| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทํ
10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadaṃ
๘๖. ทสเม ภควา ทเสฺสตีติ โยชนาฯ เอตฺถาติ ปถวิยํฯ ตตฺถาติ เตสุ ปาสาณาทีสุฯ มุฎฺฐิปฺปมาณโตติ ขฎกปมาณโตฯ สาติ อทฑฺฒปถวีฯ หตฺถิกุจฺฉิยนฺติ เอวํนามเก ฐาเนฯ เอกปจฺฉิปูรํ ปถวินฺติ สมฺพโนฺธฯ เตสํเยวาติ อปฺปปํสุอปฺปมตฺติกาปทานํ เอวฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตนฺติ เยภุเยฺยนปาสาณาทิปญฺจกํฯ ตนฺติ กุสีตํฯ อาณาเปตฺวาติ เอตฺถ ‘‘อาณ เปสเน’’ติ ธาตุปาเฐสุ วุตฺตตฺตา อาณธาตุเยว เปสนสงฺขาตํ เหตฺวตฺถํ วทติ, น ณาเปปจฺจโย, โส ปน ธาตฺวเตฺถเยว วตฺตติฯ น หิ ตสฺส วิสุํ วุโตฺต อภิเธโยฺย อตฺถิ ธาตฺวตฺถโต อญฺญสฺส อภิเธยฺยสฺสาภาวาฯ ตาวาติ ปฐมํ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉยสฺส, ตโต วาฯ
86. Dasame bhagavā dassetīti yojanā. Etthāti pathaviyaṃ. Tatthāti tesu pāsāṇādīsu. Muṭṭhippamāṇatoti khaṭakapamāṇato. Sāti adaḍḍhapathavī. Hatthikucchiyanti evaṃnāmake ṭhāne. Ekapacchipūraṃ pathavinti sambandho. Tesaṃyevāti appapaṃsuappamattikāpadānaṃ eva. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etanti yebhuyyenapāsāṇādipañcakaṃ. Tanti kusītaṃ. Āṇāpetvāti ettha ‘‘āṇa pesane’’ti dhātupāṭhesu vuttattā āṇadhātuyeva pesanasaṅkhātaṃ hetvatthaṃ vadati, na ṇāpepaccayo, so pana dhātvattheyeva vattati. Na hi tassa visuṃ vutto abhidheyyo atthi dhātvatthato aññassa abhidheyyassābhāvā. Tāvāti paṭhamaṃ pāḷimuttakavinicchayassa, tato vā.
โปกฺขรํ ปทุมํ เนตีติ โปกฺขรณีฯ ‘‘โสเธเนฺตหี’’ติ ปทํ ‘‘อุสฺสิญฺจิตุํ อปเนตุ’’นฺติ ปเทสุ ภาวกตฺตาฯ โยติ ‘‘ตนุกทฺทโม’’ติ ปเทน โยเชตโพฺพฯ โย ตนุกทฺทโมติ หิ อโตฺถฯ กุเฎหีติ ฆเฎหิฯ อุสฺสิญฺจิตุนฺติ อุกฺขิปิตฺวา, อุทฺธริตฺวา วา สิญฺจิตุํฯ ตตฺราติ สุกฺขกทฺทเม, ‘‘โย’’ติ ปเท อวยวีอาธาโรฯ โยติ สุกฺขกทฺทโมฯ
Pokkharaṃ padumaṃ netīti pokkharaṇī. ‘‘Sodhentehī’’ti padaṃ ‘‘ussiñcituṃ apanetu’’nti padesu bhāvakattā. Yoti ‘‘tanukaddamo’’ti padena yojetabbo. Yo tanukaddamoti hi attho. Kuṭehīti ghaṭehi. Ussiñcitunti ukkhipitvā, uddharitvā vā siñcituṃ. Tatrāti sukkhakaddame, ‘‘yo’’ti pade avayavīādhāro. Yoti sukkhakaddamo.
ตฎนฺติ กูลํฯ อุทกสามนฺตาติ อุทกสฺส สมีเปฯ โอมกจตุมาสนฺติ จตุมาสโต อูนกํฯ โอวฎฺฐนฺติ เทเวน โอวสฺสิตํ โหติ สเจติ โยชนาฯ ปตตีติ ตฎํ ปตติฯ อุทเกเยวาติ ปกติอุทเกเยวฯ อุทกสฺสาติ วโสฺสทกสฺสฯ ตตฺถาติ ปาสาณปิฎฺฐิยํฯ ปฐมเมวาติ โสณฺฑิขณนโต ปฐมํ เอวฯ อุทเก ปริยาทิเณฺณติ อุทเก สุเกฺขฯ ปจฺฉาติ อุทกปูรโต ปจฺฉาฯ ตตฺถาติ โสณฺฑิยํฯ อุทเกเยวาติ มูลอุทเกเยวฯ อุทกนฺติ อาคนฺตุกอุทกํฯ อลฺลียตีติ ปิฎฺฐิปาสาเณ ลคฺคติฯ ตมฺปีติ สุขุมรชมฺปิฯ อกตปพฺภาเรติ วฬเญฺชน อกเต ปพฺภาเรฯ อุปจิกาหิ วมียติ, ฆรโคฬิกาทโย วา สเตฺต วมตีติ วมฺมิโกฯ
Taṭanti kūlaṃ. Udakasāmantāti udakassa samīpe. Omakacatumāsanti catumāsato ūnakaṃ. Ovaṭṭhanti devena ovassitaṃ hoti saceti yojanā. Patatīti taṭaṃ patati. Udakeyevāti pakatiudakeyeva. Udakassāti vassodakassa. Tatthāti pāsāṇapiṭṭhiyaṃ. Paṭhamamevāti soṇḍikhaṇanato paṭhamaṃ eva. Udake pariyādiṇṇeti udake sukkhe. Pacchāti udakapūrato pacchā. Tatthāti soṇḍiyaṃ. Udakeyevāti mūlaudakeyeva. Udakanti āgantukaudakaṃ. Allīyatīti piṭṭhipāsāṇe laggati. Tampīti sukhumarajampi. Akatapabbhāreti vaḷañjena akate pabbhāre. Upacikāhi vamīyati, gharagoḷikādayo vā satte vamatīti vammiko.
คาวีนํ ขุโร กณฺฎกสทิสตฺตา โคกณฺฎโก นาม, เตน ฉิโนฺน กทฺทโม ‘‘โคกณฺฎโก’’ติ วุจฺจติฯ อจฺฉทนํ วา วินฎฺฐจฺฉทนํ วา ปุราณเสนาสนํ โหตีติ โยชนาฯ ตโตติ ปุราณเสนาสนโต, คณฺหิตุํ วฎฺฎตีติ สมฺพโนฺธฯ อวเสสนฺติ วินฎฺฐจฺฉทนโตฯ อวเสสํ อิฎฺฐกํ คณฺหามิ อิติ สญฺญายาติ โยเชตโพฺพฯ เตนาติ อิฎฺฐกาทินาฯ ยา ยาติ มตฺติกาฯ อตินฺตาติ อนลฺลา, อกิลินฺนาติ อโตฺถฯ
Gāvīnaṃ khuro kaṇṭakasadisattā gokaṇṭako nāma, tena chinno kaddamo ‘‘gokaṇṭako’’ti vuccati. Acchadanaṃ vā vinaṭṭhacchadanaṃ vā purāṇasenāsanaṃ hotīti yojanā. Tatoti purāṇasenāsanato, gaṇhituṃ vaṭṭatīti sambandho. Avasesanti vinaṭṭhacchadanato. Avasesaṃ iṭṭhakaṃ gaṇhāmi iti saññāyāti yojetabbo. Tenāti iṭṭhakādinā. Yā yāti mattikā. Atintāti anallā, akilinnāti attho.
ตสฺมินฺติ มตฺติกาปุเญฺชฯ สโพฺพติ สกโล มตฺติกาปุโญฺชฯ อสฺสาติ มตฺติกาปุญฺชสฺสฯ ‘‘กปฺปิยการเกหี’’ติ ปทํ ‘‘อปนาเมตฺวา’’ติ ปเท การิตกมฺมํฯ กสฺมา วฎฺฎตีติ อาห ‘‘อุทเกนา’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ
Tasminti mattikāpuñje. Sabboti sakalo mattikāpuñjo. Assāti mattikāpuñjassa. ‘‘Kappiyakārakehī’’ti padaṃ ‘‘apanāmetvā’’ti pade kāritakammaṃ. Kasmā vaṭṭatīti āha ‘‘udakenā’’tiādi. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
ตตฺถาติ มตฺติกาปากาเรฯ อญฺญมฺปีติ มณฺฑปถมฺภโต อญฺญมฺปิฯ เตน อปเทเสนาติ เตน ปาสาณาทิปวฎฺฎนเลเสนฯ
Tatthāti mattikāpākāre. Aññampīti maṇḍapathambhato aññampi. Tena apadesenāti tena pāsāṇādipavaṭṭanalesena.
ปสฺสาวธารายาติ มุตฺตโสตายฯ กตฺตรยฎฺฐิยาติ กตฺตรทเณฺฑนฯ เอตฺถ หิ กตฺตรยติ องฺคปจฺจงฺคานํ สิถิลภาเวน สิถิโล หุตฺวา ภวตีติ กตฺวา กตฺตโร วุจฺจติ ชิณฺณมนุโสฺส, เตน เอกนฺตโต คเหตพฺพตฺตา กตฺตเรน คหิตา ยฎฺฐิ, กตฺตรสฺส ยฎฺฐีติ วา กตฺวา กตฺตรยฎฺฐิ วุจฺจติ กตฺตรทโณฺฑฯ ทนฺตชปฐมกฺขเรน สชฺฌายิตโพฺพฯ วีริยสมฺปคฺคหณตฺถนฺติ วีริยสฺส สุฎฺฐุ ปคฺคณฺหนตฺถํ, วีริยสฺส อุกฺขิปนตฺถนฺติ อโตฺถฯ เกจิ ภิกฺขูติ โยชนาฯ
Passāvadhārāyāti muttasotāya. Kattarayaṭṭhiyāti kattaradaṇḍena. Ettha hi kattarayati aṅgapaccaṅgānaṃ sithilabhāvena sithilo hutvā bhavatīti katvā kattaro vuccati jiṇṇamanusso, tena ekantato gahetabbattā kattarena gahitā yaṭṭhi, kattarassa yaṭṭhīti vā katvā kattarayaṭṭhi vuccati kattaradaṇḍo. Dantajapaṭhamakkharena sajjhāyitabbo. Vīriyasampaggahaṇatthanti vīriyassa suṭṭhu paggaṇhanatthaṃ, vīriyassa ukkhipanatthanti attho. Keci bhikkhūti yojanā.
๘๗. ตตฺราปีติ อิฎฺฐกกปาลาทีสุปิฯ หีติ สจฺจํฯ เตสํ อนุปาทานตฺตาติ เตสํ อิฎฺฐกาทีนํ อคฺคิสฺส อนินฺธนตฺตาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมาวาฯ ตานีติ อิฎฺฐกาทีนิฯ อวิสยตฺตาติ อาปตฺติยา อโนกาสตฺตาฯ ติณุกฺกนฺติ ติณมยํ อุกฺกํฯ ตเตฺถวาติ มหาปจฺจริยํ เอวฯ อรียติ อคฺคินิปฺผาทนตฺถํ ฆํสียติ เอตฺถาติ อรณี, เหฎฺฐา นิมนฺถนียทารุฯ สห ธนุนา เอติ ปวตฺตตีติ สหิโต, อุปริ นิมนฺถนทารุฯ อรณี จ สหิโต จ อรณีสหิโต, เตน อคฺคิํ นิพฺพเตฺตตฺวาติ โยชนาฯ ยถา กริยมาเน น ฑยฺหติ, ตถา กโรหีติ สมฺพโนฺธฯ
87.Tatrāpīti iṭṭhakakapālādīsupi. Hīti saccaṃ. Tesaṃ anupādānattāti tesaṃ iṭṭhakādīnaṃ aggissa anindhanattā. Hīti saccaṃ, yasmāvā. Tānīti iṭṭhakādīni. Avisayattāti āpattiyā anokāsattā. Tiṇukkanti tiṇamayaṃ ukkaṃ. Tatthevāti mahāpaccariyaṃ eva. Arīyati agginipphādanatthaṃ ghaṃsīyati etthāti araṇī, heṭṭhā nimanthanīyadāru. Saha dhanunā eti pavattatīti sahito, upari nimanthanadāru. Araṇī ca sahito ca araṇīsahito, tena aggiṃ nibbattetvāti yojanā. Yathā kariyamāne na ḍayhati, tathā karohīti sambandho.
๘๘. อาวาฎํ ชานาติ อาวาฎํ กาตุํ, ขณิตุํ วา ชานาหีติ อโตฺถฯ ‘‘เอวํ มหามตฺติกํ ชาน, ถุสมตฺติกํ ชานา’’ติ เอตฺถาปิ ยถาลาภํ สมฺปทานวาจกปทํ อชฺฌาหริตฺวา โยชนา กาตพฺพาฯ สาติ ปถวีฯ เตนาติ ปวฎฺฎนาทินาติฯ ทสมํฯ
88.Āvāṭaṃjānāti āvāṭaṃ kātuṃ, khaṇituṃ vā jānāhīti attho. ‘‘Evaṃ mahāmattikaṃ jāna, thusamattikaṃ jānā’’ti etthāpi yathālābhaṃ sampadānavācakapadaṃ ajjhāharitvā yojanā kātabbā. Sāti pathavī. Tenāti pavaṭṭanādināti. Dasamaṃ.
มุสาวาทวโคฺค ปฐโมฯ
Musāvādavaggo paṭhamo.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑. มุสาวาทวโคฺค • 1. Musāvādavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
