Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సంయుత్తనికాయ (టీకా) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
సంయుత్తనికాయే
Saṃyuttanikāye
నిదానవగ్గటీకా
Nidānavaggaṭīkā
౧. నిదానసంయుత్తం
1. Nidānasaṃyuttaṃ
౧. బుద్ధవగ్గో
1. Buddhavaggo
౧. పటిచ్చసముప్పాదసుత్తవణ్ణనా
1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
౧. దుతియసుత్తాదీనిపి పటిచ్చసముప్పాదవసేనేవ దేసితానీతి ఆహ ‘‘పఠమం పటిచ్చసముప్పాదసుత్త’’న్తి. తత్రాతి పదం యే దేసకాలా ఇధ విహరణకిరియాయ విసేసనభావేన వుత్తా, తేసం పరిదీపనన్తి దస్సేన్తో ‘‘యం సమయం…పే॰… దీపేతీ’’తి ఆహ. తం-సద్దో హి వుత్తస్స అత్థస్స పటినిద్దేసో, తస్మా ఇధ దేసస్స కాలస్స వా పటినిద్దేసో భవితుం అరహతి, న అఞ్ఞస్స. అయం తావ తత్రసద్దస్స పటినిద్దేసభావే అత్థవిభావనా. యస్మా పన ఈదిసేసు ఠానేసు తత్రసద్దో ధమ్మదేసనావిసిట్ఠం దేసం కాలఞ్చ విభావేతి, తస్మా వుత్తం ‘‘భాసితబ్బయుత్తే వా దేసకాలే’’తి . తేన తత్రాతి యత్థ భగవా ధమ్మదేసనత్థం భిక్ఖూ ఆలపి అభాసి, తాదిసే దేసే, కాలే వాతి అత్థో. న హీతిఆదినా తమేవత్థం సమత్థేతి.
1. Dutiyasuttādīnipi paṭiccasamuppādavaseneva desitānīti āha ‘‘paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasutta’’nti. Tatrāti padaṃ ye desakālā idha viharaṇakiriyāya visesanabhāvena vuttā, tesaṃ paridīpananti dassento ‘‘yaṃ samayaṃ…pe… dīpetī’’ti āha. Taṃ-saddo hi vuttassa atthassa paṭiniddeso, tasmā idha desassa kālassa vā paṭiniddeso bhavituṃ arahati, na aññassa. Ayaṃ tāva tatrasaddassa paṭiniddesabhāve atthavibhāvanā. Yasmā pana īdisesu ṭhānesu tatrasaddo dhammadesanāvisiṭṭhaṃ desaṃ kālañca vibhāveti, tasmā vuttaṃ ‘‘bhāsitabbayutte vā desakāle’’ti . Tena tatrāti yattha bhagavā dhammadesanatthaṃ bhikkhū ālapi abhāsi, tādise dese, kāle vāti attho. Na hītiādinā tamevatthaṃ samattheti.
నను చ యత్థ ఠితో భగవా ‘‘అకాలో ఖో తావా’’తిఆదినా బాహియస్స ధమ్మదేసనం పటిక్ఖిపి, తత్థేవ అన్తరవీథియం ఠితోవ తస్స ధమ్మం దేసేసీతి? సచ్చమేతం. అదేసేతబ్బకాలే అదేసనాయ హి ఇదం ఉదాహరణం. తేనాహ ‘‘అకాలో ఖో తావా’’తి. యం పన తత్థ వుత్తం ‘‘అన్తరఘరం పవిట్ఠమ్హా’’తి, తమ్పి తస్స అకాలభావస్సేవ పరియాయేన దస్సనత్థం వుత్తం. తస్స హి తదా అద్ధానపరిస్సమేన రూపకాయే అకమ్మఞ్ఞతా అహోసి, బలవపీతివేగేన నామకాయే. తదుభయస్స వూపసమం ఆగమేన్తో పపఞ్చపరిహారత్థం భగవా ‘‘అకాలో ఖో’’తి పరియాయేన పటిక్ఖిపి. అదేసేతబ్బదేసే అదేసనాయ పన ఉదాహరణం ‘‘అథ ఖో భగవా మగ్గా ఓక్కమ్మ అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసీది, విహారతో నిక్ఖమిత్వా విహారపచ్ఛాయాయం పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీదీ’’తి ఏవమాదికం ఇధ ఆదిసద్దేన సఙ్గహితం. ‘‘స ఖో సో భిక్ఖవే బాలో ఇధ పాపాని కమ్మాని కరిత్వా’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౪౮) పదపూరణమత్తే ఖో-సద్దో, ‘‘దుక్ఖం ఖో అగారవో విహరతి అప్పతిస్సో’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౨౧) అవధారణే, ‘‘కిత్తావతా ను ఖో, ఆవుసో, సత్థు పవివిత్తస్స విహరతో సావకా వివేకం నానుసిక్ఖన్తీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౧) ఆదికాలత్థే, వాక్యారమ్భేతి అత్థో. తత్థ పదపూరణేన వచనాలఙ్కారమత్తం కతం హోతి, ఆదికాలత్థేన వాక్యస్స ఉపఞ్ఞాసమత్తం, అవధారణత్థేన పన నియమదస్సనం. ‘‘తస్మా ఆమన్తేసి ఏవా’’తి ఆమన్తనే నియమో దస్సితో హోతీతి.
Nanu ca yattha ṭhito bhagavā ‘‘akālo kho tāvā’’tiādinā bāhiyassa dhammadesanaṃ paṭikkhipi, tattheva antaravīthiyaṃ ṭhitova tassa dhammaṃ desesīti? Saccametaṃ. Adesetabbakāle adesanāya hi idaṃ udāharaṇaṃ. Tenāha ‘‘akālo kho tāvā’’ti. Yaṃ pana tattha vuttaṃ ‘‘antaragharaṃ paviṭṭhamhā’’ti, tampi tassa akālabhāvasseva pariyāyena dassanatthaṃ vuttaṃ. Tassa hi tadā addhānaparissamena rūpakāye akammaññatā ahosi, balavapītivegena nāmakāye. Tadubhayassa vūpasamaṃ āgamento papañcaparihāratthaṃ bhagavā ‘‘akālo kho’’ti pariyāyena paṭikkhipi. Adesetabbadese adesanāya pana udāharaṇaṃ ‘‘atha kho bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi, vihārato nikkhamitvā vihārapacchāyāyaṃ paññatte āsane nisīdī’’ti evamādikaṃ idha ādisaddena saṅgahitaṃ. ‘‘Sa kho so bhikkhave bālo idha pāpāni kammāni karitvā’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.248) padapūraṇamatte kho-saddo, ‘‘dukkhaṃ kho agāravo viharati appatisso’’tiādīsu (a. ni. 4.21) avadhāraṇe, ‘‘kittāvatā nu kho, āvuso, satthu pavivittassa viharato sāvakā vivekaṃ nānusikkhantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.31) ādikālatthe, vākyārambheti attho. Tattha padapūraṇena vacanālaṅkāramattaṃ kataṃ hoti, ādikālatthena vākyassa upaññāsamattaṃ, avadhāraṇatthena pana niyamadassanaṃ. ‘‘Tasmā āmantesi evā’’ti āmantane niyamo dassito hotīti.
‘‘భగవాతి లోకగరుదీపన’’న్తి కస్మా వుత్తం, నను పుబ్బే ‘‘భగవా’’తి పదం వుత్తన్తి? యదిపి పుబ్బే వుత్తం, తం పన యథావుత్తట్ఠానే విహరణకిరియాయ కత్తువిసేసదస్సనపరం, న ఆమన్తనకిరియాయ, ఇధ పన ఆమన్తనకిరియాయ, తస్మా తదత్థం పున భగవాతి పాళియం వుత్తన్తి. తస్సత్థం దస్సేతుం ‘‘భగవాతి లోకగరుదీపన’’న్తి ఆహ. కథాసవనయుత్తపుగ్గలవచనన్తి వక్ఖమానాయ పటిచ్చసముప్పాదదేసనాయ సవనయోగ్యపుగ్గలవచనం. చతూసుపి పరిసాసు భిక్ఖూ ఏవ ఏదిసానం దేసనానం విసేసేన భాజనభూతాతి సాతిసయేన సాసనసమ్పటిగ్గాహకభావదస్సనత్థం ఇధ భిక్ఖుగహణన్తి దస్సేత్వా ఇదాని సద్దత్థం దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తి ఆహ. తత్థ భిక్ఖకోతి భిక్ఖూతి భిక్ఖనసీలత్తా భిక్ఖనధమ్మత్తా భిక్ఖూతి అత్థో. భిక్ఖాచరియం అజ్ఝుపగతోతి బుద్ధాదీహిపి అజ్ఝుపగతం భిక్ఖాచరియం ఉఞ్ఛాచరియం అజ్ఝుపగతత్తా అనుట్ఠితత్తా భిక్ఖు. యో హి కోచి అప్పం వా మహన్తం వా భోగక్ఖన్ధం పహాయ అగారస్మా అనగారియం పబ్బజితో, సో కసిగోరక్ఖాదీహి జీవికకప్పనం హిత్వా లిఙ్గసమ్పటిచ్ఛనేనేవ భిక్ఖాచరియం అజ్ఝుపగతత్తా భిక్ఖు. పరపటిబద్ధజీవికత్తా వా విహారమజ్ఝే కాజభత్తం భుఞ్జమానోపి భిక్ఖాచరియం అజ్ఝుపగతోతి భిక్ఖు పిణ్డియాలోపభోజనం నిస్సాయ పబ్బజ్జాయ ఉస్సాహజాతత్తా వా భిక్ఖాచరియం అజ్ఝుపగతోతి భిక్ఖూతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.
‘‘Bhagavāti lokagarudīpana’’nti kasmā vuttaṃ, nanu pubbe ‘‘bhagavā’’ti padaṃ vuttanti? Yadipi pubbe vuttaṃ, taṃ pana yathāvuttaṭṭhāne viharaṇakiriyāya kattuvisesadassanaparaṃ, na āmantanakiriyāya, idha pana āmantanakiriyāya, tasmā tadatthaṃ puna bhagavāti pāḷiyaṃ vuttanti. Tassatthaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavāti lokagarudīpana’’nti āha. Kathāsavanayuttapuggalavacananti vakkhamānāya paṭiccasamuppādadesanāya savanayogyapuggalavacanaṃ. Catūsupi parisāsu bhikkhū eva edisānaṃ desanānaṃ visesena bhājanabhūtāti sātisayena sāsanasampaṭiggāhakabhāvadassanatthaṃ idha bhikkhugahaṇanti dassetvā idāni saddatthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’ti āha. Tattha bhikkhakoti bhikkhūti bhikkhanasīlattā bhikkhanadhammattā bhikkhūti attho. Bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti buddhādīhipi ajjhupagataṃ bhikkhācariyaṃ uñchācariyaṃ ajjhupagatattā anuṭṭhitattā bhikkhu. Yo hi koci appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhaṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, so kasigorakkhādīhi jīvikakappanaṃ hitvā liṅgasampaṭicchaneneva bhikkhācariyaṃ ajjhupagatattā bhikkhu. Parapaṭibaddhajīvikattā vā vihāramajjhe kājabhattaṃ bhuñjamānopi bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjāya ussāhajātattā vā bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhūti evamettha attho daṭṭhabbo.
ఆదినా నయేనాతి ‘‘భిన్నపటధరోతి భిక్ఖు, భిన్దతి పాపకే అకుసలే ధమ్మేతి భిక్ఖు, భిన్నత్తా పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం భిక్ఖూ’’తిఆదినా విభఙ్గే (విభ॰ ౫౦౯) ఆగతనయేన. ఞాపనేతి అవబోధనే, పటివేదనేతి అత్థో. భిక్ఖనసీలతా, న కసివాణిజ్జాదీహి జీవనసీలతా. భిక్ఖనధమ్మతా ‘‘ఉద్దిస్స అరియా తిట్ఠన్తీ’’తి (జా॰ ౧.౭.౫౯) ఏవం వుత్తభిక్ఖనసభావతా, న యాచనాకోహఞ్ఞసభావతా. భిక్ఖనే సాధుకారితా ‘‘ఉత్తిట్ఠే నప్పమజ్జేయ్యా’’తి (ధ॰ ప॰ ౧౬౮) వచనం అనుస్సరిత్వా తత్థ అప్పమజ్జతా. అథ వా సీలం నామ పకతిసభావో. ఇధ పన తథాధిట్ఠానం. ధమ్మోతి వతం. అపరే పన ‘‘సీలం నామ వతవసేన సమాదానం. ధమ్మో నామ పవేణి-ఆగతం చారిత్తం. సాధుకారితా సక్కచ్చకారితా ఆదరకిరియా’’తి వణ్ణేన్తి.
Ādinā nayenāti ‘‘bhinnapaṭadharoti bhikkhu, bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu, bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bhikkhū’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 509) āgatanayena. Ñāpaneti avabodhane, paṭivedaneti attho. Bhikkhanasīlatā, na kasivāṇijjādīhi jīvanasīlatā. Bhikkhanadhammatā ‘‘uddissa ariyā tiṭṭhantī’’ti (jā. 1.7.59) evaṃ vuttabhikkhanasabhāvatā, na yācanākohaññasabhāvatā. Bhikkhane sādhukāritā ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) vacanaṃ anussaritvā tattha appamajjatā. Atha vā sīlaṃ nāma pakatisabhāvo. Idha pana tathādhiṭṭhānaṃ. Dhammoti vataṃ. Apare pana ‘‘sīlaṃ nāma vatavasena samādānaṃ. Dhammo nāma paveṇi-āgataṃ cārittaṃ. Sādhukāritā sakkaccakāritā ādarakiriyā’’ti vaṇṇenti.
హీనాధికజనసేవితవుత్తిన్తి యే భిక్ఖుభావే ఠితాపి జాతిమదాదివసేన ఉద్ధతా ఉన్నళా, యే చ గిహిభావే పరేసు అత్థికభావమ్పి అనుపగతతాయ భిక్ఖాచరియం పరమకాపఞ్ఞం మఞ్ఞన్తి, తేసం ఉభయేసమ్పి యథాక్కమం ‘‘భిక్ఖవో’’తి వచనేన హీనజనేహి దలిద్దేహి పరమకాపఞ్ఞతం పత్తేహి పరకులేసు భిక్ఖాచరియాయ జీవికం కప్పేన్తేహి సేవితం వుత్తిం పకాసేన్తో ఉద్ధతభావనిగ్గహం కరోతి, అధికజనేహి ఉళారభోగఖత్తియకులాదితో పబ్బజితేహి బుద్ధాదీహి ఆజీవసోధనత్థం సేవితం వుత్తిం పకాసేన్తో దీనభావనిగ్గహం కరోతీతి యోజేతబ్బం. యస్మా ‘‘భిక్ఖవో’’తి వచనం ఆమన్తనభావతో అభిముఖీకరణం, పకరణతో సామత్థియతో చ సుస్సూసాజననం, సక్కచ్చసవనమనసికారనియోజనఞ్చ హోతి, తస్మా తమత్థం దస్సేన్తో ‘‘భిక్ఖవోతి ఇమినా’’తిఆదిమాహ.
Hīnādhikajanasevitavuttinti ye bhikkhubhāve ṭhitāpi jātimadādivasena uddhatā unnaḷā, ye ca gihibhāve paresu atthikabhāvampi anupagatatāya bhikkhācariyaṃ paramakāpaññaṃ maññanti, tesaṃ ubhayesampi yathākkamaṃ ‘‘bhikkhavo’’ti vacanena hīnajanehi daliddehi paramakāpaññataṃ pattehi parakulesu bhikkhācariyāya jīvikaṃ kappentehi sevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatabhāvaniggahaṃ karoti, adhikajanehi uḷārabhogakhattiyakulādito pabbajitehi buddhādīhi ājīvasodhanatthaṃ sevitaṃ vuttiṃ pakāsento dīnabhāvaniggahaṃ karotīti yojetabbaṃ. Yasmā ‘‘bhikkhavo’’ti vacanaṃ āmantanabhāvato abhimukhīkaraṇaṃ, pakaraṇato sāmatthiyato ca sussūsājananaṃ, sakkaccasavanamanasikāraniyojanañca hoti, tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘bhikkhavoti iminā’’tiādimāha.
తత్థ సాధుకం మనసికారేపీతి సాధుకం సవనే సాధుకం మనసికారే చ. కథం పవత్తితా సవనాదయో సాధుకం పవత్తితా హోన్తీతి? ‘‘అద్ధా ఇమాయ పటిపత్తియా సకలసాసనసమ్పత్తి హత్థగతా భవిస్సతీ’’తి ఆదరగారవయోగేన కథాదీసు అపరిభవాదినా చ. వుత్తఞ్హి ‘‘పఞ్చహి, భిక్ఖవే, ధమ్మేహి సమన్నాగతో సుణన్తో సద్ధమ్మం భబ్బో నియామం ఓక్కమితుం కుసలేసు ధమ్మేసు సమ్మత్తం. కతమేహి పఞ్చహి? న కథం పరిభోతి, న కథికం పరిభోతి, న అత్తానం పరిభోతి , అవిక్ఖిత్తచిత్తో ధమ్మం సుణాతి ఏకగ్గచిత్తో, యోనిసో చ మనసి కరోతి. ఇమేహి ఖో, భిక్ఖవే, పఞ్చహి ధమ్మేహి సమన్నాగతో సుణన్తో సద్ధమ్మం భబ్బో నియామం ఓక్కమితుం కుసలేసు ధమ్మేసు సమ్మత్త’’న్తి (అ॰ ని॰ ౫.౧౫౧). తేనాహ ‘‘సాధుకం మనసికారాయత్తా హి సాసనసమ్పత్తీ’’తి. సాసనసమ్పత్తి నామ సీలాదినిప్ఫత్తి. పఠమం ఉప్పన్నత్తా అధిగమవసేన. సత్థుచరియానువిధాయకత్తా సీలాదిగుణానుట్ఠానేన. తిణ్ణం యానానం వసేన అనుధమ్మపటిపత్తిసమ్భవతో సకలసాసనపటిగ్గాహకత్తా.
Tattha sādhukaṃ manasikārepīti sādhukaṃ savane sādhukaṃ manasikāre ca. Kathaṃ pavattitā savanādayo sādhukaṃ pavattitā hontīti? ‘‘Addhā imāya paṭipattiyā sakalasāsanasampatti hatthagatā bhavissatī’’ti ādaragāravayogena kathādīsu aparibhavādinā ca. Vuttañhi ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. Katamehi pañcahi? Na kathaṃ paribhoti, na kathikaṃ paribhoti, na attānaṃ paribhoti , avikkhittacitto dhammaṃ suṇāti ekaggacitto, yoniso ca manasi karoti. Imehi kho, bhikkhave, pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammatta’’nti (a. ni. 5.151). Tenāha ‘‘sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampattī’’ti. Sāsanasampatti nāma sīlādinipphatti. Paṭhamaṃ uppannattā adhigamavasena. Satthucariyānuvidhāyakattā sīlādiguṇānuṭṭhānena. Tiṇṇaṃ yānānaṃ vasena anudhammapaṭipattisambhavato sakalasāsanapaṭiggāhakattā.
సన్తికత్తాతి సమీపభావతో. సన్తికావచరత్తాతి సబ్బకాలం సంవుత్తిభావతో. యథానుసిట్ఠన్తి అనుసాసనియానురూపం, అనుసాసనిం అనవసేసతో పటిగ్గహేత్వాతి అత్థో. ఏకచ్చే భిక్ఖూతి యే పటిచ్చసముప్పాదధమ్మే దేసనాపసుతా, తే. పుబ్బే ‘‘సబ్బపరిససాధారణా హి భగవతో ధమ్మదేసనా’’తిఆదినా భిక్ఖూనం ఏవ ఆమన్తనకారణం దస్సేత్వా ఇదాని భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ధమ్మదేసనాయ పయోజనం దస్సేతుం కిమత్థం పన భగవాతి చోదనం సముట్ఠాపేతి. తత్థ అఞ్ఞం చిన్తేన్తాతి అఞ్ఞవిహితా. విక్ఖిత్తచిత్తాతి అసమాహితచిత్తా. ధమ్మం పచ్చవేక్ఖన్తాతి హియ్యో తతో పరదివసేసు వా సుతధమ్మం పతి మనసా అవేక్ఖన్తా. భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ధమ్మే దేసియమానే ఆదితో పట్ఠాయ దేసనం సల్లక్ఖేతుం సక్కోతీతి ఇమమేవత్థం బ్యతిరేకముఖేన దస్సేతుం ‘‘తే అనామన్తేత్వా’’తిఆది వుత్తం.
Santikattāti samīpabhāvato. Santikāvacarattāti sabbakālaṃ saṃvuttibhāvato. Yathānusiṭṭhanti anusāsaniyānurūpaṃ, anusāsaniṃ anavasesato paṭiggahetvāti attho. Ekacce bhikkhūti ye paṭiccasamuppādadhamme desanāpasutā, te. Pubbe ‘‘sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā’’tiādinā bhikkhūnaṃ eva āmantanakāraṇaṃ dassetvā idāni bhikkhū āmantetvā dhammadesanāya payojanaṃ dassetuṃ kimatthaṃ pana bhagavāti codanaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha aññaṃ cintentāti aññavihitā. Vikkhittacittāti asamāhitacittā. Dhammaṃ paccavekkhantāti hiyyo tato paradivasesu vā sutadhammaṃ pati manasā avekkhantā. Bhikkhū āmantetvā dhamme desiyamāne ādito paṭṭhāya desanaṃ sallakkhetuṃ sakkotīti imamevatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘te anāmantetvā’’tiādi vuttaṃ.
భిక్ఖవోతి చ సన్ధివసేన ఇ-కారలోపో దట్ఠబ్బో ‘‘భిక్ఖవో ఇతీ’’తి, అయఞ్హి ఇతిసద్దో హేతుపరిసమాపనాదిపదత్థవిపరియాయపకారావధారణనిదస్సనాదిఅనేకత్థపభేదో. తథా హేస ‘‘రుప్పతీతి ఖో, భిక్ఖవే, తస్మా ‘రూప’న్తి వుచ్చతీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౭౯) హేతుమ్హి దిస్సతి, ‘‘తస్మాతిహ మే, భిక్ఖవే, ధమ్మదాయాదా భవథ, మా ఆమిసదాయాదా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౯) పరిసమాపనే, ‘‘ఇతి వా ఏవరూపా విసూకదస్సనా పటివిరతో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౩) ఆదిఅత్థే ‘‘మాగణ్డియోతి తస్స బ్రాహ్మణస్స సఙ్ఖా సమఞ్ఞా పఞ్ఞత్తి వోహారో నామం నామకమ్మం నామధేయ్యం నిరుత్తి బ్యఞ్జనం అభిలాపో’’తిఆదీసు (మహాని॰ ౭౩, ౭౫) పదత్థవిపరియాయే, ‘‘ఇతి ఖో, భిక్ఖవే, సప్పటిభయో బాలో, అప్పటిభయో పణ్డితో. సఉపద్దవో బాలో, అనుపద్దవో పణ్డితో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౧౨౪) పకారే, ‘‘అత్థి ఇదప్పచ్చయా జరామరణన్తి ఇతి పుట్ఠేన సతా, ఆనన్ద, అత్థీతిస్స వచనీయం. కిం పచ్చయా జరామరణన్తి ఇతి చే వదేయ్య, జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఇచ్చస్స వచనీయ’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౯౬) అవధారణే, ‘‘సబ్బమత్థీతి ఖో, కచ్చాన, అయమేకో అన్తో, సబ్బం నత్థీతి అయం దుతియో అన్తో’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౨.౧౫; ౩.౯౦) నిదస్సనే . ఇధాపి నిదస్సనే ఏవ దట్ఠబ్బో. భిక్ఖవోతి ఆమన్తనాకారో తమేస ఇతి-సద్దో నిదస్సేతి ‘‘భిక్ఖవోతి ఆమన్తేసీ’’తి. ఇమినా నయేన భద్దన్తేతిఆదీసుపి యథారహం ఇతిసద్దస్స అత్థో వేదితబ్బో.
Bhikkhavoti ca sandhivasena i-kāralopo daṭṭhabbo ‘‘bhikkhavo itī’’ti, ayañhi itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakārāvadhāraṇanidassanādianekatthapabhedo. Tathā hesa ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā ‘rūpa’nti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetumhi dissati, ‘‘tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) parisamāpane, ‘‘iti vā evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.13) ādiatthe ‘‘māgaṇḍiyoti tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 73, 75) padatthavipariyāye, ‘‘iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito. Saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito’’tiādīsu (ma. ni. 3.124) pakāre, ‘‘atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃ paccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, ‘‘sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) nidassane . Idhāpi nidassane eva daṭṭhabbo. Bhikkhavoti āmantanākāro tamesa iti-saddo nidasseti ‘‘bhikkhavoti āmantesī’’ti. Iminā nayena bhaddantetiādīsupi yathārahaṃ itisaddassa attho veditabbo.
పుబ్బే ‘‘భగవా ఆమన్తేసీ’’తి వుత్తత్తా భగవతో పచ్చస్సోసున్తి ఇధ భగవతోతి సామివచనం ఆమన్తనమేవ సమ్బన్ధీఅన్తరం అపేక్ఖతీతి ఇమినా అధిప్పాయేన ‘‘భగవతో ఆమన్తనం పటిఅస్సోసు’’న్తి వుత్తం. భగవతోతి ఇదం పన పటిస్సవసమ్బన్ధేన సమ్పదానవచనం. ఏత్తావతా యం కాలదేసదేసకపరిసాపదేసపటిమణ్డితం నిదానం భాసితన్తి సమ్బన్ధో. ఏత్థాహ – కిమత్థం పన ధమ్మవినయసఙ్గహే కరియమానే నిదానవచనం, నను భగవతా భాసితవచనస్సేవ సఙ్గహో కాతబ్బోతి? వుచ్చతే – దేసనాయ ఠితిఅసమ్మోససద్ధేయ్యభావసమ్పాదనత్థం. కాలదేసదేసకనిమిత్తపరిసాపదేసేహి ఉపనిబన్ధిత్వా ఠపితా హి దేసనా చిరట్ఠితికా హోతి అసమ్మోసధమ్మా సద్ధేయ్యా చ, దేసకాలకత్తుసోతునిమిత్తేహి ఉపనిబన్ధో వియ వోహారవినిచ్ఛయో. తేనేవ చాయస్మతా మహాకస్సపేన ‘‘పటిచ్చసముప్పాదసుత్తం, ఆవుసో ఆనన్ద, కత్థ భాసిత’’న్తిఆదినా దేసాదిపుచ్ఛాసు కతాసు తాసం విస్సజ్జనం కరోన్తేన ధమ్మభణ్డాగారికేన ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తి ఆయస్మతా ఆనన్దేన ఇమస్స సుత్తస్స నిదానం భాసితం.
Pubbe ‘‘bhagavā āmantesī’’ti vuttattā bhagavato paccassosunti idha bhagavatoti sāmivacanaṃ āmantanameva sambandhīantaraṃ apekkhatīti iminā adhippāyena ‘‘bhagavato āmantanaṃ paṭiassosu’’nti vuttaṃ. Bhagavatoti idaṃ pana paṭissavasambandhena sampadānavacanaṃ. Ettāvatā yaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitanti sambandho. Etthāha – kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kariyamāne nidānavacanaṃ, nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakanimittaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca, desakālakattusotunimittehi upanibandho viya vohāravinicchayo. Teneva cāyasmatā mahākassapena ‘‘paṭiccasamuppādasuttaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’ntiādinā desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’nti āyasmatā ānandena imassa suttassa nidānaṃ bhāsitaṃ.
అపిచ సత్థు సమ్పత్తిపకాసనత్థం నిదానవచనం. తథాగతస్స హి భగవతో పుబ్బరచనానుమానాగమతక్కాభావతో సమ్మాసమ్బుద్ధభావసిద్ధి. న హి సమ్మాసమ్బుద్ధస్స పుబ్బరచనాదీహి అత్థో అత్థి, సబ్బత్థ అప్పటిహతఞాణచారతాయ ఏకప్పమాణత్తా చ ఞేయ్యధమ్మేసు. తథా ఆచరియముట్ఠిధమ్మమచ్ఛరియసత్థుసావకానురోధాభావతో ఖీణాసవత్తసిద్ధి. న హి సబ్బసో ఖీణాసవస్స తే సమ్భవన్తీతి సువిసుద్ధా చస్స పరానుగ్గహప్పవత్తి, ఏవం దేసకసంకిలేసభూతానం దిట్ఠిసీలసమ్పదాదూసకానం అవిజ్జాతణ్హానం అచ్చన్తాభావసంసూచకేహి ఞాణసమ్పదాపహానసమ్పదాభిబ్యఞ్జనకేహి చ సంబుద్ధవిసుద్ధభావేహి పురిమవేసారజ్జద్వయసిద్ధి, తతో ఏవ చ అన్తరాయికనియ్యానికధమ్మేసు సమ్మోహాభావసిద్ధితో పచ్ఛిమవేసారజ్జద్వయసిద్ధీతి భగవతో చతువేసారజ్జసమన్నాగమో అత్తహితపరహితపటిపత్తి చ నిదానవచనేన పకాసితా హోతి, తత్థ తత్థ సమ్పత్తపరిసాయ అజ్ఝాసయానురూపం ఠానుప్పత్తికపటిభానేన ధమ్మదేసనాదీపనతో, ఇధ పన మూలద్వయవసేన అన్తద్వయరహితస్స తిసన్ధికాలబన్ధస్స చతుబ్బిధనయసఙ్ఖేపగమ్భీరభావయుత్తస్స పటిచ్చసముప్పాదస్స బోధియా నిదస్సనతో చాతి యోజేతబ్బం. తేన వుత్తం ‘‘సత్థు సమ్పత్తిపకాసనత్థం నిదానవచన’’న్తి.
Apica satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi, sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasatthusāvakānurodhābhāvato khīṇāsavattasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhā cassa parānuggahappavatti, evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjanakehi ca saṃbuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato eva ca antarāyikaniyyānikadhammesu sammohābhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikapaṭibhānena dhammadesanādīpanato, idha pana mūladvayavasena antadvayarahitassa tisandhikālabandhassa catubbidhanayasaṅkhepagambhīrabhāvayuttassa paṭiccasamuppādassa bodhiyā nidassanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
తథా సాసనసమ్పత్తిపకాసనత్థం నిదానవచనం. ఞాణకరుణాపరిగ్గహితసబ్బకిరియస్స హి భగవతో నత్థి నిరత్థికా పవత్తి, అత్తహితత్థా వా, తస్మా పరేసం ఏవ అత్థాయ పవత్తసబ్బకిరియస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సకలమ్పి కాయవచీమనోకమ్మం యథాపవత్తం వుచ్చమానం దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి యథారహం సత్తానం అనుసాసనట్ఠేన సాసనం, న కబ్బరచనా. తయిదం సత్థుచరితం కాలదేసదేసకపరిసాపదేసేహి సద్ధిం తత్థ తత్థ నిదానవచనేహి యథారహం పకాసీయతి, ఇధ పన ద్వాదసపదికపచ్చయాకారవిభావనేన తేన. తేన వుత్తం ‘‘సాసనసమ్పత్తిపకాసనత్థం నిదానవచన’’న్తి.
Tathā sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthikā pavatti, attahitatthā vā, tasmā paresaṃ eva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanaṭṭhena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthucaritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi saddhiṃ tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsīyati, idha pana dvādasapadikapaccayākāravibhāvanena tena. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
అపిచ సత్థు పమాణభావప్పకాసనేన సాసనస్స పమాణభావదస్సనత్థం నిదానవచనం, తఞ్చస్స పమాణభావదస్సనం హేట్ఠా వుత్తనయానుసారేన ‘‘భగవా’’తి చ ఇమినా పదేన విభావితన్తి వేదితబ్బం. ‘‘భగవా’’తి చ ఇమినా తథాగతస్స రాగదోసమోహాది-సబ్బసంకిలేసమలదుచ్చరితాదిదోసప్పహానదీపనేన వచనేన అనఞ్ఞసాధారణసుపరిసుద్ధఞాణకరుణాదిగుణవిసేసయోగపరిదీపనేన తతో ఏవ సబ్బసత్తుత్తమభావదీపనేన అయమత్థో సబ్బథా పకాసితో హోతీతి. ఇదమేత్థ నిదానవచనే పయోజననిదస్సనం.
Apica satthu pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ, tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavā’’ti ca iminā padena vibhāvitanti veditabbaṃ. ‘‘Bhagavā’’ti ca iminā tathāgatassa rāgadosamohādi-sabbasaṃkilesamaladuccaritādidosappahānadīpanena vacanena anaññasādhāraṇasuparisuddhañāṇakaruṇādiguṇavisesayogaparidīpanena tato eva sabbasattuttamabhāvadīpanena ayamattho sabbathā pakāsito hotīti. Idamettha nidānavacane payojananidassanaṃ.
నిక్ఖిత్తస్సాతి దేసితస్స. దేసనాపి హి దేసేతబ్బస్స సీలాదిఅత్థస్స వినేయ్యసన్తానేసు నిక్ఖిపనతో ‘‘నిక్ఖేపో’’తి వుచ్చతీతి ‘‘సుత్తనిక్ఖేపం తావ విచారేత్వా వుచ్చమానా పాకటా హోతీ’’తి సామఞ్ఞతో భగవతో దేసనాయ సముట్ఠానస్స విభాగం దస్సేత్వా ‘‘ఏత్థాయం దేసనా ఏవంసముట్ఠానా’’తి దేసనాయ సముట్ఠానే దస్సితే సుత్తస్స సమ్మదేవ నిదానపరిజాననేన వణ్ణనాయ సువిఞ్ఞేయ్యత్తా వుత్తం. తతో హేట్ఠా ‘‘కస్మా భగవతా పటిచ్చసముప్పాదవసేనేవ దేసనా ఆరద్ధా’’తి కేనచి చోదనాయ కతాయ ‘‘పరజ్ఝాసయోయం సుత్తనిక్ఖేపో’’తి పరిహారో సుకథితో హోతి. తత్థ యథా అనేకసతఅనేకసహస్సభేదానిపి సుత్తన్తాని సంకిలేసభాగియాదిపధాననయేన సోళసవిధతం నాతివత్తన్తి, ఏవం అత్తజ్ఝాసయాదిసుత్తనిక్ఖేపవసేన చతుబ్బిధభావన్తి ఆహ ‘‘చత్తారో హి సుత్తనిక్ఖేపా’’తి. ఏత్థ చ యథా అత్తజ్ఝాసయస్స అట్ఠుప్పత్తియా చ పరజ్ఝాసయపుచ్ఛాహి సద్ధిం సంసగ్గభేదో సమ్భవతి ‘‘అత్తజ్ఝాసయో చ పరజ్ఝాసయో చ, అత్తజ్ఝాసయో చ పుచ్ఛావసికో చ, అత్తజ్ఝాసయో చ పరజ్ఝాసయో చ పుచ్ఛావసికో చ, అట్ఠుప్పత్తికో చ పరజ్ఝాసయో చ, అట్ఠుప్పత్తికో చ పుచ్ఛావసికో చ, అట్ఠుప్పత్తికో చ పరజ్ఝాసయో చ పుచ్ఛావసికో చా’’తి అజ్ఝాసయపుచ్ఛానుసన్ధిసమ్భవతో, ఏవం యదిపి అట్ఠుప్పత్తియా అజ్ఝాసయేనపి సంసగ్గభేదో సమ్భవతి, అత్తజ్ఝాసయాదీహి పన పురతో ఠితేహి అట్ఠుప్పత్తియా సంసగ్గో నత్థీతి. నయిధ నిరవసేసో విత్థారనయో సమ్భవతీతి ‘‘చత్తారో హి సుత్తనిక్ఖేపా’’తి వుత్తం. తదన్తోగధత్తా వా సమ్భవన్తానం సేసనిక్ఖేపానం మూలనిక్ఖేపవసేన చత్తారోవ దస్సితా, తథాదస్సనఞ్చేత్థ అయం సంసగ్గభేదో గహేతబ్బోతి.
Nikkhittassāti desitassa. Desanāpi hi desetabbassa sīlādiatthassa vineyyasantānesu nikkhipanato ‘‘nikkhepo’’ti vuccatīti ‘‘suttanikkhepaṃ tāva vicāretvā vuccamānā pākaṭā hotī’’ti sāmaññato bhagavato desanāya samuṭṭhānassa vibhāgaṃ dassetvā ‘‘etthāyaṃ desanā evaṃsamuṭṭhānā’’ti desanāya samuṭṭhāne dassite suttassa sammadeva nidānaparijānanena vaṇṇanāya suviññeyyattā vuttaṃ. Tato heṭṭhā ‘‘kasmā bhagavatā paṭiccasamuppādavaseneva desanā āraddhā’’ti kenaci codanāya katāya ‘‘parajjhāsayoyaṃ suttanikkhepo’’ti parihāro sukathito hoti. Tattha yathā anekasataanekasahassabhedānipi suttantāni saṃkilesabhāgiyādipadhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhabhāvanti āha ‘‘cattāro hi suttanikkhepā’’ti. Ettha ca yathā attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāhi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati ‘‘attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca, attajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca, aṭṭhuppattiko ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca pucchāvasiko cā’’ti ajjhāsayapucchānusandhisambhavato, evaṃ yadipi aṭṭhuppattiyā ajjhāsayenapi saṃsaggabhedo sambhavati, attajjhāsayādīhi pana purato ṭhitehi aṭṭhuppattiyā saṃsaggo natthīti. Nayidha niravaseso vitthāranayo sambhavatīti ‘‘cattāro hi suttanikkhepā’’ti vuttaṃ. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattārova dassitā, tathādassanañcettha ayaṃ saṃsaggabhedo gahetabboti.
తత్రాయం వచనత్థో – నిక్ఖిపీయతీతి నిక్ఖేపో, సుత్తం ఏవ నిక్ఖేపో సుత్తనిక్ఖేపో. అథ వా నిక్ఖిపనం నిక్ఖేపో, సుత్తస్స నిక్ఖేపో సుత్తనిక్ఖేపో, సుత్తదేసనాతి అత్థో. అత్తనో అజ్ఝాసయో అత్తజ్ఝాసయో, సో అస్స అత్థి కారణభూతోతి అత్తజ్ఝాసయో. అత్తనో అజ్ఝాసయో ఏతస్సాతి వా అత్తజ్ఝాసయో. పరజ్ఝాసయేపి ఏసేవ నయో. పుచ్ఛాయ వసేన పవత్తధమ్మో ఏతస్స అత్థీతి, పుచ్ఛావసికో. సుత్తదేసనాయ వత్థుభూతస్స అత్థస్స ఉప్పత్తి అత్థుప్పత్తి, అత్థుప్పత్తియేవ అట్ఠుప్పత్తి, సా ఏతస్స అత్థీతి అట్ఠుప్పత్తికో. అథ వా నిక్ఖిపీయతి సుత్తం ఏతేనాతి సుత్తనిక్ఖేపో, అత్తజ్ఝాసయాది ఏవ. ఏతస్మిం పన అత్థవికప్పే అత్తనో అజ్ఝాసయో అత్తజ్ఝాసయో. పరేసం అజ్ఝాసయో పరజ్ఝాసయో. పుచ్ఛీయతీతి పుచ్ఛా, పుచ్ఛిత్వా ఞాతబ్బో అత్థో. తస్స పుచ్ఛావసేన పవత్తం ధమ్మపటిగ్గాహకానం వచనం పుచ్ఛావసికం, తదేవ నిక్ఖేపసద్దాపేక్ఖాయ పుల్లిఙ్గవసేన ‘‘పుచ్ఛావసికో’’తి వుత్తం. తథా అట్ఠుప్పత్తి ఏవ అట్ఠుప్పత్తికోతి ఏవమ్పేత్థ అత్థో వేదితబ్బో.
Tatrāyaṃ vacanattho – nikkhipīyatīti nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhepo. Atha vā nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo. Attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vasena pavattadhammo etassa atthīti, pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti suttanikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitvā ñātabbo attho. Tassa pucchāvasena pavattaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasikaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pulliṅgavasena ‘‘pucchāvasiko’’ti vuttaṃ. Tathā aṭṭhuppatti eva aṭṭhuppattikoti evampettha attho veditabbo.
అపిచేత్థ పరేసం ఇన్ద్రియపరిపాకాదికారణనిరపేక్ఖత్తా అత్తజ్ఝాసయస్స విసుం సుత్తనిక్ఖేపభావో యుత్తో కేవలం అత్తనో అజ్ఝాసయేనేవ ధమ్మతన్తిఠపనత్థం పవత్తితదేసనత్తా. పరజ్ఝాసయపుచ్ఛావసికానం పన పరేసం అజ్ఝాసయపుచ్ఛానం దేసనాపవత్తిహేతుభూతానం ఉప్పత్తియం పవత్తితానం కథం అట్ఠుప్పత్తియం అనవరోధో, పుచ్ఛావసికఅట్ఠుప్పత్తికానం వా పరజ్ఝాసయానురోధేన పవత్తితానం కథం పరజ్ఝాసయే అనవరోధోతి? న చోదేతబ్బమేతం. పరేసఞ్హి అభినీహారపరిపుచ్ఛాదివినిముత్తస్సేవ సుత్తదేసనాకారణుప్పాదస్స అట్ఠుప్పత్తిభావేన గహితత్తా పరజ్ఝాసయపుచ్ఛావసికానం విసుం గహణం. తథా హి బ్రహ్మజాలధమ్మదాయాదసుత్తాదీనం వణ్ణావణ్ణఆమిసుప్పాదాదిదేసనానిమిత్తం ‘‘అట్ఠుప్పత్తీ’’తి వుచ్చతి. పరేసం పుచ్ఛం వినా అజ్ఝాసయం ఏవ నిమిత్తం కత్వా దేసితో పరజ్ఝాసయో, పుచ్ఛావసేన ఏవ దేసితో పుచ్ఛావసికోతి పాకటోవాయమత్థోతి. అత్తనో అజ్ఝాసయేనేవ కథేతి ధమ్మతన్తిఠపనత్థన్తి దట్ఠబ్బం. దసబలసుత్తన్తహారకోతి దసబలవగ్గే అనుపుబ్బేన నిక్ఖిత్తానం సుత్తానం ఆవలి, తథా చన్దోపమహారకాదయో.
Apicettha paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā. Parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathaṃ aṭṭhuppattiyaṃ anavarodho, pucchāvasikaaṭṭhuppattikānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? Na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinimuttasseva suttadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanānimittaṃ ‘‘aṭṭhuppattī’’ti vuccati. Paresaṃ pucchaṃ vinā ajjhāsayaṃ eva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena eva desito pucchāvasikoti pākaṭovāyamatthoti. Attano ajjhāsayeneva katheti dhammatantiṭhapanatthanti daṭṭhabbaṃ. Dasabalasuttantahārakoti dasabalavagge anupubbena nikkhittānaṃ suttānaṃ āvali, tathā candopamahārakādayo.
విముత్తిపరిపాచనీయా ధమ్మా సద్ధిన్ద్రియాదయో. అజ్ఝాసయన్తి అధిముత్తిం. ఖన్తిన్తి దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తిం. మనన్తి చిత్తం. అభినీహారన్తి పణిధానం. బుజ్ఝనభావన్తి బుజ్ఝనసభావం, పటివిజ్ఝనాకారం వా.
Vimuttiparipācanīyā dhammā saddhindriyādayo. Ajjhāsayanti adhimuttiṃ. Khantinti diṭṭhinijjhānakkhantiṃ. Mananti cittaṃ. Abhinīhāranti paṇidhānaṃ. Bujjhanabhāvanti bujjhanasabhāvaṃ, paṭivijjhanākāraṃ vā.
ఉగ్ఘటితఞ్ఞూతి ఉగ్ఘటనం నామ ఞాణుగ్ఘటనం, ఞాణేన ఉగ్ఘటితమత్తే ఏవ ధమ్మం జానాతీతి అత్థో. విపఞ్చితం విత్థారితమేవ అత్థం జానాతీతి విపఞ్చితఞ్ఞూ. ఉద్దేసాదీహి నేతబ్బోతి నేయ్యో. బ్యఞ్జనపదం పరమం అస్సాతి పదపరమో. సహ ఉదాహటవేలాయాతి ఉదాహారధమ్మస్స ఉద్దేసే ఉదాహటమత్తే ఏవ. ధమ్మాభిసమయోతి చతుసచ్చధమ్మస్స ఞాణేన సద్ధిం అభిసమాయోగో. అయం వుచ్చతీతి అయం ‘‘చత్తారో సతిపట్ఠానా’’తిఆదినా నయేన సంఖిత్తేన మాతికాయ ఠపియమానాయ దేసనానుసారేన ఞాణం పేసేత్వా అరహత్తం గణ్హితుం సమత్థో పుగ్గలో ‘‘ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ’’తి వుచ్చతి. అయం వుచ్చతీతి అయం సంఖిత్తేన మాతికం ఠపేత్వా విత్థారేన అత్థే విభజియమానే అరహత్తం పాపుణితుం సమత్థో పుగ్గలో ‘‘విపఞ్చితఞ్ఞూ’’తి వుచ్చతి. ఉద్దేసతోతి ఉద్దేసహేతు, ఉద్దిసన్తస్స ఉద్దిసాపేన్తస్స వాతి అత్థో, ‘‘ఉద్దిసతో’’తిపి పాఠో, అయమేవత్థో. పరిపుచ్ఛతోతి పరిపుచ్ఛన్తస్స. అనుపుబ్బేన ధమ్మాభిసమయో హోతీతి అనుక్కమేన అరహత్తప్పత్తి హోతి. న తాయ జాతియా ధమ్మాభిసమయో హోతీతి తేన అత్తభావేన మగ్గం వా ఫలం వా అన్తమసో ఝానం వా విపస్సనం వా నిబ్బత్తేతుం న సక్కోతి. అయం వుచ్చతీతి అయం పుగ్గలో బ్యఞ్జనపదమేవ పరమం కత్వా ఠితత్తా ‘‘పదపరమో’’తి వుచ్చతి.
Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇena ugghaṭitamatte eva dhammaṃ jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Uddesādīhi netabboti neyyo. Byañjanapadaṃ paramaṃ assāti padaparamo. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāradhammassa uddese udāhaṭamatte eva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamāyogo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa uddisāpentassa vāti attho, ‘‘uddisato’’tipi pāṭho, ayamevattho. Paripucchatoti paripucchantassa. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo byañjanapadameva paramaṃ katvā ṭhitattā ‘‘padaparamo’’ti vuccati.
ఏకచరాతి వివేకాభిరతియా ఏకవిహారినో. ద్విచరాతి ద్వే ఏకజ్ఝాసయా హుత్వా ఞాణచరియాదివసేన విచరన్తా. ఏస నయో సేసేసు. సత్తసుఞ్ఞతాపకాసనేన సుఞ్ఞతం. తతో ఏవ సణ్హం సుఖుమం. ‘‘పరేసం అజ్ఝాసయవసేన భగవా ఇదం సుత్తం ఆరభీ’’తి వత్వా తే పన ‘‘పరే’’తి వుత్తపుగ్గలా అపరికమ్మికా సుపరిసోధితపుబ్బభాగపటిపదా చాతి దువిధా, తదుభయేసు సత్థు పటిపత్తిం ఉపమాముఖేన పకాసేన్తో యథా హీతిఆదిమాహ. రూపం న సముట్ఠాపేతి లిఖనవసేన న ఉప్పాదేతి. అకతాభినివేసన్తి విపస్సనాభావనాయ అకతానుయోగం. సీల…పే॰… సమ్పదాయాతి అసమాదిన్నసీలం సీలసమ్పదాయ, సుపరిసుద్ధసీలం సమాధిసమ్పదాయ, అనుజుకతదిట్ఠిజుకమ్మం దిట్ఠిసమ్పదాయ యోజేన్తోతి యోజనా.
Ekacarāti vivekābhiratiyā ekavihārino. Dvicarāti dve ekajjhāsayā hutvā ñāṇacariyādivasena vicarantā. Esa nayo sesesu. Sattasuññatāpakāsanena suññataṃ. Tato eva saṇhaṃ sukhumaṃ. ‘‘Paresaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhī’’ti vatvā te pana ‘‘pare’’ti vuttapuggalā aparikammikā suparisodhitapubbabhāgapaṭipadā cāti duvidhā, tadubhayesu satthu paṭipattiṃ upamāmukhena pakāsento yathā hītiādimāha. Rūpaṃ na samuṭṭhāpeti likhanavasena na uppādeti. Akatābhinivesanti vipassanābhāvanāya akatānuyogaṃ. Sīla…pe… sampadāyāti asamādinnasīlaṃ sīlasampadāya, suparisuddhasīlaṃ samādhisampadāya, anujukatadiṭṭhijukammaṃ diṭṭhisampadāya yojentoti yojanā.
యన్తి యం పుబ్బభాగపటిపదం సన్ధాయ. సీలన్తి చతుపారిసుద్ధిసీలం. దిట్ఠి చాతి కమ్మస్సకతాదిట్ఠి చేవ కమ్మపథసమ్మాదిట్ఠి చ. తివిధేనాతి అజ్ఝత్తం బహిద్ధా అజ్ఝత్తబహిద్ధాతి ఏవం విసయభావతో తిప్పకారేన. యథావుత్తదిట్ఠివిసుద్ధియా విసేసపచ్చయం సీలంయేవ భావనాయ అధిట్ఠానన్తి వుత్తం ‘‘సీలం నిస్సాయ సీలే పతిట్ఠాయా’’తి.
Yanti yaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ sandhāya. Sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Diṭṭhi cāti kammassakatādiṭṭhi ceva kammapathasammādiṭṭhi ca. Tividhenāti ajjhattaṃ bahiddhā ajjhattabahiddhāti evaṃ visayabhāvato tippakārena. Yathāvuttadiṭṭhivisuddhiyā visesapaccayaṃ sīlaṃyeva bhāvanāya adhiṭṭhānanti vuttaṃ ‘‘sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāyā’’ti.
సుధన్తసువణ్ణం అపగతసబ్బకాళకం. చతురస్సాదిధోతో సుపరిమజ్జితమణిక్ఖన్ధో. పచ్చయధమ్మానం అవిజ్జాదీనం తస్స తస్స పచ్చయుప్పన్నస్స హేతుపచ్చయాదిభావో పచ్చయాకారో. సో పన అత్థతో అవిజ్జా ఏవాతి ఆహ ‘‘పటిచ్చసముప్పాదన్తి పచ్చయాకార’’న్తి. తేనాహ ‘‘పచ్చయాకారో హీ’’తిఆది.
Sudhantasuvaṇṇaṃ apagatasabbakāḷakaṃ. Caturassādidhoto suparimajjitamaṇikkhandho. Paccayadhammānaṃ avijjādīnaṃ tassa tassa paccayuppannassa hetupaccayādibhāvo paccayākāro. So pana atthato avijjā evāti āha ‘‘paṭiccasamuppādanti paccayākāra’’nti. Tenāha ‘‘paccayākāro hī’’tiādi.
కామం వో-సద్దో పదపరట్ఠితో పటియోగీఅత్థవిసేసవాచకో, నామపరభూతో పన తం తం కత్తుకమ్మకరణాదిసాధనవిసిట్ఠమేవ పబోధేతి, హి-నిపాతపరభూతో పన వచనాలఙ్కారమత్తమేవాతి ఆహ ‘‘వోతి…పే॰… దిస్సతీ’’తి. తందేసనన్తి తస్స పటిచ్చసముప్పాదస్స దేసనం. సా హి ఇధ త-సద్దేన పచ్చామసీయతి. ‘‘సుణాథా’’తి సోతవిఞ్ఞేయ్యతావచనతో న కేవలం పటిచ్చసముప్పాదో.
Kāmaṃ vo-saddo padaparaṭṭhito paṭiyogīatthavisesavācako, nāmaparabhūto pana taṃ taṃ kattukammakaraṇādisādhanavisiṭṭhameva pabodheti, hi-nipātaparabhūto pana vacanālaṅkāramattamevāti āha ‘‘voti…pe… dissatī’’ti. Taṃdesananti tassa paṭiccasamuppādassa desanaṃ. Sā hi idha ta-saddena paccāmasīyati. ‘‘Suṇāthā’’ti sotaviññeyyatāvacanato na kevalaṃ paṭiccasamuppādo.
ఏకత్థమేతం పదం క-సద్దేన పదవడ్ఢనమత్తస్స కతత్తా, తస్మా సాధుసద్దస్స కతో అత్థుద్ధారో సాధుకసద్దస్సపి కతో ఏవ హోతీతి అధిప్పాయో. సాధు భన్తేతి యాచామహం భన్తేతి అయమేత్థ అత్థోతి ఆహ ‘‘ఆయాచనే’’తి. పున సాధు భన్తేతి ఏవం భన్తేతి అయమేత్థ అత్థోతి ఆహ ‘‘సమ్పటిచ్ఛనే’’తి. సాధు సాధూతి అహో అహోతి అయమేత్థ అత్థోతి వుత్తం ‘‘సమ్పహంసనే’’తి. సాధు ధమ్మరుచీతి పుఞ్ఞకామో సున్దరోతి అత్థో. పఞ్ఞాణవాతి పఞ్ఞవా. అద్దుబ్భోతి అదూసకో. దళ్హీకమ్మేతి థిరీకరణే సక్కచ్చకిరియాయం. ఆణత్తియన్తి ఆణాపనే. ‘‘సుణాథ సాధుకం మనసి కరోథా’’తి హి వుత్తే సాధుకసద్దేన సవనమనసికారానం సక్కచ్చకిరియా వియ తదాణాపనమ్పి వుత్తం హోతి. ఆయాచనత్థతా వియ చస్స ఆణాపనత్థతా వేదితబ్బా.
Ekatthametaṃ padaṃ ka-saddena padavaḍḍhanamattassa katattā, tasmā sādhusaddassa kato atthuddhāro sādhukasaddassapi kato eva hotīti adhippāyo. Sādhu bhanteti yācāmahaṃ bhanteti ayamettha atthoti āha ‘‘āyācane’’ti. Puna sādhu bhanteti evaṃ bhanteti ayamettha atthoti āha ‘‘sampaṭicchane’’ti. Sādhu sādhūti aho ahoti ayamettha atthoti vuttaṃ ‘‘sampahaṃsane’’ti. Sādhu dhammarucīti puññakāmo sundaroti attho. Paññāṇavāti paññavā. Addubbhoti adūsako. Daḷhīkammeti thirīkaraṇe sakkaccakiriyāyaṃ. Āṇattiyanti āṇāpane. ‘‘Suṇātha sādhukaṃ manasi karothā’’ti hi vutte sādhukasaddena savanamanasikārānaṃ sakkaccakiriyā viya tadāṇāpanampi vuttaṃ hoti. Āyācanatthatā viya cassa āṇāpanatthatā veditabbā.
ఇదానేత్థ ఏవం యోజనా వేదితబ్బాతి సమ్బన్ధో. సోతిన్ద్రియవిక్ఖేపనివారణం సవనే నియోజనవసేన కిరియన్తరపటిసేధనభావతో, సోతం ఓదహథాతి హి అత్థో. మనిన్ద్రియవిక్ఖేపనివారణం అఞ్ఞచిన్తాపటిసేధనతో. పురిమన్తి ‘‘సుణాథా’’తి పదం. ఏత్థాతి ‘‘సుణాథ, మనసి కరోథా’’తి పదద్వయే, ఏతస్మిం వా అధికారే. బ్యఞ్జనవిపల్లాసగ్గాహనివారణం సోతద్వారే విక్ఖేపపటిబాహకత్తా. న హి యాథావతో సుణన్తస్స సద్దతో విపల్లాసగ్గాహో హోతి. అత్థవిపల్లాసగ్గాహనివారణం మనిన్ద్రియవిక్ఖేపపటిబాహకత్తా. న హి సక్కచ్చం ధమ్మం ఉపధారేన్తస్స అత్థవిపల్లాసగ్గాహో హోతి. ధమ్మస్సవనే నియోజేతి ‘‘సుణాథా’’తి విదహనతో. ధారణూపపరిక్ఖాసూతి ఏత్థ ఉపపరిక్ఖగ్గహణేనేవ తులనతీరణాదికే దిట్ఠియా చ సుప్పటివేధం సఙ్గణ్హాతి. సబ్యఞ్జనోతి ఏత్థ యథాధిప్పేతమత్థం బ్యఞ్జయతీతి బ్యఞ్జనం, సభావనిరుత్తి. సహ బ్యఞ్జనేహీతి సబ్యఞ్జనో, బ్యఞ్జనసమ్పన్నోతి అత్థో. అరణీయతో ఉపగన్తబ్బతో అత్థో, చతుపారిసుద్ధిసీలాదికో. సహ అత్థేనాతి సాత్థో, అత్థసమ్పన్నోతి అత్థో. ధమ్మగమ్భీరోతిఆదీసు ధమ్మో నామ తన్తి. దేసనా నామ తస్సా మనసా వవత్థపితాయ తన్తియా దేసనా కథనం. అత్థో నామ తన్తియా అత్థో. పటివేధో నామ తన్తియా తన్తిఅత్థస్స చ యథాభూతావబోధో. యస్మా చేతే ధమ్మదేసనాఅత్థపటివేధా ససాదీహి వియ మహాసముద్దో మన్దబుద్ధీహి దుక్ఖోగాళ్హా అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠా చ, తస్మా గమ్భీరా. తేన వుత్తం ‘‘యస్మా అయం ధమ్మో…పే॰… సాధుకం మనసి కరోథా’’తి.
Idānettha evaṃ yojanā veditabbāti sambandho. Sotindriyavikkhepanivāraṇaṃ savane niyojanavasena kiriyantarapaṭisedhanabhāvato, sotaṃ odahathāti hi attho. Manindriyavikkhepanivāraṇaṃ aññacintāpaṭisedhanato. Purimanti ‘‘suṇāthā’’ti padaṃ. Etthāti ‘‘suṇātha, manasi karothā’’ti padadvaye, etasmiṃ vā adhikāre. Byañjanavipallāsaggāhanivāraṇaṃ sotadvāre vikkhepapaṭibāhakattā. Na hi yāthāvato suṇantassa saddato vipallāsaggāho hoti. Atthavipallāsaggāhanivāraṇaṃ manindriyavikkhepapaṭibāhakattā. Na hi sakkaccaṃ dhammaṃ upadhārentassa atthavipallāsaggāho hoti. Dhammassavane niyojeti ‘‘suṇāthā’’ti vidahanato. Dhāraṇūpaparikkhāsūti ettha upaparikkhaggahaṇeneva tulanatīraṇādike diṭṭhiyā ca suppaṭivedhaṃ saṅgaṇhāti. Sabyañjanoti ettha yathādhippetamatthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, sabhāvanirutti. Saha byañjanehīti sabyañjano, byañjanasampannoti attho. Araṇīyato upagantabbato attho, catupārisuddhisīlādiko. Saha atthenāti sāttho, atthasampannoti attho. Dhammagambhīrotiādīsu dhammo nāma tanti. Desanā nāma tassā manasā vavatthapitāya tantiyā desanā kathanaṃ. Attho nāma tantiyā attho. Paṭivedho nāma tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Yasmā cete dhammadesanāatthapaṭivedhā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Tena vuttaṃ ‘‘yasmā ayaṃ dhammo…pe… sādhukaṃ manasi karothā’’ti.
ఏత్థ చ పటివేధస్స దుక్కరభావతో ధమ్మత్థానం దేసనాఞాణస్స దుక్కరభావతో దేసనాయ దుక్ఖోగాహతా, పటివేధస్స పన ఉప్పాదేతుం అసక్కుణేయ్యత్తా తబ్బిసయఞాణుప్పత్తియా చ దుక్కరభావతో దుక్ఖోగాహతా వేదితబ్బా. దేసనం నామ ఉద్దిసనం సఙ్ఖేపదస్సనసదిసం. తథా హి విభఙ్గసుత్తే ‘‘దేసేస్సామీ’’తి వత్వా పున ‘‘భాసిస్సామీ’’తి వుత్తం. తస్స నిద్దిసనం భాసనన్తి ఇధాధిప్పేతన్తి ఆహ ‘‘విత్థారతోపి నం భాసిస్సామీతి వుత్తం హోతీ’’తి. పరిబ్యత్తం కథనం వా భాసనం.
Ettha ca paṭivedhassa dukkarabhāvato dhammatthānaṃ desanāñāṇassa dukkarabhāvato desanāya dukkhogāhatā, paṭivedhassa pana uppādetuṃ asakkuṇeyyattā tabbisayañāṇuppattiyā ca dukkarabhāvato dukkhogāhatā veditabbā. Desanaṃ nāma uddisanaṃ saṅkhepadassanasadisaṃ. Tathā hi vibhaṅgasutte ‘‘desessāmī’’ti vatvā puna ‘‘bhāsissāmī’’ti vuttaṃ. Tassa niddisanaṃ bhāsananti idhādhippetanti āha ‘‘vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hotī’’ti. Paribyattaṃ kathanaṃ vā bhāsanaṃ.
సాళికాయివ నిగ్ఘోసోతి సాళికాయ ఆలాపో వియ మధురో కణ్ణసుఖో పేమనీయో. పటిభానం సద్దో. ఉదీరయీతి ఉచ్చారీయతి, వుచ్చతీతి అత్థో. ఏవం వుత్తే ఉస్సాహజాతాతి ఏవం ‘‘సుణాథ సాధుకం మనసి కరోథ, భాసిస్సామీ’’తి వుత్తే ‘‘న కిర సత్థా సఙ్ఖేపేనేవ దేసేస్సతి, విత్థారేనపి భాసిస్సతీ’’తి సఞ్జాతుస్సాహా హట్ఠతుట్ఠా హుత్వా.
Sāḷikāyiva nigghosoti sāḷikāya ālāpo viya madhuro kaṇṇasukho pemanīyo. Paṭibhānaṃ saddo. Udīrayīti uccārīyati, vuccatīti attho. Evaṃ vutte ussāhajātāti evaṃ ‘‘suṇātha sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī’’ti vutte ‘‘na kira satthā saṅkhepeneva desessati, vitthārenapi bhāsissatī’’ti sañjātussāhā haṭṭhatuṭṭhā hutvā.
కతమోతి తస్స పదస్స సామఞ్ఞతో పుచ్ఛాభావో ఞాయతి, న విసేసతోతి తస్స పుచ్ఛావిసేసభావం కథేన్తో ‘‘కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛా’’తి వత్వా తేనేవ పసఙ్గేన మహానిద్దేసే ఆగతా సబ్బాపి పుచ్ఛా అత్థుద్ధారనయేన దస్సేతి ‘‘పఞ్చవిధా హి పుచ్ఛా’’తిఆదినా. తత్థ అదిట్ఠం జోతేతి ఏతాయాతి అదిట్ఠజోతనా. దిట్ఠం సంసన్దీయతి ఏతాయాతి దిట్ఠసంసన్దనా. సంసన్దనఞ్చేత్థ సాకచ్ఛావసేన వినిచ్ఛయకరణం. విమతిం ఛిన్దతి ఏతాయాతి విమతిచ్ఛేదనా. అనుమతియా పుచ్ఛనం అనుమతిపుచ్ఛా. ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ భిక్ఖవే’’తిఆదిపుచ్ఛాయ హి ‘‘కా తుమ్హాకం అనుమతీ’’తి అనుమతి పుచ్ఛితా హోతి. కథేతుకమ్యతా కథేతుకమ్యతాయ.
Katamoti tassa padassa sāmaññato pucchābhāvo ñāyati, na visesatoti tassa pucchāvisesabhāvaṃ kathento ‘‘kathetukamyatāpucchā’’ti vatvā teneva pasaṅgena mahāniddese āgatā sabbāpi pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pañcavidhā hi pucchā’’tiādinā. Tattha adiṭṭhaṃ joteti etāyāti adiṭṭhajotanā. Diṭṭhaṃ saṃsandīyati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā. Saṃsandanañcettha sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimatiṃ chindati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchanaṃ anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatā kathetukamyatāya.
లక్ఖణన్తి ఞాతుం పుచ్ఛితో యో కోచి సభావో. అఞ్ఞాతన్తి యేన కేనచి ఞాణేన అఞ్ఞాతభావమాహ. అదిట్ఠన్తి దస్సనభూతేన ఞాణేన చక్ఖునా వియ న దిట్ఠతం. అతులితన్తి ‘‘ఏత్తకం ఇద’’న్తి తులనభూతేన ఞాణేన న తులితతం. అతీరితన్తి తీరణభూతేన ఞాణేన అకతఞాణకిరియాసమాపనతం. అవిభూతన్తి ఞాణస్స అపాకటభావం. అవిభావితన్తి ఞాణేన అపాకటీకతభావం.
Lakkhaṇanti ñātuṃ pucchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvamāha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena ñāṇena cakkhunā viya na diṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulanabhūtena ñāṇena na tulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena ñāṇena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ.
పఞ్చసు పుచ్ఛాసు యా బుద్ధానం సబ్బతో న సన్తి, తా దస్సేత్వా ఇధాధిప్పేతపుచ్ఛం నిగమేతుం ‘‘తత్థా’’తిఆది వుత్తం. తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ. యది పటిచ్చసముప్పాదో పచ్చయాకారో, అథ కస్మా భగవతా పటిచ్చసముప్పాదదేసనాయ సఙ్ఖారాదయో పచ్చయుప్పన్నా కథితాతి ఆహ ‘‘ఏత్థ చా’’తిఆది. పచ్చయుప్పన్నమ్పి కథేతి పచ్చయుప్పన్నదస్సనేన పచ్చయధమ్మానం పచ్చయభావస్స కథితభావతో. ఆహారవగ్గస్సాతిఆది ‘‘పచ్చయాకారో పటిచ్చసముప్పాదో’’తి దస్సనత్థం వుత్తం. ‘‘సమ్భవన్తీ’’తి పాళియం పరతో వుత్తం కిరియాపదం ఆనేత్వా యోజేతి, అఞ్ఞథా సఙ్ఖారా కిం కతాతి వా కరోన్తీతి వా న ఞాయేయ్య. పవత్తియా అనులోమతో ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా’’తిఆదికా అనులోమపటిచ్చసముప్పాదకథా.
Pañcasu pucchāsu yā buddhānaṃ sabbato na santi, tā dassetvā idhādhippetapucchaṃ nigametuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva. Yadi paṭiccasamuppādo paccayākāro, atha kasmā bhagavatā paṭiccasamuppādadesanāya saṅkhārādayo paccayuppannā kathitāti āha ‘‘ettha cā’’tiādi. Paccayuppannampi katheti paccayuppannadassanena paccayadhammānaṃ paccayabhāvassa kathitabhāvato. Āhāravaggassātiādi ‘‘paccayākāro paṭiccasamuppādo’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Sambhavantī’’ti pāḷiyaṃ parato vuttaṃ kiriyāpadaṃ ānetvā yojeti, aññathā saṅkhārā kiṃ katāti vā karontīti vā na ñāyeyya. Pavattiyā anulomato ‘‘avijjāpaccayā’’tiādikā anulomapaṭiccasamuppādakathā.
‘‘అవిజ్జాయ త్వేవా’’తిఆదికా పన తస్స విలోమతో పటిలోమకథా. అచ్చన్తమేవ సఙ్ఖారే విరజ్జతి ఏతేనాతి విరాగో, మగ్గో. అసేసనిరోధాతి అసేసేత్వా నిరోధా సముచ్ఛిన్దనా. ఏవం నిరోధానన్తి ఏవం అనుప్పాదనిరోధేన నిరుద్ధానం సఙ్ఖారానం నిరోధా. ఇతి అవిజ్జాదీనం నిరోధవచనేన అరహత్తం వదతి. సకలస్సాతి అనవసేసస్స. సత్తవిరహితస్సాతి పరపరికప్పితజీవరహితస్స. వినివత్తేత్వాతి అనుప్పాదనిరోధదస్సనవసేన విపరివత్తేత్వా.
‘‘Avijjāya tvevā’’tiādikā pana tassa vilomato paṭilomakathā. Accantameva saṅkhāre virajjati etenāti virāgo, maggo. Asesanirodhāti asesetvā nirodhā samucchindanā. Evaṃ nirodhānanti evaṃ anuppādanirodhena niruddhānaṃ saṅkhārānaṃ nirodhā. Iti avijjādīnaṃ nirodhavacanena arahattaṃ vadati. Sakalassāti anavasesassa. Sattavirahitassāti paraparikappitajīvarahitassa. Vinivattetvāti anuppādanirodhadassanavasena viparivattetvā.
అత్తమనాతి పీతిసోమనస్సేన గహితచిత్తా. తథాభూతా చ హట్ఠచిత్తా నామ హోన్తీతి ఆహ ‘‘తుట్ఠచిత్తా’’తి. ‘‘తస్స వచనం అభినన్దితబ్బ’’న్తి ఏత్థ అభినన్దనసద్దో అనుమోదనత్థో. ‘‘అభినన్దిత్వా’’తి ఏత్థ సమ్పటిచ్ఛనత్థో. ఇధ పన ఉభయత్థోపి వట్టతీతి ఆహ ‘‘అనుమోదింసు చేవ సమ్పటిచ్ఛింసు చా’’తి.
Attamanāti pītisomanassena gahitacittā. Tathābhūtā ca haṭṭhacittā nāma hontīti āha ‘‘tuṭṭhacittā’’ti. ‘‘Tassa vacanaṃ abhinanditabba’’nti ettha abhinandanasaddo anumodanattho. ‘‘Abhinanditvā’’ti ettha sampaṭicchanattho. Idha pana ubhayatthopi vaṭṭatīti āha ‘‘anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cā’’ti.
పటిచ్చసముప్పాదసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / సంయుత్తనికాయ • Saṃyuttanikāya / ౧. పటిచ్చసముప్పాదసుత్తం • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / సంయుత్తనికాయ (అట్ఠకథా) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ౧. పటిచ్చసముప్పాదసుత్తవణ్ణనా • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā