| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-අභිනව-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
10. පථවීඛණනසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
10. Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā
පාසාණසක්‌ඛරකථලමරුම්‌බවාලුකාදීසූති එත්‌ථ මුට්‌ඨිප්‌පමාණතො උපරි පාසාණාති වෙදිතබ්‌බා. මුට්‌ඨිප්‌පමාණා සක්‌ඛරා. කථලාති කපාලඛණ්‌ඩානි. මරුම්‌බාති කටසක්‌ඛරා. වාලුකා වාලිකායෙව. අඤ්‌ඤතරස්‌ස තතියභාගො හොතීති තතියො භාගො හොති. ඉදං වුත්‌තං හොති – යතො පංසුං වා මත්‌තිකං වා ආහරාපෙත්‌වා විසුං විසුං කතෙ ද්‌වෙ කොට්‌ඨාසා පංසු වා මත්‌තිකා වා එකො පාසාණාදීසු අඤ්‌ඤතරො හොති, අයං මිස්‌සකපථවී නාමාති. ඔවට්‌ඨො නාම දෙවෙන ඔවට්‌ඨො (පාචි. 86). වුත්‌තන්‌ති පදභාජනියං, සීහළට්‌ඨකථායමෙව වා වුත්‌තං . අධිකතරපාසාණාදිමිස්‌සාති අධිකතරපාසාණාදීහි මිස්‌සා, අදඩ්‌ඪාපි වුත්‌තප්‌පමාණතො අධිකතරපාසාණාදිමිස්‌සාති අධිප්‌පායො. වා-සද්‌දො අවුත්‌තවිකප්‌පත්‌ථො, තෙන ඌනකචතුමාසොවට්‌ඨපථවිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. සුද්‌ධපාසාණාදිභෙදායාති සුද්‌ධා පාසාණා එත්‌ථාති සුද්‌ධපාසාණා, සා ආදි යස්‌ස භෙදස්‌ස සො සුද්‌ධපාසාණාදි. ආදි-සද්‌දෙන සුද්‌ධසක්‌ඛරාදීනං ගහණං. සුද්‌ධපාසාණාදිභෙදො යස්‌සා සා සුද්‌ධපාසාණාදිභෙදා, තාය සුද්‌ධපාසාණාදිභෙදාය, සුද්‌ධපාසාණාදිප්‌පකාරායාති අත්‌ථො.
Pāsāṇasakkharakathalamarumbavālukādīsūti ettha muṭṭhippamāṇato upari pāsāṇāti veditabbā. Muṭṭhippamāṇā sakkharā. Kathalāti kapālakhaṇḍāni. Marumbāti kaṭasakkharā. Vālukā vālikāyeva. Aññatarassa tatiyabhāgo hotīti tatiyo bhāgo hoti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yato paṃsuṃ vā mattikaṃ vā āharāpetvā visuṃ visuṃ kate dve koṭṭhāsā paṃsu vā mattikā vā eko pāsāṇādīsu aññataro hoti, ayaṃ missakapathavī nāmāti. Ovaṭṭho nāma devena ovaṭṭho (pāci. 86). Vuttanti padabhājaniyaṃ, sīhaḷaṭṭhakathāyameva vā vuttaṃ . Adhikatarapāsāṇādimissāti adhikatarapāsāṇādīhi missā, adaḍḍhāpi vuttappamāṇato adhikatarapāsāṇādimissāti adhippāyo. Vā-saddo avuttavikappattho, tena ūnakacatumāsovaṭṭhapathaviṃ saṅgaṇhāti. Suddhapāsāṇādibhedāyāti suddhā pāsāṇā etthāti suddhapāsāṇā, sā ādi yassa bhedassa so suddhapāsāṇādi. Ādi-saddena suddhasakkharādīnaṃ gahaṇaṃ. Suddhapāsāṇādibhedo yassā sā suddhapāsāṇādibhedā, tāya suddhapāsāṇādibhedāya, suddhapāsāṇādippakārāyāti attho.
සයං ඛණතීති එත්‌ථ යො අන්‌තමසො පාදඞ්‌ගුට්‌ඨකෙනපි ඛණති, උදකම්‌පි ඡඩ්‌ඩෙන්‌තො භින්‌දති, පාදඞ්‌ගුට්‌ඨකෙනපි විලිඛති, පත්‌තම්‌පි පචන්‌තො දහති, සො සබ්‌බො ඛණතියෙවාති වෙදිතබ්‌බො. තෙනාහ ‘‘ඛණනභෙදනවිලෙඛනපචනාදීහි විකොපෙතීති. පත්‌තං පචන්‌තෙන (පාචි. අට්‌ඨ. 87) හි පුබ්‌බෙ පක්‌කට්‌ඨානෙයෙව පචිතබ්‌බො. අදඩ්‌ඪාය පථවියා අග්‌ගිං ඨපෙතුං න වට්‌ටති. පත්‌තපචනකපාලස්‌ස පන උපරි අග්‌ගිං ඨපෙතුං වට්‌ටති. දාරූනං උපරි ඨපෙති, සො අග්‌ගි තානි දහන්‌තො ගන්‌ත්‌වා පථවිං දහති, න වට්‌ටති. ඉට්‌ඨකපාසාණාදීසුපි එසෙව නයො. තත්‍රාපි හි ඉට්‌ඨකාදීනංයෙව උපරි ඨපෙතුං වට්‌ටති. කස්‌මා? තෙසං අනුපාදානත්‌තා. න හි තානි අග්‌ගිස්‌ස උපාදානසඞ්‌ඛං ගච්‌ඡන්‌ති. සුක්‌ඛඛාණුරුක්‌ඛාදීසුපි අග්‌ගිං දාතුං න වට්‌ටති. සචෙ පන ‘‘පථවිං අපත්‌තමෙව නිබ්‌බාපෙත්‌වා ගමිස්‌සාමී’’ති දෙති, වට්‌ටති. පච්‌ඡා නිබ්‌බාපෙතුං න සක්‌කොති, අවිසයත්‌තා අනාපත්‌ති. වුත්‌තනයෙනෙවාති ‘‘ඛණනභෙදනවිලිඛනපචනාදීහී’’ති වුත්‌තෙනෙව නයෙන. නියමෙත්‌වාති සන්‌නිට්‌ඨානං කත්‌වා. ඉතරොති ආණාපකො.
Sayaṃ khaṇatīti ettha yo antamaso pādaṅguṭṭhakenapi khaṇati, udakampi chaḍḍento bhindati, pādaṅguṭṭhakenapi vilikhati, pattampi pacanto dahati, so sabbo khaṇatiyevāti veditabbo. Tenāha ‘‘khaṇanabhedanavilekhanapacanādīhi vikopetīti. Pattaṃ pacantena (pāci. aṭṭha. 87) hi pubbe pakkaṭṭhāneyeva pacitabbo. Adaḍḍhāya pathaviyā aggiṃ ṭhapetuṃ na vaṭṭati. Pattapacanakapālassa pana upari aggiṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. Dārūnaṃ upari ṭhapeti, so aggi tāni dahanto gantvā pathaviṃ dahati, na vaṭṭati. Iṭṭhakapāsāṇādīsupi eseva nayo. Tatrāpi hi iṭṭhakādīnaṃyeva upari ṭhapetuṃ vaṭṭati. Kasmā? Tesaṃ anupādānattā. Na hi tāni aggissa upādānasaṅkhaṃ gacchanti. Sukkhakhāṇurukkhādīsupi aggiṃ dātuṃ na vaṭṭati. Sace pana ‘‘pathaviṃ apattameva nibbāpetvā gamissāmī’’ti deti, vaṭṭati. Pacchā nibbāpetuṃ na sakkoti, avisayattā anāpatti. Vuttanayenevāti ‘‘khaṇanabhedanavilikhanapacanādīhī’’ti vutteneva nayena. Niyametvāti sanniṭṭhānaṃ katvā. Itaroti āṇāpako.
‘‘පොක්‌ඛරණිං ඛණා’’ති (පාචි. අට්‌ඨ. 86) වදති, වට්‌ටති. ඛතායෙව පොක්‌ඛරණී නාම හොති, තස්‌මා අයං කප්‌පියවොහාරො. එස නයො ‘‘වාපිං, තළාකං, ආවාටං ඛණා’’තිආදීසුපි. ‘‘ඉමං ඔකාසං ඛණ, ඉමස්‌මිං ඔකාසෙ පොක්‌ඛරණිං ඛණා’’ති පන වත්‌තුං න වට්‌ටති. ‘‘කන්‌දං ඛණ මූලං ඛණා’’ති අනියමෙත්‌වා වත්‌තුං වට්‌ටති. ‘‘ඉමං වල්‌ලිං ඛණ, ඉමස්‌මිං ඔකාසෙ කන්‌දං වා මූලං වා ඛණා’’ති වත්‌තුං න වට්‌ටති. තෙනාහ ‘‘ඔකාසං අනියමෙත්‌වා…පෙ.… භණන්‌තස්‌සා’’ති. ආතපෙන සුක්‌ඛකද්‌දමො ච ඵලති, තත්‍ර යො හෙට්‌ඨා පථවියා අසම්‌බද්‌ධො, තමෙව අපනෙතුං වට්‌ටති. එස නයො ගොකණ්‌ටකෙපි . තෙනාහ ‘‘ආතපෙන…පෙ.… අසම්‌බද්‌ධ’’න්‌ති. තත්‌ථ ගොකණ්‌ටකො (පාචි. අට්‌ඨ. 86) නාම ගාවීනං ඛුරච්‌ඡින්‌නකද්‌දමො වුච්‌චති. සචෙ පන හෙට්‌ඨිමතලෙන භූමිසම්‌බන්‌ධො, විකොපෙතුං න වට්‌ටති. භිජ්‌ජිත්‌වා පතිතනදිතටන්‌ති භිජ්‌ජිත්‌වා නදිසාමන්‌තා පතිතං ඔමකචාතුමාසං ඔවට්‌ඨං නදිතටං. සචෙ පන භිජ්‌ජිත්‌වා උදකෙයෙව පකති, දෙවෙ අතිරෙකචාතුමාසං ඔවට්‌ඨෙපි උදකෙයෙව උදකස්‌ස පතිතත්‌තා වට්‌ටති. මහන්‌තම්‌පි නඞ්‌ගලච්‌ඡින්‌නමත්‌තිකාපිණ්‌ඩන්‌ති මහන්‌තම්‌පි කසිතට්‌ඨානෙ හෙට්‌ඨා පථවියා අසම්‌බද්‌ධං නඞ්‌ගලච්‌ඡින්‌නමත්‌තිකාපිණ්‌ඩං. එවමාදිසද්‌දෙන කූටාසිඤ්‌චනයොග්‌ගතනුකකද්‌දමාදීනං ගහණං. අසඤ්‌චිච්‌ච රුක්‌ඛාදිපවට්‌ටනෙන භින්‌දන්‌තස්‌සාති පාසාණරුක්‌ඛාදීනි වා පවට්‌ටෙන්‌තස්‌ස, කත්‌තරදණ්‌ඩෙන වා ආහච්‌ච ආහච්‌ච ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස පථවී භිජ්‌ජති, සා ‘‘තෙන භින්‌දිස්‌සාමී’’ති එවං සඤ්‌චිච්‌ච අභින්‌නත්‌තා අසඤ්‌චිච්‌ච භින්‌නා නාම හොති, ඉති අසඤ්‌චිච්‌ච රුක්‌ඛාදිප්‌පවට්‌ටනෙන භින්‌දන්‌තස්‌ස අනාපත්‌ති. අසතියා පාදඞ්‌ගුට්‌ඨකාදීහි විලිඛන්‌තස්‌සාති යො අඤ්‌ඤවිහිතො කෙනචි සද්‌ධිං කිඤ්‌චි කථෙන්‌තො පාදඞ්‌ගුට්‌ඨකෙන වා කත්‌තරයට්‌ඨියා වා පථවිං විලිඛන්‌තො තිට්‌ඨති, තස්‌ස එවං අසතියා පාදඞ්‌ගුට්‌ඨකාදීහි විලිඛන්‌තස්‌ස අනාපත්‌ති.
‘‘Pokkharaṇiṃ khaṇā’’ti (pāci. aṭṭha. 86) vadati, vaṭṭati. Khatāyeva pokkharaṇī nāma hoti, tasmā ayaṃ kappiyavohāro. Esa nayo ‘‘vāpiṃ, taḷākaṃ, āvāṭaṃ khaṇā’’tiādīsupi. ‘‘Imaṃ okāsaṃ khaṇa, imasmiṃ okāse pokkharaṇiṃ khaṇā’’ti pana vattuṃ na vaṭṭati. ‘‘Kandaṃ khaṇa mūlaṃ khaṇā’’ti aniyametvā vattuṃ vaṭṭati. ‘‘Imaṃ valliṃ khaṇa, imasmiṃ okāse kandaṃ vā mūlaṃ vā khaṇā’’ti vattuṃ na vaṭṭati. Tenāha ‘‘okāsaṃ aniyametvā…pe… bhaṇantassā’’ti. Ātapena sukkhakaddamo ca phalati, tatra yo heṭṭhā pathaviyā asambaddho, tameva apanetuṃ vaṭṭati. Esa nayo gokaṇṭakepi . Tenāha ‘‘ātapena…pe… asambaddha’’nti. Tattha gokaṇṭako (pāci. aṭṭha. 86) nāma gāvīnaṃ khuracchinnakaddamo vuccati. Sace pana heṭṭhimatalena bhūmisambandho, vikopetuṃ na vaṭṭati. Bhijjitvā patitanaditaṭanti bhijjitvā nadisāmantā patitaṃ omakacātumāsaṃ ovaṭṭhaṃ naditaṭaṃ. Sace pana bhijjitvā udakeyeva pakati, deve atirekacātumāsaṃ ovaṭṭhepi udakeyeva udakassa patitattā vaṭṭati. Mahantampi naṅgalacchinnamattikāpiṇḍanti mahantampi kasitaṭṭhāne heṭṭhā pathaviyā asambaddhaṃ naṅgalacchinnamattikāpiṇḍaṃ. Evamādisaddena kūṭāsiñcanayoggatanukakaddamādīnaṃ gahaṇaṃ. Asañcicca rukkhādipavaṭṭanena bhindantassāti pāsāṇarukkhādīni vā pavaṭṭentassa, kattaradaṇḍena vā āhacca āhacca gacchantassa pathavī bhijjati, sā ‘‘tena bhindissāmī’’ti evaṃ sañcicca abhinnattā asañcicca bhinnā nāma hoti, iti asañcicca rukkhādippavaṭṭanena bhindantassa anāpatti. Asatiyā pādaṅguṭṭhakādīhi vilikhantassāti yo aññavihito kenaci saddhiṃ kiñci kathento pādaṅguṭṭhakena vā kattarayaṭṭhiyā vā pathaviṃ vilikhanto tiṭṭhati, tassa evaṃ asatiyā pādaṅguṭṭhakādīhi vilikhantassa anāpatti.
පථවීඛණනසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pathavīkhaṇanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
මුසාවාදවග්‌ගො පඨමො.
Musāvādavaggo paṭhamo.
