| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
១០. បថវីខណនសិក្ខាបទវណ្ណនា
10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
បាសាណសក្ខរកថលមរុម្ពវាលុកាទីសូតិ ឯត្ថ មុដ្ឋិប្បមាណតោ ឧបរិ បាសាណាតិ វេទិតព្ពា។ មុដ្ឋិប្បមាណា សក្ខរា។ កថលាតិ កបាលខណ្ឌានិ។ មរុម្ពាតិ កដសក្ខរា។ វាលុកា វាលិកាយេវ។ អញ្ញតរស្ស តតិយភាគោ ហោតីតិ តតិយោ ភាគោ ហោតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យតោ បំសុំ វា មត្តិកំ វា អាហរាបេត្វា វិសុំ វិសុំ កតេ ទ្វេ កោដ្ឋាសា បំសុ វា មត្តិកា វា ឯកោ បាសាណាទីសុ អញ្ញតរោ ហោតិ, អយំ មិស្សកបថវី នាមាតិ។ ឱវដ្ឋោ នាម ទេវេន ឱវដ្ឋោ (បាចិ. ៨៦)។ វុត្តន្តិ បទភាជនិយំ, សីហឡដ្ឋកថាយមេវ វា វុត្តំ ។ អធិកតរបាសាណាទិមិស្សាតិ អធិកតរបាសាណាទីហិ មិស្សា, អទឌ្ឍាបិ វុត្តប្បមាណតោ អធិកតរបាសាណាទិមិស្សាតិ អធិប្បាយោ។ វា-សទ្ទោ អវុត្តវិកប្បត្ថោ, តេន ឩនកចតុមាសោវដ្ឋបថវិំ សង្គណ្ហាតិ។ សុទ្ធបាសាណាទិភេទាយាតិ សុទ្ធា បាសាណា ឯត្ថាតិ សុទ្ធបាសាណា, សា អាទិ យស្ស ភេទស្ស សោ សុទ្ធបាសាណាទិ។ អាទិ-សទ្ទេន សុទ្ធសក្ខរាទីនំ គហណំ។ សុទ្ធបាសាណាទិភេទោ យស្សា សា សុទ្ធបាសាណាទិភេទា, តាយ សុទ្ធបាសាណាទិភេទាយ, សុទ្ធបាសាណាទិប្បការាយាតិ អត្ថោ។
Pāsāṇasakkharakathalamarumbavālukādīsūti ettha muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇāti veditabbā. Muṭṭhippamāṇā sakkharā. Kathalāti kapālakhaṇḍāni. Marumbāti kaṭasakkharā. Vālukā vālikāyeva. Aññatarassa tatiyabhāgo hotīti tatiyo bhāgo hoti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yato paṃsuṃ vā mattikaṃ vā āharāpetvā visuṃ visuṃ kate dve koṭṭhāsā paṃsu vā mattikā vā eko pāsāṇādīsu aññataro hoti, ayaṃ missakapathavī nāmāti. Ovaṭṭho nāma devena ovaṭṭho (pāci. 86). Vuttanti padabhājaniyaṃ, sīhaḷaṭṭhakathāyameva vā vuttaṃ . Adhikatarapāsāṇādimissāti adhikatarapāsāṇādīhi missā, adaḍḍhāpi vuttappamāṇato adhikatarapāsāṇādimissāti adhippāyo. Vā-saddo avuttavikappattho, tena ūnakacatumāsovaṭṭhapathaviṃ saṅgaṇhāti. Suddhapāsāṇādibhedāyāti suddhā pāsāṇā etthāti suddhapāsāṇā, sā ādi yassa bhedassa so suddhapāsāṇādi. Ādi-saddena suddhasakkharādīnaṃ gahaṇaṃ. Suddhapāsāṇādibhedo yassā sā suddhapāsāṇādibhedā, tāya suddhapāsāṇādibhedāya, suddhapāsāṇādippakārāyāti attho.
សយំ ខណតីតិ ឯត្ថ យោ អន្តមសោ បាទង្គុដ្ឋកេនបិ ខណតិ, ឧទកម្បិ ឆឌ្ឌេន្តោ ភិន្ទតិ, បាទង្គុដ្ឋកេនបិ វិលិខតិ, បត្តម្បិ បចន្តោ ទហតិ, សោ សព្ពោ ខណតិយេវាតិ វេទិតព្ពោ។ តេនាហ ‘‘ខណនភេទនវិលេខនបចនាទីហិ វិកោបេតីតិ។ បត្តំ បចន្តេន (បាចិ. អដ្ឋ. ៨៧) ហិ បុព្ពេ បក្កដ្ឋានេយេវ បចិតព្ពោ។ អទឌ្ឍាយ បថវិយា អគ្គិំ ឋបេតុំ ន វដ្ដតិ។ បត្តបចនកបាលស្ស បន ឧបរិ អគ្គិំ ឋបេតុំ វដ្ដតិ។ ទារូនំ ឧបរិ ឋបេតិ, សោ អគ្គិ តានិ ទហន្តោ គន្ត្វា បថវិំ ទហតិ, ន វដ្ដតិ។ ឥដ្ឋកបាសាណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្រាបិ ហិ ឥដ្ឋកាទីនំយេវ ឧបរិ ឋបេតុំ វដ្ដតិ។ កស្មា? តេសំ អនុបាទានត្តា។ ន ហិ តានិ អគ្គិស្ស ឧបាទានសង្ខំ គច្ឆន្តិ។ សុក្ខខាណុរុក្ខាទីសុបិ អគ្គិំ ទាតុំ ន វដ្ដតិ។ សចេ បន ‘‘បថវិំ អបត្តមេវ និព្ពាបេត្វា គមិស្សាមី’’តិ ទេតិ, វដ្ដតិ។ បច្ឆា និព្ពាបេតុំ ន សក្កោតិ, អវិសយត្តា អនាបត្តិ។ វុត្តនយេនេវាតិ ‘‘ខណនភេទនវិលិខនបចនាទីហី’’តិ វុត្តេនេវ នយេន។ និយមេត្វាតិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា។ ឥតរោតិ អាណាបកោ។
Sayaṃ khaṇatīti ettha yo antamaso pādaṅguṭṭhakenapi khaṇati, udakampi chaḍḍento bhindati, pādaṅguṭṭhakenapi vilikhati, pattampi pacanto dahati, so sabbo khaṇatiyevāti veditabbo. Tenāha ‘‘khaṇanabhedanavilekhanapacanādīhi vikopetīti. Pattaṃ pacantena (pāci. aṭṭha. 87) hi pubbe pakkaṭṭhāneyeva pacitabbo. Adaḍḍhāya pathaviyā aggiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭati. Pattapacanakapālassa pana upari aggiṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. Dārūnaṃ upari ṭhapeti, so aggi tāni dahanto gantvā pathaviṃ dahati, na vaṭṭati. Iṭṭhakapāsāṇādīsupi eseva nayo. Tatrāpi hi iṭṭhakādīnaṃyeva upari ṭhapetuṃ vaṭṭati. Kasmā? Tesaṃ anupādānattā. Na hi tāni aggissa upādānasaṅkhaṃ gacchanti. Sukkhakhāṇurukkhādīsupi aggiṃ dātuṃ na vaṭṭati. Sace pana ‘‘pathaviṃ apattameva nibbāpetvā gamissāmī’’ti deti, vaṭṭati. Pacchā nibbāpetuṃ na sakkoti, avisayattā anāpatti. Vuttanayenevāti ‘‘khaṇanabhedanavilikhanapacanādīhī’’ti vutteneva nayena. Niyametvāti sanniṭṭhānaṃ katvā. Itaroti āṇāpako.
‘‘បោក្ខរណិំ ខណា’’តិ (បាចិ. អដ្ឋ. ៨៦) វទតិ, វដ្ដតិ។ ខតាយេវ បោក្ខរណី នាម ហោតិ, តស្មា អយំ កប្បិយវោហារោ។ ឯស នយោ ‘‘វាបិំ, តឡាកំ, អាវាដំ ខណា’’តិអាទីសុបិ។ ‘‘ឥមំ ឱកាសំ ខណ, ឥមស្មិំ ឱកាសេ បោក្ខរណិំ ខណា’’តិ បន វត្តុំ ន វដ្ដតិ។ ‘‘កន្ទំ ខណ មូលំ ខណា’’តិ អនិយមេត្វា វត្តុំ វដ្ដតិ។ ‘‘ឥមំ វល្លិំ ខណ, ឥមស្មិំ ឱកាសេ កន្ទំ វា មូលំ វា ខណា’’តិ វត្តុំ ន វដ្ដតិ។ តេនាហ ‘‘ឱកាសំ អនិយមេត្វា…បេ.… ភណន្តស្សា’’តិ។ អាតបេន សុក្ខកទ្ទមោ ច ផលតិ, តត្រ យោ ហេដ្ឋា បថវិយា អសម្ពទ្ធោ, តមេវ អបនេតុំ វដ្ដតិ។ ឯស នយោ គោកណ្ដកេបិ ។ តេនាហ ‘‘អាតបេន…បេ.… អសម្ពទ្ធ’’ន្តិ។ តត្ថ គោកណ្ដកោ (បាចិ. អដ្ឋ. ៨៦) នាម គាវីនំ ខុរច្ឆិន្នកទ្ទមោ វុច្ចតិ។ សចេ បន ហេដ្ឋិមតលេន ភូមិសម្ពន្ធោ, វិកោបេតុំ ន វដ្ដតិ។ ភិជ្ជិត្វា បតិតនទិតដន្តិ ភិជ្ជិត្វា នទិសាមន្តា បតិតំ ឱមកចាតុមាសំ ឱវដ្ឋំ នទិតដំ។ សចេ បន ភិជ្ជិត្វា ឧទកេយេវ បកតិ, ទេវេ អតិរេកចាតុមាសំ ឱវដ្ឋេបិ ឧទកេយេវ ឧទកស្ស បតិតត្តា វដ្ដតិ។ មហន្តម្បិ នង្គលច្ឆិន្នមត្តិកាបិណ្ឌន្តិ មហន្តម្បិ កសិតដ្ឋានេ ហេដ្ឋា បថវិយា អសម្ពទ្ធំ នង្គលច្ឆិន្នមត្តិកាបិណ្ឌំ។ ឯវមាទិសទ្ទេន កូដាសិញ្ចនយោគ្គតនុកកទ្ទមាទីនំ គហណំ។ អសញ្ចិច្ច រុក្ខាទិបវដ្ដនេន ភិន្ទន្តស្សាតិ បាសាណរុក្ខាទីនិ វា បវដ្ដេន្តស្ស, កត្តរទណ្ឌេន វា អាហច្ច អាហច្ច គច្ឆន្តស្ស បថវី ភិជ្ជតិ, សា ‘‘តេន ភិន្ទិស្សាមី’’តិ ឯវំ សញ្ចិច្ច អភិន្នត្តា អសញ្ចិច្ច ភិន្នា នាម ហោតិ, ឥតិ អសញ្ចិច្ច រុក្ខាទិប្បវដ្ដនេន ភិន្ទន្តស្ស អនាបត្តិ។ អសតិយា បាទង្គុដ្ឋកាទីហិ វិលិខន្តស្សាតិ យោ អញ្ញវិហិតោ កេនចិ សទ្ធិំ កិញ្ចិ កថេន្តោ បាទង្គុដ្ឋកេន វា កត្តរយដ្ឋិយា វា បថវិំ វិលិខន្តោ តិដ្ឋតិ, តស្ស ឯវំ អសតិយា បាទង្គុដ្ឋកាទីហិ វិលិខន្តស្ស អនាបត្តិ។
‘‘Pokkharaṇiṃ khaṇā’’ti (pāci. aṭṭha. 86) vadati, vaṭṭati. Khatāyeva pokkharaṇī nāma hoti, tasmā ayaṃ kappiyavohāro. Esa nayo ‘‘vāpiṃ, taḷākaṃ, āvāṭaṃ khaṇā’’tiādīsupi. ‘‘Imaṃ okāsaṃ khaṇa, imasmiṃ okāse pokkharaṇiṃ khaṇā’’ti pana vattuṃ na vaṭṭati. ‘‘Kandaṃ khaṇa mūlaṃ khaṇā’’ti aniyametvā vattuṃ vaṭṭati. ‘‘Imaṃ valliṃ khaṇa, imasmiṃ okāse kandaṃ vā mūlaṃ vā khaṇā’’ti vattuṃ na vaṭṭati. Tenāha ‘‘okāsaṃ aniyametvā…pe… bhaṇantassā’’ti. Ātapena sukkhakaddamo ca phalati, tatra yo heṭṭhā pathaviyā asambaddho, tameva apanetuṃ vaṭṭati. Esa nayo gokaṇṭakepi . Tenāha ‘‘ātapena…pe… asambaddha’’nti. Tattha gokaṇṭako (pāci. aṭṭha. 86) nāma gāvīnaṃ khuracchinnakaddamo vuccati. Sace pana heṭṭhimatalena bhūmisambandho, vikopetuṃ na vaṭṭati. Bhijjitvā patitanaditaṭanti bhijjitvā nadisāmantā patitaṃ omakacātumāsaṃ ovaṭṭhaṃ naditaṭaṃ. Sace pana bhijjitvā udakeyeva pakati, deve atirekacātumāsaṃ ovaṭṭhepi udakeyeva udakassa patitattā vaṭṭati. Mahantampi naṅgalacchinnamattikāpiṇḍanti mahantampi kasitaṭṭhāne heṭṭhā pathaviyā asambaddhaṃ naṅgalacchinnamattikāpiṇḍaṃ. Evamādisaddena kūṭāsiñcanayoggatanukakaddamādīnaṃ gahaṇaṃ. Asañcicca rukkhādipavaṭṭanena bhindantassāti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa, kattaradaṇḍena vā āhacca āhacca gacchantassa pathavī bhijjati, sā ‘‘tena bhindissāmī’’ti evaṃ sañcicca abhinnattā asañcicca bhinnā nāma hoti, iti asañcicca rukkhādippavaṭṭanena bhindantassa anāpatti. Asatiyā pādaṅguṭṭhakādīhi vilikhantassāti yo aññavihito kenaci saddhiṃ kiñci kathento pādaṅguṭṭhakena vā kattarayaṭṭhiyā vā pathaviṃ vilikhanto tiṭṭhati, tassa evaṃ asatiyā pādaṅguṭṭhakādīhi vilikhantassa anāpatti.
បថវីខណនសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
មុសាវាទវគ្គោ បឋមោ។
Musāvādavaggo paṭhamo.
