| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
សំយុត្តនិកាយេ
Saṃyuttanikāye
និទានវគ្គ-អដ្ឋកថា
Nidānavagga-aṭṭhakathā
១. និទានសំយុត្តំ
1. Nidānasaṃyuttaṃ
១. ពុទ្ធវគ្គោ
1. Buddhavaggo
១. បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តវណ្ណនា
1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
១. ឯវំ មេ សុតន្តិ – និទានវគ្គេ បឋមំ បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តំ។ តត្រាយំ អនុបុព្ពបទវណ្ណនា – តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសីតិ, ឯត្ថ តត្រាតិ ទេសកាលបរិទីបនំ។ តញ្ហិ ‘‘យំ សមយំ វិហរតិ, តត្រ សមយេ, យស្មិញ្ច ជេតវនេ វិហរតិ, តត្រ ជេតវនេ’’តិ ទីបេតិ។ ភាសិតព្ពយុត្តេ វា ទេសកាលេ ទីបេតិ។ ន ហិ ភគវា អយុត្តេ ទេសេ កាលេ ច ធម្មំ ភាសតិ។ ‘‘អកាលោ ខោ តាវ ពាហិយា’’តិអាទិ (ឧទា. ១០) ចេត្ថ សាធកំ។ ខោតិ បទបូរណមត្តេ, អវធារណេ អាទិកាលត្ថេ វា និបាតោ។ ភគវាតិ លោកគរុទីបនំ។ ភិក្ខូតិ កថាសវនយុត្តបុគ្គលវចនំ។ អបិចេត្ថ ‘‘ភិក្ខកោតិ ភិក្ខុ, ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈូបគតោតិ ភិក្ខូ’’តិអាទិនា (បារា. ៤៥; វិភ. ៥១០) នយេន វចនត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អាមន្តេសីតិ អាលបិ, អភាសិ, សម្ពោធេសិ, អយមេត្ថ អត្ថោ។ អញ្ញត្រ បន ញាបនេបិ ហោតិ។ យថាហ – ‘‘អាមន្តយាមិ វោ, ភិក្ខវេ, បដិវេទយាមិ វោ, ភិក្ខវេ’’តិ។ បក្កោសនេបិ។ យថាហ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មម វចនេន សារិបុត្តំ អាមន្តេហី’’តិ (អ. និ. ៩.១១)។ ភិក្ខវោតិ អាមន្តនាការទីបនំ។ តញ្ច ភិក្ខនសីលតាទិគុណយោគសិទ្ធត្តា វុត្តំ។ ភិក្ខនសីលតាគុណយុត្តោបិ ហិ ភិក្ខុ, ភិក្ខនធម្មតាគុណយុត្តោបិ ភិក្ខនេ សាធុការិតាគុណយុត្តោបីតិ សទ្ទវិទូ មញ្ញន្តិ។ តេន ច តេសំ ភិក្ខនសីលតាទិគុណយោគសិទ្ធេន វចនេន ហីនាធិកជនសេវិតវុត្តិំ បកាសេន្តោ ឧទ្ធតទីនភាវនិគ្គហំ ករោតិ។ ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ ឥមិនា ច ករុណាវិប្ផារសោម្មហទយនយននិបាតបុព្ពង្គមេន វចនេន តេ អត្តនោ អភិមុខេ ករោន្តោ តេនេវ កថេតុកម្យតាទីបកេន នេសំ វចនេន សោតុកម្យតំ ជនេតិ, តេនេវ ច សម្ពោធនត្ថេន សាធុកំ មនសិការេបិ និយោជេតិ។ សាធុកំ មនសិការាយត្តា ហិ សាសនសម្បត្តិ។
1.Evaṃme sutanti – nidānavagge paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasuttaṃ. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā – tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesīti, ettha tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi ‘‘yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye, yasmiñca jetavane viharati, tatra jetavane’’ti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle ca dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte, avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhūpagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 510) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi, abhāsi, sambodhesi, ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11). Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca tesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitavuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhavo’’ti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano abhimukhe karonto teneva kathetukamyatādīpakena nesaṃ vacanena sotukamyataṃ janeti, teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ manasikārepi niyojeti. Sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampatti.
អបរេសុបិ ទេវមនុស្សេសុ វិជ្ជមានេសុ កស្មា ភិក្ខូយេវ អាមន្តេសីតិ ចេ? ជេដ្ឋសេដ្ឋាសន្នសទាសន្និហិតភាវតោ។ សព្ពបរិសសាធារណា ហិ ភគវតោ ធម្មទេសនា, បរិសាយ ជេដ្ឋា ភិក្ខូ បឋមំ ឧប្បន្នត្តា, សេដ្ឋា អនគារិយភាវំ អាទិំ កត្វា សត្ថុចរិយានុវិធាយកត្តា សកលសាសនបដិគ្គាហកត្តា ច, អាសន្នា តត្ថ និសិន្នេសុ សត្ថុសន្តិកត្តា, សទាសន្និហិតា សត្ថុសន្តិកាវចរត្តាតិ។ អបិច តេ ធម្មទេសនាយ ភាជនំ យថានុសិដ្ឋំ បដិបត្តិសព្ភាវតោ។ វិសេសតោ ច ឯកច្ចេ ភិក្ខូយេវ សន្ធាយ អយំ ទេសនាបីតិ ឯវំ អាមន្តេសិ។
Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā, parisāya jeṭṭhā bhikkhū paṭhamaṃ uppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu satthusantikattā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato. Visesato ca ekacce bhikkhūyeva sandhāya ayaṃ desanāpīti evaṃ āmantesi.
កិមត្ថំ បន ភគវា ធម្មំ ទេសេន្តោ បឋមំ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ, ន ធម្មមេវ ទេសេសីតិ? សតិជននត្ថំ។ ភិក្ខូ អញ្ញំ ចិន្តេន្តាបិ វិក្ខិត្តចិត្តាបិ ធម្មំ បច្ចវេក្ខន្តាបិ កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តាបិ និសិន្នា ហោន្តិ។ តេ អនាមន្តេត្វា ធម្មេ ទេសិយមានេ ‘‘អយំ ទេសនា កិំនិទានា កិំបច្ចយា កតមាយ អដ្ឋុប្បត្តិយា ទេសិតា’’តិ សល្លក្ខេតុំ អសក្កោន្តា ទុគ្គហិតំ វា គណ្ហេយ្យុំ, ន វា គណ្ហេយ្យុំ, តេន នេសំ សតិជននត្ថំ ភគវា បឋមំ អាមន្តេត្វា បច្ឆា ធម្មំ ទេសេតិ។
Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti. Te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ, tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.
ភទន្តេតិ គារវវចនមេតំ, សត្ថុនោ បដិវចនទានំ វា។ អបិចេត្ថ ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ វទមានោ ភគវា ភិក្ខូ អាលបតិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ វទមានា តេ ភគវន្តំ បច្ចាលបន្តិ។ តថា ហិ ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ ភគវា អាភាសតិ, ‘‘ភទន្តេ’’តិ បច្ចាភាសន្តិ។ ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ បដិវចនំ ទាបេតិ, ‘‘ភទន្តេ’’តិ បដិវចនំ ទេន្តិ។ តេ ភិក្ខូតិ យេ ភគវា អាមន្តេសិ, តេ។ ភគវតោ បច្ចស្សោសុន្តិ ភគវតោ អាមន្តនំ បតិអស្សោសុំ, អភិមុខា ហុត្វា សុណិំសុ សម្បដិច្ឆិំសុ បដិគ្គហេសុន្តិ អត្ថោ។ ភគវា ឯតទវោចាតិ, ភគវា ឯតំ ឥទានិ វត្តព្ពំ សកលសុត្តំ អវោច។ ឯត្តាវតា យំ អាយស្មតា អានន្ទេន អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នស្ស ពុទ្ធានំ ទេសនាញាណគម្ភីរភាវសំសូចកស្ស ឥមស្ស សុត្តស្ស សុខាវគាហណត្ថំ កាលទេសទេសកបរិសាបទេសប្បដិមណ្ឌិតំ និទានំ ភាសិតំ, តស្ស អត្ថវណ្ណនា សមត្តា។
Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā. Apicettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā hi ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ābhāsati, ‘‘bhadante’’ti paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ patiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti, bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ avoca. Ettāvatā yaṃ āyasmatā ānandena atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesappaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.
ឥទានិ បដិច្ចសមុប្បាទំ វោតិអាទិនា នយេន ភគវតា និក្ខិត្តស្ស សុត្តស្ស សំវណ្ណនាយ ឱកាសោ អនុប្បត្តោ។ សា បនេសា សុត្តវណ្ណនា យស្មា សុត្តនិក្ខេបំ វិចារេត្វា វុច្ចមានា បាកដា ហោតិ, តស្មា សុត្តនិក្ខេបំ តាវ វិចារេស្សាម។ ចត្តារោ ហិ សុត្តនិក្ខេបា – អត្តជ្ឈាសយោ, បរជ្ឈាសយោ, បុច្ឆាវសិកោ, អដ្ឋុប្បត្តិកោតិ។ តត្ថ យានិ សុត្តានិ ភគវា បរេហិ អនជ្ឈិដ្ឋោ កេវលំ អត្តនោ អជ្ឈាសយេនេវ កថេតិ, សេយ្យថិទំ – ទសពលសុត្តន្តហារកោ ចន្ទោបម-វីណោបម-សម្មប្បធាន-ឥទ្ធិបាទ-ឥន្ទ្រិយពល-ពោជ្ឈង្គមគ្គង្គ-សុត្តន្តហារកោតិ ឯវមាទីនិ, តេសំ អត្តជ្ឈាសយោ និក្ខេបោ។
Idāni paṭiccasamuppādaṃ votiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa saṃvaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicāressāma. Cattāro hi suttanikkhepā – attajjhāsayo, parajjhāsayo, pucchāvasiko, aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva katheti, seyyathidaṃ – dasabalasuttantahārako candopama-vīṇopama-sammappadhāna-iddhipāda-indriyabala-bojjhaṅgamaggaṅga-suttantahārakoti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.
យានិ បន ‘‘បរិបក្កា ខោ រាហុលស្ស វិមុត្តិបរិបាចនីយា ធម្មា។ យំនូនាហំ រាហុលំ ឧត្តរិំ អាសវានំ ខយេ វិនេយ្យ’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.១២១; ម. និ. ៣.៤១៦) ឯវំ បរេសំ អជ្ឈាសយំ ខន្តិំ និជ្ឈានក្ខមំ មនំ អភិនីហារំ ពុជ្ឈនភាវញ្ច អបេក្ខិត្វា បរជ្ឈាសយវសេន កថិតានិ, សេយ្យថិទំ – ចូឡរាហុលោវាទសុត្តំ, មហារាហុលោវាទសុត្តំ, ធម្មចក្កប្បវត្តនំ, អនត្តលក្ខណសុត្តំ, អាសីវិសោបមសុត្តំ, ធាតុវិភង្គសុត្តន្តិ, ឯវមាទីនិ, តេសំ បរជ្ឈាសយោ និក្ខេបោ។
Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā. Yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ nijjhānakkhamaṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca apekkhitvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – cūḷarāhulovādasuttaṃ, mahārāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanaṃ, anattalakkhaṇasuttaṃ, āsīvisopamasuttaṃ, dhātuvibhaṅgasuttanti, evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.
ភគវន្តំ បន ឧបសង្កមិត្វា ចតស្សោ បរិសា ចត្តារោ វណ្ណា នាគា សុបណ្ណា គន្ធព្ពា អសុរា យក្ខា មហារាជានោ តាវតិំសាទយោ ទេវា មហាព្រហ្មាតិ ឯវមាទយោ ‘‘ពោជ្ឈង្គា ពោជ្ឈង្គាតិ, ភន្តេ, វុច្ចន្តិ – (សំ. និ. ៥.២០២) នីវរណា នីវរណាតិ, ភន្តេ, វុច្ចន្តិ – ឥមេ នុ ខោ, ភន្តេ, បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា, កិំសូធ វិត្តំ បុរិសស្ស សេដ្ឋ’’ន្តិអាទិនា (សំ. និ. ១.២៤៦; សុ. និ. ១៨៣) នយេន បញ្ហំ បុច្ឆន្តិ។ ឯវំ បុដ្ឋេន ភគវតា យានិ កថិតានិ ពោជ្ឈង្គសំយុត្តាទីនិ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ ទេវតាសំយុត្ត, មារសំយុត្ត, ព្រហ្មសំយុត្ត, សក្កបញ្ហ, ចូឡវេទល្ល, មហាវេទល្ល, សាមញ្ញផលអាឡវក, សូចិលោម, ខរលោមសុត្តាទីនិ, តេសំ បុច្ឆាវសិកោ និក្ខេបោ។
Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā catasso parisā cattāro vaṇṇā nāgā supaṇṇā gandhabbā asurā yakkhā mahārājāno tāvatiṃsādayo devā mahābrahmāti evamādayo ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgāti, bhante, vuccanti – (saṃ. ni. 5.202) nīvaraṇā nīvaraṇāti, bhante, vuccanti – ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā, kiṃsūdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 183) nayena pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni, yāni vā panaññānipi devatāsaṃyutta, mārasaṃyutta, brahmasaṃyutta, sakkapañha, cūḷavedalla, mahāvedalla, sāmaññaphalaāḷavaka, sūciloma, kharalomasuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.
យានិ បន តានិ ឧប្បន្នំ ការណំ បដិច្ច កថិតានិ, សេយ្យថិទំ – ធម្មទាយាទំ។ ចូឡសីហនាទសុត្តំ បុត្តមំសូបមំ ទារុក្ខន្ធូបមំ អគ្គិក្ខន្ធូបមំ ផេណបិណ្ឌូបមំ បារិច្ឆត្តកូបមន្តិ ឯវមាទីនិ, តេសំ អដ្ឋុប្បត្តិកោ និក្ខេបោ។
Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ – dhammadāyādaṃ. Cūḷasīhanādasuttaṃ puttamaṃsūpamaṃ dārukkhandhūpamaṃ aggikkhandhūpamaṃ pheṇapiṇḍūpamaṃ pāricchattakūpamanti evamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.
ឯវមេតេសុ ចតូសុ និក្ខេបេសុ ឥមស្ស បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តស្ស បរជ្ឈាសយោ និក្ខេបោ។ បរបុគ្គលជ្ឈាសយវសេន ហិទំ ភគវតា និក្ខិត្តំ។ កតមេសំ បុគ្គលានំ អជ្ឈាសយវសេនាតិ? ឧគ្ឃដិតញ្ញូនំ។ ចត្តារោ ហិ បុគ្គលា ឧគ្ឃដិតញ្ញូ វិបញ្ចិតញ្ញូ នេយ្យោ បទបរមោតិ។ តត្ថ យស្ស បុគ្គលស្ស សហ ឧទាហដវេលាយ ធម្មាភិសមយោ ហោតិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ ឧគ្ឃដិតញ្ញូ។ យស្ស បុគ្គលស្ស សំខិត្តេន ភាសិតស្ស វិត្ថារេន អត្ថេ វិភជិយមានេ ធម្មាភិសមយោ ហោតិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ វិបញ្ចិតញ្ញូ។ យស្ស បុគ្គលស្ស ឧទ្ទេសតោ បរិបុច្ឆតោ យោនិសោ មនសិករោតោ, កល្យាណមិត្តេ សេវតោ, ភជតោ, បយិរុបាសតោ, អនុបុព្ពេន ធម្មាភិសមយោ ហោតិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ នេយ្យោ។ យស្ស បុគ្គលស្ស ពហុម្បិ សុណតោ, ពហុម្បិ ធារយតោ, ពហុម្បិ វាចយតោ ន តាយ ជាតិយា ធម្មាភិសមយោ ហោតិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ បទបរមោ។ ឥតិ ឥមេសុ ចតូសុ បុគ្គលេសុ ឧគ្ឃដិតញ្ញូបុគ្គលានំ អជ្ឈាសយវសេន ឥទំ សុត្តំ និក្ខិត្តំ។
Evametesu catūsu nikkhepesu imassa paṭiccasamuppādasuttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parapuggalajjhāsayavasena hidaṃ bhagavatā nikkhittaṃ. Katamesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasenāti? Ugghaṭitaññūnaṃ. Cattāro hi puggalā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti. Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto, kalyāṇamitte sevato, bhajato, payirupāsato, anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato, bahumpi dhārayato, bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Iti imesu catūsu puggalesu ugghaṭitaññūpuggalānaṃ ajjhāsayavasena idaṃ suttaṃ nikkhittaṃ.
តទា កិរ បញ្ចសតា ជនបទវាសិកា ភិក្ខូ សព្ពេវ ឯកចរា ទ្វិចរា តិចរា ចតុចរា បញ្ចចរា សភាគវុត្តិនោ ធុតង្គធរា អារទ្ធវីរិយា យុត្តយោគា វិបស្សកា សណ្ហំ សុខុមំ សុញ្ញតំ បច្ចយាការទេសនំ បត្ថយមានា សាយន្ហសមយេ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា, វន្ទិត្វា, រត្តកម្ពលសាណិយា បរិក្ខិបមានា វិយ ទេសនំ បច្ចាសីសមានា បរិវារេត្វា និសីទិំសុ។ តេសំ អជ្ឈាសយវសេន ភគវា ឥទំ សុត្តំ អារភិ។ យថា ហិ ឆេកោ ចិត្តការោ អបរិកម្មកតភិត្តិំ លភិត្វា, ន អាទិតោវ រូបំ សមុដ្ឋាបេសិ, មហាមត្តិកលេបាទីហិ បន ភិត្តិបរិកម្មំ តាវ កត្វា , កតបរិកម្មាយ ភិត្តិយា រូបំ សមុដ្ឋាបេតិ, កតបរិកម្មំ បន ភិត្តិំ លភិត្វា, ភិត្តិបរិកម្មព្យាបារំ អកត្វា, រង្គជាតានិ យោជេត្វា, វដ្ដិកំ វា តូលិកំ វា អាទាយ រូបមេវ សមុដ្ឋាបេតិ, ឯវមេវ ភគវា អកតាភិនិវេសំ អាទិកម្មិកកុលបុត្តំ លភិត្វា នាស្ស អាទិតោវ អរហត្តបទដ្ឋានំ សណ្ហំ សុខុមំ សុញ្ញតំ វិបស្សនាលក្ខណំ អាចិក្ខតិ, សីលសមាធិកម្មស្សកតាទិដ្ឋិសម្បទាយ បន យោជេន្តោ បុព្ពភាគបដិបទំ តាវ អាចិក្ខតិ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ –
Tadā kira pañcasatā janapadavāsikā bhikkhū sabbeva ekacarā dvicarā ticarā catucarā pañcacarā sabhāgavuttino dhutaṅgadharā āraddhavīriyā yuttayogā vipassakā saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ paccayākāradesanaṃ patthayamānā sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, vanditvā, rattakambalasāṇiyā parikkhipamānā viya desanaṃ paccāsīsamānā parivāretvā nisīdiṃsu. Tesaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhi. Yathā hi cheko cittakāro aparikammakatabhittiṃ labhitvā, na āditova rūpaṃ samuṭṭhāpesi, mahāmattikalepādīhi pana bhittiparikammaṃ tāva katvā , kataparikammāya bhittiyā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, kataparikammaṃ pana bhittiṃ labhitvā, bhittiparikammabyāpāraṃ akatvā, raṅgajātāni yojetvā, vaṭṭikaṃ vā tūlikaṃ vā ādāya rūpameva samuṭṭhāpeti, evameva bhagavā akatābhinivesaṃ ādikammikakulaputtaṃ labhitvā nāssa āditova arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati, sīlasamādhikammassakatādiṭṭhisampadāya pana yojento pubbabhāgapaṭipadaṃ tāva ācikkhati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘តស្មាតិហ ត្វំ, ភិក្ខុ, អាទិមេវ វិសោធេហិ កុសលេសុ ធម្មេសុ។ កោ ចាទិ កុសលានំ ធម្មានំ? សីលញ្ច សុវិសុទ្ធំ ទិដ្ឋិ ច ឧជុកា។ យតោ ខោ តេ, ភិក្ខុ, សីលញ្ច សុវិសុទ្ធំ ភវិស្សតិ ទិដ្ឋិ ច ឧជុកា។ តតោ ត្វំ, ភិក្ខុ, សីលំ និស្សាយ សីលេ បតិដ្ឋាយ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ តិវិធេន ភាវេយ្យាសិ។ កតមេ ចត្តារោ? ឥធ ត្វំ, ភិក្ខុ, អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរាហិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ។ ពហិទ្ធា វា កាយេ…បេ.… អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ…បេ.… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរាហិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ។ យតោ ខោ ត្វំ, ភិក្ខុ, សីលំ និស្សាយ សីលេ បតិដ្ឋាយ ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ តិវិធេន ភាវេស្សសិ, តតោ តុយ្ហំ, ភិក្ខុ, យា រត្តិ វា ទិវសោ វា អាគមិស្សតិ, វុទ្ធិយេវ បាដិកង្ខា កុសលេសុ ធម្មេសុ, នោ បរិហានី’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៦៩)។
‘‘Tasmātiha tvaṃ, bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā. Yato kho te, bhikkhu, sīlañca suvisuddhaṃ bhavissati diṭṭhi ca ujukā. Tato tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya cattāro satipaṭṭhāne tividhena bhāveyyāsi. Katame cattāro? Idha tvaṃ, bhikkhu, ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Bahiddhā vā kāye…pe… ajjhattabahiddhā vā kāye…pe… dhammesu dhammānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Yato kho tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ tividhena bhāvessasi, tato tuyhaṃ, bhikkhu, yā ratti vā divaso vā āgamissati, vuddhiyeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no parihānī’’ti (saṃ. ni. 5.369).
ឯវំ អាទិកម្មិកកុលបុត្តស្ស សីលកថាយ បរិកម្មំ កថេត្វា, អរហត្តបទដ្ឋានំ សណ្ហំ សុខុមំ សុញ្ញតំ វិបស្សនាលក្ខណំ អាចិក្ខតិ។
Evaṃ ādikammikakulaputtassa sīlakathāya parikammaṃ kathetvā, arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati.
បរិសុទ្ធសីលំ បន អារទ្ធវីរិយំ យុត្តយោគំ វិបស្សកំ លភិត្វា, នាស្ស បុព្ពភាគបដិបទំ អាចិក្ខតិ, ឧជុកមេវ បន អរហត្តបទដ្ឋានំ សណ្ហំ សុខុមំ សុញ្ញតំ វិបស្សនាលក្ខណំ អាចិក្ខតិ។ ឥមេ បញ្ចសតា ភិក្ខូ បុព្ពភាគបដិបទំ បរិសោធេត្វា ឋិតា សុធន្តសុវណ្ណសទិសា សុបរិមជ្ជិតមណិក្ខន្ធសន្និភា, ឯកោ លោកុត្តរមគ្គោវ នេសំ អនាគតោ។ ឥតិ តស្សាគមនត្ថាយ សត្ថា តេសំ អជ្ឈាសយំ អបេក្ខមានោ ឥទំ សុត្តំ អារភិ។
Parisuddhasīlaṃ pana āraddhavīriyaṃ yuttayogaṃ vipassakaṃ labhitvā, nāssa pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhati, ujukameva pana arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati. Ime pañcasatā bhikkhū pubbabhāgapaṭipadaṃ parisodhetvā ṭhitā sudhantasuvaṇṇasadisā suparimajjitamaṇikkhandhasannibhā, eko lokuttaramaggova nesaṃ anāgato. Iti tassāgamanatthāya satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ apekkhamāno idaṃ suttaṃ ārabhi.
តត្ថ បដិច្ចសមុប្បាទន្តិ បច្ចយាការំ។ បច្ចយាការោ ហិ អញ្ញមញ្ញំ បដិច្ច សហិតេ ធម្មេ ឧប្បាទេតិ។ តស្មា បដិច្ចសមុប្បាទោតិ វុច្ចតិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គតោ គហេតព្ពោ។
Tattha paṭiccasamuppādanti paccayākāraṃ. Paccayākāro hi aññamaññaṃ paṭicca sahite dhamme uppādeti. Tasmā paṭiccasamuppādoti vuccati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato gahetabbo.
វោតិ អយំ វោ-សទ្ទោ បច្ចត្ត-ឧបយោគករណ-សម្បទាន-សាមិវចន-បទបូរណេសុ ទិស្សតិ។ ‘‘កច្ចិ បន វោ អនុរុទ្ធា សមគ្គា សម្មោទមានា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣២៦; មហាវ. ៤៦៦) ហិ បច្ចត្តេ ទិស្សតិ។ ‘‘គច្ឆថ, ភិក្ខវេ, បណាមេមិ វោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.១៥៧) ឧបយោគេ។ ‘‘ន វោ មម សន្តិកេ វត្ថព្ព’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ២.១៥៧) ករណេ។ ‘‘វនបត្ថបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.១៩០) សម្បទានេ។ ‘‘សព្ពេសំ វោ, សារិបុត្ត, សុភាសិត’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣៤៥) សាមិវចនេ។ ‘‘យេ ហិ វោ អរិយា បរិសុទ្ធកាយកម្មន្តា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣៥) បទបូរណមត្តេ។ ឥធ បនាយំ សម្បទានេ ទដ្ឋព្ពោ។ ភិក្ខវេតិ បតិស្សវេន អភិមុខីភូតានំ បុន អាលបនំ។ ទេសេស្សាមីតិ ទេសនាបដិជាននំ។ តំ សុណាថាតិ តំ បដិច្ចសមុប្បាទំ តំ ទេសនំ មយា វុច្ចមានំ សុណាថ។
Voti ayaṃ vo-saddo paccatta-upayogakaraṇa-sampadāna-sāmivacana-padapūraṇesu dissati. ‘‘Kacci pana vo anuruddhā samaggā sammodamānā’’tiādīsu (ma. ni. 1.326; mahāva. 466) hi paccatte dissati. ‘‘Gacchatha, bhikkhave, paṇāmemi vo’’tiādīsu (ma. ni. 2.157) upayoge. ‘‘Na vo mama santike vatthabba’’ntiādīsu (ma. ni. 2.157) karaṇe. ‘‘Vanapatthapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.190) sampadāne. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsita’’ntiādīsu (ma. ni. 1.345) sāmivacane. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) padapūraṇamatte. Idha panāyaṃ sampadāne daṭṭhabbo. Bhikkhaveti patissavena abhimukhībhūtānaṃ puna ālapanaṃ. Desessāmīti desanāpaṭijānanaṃ. Taṃ suṇāthāti taṃ paṭiccasamuppādaṃ taṃ desanaṃ mayā vuccamānaṃ suṇātha.
សាធុកំ មនសិ ករោថាតិ ឯត្ថ បន សាធុកំ សាធូតិ ឯកត្ថមេតំ។ អយញ្ច សាធុសទ្ទោ អាយាចន-សម្បដិច្ឆន-សម្បហំសន-សុន្ទរ-ទឡ្ហីកម្មាទីសុ ទិស្សតិ។ ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតូ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.២៥៧; សំ. និ. ៤.៦៥; ៥.៣៨១) ហិ អាយាចនេ ទិស្សតិ។ ‘‘សាធុ, ភន្តេតិ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.៨៦) សម្បដិច្ឆនេ។ ‘‘សាធុ សាធុ, សារិបុត្តា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ៣.៣៤៩) សម្បហំសនេ។
Sādhukaṃ manasi karothāti ettha pana sādhukaṃ sādhūti ekatthametaṃ. Ayañca sādhusaddo āyācana-sampaṭicchana-sampahaṃsana-sundara-daḷhīkammādīsu dissati. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (a. ni. 4.257; saṃ. ni. 4.65; 5.381) hi āyācane dissati. ‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane. ‘‘Sādhu sādhu, sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.
‘‘សាធុ ធម្មរុចី រាជា, សាធុ បញ្ញាណវា នរោ;
‘‘Sādhu dhammarucī rājā, sādhu paññāṇavā naro;
សាធុ មិត្តានមទ្ទុព្ភោ, បាបស្ស អករណំ សុខ’’ន្តិ។ –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassa akaraṇaṃ sukha’’nti. –
អាទីសុ (ជា. ២.១៨.១០១) សុន្ទរេ។ ‘‘តេន ហិ, ព្រាហ្មណ, សាធុកំ សុណាហី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៥.១៩២) សាធុកសទ្ទោយេវ ទឡ្ហីកម្មេ អាណត្តិយន្តិបិ វុច្ចតិ។ ឥធ បនាយំ ឯត្ថេវ ទឡ្ហីកម្មេ អាណត្តិយា ច អត្ថោ វេទិតព្ពោ, សុន្ទរត្ថេបិ វដ្ដតិ។ ទឡ្ហីករណត្ថេន ហិ ‘‘ទឡ្ហំ ឥមំ ធម្មំ សុណាថ, សុគ្គហិតំ គណ្ហន្តា’’, អាណត្តិអត្ថេន ‘‘មម អាណត្តិយា សុណាថ’’ សុន្ទរត្ថេន ‘‘សុន្ទរមិមំ ភទ្ទកំ ធម្មំ សុណាថា’’តិ ឯតំ ទីបិតំ ហោតិ។ មនសិ ករោថាតិ អាវជ្ជេថ។ សមន្នាហរថាតិ អត្ថោ។ អវិក្ខិត្តចិត្តា ហុត្វា និសាមេថ, ចិត្តេ ករោថាតិ អធិប្បាយោ។
Ādīsu (jā. 2.18.101) sundare. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, sādhukaṃ suṇāhī’’tiādīsu (a. ni. 5.192) sādhukasaddoyeva daḷhīkamme āṇattiyantipi vuccati. Idha panāyaṃ ettheva daḷhīkamme āṇattiyā ca attho veditabbo, sundaratthepi vaṭṭati. Daḷhīkaraṇatthena hi ‘‘daḷhaṃ imaṃ dhammaṃ suṇātha, suggahitaṃ gaṇhantā’’, āṇattiatthena ‘‘mama āṇattiyā suṇātha’’ sundaratthena ‘‘sundaramimaṃ bhaddakaṃ dhammaṃ suṇāthā’’ti etaṃ dīpitaṃ hoti. Manasi karothāti āvajjetha. Samannāharathāti attho. Avikkhittacittā hutvā nisāmetha, citte karothāti adhippāyo.
ឥទានេត្ថ តំ សុណាថាតិ សោតិន្ទ្រិយវិក្ខេបនិវារណមេតំ។ សាធុកំ មនសិ ករោថាតិ មនសិការេ ទឡ្ហីកម្មនិយោជនេន មនិន្ទ្រិយវិក្ខេបនិវារណំ។ បុរិមញ្ចេត្ថ ព្យញ្ជនវិបល្លាសគាហនិវារណំ, បច្ឆិមំ អត្ថវិបល្លាសគាហនិវារណំ។ បុរិមេន ច ធម្មស្សវនេ និយោជេតិ, បច្ឆិមេន សុតានំ ធម្មានំ ធារណូបបរិក្ខាសុ។ បុរិមេន ច ‘‘សព្យញ្ជនោ អយំ ធម្មោ, តស្មា សវនីយោ’’តិ ទីបេតិ, បច្ឆិមេន ‘‘សាត្ថោ, តស្មា មនសិ កាតព្ពោ’’តិ។ សាធុកបទំ វា ឧភយបទេហិ យោជេត្វា, ‘‘យស្មា អយំ ធម្មោ ធម្មគម្ភីរោ ច ទេសនាគម្ភីរោ ច, តស្មា សុណាថ សាធុកំ។ យស្មា អត្ថគម្ភីរោ ច បដិវេធគម្ភីរោ ច, តស្មា សាធុកំ មនសិ ករោថា’’តិ ឯវំ យោជនា វេទិតព្ពា។ ភាសិស្សាមីតិ ទេសេស្សាមិ។ ‘‘តំ សុណាថា’’តិ ឯត្ថ បដិញ្ញាតំ ទេសនំ សំខិត្តតោវ ន ទេសេស្សាមិ, អបិច ខោ វិត្ថារតោបិ នំ ភាសិស្សាមីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សង្ខេបវិត្ថារវាចកានិ ហិ ឯតានិ បទានិ។ យថាហ វង្គីសត្ថេរោ –
Idānettha taṃ suṇāthāti sotindriyavikkhepanivāraṇametaṃ. Sādhukaṃ manasi karothāti manasikāre daḷhīkammaniyojanena manindriyavikkhepanivāraṇaṃ. Purimañcettha byañjanavipallāsagāhanivāraṇaṃ, pacchimaṃ atthavipallāsagāhanivāraṇaṃ. Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutānaṃ dhammānaṃ dhāraṇūpaparikkhāsu. Purimena ca ‘‘sabyañjano ayaṃ dhammo, tasmā savanīyo’’ti dīpeti, pacchimena ‘‘sāttho, tasmā manasi kātabbo’’ti. Sādhukapadaṃ vā ubhayapadehi yojetvā, ‘‘yasmā ayaṃ dhammo dhammagambhīro ca desanāgambhīro ca, tasmā suṇātha sādhukaṃ. Yasmā atthagambhīro ca paṭivedhagambhīro ca, tasmā sādhukaṃ manasi karothā’’ti evaṃ yojanā veditabbā. Bhāsissāmīti desessāmi. ‘‘Taṃ suṇāthā’’ti ettha paṭiññātaṃ desanaṃ saṃkhittatova na desessāmi, apica kho vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hoti. Saṅkhepavitthāravācakāni hi etāni padāni. Yathāha vaṅgīsatthero –
‘‘សំខិត្តេនបិ ទេសេតិ, វិត្ថារេនបិ ភាសតិ;
‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;
សាឡិកាយិវ និគ្ឃោសោ, បដិភានំ ឧទីរយី’’តិ។ (សំ. និ. ១.២១៤; ថេរគា. ១២៤១);
Sāḷikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udīrayī’’ti. (saṃ. ni. 1.214; theragā. 1241);
ឯវំ វុត្តេ ឧស្សាហជាតា ហុត្វា ឯវំ, ភន្តេតិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ សត្ថុ វចនំ សម្បដិច្ឆិំសុ, បដិគ្គហេសុន្តិ វុត្តំ ហោតិ។
Evaṃ vutte ussāhajātā hutvā evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ satthu vacanaṃ sampaṭicchiṃsu, paṭiggahesunti vuttaṃ hoti.
អថ នេសំ ភគវា ឯតទវោច – ឯតំ ឥទានិ វត្តព្ពំ ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ចសមុប្បាទោ’’តិអាទិំ សកលំ សុត្តំ អវោច។ តត្ថ កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ចសមុប្បាទោតិ កថេតុកម្យតាបុច្ឆា។ បញ្ចវិធា ហិ បុច្ឆា អទិដ្ឋជោតនាបុច្ឆា ទិដ្ឋសំសន្ទនាបុច្ឆា វិមតិច្ឆេទនាបុច្ឆា អនុមតិបុច្ឆា កថេតុកម្យតាបុច្ឆាតិ, តាសំ ឥទំ នានត្តំ –
Atha nesaṃ bhagavā etadavoca – etaṃ idāni vattabbaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādo’’tiādiṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Tattha katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādoti kathetukamyatāpucchā. Pañcavidhā hi pucchā adiṭṭhajotanāpucchā diṭṭhasaṃsandanāpucchā vimaticchedanāpucchā anumatipucchā kathetukamyatāpucchāti, tāsaṃ idaṃ nānattaṃ –
កតមា អទិដ្ឋជោតនា បុច្ឆា (មហានិ. ១៥០; ចូឡនិ. បុណ្ណកមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ១២)? បកតិយា លក្ខណំ អញ្ញាតំ ហោតិ អទិដ្ឋំ អតុលិតំ អតីរិតំ អវិភូតំ អវិភាវិតំ។ តស្ស ញាណាយ ទស្សនាយ តុលនាយ តីរណាយ វិភូតាយ វិភាវនត្ថាយ បញ្ហំ បុច្ឆតិ។ អយំ អទិដ្ឋជោតនាបុច្ឆា។
Katamā adiṭṭhajotanā pucchā (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12)? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.
កតមា ទិដ្ឋសំសន្ទនាបុច្ឆា? បកតិយា លក្ខណំ ញាតំ ហោតិ ទិដ្ឋំ តុលិតំ តីរិតំ វិភូតំ វិភាវិតំ។ សោ អញ្ញេហិ បណ្ឌិតេហិ សទ្ធិំ សំសន្ទនត្ថាយ បញ្ហំ បុច្ឆតិ។ អយំ ទិដ្ឋសំសន្ទនាបុច្ឆា។
Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.
កតមា វិមតិច្ឆេទនាបុច្ឆា? បកតិយា សំសយបក្ខន្ទោ ហោតិ វិមតិបក្ខន្ទោ ទ្វេឡ្ហកជាតោ – ‘‘ឯវំ នុ ខោ, ន នុ ខោ, កថំ នុ ខោ’’តិ, សោ វិមតិច្ឆេទនត្ថាយ បញ្ហំ បុច្ឆតិ, អយំ វិមតិច្ឆេទនាបុច្ឆា។
Katamā vimaticchedanāpucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā.
កតមា អនុមតិបុច្ឆា? ភគវា ភិក្ខូនំ អនុមតិយា បញ្ហំ បុច្ឆតិ – ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, រូបំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ, អនិច្ចំ, ភន្តេ។ យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វាតិ, ទុក្ខំ, ភន្តេ។ យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘‘ឯតំ មម ឯសោហមស្មិ ឯសោ មេ អត្តា’’តិ, នោ ហេតំ ភន្តេតិ (សំ. និ. ៣.៧៩)។ អយំ អនុមតិបុច្ឆា។
Katamā anumatipucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti, aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti, dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ – ‘‘etaṃ mama esohamasmi eso me attā’’ti, no hetaṃ bhanteti (saṃ. ni. 3.79). Ayaṃ anumatipucchā.
កតមា កថេតុកម្យតាបុច្ឆា? ភគវា ភិក្ខូនំ កថេតុកម្យតាយ បញ្ហំ បុច្ឆតិ – ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, សតិបដ្ឋានា។ កតមេ ចត្តារោ’’តិ? អយំ កថេតុកម្យតាបុច្ឆាតិ។
Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.
តត្ថ ពុទ្ធានំ បុរិមា តិស្សោ បុច្ឆា នត្ថិ។ កស្មា? ពុទ្ធានញ្ហិ តីសុ អទ្ធាសុ កិញ្ចិ សង្ខតំ អទ្ធាវិមុត្តំ វា អសង្ខតំ អទិដ្ឋំ អជោតិតំ អតុលិតំ អតីរិតំ អវិភូតំ អវិភាវិតំ នាម នត្ថិ។ តេន នេសំ អទិដ្ឋជោតនាបុច្ឆា នត្ថិ។ យំ បន ភគវតា អត្តនោ ញាណេន បដិវិទ្ធំ, តស្ស អញ្ញេន សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា សទ្ធិំ សំសន្ទនកិច្ចំ នត្ថិ។ តេនស្ស ទិដ្ឋសំសន្ទនាបុច្ឆា នត្ថិ។ យស្មា បនេស អកថំកថី តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ សព្ពធម្មេសុ វិហតសំសយោ។ តេនស្ស វិមតិច្ឆេទនាបុច្ឆា នត្ថិ។ ឥតរា បន ទ្វេ បុច្ឆា ភគវតោ អត្ថិ។ តាសុ អយំ កថេតុកម្យតា បុច្ឆាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānañhi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajotitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi. Tena nesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo. Tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi. Tāsu ayaṃ kathetukamyatā pucchāti veditabbā.
ឥទានិ តាវ បុច្ឆាយ បុដ្ឋំ បច្ចយាការំ វិភជន្តោ អវិជ្ជាបច្ចយា, ភិក្ខវេ, សង្ខារាតិអាទិមាហ។ ឯត្ថ ច យថា នាម ‘‘បិតរំ កថេស្សាមី’’តិ អារទ្ធោ ‘‘តិស្សស្ស បិតា សោណស្ស បិតា’’តិ បឋមតរំ បុត្តម្បិ កថេតិ, ឯវមេវ ភគវា បច្ចយំ កថេតុំ អារទ្ធោ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិអាទិនា នយេន សង្ខារាទីនំ បច្ចយេ អវិជ្ជាទិធម្មេ កថេន្តោ បច្ចយុប្បន្នម្បិ កថេសិ។ អាហារវគ្គស្ស បន បរិយោសានេ ‘‘បដិច្ចសមុប្បាទញ្ច វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ បដិច្ចសមុប្បន្នេ ច ធម្មេ’’តិ (សំ. និ. ២.២០) ឧភយំ អារភិត្វា ឧភយម្បិ កថេសិ។ ឥទានិ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារាតិអាទីសុ បន អវិជ្ជា ច សា បច្ចយោ ចាតិ អវិជ្ជាបច្ចយោ។ តស្មា អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា សម្ភវន្តីតិ ឥមិនា នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារេន បន សព្ពាការសម្បន្នា អនុលោមបដិច្ចសមុប្បាទកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ កថិតា, តស្មា សា តត្ថ កថិតវសេនេវ គហេតព្ពា។
Idāni tāva pucchāya puṭṭhaṃ paccayākāraṃ vibhajanto avijjāpaccayā, bhikkhave, saṅkhārātiādimāha. Ettha ca yathā nāma ‘‘pitaraṃ kathessāmī’’ti āraddho ‘‘tissassa pitā soṇassa pitā’’ti paṭhamataraṃ puttampi katheti, evameva bhagavā paccayaṃ kathetuṃ āraddho ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena saṅkhārādīnaṃ paccaye avijjādidhamme kathento paccayuppannampi kathesi. Āhāravaggassa pana pariyosāne ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti (saṃ. ni. 2.20) ubhayaṃ ārabhitvā ubhayampi kathesi. Idāni avijjāpaccayā saṅkhārātiādīsu pana avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo. Tasmā avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti iminā nayena attho veditabbo. Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana sabbākārasampannā anulomapaṭiccasamuppādakathā visuddhimagge kathitā, tasmā sā tattha kathitavaseneva gahetabbā.
បដិលោមកថាយំ បន អវិជ្ជាយ ត្វេវាតិ អវិជ្ជាយ តុ ឯវ។ អសេសវិរាគនិរោធាតិ វិរាគសង្ខាតេន មគ្គេន អសេសនិរោធា។ សង្ខារនិរោធោតិ សង្ខារានំ អនុប្បាទនិរោធោ ហោតិ។ ឯវំនិរោធានំ បន សង្ខារានំ និរោធា វិញ្ញាណាទីនញ្ច និរោធា នាមរូបាទីនិ និរុទ្ធានិយេវ ហោន្តីតិ ទស្សេតុំ សង្ខារនិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោតិអាទីនិ វត្វា, ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតីតិ អាហ។ តត្ថ កេវលស្សាតិ សកលស្ស, សុទ្ធស្ស វា, សត្តវិរហិតស្សាតិ អត្ថោ។ ទុក្ខក្ខន្ធស្សាតិ ទុក្ខរាសិស្ស។ និរោធោ ហោតីតិ អនុប្បាទោ ហោតិ។ ឥតិ ភគវា អនុលោមតោ ទ្វាទសហិ បទេហិ វដ្ដកថំ កថេត្វា តមេវ វដ្ដំ វិនិវដ្ដេត្វា បដិលោមតោ ទ្វាទសហិ បទេហិ វិវដ្ដំ កថេន្តោ អរហត្តេន ទេសនាយ កូដំ គណ្ហិ។ ទេសនាបរិយោសានេ តេ បញ្ចសតា អារទ្ធវិបស្សកា ឧគ្ឃដិតញ្ញូបុគ្គលា សូរិយរស្មិសម្ផុដ្ឋានិ បរិបាកគតានិ បទុមានិ វិយ សច្ចានិ ពុជ្ឈិត្វា អរហត្តផលេ បតិដ្ឋហិំសុ។
Paṭilomakathāyaṃ pana avijjāya tvevāti avijjāya tu eva. Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃnirodhānaṃ pana saṅkhārānaṃ nirodhā viññāṇādīnañca nirodhā nāmarūpādīni niruddhāniyeva hontīti dassetuṃ saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhotiādīni vatvā, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotīti āha. Tattha kevalassāti sakalassa, suddhassa vā, sattavirahitassāti attho. Dukkhakkhandhassāti dukkharāsissa. Nirodho hotīti anuppādo hoti. Iti bhagavā anulomato dvādasahi padehi vaṭṭakathaṃ kathetvā tameva vaṭṭaṃ vinivaṭṭetvā paṭilomato dvādasahi padehi vivaṭṭaṃ kathento arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Desanāpariyosāne te pañcasatā āraddhavipassakā ugghaṭitaññūpuggalā sūriyarasmisamphuṭṭhāni paripākagatāni padumāni viya saccāni bujjhitvā arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
ឥទមវោច ភគវាតិ ឥទំ វដ្ដវិវដ្ដវសេន សកលសុត្តំ ភគវា អវោច។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូតិ តុដ្ឋចិត្តា តេ បញ្ចសតា ខីណាសវា ភិក្ខូ។ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ ករវីករុតមញ្ជុនា កណ្ណសុខេន បណ្ឌិតជនហទយានំ អមតាភិសេកសទិសេន ព្រហ្មស្សរេន ភាសតោ ភគវតោ វចនំ អភិនន្ទិំសុ, អនុមោទិំសុ ចេវ សម្បដិច្ឆិំសុ ចាតិ អត្ថោ។ តេនេតំ វុច្ចតិ –
Idamavoca bhagavāti idaṃ vaṭṭavivaṭṭavasena sakalasuttaṃ bhagavā avoca. Attamanā te bhikkhūti tuṭṭhacittā te pañcasatā khīṇāsavā bhikkhū. Bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti karavīkarutamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsato bhagavato vacanaṃ abhinandiṃsu, anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cāti attho. Tenetaṃ vuccati –
‘‘សុភាសិតំ សុលបិតំ, សាធុ សាធូតិ តាទិនោ;
‘‘Subhāsitaṃ sulapitaṃ, sādhu sādhūti tādino;
អនុមោទមានា សិរសា, សម្បដិច្ឆិំសុ ភិក្ខវោ’’តិ។
Anumodamānā sirasā, sampaṭicchiṃsu bhikkhavo’’ti.
បឋមបដិច្ចសមុប្បាទសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamapaṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តំ • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ១. បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តវណ្ណនា • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
