udake sukkhe. Pacchāti udakapūrato pacchā. Tatthāti soṇḍiyaṃ. Udakeyevāti mūlaudakeyeva. Udakanti āgantukaudakaṃ. Allīyatīti piṭṭhipāsāṇe laggati. Tampīti sukhumarajampi. Akatapabbhāreti vaḷañjena akate pabbhāre. Upacikāhi vamīyati, gharagoḷikādayo vā satte vamatīti vammiko.
गावीनं खुरो कण्टकसदिसत्ता गोकण्टको नाम, तेन छिन्नो कद्दमो ‘‘गोकण्टको’’ति वुच्चति। अच्छदनं वा विनट्ठच्छदनं वा पुराणसेनासनं होतीति योजना। ततोति पुराणसेनासनतो, गण्हितुं वट्टतीति सम्बन्धो। अवसेसन्ति विनट्ठच्छदनतो। अवसेसं इट्ठकं गण्हामि इति सञ्ञायाति योजेतब्बो। तेनाति इट्ठकादिना। या याति मत्तिका। अतिन्ताति अनल्ला, अकिलिन्नाति अत्थो।
Gāvīnaṃ khuro kaṇṭakasadisattā gokaṇṭako nāma, tena chinno kaddamo ‘‘gokaṇṭako’’ti vuccati. Acchadanaṃ vā vinaṭṭhacchadanaṃ vā purāṇasenāsanaṃ hotīti yojanā. Tatoti purāṇasenāsanato, gaṇhituṃ vaṭṭatīti sambandho. Avasesanti vinaṭṭhacchadanato. Avasesaṃ iṭṭhakaṃ gaṇhāmi iti saññāyāti yojetabbo. Tenāti iṭṭhakādinā. Yā yāti mattikā. Atintāti anallā, akilinnāti attho.
तस्मिन्ति मत्तिकापुञ्जे। सब्बोति सकलो मत्तिकापुञ्जो। अस्साति मत्तिकापुञ्जस्स। ‘‘कप्पियकारकेही’’ति पदं ‘‘अपनामेत्वा’’ति पदे कारितकम्मं। कस्मा वट्टतीति आह ‘‘उदकेना’’तिआदि। हीति सच्चं, यस्मा वा।
Tasminti mattikāpuñje. Sabboti sakalo mattikāpuñjo. Assāti mattikāpuñjassa. ‘‘Kappiyakārakehī’’ti padaṃ ‘‘apanāmetvā’’ti pade kāritakammaṃ. Kasmā vaṭṭatīti āha ‘‘udakenā’’tiādi. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
तत्थाति मत्तिकापाकारे। अञ्ञम्पीति मण्डपथम्भतो अञ्ञम्पि। तेन अपदेसेनाति तेन पासाणादिपवट्टनलेसेन।
Tatthāti mattikāpākāre. Aññampīti maṇḍapathambhato aññampi. Tena apadesenāti tena pāsāṇādipavaṭṭanalesena.
पस्सावधारायाति मुत्तसोताय। कत्तरयट्ठियाति कत्तरदण्डेन। एत्थ हि कत्तरयति अङ्गपच्चङ्गानं सिथिलभावेन सिथिलो हुत्वा भवतीति कत्वा कत्तरो वुच्चति जिण्णमनुस्सो, तेन एकन्ततो गहेतब्बत्ता कत्तरेन गहिता यट्ठि, कत्तरस्स यट्ठीति वा कत्वा कत्तरयट्ठि वुच्चति कत्तरदण्डो। दन्तजपठमक्खरेन सज्झायितब्बो। वीरियसम्पग्गहणत्थन्ति वीरियस्स सुट्ठु पग्गण्हनत्थं, वीरियस्स उक्खिपनत्थन्ति अत्थो। केचि भिक्खूति योजना।
Passāvadhārāyāti muttasotāya. Kattarayaṭṭhiyāti kattaradaṇḍena. Ettha hi kattarayati aṅgapaccaṅgānaṃ sithilabhāvena sithilo hutvā bhavatīti katvā kattaro vuccati jiṇṇamanusso, tena ekantato gahetabbattā kattarena gahitā yaṭṭhi, kattarassa yaṭṭhīti vā katvā kattarayaṭṭhi vuccati kattaradaṇḍo. Dantajapaṭhamakkharena sajjhāyitabbo. Vīriyasampaggahaṇatthanti vīriyassa suṭṭhu paggaṇhanatthaṃ, vīriyassa ukkhipanatthanti attho. Keci bhikkhūti yojanā.
८७. तत्रापीति इट्ठककपालादीसुपि। हीति सच्चं। तेसं अनुपादानत्ताति तेसं इट्ठकादीनं अग्गिस्स अनिन्धनत्ता। हीति सच्चं, यस्मावा। तानीति इट्ठकादीनि। अविसयत्ताति आपत्तिया अनोकासत्ता। तिणुक्कन्ति तिणमयं उक्कं। तत्थेवाति महापच्चरियं एव। अरीयति अग्गिनिप्फादनत्थं घंसीयति एत्थाति अरणी, हेट्ठा निमन्थनीयदारु। सह धनुना एति पवत्ततीति सहितो, उपरि निमन्थनदारु। अरणी च सहितो च अरणीसहितो, तेन अग्गिं निब्बत्तेत्वाति योजना। यथा करियमाने न डय्हति, तथा करोहीति सम्बन्धो।
87.Tatrāpīti iṭṭhakakapālādīsupi. Hīti saccaṃ. Tesaṃ anupādānattāti tesaṃ iṭṭhakādīnaṃ aggissa anindhanattā. Hīti saccaṃ, yasmāvā. Tānīti iṭṭhakādīni. Avisayattāti āpattiyā anokāsattā. Tiṇukkanti tiṇamayaṃ ukkaṃ. Tatthevāti mahāpaccariyaṃ eva. Arīyati agginipphādanatthaṃ ghaṃsīyati etthāti araṇī, heṭṭhā nimanthanīyadāru. Saha dhanunā eti pavattatīti sahito, upari nimanthanadāru. Araṇī ca sahito ca araṇīsahito, tena aggiṃ nibbattetvāti yojanā. Yathā kariyamāne na ḍayhati, tathā karohīti sambandho.
८८. आवाटं जानाति आवाटं कातुं, खणितुं वा जानाहीति अत्थो। ‘‘एवं महामत्तिकं जान, थुसमत्तिकं जाना’’ति एत्थापि यथालाभं सम्पदानवाचकपदं अज्झाहरित्वा योजना कातब्बा। साति पथवी। तेनाति पवट्टनादिनाति। दसमं।
88.Āvāṭaṃjānāti āvāṭaṃ kātuṃ, khaṇituṃ vā jānāhīti attho. ‘‘Evaṃ mahāmattikaṃ jāna, thusamattikaṃ jānā’’ti etthāpi yathālābhaṃ sampadānavācakapadaṃ ajjhāharitvā yojanā kātabbā. Sāti pathavī. Tenāti pavaṭṭanādināti. Dasamaṃ.
मुसावादवग्गो पठमो।
Musāvādavaggo paṭhamo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १०. पथवीखणनसिक्खापदवण्णना • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १०. पथवीखणनसिक्खापदवण्णना • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १०. पथवीखणनसिक्खापदवण्णना • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १०. पथवीखणनसिक्खापदवण्णना • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
