Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സംയുത്തനികായ (ടീകാ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
സംയുത്തനികായേ
Saṃyuttanikāye
നിദാനവഗ്ഗടീകാ
Nidānavaggaṭīkā
൧. നിദാനസംയുത്തം
1. Nidānasaṃyuttaṃ
൧. ബുദ്ധവഗ്ഗോ
1. Buddhavaggo
൧. പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തവണ്ണനാ
1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
൧. ദുതിയസുത്താദീനിപി പടിച്ചസമുപ്പാദവസേനേവ ദേസിതാനീതി ആഹ ‘‘പഠമം പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്ത’’ന്തി. തത്രാതി പദം യേ ദേസകാലാ ഇധ വിഹരണകിരിയായ വിസേസനഭാവേന വുത്താ, തേസം പരിദീപനന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘യം സമയം…പേ॰… ദീപേതീ’’തി ആഹ. തം-സദ്ദോ ഹി വുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ പടിനിദ്ദേസോ, തസ്മാ ഇധ ദേസസ്സ കാലസ്സ വാ പടിനിദ്ദേസോ ഭവിതും അരഹതി, ന അഞ്ഞസ്സ. അയം താവ തത്രസദ്ദസ്സ പടിനിദ്ദേസഭാവേ അത്ഥവിഭാവനാ. യസ്മാ പന ഈദിസേസു ഠാനേസു തത്രസദ്ദോ ധമ്മദേസനാവിസിട്ഠം ദേസം കാലഞ്ച വിഭാവേതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ഭാസിതബ്ബയുത്തേ വാ ദേസകാലേ’’തി . തേന തത്രാതി യത്ഥ ഭഗവാ ധമ്മദേസനത്ഥം ഭിക്ഖൂ ആലപി അഭാസി, താദിസേ ദേസേ, കാലേ വാതി അത്ഥോ. ന ഹീതിആദിനാ തമേവത്ഥം സമത്ഥേതി.
1. Dutiyasuttādīnipi paṭiccasamuppādavaseneva desitānīti āha ‘‘paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasutta’’nti. Tatrāti padaṃ ye desakālā idha viharaṇakiriyāya visesanabhāvena vuttā, tesaṃ paridīpananti dassento ‘‘yaṃ samayaṃ…pe… dīpetī’’ti āha. Taṃ-saddo hi vuttassa atthassa paṭiniddeso, tasmā idha desassa kālassa vā paṭiniddeso bhavituṃ arahati, na aññassa. Ayaṃ tāva tatrasaddassa paṭiniddesabhāve atthavibhāvanā. Yasmā pana īdisesu ṭhānesu tatrasaddo dhammadesanāvisiṭṭhaṃ desaṃ kālañca vibhāveti, tasmā vuttaṃ ‘‘bhāsitabbayutte vā desakāle’’ti . Tena tatrāti yattha bhagavā dhammadesanatthaṃ bhikkhū ālapi abhāsi, tādise dese, kāle vāti attho. Na hītiādinā tamevatthaṃ samattheti.
നനു ച യത്ഥ ഠിതോ ഭഗവാ ‘‘അകാലോ ഖോ താവാ’’തിആദിനാ ബാഹിയസ്സ ധമ്മദേസനം പടിക്ഖിപി, തത്ഥേവ അന്തരവീഥിയം ഠിതോവ തസ്സ ധമ്മം ദേസേസീതി? സച്ചമേതം. അദേസേതബ്ബകാലേ അദേസനായ ഹി ഇദം ഉദാഹരണം. തേനാഹ ‘‘അകാലോ ഖോ താവാ’’തി. യം പന തത്ഥ വുത്തം ‘‘അന്തരഘരം പവിട്ഠമ്ഹാ’’തി, തമ്പി തസ്സ അകാലഭാവസ്സേവ പരിയായേന ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. തസ്സ ഹി തദാ അദ്ധാനപരിസ്സമേന രൂപകായേ അകമ്മഞ്ഞതാ അഹോസി, ബലവപീതിവേഗേന നാമകായേ. തദുഭയസ്സ വൂപസമം ആഗമേന്തോ പപഞ്ചപരിഹാരത്ഥം ഭഗവാ ‘‘അകാലോ ഖോ’’തി പരിയായേന പടിക്ഖിപി. അദേസേതബ്ബദേസേ അദേസനായ പന ഉദാഹരണം ‘‘അഥ ഖോ ഭഗവാ മഗ്ഗാ ഓക്കമ്മ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിസീദി, വിഹാരതോ നിക്ഖമിത്വാ വിഹാരപച്ഛായായം പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദീ’’തി ഏവമാദികം ഇധ ആദിസദ്ദേന സങ്ഗഹിതം. ‘‘സ ഖോ സോ ഭിക്ഖവേ ബാലോ ഇധ പാപാനി കമ്മാനി കരിത്വാ’’തി ഏവമാദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൨൪൮) പദപൂരണമത്തേ ഖോ-സദ്ദോ, ‘‘ദുക്ഖം ഖോ അഗാരവോ വിഹരതി അപ്പതിസ്സോ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൨൧) അവധാരണേ, ‘‘കിത്താവതാ നു ഖോ, ആവുസോ, സത്ഥു പവിവിത്തസ്സ വിഹരതോ സാവകാ വിവേകം നാനുസിക്ഖന്തീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൧) ആദികാലത്ഥേ, വാക്യാരമ്ഭേതി അത്ഥോ. തത്ഥ പദപൂരണേന വചനാലങ്കാരമത്തം കതം ഹോതി, ആദികാലത്ഥേന വാക്യസ്സ ഉപഞ്ഞാസമത്തം, അവധാരണത്ഥേന പന നിയമദസ്സനം. ‘‘തസ്മാ ആമന്തേസി ഏവാ’’തി ആമന്തനേ നിയമോ ദസ്സിതോ ഹോതീതി.
Nanu ca yattha ṭhito bhagavā ‘‘akālo kho tāvā’’tiādinā bāhiyassa dhammadesanaṃ paṭikkhipi, tattheva antaravīthiyaṃ ṭhitova tassa dhammaṃ desesīti? Saccametaṃ. Adesetabbakāle adesanāya hi idaṃ udāharaṇaṃ. Tenāha ‘‘akālo kho tāvā’’ti. Yaṃ pana tattha vuttaṃ ‘‘antaragharaṃ paviṭṭhamhā’’ti, tampi tassa akālabhāvasseva pariyāyena dassanatthaṃ vuttaṃ. Tassa hi tadā addhānaparissamena rūpakāye akammaññatā ahosi, balavapītivegena nāmakāye. Tadubhayassa vūpasamaṃ āgamento papañcaparihāratthaṃ bhagavā ‘‘akālo kho’’ti pariyāyena paṭikkhipi. Adesetabbadese adesanāya pana udāharaṇaṃ ‘‘atha kho bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi, vihārato nikkhamitvā vihārapacchāyāyaṃ paññatte āsane nisīdī’’ti evamādikaṃ idha ādisaddena saṅgahitaṃ. ‘‘Sa kho so bhikkhave bālo idha pāpāni kammāni karitvā’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.248) padapūraṇamatte kho-saddo, ‘‘dukkhaṃ kho agāravo viharati appatisso’’tiādīsu (a. ni. 4.21) avadhāraṇe, ‘‘kittāvatā nu kho, āvuso, satthu pavivittassa viharato sāvakā vivekaṃ nānusikkhantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.31) ādikālatthe, vākyārambheti attho. Tattha padapūraṇena vacanālaṅkāramattaṃ kataṃ hoti, ādikālatthena vākyassa upaññāsamattaṃ, avadhāraṇatthena pana niyamadassanaṃ. ‘‘Tasmā āmantesi evā’’ti āmantane niyamo dassito hotīti.
‘‘ഭഗവാതി ലോകഗരുദീപന’’ന്തി കസ്മാ വുത്തം, നനു പുബ്ബേ ‘‘ഭഗവാ’’തി പദം വുത്തന്തി? യദിപി പുബ്ബേ വുത്തം, തം പന യഥാവുത്തട്ഠാനേ വിഹരണകിരിയായ കത്തുവിസേസദസ്സനപരം, ന ആമന്തനകിരിയായ, ഇധ പന ആമന്തനകിരിയായ, തസ്മാ തദത്ഥം പുന ഭഗവാതി പാളിയം വുത്തന്തി. തസ്സത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘ഭഗവാതി ലോകഗരുദീപന’’ന്തി ആഹ. കഥാസവനയുത്തപുഗ്ഗലവചനന്തി വക്ഖമാനായ പടിച്ചസമുപ്പാദദേസനായ സവനയോഗ്യപുഗ്ഗലവചനം. ചതൂസുപി പരിസാസു ഭിക്ഖൂ ഏവ ഏദിസാനം ദേസനാനം വിസേസേന ഭാജനഭൂതാതി സാതിസയേന സാസനസമ്പടിഗ്ഗാഹകഭാവദസ്സനത്ഥം ഇധ ഭിക്ഖുഗഹണന്തി ദസ്സേത്വാ ഇദാനി സദ്ദത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘അപിചാ’’തി ആഹ. തത്ഥ ഭിക്ഖകോതി ഭിക്ഖൂതി ഭിക്ഖനസീലത്താ ഭിക്ഖനധമ്മത്താ ഭിക്ഖൂതി അത്ഥോ. ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝുപഗതോതി ബുദ്ധാദീഹിപി അജ്ഝുപഗതം ഭിക്ഖാചരിയം ഉഞ്ഛാചരിയം അജ്ഝുപഗതത്താ അനുട്ഠിതത്താ ഭിക്ഖു. യോ ഹി കോചി അപ്പം വാ മഹന്തം വാ ഭോഗക്ഖന്ധം പഹായ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ, സോ കസിഗോരക്ഖാദീഹി ജീവികകപ്പനം ഹിത്വാ ലിങ്ഗസമ്പടിച്ഛനേനേവ ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝുപഗതത്താ ഭിക്ഖു. പരപടിബദ്ധജീവികത്താ വാ വിഹാരമജ്ഝേ കാജഭത്തം ഭുഞ്ജമാനോപി ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝുപഗതോതി ഭിക്ഖു പിണ്ഡിയാലോപഭോജനം നിസ്സായ പബ്ബജ്ജായ ഉസ്സാഹജാതത്താ വാ ഭിക്ഖാചരിയം അജ്ഝുപഗതോതി ഭിക്ഖൂതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
‘‘Bhagavāti lokagarudīpana’’nti kasmā vuttaṃ, nanu pubbe ‘‘bhagavā’’ti padaṃ vuttanti? Yadipi pubbe vuttaṃ, taṃ pana yathāvuttaṭṭhāne viharaṇakiriyāya kattuvisesadassanaparaṃ, na āmantanakiriyāya, idha pana āmantanakiriyāya, tasmā tadatthaṃ puna bhagavāti pāḷiyaṃ vuttanti. Tassatthaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavāti lokagarudīpana’’nti āha. Kathāsavanayuttapuggalavacananti vakkhamānāya paṭiccasamuppādadesanāya savanayogyapuggalavacanaṃ. Catūsupi parisāsu bhikkhū eva edisānaṃ desanānaṃ visesena bhājanabhūtāti sātisayena sāsanasampaṭiggāhakabhāvadassanatthaṃ idha bhikkhugahaṇanti dassetvā idāni saddatthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’ti āha. Tattha bhikkhakoti bhikkhūti bhikkhanasīlattā bhikkhanadhammattā bhikkhūti attho. Bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti buddhādīhipi ajjhupagataṃ bhikkhācariyaṃ uñchācariyaṃ ajjhupagatattā anuṭṭhitattā bhikkhu. Yo hi koci appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhaṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, so kasigorakkhādīhi jīvikakappanaṃ hitvā liṅgasampaṭicchaneneva bhikkhācariyaṃ ajjhupagatattā bhikkhu. Parapaṭibaddhajīvikattā vā vihāramajjhe kājabhattaṃ bhuñjamānopi bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjāya ussāhajātattā vā bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhūti evamettha attho daṭṭhabbo.
ആദിനാ നയേനാതി ‘‘ഭിന്നപടധരോതി ഭിക്ഖു, ഭിന്ദതി പാപകേ അകുസലേ ധമ്മേതി ഭിക്ഖു, ഭിന്നത്താ പാപകാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം ഭിക്ഖൂ’’തിആദിനാ വിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൫൦൯) ആഗതനയേന. ഞാപനേതി അവബോധനേ, പടിവേദനേതി അത്ഥോ. ഭിക്ഖനസീലതാ, ന കസിവാണിജ്ജാദീഹി ജീവനസീലതാ. ഭിക്ഖനധമ്മതാ ‘‘ഉദ്ദിസ്സ അരിയാ തിട്ഠന്തീ’’തി (ജാ॰ ൧.൭.൫൯) ഏവം വുത്തഭിക്ഖനസഭാവതാ, ന യാചനാകോഹഞ്ഞസഭാവതാ. ഭിക്ഖനേ സാധുകാരിതാ ‘‘ഉത്തിട്ഠേ നപ്പമജ്ജേയ്യാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൧൬൮) വചനം അനുസ്സരിത്വാ തത്ഥ അപ്പമജ്ജതാ. അഥ വാ സീലം നാമ പകതിസഭാവോ. ഇധ പന തഥാധിട്ഠാനം. ധമ്മോതി വതം. അപരേ പന ‘‘സീലം നാമ വതവസേന സമാദാനം. ധമ്മോ നാമ പവേണി-ആഗതം ചാരിത്തം. സാധുകാരിതാ സക്കച്ചകാരിതാ ആദരകിരിയാ’’തി വണ്ണേന്തി.
Ādinā nayenāti ‘‘bhinnapaṭadharoti bhikkhu, bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu, bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bhikkhū’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 509) āgatanayena. Ñāpaneti avabodhane, paṭivedaneti attho. Bhikkhanasīlatā, na kasivāṇijjādīhi jīvanasīlatā. Bhikkhanadhammatā ‘‘uddissa ariyā tiṭṭhantī’’ti (jā. 1.7.59) evaṃ vuttabhikkhanasabhāvatā, na yācanākohaññasabhāvatā. Bhikkhane sādhukāritā ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) vacanaṃ anussaritvā tattha appamajjatā. Atha vā sīlaṃ nāma pakatisabhāvo. Idha pana tathādhiṭṭhānaṃ. Dhammoti vataṃ. Apare pana ‘‘sīlaṃ nāma vatavasena samādānaṃ. Dhammo nāma paveṇi-āgataṃ cārittaṃ. Sādhukāritā sakkaccakāritā ādarakiriyā’’ti vaṇṇenti.
ഹീനാധികജനസേവിതവുത്തിന്തി യേ ഭിക്ഖുഭാവേ ഠിതാപി ജാതിമദാദിവസേന ഉദ്ധതാ ഉന്നളാ, യേ ച ഗിഹിഭാവേ പരേസു അത്ഥികഭാവമ്പി അനുപഗതതായ ഭിക്ഖാചരിയം പരമകാപഞ്ഞം മഞ്ഞന്തി, തേസം ഉഭയേസമ്പി യഥാക്കമം ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി വചനേന ഹീനജനേഹി ദലിദ്ദേഹി പരമകാപഞ്ഞതം പത്തേഹി പരകുലേസു ഭിക്ഖാചരിയായ ജീവികം കപ്പേന്തേഹി സേവിതം വുത്തിം പകാസേന്തോ ഉദ്ധതഭാവനിഗ്ഗഹം കരോതി, അധികജനേഹി ഉളാരഭോഗഖത്തിയകുലാദിതോ പബ്ബജിതേഹി ബുദ്ധാദീഹി ആജീവസോധനത്ഥം സേവിതം വുത്തിം പകാസേന്തോ ദീനഭാവനിഗ്ഗഹം കരോതീതി യോജേതബ്ബം. യസ്മാ ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി വചനം ആമന്തനഭാവതോ അഭിമുഖീകരണം, പകരണതോ സാമത്ഥിയതോ ച സുസ്സൂസാജനനം, സക്കച്ചസവനമനസികാരനിയോജനഞ്ച ഹോതി, തസ്മാ തമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഭിക്ഖവോതി ഇമിനാ’’തിആദിമാഹ.
Hīnādhikajanasevitavuttinti ye bhikkhubhāve ṭhitāpi jātimadādivasena uddhatā unnaḷā, ye ca gihibhāve paresu atthikabhāvampi anupagatatāya bhikkhācariyaṃ paramakāpaññaṃ maññanti, tesaṃ ubhayesampi yathākkamaṃ ‘‘bhikkhavo’’ti vacanena hīnajanehi daliddehi paramakāpaññataṃ pattehi parakulesu bhikkhācariyāya jīvikaṃ kappentehi sevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatabhāvaniggahaṃ karoti, adhikajanehi uḷārabhogakhattiyakulādito pabbajitehi buddhādīhi ājīvasodhanatthaṃ sevitaṃ vuttiṃ pakāsento dīnabhāvaniggahaṃ karotīti yojetabbaṃ. Yasmā ‘‘bhikkhavo’’ti vacanaṃ āmantanabhāvato abhimukhīkaraṇaṃ, pakaraṇato sāmatthiyato ca sussūsājananaṃ, sakkaccasavanamanasikāraniyojanañca hoti, tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘bhikkhavoti iminā’’tiādimāha.
തത്ഥ സാധുകം മനസികാരേപീതി സാധുകം സവനേ സാധുകം മനസികാരേ ച. കഥം പവത്തിതാ സവനാദയോ സാധുകം പവത്തിതാ ഹോന്തീതി? ‘‘അദ്ധാ ഇമായ പടിപത്തിയാ സകലസാസനസമ്പത്തി ഹത്ഥഗതാ ഭവിസ്സതീ’’തി ആദരഗാരവയോഗേന കഥാദീസു അപരിഭവാദിനാ ച. വുത്തഞ്ഹി ‘‘പഞ്ചഹി, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ സുണന്തോ സദ്ധമ്മം ഭബ്ബോ നിയാമം ഓക്കമിതും കുസലേസു ധമ്മേസു സമ്മത്തം. കതമേഹി പഞ്ചഹി? ന കഥം പരിഭോതി, ന കഥികം പരിഭോതി, ന അത്താനം പരിഭോതി , അവിക്ഖിത്തചിത്തോ ധമ്മം സുണാതി ഏകഗ്ഗചിത്തോ, യോനിസോ ച മനസി കരോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ സുണന്തോ സദ്ധമ്മം ഭബ്ബോ നിയാമം ഓക്കമിതും കുസലേസു ധമ്മേസു സമ്മത്ത’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൫൧). തേനാഹ ‘‘സാധുകം മനസികാരായത്താ ഹി സാസനസമ്പത്തീ’’തി. സാസനസമ്പത്തി നാമ സീലാദിനിപ്ഫത്തി. പഠമം ഉപ്പന്നത്താ അധിഗമവസേന. സത്ഥുചരിയാനുവിധായകത്താ സീലാദിഗുണാനുട്ഠാനേന. തിണ്ണം യാനാനം വസേന അനുധമ്മപടിപത്തിസമ്ഭവതോ സകലസാസനപടിഗ്ഗാഹകത്താ.
Tattha sādhukaṃ manasikārepīti sādhukaṃ savane sādhukaṃ manasikāre ca. Kathaṃ pavattitā savanādayo sādhukaṃ pavattitā hontīti? ‘‘Addhā imāya paṭipattiyā sakalasāsanasampatti hatthagatā bhavissatī’’ti ādaragāravayogena kathādīsu aparibhavādinā ca. Vuttañhi ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ. Katamehi pañcahi? Na kathaṃ paribhoti, na kathikaṃ paribhoti, na attānaṃ paribhoti , avikkhittacitto dhammaṃ suṇāti ekaggacitto, yoniso ca manasi karoti. Imehi kho, bhikkhave, pañcahi dhammehi samannāgato suṇanto saddhammaṃ bhabbo niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammatta’’nti (a. ni. 5.151). Tenāha ‘‘sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampattī’’ti. Sāsanasampatti nāma sīlādinipphatti. Paṭhamaṃ uppannattā adhigamavasena. Satthucariyānuvidhāyakattā sīlādiguṇānuṭṭhānena. Tiṇṇaṃ yānānaṃ vasena anudhammapaṭipattisambhavato sakalasāsanapaṭiggāhakattā.
സന്തികത്താതി സമീപഭാവതോ. സന്തികാവചരത്താതി സബ്ബകാലം സംവുത്തിഭാവതോ. യഥാനുസിട്ഠന്തി അനുസാസനിയാനുരൂപം, അനുസാസനിം അനവസേസതോ പടിഗ്ഗഹേത്വാതി അത്ഥോ. ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂതി യേ പടിച്ചസമുപ്പാദധമ്മേ ദേസനാപസുതാ, തേ. പുബ്ബേ ‘‘സബ്ബപരിസസാധാരണാ ഹി ഭഗവതോ ധമ്മദേസനാ’’തിആദിനാ ഭിക്ഖൂനം ഏവ ആമന്തനകാരണം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഭിക്ഖൂ ആമന്തേത്വാ ധമ്മദേസനായ പയോജനം ദസ്സേതും കിമത്ഥം പന ഭഗവാതി ചോദനം സമുട്ഠാപേതി. തത്ഥ അഞ്ഞം ചിന്തേന്താതി അഞ്ഞവിഹിതാ. വിക്ഖിത്തചിത്താതി അസമാഹിതചിത്താ. ധമ്മം പച്ചവേക്ഖന്താതി ഹിയ്യോ തതോ പരദിവസേസു വാ സുതധമ്മം പതി മനസാ അവേക്ഖന്താ. ഭിക്ഖൂ ആമന്തേത്വാ ധമ്മേ ദേസിയമാനേ ആദിതോ പട്ഠായ ദേസനം സല്ലക്ഖേതും സക്കോതീതി ഇമമേവത്ഥം ബ്യതിരേകമുഖേന ദസ്സേതും ‘‘തേ അനാമന്തേത്വാ’’തിആദി വുത്തം.
Santikattāti samīpabhāvato. Santikāvacarattāti sabbakālaṃ saṃvuttibhāvato. Yathānusiṭṭhanti anusāsaniyānurūpaṃ, anusāsaniṃ anavasesato paṭiggahetvāti attho. Ekacce bhikkhūti ye paṭiccasamuppādadhamme desanāpasutā, te. Pubbe ‘‘sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā’’tiādinā bhikkhūnaṃ eva āmantanakāraṇaṃ dassetvā idāni bhikkhū āmantetvā dhammadesanāya payojanaṃ dassetuṃ kimatthaṃ pana bhagavāti codanaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha aññaṃ cintentāti aññavihitā. Vikkhittacittāti asamāhitacittā. Dhammaṃ paccavekkhantāti hiyyo tato paradivasesu vā sutadhammaṃ pati manasā avekkhantā. Bhikkhū āmantetvā dhamme desiyamāne ādito paṭṭhāya desanaṃ sallakkhetuṃ sakkotīti imamevatthaṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘te anāmantetvā’’tiādi vuttaṃ.
ഭിക്ഖവോതി ച സന്ധിവസേന ഇ-കാരലോപോ ദട്ഠബ്ബോ ‘‘ഭിക്ഖവോ ഇതീ’’തി, അയഞ്ഹി ഇതിസദ്ദോ ഹേതുപരിസമാപനാദിപദത്ഥവിപരിയായപകാരാവധാരണനിദസ്സനാദിഅനേകത്ഥപഭേദോ. തഥാ ഹേസ ‘‘രുപ്പതീതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തസ്മാ ‘രൂപ’ന്തി വുച്ചതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൭൯) ഹേതുമ്ഹി ദിസ്സതി, ‘‘തസ്മാതിഹ മേ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മദായാദാ ഭവഥ, മാ ആമിസദായാദാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൯) പരിസമാപനേ, ‘‘ഇതി വാ ഏവരൂപാ വിസൂകദസ്സനാ പടിവിരതോ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൩) ആദിഅത്ഥേ ‘‘മാഗണ്ഡിയോതി തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ സങ്ഖാ സമഞ്ഞാ പഞ്ഞത്തി വോഹാരോ നാമം നാമകമ്മം നാമധേയ്യം നിരുത്തി ബ്യഞ്ജനം അഭിലാപോ’’തിആദീസു (മഹാനി॰ ൭൩, ൭൫) പദത്ഥവിപരിയായേ, ‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സപ്പടിഭയോ ബാലോ, അപ്പടിഭയോ പണ്ഡിതോ. സഉപദ്ദവോ ബാലോ, അനുപദ്ദവോ പണ്ഡിതോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൧൨൪) പകാരേ, ‘‘അത്ഥി ഇദപ്പച്ചയാ ജരാമരണന്തി ഇതി പുട്ഠേന സതാ, ആനന്ദ, അത്ഥീതിസ്സ വചനീയം. കിം പച്ചയാ ജരാമരണന്തി ഇതി ചേ വദേയ്യ, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണന്തി ഇച്ചസ്സ വചനീയ’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൯൬) അവധാരണേ, ‘‘സബ്ബമത്ഥീതി ഖോ, കച്ചാന, അയമേകോ അന്തോ, സബ്ബം നത്ഥീതി അയം ദുതിയോ അന്തോ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൨.൧൫; ൩.൯൦) നിദസ്സനേ . ഇധാപി നിദസ്സനേ ഏവ ദട്ഠബ്ബോ. ഭിക്ഖവോതി ആമന്തനാകാരോ തമേസ ഇതി-സദ്ദോ നിദസ്സേതി ‘‘ഭിക്ഖവോതി ആമന്തേസീ’’തി. ഇമിനാ നയേന ഭദ്ദന്തേതിആദീസുപി യഥാരഹം ഇതിസദ്ദസ്സ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Bhikkhavoti ca sandhivasena i-kāralopo daṭṭhabbo ‘‘bhikkhavo itī’’ti, ayañhi itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakārāvadhāraṇanidassanādianekatthapabhedo. Tathā hesa ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā ‘rūpa’nti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetumhi dissati, ‘‘tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) parisamāpane, ‘‘iti vā evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.13) ādiatthe ‘‘māgaṇḍiyoti tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 73, 75) padatthavipariyāye, ‘‘iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito. Saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito’’tiādīsu (ma. ni. 3.124) pakāre, ‘‘atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃ paccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, ‘‘sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) nidassane . Idhāpi nidassane eva daṭṭhabbo. Bhikkhavoti āmantanākāro tamesa iti-saddo nidasseti ‘‘bhikkhavoti āmantesī’’ti. Iminā nayena bhaddantetiādīsupi yathārahaṃ itisaddassa attho veditabbo.
പുബ്ബേ ‘‘ഭഗവാ ആമന്തേസീ’’തി വുത്തത്താ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസുന്തി ഇധ ഭഗവതോതി സാമിവചനം ആമന്തനമേവ സമ്ബന്ധീഅന്തരം അപേക്ഖതീതി ഇമിനാ അധിപ്പായേന ‘‘ഭഗവതോ ആമന്തനം പടിഅസ്സോസു’’ന്തി വുത്തം. ഭഗവതോതി ഇദം പന പടിസ്സവസമ്ബന്ധേന സമ്പദാനവചനം. ഏത്താവതാ യം കാലദേസദേസകപരിസാപദേസപടിമണ്ഡിതം നിദാനം ഭാസിതന്തി സമ്ബന്ധോ. ഏത്ഥാഹ – കിമത്ഥം പന ധമ്മവിനയസങ്ഗഹേ കരിയമാനേ നിദാനവചനം, നനു ഭഗവതാ ഭാസിതവചനസ്സേവ സങ്ഗഹോ കാതബ്ബോതി? വുച്ചതേ – ദേസനായ ഠിതിഅസമ്മോസസദ്ധേയ്യഭാവസമ്പാദനത്ഥം. കാലദേസദേസകനിമിത്തപരിസാപദേസേഹി ഉപനിബന്ധിത്വാ ഠപിതാ ഹി ദേസനാ ചിരട്ഠിതികാ ഹോതി അസമ്മോസധമ്മാ സദ്ധേയ്യാ ച, ദേസകാലകത്തുസോതുനിമിത്തേഹി ഉപനിബന്ധോ വിയ വോഹാരവിനിച്ഛയോ. തേനേവ ചായസ്മതാ മഹാകസ്സപേന ‘‘പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തം, ആവുസോ ആനന്ദ, കത്ഥ ഭാസിത’’ന്തിആദിനാ ദേസാദിപുച്ഛാസു കതാസു താസം വിസ്സജ്ജനം കരോന്തേന ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികേന ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തി ആയസ്മതാ ആനന്ദേന ഇമസ്സ സുത്തസ്സ നിദാനം ഭാസിതം.
Pubbe ‘‘bhagavā āmantesī’’ti vuttattā bhagavato paccassosunti idha bhagavatoti sāmivacanaṃ āmantanameva sambandhīantaraṃ apekkhatīti iminā adhippāyena ‘‘bhagavato āmantanaṃ paṭiassosu’’nti vuttaṃ. Bhagavatoti idaṃ pana paṭissavasambandhena sampadānavacanaṃ. Ettāvatā yaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitanti sambandho. Etthāha – kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kariyamāne nidānavacanaṃ, nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakanimittaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca, desakālakattusotunimittehi upanibandho viya vohāravinicchayo. Teneva cāyasmatā mahākassapena ‘‘paṭiccasamuppādasuttaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’ntiādinā desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’nti āyasmatā ānandena imassa suttassa nidānaṃ bhāsitaṃ.
അപിച സത്ഥു സമ്പത്തിപകാസനത്ഥം നിദാനവചനം. തഥാഗതസ്സ ഹി ഭഗവതോ പുബ്ബരചനാനുമാനാഗമതക്കാഭാവതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധഭാവസിദ്ധി. ന ഹി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പുബ്ബരചനാദീഹി അത്ഥോ അത്ഥി, സബ്ബത്ഥ അപ്പടിഹതഞാണചാരതായ ഏകപ്പമാണത്താ ച ഞേയ്യധമ്മേസു. തഥാ ആചരിയമുട്ഠിധമ്മമച്ഛരിയസത്ഥുസാവകാനുരോധാഭാവതോ ഖീണാസവത്തസിദ്ധി. ന ഹി സബ്ബസോ ഖീണാസവസ്സ തേ സമ്ഭവന്തീതി സുവിസുദ്ധാ ചസ്സ പരാനുഗ്ഗഹപ്പവത്തി, ഏവം ദേസകസംകിലേസഭൂതാനം ദിട്ഠിസീലസമ്പദാദൂസകാനം അവിജ്ജാതണ്ഹാനം അച്ചന്താഭാവസംസൂചകേഹി ഞാണസമ്പദാപഹാനസമ്പദാഭിബ്യഞ്ജനകേഹി ച സംബുദ്ധവിസുദ്ധഭാവേഹി പുരിമവേസാരജ്ജദ്വയസിദ്ധി, തതോ ഏവ ച അന്തരായികനിയ്യാനികധമ്മേസു സമ്മോഹാഭാവസിദ്ധിതോ പച്ഛിമവേസാരജ്ജദ്വയസിദ്ധീതി ഭഗവതോ ചതുവേസാരജ്ജസമന്നാഗമോ അത്തഹിതപരഹിതപടിപത്തി ച നിദാനവചനേന പകാസിതാ ഹോതി, തത്ഥ തത്ഥ സമ്പത്തപരിസായ അജ്ഝാസയാനുരൂപം ഠാനുപ്പത്തികപടിഭാനേന ധമ്മദേസനാദീപനതോ, ഇധ പന മൂലദ്വയവസേന അന്തദ്വയരഹിതസ്സ തിസന്ധികാലബന്ധസ്സ ചതുബ്ബിധനയസങ്ഖേപഗമ്ഭീരഭാവയുത്തസ്സ പടിച്ചസമുപ്പാദസ്സ ബോധിയാ നിദസ്സനതോ ചാതി യോജേതബ്ബം. തേന വുത്തം ‘‘സത്ഥു സമ്പത്തിപകാസനത്ഥം നിദാനവചന’’ന്തി.
Apica satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi, sabbattha appaṭihatañāṇacāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasatthusāvakānurodhābhāvato khīṇāsavattasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhā cassa parānuggahappavatti, evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjanakehi ca saṃbuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato eva ca antarāyikaniyyānikadhammesu sammohābhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikapaṭibhānena dhammadesanādīpanato, idha pana mūladvayavasena antadvayarahitassa tisandhikālabandhassa catubbidhanayasaṅkhepagambhīrabhāvayuttassa paṭiccasamuppādassa bodhiyā nidassanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
തഥാ സാസനസമ്പത്തിപകാസനത്ഥം നിദാനവചനം. ഞാണകരുണാപരിഗ്ഗഹിതസബ്ബകിരിയസ്സ ഹി ഭഗവതോ നത്ഥി നിരത്ഥികാ പവത്തി, അത്തഹിതത്ഥാ വാ, തസ്മാ പരേസം ഏവ അത്ഥായ പവത്തസബ്ബകിരിയസ്സ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ സകലമ്പി കായവചീമനോകമ്മം യഥാപവത്തം വുച്ചമാനം ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപരമത്ഥേഹി യഥാരഹം സത്താനം അനുസാസനട്ഠേന സാസനം, ന കബ്ബരചനാ. തയിദം സത്ഥുചരിതം കാലദേസദേസകപരിസാപദേസേഹി സദ്ധിം തത്ഥ തത്ഥ നിദാനവചനേഹി യഥാരഹം പകാസീയതി, ഇധ പന ദ്വാദസപദികപച്ചയാകാരവിഭാവനേന തേന. തേന വുത്തം ‘‘സാസനസമ്പത്തിപകാസനത്ഥം നിദാനവചന’’ന്തി.
Tathā sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthikā pavatti, attahitatthā vā, tasmā paresaṃ eva atthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanaṭṭhena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthucaritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi saddhiṃ tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsīyati, idha pana dvādasapadikapaccayākāravibhāvanena tena. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattipakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
അപിച സത്ഥു പമാണഭാവപ്പകാസനേന സാസനസ്സ പമാണഭാവദസ്സനത്ഥം നിദാനവചനം, തഞ്ചസ്സ പമാണഭാവദസ്സനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയാനുസാരേന ‘‘ഭഗവാ’’തി ച ഇമിനാ പദേന വിഭാവിതന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘ഭഗവാ’’തി ച ഇമിനാ തഥാഗതസ്സ രാഗദോസമോഹാദി-സബ്ബസംകിലേസമലദുച്ചരിതാദിദോസപ്പഹാനദീപനേന വചനേന അനഞ്ഞസാധാരണസുപരിസുദ്ധഞാണകരുണാദിഗുണവിസേസയോഗപരിദീപനേന തതോ ഏവ സബ്ബസത്തുത്തമഭാവദീപനേന അയമത്ഥോ സബ്ബഥാ പകാസിതോ ഹോതീതി. ഇദമേത്ഥ നിദാനവചനേ പയോജനനിദസ്സനം.
Apica satthu pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ, tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavā’’ti ca iminā padena vibhāvitanti veditabbaṃ. ‘‘Bhagavā’’ti ca iminā tathāgatassa rāgadosamohādi-sabbasaṃkilesamaladuccaritādidosappahānadīpanena vacanena anaññasādhāraṇasuparisuddhañāṇakaruṇādiguṇavisesayogaparidīpanena tato eva sabbasattuttamabhāvadīpanena ayamattho sabbathā pakāsito hotīti. Idamettha nidānavacane payojananidassanaṃ.
നിക്ഖിത്തസ്സാതി ദേസിതസ്സ. ദേസനാപി ഹി ദേസേതബ്ബസ്സ സീലാദിഅത്ഥസ്സ വിനേയ്യസന്താനേസു നിക്ഖിപനതോ ‘‘നിക്ഖേപോ’’തി വുച്ചതീതി ‘‘സുത്തനിക്ഖേപം താവ വിചാരേത്വാ വുച്ചമാനാ പാകടാ ഹോതീ’’തി സാമഞ്ഞതോ ഭഗവതോ ദേസനായ സമുട്ഠാനസ്സ വിഭാഗം ദസ്സേത്വാ ‘‘ഏത്ഥായം ദേസനാ ഏവംസമുട്ഠാനാ’’തി ദേസനായ സമുട്ഠാനേ ദസ്സിതേ സുത്തസ്സ സമ്മദേവ നിദാനപരിജാനനേന വണ്ണനായ സുവിഞ്ഞേയ്യത്താ വുത്തം. തതോ ഹേട്ഠാ ‘‘കസ്മാ ഭഗവതാ പടിച്ചസമുപ്പാദവസേനേവ ദേസനാ ആരദ്ധാ’’തി കേനചി ചോദനായ കതായ ‘‘പരജ്ഝാസയോയം സുത്തനിക്ഖേപോ’’തി പരിഹാരോ സുകഥിതോ ഹോതി. തത്ഥ യഥാ അനേകസതഅനേകസഹസ്സഭേദാനിപി സുത്തന്താനി സംകിലേസഭാഗിയാദിപധാനനയേന സോളസവിധതം നാതിവത്തന്തി, ഏവം അത്തജ്ഝാസയാദിസുത്തനിക്ഖേപവസേന ചതുബ്ബിധഭാവന്തി ആഹ ‘‘ചത്താരോ ഹി സുത്തനിക്ഖേപാ’’തി. ഏത്ഥ ച യഥാ അത്തജ്ഝാസയസ്സ അട്ഠുപ്പത്തിയാ ച പരജ്ഝാസയപുച്ഛാഹി സദ്ധിം സംസഗ്ഗഭേദോ സമ്ഭവതി ‘‘അത്തജ്ഝാസയോ ച പരജ്ഝാസയോ ച, അത്തജ്ഝാസയോ ച പുച്ഛാവസികോ ച, അത്തജ്ഝാസയോ ച പരജ്ഝാസയോ ച പുച്ഛാവസികോ ച, അട്ഠുപ്പത്തികോ ച പരജ്ഝാസയോ ച, അട്ഠുപ്പത്തികോ ച പുച്ഛാവസികോ ച, അട്ഠുപ്പത്തികോ ച പരജ്ഝാസയോ ച പുച്ഛാവസികോ ചാ’’തി അജ്ഝാസയപുച്ഛാനുസന്ധിസമ്ഭവതോ, ഏവം യദിപി അട്ഠുപ്പത്തിയാ അജ്ഝാസയേനപി സംസഗ്ഗഭേദോ സമ്ഭവതി, അത്തജ്ഝാസയാദീഹി പന പുരതോ ഠിതേഹി അട്ഠുപ്പത്തിയാ സംസഗ്ഗോ നത്ഥീതി. നയിധ നിരവസേസോ വിത്ഥാരനയോ സമ്ഭവതീതി ‘‘ചത്താരോ ഹി സുത്തനിക്ഖേപാ’’തി വുത്തം. തദന്തോഗധത്താ വാ സമ്ഭവന്താനം സേസനിക്ഖേപാനം മൂലനിക്ഖേപവസേന ചത്താരോവ ദസ്സിതാ, തഥാദസ്സനഞ്ചേത്ഥ അയം സംസഗ്ഗഭേദോ ഗഹേതബ്ബോതി.
Nikkhittassāti desitassa. Desanāpi hi desetabbassa sīlādiatthassa vineyyasantānesu nikkhipanato ‘‘nikkhepo’’ti vuccatīti ‘‘suttanikkhepaṃ tāva vicāretvā vuccamānā pākaṭā hotī’’ti sāmaññato bhagavato desanāya samuṭṭhānassa vibhāgaṃ dassetvā ‘‘etthāyaṃ desanā evaṃsamuṭṭhānā’’ti desanāya samuṭṭhāne dassite suttassa sammadeva nidānaparijānanena vaṇṇanāya suviññeyyattā vuttaṃ. Tato heṭṭhā ‘‘kasmā bhagavatā paṭiccasamuppādavaseneva desanā āraddhā’’ti kenaci codanāya katāya ‘‘parajjhāsayoyaṃ suttanikkhepo’’ti parihāro sukathito hoti. Tattha yathā anekasataanekasahassabhedānipi suttantāni saṃkilesabhāgiyādipadhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhabhāvanti āha ‘‘cattāro hi suttanikkhepā’’ti. Ettha ca yathā attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāhi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati ‘‘attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca, attajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca, aṭṭhuppattiko ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca pucchāvasiko cā’’ti ajjhāsayapucchānusandhisambhavato, evaṃ yadipi aṭṭhuppattiyā ajjhāsayenapi saṃsaggabhedo sambhavati, attajjhāsayādīhi pana purato ṭhitehi aṭṭhuppattiyā saṃsaggo natthīti. Nayidha niravaseso vitthāranayo sambhavatīti ‘‘cattāro hi suttanikkhepā’’ti vuttaṃ. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattārova dassitā, tathādassanañcettha ayaṃ saṃsaggabhedo gahetabboti.
തത്രായം വചനത്ഥോ – നിക്ഖിപീയതീതി നിക്ഖേപോ, സുത്തം ഏവ നിക്ഖേപോ സുത്തനിക്ഖേപോ. അഥ വാ നിക്ഖിപനം നിക്ഖേപോ, സുത്തസ്സ നിക്ഖേപോ സുത്തനിക്ഖേപോ, സുത്തദേസനാതി അത്ഥോ. അത്തനോ അജ്ഝാസയോ അത്തജ്ഝാസയോ, സോ അസ്സ അത്ഥി കാരണഭൂതോതി അത്തജ്ഝാസയോ. അത്തനോ അജ്ഝാസയോ ഏതസ്സാതി വാ അത്തജ്ഝാസയോ. പരജ്ഝാസയേപി ഏസേവ നയോ. പുച്ഛായ വസേന പവത്തധമ്മോ ഏതസ്സ അത്ഥീതി, പുച്ഛാവസികോ. സുത്തദേസനായ വത്ഥുഭൂതസ്സ അത്ഥസ്സ ഉപ്പത്തി അത്ഥുപ്പത്തി, അത്ഥുപ്പത്തിയേവ അട്ഠുപ്പത്തി, സാ ഏതസ്സ അത്ഥീതി അട്ഠുപ്പത്തികോ. അഥ വാ നിക്ഖിപീയതി സുത്തം ഏതേനാതി സുത്തനിക്ഖേപോ, അത്തജ്ഝാസയാദി ഏവ. ഏതസ്മിം പന അത്ഥവികപ്പേ അത്തനോ അജ്ഝാസയോ അത്തജ്ഝാസയോ. പരേസം അജ്ഝാസയോ പരജ്ഝാസയോ. പുച്ഛീയതീതി പുച്ഛാ, പുച്ഛിത്വാ ഞാതബ്ബോ അത്ഥോ. തസ്സ പുച്ഛാവസേന പവത്തം ധമ്മപടിഗ്ഗാഹകാനം വചനം പുച്ഛാവസികം, തദേവ നിക്ഖേപസദ്ദാപേക്ഖായ പുല്ലിങ്ഗവസേന ‘‘പുച്ഛാവസികോ’’തി വുത്തം. തഥാ അട്ഠുപ്പത്തി ഏവ അട്ഠുപ്പത്തികോതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Tatrāyaṃ vacanattho – nikkhipīyatīti nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhepo. Atha vā nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo. Attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vasena pavattadhammo etassa atthīti, pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aṭṭhuppatti, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti suttanikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitvā ñātabbo attho. Tassa pucchāvasena pavattaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasikaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pulliṅgavasena ‘‘pucchāvasiko’’ti vuttaṃ. Tathā aṭṭhuppatti eva aṭṭhuppattikoti evampettha attho veditabbo.
അപിചേത്ഥ പരേസം ഇന്ദ്രിയപരിപാകാദികാരണനിരപേക്ഖത്താ അത്തജ്ഝാസയസ്സ വിസും സുത്തനിക്ഖേപഭാവോ യുത്തോ കേവലം അത്തനോ അജ്ഝാസയേനേവ ധമ്മതന്തിഠപനത്ഥം പവത്തിതദേസനത്താ. പരജ്ഝാസയപുച്ഛാവസികാനം പന പരേസം അജ്ഝാസയപുച്ഛാനം ദേസനാപവത്തിഹേതുഭൂതാനം ഉപ്പത്തിയം പവത്തിതാനം കഥം അട്ഠുപ്പത്തിയം അനവരോധോ, പുച്ഛാവസികഅട്ഠുപ്പത്തികാനം വാ പരജ്ഝാസയാനുരോധേന പവത്തിതാനം കഥം പരജ്ഝാസയേ അനവരോധോതി? ന ചോദേതബ്ബമേതം. പരേസഞ്ഹി അഭിനീഹാരപരിപുച്ഛാദിവിനിമുത്തസ്സേവ സുത്തദേസനാകാരണുപ്പാദസ്സ അട്ഠുപ്പത്തിഭാവേന ഗഹിതത്താ പരജ്ഝാസയപുച്ഛാവസികാനം വിസും ഗഹണം. തഥാ ഹി ബ്രഹ്മജാലധമ്മദായാദസുത്താദീനം വണ്ണാവണ്ണആമിസുപ്പാദാദിദേസനാനിമിത്തം ‘‘അട്ഠുപ്പത്തീ’’തി വുച്ചതി. പരേസം പുച്ഛം വിനാ അജ്ഝാസയം ഏവ നിമിത്തം കത്വാ ദേസിതോ പരജ്ഝാസയോ, പുച്ഛാവസേന ഏവ ദേസിതോ പുച്ഛാവസികോതി പാകടോവായമത്ഥോതി. അത്തനോ അജ്ഝാസയേനേവ കഥേതി ധമ്മതന്തിഠപനത്ഥന്തി ദട്ഠബ്ബം. ദസബലസുത്തന്തഹാരകോതി ദസബലവഗ്ഗേ അനുപുബ്ബേന നിക്ഖിത്താനം സുത്താനം ആവലി, തഥാ ചന്ദോപമഹാരകാദയോ.
Apicettha paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā. Parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathaṃ aṭṭhuppattiyaṃ anavarodho, pucchāvasikaaṭṭhuppattikānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? Na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinimuttasseva suttadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanānimittaṃ ‘‘aṭṭhuppattī’’ti vuccati. Paresaṃ pucchaṃ vinā ajjhāsayaṃ eva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena eva desito pucchāvasikoti pākaṭovāyamatthoti. Attano ajjhāsayeneva katheti dhammatantiṭhapanatthanti daṭṭhabbaṃ. Dasabalasuttantahārakoti dasabalavagge anupubbena nikkhittānaṃ suttānaṃ āvali, tathā candopamahārakādayo.
വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ സദ്ധിന്ദ്രിയാദയോ. അജ്ഝാസയന്തി അധിമുത്തിം. ഖന്തിന്തി ദിട്ഠിനിജ്ഝാനക്ഖന്തിം. മനന്തി ചിത്തം. അഭിനീഹാരന്തി പണിധാനം. ബുജ്ഝനഭാവന്തി ബുജ്ഝനസഭാവം, പടിവിജ്ഝനാകാരം വാ.
Vimuttiparipācanīyā dhammā saddhindriyādayo. Ajjhāsayanti adhimuttiṃ. Khantinti diṭṭhinijjhānakkhantiṃ. Mananti cittaṃ. Abhinīhāranti paṇidhānaṃ. Bujjhanabhāvanti bujjhanasabhāvaṃ, paṭivijjhanākāraṃ vā.
ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂതി ഉഗ്ഘടനം നാമ ഞാണുഗ്ഘടനം, ഞാണേന ഉഗ്ഘടിതമത്തേ ഏവ ധമ്മം ജാനാതീതി അത്ഥോ. വിപഞ്ചിതം വിത്ഥാരിതമേവ അത്ഥം ജാനാതീതി വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ. ഉദ്ദേസാദീഹി നേതബ്ബോതി നേയ്യോ. ബ്യഞ്ജനപദം പരമം അസ്സാതി പദപരമോ. സഹ ഉദാഹടവേലായാതി ഉദാഹാരധമ്മസ്സ ഉദ്ദേസേ ഉദാഹടമത്തേ ഏവ. ധമ്മാഭിസമയോതി ചതുസച്ചധമ്മസ്സ ഞാണേന സദ്ധിം അഭിസമായോഗോ. അയം വുച്ചതീതി അയം ‘‘ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ’’തിആദിനാ നയേന സംഖിത്തേന മാതികായ ഠപിയമാനായ ദേസനാനുസാരേന ഞാണം പേസേത്വാ അരഹത്തം ഗണ്ഹിതും സമത്ഥോ പുഗ്ഗലോ ‘‘ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ’’തി വുച്ചതി. അയം വുച്ചതീതി അയം സംഖിത്തേന മാതികം ഠപേത്വാ വിത്ഥാരേന അത്ഥേ വിഭജിയമാനേ അരഹത്തം പാപുണിതും സമത്ഥോ പുഗ്ഗലോ ‘‘വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ’’തി വുച്ചതി. ഉദ്ദേസതോതി ഉദ്ദേസഹേതു, ഉദ്ദിസന്തസ്സ ഉദ്ദിസാപേന്തസ്സ വാതി അത്ഥോ, ‘‘ഉദ്ദിസതോ’’തിപി പാഠോ, അയമേവത്ഥോ. പരിപുച്ഛതോതി പരിപുച്ഛന്തസ്സ. അനുപുബ്ബേന ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതീതി അനുക്കമേന അരഹത്തപ്പത്തി ഹോതി. ന തായ ജാതിയാ ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതീതി തേന അത്തഭാവേന മഗ്ഗം വാ ഫലം വാ അന്തമസോ ഝാനം വാ വിപസ്സനം വാ നിബ്ബത്തേതും ന സക്കോതി. അയം വുച്ചതീതി അയം പുഗ്ഗലോ ബ്യഞ്ജനപദമേവ പരമം കത്വാ ഠിതത്താ ‘‘പദപരമോ’’തി വുച്ചതി.
Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇena ugghaṭitamatte eva dhammaṃ jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāritameva atthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Uddesādīhi netabboti neyyo. Byañjanapadaṃ paramaṃ assāti padaparamo. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāradhammassa uddese udāhaṭamatte eva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamāyogo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṃkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho puggalo ‘‘vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa uddisāpentassa vāti attho, ‘‘uddisato’’tipi pāṭho, ayamevattho. Paripucchatoti paripucchantassa. Anupubbena dhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatti hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo byañjanapadameva paramaṃ katvā ṭhitattā ‘‘padaparamo’’ti vuccati.
ഏകചരാതി വിവേകാഭിരതിയാ ഏകവിഹാരിനോ. ദ്വിചരാതി ദ്വേ ഏകജ്ഝാസയാ ഹുത്വാ ഞാണചരിയാദിവസേന വിചരന്താ. ഏസ നയോ സേസേസു. സത്തസുഞ്ഞതാപകാസനേന സുഞ്ഞതം. തതോ ഏവ സണ്ഹം സുഖുമം. ‘‘പരേസം അജ്ഝാസയവസേന ഭഗവാ ഇദം സുത്തം ആരഭീ’’തി വത്വാ തേ പന ‘‘പരേ’’തി വുത്തപുഗ്ഗലാ അപരികമ്മികാ സുപരിസോധിതപുബ്ബഭാഗപടിപദാ ചാതി ദുവിധാ, തദുഭയേസു സത്ഥു പടിപത്തിം ഉപമാമുഖേന പകാസേന്തോ യഥാ ഹീതിആദിമാഹ. രൂപം ന സമുട്ഠാപേതി ലിഖനവസേന ന ഉപ്പാദേതി. അകതാഭിനിവേസന്തി വിപസ്സനാഭാവനായ അകതാനുയോഗം. സീല…പേ॰… സമ്പദായാതി അസമാദിന്നസീലം സീലസമ്പദായ, സുപരിസുദ്ധസീലം സമാധിസമ്പദായ, അനുജുകതദിട്ഠിജുകമ്മം ദിട്ഠിസമ്പദായ യോജേന്തോതി യോജനാ.
Ekacarāti vivekābhiratiyā ekavihārino. Dvicarāti dve ekajjhāsayā hutvā ñāṇacariyādivasena vicarantā. Esa nayo sesesu. Sattasuññatāpakāsanena suññataṃ. Tato eva saṇhaṃ sukhumaṃ. ‘‘Paresaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhī’’ti vatvā te pana ‘‘pare’’ti vuttapuggalā aparikammikā suparisodhitapubbabhāgapaṭipadā cāti duvidhā, tadubhayesu satthu paṭipattiṃ upamāmukhena pakāsento yathā hītiādimāha. Rūpaṃ na samuṭṭhāpeti likhanavasena na uppādeti. Akatābhinivesanti vipassanābhāvanāya akatānuyogaṃ. Sīla…pe… sampadāyāti asamādinnasīlaṃ sīlasampadāya, suparisuddhasīlaṃ samādhisampadāya, anujukatadiṭṭhijukammaṃ diṭṭhisampadāya yojentoti yojanā.
യന്തി യം പുബ്ബഭാഗപടിപദം സന്ധായ. സീലന്തി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം. ദിട്ഠി ചാതി കമ്മസ്സകതാദിട്ഠി ചേവ കമ്മപഥസമ്മാദിട്ഠി ച. തിവിധേനാതി അജ്ഝത്തം ബഹിദ്ധാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാതി ഏവം വിസയഭാവതോ തിപ്പകാരേന. യഥാവുത്തദിട്ഠിവിസുദ്ധിയാ വിസേസപച്ചയം സീലംയേവ ഭാവനായ അധിട്ഠാനന്തി വുത്തം ‘‘സീലം നിസ്സായ സീലേ പതിട്ഠായാ’’തി.
Yanti yaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ sandhāya. Sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Diṭṭhi cāti kammassakatādiṭṭhi ceva kammapathasammādiṭṭhi ca. Tividhenāti ajjhattaṃ bahiddhā ajjhattabahiddhāti evaṃ visayabhāvato tippakārena. Yathāvuttadiṭṭhivisuddhiyā visesapaccayaṃ sīlaṃyeva bhāvanāya adhiṭṭhānanti vuttaṃ ‘‘sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāyā’’ti.
സുധന്തസുവണ്ണം അപഗതസബ്ബകാളകം. ചതുരസ്സാദിധോതോ സുപരിമജ്ജിതമണിക്ഖന്ധോ. പച്ചയധമ്മാനം അവിജ്ജാദീനം തസ്സ തസ്സ പച്ചയുപ്പന്നസ്സ ഹേതുപച്ചയാദിഭാവോ പച്ചയാകാരോ. സോ പന അത്ഥതോ അവിജ്ജാ ഏവാതി ആഹ ‘‘പടിച്ചസമുപ്പാദന്തി പച്ചയാകാര’’ന്തി. തേനാഹ ‘‘പച്ചയാകാരോ ഹീ’’തിആദി.
Sudhantasuvaṇṇaṃ apagatasabbakāḷakaṃ. Caturassādidhoto suparimajjitamaṇikkhandho. Paccayadhammānaṃ avijjādīnaṃ tassa tassa paccayuppannassa hetupaccayādibhāvo paccayākāro. So pana atthato avijjā evāti āha ‘‘paṭiccasamuppādanti paccayākāra’’nti. Tenāha ‘‘paccayākāro hī’’tiādi.
കാമം വോ-സദ്ദോ പദപരട്ഠിതോ പടിയോഗീഅത്ഥവിസേസവാചകോ, നാമപരഭൂതോ പന തം തം കത്തുകമ്മകരണാദിസാധനവിസിട്ഠമേവ പബോധേതി, ഹി-നിപാതപരഭൂതോ പന വചനാലങ്കാരമത്തമേവാതി ആഹ ‘‘വോതി…പേ॰… ദിസ്സതീ’’തി. തംദേസനന്തി തസ്സ പടിച്ചസമുപ്പാദസ്സ ദേസനം. സാ ഹി ഇധ ത-സദ്ദേന പച്ചാമസീയതി. ‘‘സുണാഥാ’’തി സോതവിഞ്ഞേയ്യതാവചനതോ ന കേവലം പടിച്ചസമുപ്പാദോ.
Kāmaṃ vo-saddo padaparaṭṭhito paṭiyogīatthavisesavācako, nāmaparabhūto pana taṃ taṃ kattukammakaraṇādisādhanavisiṭṭhameva pabodheti, hi-nipātaparabhūto pana vacanālaṅkāramattamevāti āha ‘‘voti…pe… dissatī’’ti. Taṃdesananti tassa paṭiccasamuppādassa desanaṃ. Sā hi idha ta-saddena paccāmasīyati. ‘‘Suṇāthā’’ti sotaviññeyyatāvacanato na kevalaṃ paṭiccasamuppādo.
ഏകത്ഥമേതം പദം ക-സദ്ദേന പദവഡ്ഢനമത്തസ്സ കതത്താ, തസ്മാ സാധുസദ്ദസ്സ കതോ അത്ഥുദ്ധാരോ സാധുകസദ്ദസ്സപി കതോ ഏവ ഹോതീതി അധിപ്പായോ. സാധു ഭന്തേതി യാചാമഹം ഭന്തേതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി ആഹ ‘‘ആയാചനേ’’തി. പുന സാധു ഭന്തേതി ഏവം ഭന്തേതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി ആഹ ‘‘സമ്പടിച്ഛനേ’’തി. സാധു സാധൂതി അഹോ അഹോതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി വുത്തം ‘‘സമ്പഹംസനേ’’തി. സാധു ധമ്മരുചീതി പുഞ്ഞകാമോ സുന്ദരോതി അത്ഥോ. പഞ്ഞാണവാതി പഞ്ഞവാ. അദ്ദുബ്ഭോതി അദൂസകോ. ദള്ഹീകമ്മേതി ഥിരീകരണേ സക്കച്ചകിരിയായം. ആണത്തിയന്തി ആണാപനേ. ‘‘സുണാഥ സാധുകം മനസി കരോഥാ’’തി ഹി വുത്തേ സാധുകസദ്ദേന സവനമനസികാരാനം സക്കച്ചകിരിയാ വിയ തദാണാപനമ്പി വുത്തം ഹോതി. ആയാചനത്ഥതാ വിയ ചസ്സ ആണാപനത്ഥതാ വേദിതബ്ബാ.
Ekatthametaṃ padaṃ ka-saddena padavaḍḍhanamattassa katattā, tasmā sādhusaddassa kato atthuddhāro sādhukasaddassapi kato eva hotīti adhippāyo. Sādhu bhanteti yācāmahaṃ bhanteti ayamettha atthoti āha ‘‘āyācane’’ti. Puna sādhu bhanteti evaṃ bhanteti ayamettha atthoti āha ‘‘sampaṭicchane’’ti. Sādhu sādhūti aho ahoti ayamettha atthoti vuttaṃ ‘‘sampahaṃsane’’ti. Sādhu dhammarucīti puññakāmo sundaroti attho. Paññāṇavāti paññavā. Addubbhoti adūsako. Daḷhīkammeti thirīkaraṇe sakkaccakiriyāyaṃ. Āṇattiyanti āṇāpane. ‘‘Suṇātha sādhukaṃ manasi karothā’’ti hi vutte sādhukasaddena savanamanasikārānaṃ sakkaccakiriyā viya tadāṇāpanampi vuttaṃ hoti. Āyācanatthatā viya cassa āṇāpanatthatā veditabbā.
ഇദാനേത്ഥ ഏവം യോജനാ വേദിതബ്ബാതി സമ്ബന്ധോ. സോതിന്ദ്രിയവിക്ഖേപനിവാരണം സവനേ നിയോജനവസേന കിരിയന്തരപടിസേധനഭാവതോ, സോതം ഓദഹഥാതി ഹി അത്ഥോ. മനിന്ദ്രിയവിക്ഖേപനിവാരണം അഞ്ഞചിന്താപടിസേധനതോ. പുരിമന്തി ‘‘സുണാഥാ’’തി പദം. ഏത്ഥാതി ‘‘സുണാഥ, മനസി കരോഥാ’’തി പദദ്വയേ, ഏതസ്മിം വാ അധികാരേ. ബ്യഞ്ജനവിപല്ലാസഗ്ഗാഹനിവാരണം സോതദ്വാരേ വിക്ഖേപപടിബാഹകത്താ. ന ഹി യാഥാവതോ സുണന്തസ്സ സദ്ദതോ വിപല്ലാസഗ്ഗാഹോ ഹോതി. അത്ഥവിപല്ലാസഗ്ഗാഹനിവാരണം മനിന്ദ്രിയവിക്ഖേപപടിബാഹകത്താ. ന ഹി സക്കച്ചം ധമ്മം ഉപധാരേന്തസ്സ അത്ഥവിപല്ലാസഗ്ഗാഹോ ഹോതി. ധമ്മസ്സവനേ നിയോജേതി ‘‘സുണാഥാ’’തി വിദഹനതോ. ധാരണൂപപരിക്ഖാസൂതി ഏത്ഥ ഉപപരിക്ഖഗ്ഗഹണേനേവ തുലനതീരണാദികേ ദിട്ഠിയാ ച സുപ്പടിവേധം സങ്ഗണ്ഹാതി. സബ്യഞ്ജനോതി ഏത്ഥ യഥാധിപ്പേതമത്ഥം ബ്യഞ്ജയതീതി ബ്യഞ്ജനം, സഭാവനിരുത്തി. സഹ ബ്യഞ്ജനേഹീതി സബ്യഞ്ജനോ, ബ്യഞ്ജനസമ്പന്നോതി അത്ഥോ. അരണീയതോ ഉപഗന്തബ്ബതോ അത്ഥോ, ചതുപാരിസുദ്ധിസീലാദികോ. സഹ അത്ഥേനാതി സാത്ഥോ, അത്ഥസമ്പന്നോതി അത്ഥോ. ധമ്മഗമ്ഭീരോതിആദീസു ധമ്മോ നാമ തന്തി. ദേസനാ നാമ തസ്സാ മനസാ വവത്ഥപിതായ തന്തിയാ ദേസനാ കഥനം. അത്ഥോ നാമ തന്തിയാ അത്ഥോ. പടിവേധോ നാമ തന്തിയാ തന്തിഅത്ഥസ്സ ച യഥാഭൂതാവബോധോ. യസ്മാ ചേതേ ധമ്മദേസനാഅത്ഥപടിവേധാ സസാദീഹി വിയ മഹാസമുദ്ദോ മന്ദബുദ്ധീഹി ദുക്ഖോഗാള്ഹാ അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠാ ച, തസ്മാ ഗമ്ഭീരാ. തേന വുത്തം ‘‘യസ്മാ അയം ധമ്മോ…പേ॰… സാധുകം മനസി കരോഥാ’’തി.
Idānettha evaṃ yojanā veditabbāti sambandho. Sotindriyavikkhepanivāraṇaṃ savane niyojanavasena kiriyantarapaṭisedhanabhāvato, sotaṃ odahathāti hi attho. Manindriyavikkhepanivāraṇaṃ aññacintāpaṭisedhanato. Purimanti ‘‘suṇāthā’’ti padaṃ. Etthāti ‘‘suṇātha, manasi karothā’’ti padadvaye, etasmiṃ vā adhikāre. Byañjanavipallāsaggāhanivāraṇaṃ sotadvāre vikkhepapaṭibāhakattā. Na hi yāthāvato suṇantassa saddato vipallāsaggāho hoti. Atthavipallāsaggāhanivāraṇaṃ manindriyavikkhepapaṭibāhakattā. Na hi sakkaccaṃ dhammaṃ upadhārentassa atthavipallāsaggāho hoti. Dhammassavane niyojeti ‘‘suṇāthā’’ti vidahanato. Dhāraṇūpaparikkhāsūti ettha upaparikkhaggahaṇeneva tulanatīraṇādike diṭṭhiyā ca suppaṭivedhaṃ saṅgaṇhāti. Sabyañjanoti ettha yathādhippetamatthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, sabhāvanirutti. Saha byañjanehīti sabyañjano, byañjanasampannoti attho. Araṇīyato upagantabbato attho, catupārisuddhisīlādiko. Saha atthenāti sāttho, atthasampannoti attho. Dhammagambhīrotiādīsu dhammo nāma tanti. Desanā nāma tassā manasā vavatthapitāya tantiyā desanā kathanaṃ. Attho nāma tantiyā attho. Paṭivedho nāma tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Yasmā cete dhammadesanāatthapaṭivedhā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Tena vuttaṃ ‘‘yasmā ayaṃ dhammo…pe… sādhukaṃ manasi karothā’’ti.
ഏത്ഥ ച പടിവേധസ്സ ദുക്കരഭാവതോ ധമ്മത്ഥാനം ദേസനാഞാണസ്സ ദുക്കരഭാവതോ ദേസനായ ദുക്ഖോഗാഹതാ, പടിവേധസ്സ പന ഉപ്പാദേതും അസക്കുണേയ്യത്താ തബ്ബിസയഞാണുപ്പത്തിയാ ച ദുക്കരഭാവതോ ദുക്ഖോഗാഹതാ വേദിതബ്ബാ. ദേസനം നാമ ഉദ്ദിസനം സങ്ഖേപദസ്സനസദിസം. തഥാ ഹി വിഭങ്ഗസുത്തേ ‘‘ദേസേസ്സാമീ’’തി വത്വാ പുന ‘‘ഭാസിസ്സാമീ’’തി വുത്തം. തസ്സ നിദ്ദിസനം ഭാസനന്തി ഇധാധിപ്പേതന്തി ആഹ ‘‘വിത്ഥാരതോപി നം ഭാസിസ്സാമീതി വുത്തം ഹോതീ’’തി. പരിബ്യത്തം കഥനം വാ ഭാസനം.
Ettha ca paṭivedhassa dukkarabhāvato dhammatthānaṃ desanāñāṇassa dukkarabhāvato desanāya dukkhogāhatā, paṭivedhassa pana uppādetuṃ asakkuṇeyyattā tabbisayañāṇuppattiyā ca dukkarabhāvato dukkhogāhatā veditabbā. Desanaṃ nāma uddisanaṃ saṅkhepadassanasadisaṃ. Tathā hi vibhaṅgasutte ‘‘desessāmī’’ti vatvā puna ‘‘bhāsissāmī’’ti vuttaṃ. Tassa niddisanaṃ bhāsananti idhādhippetanti āha ‘‘vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hotī’’ti. Paribyattaṃ kathanaṃ vā bhāsanaṃ.
സാളികായിവ നിഗ്ഘോസോതി സാളികായ ആലാപോ വിയ മധുരോ കണ്ണസുഖോ പേമനീയോ. പടിഭാനം സദ്ദോ. ഉദീരയീതി ഉച്ചാരീയതി, വുച്ചതീതി അത്ഥോ. ഏവം വുത്തേ ഉസ്സാഹജാതാതി ഏവം ‘‘സുണാഥ സാധുകം മനസി കരോഥ, ഭാസിസ്സാമീ’’തി വുത്തേ ‘‘ന കിര സത്ഥാ സങ്ഖേപേനേവ ദേസേസ്സതി, വിത്ഥാരേനപി ഭാസിസ്സതീ’’തി സഞ്ജാതുസ്സാഹാ ഹട്ഠതുട്ഠാ ഹുത്വാ.
Sāḷikāyiva nigghosoti sāḷikāya ālāpo viya madhuro kaṇṇasukho pemanīyo. Paṭibhānaṃ saddo. Udīrayīti uccārīyati, vuccatīti attho. Evaṃ vutte ussāhajātāti evaṃ ‘‘suṇātha sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī’’ti vutte ‘‘na kira satthā saṅkhepeneva desessati, vitthārenapi bhāsissatī’’ti sañjātussāhā haṭṭhatuṭṭhā hutvā.
കതമോതി തസ്സ പദസ്സ സാമഞ്ഞതോ പുച്ഛാഭാവോ ഞായതി, ന വിസേസതോതി തസ്സ പുച്ഛാവിസേസഭാവം കഥേന്തോ ‘‘കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ’’തി വത്വാ തേനേവ പസങ്ഗേന മഹാനിദ്ദേസേ ആഗതാ സബ്ബാപി പുച്ഛാ അത്ഥുദ്ധാരനയേന ദസ്സേതി ‘‘പഞ്ചവിധാ ഹി പുച്ഛാ’’തിആദിനാ. തത്ഥ അദിട്ഠം ജോതേതി ഏതായാതി അദിട്ഠജോതനാ. ദിട്ഠം സംസന്ദീയതി ഏതായാതി ദിട്ഠസംസന്ദനാ. സംസന്ദനഞ്ചേത്ഥ സാകച്ഛാവസേന വിനിച്ഛയകരണം. വിമതിം ഛിന്ദതി ഏതായാതി വിമതിച്ഛേദനാ. അനുമതിയാ പുച്ഛനം അനുമതിപുച്ഛാ. ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ ഭിക്ഖവേ’’തിആദിപുച്ഛായ ഹി ‘‘കാ തുമ്ഹാകം അനുമതീ’’തി അനുമതി പുച്ഛിതാ ഹോതി. കഥേതുകമ്യതാ കഥേതുകമ്യതായ.
Katamoti tassa padassa sāmaññato pucchābhāvo ñāyati, na visesatoti tassa pucchāvisesabhāvaṃ kathento ‘‘kathetukamyatāpucchā’’ti vatvā teneva pasaṅgena mahāniddese āgatā sabbāpi pucchā atthuddhāranayena dasseti ‘‘pañcavidhā hi pucchā’’tiādinā. Tattha adiṭṭhaṃ joteti etāyāti adiṭṭhajotanā. Diṭṭhaṃ saṃsandīyati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā. Saṃsandanañcettha sākacchāvasena vinicchayakaraṇaṃ. Vimatiṃ chindati etāyāti vimaticchedanā. Anumatiyā pucchanaṃ anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatā kathetukamyatāya.
ലക്ഖണന്തി ഞാതും പുച്ഛിതോ യോ കോചി സഭാവോ. അഞ്ഞാതന്തി യേന കേനചി ഞാണേന അഞ്ഞാതഭാവമാഹ. അദിട്ഠന്തി ദസ്സനഭൂതേന ഞാണേന ചക്ഖുനാ വിയ ന ദിട്ഠതം. അതുലിതന്തി ‘‘ഏത്തകം ഇദ’’ന്തി തുലനഭൂതേന ഞാണേന ന തുലിതതം. അതീരിതന്തി തീരണഭൂതേന ഞാണേന അകതഞാണകിരിയാസമാപനതം. അവിഭൂതന്തി ഞാണസ്സ അപാകടഭാവം. അവിഭാവിതന്തി ഞാണേന അപാകടീകതഭാവം.
Lakkhaṇanti ñātuṃ pucchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvamāha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena ñāṇena cakkhunā viya na diṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulanabhūtena ñāṇena na tulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtena ñāṇena akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ. Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ.
പഞ്ചസു പുച്ഛാസു യാ ബുദ്ധാനം സബ്ബതോ ന സന്തി, താ ദസ്സേത്വാ ഇധാധിപ്പേതപുച്ഛം നിഗമേതും ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി വുത്തം. തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ. യദി പടിച്ചസമുപ്പാദോ പച്ചയാകാരോ, അഥ കസ്മാ ഭഗവതാ പടിച്ചസമുപ്പാദദേസനായ സങ്ഖാരാദയോ പച്ചയുപ്പന്നാ കഥിതാതി ആഹ ‘‘ഏത്ഥ ചാ’’തിആദി. പച്ചയുപ്പന്നമ്പി കഥേതി പച്ചയുപ്പന്നദസ്സനേന പച്ചയധമ്മാനം പച്ചയഭാവസ്സ കഥിതഭാവതോ. ആഹാരവഗ്ഗസ്സാതിആദി ‘‘പച്ചയാകാരോ പടിച്ചസമുപ്പാദോ’’തി ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. ‘‘സമ്ഭവന്തീ’’തി പാളിയം പരതോ വുത്തം കിരിയാപദം ആനേത്വാ യോജേതി, അഞ്ഞഥാ സങ്ഖാരാ കിം കതാതി വാ കരോന്തീതി വാ ന ഞായേയ്യ. പവത്തിയാ അനുലോമതോ ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ’’തിആദികാ അനുലോമപടിച്ചസമുപ്പാദകഥാ.
Pañcasu pucchāsu yā buddhānaṃ sabbato na santi, tā dassetvā idhādhippetapucchaṃ nigametuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva. Yadi paṭiccasamuppādo paccayākāro, atha kasmā bhagavatā paṭiccasamuppādadesanāya saṅkhārādayo paccayuppannā kathitāti āha ‘‘ettha cā’’tiādi. Paccayuppannampi katheti paccayuppannadassanena paccayadhammānaṃ paccayabhāvassa kathitabhāvato. Āhāravaggassātiādi ‘‘paccayākāro paṭiccasamuppādo’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Sambhavantī’’ti pāḷiyaṃ parato vuttaṃ kiriyāpadaṃ ānetvā yojeti, aññathā saṅkhārā kiṃ katāti vā karontīti vā na ñāyeyya. Pavattiyā anulomato ‘‘avijjāpaccayā’’tiādikā anulomapaṭiccasamuppādakathā.
‘‘അവിജ്ജായ ത്വേവാ’’തിആദികാ പന തസ്സ വിലോമതോ പടിലോമകഥാ. അച്ചന്തമേവ സങ്ഖാരേ വിരജ്ജതി ഏതേനാതി വിരാഗോ, മഗ്ഗോ. അസേസനിരോധാതി അസേസേത്വാ നിരോധാ സമുച്ഛിന്ദനാ. ഏവം നിരോധാനന്തി ഏവം അനുപ്പാദനിരോധേന നിരുദ്ധാനം സങ്ഖാരാനം നിരോധാ. ഇതി അവിജ്ജാദീനം നിരോധവചനേന അരഹത്തം വദതി. സകലസ്സാതി അനവസേസസ്സ. സത്തവിരഹിതസ്സാതി പരപരികപ്പിതജീവരഹിതസ്സ. വിനിവത്തേത്വാതി അനുപ്പാദനിരോധദസ്സനവസേന വിപരിവത്തേത്വാ.
‘‘Avijjāya tvevā’’tiādikā pana tassa vilomato paṭilomakathā. Accantameva saṅkhāre virajjati etenāti virāgo, maggo. Asesanirodhāti asesetvā nirodhā samucchindanā. Evaṃ nirodhānanti evaṃ anuppādanirodhena niruddhānaṃ saṅkhārānaṃ nirodhā. Iti avijjādīnaṃ nirodhavacanena arahattaṃ vadati. Sakalassāti anavasesassa. Sattavirahitassāti paraparikappitajīvarahitassa. Vinivattetvāti anuppādanirodhadassanavasena viparivattetvā.
അത്തമനാതി പീതിസോമനസ്സേന ഗഹിതചിത്താ. തഥാഭൂതാ ച ഹട്ഠചിത്താ നാമ ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘തുട്ഠചിത്താ’’തി. ‘‘തസ്സ വചനം അഭിനന്ദിതബ്ബ’’ന്തി ഏത്ഥ അഭിനന്ദനസദ്ദോ അനുമോദനത്ഥോ. ‘‘അഭിനന്ദിത്വാ’’തി ഏത്ഥ സമ്പടിച്ഛനത്ഥോ. ഇധ പന ഉഭയത്ഥോപി വട്ടതീതി ആഹ ‘‘അനുമോദിംസു ചേവ സമ്പടിച്ഛിംസു ചാ’’തി.
Attamanāti pītisomanassena gahitacittā. Tathābhūtā ca haṭṭhacittā nāma hontīti āha ‘‘tuṭṭhacittā’’ti. ‘‘Tassa vacanaṃ abhinanditabba’’nti ettha abhinandanasaddo anumodanattho. ‘‘Abhinanditvā’’ti ettha sampaṭicchanattho. Idha pana ubhayatthopi vaṭṭatīti āha ‘‘anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cā’’ti.
പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / സംയുത്തനികായ • Saṃyuttanikāya / ൧. പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തം • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / സംയുത്തനികായ (അട്ഠകഥാ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ൧. പടിച്ചസമുപ്പാദസുത്തവണ്ണനാ • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā