| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา
10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
๘๔-๘๖. ทสเม เอกินฺทฺริยนฺติ ‘‘กายินฺทฺริยํ อตฺถี’’ติ มญฺญมานา วทนฺติฯ มุฎฺฐิปฺปมาณาติ มุฎฺฐินา สงฺคเหตพฺพปฺปมาณาฯ เอตฺถ กิญฺจาปิ เยภุยฺยปํสุํ อปฺปปํสุญฺจ ปถวิํ วตฺวา อุปฑฺฒปํสุกา ปถวี น วุตฺตา, ตถาปิ ปณฺณตฺติวชฺชสิกฺขาปเทสุ สาวเสสปญฺญตฺติยาปิ สมฺภวโต อุปฑฺฒปํสุกายปิ ปถวิยา ปาจิตฺติยเมวาติ คเหตพฺพํฯ เกจิ ปน ‘‘สพฺพจฺฉนฺนาทีสุ อุปเฑฺฒ ทุกฺกฎสฺส วุตฺตตฺตา อิธาปิ ทุกฺกฎํ ยุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํ ปาจิตฺติยวตฺถุกญฺจ อนาปตฺติวตฺถุกญฺจ ทุวิธํ ปถวิํ ฐเปตฺวา อญฺญิสฺสา ทุกฺกฎวตฺถุกาย ตติยาย ปถวิยา อภาวโตฯ เทฺวเยว หิ ปถวิโย วุตฺตา ‘‘ชาตา จ ปถวี อชาตา จ ปถวี’’ติฯ ตสฺมา ทฺวีสุ อญฺญตราย ปถวิยา ภวิตพฺพํ, วินยวินิจฺฉเย จ สมฺปเตฺต ครุเกเยว ฐาตพฺพตฺตา น สกฺกา เอตฺถ อนาปตฺติยา ภวิตุํฯ สพฺพจฺฉนฺนาทีสุ ปน อุปเฑฺฒ ทุกฺกฎํ ยุตฺตํ ตตฺถ ตาทิสสฺส ทุกฺกฎวตฺถุโน สพฺภาวาฯ
84-86. Dasame ekindriyanti ‘‘kāyindriyaṃ atthī’’ti maññamānā vadanti. Muṭṭhippamāṇāti muṭṭhinā saṅgahetabbappamāṇā. Ettha kiñcāpi yebhuyyapaṃsuṃ appapaṃsuñca pathaviṃ vatvā upaḍḍhapaṃsukā pathavī na vuttā, tathāpi paṇṇattivajjasikkhāpadesu sāvasesapaññattiyāpi sambhavato upaḍḍhapaṃsukāyapi pathaviyā pācittiyamevāti gahetabbaṃ. Keci pana ‘‘sabbacchannādīsu upaḍḍhe dukkaṭassa vuttattā idhāpi dukkaṭaṃ yutta’’nti vadanti, taṃ na yuttaṃ pācittiyavatthukañca anāpattivatthukañca duvidhaṃ pathaviṃ ṭhapetvā aññissā dukkaṭavatthukāya tatiyāya pathaviyā abhāvato. Dveyeva hi pathaviyo vuttā ‘‘jātā ca pathavī ajātā ca pathavī’’ti. Tasmā dvīsu aññatarāya pathaviyā bhavitabbaṃ, vinayavinicchaye ca sampatte garukeyeva ṭhātabbattā na sakkā ettha anāpattiyā bhavituṃ. Sabbacchannādīsu pana upaḍḍhe dukkaṭaṃ yuttaṃ tattha tādisassa dukkaṭavatthuno sabbhāvā.
‘‘โปกฺขรณิํ ขณา’’ติ วทติ, วฎฺฎตีติ ‘‘อิมสฺมิํ โอกาเส’’ติ อนิยเมตฺวา วุตฺตตฺตา วฎฺฎติฯ ‘‘อิมํ วลฺลิํ ขณา’’ติ วุเตฺตปิ ปถวีขณนํ สนฺธาย ปวตฺตโวหารตฺตา อิมินาว สิกฺขาปเทน อาปตฺติ, น ภูตคามปาตพฺยตายฯ กุเฎหีติ ฆเฎหิฯ ตนุกกทฺทโมติ อุทกมิสฺสกกทฺทโมฯ โส จ อุทกคติกตฺตา วฎฺฎติฯ โอมกจาตุมาสนฺติ อูนจาตุมาสํฯ โอวฎฺฐนฺติ เทเวน โอวฎฺฐํฯ อกตปพฺภาเรติ อวฬญฺชนฎฺฐานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตาทิเส หิ วมฺมิกสฺส สพฺภาโวติฯ มูสิกุกฺกุรํ นาม มูสิกาหิ ขณิตฺวา พหิ กตปํสุราสิฯ เอเสว นโยติ โอมกจาตุมาสโอวโฎฺฐเยว วฎฺฎตีติ อโตฺถฯ
‘‘Pokkharaṇiṃ khaṇā’’ti vadati, vaṭṭatīti ‘‘imasmiṃ okāse’’ti aniyametvā vuttattā vaṭṭati. ‘‘Imaṃ valliṃ khaṇā’’ti vuttepi pathavīkhaṇanaṃ sandhāya pavattavohārattā imināva sikkhāpadena āpatti, na bhūtagāmapātabyatāya. Kuṭehīti ghaṭehi. Tanukakaddamoti udakamissakakaddamo. So ca udakagatikattā vaṭṭati. Omakacātumāsanti ūnacātumāsaṃ. Ovaṭṭhanti devena ovaṭṭhaṃ. Akatapabbhāreti avaḷañjanaṭṭhānadassanatthaṃ vuttaṃ. Tādise hi vammikassa sabbhāvoti. Mūsikukkuraṃ nāma mūsikāhi khaṇitvā bahi katapaṃsurāsi. Eseva nayoti omakacātumāsaovaṭṭhoyeva vaṭṭatīti attho.
เอกทิวสมฺปิ น วฎฺฎตีติ โอวฎฺฐเอกทิวสาติกฺกโนฺตปิ วิโกเปตุํ น วฎฺฎติฯ ‘‘เหฎฺฐาภูมิสมฺพเนฺธปิ จ โคกณฺฎเก ภูมิโต ฉินฺทิตฺวา อุทฺธํ ฐิตตฺตา อจฺจุคฺคตมตฺถกโต ฉินฺทิตฺวา คเหตุํ วฎฺฎตี’’ติ วทนฺติฯ สกฎฺฐาเน อติฎฺฐมานํ กตฺวา ปาเทหิ มทฺทิตฺวา ฉินฺทิตฺวา อาโลฬิตกทฺทมมฺปิ คเหตุํ วฎฺฎติฯ ตโตติ ตโต ปุราณเสนาสนโตฯ อิฎฺฐกํ คณฺหามีติอาทิ สุทฺธจิตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อุทเกนาติ อุชุกํ อากาสโตเยว ปตนกอุทเกนฯ ‘‘สเจ ปน อญฺญตฺถ ปหริตฺวา ปติเตน อุทเกน เตมิตํ โหติ, วฎฺฎตี’’ติ วทนฺติฯ อุจฺจาเลตฺวาติ อุกฺขิปิตฺวาฯ เตน อปเทเสนาติ เตน เลเสนฯ
Ekadivasampi na vaṭṭatīti ovaṭṭhaekadivasātikkantopi vikopetuṃ na vaṭṭati. ‘‘Heṭṭhābhūmisambandhepi ca gokaṇṭake bhūmito chinditvā uddhaṃ ṭhitattā accuggatamatthakato chinditvā gahetuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti. Sakaṭṭhāne atiṭṭhamānaṃ katvā pādehi madditvā chinditvā āloḷitakaddamampi gahetuṃ vaṭṭati. Tatoti tato purāṇasenāsanato. Iṭṭhakaṃ gaṇhāmītiādi suddhacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Udakenāti ujukaṃ ākāsatoyeva patanakaudakena. ‘‘Sace pana aññattha paharitvā patitena udakena temitaṃ hoti, vaṭṭatī’’ti vadanti. Uccāletvāti ukkhipitvā. Tena apadesenāti tena lesena.
๘๗-๘๘. อวิสยตฺตา อนาปตฺตีติ เอตฺถ สเจปิ นิพฺพาเปตุํ สกฺกา โหติ, ปฐมํ สุทฺธจิเตฺตน ทินฺนตฺตา ‘‘ทหตู’’ติ สลฺลเกฺขตฺวาปิ ติฎฺฐติ, อนาปตฺติฯ โอวฎฺฐํ ฉนฺนนฺติ ปฐมํ โอวฎฺฐํ ปจฺฉา ฉนฺนํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ ชาตปถวี, ปถวีสญฺญิตา, ขณนขณาปนานํ อญฺญตรนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
87-88.Avisayattāanāpattīti ettha sacepi nibbāpetuṃ sakkā hoti, paṭhamaṃ suddhacittena dinnattā ‘‘dahatū’’ti sallakkhetvāpi tiṭṭhati, anāpatti. Ovaṭṭhaṃ channanti paṭhamaṃ ovaṭṭhaṃ pacchā channaṃ. Sesaṃ uttānameva. Jātapathavī, pathavīsaññitā, khaṇanakhaṇāpanānaṃ aññataranti imāni panettha tīṇi aṅgāni.
ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
นิฎฺฐิโต มุสาวาทวโคฺค ปฐโมฯ
Niṭṭhito musāvādavaggo paṭhamo.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑. มุสาวาทวโคฺค • 1. Musāvādavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๑๐. ปถวีขณนสิกฺขาปทํ • 10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadaṃ
