Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സംയുത്തനികായ (അട്ഠകഥാ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
സംയുത്തനികായേ
Saṃyuttanikāye
നിദാനവഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ
Nidānavagga-aṭṭhakathā
൧. നിദാനസംയുത്തം
1. Nidānasaṃyuttaṃ
൧. ബുദ്ധവഗ്ഗോ
1. Buddhavaggo
൧. പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തവണ്ണനാ
1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
൧. ഏവം മേ സുതന്തി – നിദാനവഗ്ഗേ പഠമം പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തം. തത്രായം അനുപുബ്ബപദവണ്ണനാ – തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസീതി, ഏത്ഥ തത്രാതി ദേസകാലപരിദീപനം. തഞ്ഹി ‘‘യം സമയം വിഹരതി, തത്ര സമയേ, യസ്മിഞ്ച ജേതവനേ വിഹരതി, തത്ര ജേതവനേ’’തി ദീപേതി. ഭാസിതബ്ബയുത്തേ വാ ദേസകാലേ ദീപേതി. ന ഹി ഭഗവാ അയുത്തേ ദേസേ കാലേ ച ധമ്മം ഭാസതി. ‘‘അകാലോ ഖോ താവ ബാഹിയാ’’തിആദി (ഉദാ॰ ൧൦) ചേത്ഥ സാധകം. ഖോതി പദപൂരണമത്തേ, അവധാരണേ ആദികാലത്ഥേ വാ നിപാതോ. ഭഗവാതി ലോകഗരുദീപനം. ഭിക്ഖൂതി കഥാസവനയുത്തപുഗ്ഗലവചനം. അപിചേത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖകോതി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝൂപഗതോതി ഭിക്ഖൂ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൪൫; വിഭ॰ ൫൧൦) നയേന വചനത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ആമന്തേസീതി ആലപി, അഭാസി, സമ്ബോധേസി, അയമേത്ഥ അത്ഥോ. അഞ്ഞത്ര പന ഞാപനേപി ഹോതി. യഥാഹ – ‘‘ആമന്തയാമി വോ, ഭിക്ഖവേ, പടിവേദയാമി വോ, ഭിക്ഖവേ’’തി. പക്കോസനേപി. യഥാഹ – ‘‘ഏഹി ത്വം, ഭിക്ഖു, മമ വചനേന സാരിപുത്തം ആമന്തേഹീ’’തി (അ॰ നി॰ ൯.൧൧). ഭിക്ഖവോതി ആമന്തനാകാരദീപനം. തഞ്ച ഭിക്ഖനസീലതാദിഗുണയോഗസിദ്ധത്താ വുത്തം. ഭിക്ഖനസീലതാഗുണയുത്തോപി ഹി ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖനധമ്മതാഗുണയുത്തോപി ഭിക്ഖനേ സാധുകാരിതാഗുണയുത്തോപീതി സദ്ദവിദൂ മഞ്ഞന്തി. തേന ച തേസം ഭിക്ഖനസീലതാദിഗുണയോഗസിദ്ധേന വചനേന ഹീനാധികജനസേവിതവുത്തിം പകാസേന്തോ ഉദ്ധതദീനഭാവനിഗ്ഗഹം കരോതി. ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി ഇമിനാ ച കരുണാവിപ്ഫാരസോമ്മഹദയനയനനിപാതപുബ്ബങ്ഗമേന വചനേന തേ അത്തനോ അഭിമുഖേ കരോന്തോ തേനേവ കഥേതുകമ്യതാദീപകേന നേസം വചനേന സോതുകമ്യതം ജനേതി, തേനേവ ച സമ്ബോധനത്ഥേന സാധുകം മനസികാരേപി നിയോജേതി. സാധുകം മനസികാരായത്താ ഹി സാസനസമ്പത്തി.
1.Evaṃme sutanti – nidānavagge paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasuttaṃ. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā – tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesīti, ettha tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi ‘‘yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye, yasmiñca jetavane viharati, tatra jetavane’’ti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle ca dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte, avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhūpagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 510) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi, abhāsi, sambodhesi, ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11). Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca tesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitavuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhavo’’ti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano abhimukhe karonto teneva kathetukamyatādīpakena nesaṃ vacanena sotukamyataṃ janeti, teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ manasikārepi niyojeti. Sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampatti.
അപരേസുപി ദേവമനുസ്സേസു വിജ്ജമാനേസു കസ്മാ ഭിക്ഖൂയേവ ആമന്തേസീതി ചേ? ജേട്ഠസേട്ഠാസന്നസദാസന്നിഹിതഭാവതോ. സബ്ബപരിസസാധാരണാ ഹി ഭഗവതോ ധമ്മദേസനാ, പരിസായ ജേട്ഠാ ഭിക്ഖൂ പഠമം ഉപ്പന്നത്താ, സേട്ഠാ അനഗാരിയഭാവം ആദിം കത്വാ സത്ഥുചരിയാനുവിധായകത്താ സകലസാസനപടിഗ്ഗാഹകത്താ ച, ആസന്നാ തത്ഥ നിസിന്നേസു സത്ഥുസന്തികത്താ, സദാസന്നിഹിതാ സത്ഥുസന്തികാവചരത്താതി. അപിച തേ ധമ്മദേസനായ ഭാജനം യഥാനുസിട്ഠം പടിപത്തിസബ്ഭാവതോ. വിസേസതോ ച ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂയേവ സന്ധായ അയം ദേസനാപീതി ഏവം ആമന്തേസി.
Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā, parisāya jeṭṭhā bhikkhū paṭhamaṃ uppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu satthusantikattā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato. Visesato ca ekacce bhikkhūyeva sandhāya ayaṃ desanāpīti evaṃ āmantesi.
കിമത്ഥം പന ഭഗവാ ധമ്മം ദേസേന്തോ പഠമം ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി, ന ധമ്മമേവ ദേസേസീതി? സതിജനനത്ഥം. ഭിക്ഖൂ അഞ്ഞം ചിന്തേന്താപി വിക്ഖിത്തചിത്താപി ധമ്മം പച്ചവേക്ഖന്താപി കമ്മട്ഠാനം മനസികരോന്താപി നിസിന്നാ ഹോന്തി. തേ അനാമന്തേത്വാ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ ‘‘അയം ദേസനാ കിംനിദാനാ കിംപച്ചയാ കതമായ അട്ഠുപ്പത്തിയാ ദേസിതാ’’തി സല്ലക്ഖേതും അസക്കോന്താ ദുഗ്ഗഹിതം വാ ഗണ്ഹേയ്യും, ന വാ ഗണ്ഹേയ്യും, തേന നേസം സതിജനനത്ഥം ഭഗവാ പഠമം ആമന്തേത്വാ പച്ഛാ ധമ്മം ദേസേതി.
Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti. Te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ, tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.
ഭദന്തേതി ഗാരവവചനമേതം, സത്ഥുനോ പടിവചനദാനം വാ. അപിചേത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി വദമാനോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആലപതി. ‘‘ഭദന്തേ’’തി വദമാനാ തേ ഭഗവന്തം പച്ചാലപന്തി. തഥാ ഹി ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി ഭഗവാ ആഭാസതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി പച്ചാഭാസന്തി. ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി പടിവചനം ദാപേതി, ‘‘ഭദന്തേ’’തി പടിവചനം ദേന്തി. തേ ഭിക്ഖൂതി യേ ഭഗവാ ആമന്തേസി, തേ. ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസുന്തി ഭഗവതോ ആമന്തനം പതിഅസ്സോസും, അഭിമുഖാ ഹുത്വാ സുണിംസു സമ്പടിച്ഛിംസു പടിഗ്ഗഹേസുന്തി അത്ഥോ. ഭഗവാ ഏതദവോചാതി, ഭഗവാ ഏതം ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലസുത്തം അവോച. ഏത്താവതാ യം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നസ്സ ബുദ്ധാനം ദേസനാഞാണഗമ്ഭീരഭാവസംസൂചകസ്സ ഇമസ്സ സുത്തസ്സ സുഖാവഗാഹണത്ഥം കാലദേസദേസകപരിസാപദേസപ്പടിമണ്ഡിതം നിദാനം ഭാസിതം, തസ്സ അത്ഥവണ്ണനാ സമത്താ.
Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā. Apicettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā hi ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ābhāsati, ‘‘bhadante’’ti paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ patiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti, bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ avoca. Ettāvatā yaṃ āyasmatā ānandena atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesappaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.
ഇദാനി പടിച്ചസമുപ്പാദം വോതിആദിനാ നയേന ഭഗവതാ നിക്ഖിത്തസ്സ സുത്തസ്സ സംവണ്ണനായ ഓകാസോ അനുപ്പത്തോ. സാ പനേസാ സുത്തവണ്ണനാ യസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപം വിചാരേത്വാ വുച്ചമാനാ പാകടാ ഹോതി, തസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപം താവ വിചാരേസ്സാമ. ചത്താരോ ഹി സുത്തനിക്ഖേപാ – അത്തജ്ഝാസയോ, പരജ്ഝാസയോ, പുച്ഛാവസികോ, അട്ഠുപ്പത്തികോതി. തത്ഥ യാനി സുത്താനി ഭഗവാ പരേഹി അനജ്ഝിട്ഠോ കേവലം അത്തനോ അജ്ഝാസയേനേവ കഥേതി, സേയ്യഥിദം – ദസബലസുത്തന്തഹാരകോ ചന്ദോപമ-വീണോപമ-സമ്മപ്പധാന-ഇദ്ധിപാദ-ഇന്ദ്രിയബല-ബോജ്ഝങ്ഗമഗ്ഗങ്ഗ-സുത്തന്തഹാരകോതി ഏവമാദീനി, തേസം അത്തജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ.
Idāni paṭiccasamuppādaṃ votiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa saṃvaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicāressāma. Cattāro hi suttanikkhepā – attajjhāsayo, parajjhāsayo, pucchāvasiko, aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva katheti, seyyathidaṃ – dasabalasuttantahārako candopama-vīṇopama-sammappadhāna-iddhipāda-indriyabala-bojjhaṅgamaggaṅga-suttantahārakoti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.
യാനി പന ‘‘പരിപക്കാ ഖോ രാഹുലസ്സ വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ. യംനൂനാഹം രാഹുലം ഉത്തരിം ആസവാനം ഖയേ വിനേയ്യ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൧൨൧; മ॰ നി॰ ൩.൪൧൬) ഏവം പരേസം അജ്ഝാസയം ഖന്തിം നിജ്ഝാനക്ഖമം മനം അഭിനീഹാരം ബുജ്ഝനഭാവഞ്ച അപേക്ഖിത്വാ പരജ്ഝാസയവസേന കഥിതാനി, സേയ്യഥിദം – ചൂളരാഹുലോവാദസുത്തം, മഹാരാഹുലോവാദസുത്തം, ധമ്മചക്കപ്പവത്തനം, അനത്തലക്ഖണസുത്തം, ആസീവിസോപമസുത്തം, ധാതുവിഭങ്ഗസുത്തന്തി, ഏവമാദീനി, തേസം പരജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ.
Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā. Yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ nijjhānakkhamaṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca apekkhitvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – cūḷarāhulovādasuttaṃ, mahārāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanaṃ, anattalakkhaṇasuttaṃ, āsīvisopamasuttaṃ, dhātuvibhaṅgasuttanti, evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.
ഭഗവന്തം പന ഉപസങ്കമിത്വാ ചതസ്സോ പരിസാ ചത്താരോ വണ്ണാ നാഗാ സുപണ്ണാ ഗന്ധബ്ബാ അസുരാ യക്ഖാ മഹാരാജാനോ താവതിംസാദയോ ദേവാ മഹാബ്രഹ്മാതി ഏവമാദയോ ‘‘ബോജ്ഝങ്ഗാ ബോജ്ഝങ്ഗാതി, ഭന്തേ, വുച്ചന്തി – (സം॰ നി॰ ൫.൨൦൨) നീവരണാ നീവരണാതി, ഭന്തേ, വുച്ചന്തി – ഇമേ നു ഖോ, ഭന്തേ, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ, കിംസൂധ വിത്തം പുരിസസ്സ സേട്ഠ’’ന്തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൬; സു॰ നി॰ ൧൮൩) നയേന പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി. ഏവം പുട്ഠേന ഭഗവതാ യാനി കഥിതാനി ബോജ്ഝങ്ഗസംയുത്താദീനി, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി ദേവതാസംയുത്ത, മാരസംയുത്ത, ബ്രഹ്മസംയുത്ത, സക്കപഞ്ഹ, ചൂളവേദല്ല, മഹാവേദല്ല, സാമഞ്ഞഫലആളവക, സൂചിലോമ, ഖരലോമസുത്താദീനി, തേസം പുച്ഛാവസികോ നിക്ഖേപോ.
Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā catasso parisā cattāro vaṇṇā nāgā supaṇṇā gandhabbā asurā yakkhā mahārājāno tāvatiṃsādayo devā mahābrahmāti evamādayo ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgāti, bhante, vuccanti – (saṃ. ni. 5.202) nīvaraṇā nīvaraṇāti, bhante, vuccanti – ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā, kiṃsūdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 183) nayena pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni, yāni vā panaññānipi devatāsaṃyutta, mārasaṃyutta, brahmasaṃyutta, sakkapañha, cūḷavedalla, mahāvedalla, sāmaññaphalaāḷavaka, sūciloma, kharalomasuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.
യാനി പന താനി ഉപ്പന്നം കാരണം പടിച്ച കഥിതാനി, സേയ്യഥിദം – ധമ്മദായാദം. ചൂളസീഹനാദസുത്തം പുത്തമംസൂപമം ദാരുക്ഖന്ധൂപമം അഗ്ഗിക്ഖന്ധൂപമം ഫേണപിണ്ഡൂപമം പാരിച്ഛത്തകൂപമന്തി ഏവമാദീനി, തേസം അട്ഠുപ്പത്തികോ നിക്ഖേപോ.
Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ – dhammadāyādaṃ. Cūḷasīhanādasuttaṃ puttamaṃsūpamaṃ dārukkhandhūpamaṃ aggikkhandhūpamaṃ pheṇapiṇḍūpamaṃ pāricchattakūpamanti evamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.
ഏവമേതേസു ചതൂസു നിക്ഖേപേസു ഇമസ്സ പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തസ്സ പരജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ. പരപുഗ്ഗലജ്ഝാസയവസേന ഹിദം ഭഗവതാ നിക്ഖിത്തം. കതമേസം പുഗ്ഗലാനം അജ്ഝാസയവസേനാതി? ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂനം. ചത്താരോ ഹി പുഗ്ഗലാ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ നേയ്യോ പദപരമോതി. തത്ഥ യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സഹ ഉദാഹടവേലായ ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി, അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ. യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ വിത്ഥാരേന അത്ഥേ വിഭജിയമാനേ ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി, അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ. യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഉദ്ദേസതോ പരിപുച്ഛതോ യോനിസോ മനസികരോതോ, കല്യാണമിത്തേ സേവതോ, ഭജതോ, പയിരുപാസതോ, അനുപുബ്ബേന ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി, അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ നേയ്യോ. യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ബഹുമ്പി സുണതോ, ബഹുമ്പി ധാരയതോ, ബഹുമ്പി വാചയതോ ന തായ ജാതിയാ ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി, അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ പദപരമോ. ഇതി ഇമേസു ചതൂസു പുഗ്ഗലേസു ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝാസയവസേന ഇദം സുത്തം നിക്ഖിത്തം.
Evametesu catūsu nikkhepesu imassa paṭiccasamuppādasuttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parapuggalajjhāsayavasena hidaṃ bhagavatā nikkhittaṃ. Katamesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasenāti? Ugghaṭitaññūnaṃ. Cattāro hi puggalā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti. Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto, kalyāṇamitte sevato, bhajato, payirupāsato, anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato, bahumpi dhārayato, bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Iti imesu catūsu puggalesu ugghaṭitaññūpuggalānaṃ ajjhāsayavasena idaṃ suttaṃ nikkhittaṃ.
തദാ കിര പഞ്ചസതാ ജനപദവാസികാ ഭിക്ഖൂ സബ്ബേവ ഏകചരാ ദ്വിചരാ തിചരാ ചതുചരാ പഞ്ചചരാ സഭാഗവുത്തിനോ ധുതങ്ഗധരാ ആരദ്ധവീരിയാ യുത്തയോഗാ വിപസ്സകാ സണ്ഹം സുഖുമം സുഞ്ഞതം പച്ചയാകാരദേസനം പത്ഥയമാനാ സായന്ഹസമയേ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ, വന്ദിത്വാ, രത്തകമ്ബലസാണിയാ പരിക്ഖിപമാനാ വിയ ദേസനം പച്ചാസീസമാനാ പരിവാരേത്വാ നിസീദിംസു. തേസം അജ്ഝാസയവസേന ഭഗവാ ഇദം സുത്തം ആരഭി. യഥാ ഹി ഛേകോ ചിത്തകാരോ അപരികമ്മകതഭിത്തിം ലഭിത്വാ, ന ആദിതോവ രൂപം സമുട്ഠാപേസി, മഹാമത്തികലേപാദീഹി പന ഭിത്തിപരികമ്മം താവ കത്വാ , കതപരികമ്മായ ഭിത്തിയാ രൂപം സമുട്ഠാപേതി, കതപരികമ്മം പന ഭിത്തിം ലഭിത്വാ, ഭിത്തിപരികമ്മബ്യാപാരം അകത്വാ, രങ്ഗജാതാനി യോജേത്വാ, വട്ടികം വാ തൂലികം വാ ആദായ രൂപമേവ സമുട്ഠാപേതി, ഏവമേവ ഭഗവാ അകതാഭിനിവേസം ആദികമ്മികകുലപുത്തം ലഭിത്വാ നാസ്സ ആദിതോവ അരഹത്തപദട്ഠാനം സണ്ഹം സുഖുമം സുഞ്ഞതം വിപസ്സനാലക്ഖണം ആചിക്ഖതി, സീലസമാധികമ്മസ്സകതാദിട്ഠിസമ്പദായ പന യോജേന്തോ പുബ്ബഭാഗപടിപദം താവ ആചിക്ഖതി. യം സന്ധായ വുത്തം –
Tadā kira pañcasatā janapadavāsikā bhikkhū sabbeva ekacarā dvicarā ticarā catucarā pañcacarā sabhāgavuttino dhutaṅgadharā āraddhavīriyā yuttayogā vipassakā saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ paccayākāradesanaṃ patthayamānā sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, vanditvā, rattakambalasāṇiyā parikkhipamānā viya desanaṃ paccāsīsamānā parivāretvā nisīdiṃsu. Tesaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhi. Yathā hi cheko cittakāro aparikammakatabhittiṃ labhitvā, na āditova rūpaṃ samuṭṭhāpesi, mahāmattikalepādīhi pana bhittiparikammaṃ tāva katvā , kataparikammāya bhittiyā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, kataparikammaṃ pana bhittiṃ labhitvā, bhittiparikammabyāpāraṃ akatvā, raṅgajātāni yojetvā, vaṭṭikaṃ vā tūlikaṃ vā ādāya rūpameva samuṭṭhāpeti, evameva bhagavā akatābhinivesaṃ ādikammikakulaputtaṃ labhitvā nāssa āditova arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati, sīlasamādhikammassakatādiṭṭhisampadāya pana yojento pubbabhāgapaṭipadaṃ tāva ācikkhati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘തസ്മാതിഹ ത്വം, ഭിക്ഖു, ആദിമേവ വിസോധേഹി കുസലേസു ധമ്മേസു. കോ ചാദി കുസലാനം ധമ്മാനം? സീലഞ്ച സുവിസുദ്ധം ദിട്ഠി ച ഉജുകാ. യതോ ഖോ തേ, ഭിക്ഖു, സീലഞ്ച സുവിസുദ്ധം ഭവിസ്സതി ദിട്ഠി ച ഉജുകാ. തതോ ത്വം, ഭിക്ഖു, സീലം നിസ്സായ സീലേ പതിട്ഠായ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ തിവിധേന ഭാവേയ്യാസി. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ ത്വം, ഭിക്ഖു, അജ്ഝത്തം വാ കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരാഹി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം. ബഹിദ്ധാ വാ കായേ…പേ॰… അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ വാ കായേ…പേ॰… ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരാഹി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം. യതോ ഖോ ത്വം, ഭിക്ഖു, സീലം നിസ്സായ സീലേ പതിട്ഠായ ഇമേ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ ഏവം തിവിധേന ഭാവേസ്സസി, തതോ തുയ്ഹം, ഭിക്ഖു, യാ രത്തി വാ ദിവസോ വാ ആഗമിസ്സതി, വുദ്ധിയേവ പാടികങ്ഖാ കുസലേസു ധമ്മേസു, നോ പരിഹാനീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൩൬൯).
‘‘Tasmātiha tvaṃ, bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā. Yato kho te, bhikkhu, sīlañca suvisuddhaṃ bhavissati diṭṭhi ca ujukā. Tato tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya cattāro satipaṭṭhāne tividhena bhāveyyāsi. Katame cattāro? Idha tvaṃ, bhikkhu, ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Bahiddhā vā kāye…pe… ajjhattabahiddhā vā kāye…pe… dhammesu dhammānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Yato kho tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ tividhena bhāvessasi, tato tuyhaṃ, bhikkhu, yā ratti vā divaso vā āgamissati, vuddhiyeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no parihānī’’ti (saṃ. ni. 5.369).
ഏവം ആദികമ്മികകുലപുത്തസ്സ സീലകഥായ പരികമ്മം കഥേത്വാ, അരഹത്തപദട്ഠാനം സണ്ഹം സുഖുമം സുഞ്ഞതം വിപസ്സനാലക്ഖണം ആചിക്ഖതി.
Evaṃ ādikammikakulaputtassa sīlakathāya parikammaṃ kathetvā, arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati.
പരിസുദ്ധസീലം പന ആരദ്ധവീരിയം യുത്തയോഗം വിപസ്സകം ലഭിത്വാ, നാസ്സ പുബ്ബഭാഗപടിപദം ആചിക്ഖതി, ഉജുകമേവ പന അരഹത്തപദട്ഠാനം സണ്ഹം സുഖുമം സുഞ്ഞതം വിപസ്സനാലക്ഖണം ആചിക്ഖതി. ഇമേ പഞ്ചസതാ ഭിക്ഖൂ പുബ്ബഭാഗപടിപദം പരിസോധേത്വാ ഠിതാ സുധന്തസുവണ്ണസദിസാ സുപരിമജ്ജിതമണിക്ഖന്ധസന്നിഭാ, ഏകോ ലോകുത്തരമഗ്ഗോവ നേസം അനാഗതോ. ഇതി തസ്സാഗമനത്ഥായ സത്ഥാ തേസം അജ്ഝാസയം അപേക്ഖമാനോ ഇദം സുത്തം ആരഭി.
Parisuddhasīlaṃ pana āraddhavīriyaṃ yuttayogaṃ vipassakaṃ labhitvā, nāssa pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhati, ujukameva pana arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati. Ime pañcasatā bhikkhū pubbabhāgapaṭipadaṃ parisodhetvā ṭhitā sudhantasuvaṇṇasadisā suparimajjitamaṇikkhandhasannibhā, eko lokuttaramaggova nesaṃ anāgato. Iti tassāgamanatthāya satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ apekkhamāno idaṃ suttaṃ ārabhi.
തത്ഥ പടിച്ചസമുപ്പാദന്തി പച്ചയാകാരം. പച്ചയാകാരോ ഹി അഞ്ഞമഞ്ഞം പടിച്ച സഹിതേ ധമ്മേ ഉപ്പാദേതി. തസ്മാ പടിച്ചസമുപ്പാദോതി വുച്ചതി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന വിസുദ്ധിമഗ്ഗതോ ഗഹേതബ്ബോ.
Tattha paṭiccasamuppādanti paccayākāraṃ. Paccayākāro hi aññamaññaṃ paṭicca sahite dhamme uppādeti. Tasmā paṭiccasamuppādoti vuccati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato gahetabbo.
വോതി അയം വോ-സദ്ദോ പച്ചത്ത-ഉപയോഗകരണ-സമ്പദാന-സാമിവചന-പദപൂരണേസു ദിസ്സതി. ‘‘കച്ചി പന വോ അനുരുദ്ധാ സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൨൬; മഹാവ॰ ൪൬൬) ഹി പച്ചത്തേ ദിസ്സതി. ‘‘ഗച്ഛഥ, ഭിക്ഖവേ, പണാമേമി വോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൫൭) ഉപയോഗേ. ‘‘ന വോ മമ സന്തികേ വത്ഥബ്ബ’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൫൭) കരണേ. ‘‘വനപത്ഥപരിയായം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧൯൦) സമ്പദാനേ. ‘‘സബ്ബേസം വോ, സാരിപുത്ത, സുഭാസിത’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൪൫) സാമിവചനേ. ‘‘യേ ഹി വോ അരിയാ പരിസുദ്ധകായകമ്മന്താ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൫) പദപൂരണമത്തേ. ഇധ പനായം സമ്പദാനേ ദട്ഠബ്ബോ. ഭിക്ഖവേതി പതിസ്സവേന അഭിമുഖീഭൂതാനം പുന ആലപനം. ദേസേസ്സാമീതി ദേസനാപടിജാനനം. തം സുണാഥാതി തം പടിച്ചസമുപ്പാദം തം ദേസനം മയാ വുച്ചമാനം സുണാഥ.
Voti ayaṃ vo-saddo paccatta-upayogakaraṇa-sampadāna-sāmivacana-padapūraṇesu dissati. ‘‘Kacci pana vo anuruddhā samaggā sammodamānā’’tiādīsu (ma. ni. 1.326; mahāva. 466) hi paccatte dissati. ‘‘Gacchatha, bhikkhave, paṇāmemi vo’’tiādīsu (ma. ni. 2.157) upayoge. ‘‘Na vo mama santike vatthabba’’ntiādīsu (ma. ni. 2.157) karaṇe. ‘‘Vanapatthapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.190) sampadāne. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsita’’ntiādīsu (ma. ni. 1.345) sāmivacane. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) padapūraṇamatte. Idha panāyaṃ sampadāne daṭṭhabbo. Bhikkhaveti patissavena abhimukhībhūtānaṃ puna ālapanaṃ. Desessāmīti desanāpaṭijānanaṃ. Taṃ suṇāthāti taṃ paṭiccasamuppādaṃ taṃ desanaṃ mayā vuccamānaṃ suṇātha.
സാധുകം മനസി കരോഥാതി ഏത്ഥ പന സാധുകം സാധൂതി ഏകത്ഥമേതം. അയഞ്ച സാധുസദ്ദോ ആയാചന-സമ്പടിച്ഛന-സമ്പഹംസന-സുന്ദര-ദള്ഹീകമ്മാദീസു ദിസ്സതി. ‘‘സാധു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സംഖിത്തേന ധമ്മം ദേസേതൂ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൨൫൭; സം॰ നി॰ ൪.൬൫; ൫.൩൮൧) ഹി ആയാചനേ ദിസ്സതി. ‘‘സാധു, ഭന്തേതി ഖോ സോ ഭിക്ഖു ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൮൬) സമ്പടിച്ഛനേ. ‘‘സാധു സാധു, സാരിപുത്താ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൪൯) സമ്പഹംസനേ.
Sādhukaṃ manasi karothāti ettha pana sādhukaṃ sādhūti ekatthametaṃ. Ayañca sādhusaddo āyācana-sampaṭicchana-sampahaṃsana-sundara-daḷhīkammādīsu dissati. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (a. ni. 4.257; saṃ. ni. 4.65; 5.381) hi āyācane dissati. ‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane. ‘‘Sādhu sādhu, sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.
‘‘സാധു ധമ്മരുചീ രാജാ, സാധു പഞ്ഞാണവാ നരോ;
‘‘Sādhu dhammarucī rājā, sādhu paññāṇavā naro;
സാധു മിത്താനമദ്ദുബ്ഭോ, പാപസ്സ അകരണം സുഖ’’ന്തി. –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassa akaraṇaṃ sukha’’nti. –
ആദീസു (ജാ॰ ൨.൧൮.൧൦൧) സുന്ദരേ. ‘‘തേന ഹി, ബ്രാഹ്മണ, സാധുകം സുണാഹീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൫.൧൯൨) സാധുകസദ്ദോയേവ ദള്ഹീകമ്മേ ആണത്തിയന്തിപി വുച്ചതി. ഇധ പനായം ഏത്ഥേവ ദള്ഹീകമ്മേ ആണത്തിയാ ച അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ, സുന്ദരത്ഥേപി വട്ടതി. ദള്ഹീകരണത്ഥേന ഹി ‘‘ദള്ഹം ഇമം ധമ്മം സുണാഥ, സുഗ്ഗഹിതം ഗണ്ഹന്താ’’, ആണത്തിഅത്ഥേന ‘‘മമ ആണത്തിയാ സുണാഥ’’ സുന്ദരത്ഥേന ‘‘സുന്ദരമിമം ഭദ്ദകം ധമ്മം സുണാഥാ’’തി ഏതം ദീപിതം ഹോതി. മനസി കരോഥാതി ആവജ്ജേഥ. സമന്നാഹരഥാതി അത്ഥോ. അവിക്ഖിത്തചിത്താ ഹുത്വാ നിസാമേഥ, ചിത്തേ കരോഥാതി അധിപ്പായോ.
Ādīsu (jā. 2.18.101) sundare. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, sādhukaṃ suṇāhī’’tiādīsu (a. ni. 5.192) sādhukasaddoyeva daḷhīkamme āṇattiyantipi vuccati. Idha panāyaṃ ettheva daḷhīkamme āṇattiyā ca attho veditabbo, sundaratthepi vaṭṭati. Daḷhīkaraṇatthena hi ‘‘daḷhaṃ imaṃ dhammaṃ suṇātha, suggahitaṃ gaṇhantā’’, āṇattiatthena ‘‘mama āṇattiyā suṇātha’’ sundaratthena ‘‘sundaramimaṃ bhaddakaṃ dhammaṃ suṇāthā’’ti etaṃ dīpitaṃ hoti. Manasi karothāti āvajjetha. Samannāharathāti attho. Avikkhittacittā hutvā nisāmetha, citte karothāti adhippāyo.
ഇദാനേത്ഥ തം സുണാഥാതി സോതിന്ദ്രിയവിക്ഖേപനിവാരണമേതം. സാധുകം മനസി കരോഥാതി മനസികാരേ ദള്ഹീകമ്മനിയോജനേന മനിന്ദ്രിയവിക്ഖേപനിവാരണം. പുരിമഞ്ചേത്ഥ ബ്യഞ്ജനവിപല്ലാസഗാഹനിവാരണം, പച്ഛിമം അത്ഥവിപല്ലാസഗാഹനിവാരണം. പുരിമേന ച ധമ്മസ്സവനേ നിയോജേതി, പച്ഛിമേന സുതാനം ധമ്മാനം ധാരണൂപപരിക്ഖാസു. പുരിമേന ച ‘‘സബ്യഞ്ജനോ അയം ധമ്മോ, തസ്മാ സവനീയോ’’തി ദീപേതി, പച്ഛിമേന ‘‘സാത്ഥോ, തസ്മാ മനസി കാതബ്ബോ’’തി. സാധുകപദം വാ ഉഭയപദേഹി യോജേത്വാ, ‘‘യസ്മാ അയം ധമ്മോ ധമ്മഗമ്ഭീരോ ച ദേസനാഗമ്ഭീരോ ച, തസ്മാ സുണാഥ സാധുകം. യസ്മാ അത്ഥഗമ്ഭീരോ ച പടിവേധഗമ്ഭീരോ ച, തസ്മാ സാധുകം മനസി കരോഥാ’’തി ഏവം യോജനാ വേദിതബ്ബാ. ഭാസിസ്സാമീതി ദേസേസ്സാമി. ‘‘തം സുണാഥാ’’തി ഏത്ഥ പടിഞ്ഞാതം ദേസനം സംഖിത്തതോവ ന ദേസേസ്സാമി, അപിച ഖോ വിത്ഥാരതോപി നം ഭാസിസ്സാമീതി വുത്തം ഹോതി. സങ്ഖേപവിത്ഥാരവാചകാനി ഹി ഏതാനി പദാനി. യഥാഹ വങ്ഗീസത്ഥേരോ –
Idānettha taṃ suṇāthāti sotindriyavikkhepanivāraṇametaṃ. Sādhukaṃ manasi karothāti manasikāre daḷhīkammaniyojanena manindriyavikkhepanivāraṇaṃ. Purimañcettha byañjanavipallāsagāhanivāraṇaṃ, pacchimaṃ atthavipallāsagāhanivāraṇaṃ. Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutānaṃ dhammānaṃ dhāraṇūpaparikkhāsu. Purimena ca ‘‘sabyañjano ayaṃ dhammo, tasmā savanīyo’’ti dīpeti, pacchimena ‘‘sāttho, tasmā manasi kātabbo’’ti. Sādhukapadaṃ vā ubhayapadehi yojetvā, ‘‘yasmā ayaṃ dhammo dhammagambhīro ca desanāgambhīro ca, tasmā suṇātha sādhukaṃ. Yasmā atthagambhīro ca paṭivedhagambhīro ca, tasmā sādhukaṃ manasi karothā’’ti evaṃ yojanā veditabbā. Bhāsissāmīti desessāmi. ‘‘Taṃ suṇāthā’’ti ettha paṭiññātaṃ desanaṃ saṃkhittatova na desessāmi, apica kho vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hoti. Saṅkhepavitthāravācakāni hi etāni padāni. Yathāha vaṅgīsatthero –
‘‘സംഖിത്തേനപി ദേസേതി, വിത്ഥാരേനപി ഭാസതി;
‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;
സാളികായിവ നിഗ്ഘോസോ, പടിഭാനം ഉദീരയീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൧൪; ഥേരഗാ॰ ൧൨൪൧);
Sāḷikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udīrayī’’ti. (saṃ. ni. 1.214; theragā. 1241);
ഏവം വുത്തേ ഉസ്സാഹജാതാ ഹുത്വാ ഏവം, ഭന്തേതി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും സത്ഥു വചനം സമ്പടിച്ഛിംസു, പടിഗ്ഗഹേസുന്തി വുത്തം ഹോതി.
Evaṃ vutte ussāhajātā hutvā evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ satthu vacanaṃ sampaṭicchiṃsu, paṭiggahesunti vuttaṃ hoti.
അഥ നേസം ഭഗവാ ഏതദവോച – ഏതം ഇദാനി വത്തബ്ബം ‘‘കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, പടിച്ചസമുപ്പാദോ’’തിആദിം സകലം സുത്തം അവോച. തത്ഥ കതമോ ച, ഭിക്ഖവേ, പടിച്ചസമുപ്പാദോതി കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ. പഞ്ചവിധാ ഹി പുച്ഛാ അദിട്ഠജോതനാപുച്ഛാ ദിട്ഠസംസന്ദനാപുച്ഛാ വിമതിച്ഛേദനാപുച്ഛാ അനുമതിപുച്ഛാ കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാതി, താസം ഇദം നാനത്തം –
Atha nesaṃ bhagavā etadavoca – etaṃ idāni vattabbaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādo’’tiādiṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Tattha katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādoti kathetukamyatāpucchā. Pañcavidhā hi pucchā adiṭṭhajotanāpucchā diṭṭhasaṃsandanāpucchā vimaticchedanāpucchā anumatipucchā kathetukamyatāpucchāti, tāsaṃ idaṃ nānattaṃ –
കതമാ അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാ (മഹാനി॰ ൧൫൦; ചൂളനി॰ പുണ്ണകമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൧൨)? പകതിയാ ലക്ഖണം അഞ്ഞാതം ഹോതി അദിട്ഠം അതുലിതം അതീരിതം അവിഭൂതം അവിഭാവിതം. തസ്സ ഞാണായ ദസ്സനായ തുലനായ തീരണായ വിഭൂതായ വിഭാവനത്ഥായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി. അയം അദിട്ഠജോതനാപുച്ഛാ.
Katamā adiṭṭhajotanā pucchā (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12)? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.
കതമാ ദിട്ഠസംസന്ദനാപുച്ഛാ? പകതിയാ ലക്ഖണം ഞാതം ഹോതി ദിട്ഠം തുലിതം തീരിതം വിഭൂതം വിഭാവിതം. സോ അഞ്ഞേഹി പണ്ഡിതേഹി സദ്ധിം സംസന്ദനത്ഥായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി. അയം ദിട്ഠസംസന്ദനാപുച്ഛാ.
Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.
കതമാ വിമതിച്ഛേദനാപുച്ഛാ? പകതിയാ സംസയപക്ഖന്ദോ ഹോതി വിമതിപക്ഖന്ദോ ദ്വേള്ഹകജാതോ – ‘‘ഏവം നു ഖോ, ന നു ഖോ, കഥം നു ഖോ’’തി, സോ വിമതിച്ഛേദനത്ഥായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി, അയം വിമതിച്ഛേദനാപുച്ഛാ.
Katamā vimaticchedanāpucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā.
കതമാ അനുമതിപുച്ഛാ? ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനം അനുമതിയാ പഞ്ഹം പുച്ഛതി – ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, രൂപം നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാ’’തി, അനിച്ചം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം ദുക്ഖം വാ തം സുഖം വാതി, ദുക്ഖം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം, കല്ലം നു തം സമനുപസ്സിതും – ‘‘ഏതം മമ ഏസോഹമസ്മി ഏസോ മേ അത്താ’’തി, നോ ഹേതം ഭന്തേതി (സം॰ നി॰ ൩.൭൯). അയം അനുമതിപുച്ഛാ.
Katamā anumatipucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti, aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti, dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ – ‘‘etaṃ mama esohamasmi eso me attā’’ti, no hetaṃ bhanteti (saṃ. ni. 3.79). Ayaṃ anumatipucchā.
കതമാ കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ? ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനം കഥേതുകമ്യതായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി – ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, സതിപട്ഠാനാ. കതമേ ചത്താരോ’’തി? അയം കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാതി.
Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.
തത്ഥ ബുദ്ധാനം പുരിമാ തിസ്സോ പുച്ഛാ നത്ഥി. കസ്മാ? ബുദ്ധാനഞ്ഹി തീസു അദ്ധാസു കിഞ്ചി സങ്ഖതം അദ്ധാവിമുത്തം വാ അസങ്ഖതം അദിട്ഠം അജോതിതം അതുലിതം അതീരിതം അവിഭൂതം അവിഭാവിതം നാമ നത്ഥി. തേന നേസം അദിട്ഠജോതനാപുച്ഛാ നത്ഥി. യം പന ഭഗവതാ അത്തനോ ഞാണേന പടിവിദ്ധം, തസ്സ അഞ്ഞേന സമണേന വാ ബ്രാഹ്മണേന വാ ദേവേന വാ മാരേന വാ ബ്രഹ്മുനാ വാ സദ്ധിം സംസന്ദനകിച്ചം നത്ഥി. തേനസ്സ ദിട്ഠസംസന്ദനാപുച്ഛാ നത്ഥി. യസ്മാ പനേസ അകഥംകഥീ തിണ്ണവിചികിച്ഛോ സബ്ബധമ്മേസു വിഹതസംസയോ. തേനസ്സ വിമതിച്ഛേദനാപുച്ഛാ നത്ഥി. ഇതരാ പന ദ്വേ പുച്ഛാ ഭഗവതോ അത്ഥി. താസു അയം കഥേതുകമ്യതാ പുച്ഛാതി വേദിതബ്ബാ.
Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānañhi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajotitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi. Tena nesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo. Tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi. Tāsu ayaṃ kathetukamyatā pucchāti veditabbā.
ഇദാനി താവ പുച്ഛായ പുട്ഠം പച്ചയാകാരം വിഭജന്തോ അവിജ്ജാപച്ചയാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാതിആദിമാഹ. ഏത്ഥ ച യഥാ നാമ ‘‘പിതരം കഥേസ്സാമീ’’തി ആരദ്ധോ ‘‘തിസ്സസ്സ പിതാ സോണസ്സ പിതാ’’തി പഠമതരം പുത്തമ്പി കഥേതി, ഏവമേവ ഭഗവാ പച്ചയം കഥേതും ആരദ്ധോ ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ’’തിആദിനാ നയേന സങ്ഖാരാദീനം പച്ചയേ അവിജ്ജാദിധമ്മേ കഥേന്തോ പച്ചയുപ്പന്നമ്പി കഥേസി. ആഹാരവഗ്ഗസ്സ പന പരിയോസാനേ ‘‘പടിച്ചസമുപ്പാദഞ്ച വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി പടിച്ചസമുപ്പന്നേ ച ധമ്മേ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൨൦) ഉഭയം ആരഭിത്വാ ഉഭയമ്പി കഥേസി. ഇദാനി അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാതിആദീസു പന അവിജ്ജാ ച സാ പച്ചയോ ചാതി അവിജ്ജാപച്ചയോ. തസ്മാ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ സമ്ഭവന്തീതി ഇമിനാ നയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരേന പന സബ്ബാകാരസമ്പന്നാ അനുലോമപടിച്ചസമുപ്പാദകഥാ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ കഥിതാ, തസ്മാ സാ തത്ഥ കഥിതവസേനേവ ഗഹേതബ്ബാ.
Idāni tāva pucchāya puṭṭhaṃ paccayākāraṃ vibhajanto avijjāpaccayā, bhikkhave, saṅkhārātiādimāha. Ettha ca yathā nāma ‘‘pitaraṃ kathessāmī’’ti āraddho ‘‘tissassa pitā soṇassa pitā’’ti paṭhamataraṃ puttampi katheti, evameva bhagavā paccayaṃ kathetuṃ āraddho ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena saṅkhārādīnaṃ paccaye avijjādidhamme kathento paccayuppannampi kathesi. Āhāravaggassa pana pariyosāne ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti (saṃ. ni. 2.20) ubhayaṃ ārabhitvā ubhayampi kathesi. Idāni avijjāpaccayā saṅkhārātiādīsu pana avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo. Tasmā avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti iminā nayena attho veditabbo. Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana sabbākārasampannā anulomapaṭiccasamuppādakathā visuddhimagge kathitā, tasmā sā tattha kathitavaseneva gahetabbā.
പടിലോമകഥായം പന അവിജ്ജായ ത്വേവാതി അവിജ്ജായ തു ഏവ. അസേസവിരാഗനിരോധാതി വിരാഗസങ്ഖാതേന മഗ്ഗേന അസേസനിരോധാ. സങ്ഖാരനിരോധോതി സങ്ഖാരാനം അനുപ്പാദനിരോധോ ഹോതി. ഏവംനിരോധാനം പന സങ്ഖാരാനം നിരോധാ വിഞ്ഞാണാദീനഞ്ച നിരോധാ നാമരൂപാദീനി നിരുദ്ധാനിയേവ ഹോന്തീതി ദസ്സേതും സങ്ഖാരനിരോധാ വിഞ്ഞാണനിരോധോതിആദീനി വത്വാ, ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ നിരോധോ ഹോതീതി ആഹ. തത്ഥ കേവലസ്സാതി സകലസ്സ, സുദ്ധസ്സ വാ, സത്തവിരഹിതസ്സാതി അത്ഥോ. ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സാതി ദുക്ഖരാസിസ്സ. നിരോധോ ഹോതീതി അനുപ്പാദോ ഹോതി. ഇതി ഭഗവാ അനുലോമതോ ദ്വാദസഹി പദേഹി വട്ടകഥം കഥേത്വാ തമേവ വട്ടം വിനിവട്ടേത്വാ പടിലോമതോ ദ്വാദസഹി പദേഹി വിവട്ടം കഥേന്തോ അരഹത്തേന ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹി. ദേസനാപരിയോസാനേ തേ പഞ്ചസതാ ആരദ്ധവിപസ്സകാ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂപുഗ്ഗലാ സൂരിയരസ്മിസമ്ഫുട്ഠാനി പരിപാകഗതാനി പദുമാനി വിയ സച്ചാനി ബുജ്ഝിത്വാ അരഹത്തഫലേ പതിട്ഠഹിംസു.
Paṭilomakathāyaṃ pana avijjāya tvevāti avijjāya tu eva. Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃnirodhānaṃ pana saṅkhārānaṃ nirodhā viññāṇādīnañca nirodhā nāmarūpādīni niruddhāniyeva hontīti dassetuṃ saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhotiādīni vatvā, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotīti āha. Tattha kevalassāti sakalassa, suddhassa vā, sattavirahitassāti attho. Dukkhakkhandhassāti dukkharāsissa. Nirodho hotīti anuppādo hoti. Iti bhagavā anulomato dvādasahi padehi vaṭṭakathaṃ kathetvā tameva vaṭṭaṃ vinivaṭṭetvā paṭilomato dvādasahi padehi vivaṭṭaṃ kathento arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Desanāpariyosāne te pañcasatā āraddhavipassakā ugghaṭitaññūpuggalā sūriyarasmisamphuṭṭhāni paripākagatāni padumāni viya saccāni bujjhitvā arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
ഇദമവോച ഭഗവാതി ഇദം വട്ടവിവട്ടവസേന സകലസുത്തം ഭഗവാ അവോച. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂതി തുട്ഠചിത്താ തേ പഞ്ചസതാ ഖീണാസവാ ഭിക്ഖൂ. ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി കരവീകരുതമഞ്ജുനാ കണ്ണസുഖേന പണ്ഡിതജനഹദയാനം അമതാഭിസേകസദിസേന ബ്രഹ്മസ്സരേന ഭാസതോ ഭഗവതോ വചനം അഭിനന്ദിംസു, അനുമോദിംസു ചേവ സമ്പടിച്ഛിംസു ചാതി അത്ഥോ. തേനേതം വുച്ചതി –
Idamavoca bhagavāti idaṃ vaṭṭavivaṭṭavasena sakalasuttaṃ bhagavā avoca. Attamanā te bhikkhūti tuṭṭhacittā te pañcasatā khīṇāsavā bhikkhū. Bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti karavīkarutamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsato bhagavato vacanaṃ abhinandiṃsu, anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cāti attho. Tenetaṃ vuccati –
‘‘സുഭാസിതം സുലപിതം, സാധു സാധൂതി താദിനോ;
‘‘Subhāsitaṃ sulapitaṃ, sādhu sādhūti tādino;
അനുമോദമാനാ സിരസാ, സമ്പടിച്ഛിംസു ഭിക്ഖവോ’’തി.
Anumodamānā sirasā, sampaṭicchiṃsu bhikkhavo’’ti.
പഠമപടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paṭhamapaṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / സംയുത്തനികായ • Saṃyuttanikāya / ൧. പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തം • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / സംയുത്തനികായ (ടീകാ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ൧. പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തവണ്ണനാ • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā