| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
សំយុត្តនិកាយេ
Saṃyuttanikāye
និទានវគ្គដីកា
Nidānavaggaṭīkā
១. និទានសំយុត្តំ
1. Nidānasaṃyuttaṃ
១. ពុទ្ធវគ្គោ
1. Buddhavaggo
១. បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តវណ្ណនា
1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
១. ទុតិយសុត្តាទីនិបិ បដិច្ចសមុប្បាទវសេនេវ ទេសិតានីតិ អាហ ‘‘បឋមំ បដិច្ចសមុប្បាទសុត្ត’’ន្តិ។ តត្រាតិ បទំ យេ ទេសកាលា ឥធ វិហរណកិរិយាយ វិសេសនភាវេន វុត្តា, តេសំ បរិទីបនន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘យំ សមយំ…បេ.… ទីបេតី’’តិ អាហ។ តំ-សទ្ទោ ហិ វុត្តស្ស អត្ថស្ស បដិនិទ្ទេសោ, តស្មា ឥធ ទេសស្ស កាលស្ស វា បដិនិទ្ទេសោ ភវិតុំ អរហតិ, ន អញ្ញស្ស។ អយំ តាវ តត្រសទ្ទស្ស បដិនិទ្ទេសភាវេ អត្ថវិភាវនា។ យស្មា បន ឦទិសេសុ ឋានេសុ តត្រសទ្ទោ ធម្មទេសនាវិសិដ្ឋំ ទេសំ កាលញ្ច វិភាវេតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘ភាសិតព្ពយុត្តេ វា ទេសកាលេ’’តិ ។ តេន តត្រាតិ យត្ថ ភគវា ធម្មទេសនត្ថំ ភិក្ខូ អាលបិ អភាសិ, តាទិសេ ទេសេ, កាលេ វាតិ អត្ថោ។ ន ហីតិអាទិនា តមេវត្ថំ សមត្ថេតិ។
1. Dutiyasuttādīnipi paṭiccasamuppādavaseneva desitānīti āha ‘‘paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasutta’’nti. Tatrāti padaṃ ye desakālā idha viharaṇakiriyāya visesanabhāvena vuttā, tesaṃ paridīpananti dassento ‘‘yaṃ samayaṃ…pe… dīpetī’’ti āha. Taṃ-saddo hi vuttassa atthassa paṭiniddeso, tasmā idha desassa kālassa vā paṭiniddeso bhavituṃ arahati, na aññassa. Ayaṃ tāva tatrasaddassa paṭiniddesabhāve atthavibhāvanā. Yasmā pana īdisesu ṭhānesu tatrasaddo dhammadesanāvisiṭṭhaṃ desaṃ kālañca vibhāveti, tasmā vuttaṃ ‘‘bhāsitabbayutte vā desakāle’’ti . Tena tatrāti yattha bhagavā dhammadesanatthaṃ bhikkhū ālapi abhāsi, tādise dese, kāle vāti attho. Na hītiādinā tamevatthaṃ samattheti.
ននុ ច យត្ថ ឋិតោ ភគវា ‘‘អកាលោ ខោ តាវា’’តិអាទិនា ពាហិយស្ស ធម្មទេសនំ បដិក្ខិបិ, តត្ថេវ អន្តរវីថិយំ ឋិតោវ តស្ស ធម្មំ ទេសេសីតិ? សច្ចមេតំ។ អទេសេតព្ពកាលេ អទេសនាយ ហិ ឥទំ ឧទាហរណំ។ តេនាហ ‘‘អកាលោ ខោ តាវា’’តិ។ យំ បន តត្ថ វុត្តំ ‘‘អន្តរឃរំ បវិដ្ឋម្ហា’’តិ, តម្បិ តស្ស អកាលភាវស្សេវ បរិយាយេន ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ តស្ស ហិ តទា អទ្ធានបរិស្សមេន រូបកាយេ អកម្មញ្ញតា អហោសិ, ពលវបីតិវេគេន នាមកាយេ។ តទុភយស្ស វូបសមំ អាគមេន្តោ បបញ្ចបរិហារត្ថំ ភគវា ‘‘អកាលោ ខោ’’តិ បរិយាយេន បដិក្ខិបិ។ អទេសេតព្ពទេសេ អទេសនាយ បន ឧទាហរណំ ‘‘អថ ខោ ភគវា មគ្គា ឱក្កម្ម អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសីទិ, វិហារតោ និក្ខមិត្វា វិហារបច្ឆាយាយំ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទី’’តិ ឯវមាទិកំ ឥធ អាទិសទ្ទេន សង្គហិតំ។ ‘‘ស ខោ សោ ភិក្ខវេ ពាលោ ឥធ បាបានិ កម្មានិ ករិត្វា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ៣.២៤៨) បទបូរណមត្តេ ខោ-សទ្ទោ, ‘‘ទុក្ខំ ខោ អគារវោ វិហរតិ អប្បតិស្សោ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.២១) អវធារណេ, ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣១) អាទិកាលត្ថេ, វាក្យារម្ភេតិ អត្ថោ។ តត្ថ បទបូរណេន វចនាលង្ការមត្តំ កតំ ហោតិ, អាទិកាលត្ថេន វាក្យស្ស ឧបញ្ញាសមត្តំ, អវធារណត្ថេន បន និយមទស្សនំ។ ‘‘តស្មា អាមន្តេសិ ឯវា’’តិ អាមន្តនេ និយមោ ទស្សិតោ ហោតីតិ។
Nanu ca yattha ṭhito bhagavā ‘‘akālo kho tāvā’’tiādinā bāhiyassa dhammadesanaṃ paṭikkhipi, tattheva antaravīthiyaṃ ṭhitova tassa dhammaṃ desesīti? Saccametaṃ. Adesetabbakāle adesanāya hi idaṃ udāharaṇaṃ. Tenāha ‘‘akālo kho tāvā’’ti. Yaṃ pana tattha vuttaṃ ‘‘antaragharaṃ paviṭṭhamhā’’ti, tampi tassa akālabhāvasseva pariyāyena dassanatthaṃ vuttaṃ. Tassa hi tadā addhānaparissamena rūpakāye akammaññatā ahosi, balavapītivegena nāmakāye. Tadubhayassa vūpasamaṃ āgamento papañcaparihāratthaṃ bhagavā ‘‘akālo kho’’ti pariyāyena paṭikkhipi. Adesetabbadese adesanāya pana udāharaṇaṃ ‘‘atha kho bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi, vihārato nikkhamitvā vihārapacchāyāyaṃ paññatte āsane nisīdī’’ti evamādikaṃ idha ādisaddena saṅgahitaṃ. ‘‘Sa kho so bhikkhave bālo idha pāpāni kammāni karitvā’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.248) padapūraṇamatte kho-saddo, ‘‘dukkhaṃ kho agāravo viharati appatisso’’tiādīsu (a. ni. 4.21) avadhāraṇe, ‘‘kittāvatā nu kho, āvuso, satthu pavivittassa viharato sāvakā vivekaṃ nānusikkhantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.31) ādikālatthe, vākyārambheti attho. Tattha padapūraṇena vacanālaṅkāramattaṃ kataṃ hoti, ādikālatthena vākyassa upaññāsamattaṃ, avadhāraṇatthena pana niyamadassanaṃ. ‘‘Tasmā āmantesi evā’’ti āmantane niyamo dassito hotīti.
‘‘ភគវាតិ លោកគរុទីបន’’ន្តិ កស្មា វុត្តំ, ននុ បុព្ពេ ‘‘ភគវា’’តិ បទំ វុត្តន្តិ? យទិបិ បុព្ពេ វុត្តំ, តំ បន យថាវុត្តដ្ឋានេ វិហរណកិរិយាយ កត្តុវិសេសទស្សនបរំ, ន អាមន្តនកិរិយាយ, ឥធ បន អាមន្តនកិរិយាយ, តស្មា តទត្ថំ បុន ភគវាតិ បាឡិយំ វុត្តន្តិ។ តស្សត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘ភគវាតិ លោកគរុទីបន’’ន្តិ អាហ។ កថាសវនយុត្តបុគ្គលវចនន្តិ វក្ខមានាយ បដិច្ចសមុប្បាទទេសនាយ សវនយោគ្យបុគ្គលវចនំ។ ចតូសុបិ បរិសាសុ ភិក្ខូ ឯវ ឯទិសានំ ទេសនានំ វិសេសេន ភាជនភូតាតិ សាតិសយេន សាសនសម្បដិគ្គាហកភាវទស្សនត្ថំ ឥធ ភិក្ខុគហណន្តិ ទស្សេត្វា ឥទានិ សទ្ទត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិ អាហ។ តត្ថ ភិក្ខកោតិ ភិក្ខូតិ ភិក្ខនសីលត្តា ភិក្ខនធម្មត្តា ភិក្ខូតិ អត្ថោ។ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ពុទ្ធាទីហិបិ អជ្ឈុបគតំ ភិក្ខាចរិយំ ឧញ្ឆាចរិយំ អជ្ឈុបគតត្តា អនុដ្ឋិតត្តា ភិក្ខុ។ យោ ហិ កោចិ អប្បំ វា មហន្តំ វា ភោគក្ខន្ធំ បហាយ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, សោ កសិគោរក្ខាទីហិ ជីវិកកប្បនំ ហិត្វា លិង្គសម្បដិច្ឆនេនេវ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតត្តា ភិក្ខុ។ បរបដិពទ្ធជីវិកត្តា វា វិហារមជ្ឈេ កាជភត្តំ ភុញ្ជមានោបិ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ភិក្ខុ បិណ្ឌិយាលោបភោជនំ និស្សាយ បព្ពជ្ជាយ ឧស្សាហជាតត្តា វា ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ភិក្ខូតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
‘‘Bhagavāti lokagarudīpana’’nti kasmā vuttaṃ, nanu pubbe ‘‘bhagavā’’ti padaṃ vuttanti? Yadipi pubbe vuttaṃ, taṃ pana yathāvuttaṭṭhāne viharaṇakiriyāya kattuvisesadassanaparaṃ, na āmantanakiriyāya, idha pana āmantanakiriyāya, tasmā tadatthaṃ puna bhagavāti pāḷiyaṃ vuttanti. Tassatthaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavāti lokagarudīpana’’nti āha. Kathāsavanayuttapuggalavacananti vakkhamānāya paṭiccasamuppādadesanāya savanayogyapuggalavacanaṃ. Catūsupi parisāsu bhikkhū eva edisānaṃ desanānaṃ visesena bhājanabhūtāti sātisayena sāsanasampaṭiggāhakabhāvadassanatthaṃ idha bhikkhugahaṇanti dassetvā idāni saddatthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’ti āha. Tattha bhikkhakoti bhikkhūti bhikkhanasīlattā bhikkhanadhammattā bhikkhūti attho. Bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti buddhādīhipi ajjhupagataṃ bhikkhācariyaṃ uñchācariyaṃ ajjhupagatattā anuṭṭhitattā bhikkhu. Yo hi koci appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhaṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, so kasigorakkhādīhi jīvikakappanaṃ hitvā liṅgasampaṭicchaneneva bhikkhācariyaṃ ajjhupagatattā bhikkhu. Parapaṭibaddhajīvikattā vā vihāramajjhe kājabhattaṃ bhuñjamānopi bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjāya ussāhajātattā vā bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhūti evamettha attho daṭṭhabbo.
អាទិនា នយេនាតិ ‘‘ភិន្នបដធរោតិ ភិក្ខុ, ភិន្ទតិ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេតិ ភិក្ខុ, ភិន្នត្តា បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ ភិក្ខូ’’តិអាទិនា វិភង្គេ (វិភ. ៥០៩) អាគតនយេន។ ញាបនេតិ អវពោធនេ, បដិវេទនេតិ អត្ថោ។ ភិក្ខនសីលតា, ន កសិវាណិជ្ជាទីហិ ជីវនសីលតា។ ភិក្ខនធម្មតា ‘‘ឧទ្ទិស្ស អរិយា តិដ្ឋន្តី’’តិ (ជា. ១.៧.៥៩) ឯវំ វុត្តភិក្ខនសភាវតា, ន យាចនាកោហញ្ញសភាវតា។ ភិក្ខនេ សាធុការិតា ‘‘ឧត្តិដ្ឋេ នប្បមជ្ជេយ្យា’’តិ (ធ. ប. ១៦៨) វចនំ អនុស្សរិត្វា តត្ថ អប្បមជ្ជតា។ អថ វា សីលំ នាម បកតិសភាវោ។ ឥធ បន តថាធិដ្ឋានំ។ ធម្មោតិ វតំ។ អបរេ បន ‘‘សីលំ នាម វតវសេន សមាទានំ។ ធម្មោ នាម បវេណិ-អាគតំ ចារិត្តំ។ សាធុការិតា សក្កច្ចការិតា អាទរកិរិយា’’តិ វណ្ណេន្តិ។
Ādinā nayenāti ‘‘bhinnapaṭadharoti bhikkhu, bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu, bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bhikkhū’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 509) āgatanayena. Ñāpaneti avabodhane, paṭivedaneti attho. Bhikkhanasīlatā, na kasivāṇijjādīhi jīvanasīlatā. Bhikkhanadhammatā ‘‘uddissa ariyā tiṭṭhantī’’ti (jā. 1.7.59) evaṃ vuttabhikkhanasabhāvatā, na yācanākohaññasabhāvatā. Bhikkhane sādhukāritā ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) vacanaṃ anussaritvā tattha appamajjatā. Atha vā sīlaṃ nāma pakatisabhāvo. Idha pana tathādhiṭṭhānaṃ. Dhammoti vataṃ. Apare pana ‘‘sīlaṃ nāma vatavasena samādānaṃ. Dhammo nāma paveṇi-āgataṃ cārittaṃ. Sādhukāritā sakkaccakāritā ādarakiriyā’’ti vaṇṇenti.
ហីនាធិកជនសេវិតវុត្តិន្តិ យេ ភិក្ខុភាវេ ឋិតាបិ ជាតិមទាទិវសេន ឧទ្ធតា ឧន្នឡា, យេ ច គិហិភាវេ បរេសុ អត្ថិកភាវម្បិ អនុបគតតាយ ភិក្ខាចរិយំ បរមកាបញ្ញំ មញ្ញន្តិ, តេសំ ឧភយេសម្បិ យថាក្កមំ ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ វចនេន ហីនជនេហិ ទលិទ្ទេហិ បរមកាបញ្ញតំ បត្តេហិ បរកុលេសុ ភិក្ខាចរិយាយ ជីវិកំ កប្បេន្តេហិ សេវិតំ វុត្តិំ បកាសេន្តោ ឧទ្ធតភាវនិគ្គហំ ករោតិ, អធិកជនេហិ ឧឡារភោគខត្តិយកុលាទិតោ បព្ពជិតេហិ ពុទ្ធាទីហិ អាជីវសោធនត្ថំ សេវិតំ វុត្តិំ បកាសេន្តោ ទីនភាវនិគ្គហំ ករោតីតិ យោជេតព្ពំ។ យស្មា ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ វចនំ អាមន្តនភាវតោ អភិមុខីករណំ, បករណតោ សាមត្ថិយតោ ច សុស្សូសាជននំ, សក្កច្ចសវនមនសិការនិយោជនញ្ច ហោតិ, តស្មា តមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ភិក្ខវោតិ ឥមិនា’’តិអាទិមាហ។
Hīnādhikajanasevitavuttinti ye bhikkhubhāve ṭhitāpi jātimadādivasena uddhatā unnaḷā, ye ca gihibhāve paresu atthikabhāvampi anupagatatāya bhikkhācariyaṃ paramakāpaññaṃ maññanti, tesaṃ ubhayesampi yathākkamaṃ ‘‘bhikkhavo’’ti vacanena hīnajanehi daliddehi paramakāpaññataṃ pattehi parakulesu bhikkhācariyāya jīvikaṃ kappentehi sevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatabhāvaniggahaṃ karoti, adhikajanehi uḷārabhogakhattiyakulādito pabbajitehi buddhādīhi ājīvasodhanatthaṃ sevitaṃ vuttiṃ pakāsento dīnabhāvaniggahaṃ karotīti yojetabbaṃ. Yasmā ‘‘bhikkhavo’’ti vacanaṃ āmantanabhāvato abhimukhīkaraṇaṃ, pakaraṇato sāmatthiyato ca sussūsājananaṃ, sakkaccasavanamanasikāraniyojanañca hoti, tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘bhikkhavoti iminā’’tiādimāha.
តត្ថ សាធុកំ មនសិការេបីតិ សាធុកំ សវនេ សាធុកំ មនសិការេ ច។ កថំ បវត្តិតា សវនាទយោ សាធុកំ បវត្តិតា ហោន្តីតិ? ‘‘អទ្ធា ឥមាយ បដិបត្តិយា សកលសាសនសម្បត្តិ ហត្ថគតា ភវិស្សតី’’តិ អាទរគារវយោគេន កថាទីសុ អបរិភវាទិនា ច។ វុត្តញ្ហិ ‘‘បញ្ចហិ, ភិក្ខវេ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ សុណន្តោ សទ្ធម្មំ ភព្ពោ និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន កថំ បរិភោតិ, ន កថិកំ បរិភោតិ, ន អត្តានំ បរិភោតិ , អវិក្ខិត្តចិត្តោ ធម្មំ សុណាតិ ឯកគ្គចិត្តោ, យោនិសោ ច មនសិ ករោតិ។ ឥមេហិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតោ សុណន្តោ សទ្ធម្មំ ភព្ពោ និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្ត’’ន្តិ (អ. និ. ៥.១៥១)។ តេនាហ ‘‘សាធុកំ មនសិការាយត្តា ហិ សាសនសម្បត្តី’’តិ។ សាសនសម្បត្តិ នាម សីលាទិនិប្ផត្តិ។ បឋមំ ឧប្បន្នត្តា អធិគមវសេន។ សត្ថុចរិយានុវិធាយកត្តា សីលាទិគុណានុដ្ឋានេន។ តិណ្ណំ យានានំ វសេន អនុធម្មបដិបត្តិសម្ភវតោ សកលសាសនបដិគ្គាហកត្តា។
Tattha sādhukaṃ manasikārepīti sādhukaṃ savane sādhukaṃ manasikāre ca. Kathaṃ pavattitā savanādayo sādhukaṃ pavattitā hontīti? ‘‘Addhā imāya paṭipattiyā sakalasāsanasampatti hatthagatā bhavissatī’’ti ādaragāravayogena kathādīsu aparibhavādinā ca. Vuttañhi ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. Katamehi pañcahi? Na kathaṃ paribhoti, na kathikaṃ paribhoti, na attānaṃ paribhoti , avikkhittacitto dhammaṃ suṇāti ekaggacitto, yoniso ca manasi karoti. Imehi kho, bhikkhave, pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammatta’’nti (a. ni. 5.151). Tenāha ‘‘sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampattī’’ti. Sāsanasampatti nāma sīlādinipphatti. Paṭhamaṃ uppannattā adhigamavasena. Satthucariyānuvidhāyakattā sīlādiguṇānuṭṭhānena. Tiṇṇaṃ yānānaṃ vasena anudhammapaṭipattisambhavato sakalasāsanapaṭiggāhakattā.
សន្តិកត្តាតិ សមីបភាវតោ។ សន្តិកាវចរត្តាតិ សព្ពកាលំ សំវុត្តិភាវតោ។ យថានុសិដ្ឋន្តិ អនុសាសនិយានុរូបំ, អនុសាសនិំ អនវសេសតោ បដិគ្គហេត្វាតិ អត្ថោ។ ឯកច្ចេ ភិក្ខូតិ យេ បដិច្ចសមុប្បាទធម្មេ ទេសនាបសុតា, តេ។ បុព្ពេ ‘‘សព្ពបរិសសាធារណា ហិ ភគវតោ ធម្មទេសនា’’តិអាទិនា ភិក្ខូនំ ឯវ អាមន្តនការណំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ភិក្ខូ អាមន្តេត្វា ធម្មទេសនាយ បយោជនំ ទស្សេតុំ កិមត្ថំ បន ភគវាតិ ចោទនំ សមុដ្ឋាបេតិ។ តត្ថ អញ្ញំ ចិន្តេន្តាតិ អញ្ញវិហិតា។ វិក្ខិត្តចិត្តាតិ អសមាហិតចិត្តា។ ធម្មំ បច្ចវេក្ខន្តាតិ ហិយ្យោ តតោ បរទិវសេសុ វា សុតធម្មំ បតិ មនសា អវេក្ខន្តា។ ភិក្ខូ អាមន្តេត្វា ធម្មេ ទេសិយមានេ អាទិតោ បដ្ឋាយ ទេសនំ សល្លក្ខេតុំ សក្កោតីតិ ឥមមេវត្ថំ ព្យតិរេកមុខេន ទស្សេតុំ ‘‘តេ អនាមន្តេត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Santikattāti samīpabhāvato. Santikāvacarattāti sabbakālaṃ saṃvuttibhāvato. Yathānusiṭṭhanti anusāsaniyānurūpaṃ, anusāsaniṃ anavasesato paṭiggahetvāti attho. Ekacce bhikkhūti ye paṭiccasamuppādadhamme desanāpasutā, te. Pubbe ‘‘sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā’’tiādinā bhikkhūnaṃ eva āmantanakāraṇaṃ dassetvā idāni bhikkhū āmantetvā dhammadesanāya payojanaṃ dassetuṃ kimatthaṃ pana bhagavāti codanaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha aññaṃ cintentāti aññavihitā. Vikkhittacittāti asamāhitacittā. Dhammaṃ paccavekkhantāti hiyyo tato paradivasesu vā sutadhammaṃ pati manasā avekkhantā. Bhikkhū āmantetvā dhamme desiyamāne ādito paṭṭhāya desanaṃ sallakkhetuṃ sakkotīti imamevatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘te anāmantetvā’’tiādi vuttaṃ.
ភិក្ខវោតិ ច សន្ធិវសេន ឥ-ការលោបោ ទដ្ឋព្ពោ ‘‘ភិក្ខវោ ឥតី’’តិ, អយញ្ហិ ឥតិសទ្ទោ ហេតុបរិសមាបនាទិបទត្ថវិបរិយាយបការាវធារណនិទស្សនាទិអនេកត្ថបភេទោ។ តថា ហេស ‘‘រុប្បតីតិ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្មា ‘រូប’ន្តិ វុច្ចតី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.៧៩) ហេតុម្ហិ ទិស្សតិ, ‘‘តស្មាតិហ មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវថ, មា អាមិសទាយាទា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២៩) បរិសមាបនេ, ‘‘ឥតិ វា ឯវរូបា វិសូកទស្សនា បដិវិរតោ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.១៣) អាទិអត្ថេ ‘‘មាគណ្ឌិយោតិ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស សង្ខា សមញ្ញា បញ្ញត្តិ វោហារោ នាមំ នាមកម្មំ នាមធេយ្យំ និរុត្តិ ព្យញ្ជនំ អភិលាបោ’’តិអាទីសុ (មហានិ. ៧៣, ៧៥) បទត្ថវិបរិយាយេ, ‘‘ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, សប្បដិភយោ ពាលោ, អប្បដិភយោ បណ្ឌិតោ។ សឧបទ្ទវោ ពាលោ, អនុបទ្ទវោ បណ្ឌិតោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.១២៤) បការេ, ‘‘អត្ថិ ឥទប្បច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥតិ បុដ្ឋេន សតា, អានន្ទ, អត្ថីតិស្ស វចនីយំ។ កិំ បច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥតិ ចេ វទេយ្យ, ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥច្ចស្ស វចនីយ’’ន្តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.៩៦) អវធារណេ, ‘‘សព្ពមត្ថីតិ ខោ, កច្ចាន, អយមេកោ អន្តោ, សព្ពំ នត្ថីតិ អយំ ទុតិយោ អន្តោ’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.១៥; ៣.៩០) និទស្សនេ ។ ឥធាបិ និទស្សនេ ឯវ ទដ្ឋព្ពោ។ ភិក្ខវោតិ អាមន្តនាការោ តមេស ឥតិ-សទ្ទោ និទស្សេតិ ‘‘ភិក្ខវោតិ អាមន្តេសី’’តិ។ ឥមិនា នយេន ភទ្ទន្តេតិអាទីសុបិ យថារហំ ឥតិសទ្ទស្ស អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Bhikkhavoti ca sandhivasena i-kāralopo daṭṭhabbo ‘‘bhikkhavo itī’’ti, ayañhi itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakārāvadhāraṇanidassanādianekatthapabhedo. Tathā hesa ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā ‘rūpa’nti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetumhi dissati, ‘‘tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) parisamāpane, ‘‘iti vā evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.13) ādiatthe ‘‘māgaṇḍiyoti tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 73, 75) padatthavipariyāye, ‘‘iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito. Saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito’’tiādīsu (ma. ni. 3.124) pakāre, ‘‘atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃ paccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, ‘‘sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) nidassane . Idhāpi nidassane eva daṭṭhabbo. Bhikkhavoti āmantanākāro tamesa iti-saddo nidasseti ‘‘bhikkhavoti āmantesī’’ti. Iminā nayena bhaddantetiādīsupi yathārahaṃ itisaddassa attho veditabbo.
បុព្ពេ ‘‘ភគវា អាមន្តេសី’’តិ វុត្តត្តា ភគវតោ បច្ចស្សោសុន្តិ ឥធ ភគវតោតិ សាមិវចនំ អាមន្តនមេវ សម្ពន្ធីអន្តរំ អបេក្ខតីតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន ‘‘ភគវតោ អាមន្តនំ បដិអស្សោសុ’’ន្តិ វុត្តំ។ ភគវតោតិ ឥទំ បន បដិស្សវសម្ពន្ធេន សម្បទានវចនំ។ ឯត្តាវតា យំ កាលទេសទេសកបរិសាបទេសបដិមណ្ឌិតំ និទានំ ភាសិតន្តិ សម្ពន្ធោ។ ឯត្ថាហ – កិមត្ថំ បន ធម្មវិនយសង្គហេ ករិយមានេ និទានវចនំ, ននុ ភគវតា ភាសិតវចនស្សេវ សង្គហោ កាតព្ពោតិ? វុច្ចតេ – ទេសនាយ ឋិតិអសម្មោសសទ្ធេយ្យភាវសម្បាទនត្ថំ។ កាលទេសទេសកនិមិត្តបរិសាបទេសេហិ ឧបនិពន្ធិត្វា ឋបិតា ហិ ទេសនា ចិរដ្ឋិតិកា ហោតិ អសម្មោសធម្មា សទ្ធេយ្យា ច, ទេសកាលកត្តុសោតុនិមិត្តេហិ ឧបនិពន្ធោ វិយ វោហារវិនិច្ឆយោ។ តេនេវ ចាយស្មតា មហាកស្សបេន ‘‘បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តំ, អាវុសោ អានន្ទ, កត្ថ ភាសិត’’ន្តិអាទិនា ទេសាទិបុច្ឆាសុ កតាសុ តាសំ វិស្សជ្ជនំ ករោន្តេន ធម្មភណ្ឌាគារិកេន ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិ អាយស្មតា អានន្ទេន ឥមស្ស សុត្តស្ស និទានំ ភាសិតំ។
Pubbe ‘‘bhagavā āmantesī’’ti vuttattā bhagavato paccassosunti idha bhagavatoti sāmivacanaṃ āmantanameva sambandhīantaraṃ apekkhatīti iminā adhippāyena ‘‘bhagavato āmantanaṃ paṭiassosu’’nti vuttaṃ. Bhagavatoti idaṃ pana paṭissavasambandhena sampadānavacanaṃ. Ettāvatā yaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitanti sambandho. Etthāha – kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kariyamāne nidānavacanaṃ, nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakanimittaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca, desakālakattusotunimittehi upanibandho viya vohāravinicchayo. Teneva cāyasmatā mahākassapena ‘‘paṭiccasamuppādasuttaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’ntiādinā desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’nti āyasmatā ānandena imassa suttassa nidānaṃ bhāsitaṃ.
អបិច សត្ថុ សម្បត្តិបកាសនត្ថំ និទានវចនំ។ តថាគតស្ស ហិ ភគវតោ បុព្ពរចនានុមានាគមតក្កាភាវតោ សម្មាសម្ពុទ្ធភាវសិទ្ធិ។ ន ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បុព្ពរចនាទីហិ អត្ថោ អត្ថិ, សព្ពត្ថ អប្បដិហតញាណចារតាយ ឯកប្បមាណត្តា ច ញេយ្យធម្មេសុ។ តថា អាចរិយមុដ្ឋិធម្មមច្ឆរិយសត្ថុសាវកានុរោធាភាវតោ ខីណាសវត្តសិទ្ធិ។ ន ហិ សព្ពសោ ខីណាសវស្ស តេ សម្ភវន្តីតិ សុវិសុទ្ធា ចស្ស បរានុគ្គហប្បវត្តិ, ឯវំ ទេសកសំកិលេសភូតានំ ទិដ្ឋិសីលសម្បទាទូសកានំ អវិជ្ជាតណ្ហានំ អច្ចន្តាភាវសំសូចកេហិ ញាណសម្បទាបហានសម្បទាភិព្យញ្ជនកេហិ ច សំពុទ្ធវិសុទ្ធភាវេហិ បុរិមវេសារជ្ជទ្វយសិទ្ធិ, តតោ ឯវ ច អន្តរាយិកនិយ្យានិកធម្មេសុ សម្មោហាភាវសិទ្ធិតោ បច្ឆិមវេសារជ្ជទ្វយសិទ្ធីតិ ភគវតោ ចតុវេសារជ្ជសមន្នាគមោ អត្តហិតបរហិតបដិបត្តិ ច និទានវចនេន បកាសិតា ហោតិ, តត្ថ តត្ថ សម្បត្តបរិសាយ អជ្ឈាសយានុរូបំ ឋានុប្បត្តិកបដិភានេន ធម្មទេសនាទីបនតោ, ឥធ បន មូលទ្វយវសេន អន្តទ្វយរហិតស្ស តិសន្ធិកាលពន្ធស្ស ចតុព្ពិធនយសង្ខេបគម្ភីរភាវយុត្តស្ស បដិច្ចសមុប្បាទស្ស ពោធិយា និទស្សនតោ ចាតិ យោជេតព្ពំ។ តេន វុត្តំ ‘‘សត្ថុ សម្បត្តិបកាសនត្ថំ និទានវចន’’ន្តិ។
Apica satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi, sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasatthusāvakānurodhābhāvato khīṇāsavattasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhā cassa parānuggahappavatti, evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjanakehi ca saṃbuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato eva ca antarāyikaniyyānikadhammesu sammohābhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikapaṭibhānena dhammadesanādīpanato, idha pana mūladvayavasena antadvayarahitassa tisandhikālabandhassa catubbidhanayasaṅkhepagambhīrabhāvayuttassa paṭiccasamuppādassa bodhiyā nidassanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
តថា សាសនសម្បត្តិបកាសនត្ថំ និទានវចនំ។ ញាណករុណាបរិគ្គហិតសព្ពកិរិយស្ស ហិ ភគវតោ នត្ថិ និរត្ថិកា បវត្តិ, អត្តហិតត្ថា វា, តស្មា បរេសំ ឯវ អត្ថាយ បវត្តសព្ពកិរិយស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សកលម្បិ កាយវចីមនោកម្មំ យថាបវត្តំ វុច្ចមានំ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកបរមត្ថេហិ យថារហំ សត្តានំ អនុសាសនដ្ឋេន សាសនំ, ន កព្ពរចនា។ តយិទំ សត្ថុចរិតំ កាលទេសទេសកបរិសាបទេសេហិ សទ្ធិំ តត្ថ តត្ថ និទានវចនេហិ យថារហំ បកាសីយតិ, ឥធ បន ទ្វាទសបទិកបច្ចយាការវិភាវនេន តេន។ តេន វុត្តំ ‘‘សាសនសម្បត្តិបកាសនត្ថំ និទានវចន’’ន្តិ។
Tathā sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthikā pavatti, attahitatthā vā, tasmā paresaṃ eva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanaṭṭhena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthucaritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi saddhiṃ tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsīyati, idha pana dvādasapadikapaccayākāravibhāvanena tena. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
អបិច សត្ថុ បមាណភាវប្បកាសនេន សាសនស្ស បមាណភាវទស្សនត្ថំ និទានវចនំ, តញ្ចស្ស បមាណភាវទស្សនំ ហេដ្ឋា វុត្តនយានុសារេន ‘‘ភគវា’’តិ ច ឥមិនា បទេន វិភាវិតន្តិ វេទិតព្ពំ។ ‘‘ភគវា’’តិ ច ឥមិនា តថាគតស្ស រាគទោសមោហាទិ-សព្ពសំកិលេសមលទុច្ចរិតាទិទោសប្បហានទីបនេន វចនេន អនញ្ញសាធារណសុបរិសុទ្ធញាណករុណាទិគុណវិសេសយោគបរិទីបនេន តតោ ឯវ សព្ពសត្តុត្តមភាវទីបនេន អយមត្ថោ សព្ពថា បកាសិតោ ហោតីតិ។ ឥទមេត្ថ និទានវចនេ បយោជននិទស្សនំ។
Apica satthu pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ, tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavā’’ti ca iminā padena vibhāvitanti veditabbaṃ. ‘‘Bhagavā’’ti ca iminā tathāgatassa rāgadosamohādi-sabbasaṃkilesamaladuccaritādidosappahānadīpanena vacanena anaññasādhāraṇasuparisuddhañāṇakaruṇādiguṇavisesayogaparidīpanena tato eva sabbasattuttamabhāvadīpanena ayamattho sabbathā pakāsito hotīti. Idamettha nidānavacane payojananidassanaṃ.
និក្ខិត្តស្សាតិ ទេសិតស្ស។ ទេសនាបិ ហិ ទេសេតព្ពស្ស សីលាទិអត្ថស្ស វិនេយ្យសន្តានេសុ និក្ខិបនតោ ‘‘និក្ខេបោ’’តិ វុច្ចតីតិ ‘‘សុត្តនិក្ខេបំ តាវ វិចារេត្វា វុច្ចមានា បាកដា ហោតី’’តិ សាមញ្ញតោ ភគវតោ ទេសនាយ សមុដ្ឋានស្ស វិភាគំ ទស្សេត្វា ‘‘ឯត្ថាយំ ទេសនា ឯវំសមុដ្ឋានា’’តិ ទេសនាយ សមុដ្ឋានេ ទស្សិតេ សុត្តស្ស សម្មទេវ និទានបរិជាននេន វណ្ណនាយ សុវិញ្ញេយ្យត្តា វុត្តំ។ តតោ ហេដ្ឋា ‘‘កស្មា ភគវតា បដិច្ចសមុប្បាទវសេនេវ ទេសនា អារទ្ធា’’តិ កេនចិ ចោទនាយ កតាយ ‘‘បរជ្ឈាសយោយំ សុត្តនិក្ខេបោ’’តិ បរិហារោ សុកថិតោ ហោតិ។ តត្ថ យថា អនេកសតអនេកសហស្សភេទានិបិ សុត្តន្តានិ សំកិលេសភាគិយាទិបធាននយេន សោឡសវិធតំ នាតិវត្តន្តិ, ឯវំ អត្តជ្ឈាសយាទិសុត្តនិក្ខេបវសេន ចតុព្ពិធភាវន្តិ អាហ ‘‘ចត្តារោ ហិ សុត្តនិក្ខេបា’’តិ។ ឯត្ថ ច យថា អត្តជ្ឈាសយស្ស អដ្ឋុប្បត្តិយា ច បរជ្ឈាសយបុច្ឆាហិ សទ្ធិំ សំសគ្គភេទោ សម្ភវតិ ‘‘អត្តជ្ឈាសយោ ច បរជ្ឈាសយោ ច, អត្តជ្ឈាសយោ ច បុច្ឆាវសិកោ ច, អត្តជ្ឈាសយោ ច បរជ្ឈាសយោ ច បុច្ឆាវសិកោ ច, អដ្ឋុប្បត្តិកោ ច បរជ្ឈាសយោ ច, អដ្ឋុប្បត្តិកោ ច បុច្ឆាវសិកោ ច, អដ្ឋុប្បត្តិកោ ច បរជ្ឈាសយោ ច បុច្ឆាវសិកោ ចា’’តិ អជ្ឈាសយបុច្ឆានុសន្ធិសម្ភវតោ, ឯវំ យទិបិ អដ្ឋុប្បត្តិយា អជ្ឈាសយេនបិ សំសគ្គភេទោ សម្ភវតិ, អត្តជ្ឈាសយាទីហិ បន បុរតោ ឋិតេហិ អដ្ឋុប្បត្តិយា សំសគ្គោ នត្ថីតិ។ នយិធ និរវសេសោ វិត្ថារនយោ សម្ភវតីតិ ‘‘ចត្តារោ ហិ សុត្តនិក្ខេបា’’តិ វុត្តំ។ តទន្តោគធត្តា វា សម្ភវន្តានំ សេសនិក្ខេបានំ មូលនិក្ខេបវសេន ចត្តារោវ ទស្សិតា, តថាទស្សនញ្ចេត្ថ អយំ សំសគ្គភេទោ គហេតព្ពោតិ។
Nikkhittassāti desitassa. Desanāpi hi desetabbassa sīlādiatthassa vineyyasantānesu nikkhipanato ‘‘nikkhepo’’ti vuccatīti ‘‘suttanikkhepaṃ tāva vicāretvā vuccamānā pākaṭā hotī’’ti sāmaññato bhagavato desanāya samuṭṭhānassa vibhāgaṃ dassetvā ‘‘etthāyaṃ desanā evaṃsamuṭṭhānā’’ti desanāya samuṭṭhāne dassite suttassa sammadeva nidānaparijānanena vaṇṇanāya suviññeyyattā vuttaṃ. Tato heṭṭhā ‘‘kasmā bhagavatā paṭiccasamuppādavaseneva desanā āraddhā’’ti kenaci codanāya katāya ‘‘parajjhāsayoyaṃ suttanikkhepo’’ti parihāro sukathito hoti. Tattha yathā anekasataanekasahassabhedānipi suttantāni saṃkilesabhāgiyādipadhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhabhāvanti āha ‘‘cattāro hi suttanikkhepā’’ti. Ettha ca yathā attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāhi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati ‘‘attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca, attajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca, aṭṭhuppattiko ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca pucchāvasiko cā’’ti ajjhāsayapucchānusandhisambhavato, evaṃ yadipi aṭṭhuppattiyā ajjhāsayenapi saṃsaggabhedo sambhavati, attajjhāsayādīhi pana purato ṭhitehi aṭṭhuppattiyā saṃsaggo natthīti. Nayidha niravaseso vitthāranayo sambhavatīti ‘‘cattāro hi suttanikkhepā’’ti vuttaṃ. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattārova dassitā, tathādassanañcettha ayaṃ saṃsaggabhedo gahetabboti.
តត្រាយំ វចនត្ថោ – និក្ខិបីយតីតិ និក្ខេបោ, សុត្តំ ឯវ និក្ខេបោ សុត្តនិក្ខេបោ។ អថ វា និក្ខិបនំ និក្ខេបោ, សុត្តស្ស និក្ខេបោ សុត្តនិក្ខេបោ, សុត្តទេសនាតិ អត្ថោ។ អត្តនោ អជ្ឈាសយោ អត្តជ្ឈាសយោ, សោ អស្ស អត្ថិ ការណភូតោតិ អត្តជ្ឈាសយោ។ អត្តនោ អជ្ឈាសយោ ឯតស្សាតិ វា អត្តជ្ឈាសយោ។ បរជ្ឈាសយេបិ ឯសេវ នយោ។ បុច្ឆាយ វសេន បវត្តធម្មោ ឯតស្ស អត្ថីតិ, បុច្ឆាវសិកោ។ សុត្តទេសនាយ វត្ថុភូតស្ស អត្ថស្ស ឧប្បត្តិ អត្ថុប្បត្តិ, អត្ថុប្បត្តិយេវ អដ្ឋុប្បត្តិ, សា ឯតស្ស អត្ថីតិ អដ្ឋុប្បត្តិកោ។ អថ វា និក្ខិបីយតិ សុត្តំ ឯតេនាតិ សុត្តនិក្ខេបោ, អត្តជ្ឈាសយាទិ ឯវ។ ឯតស្មិំ បន អត្ថវិកប្បេ អត្តនោ អជ្ឈាសយោ អត្តជ្ឈាសយោ។ បរេសំ អជ្ឈាសយោ បរជ្ឈាសយោ។ បុច្ឆីយតីតិ បុច្ឆា, បុច្ឆិត្វា ញាតព្ពោ អត្ថោ។ តស្ស បុច្ឆាវសេន បវត្តំ ធម្មបដិគ្គាហកានំ វចនំ បុច្ឆាវសិកំ, តទេវ និក្ខេបសទ្ទាបេក្ខាយ បុល្លិង្គវសេន ‘‘បុច្ឆាវសិកោ’’តិ វុត្តំ។ តថា អដ្ឋុប្បត្តិ ឯវ អដ្ឋុប្បត្តិកោតិ ឯវម្បេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Tatrāyaṃ vacanattho – nikkhipīyatīti nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhepo. Atha vā nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo. Attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vasena pavattadhammo etassa atthīti, pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti suttanikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitvā ñātabbo attho. Tassa pucchāvasena pavattaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasikaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pulliṅgavasena ‘‘pucchāvasiko’’ti vuttaṃ. Tathā aṭṭhuppatti eva aṭṭhuppattikoti evampettha attho veditabbo.
អបិចេត្ថ បរេសំ ឥន្ទ្រិយបរិបាកាទិការណនិរបេក្ខត្តា អត្តជ្ឈាសយស្ស វិសុំ សុត្តនិក្ខេបភាវោ យុត្តោ កេវលំ អត្តនោ អជ្ឈាសយេនេវ ធម្មតន្តិឋបនត្ថំ បវត្តិតទេសនត្តា។ បរជ្ឈាសយបុច្ឆាវសិកានំ បន បរេសំ អជ្ឈាសយបុច្ឆានំ ទេសនាបវត្តិហេតុភូតានំ ឧប្បត្តិយំ បវត្តិតានំ កថំ អដ្ឋុប្បត្តិយំ អនវរោធោ, បុច្ឆាវសិកអដ្ឋុប្បត្តិកានំ វា បរជ្ឈាសយានុរោធេន បវត្តិតានំ កថំ បរជ្ឈាសយេ អនវរោធោតិ? ន ចោទេតព្ពមេតំ។ បរេសញ្ហិ អភិនីហារបរិបុច្ឆាទិវិនិមុត្តស្សេវ សុត្តទេសនាការណុប្បាទស្ស អដ្ឋុប្បត្តិភាវេន គហិតត្តា បរជ្ឈាសយបុច្ឆាវសិកានំ វិសុំ គហណំ។ តថា ហិ ព្រហ្មជាលធម្មទាយាទសុត្តាទីនំ វណ្ណាវណ្ណអាមិសុប្បាទាទិទេសនានិមិត្តំ ‘‘អដ្ឋុប្បត្តី’’តិ វុច្ចតិ។ បរេសំ បុច្ឆំ វិនា អជ្ឈាសយំ ឯវ និមិត្តំ កត្វា ទេសិតោ បរជ្ឈាសយោ, បុច្ឆាវសេន ឯវ ទេសិតោ បុច្ឆាវសិកោតិ បាកដោវាយមត្ថោតិ។ អត្តនោ អជ្ឈាសយេនេវ កថេតិ ធម្មតន្តិឋបនត្ថន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ទសពលសុត្តន្តហារកោតិ ទសពលវគ្គេ អនុបុព្ពេន និក្ខិត្តានំ សុត្តានំ អាវលិ, តថា ចន្ទោបមហារកាទយោ។
Apicettha paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā. Parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathaṃ aṭṭhuppattiyaṃ anavarodho, pucchāvasikaaṭṭhuppattikānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? Na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinimuttasseva suttadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanānimittaṃ ‘‘aṭṭhuppattī’’ti vuccati. Paresaṃ pucchaṃ vinā ajjhāsayaṃ eva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena eva desito pucchāvasikoti pākaṭovāyamatthoti. Attano ajjhāsayeneva katheti dhammatantiṭhapanatthanti daṭṭhabbaṃ. Dasabalasuttantahārakoti dasabalavagge anupubbena nikkhittānaṃ suttānaṃ āvali, tathā candopamahārakādayo.
វិមុត្តិបរិបាចនីយា ធម្មា សទ្ធិន្ទ្រិយាទយោ។ អជ្ឈាសយន្តិ អធិមុត្តិំ។ ខន្តិន្តិ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិំ។ មនន្តិ ចិត្តំ។ អភិនីហារន្តិ បណិធានំ។ ពុជ្ឈនភាវន្តិ ពុជ្ឈនសភាវំ, បដិវិជ្ឈនាការំ វា។
Vimuttiparipācanīyā dhammā saddhindriyādayo. Ajjhāsayanti adhimuttiṃ. Khantinti diṭṭhinijjhānakkhantiṃ. Mananti cittaṃ. Abhinīhāranti paṇidhānaṃ. Bujjhanabhāvanti bujjhanasabhāvaṃ, paṭivijjhanākāraṃ vā.
ឧគ្ឃដិតញ្ញូតិ ឧគ្ឃដនំ នាម ញាណុគ្ឃដនំ, ញាណេន ឧគ្ឃដិតមត្តេ ឯវ ធម្មំ ជានាតីតិ អត្ថោ។ វិបញ្ចិតំ វិត្ថារិតមេវ អត្ថំ ជានាតីតិ វិបញ្ចិតញ្ញូ។ ឧទ្ទេសាទីហិ នេតព្ពោតិ នេយ្យោ។ ព្យញ្ជនបទំ បរមំ អស្សាតិ បទបរមោ។ សហ ឧទាហដវេលាយាតិ ឧទាហារធម្មស្ស ឧទ្ទេសេ ឧទាហដមត្តេ ឯវ។ ធម្មាភិសមយោតិ ចតុសច្ចធម្មស្ស ញាណេន សទ្ធិំ អភិសមាយោគោ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ‘‘ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’’តិអាទិនា នយេន សំខិត្តេន មាតិកាយ ឋបិយមានាយ ទេសនានុសារេន ញាណំ បេសេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិតុំ សមត្ថោ បុគ្គលោ ‘‘ឧគ្ឃដិតញ្ញូ’’តិ វុច្ចតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ សំខិត្តេន មាតិកំ ឋបេត្វា វិត្ថារេន អត្ថេ វិភជិយមានេ អរហត្តំ បាបុណិតុំ សមត្ថោ បុគ្គលោ ‘‘វិបញ្ចិតញ្ញូ’’តិ វុច្ចតិ។ ឧទ្ទេសតោតិ ឧទ្ទេសហេតុ, ឧទ្ទិសន្តស្ស ឧទ្ទិសាបេន្តស្ស វាតិ អត្ថោ, ‘‘ឧទ្ទិសតោ’’តិបិ បាឋោ, អយមេវត្ថោ។ បរិបុច្ឆតោតិ បរិបុច្ឆន្តស្ស។ អនុបុព្ពេន ធម្មាភិសមយោ ហោតីតិ អនុក្កមេន អរហត្តប្បត្តិ ហោតិ។ ន តាយ ជាតិយា ធម្មាភិសមយោ ហោតីតិ តេន អត្តភាវេន មគ្គំ វា ផលំ វា អន្តមសោ ឈានំ វា វិបស្សនំ វា និព្ពត្តេតុំ ន សក្កោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ បុគ្គលោ ព្យញ្ជនបទមេវ បរមំ កត្វា ឋិតត្តា ‘‘បទបរមោ’’តិ វុច្ចតិ។
Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇena ugghaṭitamatte eva dhammaṃ jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Uddesādīhi netabboti neyyo. Byañjanapadaṃ paramaṃ assāti padaparamo. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāradhammassa uddese udāhaṭamatte eva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamāyogo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa uddisāpentassa vāti attho, ‘‘uddisato’’tipi pāṭho, ayamevattho. Paripucchatoti paripucchantassa. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo byañjanapadameva paramaṃ katvā ṭhitattā ‘‘padaparamo’’ti vuccati.
ឯកចរាតិ វិវេកាភិរតិយា ឯកវិហារិនោ។ ទ្វិចរាតិ ទ្វេ ឯកជ្ឈាសយា ហុត្វា ញាណចរិយាទិវសេន វិចរន្តា។ ឯស នយោ សេសេសុ។ សត្តសុញ្ញតាបកាសនេន សុញ្ញតំ។ តតោ ឯវ សណ្ហំ សុខុមំ។ ‘‘បរេសំ អជ្ឈាសយវសេន ភគវា ឥទំ សុត្តំ អារភី’’តិ វត្វា តេ បន ‘‘បរេ’’តិ វុត្តបុគ្គលា អបរិកម្មិកា សុបរិសោធិតបុព្ពភាគបដិបទា ចាតិ ទុវិធា, តទុភយេសុ សត្ថុ បដិបត្តិំ ឧបមាមុខេន បកាសេន្តោ យថា ហីតិអាទិមាហ។ រូបំ ន សមុដ្ឋាបេតិ លិខនវសេន ន ឧប្បាទេតិ។ អកតាភិនិវេសន្តិ វិបស្សនាភាវនាយ អកតានុយោគំ។ សីល…បេ.… សម្បទាយាតិ អសមាទិន្នសីលំ សីលសម្បទាយ, សុបរិសុទ្ធសីលំ សមាធិសម្បទាយ, អនុជុកតទិដ្ឋិជុកម្មំ ទិដ្ឋិសម្បទាយ យោជេន្តោតិ យោជនា។
Ekacarāti vivekābhiratiyā ekavihārino. Dvicarāti dve ekajjhāsayā hutvā ñāṇacariyādivasena vicarantā. Esa nayo sesesu. Sattasuññatāpakāsanena suññataṃ. Tato eva saṇhaṃ sukhumaṃ. ‘‘Paresaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhī’’ti vatvā te pana ‘‘pare’’ti vuttapuggalā aparikammikā suparisodhitapubbabhāgapaṭipadā cāti duvidhā, tadubhayesu satthu paṭipattiṃ upamāmukhena pakāsento yathā hītiādimāha. Rūpaṃ na samuṭṭhāpeti likhanavasena na uppādeti. Akatābhinivesanti vipassanābhāvanāya akatānuyogaṃ. Sīla…pe… sampadāyāti asamādinnasīlaṃ sīlasampadāya, suparisuddhasīlaṃ samādhisampadāya, anujukatadiṭṭhijukammaṃ diṭṭhisampadāya yojentoti yojanā.
យន្តិ យំ បុព្ពភាគបដិបទំ សន្ធាយ។ សីលន្តិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ។ ទិដ្ឋិ ចាតិ កម្មស្សកតាទិដ្ឋិ ចេវ កម្មបថសម្មាទិដ្ឋិ ច។ តិវិធេនាតិ អជ្ឈត្តំ ពហិទ្ធា អជ្ឈត្តពហិទ្ធាតិ ឯវំ វិសយភាវតោ តិប្បការេន។ យថាវុត្តទិដ្ឋិវិសុទ្ធិយា វិសេសបច្ចយំ សីលំយេវ ភាវនាយ អធិដ្ឋានន្តិ វុត្តំ ‘‘សីលំ និស្សាយ សីលេ បតិដ្ឋាយា’’តិ។
Yanti yaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ sandhāya. Sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Diṭṭhi cāti kammassakatādiṭṭhi ceva kammapathasammādiṭṭhi ca. Tividhenāti ajjhattaṃ bahiddhā ajjhattabahiddhāti evaṃ visayabhāvato tippakārena. Yathāvuttadiṭṭhivisuddhiyā visesapaccayaṃ sīlaṃyeva bhāvanāya adhiṭṭhānanti vuttaṃ ‘‘sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāyā’’ti.
សុធន្តសុវណ្ណំ អបគតសព្ពកាឡកំ។ ចតុរស្សាទិធោតោ សុបរិមជ្ជិតមណិក្ខន្ធោ។ បច្ចយធម្មានំ អវិជ្ជាទីនំ តស្ស តស្ស បច្ចយុប្បន្នស្ស ហេតុបច្ចយាទិភាវោ បច្ចយាការោ។ សោ បន អត្ថតោ អវិជ្ជា ឯវាតិ អាហ ‘‘បដិច្ចសមុប្បាទន្តិ បច្ចយាការ’’ន្តិ។ តេនាហ ‘‘បច្ចយាការោ ហី’’តិអាទិ។
Sudhantasuvaṇṇaṃ apagatasabbakāḷakaṃ. Caturassādidhoto suparimajjitamaṇikkhandho. Paccayadhammānaṃ avijjādīnaṃ tassa tassa paccayuppannassa hetupaccayādibhāvo paccayākāro. So pana atthato avijjā evāti āha ‘‘paṭiccasamuppādanti paccayākāra’’nti. Tenāha ‘‘paccayākāro hī’’tiādi.
កាមំ វោ-សទ្ទោ បទបរដ្ឋិតោ បដិយោគីអត្ថវិសេសវាចកោ, នាមបរភូតោ បន តំ តំ កត្តុកម្មករណាទិសាធនវិសិដ្ឋមេវ បពោធេតិ, ហិ-និបាតបរភូតោ បន វចនាលង្ការមត្តមេវាតិ អាហ ‘‘វោតិ…បេ.… ទិស្សតី’’តិ។ តំទេសនន្តិ តស្ស បដិច្ចសមុប្បាទស្ស ទេសនំ។ សា ហិ ឥធ ត-សទ្ទេន បច្ចាមសីយតិ។ ‘‘សុណាថា’’តិ សោតវិញ្ញេយ្យតាវចនតោ ន កេវលំ បដិច្ចសមុប្បាទោ។
Kāmaṃ vo-saddo padaparaṭṭhito paṭiyogīatthavisesavācako, nāmaparabhūto pana taṃ taṃ kattukammakaraṇādisādhanavisiṭṭhameva pabodheti, hi-nipātaparabhūto pana vacanālaṅkāramattamevāti āha ‘‘voti…pe… dissatī’’ti. Taṃdesananti tassa paṭiccasamuppādassa desanaṃ. Sā hi idha ta-saddena paccāmasīyati. ‘‘Suṇāthā’’ti sotaviññeyyatāvacanato na kevalaṃ paṭiccasamuppādo.
ឯកត្ថមេតំ បទំ ក-សទ្ទេន បទវឌ្ឍនមត្តស្ស កតត្តា, តស្មា សាធុសទ្ទស្ស កតោ អត្ថុទ្ធារោ សាធុកសទ្ទស្សបិ កតោ ឯវ ហោតីតិ អធិប្បាយោ។ សាធុ ភន្តេតិ យាចាមហំ ភន្តេតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘អាយាចនេ’’តិ។ បុន សាធុ ភន្តេតិ ឯវំ ភន្តេតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘សម្បដិច្ឆនេ’’តិ។ សាធុ សាធូតិ អហោ អហោតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ វុត្តំ ‘‘សម្បហំសនេ’’តិ។ សាធុ ធម្មរុចីតិ បុញ្ញកាមោ សុន្ទរោតិ អត្ថោ។ បញ្ញាណវាតិ បញ្ញវា។ អទ្ទុព្ភោតិ អទូសកោ។ ទឡ្ហីកម្មេតិ ថិរីករណេ សក្កច្ចកិរិយាយំ។ អាណត្តិយន្តិ អាណាបនេ។ ‘‘សុណាថ សាធុកំ មនសិ ករោថា’’តិ ហិ វុត្តេ សាធុកសទ្ទេន សវនមនសិការានំ សក្កច្ចកិរិយា វិយ តទាណាបនម្បិ វុត្តំ ហោតិ។ អាយាចនត្ថតា វិយ ចស្ស អាណាបនត្ថតា វេទិតព្ពា។
Ekatthametaṃ padaṃ ka-saddena padavaḍḍhanamattassa katattā, tasmā sādhusaddassa kato atthuddhāro sādhukasaddassapi kato eva hotīti adhippāyo. Sādhu bhanteti yācāmahaṃ bhanteti ayamettha atthoti āha ‘‘āyācane’’ti. Puna sādhu bhanteti evaṃ bhanteti ayamettha atthoti āha ‘‘sampaṭicchane’’ti. Sādhu sādhūti aho ahoti ayamettha atthoti vuttaṃ ‘‘sampahaṃsane’’ti. Sādhu dhammarucīti puññakāmo sundaroti attho. Paññāṇavāti paññavā. Addubbhoti adūsako. Daḷhīkammeti thirīkaraṇe sakkaccakiriyāyaṃ. Āṇattiyanti āṇāpane. ‘‘Suṇātha sādhukaṃ manasi karothā’’ti hi vutte sādhukasaddena savanamanasikārānaṃ sakkaccakiriyā viya tadāṇāpanampi vuttaṃ hoti. Āyācanatthatā viya cassa āṇāpanatthatā veditabbā.
ឥទានេត្ថ ឯវំ យោជនា វេទិតព្ពាតិ សម្ពន្ធោ។ សោតិន្ទ្រិយវិក្ខេបនិវារណំ សវនេ និយោជនវសេន កិរិយន្តរបដិសេធនភាវតោ, សោតំ ឱទហថាតិ ហិ អត្ថោ។ មនិន្ទ្រិយវិក្ខេបនិវារណំ អញ្ញចិន្តាបដិសេធនតោ។ បុរិមន្តិ ‘‘សុណាថា’’តិ បទំ។ ឯត្ថាតិ ‘‘សុណាថ, មនសិ ករោថា’’តិ បទទ្វយេ, ឯតស្មិំ វា អធិការេ។ ព្យញ្ជនវិបល្លាសគ្គាហនិវារណំ សោតទ្វារេ វិក្ខេបបដិពាហកត្តា។ ន ហិ យាថាវតោ សុណន្តស្ស សទ្ទតោ វិបល្លាសគ្គាហោ ហោតិ។ អត្ថវិបល្លាសគ្គាហនិវារណំ មនិន្ទ្រិយវិក្ខេបបដិពាហកត្តា។ ន ហិ សក្កច្ចំ ធម្មំ ឧបធារេន្តស្ស អត្ថវិបល្លាសគ្គាហោ ហោតិ។ ធម្មស្សវនេ និយោជេតិ ‘‘សុណាថា’’តិ វិទហនតោ។ ធារណូបបរិក្ខាសូតិ ឯត្ថ ឧបបរិក្ខគ្គហណេនេវ តុលនតីរណាទិកេ ទិដ្ឋិយា ច សុប្បដិវេធំ សង្គណ្ហាតិ។ សព្យញ្ជនោតិ ឯត្ថ យថាធិប្បេតមត្ថំ ព្យញ្ជយតីតិ ព្យញ្ជនំ, សភាវនិរុត្តិ។ សហ ព្យញ្ជនេហីតិ សព្យញ្ជនោ, ព្យញ្ជនសម្បន្នោតិ អត្ថោ។ អរណីយតោ ឧបគន្តព្ពតោ អត្ថោ, ចតុបារិសុទ្ធិសីលាទិកោ។ សហ អត្ថេនាតិ សាត្ថោ, អត្ថសម្បន្នោតិ អត្ថោ។ ធម្មគម្ភីរោតិអាទីសុ ធម្មោ នាម តន្តិ។ ទេសនា នាម តស្សា មនសា វវត្ថបិតាយ តន្តិយា ទេសនា កថនំ។ អត្ថោ នាម តន្តិយា អត្ថោ។ បដិវេធោ នាម តន្តិយា តន្តិអត្ថស្ស ច យថាភូតាវពោធោ។ យស្មា ចេតេ ធម្មទេសនាអត្ថបដិវេធា សសាទីហិ វិយ មហាសមុទ្ទោ មន្ទពុទ្ធីហិ ទុក្ខោគាឡ្ហា អលព្ភនេយ្យបតិដ្ឋា ច, តស្មា គម្ភីរា។ តេន វុត្តំ ‘‘យស្មា អយំ ធម្មោ…បេ.… សាធុកំ មនសិ ករោថា’’តិ។
Idānettha evaṃ yojanā veditabbāti sambandho. Sotindriyavikkhepanivāraṇaṃ savane niyojanavasena kiriyantarapaṭisedhanabhāvato, sotaṃ odahathāti hi attho. Manindriyavikkhepanivāraṇaṃ aññacintāpaṭisedhanato. Purimanti ‘‘suṇāthā’’ti padaṃ. Etthāti ‘‘suṇātha, manasi karothā’’ti padadvaye, etasmiṃ vā adhikāre. Byañjanavipallāsaggāhanivāraṇaṃ sotadvāre vikkhepapaṭibāhakattā. Na hi yāthāvato suṇantassa saddato vipallāsaggāho hoti. Atthavipallāsaggāhanivāraṇaṃ manindriyavikkhepapaṭibāhakattā. Na hi sakkaccaṃ dhammaṃ upadhārentassa atthavipallāsaggāho hoti. Dhammassavane niyojeti ‘‘suṇāthā’’ti vidahanato. Dhāraṇūpaparikkhāsūti ettha upaparikkhaggahaṇeneva tulanatīraṇādike diṭṭhiyā ca suppaṭivedhaṃ saṅgaṇhāti. Sabyañjanoti ettha yathādhippetamatthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, sabhāvanirutti. Saha byañjanehīti sabyañjano, byañjanasampannoti attho. Araṇīyato upagantabbato attho, catupārisuddhisīlādiko. Saha atthenāti sāttho, atthasampannoti attho. Dhammagambhīrotiādīsu dhammo nāma tanti. Desanā nāma tassā manasā vavatthapitāya tantiyā desanā kathanaṃ. Attho nāma tantiyā attho. Paṭivedho nāma tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Yasmā cete dhammadesanāatthapaṭivedhā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Tena vuttaṃ ‘‘yasmā ayaṃ dhammo…pe… sādhukaṃ manasi karothā’’ti.
ឯត្ថ ច បដិវេធស្ស ទុក្ករភាវតោ ធម្មត្ថានំ ទេសនាញាណស្ស ទុក្ករភាវតោ ទេសនាយ ទុក្ខោគាហតា, បដិវេធស្ស បន ឧប្បាទេតុំ អសក្កុណេយ្យត្តា តព្ពិសយញាណុប្បត្តិយា ច ទុក្ករភាវតោ ទុក្ខោគាហតា វេទិតព្ពា។ ទេសនំ នាម ឧទ្ទិសនំ សង្ខេបទស្សនសទិសំ។ តថា ហិ វិភង្គសុត្តេ ‘‘ទេសេស្សាមី’’តិ វត្វា បុន ‘‘ភាសិស្សាមី’’តិ វុត្តំ។ តស្ស និទ្ទិសនំ ភាសនន្តិ ឥធាធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘វិត្ថារតោបិ នំ ភាសិស្សាមីតិ វុត្តំ ហោតី’’តិ។ បរិព្យត្តំ កថនំ វា ភាសនំ។
Ettha ca paṭivedhassa dukkarabhāvato dhammatthānaṃ desanāñāṇassa dukkarabhāvato desanāya dukkhogāhatā, paṭivedhassa pana uppādetuṃ asakkuṇeyyattā tabbisayañāṇuppattiyā ca dukkarabhāvato dukkhogāhatā veditabbā. Desanaṃ nāma uddisanaṃ saṅkhepadassanasadisaṃ. Tathā hi vibhaṅgasutte ‘‘desessāmī’’ti vatvā puna ‘‘bhāsissāmī’’ti vuttaṃ. Tassa niddisanaṃ bhāsananti idhādhippetanti āha ‘‘vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hotī’’ti. Paribyattaṃ kathanaṃ vā bhāsanaṃ.
សាឡិកាយិវ និគ្ឃោសោតិ សាឡិកាយ អាលាបោ វិយ មធុរោ កណ្ណសុខោ បេមនីយោ។ បដិភានំ សទ្ទោ។ ឧទីរយីតិ ឧច្ចារីយតិ, វុច្ចតីតិ អត្ថោ។ ឯវំ វុត្តេ ឧស្សាហជាតាតិ ឯវំ ‘‘សុណាថ សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘ន កិរ សត្ថា សង្ខេបេនេវ ទេសេស្សតិ, វិត្ថារេនបិ ភាសិស្សតី’’តិ សញ្ជាតុស្សាហា ហដ្ឋតុដ្ឋា ហុត្វា។
Sāḷikāyiva nigghosoti sāḷikāya ālāpo viya madhuro kaṇṇasukho pemanīyo. Paṭibhānaṃ saddo. Udīrayīti uccārīyati, vuccatīti attho. Evaṃ vutte ussāhajātāti evaṃ ‘‘suṇātha sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī’’ti vutte ‘‘na kira satthā saṅkhepeneva desessati, vitthārenapi bhāsissatī’’ti sañjātussāhā haṭṭhatuṭṭhā hutvā.
កតមោតិ តស្ស បទស្ស សាមញ្ញតោ បុច្ឆាភាវោ ញាយតិ, ន វិសេសតោតិ តស្ស បុច្ឆាវិសេសភាវំ កថេន្តោ ‘‘កថេតុកម្យតាបុច្ឆា’’តិ វត្វា តេនេវ បសង្គេន មហានិទ្ទេសេ អាគតា សព្ពាបិ បុច្ឆា អត្ថុទ្ធារនយេន ទស្សេតិ ‘‘បញ្ចវិធា ហិ បុច្ឆា’’តិអាទិនា។ តត្ថ អទិដ្ឋំ ជោតេតិ ឯតាយាតិ អទិដ្ឋជោតនា។ ទិដ្ឋំ សំសន្ទីយតិ ឯតាយាតិ ទិដ្ឋសំសន្ទនា។ សំសន្ទនញ្ចេត្ថ សាកច្ឆាវសេន វិនិច្ឆយករណំ។ វិមតិំ ឆិន្ទតិ ឯតាយាតិ វិមតិច្ឆេទនា។ អនុមតិយា បុច្ឆនំ អនុមតិបុច្ឆា។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ ភិក្ខវេ’’តិអាទិបុច្ឆាយ ហិ ‘‘កា តុម្ហាកំ អនុមតី’’តិ អនុមតិ បុច្ឆិតា ហោតិ។ កថេតុកម្យតា កថេតុកម្យតាយ។
Katamoti tassa padassa sāmaññato pucchābhāvo ñāyati, na visesatoti tassa pucchāvisesabhāvaṃ kathento ‘‘kathetukamyatāpucchā’’ti vatvā teneva pasaṅgena mahāniddese āgatā sabbāpi pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pañcavidhā hi pucchā’’tiādinā. Tattha adiṭṭhaṃ joteti etāyāti adiṭṭhajotanā. Diṭṭhaṃ saṃsandīyati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā. Saṃsandanañcettha sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimatiṃ chindati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchanaṃ anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatā kathetukamyatāya.
លក្ខណន្តិ ញាតុំ បុច្ឆិតោ យោ កោចិ សភាវោ។ អញ្ញាតន្តិ យេន កេនចិ ញាណេន អញ្ញាតភាវមាហ។ អទិដ្ឋន្តិ ទស្សនភូតេន ញាណេន ចក្ខុនា វិយ ន ទិដ្ឋតំ។ អតុលិតន្តិ ‘‘ឯត្តកំ ឥទ’’ន្តិ តុលនភូតេន ញាណេន ន តុលិតតំ។ អតីរិតន្តិ តីរណភូតេន ញាណេន អកតញាណកិរិយាសមាបនតំ។ អវិភូតន្តិ ញាណស្ស អបាកដភាវំ។ អវិភាវិតន្តិ ញាណេន អបាកដីកតភាវំ។
Lakkhaṇanti ñātuṃ pucchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvamāha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena ñāṇena cakkhunā viya na diṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulanabhūtena ñāṇena na tulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena ñāṇena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ.
បញ្ចសុ បុច្ឆាសុ យា ពុទ្ធានំ សព្ពតោ ន សន្តិ, តា ទស្សេត្វា ឥធាធិប្បេតបុច្ឆំ និគមេតុំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។ យទិ បដិច្ចសមុប្បាទោ បច្ចយាការោ, អថ កស្មា ភគវតា បដិច្ចសមុប្បាទទេសនាយ សង្ខារាទយោ បច្ចយុប្បន្នា កថិតាតិ អាហ ‘‘ឯត្ថ ចា’’តិអាទិ។ បច្ចយុប្បន្នម្បិ កថេតិ បច្ចយុប្បន្នទស្សនេន បច្ចយធម្មានំ បច្ចយភាវស្ស កថិតភាវតោ។ អាហារវគ្គស្សាតិអាទិ ‘‘បច្ចយាការោ បដិច្ចសមុប្បាទោ’’តិ ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ ‘‘សម្ភវន្តី’’តិ បាឡិយំ បរតោ វុត្តំ កិរិយាបទំ អានេត្វា យោជេតិ, អញ្ញថា សង្ខារា កិំ កតាតិ វា ករោន្តីតិ វា ន ញាយេយ្យ។ បវត្តិយា អនុលោមតោ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា’’តិអាទិកា អនុលោមបដិច្ចសមុប្បាទកថា។
Pañcasu pucchāsu yā buddhānaṃ sabbato na santi, tā dassetvā idhādhippetapucchaṃ nigametuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva. Yadi paṭiccasamuppādo paccayākāro, atha kasmā bhagavatā paṭiccasamuppādadesanāya saṅkhārādayo paccayuppannā kathitāti āha ‘‘ettha cā’’tiādi. Paccayuppannampi katheti paccayuppannadassanena paccayadhammānaṃ paccayabhāvassa kathitabhāvato. Āhāravaggassātiādi ‘‘paccayākāro paṭiccasamuppādo’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Sambhavantī’’ti pāḷiyaṃ parato vuttaṃ kiriyāpadaṃ ānetvā yojeti, aññathā saṅkhārā kiṃ katāti vā karontīti vā na ñāyeyya. Pavattiyā anulomato ‘‘avijjāpaccayā’’tiādikā anulomapaṭiccasamuppādakathā.
‘‘អវិជ្ជាយ ត្វេវា’’តិអាទិកា បន តស្ស វិលោមតោ បដិលោមកថា។ អច្ចន្តមេវ សង្ខារេ វិរជ្ជតិ ឯតេនាតិ វិរាគោ, មគ្គោ។ អសេសនិរោធាតិ អសេសេត្វា និរោធា សមុច្ឆិន្ទនា។ ឯវំ និរោធានន្តិ ឯវំ អនុប្បាទនិរោធេន និរុទ្ធានំ សង្ខារានំ និរោធា។ ឥតិ អវិជ្ជាទីនំ និរោធវចនេន អរហត្តំ វទតិ។ សកលស្សាតិ អនវសេសស្ស។ សត្តវិរហិតស្សាតិ បរបរិកប្បិតជីវរហិតស្ស។ វិនិវត្តេត្វាតិ អនុប្បាទនិរោធទស្សនវសេន វិបរិវត្តេត្វា។
‘‘Avijjāya tvevā’’tiādikā pana tassa vilomato paṭilomakathā. Accantameva saṅkhāre virajjati etenāti virāgo, maggo. Asesanirodhāti asesetvā nirodhā samucchindanā. Evaṃ nirodhānanti evaṃ anuppādanirodhena niruddhānaṃ saṅkhārānaṃ nirodhā. Iti avijjādīnaṃ nirodhavacanena arahattaṃ vadati. Sakalassāti anavasesassa. Sattavirahitassāti paraparikappitajīvarahitassa. Vinivattetvāti anuppādanirodhadassanavasena viparivattetvā.
អត្តមនាតិ បីតិសោមនស្សេន គហិតចិត្តា។ តថាភូតា ច ហដ្ឋចិត្តា នាម ហោន្តីតិ អាហ ‘‘តុដ្ឋចិត្តា’’តិ។ ‘‘តស្ស វចនំ អភិនន្ទិតព្ព’’ន្តិ ឯត្ថ អភិនន្ទនសទ្ទោ អនុមោទនត្ថោ។ ‘‘អភិនន្ទិត្វា’’តិ ឯត្ថ សម្បដិច្ឆនត្ថោ។ ឥធ បន ឧភយត្ថោបិ វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘អនុមោទិំសុ ចេវ សម្បដិច្ឆិំសុ ចា’’តិ។
Attamanāti pītisomanassena gahitacittā. Tathābhūtā ca haṭṭhacittā nāma hontīti āha ‘‘tuṭṭhacittā’’ti. ‘‘Tassa vacanaṃ abhinanditabba’’nti ettha abhinandanasaddo anumodanattho. ‘‘Abhinanditvā’’ti ettha sampaṭicchanattho. Idha pana ubhayatthopi vaṭṭatīti āha ‘‘anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cā’’ti.
បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តំ • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១. បដិច្ចសមុប្បាទសុត្តវណ្ណនា • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
