Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā

    ೬. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗೋ

    6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ

    1. Suttantabhājanīyaṃ

    ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ

    Uddesavāravaṇṇanā

    ೨೨೫. ‘‘‘ಕಿಂವಾದೀ ಭನ್ತೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’ತಿ? ‘ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ ಮಹಾರಾಜಾ’’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ವಿಭಜ್ಜವಾದಿನೋ। ತೇ ಹಿ ವೇನಯಿಕಾದಿಭಾವಂ ವಿಭಜ್ಜ ವದನ್ತಿ, ಚೀವರಾದೀನಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಭಾವಂ ವಾ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಾದೇ ವಾ ವಿಭಜ್ಜ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಠಪನೀಯಾನಂ ಠಪನತೋ ರಾಗಾದಿಕ್ಖಯಸ್ಸ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಉಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಚ ವಚನತೋ, ನ ಪನ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯಾದಯೋ ತಯೋ ಪಞ್ಹೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯಮೇವ ವದನ್ತೀತಿ। ವಿಭಜ್ಜವಾದೀನಂ ಮಣ್ಡಲಂ ಸಮೂಹೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದಿಮಣ್ಡಲಂ, ವಿಭಜ್ಜವಾದಿನೋ ವಾ ಭಗವತೋ ಪರಿಸಾ ವಿಭಜ್ಜವಾದಿಮಣ್ಡಲನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಆಚರಿಯೇಹಿ ವುತ್ತಅವಿಪರೀತತ್ಥದೀಪನೇನ ತೇ ಅನಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೇನ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಂ ವದನ್ತೋ ಕಥಾವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲವಾದಾದಿಕೇ ಚ ವದನ್ತೋ ಸಕಸಮಯಂ ವೋಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಅವೋಕ್ಕಮನ್ತೇನ। ಪರಸಮಯಂ ದೋಸಾರೋಪನಬ್ಯಾಪಾರವಿರಹೇನ ಅನಾಯೂಹನ್ತೇನ। ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಯುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪರಸಮಯಂ ಅಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇನ್ತೇನಾತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ।

    225. ‘‘‘Kiṃvādī bhante sammāsambuddho’ti? ‘Vibhajjavādī mahārājā’’’ti (pārā. aṭṭha. 1.tatiyasaṅgītikathā) moggaliputtatissattherena vuttattā sammāsambuddhasāvakā vibhajjavādino. Te hi venayikādibhāvaṃ vibhajja vadanti, cīvarādīnaṃ sevitabbāsevitabbabhāvaṃ vā sassatucchedavāde vā vibhajja vadanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādīnaṃ ṭhapanīyānaṃ ṭhapanato rāgādikkhayassa sassatassa rāgādikāyaduccaritādiucchedassa ca vacanato, na pana ekaṃsabyākaraṇīyādayo tayo pañhe apanetvā vibhajjabyākaraṇīyameva vadantīti. Vibhajjavādīnaṃ maṇḍalaṃ samūho vibhajjavādimaṇḍalaṃ, vibhajjavādino vā bhagavato parisā vibhajjavādimaṇḍalantipi vadanti. Ācariyehi vuttaaviparītatthadīpanena te anabbhācikkhantena. ‘‘Avijjā puññāneñjābhisaṅkhārānaṃ hetupaccayo hotī’’tiādiṃ vadanto kathāvatthumhi paṭikkhitte puggalavādādike ca vadanto sakasamayaṃ vokkamati nāma, tathā avokkamantena. Parasamayaṃ dosāropanabyāpāravirahena anāyūhantena. ‘‘Idampi yuttaṃ gahetabba’’nti parasamayaṃ asampiṇḍentenāti keci vadanti.

    ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ಯಥಾ ತದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತಿ ಅನಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೬) ವದನ್ತೋ ಸುತ್ತಂ ಪಟಿಬಾಹತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹನ್ತೇನ। ‘‘ತಥಾಹಂ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಿತಂ ಆಜಾನಾಮಿ, ಯಥಾ ಯೇಮೇ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ ಭಗವತಾ, ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೪; ಪಾಚಿ॰ ೪೧೮, ೪೨೯), ‘‘ಸುಪಿನನ್ತೇ ಕತೋ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಆಪತ್ತಿಕರೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿಂ ವದನ್ತೋ ವಿನಯಂ ಪಟಿಲೋಮೇತಿ ನಾಮ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ತಂ ಅನುಲೋಮೇನ್ತೇನ। ಪಟಿಲೋಮೇನ್ತೋ ಹಿ ಕಮ್ಮನ್ತರಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಧಮ್ಮತಞ್ಚ ವಿಲೋಮೇತಿ। ಸುತ್ತನ್ತೇ ವುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಪದೇಸೇ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತೇ ಸುತ್ತಸುತ್ತಾನುಲೋಮಆಚರಿಯವಾದಅತ್ತನೋಮತಿಮಹಾಪದೇಸೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೇನ। ತಂಓಲೋಕನೇನ ಹಿ ಸುತ್ತೇ ವಿನಯೇ ಚ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ ನಾತಿಧಾವತಿ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪಾಳಿಂ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ। ಹೇತುಹೇತುಫಲಾನಿ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ‘‘ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಅಪರೇಹಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನ। ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಭವೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಣ್ಹಾ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೇನಾತಿ ವದನ್ತಿ।

    ‘‘Tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati anañña’’ntiādiṃ (ma. ni. 1.396) vadanto suttaṃ paṭibāhati nāma, tathā appaṭibāhantena. ‘‘Tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (ma. ni. 1.234; pāci. 418, 429), ‘‘supinante kato vītikkamo āpattikaro hotī’’ti ca evamādiṃ vadanto vinayaṃ paṭilometi nāma, tabbipariyāyena taṃ anulomentena. Paṭilomento hi kammantaraṃ bhindanto dhammatañca vilometi. Suttante vutte cattāro mahāpadese, aṭṭhakathāyañca vutte suttasuttānulomaācariyavādaattanomatimahāpadese olokentena. Taṃolokanena hi sutte vinaye ca santiṭṭhati nātidhāvati. Dhammanti paṭiccasamuppādapāḷiṃ. Atthanti tadatthaṃ. Hetuhetuphalāni idha nādhippetāni. ‘‘Dukkhādīsu aññāṇaṃ avijjā’’ti vuttamatthaṃ parivattitvā puna ‘‘pubbante aññāṇa’’ntiādīhi aparehipi pariyāyehi niddisantena. ‘‘Saṅkhārā iminā pariyāyena bhavoti vuccanti, taṇhā iminā pariyāyena upādāna’’ntiādinā niddisantenāti vadanti.

    ಸತ್ತೋತಿ ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಸತ್ತಸುಞ್ಞೇಸು ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸತ್ತವೋಹಾರೋ। ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೇವ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಏವ ಚ, ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ।

    Sattoti sattasuññatāti vadanti, sattasuññesu vā saṅkhāresu sattavohāro. Paccayākārameva cāti paccayākāro eva ca, ma-kāro padasandhikaro.

    ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಕಾತಬ್ಬತ್ತಾ ದುಕ್ಕರತ್ತಾ ಚ।

    Tasmāti vuttanayena atthavaṇṇanāya kātabbattā dukkarattā ca.

    ಪತಿಟ್ಠಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಯತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾ ಸುಕರಾ ಹೋತಿ, ತಂ ನಯಂ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಞಾಣಬಲೇನ ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸ್ಸಯಂ ಪನ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಾಸನಂ ಪನಿದ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಇಧ ಸಾಸನನ್ತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮಮಾಹ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಮೇವ ವಾ। ಸೋ ಹಿ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಾದಿನಾನಾದೇಸನಾನಯಮಣ್ಡಿತೋ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅಜ್ಜಾಪಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ತದಟ್ಠಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಚ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ।

    Patiṭṭhaṃ nādhigacchāmīti yattha ṭhitassa vaṇṇanā sukarā hoti, taṃ nayaṃ attanoyeva ñāṇabalena nādhigacchāmīti attho. Nissayaṃ pana ācikkhanto āha ‘‘sāsanaṃ panida’’ntiādi. Idha sāsananti pāḷidhammamāha, paṭiccasamuppādameva vā. So hi anulomapaṭilomādinānādesanānayamaṇḍito abbocchinno ajjāpi pavattatīti nissayo hoti. Tadaṭṭhakathāsaṅkhāto ca pubbācariyamaggoti.

    ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಮಾಹಿತಾ’’ತಿ ಆದರಜನನೇ ಕಿಂ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ, ಯಥಾ ವಾ ನ ನಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಅಟ್ಠಿಗತಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋ ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ। ಪುಬ್ಬಕಾಲತೋ ಅಪರಕಾಲೇ ಭವಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಂ। ಪಠಮಾರಮ್ಭಾದಿತೋ ಪಭುತಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ಞಾಣವಿಸೇಸಂ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯವಿಸೇಸಞ್ಚ ಲಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    ‘‘Taṃ suṇātha samāhitā’’ti ādarajanane kiṃ payojananti taṃ dassento āha ‘‘vuttañheta’’ntiādi. Aṭṭhiṃ katvāti atthaṃ katvā, yathā vā na nassati, evaṃ aṭṭhigataṃ viya karonto aṭṭhiṃ katvā. Pubbakālato aparakāle bhavaṃ pubbāpariyaṃ. Paṭhamārambhādito pabhuti khaṇe khaṇe ñāṇavisesaṃ kilesakkhayavisesañca labhatīti attho.

    ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಕಿಲೇಸವಟ್ಟಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣತ್ತಾ ಆದಿತೋ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಮೂಲಂ। ತತ್ಥ ವಲ್ಲಿಯಾ ಮೂಲೇ ದಿಟ್ಠೇ ತತೋ ಪಭುತಿ ವಲ್ಲಿಯಾ ಹರಣಂ ವಿಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಮೂಲೇ ದಿಟ್ಠೇ ತತೋ ಪಭುತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾತಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಾ ನ ಕಾತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಭಗವತೋ ‘‘ಇದಮೇವ ದಿಟ್ಠಂ, ಇತರಂ ಅದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವಿಭಜನೀಯಂ ಅತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ಪನ ವಲ್ಲಿಯಾ ಹರಣಂ ವಿಯ ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞಮಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಬೋಧನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವಾ ಬೋಧೇತಬ್ಬಭಾವೇನ ಮೂಲಾದಿದಸ್ಸನಸಾಮಞ್ಞಞ್ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Kammavipākakilesavaṭṭānaṃ mūlakāraṇattā ādito vuttattā ca avijjā paṭiccasamuppādassa mūlaṃ. Tattha valliyā mūle diṭṭhe tato pabhuti valliyā haraṇaṃ viya paṭiccasamuppādassa mūle diṭṭhe tato pabhuti paṭiccasamuppādadesanāti upamāsaṃsandanā na kātabbā. Na hi bhagavato ‘‘idameva diṭṭhaṃ, itaraṃ adiṭṭha’’nti vibhajanīyaṃ atthi sabbassa diṭṭhattā. Mūlato pabhuti pana valliyā haraṇaṃ viya mūlato pabhuti paṭiccasamuppādadesanā katāti idamettha sāmaññamadhippetaṃ, bodhaneyyajjhāsayavasena vā bodhetabbabhāvena mūlādidassanasāmaññañca yojetabbaṃ.

    ತಸ್ಸಾತಿ –

    Tassāti –

    ‘‘ಸ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಮಾರೋ ವುದ್ಧಿಮನ್ವಾಯ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕಮನ್ವಾಯ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ…ಪೇ॰… ರಜನೀಯೇಹಿ, ಸೋ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಿಯರೂಪೇ ರೂಪೇ ಸಾರಜ್ಜತಿ, ಅಪಿಯರೂಪೇ ರೂಪೇ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ, ಅನುಪಟ್ಠಿತಕಾಯಸತೀ ಚ ವಿಹರತಿ ಪರಿತ್ತಚೇತಸೋ। ಸೋ ತಞ್ಚ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ। ಯತ್ಥಸ್ಸ ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪರಿಸೇಸಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಅನುರೋಧವಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದನಂ ವೇದೇತಿ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವಾ, ಸೋ ತಂ ವೇದನಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅಭಿವದತಿ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೮) –

    ‘‘Sa kho so, bhikkhave, kumāro vuddhimanvāya indriyānaṃ paripākamanvāya pañcahi kāmaguṇehi samappito…pe… rajanīyehi, so cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe sārajjati, apiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasatī ca viharati parittacetaso. So tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti, so evaṃ anurodhavirodhaṃ samāpanno yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so taṃ vedanaṃ abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhatī’’ti (ma. ni. 1.408) –

    ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ। ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ। ಅಭಿವದತೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ಸುಖಂ, ಅಹೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಚೀಭೇದಕರಪ್ಪತ್ತಾಯ ಬಲವತಣ್ಹಾಯ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಅಭಿವದತೋ। ತತೋ ಬಲವತಿಯಾ ಮೋಚೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಅಜ್ಝೋಸಾಯ ತಿಟ್ಠತೋ। ತತೋಪಿ ಬಲವತೀ ಉಪಾದಾನಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ ನನ್ದೀ। ಏತ್ಥ ಚ ಅಭಿನನ್ದನಾದಿನಾ ತಣ್ಹಾ ವುತ್ತಾ, ನನ್ದೀವಚನೇನ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಉಪಾದಾನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ನನ್ದಿತಾತದವಿಪ್ಪಯೋಗತಾಹಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಭಾವೇಹಿ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿಆದಿಕಞ್ಚ ತತ್ಥೇವ ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯವಿಮುತ್ತಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೨-೪೦೩) ವುತ್ತಂ।

    Evaṃ vuttassa. Evaṃ sotadvārādīsupi. Abhivadatoti ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vacībhedakarappattāya balavataṇhāya ‘‘ahaṃ mamā’’ti abhivadato. Tato balavatiyā mocetuṃ asakkuṇeyyabhāvena ajjhosāya tiṭṭhato. Tatopi balavatī upādānabhūtā taṇhā nandī. Ettha ca abhinandanādinā taṇhā vuttā, nandīvacanena tappaccayaṃ upādānaṃ catubbidhampi nanditātadavippayogatāhi taṇhādiṭṭhābhinandanabhāvehi cāti veditabbaṃ. ‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādikañca tattheva mahātaṇhāsaṅkhayavimuttisutte (ma. ni. 1.402-403) vuttaṃ.

    ವಿಪಾಕವಟ್ಟಭೂತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತಿಫಸ್ಸಾದಯೋ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಓಜಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ತಣ್ಹಾನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ವಟ್ಟೂಪತ್ಥಮ್ಭಕಾ ಪನ ಇತರೇಪಿ ಆಹಾರಾ ತಣ್ಹಾಪಭವೇ ತಸ್ಮಿಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ‘‘ತಣ್ಹಾನಿದಾನಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ।

    Vipākavaṭṭabhūte paṭisandhipavattiphassādayo kammasamuṭṭhānañca ojaṃ sandhāya ‘‘cattāro āhārā taṇhānidānā’’tiādi vuttaṃ, vaṭṭūpatthambhakā pana itarepi āhārā taṇhāpabhave tasmiṃ avijjamāne na vijjantīti ‘‘taṇhānidānā’’ti vattuṃ vaṭṭanti.

    ತತೋ ತತೋತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಾಸು ದೇಸನಾಸು ತತೋ ತತೋ ದೇಸನಾತೋ। ಞಾಯಪ್ಪಟಿವೇಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಞಾಯೋತಿ ಮಗ್ಗೋ, ಸೋಯೇವ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ‘‘ಅರಿಯೋ ಚಸ್ಸ ಞಾಯೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಸುದಿಟ್ಠೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೧) ವಚನತೋ। ಸಯಮೇವ ಹಿ ಸಮನ್ತಭದ್ರಕತ್ತಾ ತಥಾ ತಥಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತಾಯ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿವೇಧಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ। ಸಮನ್ತಭದ್ರಕತ್ತಂ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಪ್ಪತ್ತಿ ಚ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ದೇಸನಾನಂ ಸಮಾನಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ’’ತಿ। ಅಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ, ಅಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದೇಸನಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪವತ್ತಿಕಾರಣವಿಭಾಗೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೋವ, ಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಗಹಿತಾನಂ ಪಕತಿಆದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಞ್ಚ ಅಕಾರಣತಾ ಕಾರಣತಾ ಚ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ಕೇಚಿ ಅಕಾರಣಂ ‘‘ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಯಥಾಸಕೇಹಿ ಅನುರೂಪೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪವತ್ತಿಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅನುಲೋಮದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ಇತರಾಸಂ ತದತ್ಥತಾಸಮ್ಭವೇಪಿ ನ ತಾಸಂ ತದತ್ಥಮೇವ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥನ್ತರಸಬ್ಭಾವತೋ। ಅಯಂ ಪನ ತದತ್ಥಾ ಏವಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ತದತ್ಥತಾ ವುತ್ತಾ। ಪವತ್ತಿಆದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಆದಿ, ತತೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತತೋ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ।

    Tato tatoti catubbidhāsu desanāsu tato tato desanāto. Ñāyappaṭivedhāya saṃvattatīti ñāyoti maggo, soyeva vā paṭiccasamuppādo ‘‘ariyo cassa ñāyo paññāya sudiṭṭho hotī’’ti (saṃ. ni. 2.41) vacanato. Sayameva hi samantabhadrakattā tathā tathā paṭivijjhitabbattā tāya tāya desanāya attano paṭivedhāya saṃvattatīti. Samantabhadrakattaṃ desanāvilāsappatti ca catunnampi desanānaṃ samānaṃ kāraṇanti visesakāraṇaṃ vattukāmo āha ‘‘visesato’’ti. Assa bhagavato desanā, assa vā paṭiccasamuppādassa desanāti yojetabbaṃ. Pavattikāraṇavibhāgo avijjādikova, kāraṇanti vā gahitānaṃ pakatiādīnaṃ avijjādīnañca akāraṇatā kāraṇatā ca. Tattha sammūḷhā keci akāraṇaṃ ‘‘kāraṇa’’nti gaṇhanti, keci na kiñci kāraṇaṃ bujjhantīti tesaṃ yathāsakehi anurūpehi kāraṇehi saṅkhārādipavattisandassanatthaṃ anulomadesanā pavattā, itarāsaṃ tadatthatāsambhavepi na tāsaṃ tadatthameva pavatti atthantarasabbhāvato. Ayaṃ pana tadatthā evāti etissā tadatthatā vuttā. Pavattiādīnavapaṭicchādikā avijjā ādi, tato saṅkhārā uppajjanti tato viññāṇanti evaṃ pavattiyā uppattikkamasandassanatthañca.

    ಅನುವಿಲೋಕಯತೋ ಯೋ ಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತಂತಂಫಲಪಟಿವೇಧೋ ಪವತ್ತೋ, ತದನುಸಾರೇನ ತದನುಗಮೇನ ಜರಾಮರಣಾದಿಕಸ್ಸ ಜಾತಿಆದಿಕಾರಣಂ ಯಂ ಅಧಿಗತಂ, ತಸ್ಸ ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ಅನುವಿಲೋಕಯತೋ ಪಟಿಲೋಮದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದೇಸೇನ್ತೋಪಿ ಹಿ ಭಗವಾ ಕಿಚ್ಛಾಪನ್ನಂ ಲೋಕಂ ಅನುವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗ…ಪೇ॰… ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದೇಸೇತೀತಿ। ಆಹಾರತಣ್ಹಾದಯೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನದ್ಧಾ, ಸಙ್ಖಾರಾವಿಜ್ಜಾ ಅತೀತದ್ಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಯಾವ ಅತೀತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಅತಿಹರಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಆಹಾರಾ ವಾ ತಣ್ಹಾಯ ಪಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ, ತಣ್ಹಾದಯೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ, ಸಙ್ಖಾರಾವಿಜ್ಜಾ ಅತೀತೋತಿ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಪನ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂನಿದಾನದಸ್ಸನವಸೇನ ಫಲಕಾರಣಪರಮ್ಪರಾಯ ದಸ್ಸನಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಆಹಾರಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾಯ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ, ತಣ್ಹಾದಯೋ ಅತೀತೋ, ಸಙ್ಖಾರಾವಿಜ್ಜಾ ತತೋಪಿ ಅತೀತತರೋ ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಅನಾದಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋತಿ ಯಾವ ಅತೀತಂ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಯಾವ ಅತೀತತರಂ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ।

    Anuvilokayato yo sambodhito pubbabhāge taṃtaṃphalapaṭivedho pavatto, tadanusārena tadanugamena jarāmaraṇādikassa jātiādikāraṇaṃ yaṃ adhigataṃ, tassa sandassanatthaṃ assa paṭilomadesanā pavattā, anuvilokayato paṭilomadesanā pavattāti vā sambandho. Desentopi hi bhagavā kicchāpannaṃ lokaṃ anuviloketvā pubbabhāga…pe… sandassanatthaṃ desetīti. Āhārataṇhādayo paccuppannaddhā, saṅkhārāvijjā atītaddhāti iminā adhippāyenāha ‘‘yāva atītaṃ addhānaṃ atiharitvā’’ti, āhārā vā taṇhāya pabhāvetabbā anāgato addhā, taṇhādayo paccuppanno, saṅkhārāvijjā atītoti. Paccakkhaṃ pana phalaṃ dassetvā taṃnidānadassanavasena phalakāraṇaparamparāya dassanaṃ yujjatīti āhārā purimataṇhāya uppāditā paccuppanno addhā, taṇhādayo atīto, saṅkhārāvijjā tatopi atītataro saṃsārassa anādibhāvadassanatthaṃ vuttoti yāva atītaṃ addhānanti yāva atītataraṃ addhānanti attho yutto.

    ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಆಹಾರಕಾ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ –

    Āyatiṃ punabbhavābhinibbattiāhārakā vā cattāro āhārā –

    ‘‘ಆಹಾರೇತೀತಿ ಅಹಂ ನ ವದಾಮಿ, ಆಹಾರೇತೀತಿ ಚಾಹಂ ವದೇಯ್ಯುಂ, ತತ್ರಸ್ಸ ಕಲ್ಲೋ ಪಞ್ಹೋ ‘ಕೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಆಹಾರೇತೀ’ತಿ। ಏವಂ ಚಾಹಂ ನ ವದಾಮಿ, ಏವಂ ಪನ ಅವದನ್ತಂ ಮಂ ಯೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ ‘ಕಿಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೋ’ತಿ। ಏಸ ಕಲ್ಲೋ ಪಞ್ಹೋ, ತತ್ರ ಕಲ್ಲಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರೋ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨) –

    ‘‘Āhāretīti ahaṃ na vadāmi, āhāretīti cāhaṃ vadeyyuṃ, tatrassa kallo pañho ‘ko nu kho, bhante, āhāretī’ti. Evaṃ cāhaṃ na vadāmi, evaṃ pana avadantaṃ maṃ yo evaṃ puccheyya ‘kissa nu kho, bhante, viññāṇāhāro’ti. Esa kallo pañho, tatra kallaṃ veyyākaraṇaṃ, viññāṇāhāro āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā’’ti (saṃ. ni. 2.12) –

    ವಚನತೋ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ಫಸ್ಸಚೇತನಾನಂ ತಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುತ್ತಾ ಚ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಸ್ಸ। ತೇನ ಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತರೂಪಕಾಯಸ್ಸ, ತಞ್ಚ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಾಯೂಹನಂ ಹೋತಿ। ಭೋಜನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ರಾಗಾದೀನಞ್ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ತೇ ಕಮ್ಮವಟ್ಟಸಙ್ಗಹಿತಾ ಆಹಾರಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಯೇ ಪುರಿಮೋಯೇವತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ। ಅತೀತದ್ಧುತೋ ಪಭುತಿ ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩) ಅತೀತೇ ತತೋ ಪರಞ್ಚ ಹೇತುಫಲಪಟಿಪಾಟಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಂ ಆಹಾರಾನಂ ನಿದಾನದಸ್ಸನವಸೇನ ಆರೋಹಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತನೇನ ವಿನಾ ಅಬುಜ್ಝನ್ತಾನಂ ತಂಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಾ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಾಗತದ್ಧುನೋ ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅನಾಗತದ್ಧುನೋ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಾನಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಹೇತುಫಲಪರಮ್ಪರಾಯ ತಸ್ಸ ಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Vacanato taṃsampayuttattā phassacetanānaṃ tappavattihetuttā ca kabaḷīkārāhārassa. Tena hi upatthambhitarūpakāyassa, tañca icchantassa kammaviññāṇāyūhanaṃ hoti. Bhojanañhi saddhādīnaṃ rāgādīnañca upanissayoti vuttanti. Tasmā ‘‘te kammavaṭṭasaṅgahitā āhārā paccuppanno addhā’’ti imasmiṃ pariyāye purimoyevattho yutto. Atītaddhuto pabhuti ‘‘iti kho, bhikkhave, avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.3) atīte tato parañca hetuphalapaṭipāṭiṃ paccakkhānaṃ āhārānaṃ nidānadassanavasena ārohitvā nivattanena vinā abujjhantānaṃ taṃsandassanatthaṃ sā ayaṃ desanā pavattāti attho. Anāgataddhuno sandassanatthanti anāgataddhuno duppaṭivijjhantānaṃ apassantānaṃ paccakkhaṃ paccuppannaṃ hetuṃ dassetvā hetuphalaparamparāya tassa sandassanatthanti attho.

    ಮೂಲಕಾರಣಸದ್ದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಅಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಅಕಾರಣಂ ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಸುತ್ತಂ ಪಟಿಬಾಹಿತಂ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುತ್ತಂ ಆಹರತಿ। ವಟ್ಟಕಥಾಯ ಸೀಸಭಾವೋ ವಟ್ಟಹೇತುನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಪಿ ಹೇತುಭಾವೋ। ತತ್ಥ ಭವತಣ್ಹಾಯಪಿ ಹೇತುಭೂತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ತಾಯ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾದೀನವೇ ಭವೇ ತಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಸೇಸೇನ ಸೀಸಭೂತಾತಿ ‘‘ಮೂಲಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಪುರಿಮಾಯ ಕೋಟಿಯಾ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾಯ ಉಪ್ಪಾದವಿರಹತೋ ನಿಚ್ಚತಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಞ್ಚೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿ। ತೇನ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪಞ್ಞಾಯನತೋ ಪುರಿಮಕೋಟಿಅಪಞ್ಞಾಯನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Mūlakāraṇasaddaṃ apekkhitvā ‘‘na akāraṇa’’nti napuṃsakaniddeso kato. Akāraṇaṃ yadi siyā, suttaṃ paṭibāhitaṃ siyāti dassento suttaṃ āharati. Vaṭṭakathāya sīsabhāvo vaṭṭahetuno kammassapi hetubhāvo. Tattha bhavataṇhāyapi hetubhūtā avijjā, tāya paṭicchāditādīnave bhave taṇhuppattitoti avijjā visesena sīsabhūtāti ‘‘mūlakāraṇa’’nti vuttā. Purimāya koṭiyā apaññāyamānāya uppādavirahato niccataṃ gaṇheyyāti āha ‘‘evañcetaṃ, bhikkhave, vuccatī’’tiādi. Tena ito pubbe uppannapubbatā natthīti apaññāyanato purimakoṭiapaññāyanaṃ vuttanti imamatthaṃ dasseti.

    ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಹೇತುಕ್ಕಮೇನ ಫಲೇಸು ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ‘‘ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿನೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣಾವಿರೋಧನತ್ಥಂ। ದ್ವನ್ದೇ ಹಿ ಪೂಜಿತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಪಾತೋತಿ। ಸವರಾ ಕಿರ ಮಂಸಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿನಾ ಅಲಗ್ಗನತ್ಥಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಾಪೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಣ್ಹೋದಕಂ ಪಾಯೇತ್ವಾ ವಿರಿತ್ತಂ ಸೂನಂ ಅಟ್ಠಿತೋ ಮುತ್ತಮಂಸಂ ಗಾವಿಂ ಮಾರೇನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪಿ’’ಚ್ಚಾದಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ವಜ್ಝಾ ಗಾವೀ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಭಿಭೂತತಾಯ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಉಣ್ಹೋದಕಪಾನಂ ಆರಭತಿ, ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಯಥಾವುತ್ತಂ ದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿಕಮ್ಮಂ। ಯಥಾ ಪನ ಸಾ ಉಣ್ಹೋದಕಪಾನೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಸೀತುದಕಪಾನಂ ಆರಭತಿ, ಏವಮಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಮನ್ದತ್ತಾ ದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ಆದೀನವಂ ದಿಸ್ವಾ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಸುಗತಿಗಾಮಿಕಮ್ಮಂ ಆರಭತಿ। ದುಕ್ಖೇ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಂ ತಣ್ಹಾ ಅನುವತ್ತತಿ, ಸುಖೇ ತಣ್ಹಂ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ।

    Avijjātaṇhāhetukkamena phalesu vattabbesu ‘‘sugatiduggatigāmino’’ti vacanaṃ saddalakkhaṇāvirodhanatthaṃ. Dvande hi pūjitassa pubbanipātoti. Savarā kira maṃsassa aṭṭhinā alagganatthaṃ punappunaṃ tāpetvā koṭṭetvā uṇhodakaṃ pāyetvā virittaṃ sūnaṃ aṭṭhito muttamaṃsaṃ gāviṃ mārenti. Tenāha ‘‘aggisantāpi’’ccādi. Tattha yathā vajjhā gāvī ca avijjābhibhūtatāya yathāvuttaṃ uṇhodakapānaṃ ārabhati, evaṃ puthujjano yathāvuttaṃ duggatigāmikammaṃ. Yathā pana sā uṇhodakapāne ādīnavaṃ disvā taṇhāvasena sītudakapānaṃ ārabhati, evamayaṃ avijjāya mandattā duggatigāmikamme ādīnavaṃ disvā taṇhāvasena sugatigāmikammaṃ ārabhati. Dukkhe hi avijjaṃ taṇhā anuvattati, sukhe taṇhaṃ avijjāti.

    ಏವನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿವುತತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯುತ್ತತ್ತಾ ಚ। ಅಯಂ ಕಾಯೋತಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಕಾಯೋ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಫಸ್ಸಕಾರಣಞ್ಚೇತಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಯತನಛಕ್ಕಂ ವಾ। ಸಮುದಾಗತೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಕಾಯೋ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ, ಸಳಾಯತನಾನಿ ವಾ। ಇತ್ಥೇತನ್ತಿ ಇತ್ಥಂ ಏತಂ। ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ ಚ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ವವತ್ಥಿತಾನಿ ದ್ವಯನಾಮಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದ್ವಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫಸ್ಸೋತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀನಿ ದ್ವಯಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ। ಮಹಾದ್ವಯಂ ನಾಮ ಕಿರೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೧೯) ವುತ್ತಂ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩) ‘‘ಚಕ್ಖು ಚೇವ ರೂಪಾ ಚ…ಪೇ॰… ಮನೋ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ದ್ವಯಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿನಿಸ್ಸಯೇ ಸೇಸಧಮ್ಮೇ ಚಕ್ಖಾದಿನಿಸ್ಸಿತೇ ಏವ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಚಕ್ಖಾದಿಕಾಯಂ ಏಕತ್ತೇನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಏಕತ್ತೇನೇವ ಬಾಹಿರಾಯತನನ್ತಿ ತಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಫಸ್ಸೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾದ್ವಯಂ ನಾಮೇತನ್ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಪಞ್ಚಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಛಹಾಯತನೇಹಿ ಚಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋವಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೧೯) ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಾನಿ ಸನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಪರೇಸಂ। ತಥಾ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಅತ್ತನೋವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ ಆಯತನಾನಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ನಾಮರೂಪಂ ಪರೇಸಂ ಬಾಹಿರಾನೀತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಮತ್ತೇ ಏವ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನೇವ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ದೀಪನಾ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ಸಳೇವಾಯತನಾನೀತಿ ಸಳೇವ ಸಮ್ಫಸ್ಸಕಾರಣಾನಿ, ಯೇಹಿ ಕಾರಣಭೂತೇಹಿ ಆಯತನೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಫಸ್ಸೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಬಾಲೋ ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ।

    Evanti avijjāya nivutattā taṇhāya saṃyuttattā ca. Ayaṃ kāyoti saviññāṇakakāyo khandhapañcakaṃ, ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti vacanato phassakāraṇañcetaṃ vuccatīti āyatanachakkaṃ vā. Samudāgatoti uppanno. Bahiddhā ca nāmarūpanti bahiddhā saviññāṇakakāyo khandhapañcakaṃ, saḷāyatanāni vā. Itthetanti itthaṃ etaṃ. Attano ca paresañca pañcakkhandhā dvādasāyatanāni ca dvārārammaṇabhāvena vavatthitāni dvayanāmānīti attho. ‘‘Dvayaṃ paṭicca phassoti aññattha cakkhurūpādīni dvayāni paṭicca cakkhusamphassādayo vuttā, idha pana ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Mahādvayaṃ nāma kireta’’nti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.19) vuttaṃ. Ayamettha adhippāyo – aññattha ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’tiādinā (saṃ. ni. 2.43) ‘‘cakkhu ceva rūpā ca…pe… mano ceva dhammā cā’’ti vuttāni dvayāni paṭicca cakkhusamphassādayo vuttā, idha pana ‘‘ayañceva kāyo’’ti cakkhādinissaye sesadhamme cakkhādinissite eva katvā vuttaṃ, cakkhādikāyaṃ ekattena ‘‘ajjhattikāyatana’’nti gahetvā ‘‘bahiddhā nāmarūpa’’nti vuttaṃ, rūpādiārammaṇaṃ ekatteneva bāhirāyatananti tāni ajjhattikabāhirāni āyatanāni paṭicca phasso vutto, tasmā mahādvayaṃ nāmetanti. Evañca katvā ‘‘attano ca parassa ca pañcahi khandhehi chahāyatanehi cāpi ayamattho dīpetabbovā’’ti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.19) vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ kāyo’’ti hi vuttāni sanissayāni cakkhādīni attano pañcakkhandhā, ‘‘bahiddhā nāmarūpa’’nti vuttāni rūpādīni paresaṃ. Tathā ayaṃ kāyo attanova ajjhattikāni āyatanāni, bahiddhā nāmarūpaṃ paresaṃ bāhirānīti. Aññathā ajjhattikāyatanamatte eva ‘‘ayaṃ kāyo’’ti vutte na ajjhattikāyatanāneva attano pañcakkhandhā hontīti attano ca paresañca pañcakkhandhehi dīpanā na sambhaveyyāti. Saḷevāyatanānīti saḷeva samphassakāraṇāni, yehi kāraṇabhūtehi āyatanehi uppannena phassena phuṭṭho bālo sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedeti.

    ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏತೇಸಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೇನ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸುತ್ತೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾನಿಸ್ಸಿತೇ ಏವ ಕತ್ವಾ ಕಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಳಾಯತನಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಯೇ ಸಳಾಯತನಾನಂ ಫಸ್ಸಂ ತಂನಿಸ್ಸಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ವೇದನಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಬಾಲಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಅತೀತದ್ಧಾವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಮೂಲಕೋ ವೇದನಾನ್ತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಪುನ ಚ ಬಾಲಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ –

    Ādi-saddena ‘‘etesaṃ vā aññatarena avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, paṇḍitassa taṇhāya saṃyuttassā’’tiādi yojetabbaṃ. Tasmiñhi sutte saṅkhāre avijjātaṇhānissite eva katvā kāyaggahaṇena viññāṇanāmarūpasaḷāyatanāni gahetvā etasmiñca kāye saḷāyatanānaṃ phassaṃ taṃnissitameva katvā vedanāya visesapaccayabhāvaṃ dassentena bhagavatā bālapaṇḍitānaṃ atītaddhāvijjātaṇhāmūlako vedanānto paṭiccasamuppādo dassito. Puna ca bālapaṇḍitānaṃ visesaṃ dassentena –

    ‘‘ಯಾಯ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿವುತಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸ ಯಾಯ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸಮುದಾಗತೋ, ಸಾ ಚೇವ ಅವಿಜ್ಜಾ ಬಾಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನಾ, ಸಾ ಚ ತಣ್ಹಾ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾ। ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತು? ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲೋ ಅಚರಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ, ತಸ್ಮಾ ಬಾಲೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಕಾಯೂಪಗೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಕಾಯೂಪಗೋ ಸಮಾನೋ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚತಿ ಜಾತಿಯಾ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖಸ್ಮಾತಿ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯) –

    ‘‘Yāya ca, bhikkhave, avijjāya nivutassa bālassa yāya ca taṇhāya saṃyuttassa ayaṃ kāyo samudāgato, sā ceva avijjā bālassa appahīnā, sā ca taṇhā aparikkhīṇā. Taṃ kissa hetu? Na, bhikkhave, bālo acari brahmacariyaṃ sammā dukkhakkhayāya, tasmā bālo kāyassa bhedā kāyūpago hoti, so kāyūpago samāno na parimuccati jātiyā…pe… dukkhasmāti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 2.19) –

    ವೇದನಾಪಭವಂ ಸಾವಿಜ್ಜಂ ತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾನಭವೇ ಚ ತಂನಿಸ್ಸಿತೇ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯೂಪಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಜಾತಿಆದಿಕೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹೇತುಸಮುಟ್ಠಾನತೋ ಪಭುತಿ ಉಭಯಮೂಲೋವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ, ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೇನ ಚ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹೇತುಪರಿಕ್ಖಯತೋ ಪಭುತಿ ಉಭಯಮೂಲಕೋ ಪಟಿಲೋಮಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ।

    Vedanāpabhavaṃ sāvijjaṃ taṇhaṃ dassetvā upādānabhave ca taṃnissite katvā ‘‘kāyūpago hotī’’tiādinā jātiādike dassentena paccuppannahetusamuṭṭhānato pabhuti ubhayamūlova paṭiccasamuppādo vutto, tabbipariyāyena ca paṇḍitassa paccuppannahetuparikkhayato pabhuti ubhayamūlako paṭilomapaṭiccasamuppādoti.

    ದುಗ್ಗತಿಗಾಮಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ‘‘ಅವಿನ್ದಿಯಂ ವಿನ್ದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ವಿನ್ದಿಯಸ್ಸ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ವಿನ್ದಿಯಂ ನ ವಿನ್ದತೀ’ತಿ ಚ। ಅತ್ತನಿ ನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪವತ್ತನಂ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಆಯತನಂ। ಸಮ್ಮೋಹಭಾವೇನೇವ ಅನಭಿಸಮಯಭೂತತ್ತಾ ಅವಿದಿತಂ ಅಞ್ಞಾತಂ ಕರೋತಿ। ಅನ್ತವಿರಹಿತೇ ಜವಾಪೇತೀತಿ ಚ ವಣ್ಣಾಗಮವಿಪರಿಯಾಯವಿಕಾರವಿನಾಸಧಾತುಅತ್ಥವಿಸೇಸಯೋಗೇಹಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ವಸೇನ ತೀಸುಪಿ ಪದೇಸು ಅ-ಕಾರ ವಿ-ಕಾರ ಜ-ಕಾರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಜ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ದುತಿಯಸ್ಸ ಆಗಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಭಾವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಿ ‘‘ಇದಂ ವತ್ಥು, ಇದಮಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಞಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ವುತ್ತಾ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಭಾವಚ್ಛಾದನತೋ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಭಾವಸ್ಸ, ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸ್ಸ ಚ ಛಾದನತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಛಾದನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Duggatigāmikammassa visesapaccayattā avijjā ‘‘avindiyaṃ vindatī’’ti vuttā, tathā visesapaccayo vindiyassa na hotīti ‘‘vindiyaṃ na vindatī’ti ca. Attani nissitānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pavattanaṃ uppādanaṃ āyatanaṃ. Sammohabhāveneva anabhisamayabhūtattā aviditaṃ aññātaṃ karoti. Antavirahite javāpetīti ca vaṇṇāgamavipariyāyavikāravināsadhātuatthavisesayogehi pañcavidhassa niruttilakkhaṇassa vasena tīsupi padesu a-kāra vi-kāra ja-kāre gahetvā aññesaṃ vaṇṇānaṃ lopaṃ katvā ja-kārassa ca dutiyassa āgamaṃ katvā ‘‘avijjā’’ti vuttā. Byañjanatthaṃ dassetvā sabhāvatthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇāni ‘‘idaṃ vatthu, idamārammaṇa’’nti avijjāya ñātuṃ na sakkāti avijjā tappaṭicchādikā vuttā. Vatthārammaṇasabhāvacchādanato eva avijjādīnaṃ paṭiccasamuppādabhāvassa, jarāmaraṇādīnaṃ paṭiccasamuppannabhāvassa ca chādanato paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannachādanaṃ veditabbaṃ.

    ಸಙ್ಖಾರ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣೇನ ಆಗತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಙ್ಖಾರ-ಸದ್ದೇನ ಆಗತಸಙ್ಖಾರಾ। ಯದಿಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರ-ಸದ್ದೇನ ಆಗತಾ, ತೇ ಪನ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಪಧಾನಾತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುವಿಧಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಕಸಙ್ಖಾರಂ ಸಙ್ಖಾರ-ಸದ್ದೇನಾಗತಂ ಸನ್ಧಾಯ ತತ್ಥ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರಸದ್ದೇನ ಆಗತಸಙ್ಖಾರಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸಙ್ಖಾರ-ಸದ್ದೇನಾಗತಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವಾ ಸಮುದಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ತದೇಕದೇಸೋ ಚ ಇಧ ವಣ್ಣಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಣ್ಣಿತಬ್ಬಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹಣವಸೇನ ದುವಿಧತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋತಿಆದಿನಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸಞ್ಞಾವೇದನಾವಚೀಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ವುತ್ತಾ, ನ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರೇಸು ವುತ್ತಾ ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾದಯೋ।

    Saṅkhāra-saddaggahaṇena āgatā saṅkhārā saṅkhāra-saddena āgatasaṅkhārā. Yadipi avijjāpaccayā saṅkhārāpi saṅkhāra-saddena āgatā, te pana imissā desanāya padhānāti visuṃ vuttā. Tasmā ‘‘duvidhā’’ti ettha abhisaṅkharaṇakasaṅkhāraṃ saṅkhāra-saddenāgataṃ sandhāya tattha vuttampi vajjetvā saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārā yojetabbā. ‘‘Saṅkhāra-saddenāgatasaṅkhārā’’ti vā samudāyo vutto, tadekadeso ca idha vaṇṇitabbabhāvena ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti, tasmā vaṇṇitabbasabbasaṅgahaṇavasena duvidhatā vuttāti veditabbā. Paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhārotiādinā vitakkavicāraassāsapassāsasaññāvedanāvacīsaṅkhārādayo vuttā, na avijjāsaṅkhāresu vuttā kāyasañcetanādayo.

    ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಪಿಪಾಸತಿ। ಭವತೀತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಭಾವಯತೀತಿ ಕಮ್ಮಭವಂ। ಚುತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಮರಣನ್ತಿ ‘‘ಮರನ್ತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ಉಪ್ಪಾದದುಕ್ಖಾ ಠಿತಿದುಕ್ಖಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೫) ವಚನತೋ ದ್ವೇಧಾ ಖಣತಿ। ಆಯಾಸೋತಿ ಪರಿಸ್ಸಮೋ ವಿಸಾದೋ। ಕೇವಲ-ಸದ್ದೋ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸವಾಚಕೋ ಹೋತಿ ‘‘ಕೇವಲಾ ಸಾಲಯೋ’’ತಿ, ನಿರವಸೇಸವಾಚಕೋ ಚ ‘‘ಕೇವಲಾ ಅಙ್ಗಮಗಧಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇಧಾಪಿ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ತತ್ಥ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಸ್ಸಾತಿ ಸುಖರಹಿತಸ್ಸ। ನ ಹಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪ್ಪಾದವಯರಹಿತಂ ಅತ್ಥೀತಿ।

    Paritassatīti pipāsati. Bhavatīti upapattibhavaṃ sandhāya vuttaṃ, bhāvayatīti kammabhavaṃ. Cuti khandhānaṃ maraṇanti ‘‘maranti etenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Dukkhā vedanā uppādadukkhā ṭhitidukkhā’’ti (ma. ni. 1.465) vacanato dvedhā khaṇati. Āyāsoti parissamo visādo. Kevala-saddo asammissavācako hoti ‘‘kevalā sālayo’’ti, niravasesavācako ca ‘‘kevalā aṅgamagadhā’’ti, tasmā dvedhāpi atthaṃ vadati. Tattha asammissassāti sukharahitassa. Na hi ettha kiñci uppādavayarahitaṃ atthīti.

    ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ, ಪುಗ್ಗಲಂ ವಾ ಸಮ್ಮೋಹಯತೀತಿ ಸಮ್ಮೋಹನರಸಾ। ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಸ್ಸ ಛಾದನಂ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಛಾದನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೩) ವಚನತೋ ಆಸವಪದಟ್ಠಾನಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನನತ್ಥಂ ಆಯೂಹನ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಯೂಹನರಸಾ, ರಾಸಿಕರಣಂ ವಾ ಆಯೂಹನಂ। ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪುರೇಚಾರಿಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮರಸಂ। ಪುರಿಮಭವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟನಂ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಹ ಸಮ್ಪಯುಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗರಸಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ರೂಪಂ ವಿಕಿರತೀತಿ ವಿಕಿರಣರಸಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಿಸಿಯಮಾನಾ ತಣ್ಡುಲಾದಯೋ ವಿಕಿರನ್ತಿ ಚುಣ್ಣೀ ಭವನ್ತೀತಿ। ನಾಮಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ಚ ಅತ್ಥೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ಅಚೇತನಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಅನಾರಮ್ಮಣತಾ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಆಯತನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಘಟನಲಕ್ಖಣಂ, ಆಯಾನಂ ತನನಲಕ್ಖಣಂ ವಾ। ದಸ್ಸನಾದೀನಂ ಕಾರಣಭಾವೋ ದಸ್ಸನಾದಿರಸತಾ। ಅಕುಸಲವಿಪಾಕುಪೇಕ್ಖಾಯ ಅನಿಟ್ಠಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಇತರಾಯ ಚ ಇಟ್ಠಭಾವತೋ ಸುಖೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುಖದುಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿ ಆಹ। ದುಕ್ಖಸಮುದಯತ್ತಾ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಾ ತಣ್ಹಾ। ‘‘ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದಿನೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೩, ೪೬೦; ವಿಭ॰ ೨೦೩) ವಚನತೋ ಅಭಿನನ್ದನರಸಾ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ರೂಪಾದೀಸು ಅತಿತ್ತಭಾವೋ ಹುತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಅತಿತ್ತಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ, ಸೇಸಾನಿ ದಿಟ್ಠಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಕಮ್ಮುಪಪತ್ತಿಭವವಸೇನ ಭವಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಾದಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Taṃsampayutte, puggalaṃ vā sammohayatīti sammohanarasā. Ārammaṇasabhāvassa chādanaṃ hutvā gayhatīti chādanapaccupaṭṭhānā. ‘‘Āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103) vacanato āsavapadaṭṭhānā. Paṭisandhijananatthaṃ āyūhanti byāpāraṃ karontīti āyūhanarasā, rāsikaraṇaṃ vā āyūhanaṃ. Nāmarūpassa purecārikabhāvena pavattatīti pubbaṅgamarasaṃ. Purimabhavena saddhiṃ ghaṭanaṃ hutvā gayhatīti paṭisandhipaccupaṭṭhānaṃ. Viññāṇena saha sampayujjatīti sampayogarasaṃ. Aññamaññaṃ sampayogābhāvato rūpaṃ vikiratīti vikiraṇarasaṃ. Evañca katvā pisiyamānā taṇḍulādayo vikiranti cuṇṇī bhavantīti. Nāmassa kadāci kusalādibhāvo ca atthīti tato visesanatthaṃ ‘‘abyākatapaccupaṭṭhāna’’nti āha. ‘‘Acetanā abyākatā’’ti ettha viya anārammaṇatā vā abyākatatā daṭṭhabbā. Āyatanalakkhaṇanti ghaṭanalakkhaṇaṃ, āyānaṃ tananalakkhaṇaṃ vā. Dassanādīnaṃ kāraṇabhāvo dassanādirasatā. Akusalavipākupekkhāya aniṭṭhabhāvato dukkhena itarāya ca iṭṭhabhāvato sukhena saṅgahitattā ‘‘sukhadukkhapaccupaṭṭhānā’’ti āha. Dukkhasamudayattā hetulakkhaṇā taṇhā. ‘‘Tatratatrābhinandinī’’ti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133, 460; vibha. 203) vacanato abhinandanarasā. Cittassa, puggalassa vā rūpādīsu atittabhāvo hutvā gayhatīti atittabhāvapaccupaṭṭhānā. Taṇhādaḷhattaṃ hutvā kāmupādānaṃ, sesāni diṭṭhi hutvā upaṭṭhahantīti taṇhādaḷhattadiṭṭhipaccupaṭṭhānā. Kammupapattibhavavasena bhavassa lakkhaṇādayo yojetabbā.

    ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನುಬೋಧಾದಿಭಾವಗ್ಗಹಣಂ। ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಅಸುಭಾದೀಸು ಸುಭಾದಿವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿ, ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪತ್ತಿ। ನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏವ ಛದ್ವಾರಿಕತಾ ಛಳಾರಮ್ಮಣತಾ ಚ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸುಪೀ’’ತಿ। ನೋಭಯಗೋಚರನ್ತಿ ಮನಾಯತನಮಾಹ। ನ ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ದೇಸವಸೇನ ಆಸನ್ನತಾ ದೂರತಾ ಚ ಅತ್ಥಿ ಅಸಣ್ಠಾನತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಮನಾಯತನಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ನ ಮನಾಯತನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಅಸಮ್ಪತ್ತೋ ವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ।

    Ādi-saddena anubodhādibhāvaggahaṇaṃ. Dukkhādīsu aññāṇaṃ appaṭipatti, asubhādīsu subhādivipallāsā micchāpaṭipatti. Diṭṭhivippayuttā vā appaṭipatti, diṭṭhisampayuttā micchāpaṭipatti. Na avijjāya eva chadvārikatā chaḷārammaṇatā ca, atha kho aññesupi paṭiccasamuppādaṅgesu arūpadhammānanti āha ‘‘sabbesupī’’ti. Nobhayagocaranti manāyatanamāha. Na hi arūpadhammānaṃ desavasena āsannatā dūratā ca atthi asaṇṭhānattā, tasmā manāyatanassa gocaro na manāyatanaṃ sampatto asampatto vāti vuccatīti.

    ಸೋಕಾದೀನಂ ಸಬ್ಭಾವಾ ಅಙ್ಗಬಹುತ್ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ‘‘ದ್ವಾದಸೇವಾ’’ತಿ ಅಙ್ಗಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಸೋಕಾದಯೋ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ಫಲೇನ ಪನ ಕಾರಣಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಮೂಲಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತೇ ವುತ್ತಾತಿ। ಜರಾಮರಣಬ್ಭಾಹತಸ್ಸ ಹಿ ಬಾಲಸ್ಸ ತೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಸೋಕಾದೀನಂ ಜರಾಮರಣಕಾರಣತಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಸಾರೀರಿಕಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಫುಟ್ಠೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫೨) ಚ ಸುತ್ತೇ ಜರಾಮರಣನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತಂತಂನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸಾಧಕಭಾವೇನ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಜರಾಮರಣೇನೇವ ಸೋಕಾದೀನಂ ಏಕಸಙ್ಖೇಪೋ ಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯತಾ ಯುಜ್ಜತಿ। ಜರಾಮರಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏಕಸಙ್ಖೇಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕಾದಯೋ ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ। ತತ್ಥ ಜರಾಮರಣಂ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಅಙ್ಗಭಾವೇನೇವ ಗಹಿತಂ, ಸೋಕಾದಯೋ ಪನ ರೂಪಭವಾದೀಸು ಅಭಾವತೋ ಅನೇಕನ್ತಿಕಾ ಕೇವಲಂ ಪಾಕಟೇನ ಫಲೇನ ಅವಿಜ್ಜಾನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಗಹಿತಾ। ತೇನ ಅನಾಗತೇ ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ತತೋ ಪರಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಹೇತುಹೇತುಭೂತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಭವಚಕ್ಕಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ಸುತ್ತಞ್ಚ ಸೋಕಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾರಣನ್ತಿ ಏತಸ್ಸೇವತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಸೋಕಾದೀನಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಜರಾಮರಣನಿಮಿತ್ತತಾಮತ್ತಸ್ಸ। ‘‘ಅಸ್ಸುತವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫೨) ಹಿ ವಚನೇನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸೋಕಾದೀನಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಚ ಜರಾಮರಣನಿಮಿತ್ತಮೇವ ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ।

    Sokādīnaṃ sabbhāvā aṅgabahuttappasaṅge ‘‘dvādasevā’’ti aṅgānaṃ vavatthānaṃ veditabbaṃ. Na hi sokādayo aṅgabhāvena vuttā, phalena pana kāraṇaṃ avijjaṃ mūlaṅgaṃ dassetuṃ te vuttāti. Jarāmaraṇabbhāhatassa hi bālassa te sambhavantīti sokādīnaṃ jarāmaraṇakāraṇatā vuttā. ‘‘Sārīrikāya dukkhāya vedanāya phuṭṭho’’ti (saṃ. ni. 4.252) ca sutte jarāmaraṇanimittañca dukkhaṃ saṅgahitanti taṃtaṃnimittānaṃ sādhakabhāvena vuttaṃ. Yasmā pana jarāmaraṇeneva sokādīnaṃ ekasaṅkhepo kato, tasmā tesaṃ jātipaccayatā yujjati. Jarāmaraṇapaccayabhāve hi avijjāya ekasaṅkhepo kātabbo siyā, jātipaccayā pana jarāmaraṇaṃ sokādayo ca sambhavantīti. Tattha jarāmaraṇaṃ ekantikaṃ aṅgabhāveneva gahitaṃ, sokādayo pana rūpabhavādīsu abhāvato anekantikā kevalaṃ pākaṭena phalena avijjānidassanatthaṃ gahitā. Tena anāgate jātiyā sati tato parāya paṭisandhiyā hetuhetubhūtā avijjā dassitāti bhavacakkassa avicchedo dassito hotīti. Suttañca sokādīnaṃ avijjā kāraṇanti etassevatthassa sādhakaṃ daṭṭhabbaṃ, na sokādīnaṃ bālassa jarāmaraṇanimittatāmattassa. ‘‘Assutavā puthujjano’’ti (saṃ. ni. 4.252) hi vacanena avijjā sokādīnaṃ kāraṇanti dassitā, na ca jarāmaraṇanimittameva dukkhaṃ dukkhanti.

    ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅವಿಜ್ಜಾಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Avijjāpadaniddesavaṇṇanā

    ೨೨೬. ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ೯೨ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏತೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಪಧಾನಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಿತಾ ಕಥೀಯತಿ ‘‘ದೀಘೋ ಸಾಮೋ, ಮಿತ್ತೋ ರಸ್ಸೋ, ಓದಾತೋ ದತ್ತೋ’’ತಿ।

    226. ‘‘Avijjāpaccayā 92 saṅkhārā’’ti hi vuttanti etena avijjāya visesanabhāvena saṅkhārānañca padhānabhāvena vuttattā saṅkhārānaṃ niddisitabbabhāvassa kāraṇaṃ dasseti. Pitā kathīyati ‘‘dīgho sāmo, mitto rasso, odāto datto’’ti.

    ರಸಿತಬ್ಬೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಸಭಾವೋ ರಸೋ, ಅತ್ತನೋ ರಸೋ ಸರಸೋ, ಯಾಥಾವೋ ಸರಸೋ ಯಾಥಾವಸರಸೋ, ಸೋ ಏವ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ। ‘‘ಕತಮಾ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾ? ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೩) ಸುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೇವ ವುತ್ತಾನೀತಿ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ಇಧ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಕಥಿತಾಯ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಕಿಚ್ಚಜಾತಿತೋ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಯಾ ಪದೇಹಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಕಥಿತತ್ತಾ ತದತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ವಿಭಾವನಂ ಕರೋತಿ। ಅಹಾಪೇತ್ವಾ ವಿಭಜಿತಬ್ಬವಿಭಜನಞ್ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೋ।

    Rasitabbo paṭivijjhitabbo sabhāvo raso, attano raso saraso, yāthāvo saraso yāthāvasaraso, so eva lakkhitabbattā lakkhaṇanti yāthāvasarasalakkhaṇaṃ. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, avijjā? Dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 2.2; ma. ni. 1.103) sutte cattāreva vuttānīti ‘‘suttantikapariyāyenā’’ti āha. Nikkhepakaṇḍe panātiādinā idha catūsu ṭhānesu kathitāya eva avijjāya nikkhepakaṇḍe aṭṭhasu ṭhānesu kiccajātito pañcavīsatiyā padehi lakkhaṇato ca kathitattā tadatthasaṃvaṇṇanāvasena vibhāvanaṃ karoti. Ahāpetvā vibhajitabbavibhajanañhi abhidhammapariyāyo.

    ಜಾಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಜಾತಿ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ। ಯದಿಪಿ ನಿರೋಧಮಗ್ಗೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಕರೋತಿ, ತೇ ಪನ ಜಾನಿತುಕಾಮಸ್ಸ ತಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನವಸೇನ ಅನಿರೋಧಮಗ್ಗೇಸು ನಿರೋಧಮಗ್ಗಗ್ಗಹಣಕಆರಣವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಮಾನಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾ ಹೋತಿ, ಇತರೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಚಾತಿ। ಸಙ್ಘಿಕಬಲದೇವಗೋಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಘಾಟಿನಙ್ಗಲಾದೀನಿ ವಿಯ ಅಞ್ಞಸೇತಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ದುಕ್ಖಾದಿವಿಸಯಾನಂ ಅನ್ಧತ್ತಕರಾನಂ ಲೋಭಾದೀನಂ ನಿವತ್ತಕೋ ಅಞ್ಞಾಣಾದಿಸಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Jāyati etthāti jāti, uppattiṭṭhānaṃ. Yadipi nirodhamagge avijjā ārammaṇaṃ na karoti, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggahaṇakaāraṇavasena ca pavattamānā tattha uppajjatīti vuccatīti tesampi avijjāya uppattiṭṭhānatā hoti, itaresaṃ ārammaṇabhāvena cāti. Saṅghikabaladevagoṇādīnaṃ saṅghāṭinaṅgalādīni viya aññasetādīnaṃ avijjāya dukkhādivisayānaṃ andhattakarānaṃ lobhādīnaṃ nivattako aññāṇādisabhāvo lakkhaṇanti daṭṭhabbaṃ.

    ಅತ್ಥತ್ಥನ್ತಿ ಫಲಫಲಂ। ಆಮೇಡಿತವಚನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಾಕಟಕರಣಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ। ಅತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅತ್ಥೇನೇವತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಯತಿ। ನ ಹಿ ಞಾಣಂ ಅನತ್ಥಂ ಅತ್ಥೋತಿ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ। ಏವಂ ಕಾರಣಕಾರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಂ ಆಕಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥತ್ಥಾದಿಆಕಾರಂ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಪವೇಸೇತ್ವಾ, ಚಿತ್ತೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ವಾ ಗಹಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಪಟಿವಿದ್ಧಸ್ಸ ಪುನ ಅವೇಕ್ಖಣಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ದುಚ್ಚಿನ್ತಿತಚಿನ್ತಿತಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ಬಾಲ್ಯಂ। ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾತಿ। ಬಲವಮೋಹನಂ ಪಮೋಹೋ। ಸಮನ್ತತೋ ಮೋಹನಂ ಸಮ್ಮೋಹೋ।

    Atthatthanti phalaphalaṃ. Āmeḍitavacanañhi sabbesaṃ atthānaṃ visuṃ visuṃ pākaṭakaraṇabhāvappakāsanatthaṃ. Attho eva vā attho atthatthoti atthassa aviparītatādassanatthaṃ atthenevatthaṃ visesayati. Na hi ñāṇaṃ anatthaṃ atthoti gaṇhātīti. Evaṃ kāraṇakāraṇanti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Taṃ ākāranti atthatthādiākāraṃ. Gahetvāti citte pavesetvā, cittena puggalena vā gahitaṃ katvā. Paṭividdhassa puna avekkhaṇā paccavekkhaṇā. Duccintitacintitādilakkhaṇassa bālassa bhāvo bālyaṃ. Pajānātīti pakārehi jānāti. Balavamohanaṃ pamoho. Samantato mohanaṃ sammoho.

    ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣತಾತಿ ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣತಾಯ, ಯಾಯ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಛಾದೇನ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ, ಸಾ ತೇಸಂ ಭಾವೋತಿ ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣತಾ, ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ವಾ ಆರಮ್ಮಣತಾ, ದುಕ್ಖಂ ಆರಮ್ಮಣತಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಾರಮ್ಮಣತಾ।

    Dukkhārammaṇatāti dukkhārammaṇatāya, yāya vā avijjāya chādentiyā dukkhārammaṇā taṃsampayuttadhammā, sā tesaṃ bhāvoti dukkhārammaṇatā, ārammaṇameva vā ārammaṇatā, dukkhaṃ ārammaṇatā etissāti dukkhārammaṇatā.

    ದುದ್ದಸತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ನ ಸಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇತರೇಸಂ ಸಭಾವತೋ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಪಿಚ ಖೋ ಪನಾತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಖತಸಭಾವತ್ತಾ ತತೋಪಿ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತರತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Duddasattā gambhīrā na sabhāvato, tasmā tadārammaṇatā avijjā uppajjati, itaresaṃ sabhāvato gambhīrattā tadārammaṇatā nuppajjatīti adhippāyo. Apica kho panāti maggassa saṅkhatasabhāvattā tatopi nirodhassa gambhīratarataṃ dasseti.

    ಅವಿಜ್ಜಾಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Avijjāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā

    ಪುನಾತೀತಿ ಸೋಧೇತಿ ಅಪುಞ್ಞಫಲತೋ ದುಕ್ಖಸಂಕಿಲೇಸತೋ ಚ, ಹಿತಸುಖಜ್ಝಾಸಯೇನ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋತೀತಿ ತಂನಿಪ್ಫಾದನೇನ ಕಾರಕಸ್ಸಜ್ಝಾಸಯಂ ಪೂರೇತೀತಿ ಪುಞ್ಞೋ, ಪೂರಕೋ ಪುಜ್ಜನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಚ ನಿರುತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ ‘‘ಪುಞ್ಞೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮಾಧಿಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಅತಿದೂರತಾಯ ನ ಇಞ್ಜತಿ ನ ಚಲತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।

    Punātīti sodheti apuññaphalato dukkhasaṃkilesato ca, hitasukhajjhāsayena puññaṃ karotīti taṃnipphādanena kārakassajjhāsayaṃ pūretīti puñño, pūrako pujjanibbattako ca niruttilakkhaṇena ‘‘puñño’’ti veditabbo. Samādhipaccanīkānaṃ atidūratāya na iñjati na calatīti attho. Kāyassāti dvārassa sāmibhāvena niddeso kato.

    ಪುಞ್ಞುಪಗನ್ತಿ ಭವಸಮ್ಪತ್ತುಪಗಂ। ತತ್ಥಾತಿ ವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨)। ತಞ್ಹಿ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೨) ಪನ ‘‘ತಯೋಮೇ, ಆವುಸೋ, ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಆಗತನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಜಿನಭಾಸಿತೋ ಪನ ಅಯಂ, ನ ಪಚ್ಚೇಕಜಿನಭಾಸಿತೋ, ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನತ್ಥಂ ಏತೇಸಂ ಸುತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ತೇ ಗಹಿತಾ। ಕಥಂ ಪನೇತೇನ ಗಹಣೇನಾಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ ಹಿ ಸುತ್ತೇಪಿ ಏಕಸದಿಸಾವ ತನ್ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತೋತಿ ಪಾಕಟೇನ ಸುತ್ತನ್ತೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತೋತಿ ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ।

    Puññupaganti bhavasampattupagaṃ. Tatthāti vibhaṅgasutte (saṃ. ni. 2.2). Tañhi padhānabhāvena gahitanti. Sammādiṭṭhisutte (ma. ni. 1.102) pana ‘‘tayome, āvuso, saṅkhārā’’ti āgatanti. Sabbaññujinabhāsito pana ayaṃ, na paccekajinabhāsito, imassatthassa dīpanatthaṃ etesaṃ suttānaṃ vasena te gahitā. Kathaṃ panetena gahaṇenāyamattho dīpito hotīti taṃdassanatthamāha ‘‘abhidhammepi hi suttepi ekasadisāva tanti niddiṭṭhā’’ti. Sabbaññubhāsitoti pākaṭena suttantena sadisattā ayampi sabbaññubhāsitoti ñāyatīti vuttaṃ hotīti.

    ‘‘ತೇರಸಾಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ನ ಭಾವನಾಮಯತಾ ಪಾಕಟಾತಿ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ಪಥವೀ ಪಥವೀತಿಆದಿಭಾವನಾ ಚ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ಮಣ್ಡಲಕರಣಞ್ಚ ಭಾವನಂ ಭಜಾಪೇನ್ತಿ।

    ‘‘Terasāpī’’ti vuttaṃ, tattha ñāṇavippayuttānaṃ na bhāvanāmayatā pākaṭāti ‘‘yathā hī’’tiādimāha . Pathavī pathavītiādibhāvanā ca kasiṇaparikammakaraṇaṃ maṇḍalakaraṇañca bhāvanaṃ bhajāpenti.

    ದಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ದಾನಂ। ತತ್ಥ ಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಆಯೂಹನಚೇತನಾ ದಾನಂ ಆರಬ್ಭ ದಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಇತರೇಸು। ಸೋಮನಸ್ಸಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅನುಮೋದನಾಪವತ್ತಿನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನಪಿ ಹಿ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಏವಾತಿ।

    Dānavasena pavattā cittacetasikā dhammā dānaṃ. Tattha byāpārabhūtā āyūhanacetanā dānaṃ ārabbha dānaṃ adhikicca uppajjatīti vuccati, evaṃ itaresu. Somanassacittenāti anumodanāpavattinidassanamattametaṃ daṭṭhabbaṃ. Upekkhāsahagatenapi hi anussarati evāti.

    ಅಸರಿಕ್ಖಕಮ್ಪಿ ಸರಿಕ್ಖಕೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಿಪಾಕೇನ ವೇಹಪ್ಫಲಾದೀಸು ವಿನಾಪಿ ಅಸಞ್ಞೇಸು ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ। ರೂಪಮೇವ ಸಫನ್ದನತ್ತಾ ‘‘ಸಇಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಇಞ್ಜನಕರನೀವರಣಾದೀನಂ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ, ರೂಪತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಇಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಕಾರಣತ್ತಾ ವಾ। ತೇನೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಅನಿಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಮಹಾತುಲಾಯ ಧಾರಯಮಾನೋ ನಾಳಿಯಾ ಮಿನಮಾನೋ ಚ ಸಮುದಾಯಮೇವ ಧಾರೇತಿ ಮಿನತಿ ಚ, ನ ಏಕೇಕಂ ಗುಞ್ಜಂ, ಏಕೇಕಂ ತಣ್ಡುಲಂ ವಾ, ಏವಂ ಭಗವಾಪಿ ಅಪರಿಮಾಣಾ ಪಠಮಕುಸಲಚೇತನಾಯೋ ಸಮುದಾಯವಸೇನೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಜಾತಿಕತ್ತಾ ಏಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ದುತಿಯಾದಯೋಪೀತಿ।

    Asarikkhakampi sarikkhakena catutthajjhānavipākena vehapphalādīsu vināpi asaññesu kaṭattārūpaṃ. Rūpameva saphandanattā ‘‘saiñjana’’nti vuttaṃ iñjanakaranīvaraṇādīnaṃ avikkhambhanato, rūpataṇhāsaṅkhātassa iñjanakassa kāraṇattā vā. Teneva rūpārammaṇaṃ nimittārammaṇañca sabbampi catutthajjhānaṃ nippariyāyena ‘‘aniñjana’’nti na vuccatīti. Mahātulāya dhārayamāno nāḷiyā minamāno ca samudāyameva dhāreti minati ca, na ekekaṃ guñjaṃ, ekekaṃ taṇḍulaṃ vā, evaṃ bhagavāpi aparimāṇā paṭhamakusalacetanāyo samudāyavaseneva gahetvā ekajātikattā ekameva katvā dasseti. Evaṃ dutiyādayopīti.

    ‘‘ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಆದಾನಗ್ಗಹಣಚೋಪನಂ ಪಾಪಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವಚನವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಿ ಏವ ಹಿ ಆದಾನಾದಿಪಾಪನಾತಿ। ಪುರಿಮೇನ ವಾ ದ್ವಾರಸ್ಸ ಉಪಲಕ್ಖಣಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಚೇತನಾಯ ಸವಿಞ್ಞತ್ತಿರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ। ತತ್ಥ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಗಹಣಂ ಆದಾನಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಗಹಣಂ, ಫನ್ದನಂ ಚೋಪನಂ।

    ‘‘Kāyadvāre pavattā’’ti avatvā ‘‘ādānaggahaṇacopanaṃ pāpayamānā uppannā’’tipi vattuṃ vaṭṭatīti vacanavisesamattameva dasseti. Kāyadvāre pavatti eva hi ādānādipāpanāti. Purimena vā dvārassa upalakkhaṇabhāvo vutto, pacchimena cetanāya saviññattirūpasamuṭṭhāpanaṃ. Tattha ākaḍḍhitvā gahaṇaṃ ādānaṃ, sampayuttassa gahaṇaṃ gahaṇaṃ, phandanaṃ copanaṃ.

    ಏತ್ಥಾತಿ ಕಾಯವಚೀಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣೇ, ಕಾಯವಚೀಸಞ್ಚೇತನಾಗಹಣೇ ವಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಚೇತನಾ ನ ಗಹಿತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ನನು ಸಾಪಿ ಕುಸಲಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾ ಚಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾಮಾನೇ ಪನ ಸನ್ತಾನೇ ಸಬ್ಯಾಪಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸಾ ಕುಸಲತಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾ ಚ ವುತ್ತಾ, ನ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನೇನ, ಸಾ ಪನ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಾದಯನ್ತೀ ರೂಪಾವಚರಮೇವ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಭೂಮಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಭೂಮಿಕಂ ವಿಪಾಕಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ। ಅತ್ತನಾ ಸದಿಸಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ತಿಟ್ಠಾನಿಕಂ ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸದಿಸಾರಮ್ಮಣಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ, ನ ಚ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕೋ ಪರಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣೋ ಅತ್ಥಿ, ಅಭಿಞ್ಞಾಚೇತನಾ ಚ ಪರಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಾವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪಾಕಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಕಸಿಣೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಾದಿತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಭೂತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೪-೨೪೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೪-೩೮೬)। ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಫಲಸದಿಸಾ ಸಾ, ನ ಚ ಫಲಂ ದೇತೀತಿ ದಾನಸೀಲಾನಿಸಂಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಪಚ್ಚಯಲಾಭೋ ವಿಯ ಸಾಪಿ ವಿಪಾಕಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಯಥಾ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಚೇತನಾ, ಏವಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಚೇತನಾಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತೇ ಧಮ್ಮೇ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ತೇಸಂ ವಿಪಾಕೇ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೨೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ।

    Etthāti kāyavacīsaṅkhāraggahaṇe, kāyavacīsañcetanāgahaṇe vā. Aṭṭhakathāyaṃ abhiññācetanā na gahitā viññāṇassa paccayo na hotīti. Kasmā pana na hoti, nanu sāpi kusalā vipākadhammā cāti? Saccaṃ, anupacchinnataṇhāvijjāmāne pana santāne sabyāpārappavattiyā tassā kusalatā vipākadhammatā ca vuttā, na vipākuppādanena, sā pana vipākaṃ uppādayantī rūpāvacarameva uppādeyya. Na hi aññabhūmikaṃ kammaṃ aññabhūmikaṃ vipākaṃ uppādetīti. Attanā sadisārammaṇañca tiṭṭhānikaṃ taṃ uppādeyya cittuppādakaṇḍe rūpāvacaravipākassa kammasadisārammaṇasseva vuttattā, na ca rūpāvacaravipāko parittādiārammaṇo atthi, abhiññācetanā ca parittādiārammaṇāva hoti, tasmā vipākaṃ na uppādetīti viññāyati. Kasiṇesu ca uppāditassa catutthajjhānasamādhissa ānisaṃsabhūtā abhiññā. Yathāha ‘‘so evaṃ samāhite citte’’tiādi (dī. ni. 1.244-245; ma. ni. 1.384-386). Tasmā samādhiphalasadisā sā, na ca phalaṃ detīti dānasīlānisaṃso tasmiṃ bhave paccayalābho viya sāpi vipākaṃ na uppādeti. Yathā ca abhiññācetanā, evaṃ uddhaccacetanāpi na hotīti idaṃ uddhaccasahagate dhamme visuṃ uddharitvā ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 725) vuttattā vicāretabbaṃ.

    ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅಮತಗ್ಗಪಥಾನುಗತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ದಸ್ಸನಭಾವನಾನಂ ಅಭಾವೇಪಿ ಯೇಸಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಸೇಕ್ಖಾನಞ್ಚ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತೇಸಂ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ತೇಹಿ ಪಹಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ ಅಕುಸಲಾ ‘‘ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪನ ಭಾವನಾಯ ಅಭಾವಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಚಿನ್ತಾ ನತ್ಥಿ। ತೇನ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ತೇ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾಪಿ ‘‘ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ನ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯದಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ, ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕೇಚಿ ಕದಾಚಿ ಆರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನ ಚ ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸೇಕ್ಖಾನಂ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವ ಸೇಕ್ಖಾನಂ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಚತ್ತತ್ತಾ ವನ್ತತ್ತಾ ಮುತ್ತತ್ತಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ ಉಕ್ಖೇಟಿತತ್ತಾ ಸಮುಕ್ಖೇಟಿತತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾದಿತಬ್ಬಾ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಾ ಚ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಪಹೀನತಾಯ ಏವ ಸೋಮನಸ್ಸಹೇತುಭೂತಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಹೇತುಭೂತಾ ಚ ನ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀತಿ ನ ತೇ ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭಾವಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಪಹೀನೇ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅರಿಯೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ।

    Ayaṃ panettha amataggapathānugato vinicchayo – dassanabhāvanānaṃ abhāvepi yesaṃ puthujjanānaṃ sekkhānañca dassanabhāvanāhi bhavitabbaṃ, tesaṃ taduppattikāle tehi pahātuṃ sakkuṇeyyā akusalā ‘‘dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbā’’ti ca vuccanti, puthujjanānaṃ pana bhāvanāya abhāvā bhāvanāya pahātabbacintā natthi. Tena tesaṃ pavattamānā te dassanena pahātuṃ asakkuṇeyyāpi ‘‘bhāvanāya pahātabbā’’ti na vuccanti. Yadi vucceyyuṃ, dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kesañci keci kadāci ārammaṇārammaṇādhipatiupanissayapaccayehi paccayo bhaveyyuṃ, na ca paṭṭhāne ‘‘dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kesañci kenaci paccayena paccayo’’ti vuttā. Sekkhānaṃ pana vijjamānā bhāvanāya pahātuṃ sakkuṇeyyā bhāvanāya pahātabbā. Teneva sekkhānaṃ dassanena pahātabbā cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā ukkheṭitattā samukkheṭitattā assāditabbā abhinanditabbā ca na honti, pahīnatāya eva somanassahetubhūtā avikkhepahetubhūtā ca na domanassaṃ uddhaccañca uppādentīti na te tesaṃ ārammaṇārammaṇādhipatibhāvaṃ pakatūpanissayabhāvañca gacchanti. Na hi pahīne upanissāya ariyo rāgādikilese uppādeti.

    ವುತ್ತಞ್ಚ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತಿ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ…ಪೇ॰… ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೮೦; ಚೂಳನಿ॰ ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೭), ನ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ ಇತರೇಸಂ ನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಆರಬ್ಭ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಉದ್ಧಚ್ಚನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೦೯) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ದಸ್ಸನಭಾವನಾಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಅತೀತಾದಿಭಾವೇನ ನವತ್ತಬ್ಬತ್ತೇಪಿ ಯಾದಿಸಾನಂ ತಾಹಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾ ಆಪಾದೇತಬ್ಬಾ, ತೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ದಸ್ಸನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತೇನ ಪಹಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ, ಸೇಕ್ಖೇಸು ವತ್ತಮಾನಾ ಭಾವನಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಾಯ ಪಹಾತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ। ತೇಸು ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಸಹಾಯವಿರಹಾ ವಿಪಾಕಂ ನ ಜನಯನ್ತೀತಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಚೇತನಾಯ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ವುತ್ತೋ, ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬದಸ್ಸನಭಾವನಾರಹಿತಾನಂ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಸಕಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗಾದೀನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಚ ಸಂಯೋಜನತ್ತಯತದೇಕಟ್ಠಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಸಹಾಯಾನಂ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುನ್ತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕೋ ವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತೋತಿ।

    Vuttañca ‘‘sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati…pe… arahattamaggena…pe… na paccāgacchatī’’ti (mahāni. 80; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 27), na ca puthujjanānaṃ dassanena pahātuṃ sakkuṇeyyā itaresaṃ na kenaci paccayena paccayo hontīti sakkā vattuṃ ‘‘diṭṭhiṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjati, diṭṭhi vicikicchā uddhaccaṃ uppajjati. Vicikicchaṃ ārabbha vicikicchā diṭṭhi uddhaccaṃ uppajjatī’’ti diṭṭhivicikicchānaṃ uddhaccārammaṇapaccayabhāvassa vuttattā. Ettha hi uddhaccanti uddhaccasahagataṃ cittuppādaṃ sandhāya vuttaṃ. Evañca katvā adhipatipaccayaniddese ‘‘diṭṭhiṃ garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati, diṭṭhi uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 1.1.409) ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘uddhaccaṃ uppajjatī’’ti. Tasmā dassanabhāvanāhi pahātabbānaṃ atītādibhāvena navattabbattepi yādisānaṃ tāhi anuppattidhammatā āpādetabbā, tesu puthujjanesu vattamānā dassanaṃ apekkhitvā tena pahātuṃ sakkuṇeyyā dassanena pahātabbā, sekkhesu vattamānā bhāvanaṃ apekkhitvā tāya pahātuṃ sakkuṇeyyā bhāvanāya pahātabbā. Tesu bhāvanāya pahātabbā sahāyavirahā vipākaṃ na janayantīti bhāvanāya pahātabbacetanāya nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo na vutto, apekkhitabbadassanabhāvanārahitānaṃ pana puthujjanesu uppajjamānānaṃ sakabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ uddhaccasahagatacittuppādassa ca saṃyojanattayatadekaṭṭhakilesānaṃ anupacchinnatāya aparikkhīṇasahāyānaṃ vipākuppādanaṃ na sakkā paṭikkhipitunti uddhaccasahagatadhammānaṃ vipāko vibhaṅge vuttoti.

    ಯದಿ ಏವಂ, ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬದಸ್ಸನಭಾವನಾರಹಿತಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ನೇವದಸ್ಸನೇನನಭಾವನಾಯಪಹಾತಬ್ಬತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ‘‘ನೇವ ದಸ್ಸನೇನ ನ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೮) ವುತ್ತತ್ತಾ, ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬವಿರುದ್ಧಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ಅಕುಸಲಾನಂ। ಏವಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ನವತ್ತಬ್ಬತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ದ್ವಾದಸಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಧಮ್ಮವಸೇನ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಿಕೇ ಕಾಲವಸೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾಪಿ ಅತೀತಾ ನವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ನ ವುತ್ತಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದರೂಪಭಾವೇನ ಗಹಿತೇಸು ನವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಭಾವೇನ ಗಹಿತೇಸು ನವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ನವತ್ತಬ್ಬತಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯತ್ಥ ಹಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಕೋಚಿ ನಿಯೋಗತೋ ನವತ್ತಬ್ಬೋ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ತೇಸಂ ಚತುತ್ಥೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪದೇಸು ವಿಯ ತತ್ಥಾಪಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಭಜಾಪೇತಬ್ಬೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಭಜಾಪೇತಿ ‘‘ಸಿಯಾ ನವತ್ತಬ್ಬಾ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ತದಭಾವಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಿಕೇ ಇಧ ಚ ತಥಾ ನ ವುತ್ತಾ।

    Yadi evaṃ, apekkhitabbadassanabhāvanārahitānaṃ akusalānaṃ nevadassanenanabhāvanāyapahātabbatā āpajjatīti? Nāpajjati, appahātabbānaṃ ‘‘neva dassanena na bhāvanāya pahātabbā’’ti (dha. sa. tikamātikā 8) vuttattā, appahātabbaviruddhasabhāvattā ca akusalānaṃ. Evampi tesaṃ imasmiṃ tike navattabbatā āpajjatīti? Nāpajjati cittuppādakaṇḍe dassitānaṃ dvādasaakusalacittuppādānaṃ dvīhi padehi saṅgahitattā. Yathā hi dhammavasena saṅkhatadhammā sabbe saṅgahitāti uppannattike kālavasena asaṅgahitāpi atītā navattabbāti na vuttā cittuppādarūpabhāvena gahitesu navattabbassa abhāvā, evamidhāpi cittuppādabhāvena gahitesu navattabbassa abhāvā navattabbatā na vuttāti veditabbā. Yattha hi cittuppādo koci niyogato navattabbo atthi, tattha tesaṃ catuttho koṭṭhāso atthīti yathāvuttapadesu viya tatthāpi bhinditvā bhajāpetabbe cittuppāde bhinditvā bhajāpeti ‘‘siyā navattabbā parittārammaṇā’’tiādinā. Tadabhāvā uppannattike idha ca tathā na vuttā.

    ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಸಪ್ಪಟಿಘೇಹಿ ಸಮಾನಸಭಾವತ್ತಾ ರೂಪಧಾತುಯಂ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ ‘‘ಸಪ್ಪಟಿಘಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಅನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಮಹಾಭೂತಾ, ದ್ವೇ ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತ’’ನ್ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೨೨.೯)। ಏವಂ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಸಮಾನಸಭಾವಾ ‘‘ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ನವತ್ತಬ್ಬತಾಪಸಙ್ಗೋ। ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪವತ್ತಮಾನಾಪಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಸಕಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗಾದಯೋ ಪರಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ರಾಗೋ ಚ ರಾಗದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅಫೋಟ್ಠಬ್ಬತ್ತಾ ರೂಪಧಾತುಯಂ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ ನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸಪ್ಪಟಿಘಾ, ಏವಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಭಾವನಾರಹಿತಾ ಪುಥುಜ್ಜನೇಸು ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸಕಭಣ್ಡೇ ಛನ್ದರಾಗಾದಯೋ ನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯತಾ ನ ವುತ್ತಾ, ನ ಚ ‘‘ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬಾನಂ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯೇ ಹಿ ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಪಚ್ಚಯಾ ಕಿಲೇಸಾ, ನ ತೇ ದಸ್ಸನತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ದಸ್ಸನೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಪಚ್ಚಯಸ್ಸಪಿ ಪನ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಸ್ಸ ಸಹಾಯವೇಕಲ್ಲಮತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಕತಂ, ನ ತಸ್ಸ ಕೋಚಿ ಭಾವೋ ದಸ್ಸನೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದಿತೋತಿ ತಸ್ಸ ಏಕನ್ತಭಾವನಾಯ ಪಹಾತಬ್ಬತಾ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಸತಿ ಸಹಾಯೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನವಚನಂ, ಅಸತಿ ಚ ವಿಪಾಕಾನುಪ್ಪಾದನವಚನಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ।

    Atha vā yathā sappaṭighehi samānasabhāvattā rūpadhātuyaṃ tayo mahābhūtā ‘‘sappaṭighā’’ti vuttā. Yathāha ‘‘asaññasattānaṃ anidassanaṃ sappaṭighaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca dve mahābhūtā, dve mahābhūte paṭicca ekaṃ mahābhūta’’nti (paṭṭhā. 2.22.9). Evaṃ puthujjanānaṃ pavattamānā bhāvanāya pahātabbasamānasabhāvā ‘‘bhāvanāya pahātabbā’’ti vucceyyunti natthi navattabbatāpasaṅgo. Evañca sati puthujjanānaṃ pavattamānāpi bhāvanāya pahātabbā sakabhaṇḍe chandarāgādayo parabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ upanissayapaccayo, rāgo ca rāgadiṭṭhīnaṃ adhipatipaccayoti ayamattho laddho hoti. Yathā pana aphoṭṭhabbattā rūpadhātuyaṃ tayo mahābhūtā na paramatthato sappaṭighā, evaṃ apekkhitabbabhāvanārahitā puthujjanesu pavattamānā sakabhaṇḍe chandarāgādayo na paramatthato bhāvanāya pahātabbāti bhāvanāya pahātabbānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayatā na vuttā, na ca ‘‘dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kenaci paccayena paccayo’’ti vuttā. Ye hi dassanena pahātabbapaccayā kilesā, na te dassanato uddhaṃ pavattanti, dassanena pahātabbapaccayassapi pana uddhaccasahagatassa sahāyavekallamattameva dassanena kataṃ, na tassa koci bhāvo dassanena anuppattidhammataṃ āpāditoti tassa ekantabhāvanāya pahātabbatā vuttā. Tasmā tassa tādisasseva sati sahāye vipākuppādanavacanaṃ, asati ca vipākānuppādanavacanaṃ na virujjhatīti.

    ಸಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಯದಿ ಅಪನೇತಬ್ಬಾ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮವೀಸತಿ ಚೇತನಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾಪೇತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ, ಅಭಿಞ್ಞಾಚೇತನಾಯ ಸಹ ‘‘ಏಕವೀಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ನ, ಅವಚನಸ್ಸ ವುತ್ತಕಾರಣತ್ತಾ, ತಂ ಪನ ಇತರಾವಚನಸ್ಸಪಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಸಮಾನಚೇತನಾವಚನಕಾರಣವಚನೇನ ಯಂ ಕಾರಣಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಏಕಾ ವುತ್ತಾ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಇತರಾಯಪಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ, ಯಞ್ಚ ಕಾರಣಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇತರಾ ನ ವುತ್ತಾ, ತೇನ ಕಾರಣೇನ ವುತ್ತಾಯಪಿ ಅವತ್ತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ಏವಾತಿ ಭೇದಾಭಾವಾ ಪಾಕಟೋತಿ ನ ತಸ್ಸ ಸಂಯೋಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ।

    Sāpi viññāṇapaccayabhāve yadi apanetabbā, kasmā ‘‘samavīsati cetanā’’ti vuttanti tassa kāraṇaṃ dassento āha ‘‘avijjāpaccayā panasabbāpetā hontī’’ti. Yadi evaṃ, abhiññācetanāya saha ‘‘ekavīsatī’’ti vattabbanti? Na, avacanassa vuttakāraṇattā, taṃ pana itarāvacanassapi kāraṇanti samānacetanāvacanakāraṇavacanena yaṃ kāraṇaṃ apekkhitvā ekā vuttā, tena kāraṇena itarāyapi vattabbataṃ, yañca kāraṇaṃ apekkhitvā itarā na vuttā, tena kāraṇena vuttāyapi avattabbataṃ dasseti. Āneñjābhisaṅkhāro cittasaṅkhāro evāti bhedābhāvā pākaṭoti na tassa saṃyogo dassito.

    ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ತಣ್ಹಾಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಣ್ಹಾಪರಿಕ್ಖಾರೇತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿವಾರೇ, ತಣ್ಹಾಯ ‘‘ಸುಖಂ ಸುಭ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಙ್ಖತೇ ವಾ ಅಲಙ್ಕತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುದಯೋತಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾನಂ ವಾ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪರಿಕ್ಖರೋತೀತಿ। ಅಮರಣತ್ಥಾತಿ ಗಹಿತಾ ದುಕ್ಕರಕಿರಿಯಾ ಅಮರತಪೋ, ದೇವಭಾವತ್ಥಂ ತಪೋ ವಾ, ದುಕ್ಖತ್ತಾ ವಾ ಮರೋ ಮಾರಕೋ ತಪೋ ಅಮರತಪೋ। ದಿಟ್ಠೇ ಅದಿಟ್ಠ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಮರೇಸು ಅಮರ-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Sukhasaññāya gahetvāti etena taṇhāpavattiṃ dasseti. Taṇhāparikkhāreti taṇhāya parivāre, taṇhāya ‘‘sukhaṃ subha’’ntiādinā saṅkhate vā alaṅkateti attho. Taṇhā hi dukkhassa samudayoti ajānanto ‘‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ vā sahabyataṃ upapajjeyya’’nti saṅkhāre parikkharotīti. Amaraṇatthāti gahitā dukkarakiriyā amaratapo, devabhāvatthaṃ tapo vā, dukkhattā vā maro mārako tapo amaratapo. Diṭṭhe adiṭṭha-saddo viya maresu amara-saddo daṭṭhabbo.

    ಜಾತಿಆದಿಪಪಾತದುಕ್ಖಜನನತೋ ಮರುಪಪಾತಸದಿಸತಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವುತ್ತಾ। ರಮಣೀಯಭಾವೇನ ಚ ಅಸ್ಸಾದಭಾವೇನ ಚ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ಪುಞ್ಞಫಲಂ ದೀಪಸಿಖಾಮಧುಲಿತ್ತಸತ್ಥಧಾರಾಸದಿಸಂ, ತದತ್ಥೋ ಚ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ತಂನಿಪಾತಲೇಹನಸದಿಸೋ।

    Jātiādipapātadukkhajananato marupapātasadisatā puññābhisaṅkhārassa vuttā. Ramaṇīyabhāvena ca assādabhāvena ca gayhamānaṃ puññaphalaṃ dīpasikhāmadhulittasatthadhārāsadisaṃ, tadattho ca puññābhisaṅkhāro taṃnipātalehanasadiso.

    ‘‘ಸುಖೋ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ತರುಣಾಯ ಮುದುಕಾಯ ಲೋಮಸಾಯ ಬಾಹಾಯ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೯) ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಬಾಲೋ ವಿಯ ಗೂಥಕೀಳನಂ ಕಿಲೇಸಾಭಿಭೂತತಾಯ ಕೋಧಾರತಿಅಭಿಭೂತೋ ಅಸವಸೋ ಮರಿತುಕಾಮೋ ವಿಯ ವಿಸಖಾದನಂ ಕರಣಫಲಕ್ಖಣೇಸು ಜಿಗುಚ್ಛನೀಯಂ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ। ಲೋಭಸಹಗತಸ್ಸ ವಾ ಗೂಥಕೀಳನಸದಿಸತಾ, ದೋಸಸಹಗತಸ್ಸ ವಿಸಖಾದನಸದಿಸತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಕಾಮಗುಣಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಸಭಯಸ್ಸಪಿ ಪಿಸಾಚನಗರಸ್ಸ ಸುಖವಿಪಲ್ಲಾಸಹೇತುಭಾವೋ ವಿಯ ಅರೂಪವಿಪಾಕಾನಂ ನಿರನ್ತರತಾಯ ಅನುಪಲಕ್ಖಿಯಮಾನಉಪ್ಪಾದವಯಾನಂ, ದೀಘಸನ್ತಾನತಾಯ ಅಗಯ್ಹಮಾನವಿಪರಿಣಾಮಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಭೂತಾನಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಚಾದಿವಿಪಲ್ಲಾಸಹೇತುಭಾವೋತಿ ತೇಸಂ ಪಿಸಾಚನಗರಸದಿಸತಾ, ತದಭಿಮುಖಗಮನಸದಿಸತಾ ಚ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    ‘‘Sukho imissā paribbājikāya taruṇāya mudukāya lomasāya bāhāya samphasso’’tiādinā (ma. ni. 1.469) sukhasaññāya bālo viya gūthakīḷanaṃ kilesābhibhūtatāya kodhāratiabhibhūto asavaso maritukāmo viya visakhādanaṃ karaṇaphalakkhaṇesu jigucchanīyaṃ dukkhañca apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati. Lobhasahagatassa vā gūthakīḷanasadisatā, dosasahagatassa visakhādanasadisatā yojetabbā. Kāmaguṇasamiddhiyā sabhayassapi pisācanagarassa sukhavipallāsahetubhāvo viya arūpavipākānaṃ nirantaratāya anupalakkhiyamānauppādavayānaṃ, dīghasantānatāya agayhamānavipariṇāmānaṃ, saṅkhāravipariṇāmadukkhabhūtānampi niccādivipallāsahetubhāvoti tesaṃ pisācanagarasadisatā, tadabhimukhagamanasadisatā ca āneñjābhisaṅkhārassa yojetabbā.

    ತಾವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಾಪೇಕ್ಖೋ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇದಂ ತಾವ ಸಿದ್ಧಂ, ಇದಂ ಪನ ಅಪರಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಸಬ್ಬಾಪೇತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಚೇತನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಚೇತೋಪರಿಯಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಞಾಣೇಹಿ ಪರೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಚ ಸಮೋಹಚಿತ್ತಜಾನನಕಾಲೇತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Tāvāti vattabbantarāpekkho nipāto, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ paccayoti idaṃ tāva siddhaṃ, idaṃ pana aparaṃ vattabbanti attho. Avijjāpaccayā pana sabbāpetā hontīti vuttanti abhiññācetanānaṃ paccayabhāvaṃ dasseti. Cetopariyapubbenivāsaanāgataṃsañāṇehi paresaṃ attano ca samohacittajānanakāleti yojetabbā.

    ಅವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಮೂಳ್ಹತ್ತಾತಿ ಭವಾದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಮ್ಮೂಳ್ಹತ್ತಾ। ರಾಗಾದೀನನ್ತಿ ರಾಗದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪಯುತ್ತರಾಗಾದಿಅಸ್ಸಾದನಕಾಲೇಸು ಅವಿಜ್ಜಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದನಂ ರಾಗದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಅಸ್ಸಾದನಞ್ಚ ರಾಗೋ, ತದವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅಸ್ಸಾದನವಚನೇನೇವ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಂ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪೇನ ವುತ್ತೇಹಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾರಮ್ಮಣಾದಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನವಿಜ್ಜಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಠಮಜವನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಅನನ್ತರಾದಿಪಚ್ಚಯವಚನೇಸು ಅವುತ್ತಸ್ಸ ವುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಆಹ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮಭವಪತ್ಥನಾವಸೇನ ವುತ್ತನಯೇನ।

    Avijjāsammūḷhattāti bhavādīnavapaṭicchādikāya avijjāya sammūḷhattā. Rāgādīnanti rāgadiṭṭhivicikicchuddhaccadomanassānaṃ avijjāsampayuttarāgādiassādanakālesu avijjaṃ ārabbha uppatti veditabbā. Garuṃ katvā assādanaṃ rāgadiṭṭhisampayuttāya eva avijjāya yojetabbaṃ, assādanañca rāgo, tadavippayuttā ca diṭṭhīti assādanavacaneneva yathāvuttaṃ avijjaṃ garuṃ karontī diṭṭhi ca vuttāti veditabbā. Rāgādīhi ca pāḷiyaṃ sarūpena vuttehi taṃsampayuttasaṅkhārassa avijjārammaṇāditaṃ dasseti. Anavijjārammaṇassa paṭhamajavanassa ārammaṇādhipatianantarādipaccayavacanesu avuttassa vuttassa ca sabbassa saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘yaṃ kiñcī’’ti āha. Vuttanayenāti samatikkamabhavapatthanāvasena vuttanayena.

    ಏಕಕಾರಣವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ವುತ್ತೋ। ಅನಿಟ್ಠೋ ಹಿ ಏಕಕಾರಣವಾದೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಾಲೇ ಸಮ್ಭವಾಪತ್ತಿತೋ ಏಕಸದಿಸಸಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ಚ। ಯಸ್ಮಾ ತೀಸು ಪಕಾರೇಸು ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಪಾರಿಸೇಸೇನ ಚತುತ್ಥೇ ಏವ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಏಕಹೇತುಫಲದೀಪನೇ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ನುಪಪಜ್ಜತಿ।

    Ekakāraṇavādo āpajjatīti dosappasaṅgo vutto. Aniṭṭho hi ekakāraṇavādo sabbassa sabbakāle sambhavāpattito ekasadisasabhāvāpattito ca. Yasmā tīsu pakāresu avijjamānesu pārisesena catutthe eva ca vijjamāne ekahetuphaladīpane attho atthi, tasmā na nupapajjati.

    ಯಥಾಫಸ್ಸಂ ವೇದನಾವವತ್ಥಾನತೋತಿ ‘‘ಸುಖವೇದನೀಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಫಸ್ಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೨), ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ…ಪೇ॰… ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩) ಚ ಸುಖವೇದನೀಯಾದಿಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಅನುರೂಪೇನ ಸುಖವೇದನಾದಿಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾವೇದನಾದೀನಂ ವವತ್ಥಾನತೋ, ಸಮಾನೇಸು ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀಸು ಫಸ್ಸವಸೇನ ಸುಖಾದಿವಿಪರಿಯಾಯಾಭಾವತೋ, ಸಮಾನೇಸು ಚ ರೂಪಮನಸಿಕಾರಾದೀಸು ಚಕ್ಖಾದಿಸಙ್ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿವಿಪರಿಯಾಯಾಭಾವತೋ, ಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸಾಮಞ್ಞೇಪಿ ಫಸ್ಸವಸೇನ ಸುಖಾದಿಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದೀನಂ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಾದಿಸಙ್ಕರಾಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖಾದೀನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಏವ ಯಥಾವೇದನಂ ಫಸ್ಸವವತ್ಥಾನಂ, ಕಾರಣಫಲವಿಸೇಸೇನ ವಾ ಫಲಕಾರಣವಿಸೇಸನಿಚ್ಛಯೋ ಹೋತೀತಿ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ನಿಚ್ಛಯೋ ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ಕಮ್ಮಾದಯೋತಿ ಕಮ್ಮಾಹಾರಉತುಆದಯೋ ಅಪಾಕಟಾ ಸೇಮ್ಹಪಟಿಕಾರೇನ ರೋಗವೂಪಸಮತೋ।

    Yathāphassaṃ vedanāvavatthānatoti ‘‘sukhavedanīyaṃ, bhikkhave, phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.62), ‘‘cakkhuñca paṭicca…pe… tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.43) ca sukhavedanīyādicakkhusamphassādianurūpena sukhavedanādicakkhusamphassajāvedanādīnaṃ vavatthānato, samānesu cakkhurūpādīsu phassavasena sukhādivipariyāyābhāvato, samānesu ca rūpamanasikārādīsu cakkhādisaṅghaṭṭanavasena cakkhusamphassajādivipariyāyābhāvato, aññapaccayasāmaññepi phassavasena sukhādicakkhusamphassajādīnaṃ oḷārikasukhumādisaṅkarābhāvato cāti attho. Sukhādīnaṃ yathāvuttasamphassassa aviparīto paccayabhāvo eva yathāvedanaṃ phassavavatthānaṃ, kāraṇaphalavisesena vā phalakāraṇavisesanicchayo hotīti ubhayatthāpi nicchayo vavatthānanti vutto. Kammādayoti kammāhārautuādayo apākaṭā semhapaṭikārena rogavūpasamato.

    ‘‘ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ ವಚನತೋತಿ ‘‘ಸಂಯೋಜನೀಯೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತಿ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ, ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೩-೫೪) ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಸಙ್ಖಾರಕಾರಣಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುನ ತಸ್ಸಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ಆಸವಸಮುದಯೋತಿ ವಚನತೋ’’ತಿ ಆಹ। ತಣ್ಹಾ ವಾ ಚತುರುಪಾದಾನಭೂತಾ ಕಾಮಭವದಿಟ್ಠಾಸವಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಪಾಕಟಾತಿ ಸುತ್ತದ್ವಯೇನಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಕಾರಣಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋತಿ ಹಿ ವಚನೇನ ಆದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದನಕಿಚ್ಚಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ತಣ್ಹಾಯ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಅವಿದ್ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿಕೇ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಕಾರಣಭಾವಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಅವಿದ್ದಸುಭಾವೋ ಸಙ್ಖಾರಕಾರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಾಭಾವತೋ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ। ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಸಾಧಾರಣಾನಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದೀನೀತಿ ಪುಞ್ಞಭವಾದಿಆದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಠಾನವಿರುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥಿತಾವಿರುದ್ಧೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದೀನಿ ಠಾನಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಾನವಿರುದ್ಧೋ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ನ ಇದಂ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಸಿಯಾ। ಭವಙ್ಗಮ್ಪಿ ಹಿ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ, ಜವನಂ ಜವನಸ್ಸಾತಿ, ನ ಚ ಸಿಪ್ಪಾದೀನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆದಿಠಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನ ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಕಮ್ಮಂ ರೂಪಸ್ಸ ನಮನರುಪ್ಪನವಿರೋಧಾ ಸಾರಮ್ಮಣಾನಾರಮ್ಮಣವಿರೋಧಾ ಚ ಸಭಾವವಿರುದ್ಧೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಖೀರಾದೀನಿ ದಧಿಆದೀನಂ ಮಧುರಮ್ಬಿಲರಸಾದಿಸಭಾವವಿರೋಧಾ। ಅವಿಜಾನನಕಿಚ್ಚೋ ಆಲೋಕೋ ವಿಜಾನನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ, ಅಮದನಕಿಚ್ಚಾ ಚ ಗುಳಾದಯೋ ಮದನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಆಸವಸ್ಸ।

    ‘‘Assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti vacanatoti ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo’’ti (saṃ. ni. 2.53-54) iminā suttena taṇhāya saṅkhārakāraṇabhāvassa vuttattāti attho. Puna tassāpi avijjā kāraṇanti dassanatthaṃ ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayoti vacanato’’ti āha. Taṇhā vā caturupādānabhūtā kāmabhavadiṭṭhāsavā ca saṅkhārassa kāraṇanti pākaṭāti suttadvayenapi avijjāya saṅkhārakāraṇabhāvameva dasseti. Assādānupassinoti hi vacanena ādīnavapaṭicchādanakiccā avijjā taṇhāya kāraṇanti dassitā hotīti. Yasmā avidvā, tasmā puññābhisaṅkhārādike abhisaṅkharotīti avijjāya saṅkhārakāraṇabhāvassa pākaṭattā aviddasubhāvo saṅkhārakāraṇabhāvena vutto khīṇāsavassa saṅkhārābhāvato asādhāraṇattā ca. Puññābhisaṅkhārādīnaṃ sādhāraṇāni vatthārammaṇādīnīti puññabhavādiādīnavapaṭicchādikā avijjā puññābhisaṅkhārādīnaṃ asādhāraṇaṃ kāraṇanti vā attho daṭṭhabbo. Ṭhānaviruddhoti atthitāviruddho. Keci pana ‘‘paṭisandhiādīni ṭhānānī’’ti vadanti, evaṃ sati purimacittaṃ pacchimacittassa ṭhānaviruddho paccayoti na idaṃ ekantikaṃ siyā. Bhavaṅgampi hi bhavaṅgassa anantarapaccayo, javanaṃ javanassāti, na ca sippādīnaṃ paṭisandhiādiṭhānaṃ atthīti na taṃ idha adhippetaṃ. Kammaṃ rūpassa namanaruppanavirodhā sārammaṇānārammaṇavirodhā ca sabhāvaviruddho paccayo, khīrādīni dadhiādīnaṃ madhurambilarasādisabhāvavirodhā. Avijānanakicco āloko vijānanakiccassa viññāṇassa, amadanakiccā ca guḷādayo madanakiccassa āsavassa.

    ಗೋಲೋಮಾವಿಲೋಮಾನಿ ದಬ್ಬಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ, ದಧಿಆದೀನಿ ಭೂತಿಣಕಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ಅವೀತಿ ರತ್ತಾ ಏಳಕಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ವಿಪಾಕಾಯೇವ ತೇ ಚ ನ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕಾಯಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತದವಿಪಾಕಾನಂ ಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ನ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದವಿಪಾಕತ್ತೇಪಿ ಸಾವಜ್ಜತಾಯ ತದವಿರುದ್ಧಾನಂ ತಂಸದಿಸಾನಞ್ಚ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಮೇವ ಪಚ್ಚಯೋ, ನ ಇತರೇಸನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗಸ್ಸ ನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ವಿರುದ್ಧೋ ಚಾವಿರುದ್ಧೋ ಚ, ಸದಿಸಾಸದಿಸೋ ತಥಾ। ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿದ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಇತಿ ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Golomāvilomāni dabbāya paccayo, dadhiādīni bhūtiṇakassa. Ettha ca avīti rattā eḷakā vuccanti. Vipākāyeva te ca na, tasmā dukkhavipākāyapi avijjāya tadavipākānaṃ puññāneñjābhisaṅkhārānaṃ paccayattaṃ na na yujjatīti attho. Tadavipākattepi sāvajjatāya tadaviruddhānaṃ taṃsadisānañca apuññābhisaṅkhārānameva paccayo, na itaresanti etassa pasaṅgassa nivāraṇatthaṃ ‘‘viruddho cāviruddho ca, sadisāsadiso tathā. Dhammānaṃ paccayo siddho’’ti vuttaṃ, tasmā tamatthaṃ pākaṭaṃ karonto ‘‘iti ayaṃ avijjā’’tiādimāha.

    ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಾಭೇಜ್ಜಮಣೀನಂ ವಿಯ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯವವತ್ಥಾನಂ ನಿಯತಿ, ನಿಯತಿಯಾ, ನಿಯತಿ ಏವ ವಾ ಸಙ್ಗತಿ ಸಮಾಗಮೋ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿ, ತಾಯ ಭಾವೇಸು ಪರಿಣತಾ ಮನುಸ್ಸದೇವವಿಹಙ್ಗಾದಿಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತಾ। ನಿಯತಿಯಾ ಸಙ್ಗತಿಯಾ ಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಣತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ಪತ್ತಾ ನಿಯತಿಸಙ್ಗತಿಭಾವಪರಿಣತಾತಿ ಚ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ। ಏತೇಹಿ ಚ ವಿಕಪ್ಪನೇಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯಾ’’ತಿಆದಿ।

    Acchejjasuttāvutābhejjamaṇīnaṃ viya pubbāpariyavavatthānaṃ niyati, niyatiyā, niyati eva vā saṅgati samāgamo niyatisaṅgati, tāya bhāvesu pariṇatā manussadevavihaṅgādibhāvaṃ pattā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā. Niyatiyā saṅgatiyā bhāvena ca pariṇatā nānappakārataṃ pattā niyatisaṅgatibhāvapariṇatāti ca atthaṃ vadanti. Etehi ca vikappanehi avijjā akusalaṃ cittaṃ katvā puññādīsu yattha katthaci pavattatīti imamatthaṃ dassento āha ‘‘so evaṃ avijjāyā’’tiādi.

    ಅಪರಿಣಾಯಕೋ ಬಾಲೋತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಪಟಿಪಾದಕಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾವಸಾನಂ ವಾ ಞಾಣಂ ಸಮವಿಸಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಯತೀತಿ ಪರಿಣಾಯಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನ ರಹಿತೋ ಅಪರಿಣಾಯಕೋ। ಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸಕಸುತ್ತಾದಿಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ, ಮಗ್ಗಞಾಣೇನೇವ ವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಪವರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಞತ್ವಾ, ತಂಜಾನನಾಯತ್ತತ್ತಾ ಪನ ಸೇಸಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಸಮಾನಕಾಲಮ್ಪಿ ತಂ ಪುರಿಮಕಾಲಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।

    Apariṇāyako bāloti arahattamaggasampaṭipādakakalyāṇamittarahitoti attho. Arahattamaggāvasānaṃ vā ñāṇaṃ samavisamaṃ dassetvā nibbānaṃ nayatīti pariṇāyakanti vuttaṃ, tena rahito apariṇāyako. Dhammaṃ ñatvāti sappurisūpanissayena catusaccappakāsakasuttādidhammaṃ ñatvā, maggañāṇeneva vā sabbadhammapavaraṃ nibbānaṃ ñatvā, taṃjānanāyattattā pana sesasaccābhisamayassa samānakālampi taṃ purimakālaṃ viya katvā vuttaṃ.

    ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ವಿಞ್ಞಾಣಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā

    ೨೨೭. ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ತಂಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಭವಿತುಂ ಅರಹತೀತಿ ‘‘ಬಾತ್ತಿಂಸ ಲೋಕಿಯವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಧಾತುಕಥಾಯಂ (ಧಾತು॰ ೪೬೬) ಪನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನಸಙ್ಗಹಿತಾಸಙ್ಗಹಿತಪದನಿದ್ದೇಸೇ –

    227. Yathāvuttasaṅkhārapaccayā uppajjamānaṃ taṃkammanibbattameva viññāṇaṃ bhavituṃ arahatīti ‘‘bāttiṃsa lokiyavipākaviññāṇāni saṅgahitāni hontī’’ti āha. Dhātukathāyaṃ (dhātu. 466) pana vippayuttenasaṅgahitāsaṅgahitapadaniddese –

    ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೇನ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾಯ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕತಿಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಹಿತಾ? ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಸಙ್ಖತಂ ಖನ್ಧತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಏಕಾದಸಹಾಯತನೇಹಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಕತಿಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ? ಚತೂಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಸತ್ತಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ –

    ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇena ye dhammā…pe… saḷāyatanapaccayā phassena, phassapaccayā vedanāya ye dhammā vippayuttā, te dhammā katihi khandhehi…pe… saṅgahitā? Te dhammā asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā ekena khandhena ekādasahāyatanehi ekādasahi dhātūhi saṅgahitā. Katihi asaṅgahitā? Catūhi khandhehi ekenāyatanena sattahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti –

    ವಚನತೋ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಫಸ್ಸವೇದನಾಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ। ಯದಿ ಹಿ ಏತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಫಸ್ಸವೇದನಾ ಸಪ್ಪದೇಸಾ ಸಿಯುಂ, ‘‘ವಿಪಾಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಸಙ್ಖಾರೋ ಅಕುಸಲಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ವುತ್ತೋತಿ ಸೋ ಏವ ಧಾತುಕಥಾಯಂ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಭವೋ ಪನ ಧಾತುಕಥಾಯಂ ಕಮ್ಮುಪಪತ್ತಿಭವವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ನ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಸೇನ ಗಹಿತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ‘‘ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ’’ತಿ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ ‘‘ಕಮ್ಮಭವೋ’’ತಿಆದಿನಾವ ನಯೇನ ಭವೋ ಉದ್ಧಟೋ। ವಿಪಾಕಞ್ಹೇತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಪಾಕತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ಸಾಧೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪನ ಸಾಧನತ್ಥಂ ‘‘ಉಪಚಿತಕಮ್ಮಾಭಾವೇ ವಿಪಾಕಾಭಾವತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ವಿಪಾಕಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Vacanato sabbaviññāṇaphassavedanāpariggaho kato. Yadi hi ettha viññāṇaphassavedanā sappadesā siyuṃ, ‘‘vipākā dhammā’’ti imassa viya vissajjanaṃ siyā, tasmā tattha abhidhammabhājanīyavasena saṅkhārapaccayā viññāṇādayo gahitāti veditabbā. Avijjāpaccayā saṅkhārā ca abhidhammabhājanīye catubhūmakakusalasaṅkhāro akusalasaṅkhāro ca vuttoti so eva dhātukathāyaṃ gahitoti daṭṭhabbo. Bhavo pana dhātukathāyaṃ kammupapattibhavavisesadassanatthaṃ na abhidhammabhājanīyavasena gahito. Evañca katvā tattha ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti anuddharitvā ‘‘kammabhavo’’tiādināva nayena bhavo uddhaṭo. Vipākañhetanti viññāṇassa vipākattā saṅkhārapaccayattaṃ sādheti, tassa pana sādhanatthaṃ ‘‘upacitakammābhāve vipākābhāvato’’ti vuttanti taṃ vivaranto ‘‘vipākañcā’’tiādimāha.

    ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಜವನಾವಸಾನೇತಿ ಜವನೇನ ತದಾರಮ್ಮಣನಿಯಮೇ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾನನ್ತರಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾನೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಿಹೇತುಕಜವನಾವಸಾನೇ ಚ ಕದಾಚಿ ಅಹೇತುಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಕಿಂ ವಾತಿ ‘‘ದಿರತ್ತತಿರತ್ತಾ’’ದೀಸು ವಿಯ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಮೇವ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ದಿರತ್ತತಿರತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾಮತ್ತೇನ ದಿರತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ‘‘ನಿರನ್ತರತಿರತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಾ’’ತಿ। ಇಧ ಪನ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ಸಕಿಂ ಏವ ಚ ಕದಾಚಿ ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಕಿಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ಸಕಿಂ ತದಾರಮ್ಮಣಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಗಣನಾಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಗಣನಾಯನ್ತಿ ವಿಪಾಕಕಥಾಯಂ ಬಲವರೂಪಾದಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಗಣನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತತ್ಥ ಹಿ ದ್ವೇವ ತದಾರಮ್ಮಣುಪ್ಪತ್ತಿವಾರಾ ಆಗತಾ। ಜವನವಿಸಯಾನುಭವನಞ್ಹಿ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಆಸನ್ನಭೇದೇ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾವಸಿಟ್ಠಾಯುಕೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನುರೂಪಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾತಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಪಾಯಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಕಾಮಾವಚರಾದಿಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಸುಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಅನುರೂಪಾ।

    Yebhuyyena lobhasampayuttajavanāvasāneti javanena tadārammaṇaniyame somanassasahagatānantaraṃ somanassasahagatatadārammaṇassa vuttattā somanassasahagatāneva sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Yasmā pana tihetukajavanāvasāne ca kadāci ahetukaṃ tadārammaṇaṃ hoti, tasmā ‘‘yebhuyyenā’’ti āha. Sakiṃ vāti ‘‘dirattatirattā’’dīsu viya veditabbaṃ. Dvikkhattumeva pana uppajjantīti vadanti. ‘‘Dirattatiratta’’nti ettha pana vā-saddassa abhāvā vacanasiliṭṭhatāmattena dirattaggahaṇaṃ katanti yujjati, ‘‘nirantaratirattadassanatthaṃ vā’’ti. Idha pana vā-saddo vikappanattho vuttoti sakiṃ eva ca kadāci pavattiṃ sandhāya ‘‘sakiṃ vā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva hi sakiṃ tadārammaṇappavattiyā vicāretabbataṃ dassento ‘‘cittappavattigaṇanāyaṃ panā’’tiādimāha. Tattha cittappavattigaṇanāyanti vipākakathāyaṃ balavarūpādike ārammaṇe vuttaṃ cittappavattigaṇanaṃ sandhāyāha. Tattha hi dveva tadārammaṇuppattivārā āgatā. Javanavisayānubhavanañhi tadārammaṇaṃ āsannabhede tasmiṃ visaye ekacittakkhaṇāvasiṭṭhāyuke na uppajjeyyāti adhippāyo. Anurūpāya paṭisandhiyāti akusalavipākassa apāyapaṭisandhi, kāmāvacarādikusalavipākānaṃ kāmarūpārūpasugatipaṭisandhiyo yathākammaṃ anurūpā.

    ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಥಾ ಮಹಾವಿಸಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಮೇವ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪವತ್ತಿಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಹೇತುಕದ್ವಯಾದೀನಂ ದ್ವಾರನಿಯಮಾನಿಯಮಾವಚನಂ ಭವಙ್ಗಭೂತಾನಂ ಸಯಮೇವ ದ್ವಾರತ್ತಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಭೂತಾನಞ್ಚ ಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಚ ದ್ವಾರೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ನಿಯತಂ ಅನಿಯತಂ ವಾ ದ್ವಾರಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ। ಏಕಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕೋ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಯಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ರೂಪಾವಚರಾನಂ ನಿಯತಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ರಸ್ಸಾತಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಬಾತ್ತಿಂಸವಿಧಸ್ಸ।

    Paṭisandhikathā mahāvisayāti katvā pavattimeva tāva dassento ‘‘pavattiyaṃ panā’’tiādimāha. Ahetukadvayādīnaṃ dvāraniyamāniyamāvacanaṃ bhavaṅgabhūtānaṃ sayameva dvārattā cutipaṭisandhibhūtānañca bhavaṅgasaṅkhātena aññena ca dvārena anuppattito niyataṃ aniyataṃ vā dvāraṃ etesanti vattuṃ asakkuṇeyyattā. Ekassa sattassa pavattarūpāvacaravipāko pathavīkasiṇādīsu yasmiṃ ārammaṇe pavatto, tato aññasmiṃ tassa pavatti natthīti rūpāvacarānaṃ niyatārammaṇatā vuttā. Tatrassāti pavattiyaṃ bāttiṃsavidhassa.

    ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪವತ್ತಿಆನುಭಾವತೋ ಏವ ಚಕ್ಖುಸೋತದ್ವಾರಭೇದೇನ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಭೇದಾಯತ್ತತ್ತಾ ವೀಥಿಭೇದೇನ ಚ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ದಸ್ಸನಂ ಸವನಂ ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತನಿಯಮೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಾನಮ್ಪಿ ಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪವತ್ತಿಆನುಭಾವೇನ ದಸ್ಸನಸವನಮತ್ತಸ್ಸೇವ, ನಾಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏವ ದಸ್ಸನಸವನಕಿಚ್ಚತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾರವೀಥಿಭೇದೇ ಚಿತ್ತನಿಯಮತೋ ಚಾ’’ತಿ। ಪಠಮಕುಸಲೇನ ಚೇ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಠಮಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಜನಕಂ ಅನುಬನ್ಧತಿ ನಾಮ, ದುತಿಯಕುಸಲಾದಿಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಜನಕಸದಿಸಂ ಅನುಬನ್ಧತಿ ನಾಮ, ಅಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಞ್ಚ ಕಾಮಾವಚರತಾಯ ಜನಕಸದಿಸನ್ತಿ।

    Indriyappavattiānubhāvato eva cakkhusotadvārabhedena, tassa ca viññāṇavīthibhedāyattattā vīthibhedena ca bhavitabbaṃ, tasmiñca sati ‘‘āvajjanānantaraṃ dassanaṃ savanaṃ vā tadanantaraṃ sampaṭicchana’’ntiādinā cittaniyamena bhavitabbaṃ. Tathā ca sati sampaṭicchanasantīraṇānampi bhāvo siddho hoti, na indriyappavattiānubhāvena dassanasavanamattasseva, nāpi indriyānaṃ eva dassanasavanakiccatāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘dvāravīthibhede cittaniyamato cā’’ti. Paṭhamakusalena ce tadārammaṇassa uppatti hoti, taṃ paṭhamakusalānantaraṃ uppajjamānaṃ janakaṃ anubandhati nāma, dutiyakusalādianantaraṃ uppajjamānaṃ janakasadisaṃ anubandhati nāma, akusalānantaraṃ uppajjamānañca kāmāvacaratāya janakasadisanti.

    ಏಕಾದಸ ತದಾರಮ್ಮಣಚಿತ್ತಾನಿ…ಪೇ॰… ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವತಾಯ ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಿ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ನಪ್ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಜವನೇ ಜವಿತೇ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ತಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನಾಲಮ್ಬನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇತಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರೇ ಧಮ್ಮೇ। ಇದಂ ಪನ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಂ ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ಪರಿತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣತಾಯ ಕಾಮಾವಚರಸದಿಸೇಸು ಚೇವ ತದಾರಮ್ಮಣಾನುಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಾ ಧಮ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಭಾವನಾಯ ಸಿದ್ಧಾ ಮಹಾಬಲಾ ಚಾತಿ ತತ್ಥ ಜವನೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಸಾನುಬನ್ಧನೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಸು ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭಾತಿ ಏತೇನೇವ ಸಿದ್ಧೇ ‘‘ಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧರಣಂ ಸಮ್ಮತ್ತಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಪಕ್ಖಾತಿ ಬಲವಭಾವೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅವತ್ಥುಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ।

    Ekādasa tadārammaṇacittāni…pe… tadārammaṇaṃ na gaṇhantīti tadārammaṇabhāvatāya ‘‘tadārammaṇa’’nti laddhanāmāni tadārammaṇabhāvaṃ na gaṇhanti, tadārammaṇabhāvena nappavattantīti attho. Atha vā nāmagottaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ tassa javanassa ārammaṇaṃ na gaṇhanti, nālambantīti attho. Rūpārūpadhammeti rūpārūpāvacare dhamme. Idaṃ pana vatvā ‘‘abhiññāñāṇaṃārabbhā’’ti visesanaṃ parittādiārammaṇatāya kāmāvacarasadisesu ceva tadārammaṇānuppattidassanatthaṃ. Micchattaniyatā dhammā maggo viya bhāvanāya siddhā mahābalā cāti tattha javanena pavattamānena sānubandhanena na bhavitabbanti tesu tadārammaṇaṃ paṭikkhittaṃ. Lokuttaradhammeārabbhāti eteneva siddhe ‘‘sammattaniyatadhammesū’’ti visuṃ uddharaṇaṃ sammattamicchattaniyatadhammānaṃ aññamaññapaṭipakkhāti balavabhāvena tadārammaṇassa avatthubhāvadassanatthaṃ.

    ಏವಂ ಪವತ್ತಿಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಪನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೇನ ಕತ್ಥಾತಿ ಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಕಸ್ಮಿಂ ಭವೇ। ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ತೇನ ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸಾ ಸಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ।

    Evaṃ pavattiyaṃ viññāṇappavattiṃ dassetvā paṭisandhiyaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ pana vutta’’ntiādimāha. Kena katthāti kena cittena kasmiṃ bhave. Ekūnavīsati paṭisandhiyo tena tena cittena pavattamānā paṭisandhikkhaṇe rūpārūpadhammāti tena tena cittena sā sā tattha tattha paṭisandhi hotīti vuttā. Tassāti cittassa.

    ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ಆಗತಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ। ಗೋಪಕಸೀವಲೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಹಿತಾರಕ್ಖೇ ಗೋಪಕಕುಲೇ ಜಾತೋ ಸೀವಲಿನಾಮಕೋ। ಕಮ್ಮಾದಿಅನುಸ್ಸರಣಬ್ಯಾಪಾರರಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಸಮ್ಮೂಳ್ಹಕಾಲಕಿರಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅಬ್ಯಾಪಾರೇನೇವ ಹಿ ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಾದಿಉಪಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಪಿಸಿಯಮಾನಾಯ ಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಠಮಂ ಕಾಯದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಂ ಭವಙ್ಗಂ ನಾವಟ್ಟೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಚಿನ್ತಿಯಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅತ್ಥಿತಾಯಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತಿ, ತದೇತಂ ಅಕಾರಣಂ ಭವಙ್ಗವಿಸಯತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚಿನ್ತಿಯಮಾನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅಞ್ಞಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಕಾಲೇ ಚ ಭವಙ್ಗಾವಟ್ಟನಸ್ಸೇವ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಇದಂ ಪನೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಸಿಯಾ – ‘‘ತಾನಿಸ್ಸ ತಮ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಓಲಮ್ಬನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋಲಮ್ಬನ್ತಿ ಅಭಿಪ್ಪಲಮ್ಬನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೪೮) ವಚನತೋ ತೀಸು ಜವನವಾರೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತೇಸ್ವೇವ ಕಮ್ಮಾದಿಉಪಟ್ಠಾನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಅನೇಕಜವನವಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಅಜ್ಝೋಲಮ್ಬನಂ ಅಭಿಪ್ಪಲಮ್ಬನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ। ತಸ್ಮಾ ಕಾಯದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಂ ಅನಾವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಮೇವ ಕಮ್ಮಾದಿಆಲಮ್ಬಣಂ ಪಠಮಂ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಟ್ಟೇತಿ, ತತೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ಬಲವತ್ತಾ ದುತಿಯವಾರೇ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಪವತ್ತತಿ, ತತೋ ಪುರಿಮಜವನವಾರಗಹಿತೇಸ್ವೇವ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ಕಮೇನ ಮನೋದ್ವಾರಜವನಂ ಜವಿತ್ವಾ ಮೂಲಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಆಗನ್ತುಕಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ, ತದಾರಮ್ಮಣಾಭಾವೇ ವಾ ಭವಙ್ಗಮೇವ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕಾಲಂ ಕರೋತೀತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತರೇನ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ, ತದಾರಮ್ಮಣಾಭಾವೇ ವಾ ಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತೇನೇವ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಚವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವಙ್ಗಮೇವ ಹಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಇಧ ‘‘ಭವಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಮನೋದ್ವಾರವಿಸಯೋ ಲಹುಕೋತಿ ಲಹುಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ…ಪೇ॰… ಲಹುಕೋ’’ತಿ। ಅರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹಿ ಮನೋದ್ವಾರಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ಲಹುಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ। ಬಲವತಿ ಚ ರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾಯದ್ವಾರಸ್ಸ ವಿಸಯೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರವಿಸಯೇ ಕಮ್ಮಾದಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಂ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನೇನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸಯಸ್ಸ ಲಹುಕತಾ ದೀಪಿತಾತಿ। ರೂಪಾನಂ ವಿಸಯಾಭಾವೇಪಿ ವಾ ‘‘ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಯೇಸಂ ವಿಸಯೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನ ಲಹುಕಮ್ಮಾದೀಸು ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಲಹುಗಹಣೀಯತಾ ವಿಸಯಸ್ಸ ಲಹುಕತಾ।

    Āgantvāti āgataṃ viya hutvā. Gopakasīvalīti rañño hitārakkhe gopakakule jāto sīvalināmako. Kammādianussaraṇabyāpārarahitattā ‘‘sammūḷhakālakiriyā’’ti vuttā. Abyāpāreneva hi tattha kammādiupaṭṭhānaṃ hotīti. ‘‘Pisiyamānāya makkhikāya paṭhamaṃ kāyadvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ nāvaṭṭeti attanā cintiyamānassa kassaci atthitāyā’’ti keci kāraṇaṃ vadanti, tadetaṃ akāraṇaṃ bhavaṅgavisayato aññassa cintiyamānassa abhāvā aññacittappavattakāle ca bhavaṅgāvaṭṭanasseva asambhavato. Idaṃ panettha kāraṇaṃ siyā – ‘‘tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambantī’’ti (ma. ni. 3.248) vacanato tīsu javanavāresu appavattesveva kammādiupaṭṭhānena bhavitabbaṃ. Anekajavanavārappavattiyā hi ajjholambanaṃ abhippalambanañca hotīti. Tasmā kāyadvārāvajjanaṃ anāvaṭṭetvā manodvārāvajjanameva kammādiālambaṇaṃ paṭhamaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti, tato phoṭṭhabbassa balavattā dutiyavāre kāyaviññāṇavīthi paccuppanne phoṭṭhabbe pavattati, tato purimajavanavāragahitesveva kammādīsu kamena manodvārajavanaṃ javitvā mūlabhavaṅgasaṅkhātaṃ āgantukabhavaṅgasaṅkhātaṃ vā tadārammaṇaṃ bhavaṅgaṃ otarati, tadārammaṇābhāve vā bhavaṅgameva. Etasmiṃ ṭhāne kālaṃ karotīti tadārammaṇānantarena cuticittena, tadārammaṇābhāve vā bhavaṅgasaṅkhāteneva cuticittena cavatīti attho. Bhavaṅgameva hi cuticittaṃ hutvā pavattatīti cuticittaṃ idha ‘‘bhavaṅga’’nti vuttanti. Manodvāravisayo lahukoti lahukapaccupaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘arūpadhammānaṃ…pe… lahuko’’ti. Arūpadhammassa hi manodvārassa visayo lahukapaccupaṭṭhānoti. Balavati ca rūpadhammassa kāyadvārassa visaye appavattitvā manodvāravisaye kammādimhi paṭhamaṃ cittappavattidassanena arūpadhammānaṃ visayassa lahukatā dīpitāti. Rūpānaṃ visayābhāvepi vā ‘‘arūpadhammāna’’nti vacanaṃ yesaṃ visayo atthi, taṃdassanatthamevāti daṭṭhabbaṃ. Tena lahukammādīsu cittappavattito lahugahaṇīyatā visayassa lahukatā.

    ಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಭೂಮಿಚಿತ್ತುಪಾದಾದಿವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಅನನ್ತೋ ಪಭೇದೋತಿ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತೋ’’ತಿ ಆಹ।

    Kammādīnaṃ bhūmicittupādādivasena vitthārato ananto pabhedoti ‘‘saṅkhepato’’ti āha.

    ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾದಿಕಿಲೇಸೇಸು ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನೇಸ್ವೇವ ಕಮ್ಮಾದಿನೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ, ತಞ್ಚಾರಬ್ಭ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಭವನ್ತರನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರತಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಕಿಲೇಸಬಲವಿನಾಮಿತ’’ನ್ತಿ। ಸನ್ತಾನೇ ಹಿ ವಿನಾಮಿತೇ ತದೇಕದೇಸಭೂತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಞ್ಚ ವಿನಾಮಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಏಕದೇಸವಿನಾಮಿತಭಾವೇನ ವಿನಾ ಸನ್ತಾನವಿನಾಮಿತತಾ ಅತ್ಥೀತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪನ ‘‘ದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿನಿನ್ನಾಯ ಚುತಿಯಾ ಪುರಿಮಜವನಾನಿ ಅಕುಸಲಾನಿ, ಇತರಾಯ ಚ ಕುಸಲಾನೀ’’ತಿ ನಿಚ್ಛಿನನ್ತಿ। ‘‘ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾದಗಧಿತಂ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸಾದಗಧಿತಂ ವಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಚೇ ಸಮಯೇ ಕಾಲಂ ಕರೋತಿ, ಠಾನಮೇತಂ ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಗತೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಗತಿಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ನಿರಯಂ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ವಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೫) ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಆಸನ್ನಂ ಅಕುಸಲಂ ದುಗ್ಗತಿಯಂ, ಕುಸಲಞ್ಚ ಸುಗತಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತೀತಿ।

    Avijjātaṇhādikilesesu anupacchinnesveva kammādino upaṭṭhānaṃ, tañcārabbha cittasantānassa bhavantaraninnapoṇapabbhāratā hotīti āha ‘‘anupacchinnakilesabalavināmita’’nti. Santāne hi vināmite tadekadesabhūtaṃ paṭisandhicittañca vināmitameva hoti, na ca ekadesavināmitabhāvena vinā santānavināmitatā atthīti. Sabbattha pana ‘‘duggatipaṭisandhininnāya cutiyā purimajavanāni akusalāni, itarāya ca kusalānī’’ti nicchinanti. ‘‘Nimittassādagadhitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati anubyañjanassādagadhitaṃ vā. Tasmiṃ ce samaye kālaṃ karoti, ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ upapajjeyya nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā’’ti (saṃ. ni. 4.235) vuttaṃ. Tasmā āsannaṃ akusalaṃ duggatiyaṃ, kusalañca sugatiyaṃ paṭisandhiyā upanissayo hotīti.

    ರಾಗಾದಿಹೇತುಭೂತಂ ಹೀನಮಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತಂ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಆಹ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪವಸೇನ ರಾಗಸ್ಸಪಿ ಹೇತು ಹೋತೀತಿ। ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಜನಕಕಮ್ಮಸಹಜಾತಾನಂ ವಾ ತಂಸದಿಸಾಸನ್ನಚುತಿಜವನಚೇತನಾಸಹಜಾತಾನಞ್ಚ ರಾಗಾದೀನಂ ಹೇತುಭಾವೋ ಏವ ಹೀನತಾ। ತಞ್ಹಿ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪಜನಕಕಮ್ಮಾನಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕಮ್ಮವಸೇನ ಅನಿಟ್ಠಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞಥಾ ಚ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕೋ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ನ ಹಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕೋ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೋ ಭವಿತುಮರಹತೀತಿ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಆಸನ್ನಕತಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸನ್ತತಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತಂಸದಿಸಞ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ತದೇವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆರಮ್ಮಣೂಪಟ್ಠಾಪಕಂ ತದೇವ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಉಪಚಾರಭೂತಾನಿ ವಿಯ ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ತಯಾ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಪಾದೇನ್ತಾನಿ ವಿಯ ಚ ಪವತ್ತಾನಿ ಚುತಿಆಸನ್ನಾನಿ ಜವನಾನಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಾನಿ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ‘‘ಕತತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೪೩೧) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತದಾ ಚ ತಂಸಮಾನವೀಥಿಯಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಮಾನಾನಿ ಕಥಂ ಕತೂಪಚಿತಾನಿ ಸಿಯುಂ, ನ ಚ ಅಸ್ಸಾದಿತಾನಿ ತದಾ, ನ ಚ ಲೋಕಿಯಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ ವಿಯ ಸಮಾನವೀಥಿಫಲಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।

    Rāgādihetubhūtaṃ hīnamārammaṇanti akusalavipākassa ārammaṇaṃ bhavituṃ yuttaṃ aniṭṭhārammaṇaṃ āha. Tampi hi saṅkappavasena rāgassapi hetu hotīti. Akusalavipākajanakakammasahajātānaṃ vā taṃsadisāsannacutijavanacetanāsahajātānañca rāgādīnaṃ hetubhāvo eva hīnatā. Tañhi pacchānutāpajanakakammānamārammaṇaṃ kammavasena aniṭṭhaṃ akusalavipākassa ārammaṇaṃ bhaveyya, aññathā ca iṭṭhārammaṇe pavattassa akusalakammassa vipāko kammanimittārammaṇo na bhaveyya. Na hi akusalavipāko iṭṭhārammaṇo bhavitumarahatīti. Pañcadvāre ca āpāthamāgacchantaṃ paccuppannaṃ kammanimittaṃ āsannakatakammārammaṇasantatiyaṃ uppannaṃ taṃsadisañca daṭṭhabbaṃ, aññathā tadeva paṭisandhiārammaṇūpaṭṭhāpakaṃ tadeva ca paṭisandhijanakaṃ bhaveyya, na ca paṭisandhiyā upacārabhūtāni viya ‘‘etasmiṃ tayā pavattitabba’’nti paṭisandhiyā ārammaṇaṃ anupādentāni viya ca pavattāni cutiāsannāni javanāni paṭisandhijanakāni bhaveyyuṃ. ‘‘Katattā upacitattā’’ti (dha. sa. 431) hi vuttaṃ. Tadā ca taṃsamānavīthiyaṃ viya pavattamānāni kathaṃ katūpacitāni siyuṃ, na ca assāditāni tadā, na ca lokiyāni lokuttarāni viya samānavīthiphalāni honti.

    ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ, ಪಚ್ಛಾ ವಾಸ್ಸ ತಂ ಕತಂ ಹೋತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯಂ, ಮರಣಕಾಲೇ ವಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮತ್ತಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾ, ತೇನ ಸೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ನಿರಯಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೩) –

    ‘‘Pubbe vāssa taṃ kataṃ hoti pāpakammaṃ dukkhavedanīyaṃ, pacchā vāssa taṃ kataṃ hoti pāpakammaṃ dukkhavedanīyaṃ, maraṇakāle vāssa hoti micchādiṭṭhi samattā samādinnā, tena so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjatī’’ti (ma. ni. 3.303) –

    ಆದಿನಾ ಸುತ್ತೇ ಮರಣಕಾಲೇ ಸಮತ್ತಾಯ ಸಮಾದಿನ್ನಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಸಹಜಾತಚೇತನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ದುಬ್ಬಲೇಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನೇಹಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ವಾ ಸಮತ್ತಾ ಹೋತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಾ। ವಕ್ಖತಿ ಚ –

    Ādinā sutte maraṇakāle samattāya samādinnāya micchādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiyā ca sahajātacetanāya paṭisandhidānaṃ vuttaṃ, na ca dubbalehi pañcadvārikajavanehi micchādiṭṭhi sammādiṭṭhi vā samattā hoti samādinnā. Vakkhati ca –

    ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಧಮ್ಮಪಟಿವಿಜಾನನಾದಿಚವನಪರಿಯೋಸಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇನೇವ ಹೋತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪೇತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕರಣೇ ಸಹಜವನಕಾನಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬೬)।

    ‘‘Sabbampi hetaṃ kusalākusaladhammapaṭivijānanādicavanapariyosānaṃ kiccaṃ manodvārikacitteneva hoti, na pañcadvārikenāti sabbassapetassa kiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittānī’’ti (vibha. aṭṭha. 766).

    ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀತಿ ‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧-೨) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಏಕಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ವಾ ಅಕುಸಲಂ ವಾ ನ ಪಟಿವಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬೬) ಚ ವುತ್ತಂ। ಯೇಸಂ ಪಟಿವಿಭಾವನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸುಖಂ ವಾ ದುಕ್ಖಂ ವಾ ಅನ್ವೇತಿ, ತೇಸಂ ಸಾ ಪವತ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಞ್ಚ ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ। ತದಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತರಂ ಪನ ಚವನಂ, ತದನನ್ತರಾ ಚ ಉಪಪತ್ತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಾ ಏವ ಹೋತಿ, ನ ಸಹಜವನಕವೀಥಿಚಿತ್ತೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಇಧ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕತದಾರಮ್ಮಣಾನನ್ತರಂ ಚುತಿ, ತದನನ್ತರಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಅವಸೇಸಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ ರೂಪಾದಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯೇವ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ, ಅವಸೇಸೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾಯುಕೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೯.೨೮) ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tattha hi ‘‘na kiñci dhammaṃ paṭivijānātīti ‘manopubbaṅgamā dhammā’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttaṃ ekampi kusalaṃ vā akusalaṃ vā na paṭivijānātī’’ti (vibha. aṭṭha. 766) ca vuttaṃ. Yesaṃ paṭivibhāvanappavattiyā sukhaṃ vā dukkhaṃ vā anveti, tesaṃ sā pavatti pañcadvāre paṭikkhittā, kusalākusalakammasamādānañca tādisamevāti. Tadārammaṇānantaraṃ pana cavanaṃ, tadanantarā ca upapatti manodvārikā eva hoti, na sahajavanakavīthicitte pariyāpannāti iminā adhippāyena idha pañcadvārikatadārammaṇānantaraṃ cuti, tadanantaraṃ paṭisandhi ca vuttāti daṭṭhabbaṃ. Tattha avasesapañcacittakkhaṇāyuke rūpādimhi uppannaṃ paṭisandhiṃ sandhāyeva ‘‘paccuppannārammaṇaṃ upapatticittaṃ paccuppannārammaṇassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti, avasesekacittakkhaṇāyuke ca uppannaṃ sandhāya ‘‘paccuppannārammaṇaṃ upapatticittaṃ atītārammaṇassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.19.28) vuttanti veditabbaṃ.

    ಸುದ್ಧಾಯ ವಾತಿ ಮಹಗ್ಗತಕಮ್ಮನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಯ ಜವನವೀಥಿಯಾ ತದಾರಮ್ಮಣರಹಿತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾ ಪನ ಜವನವೀಥಿ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ತಂ ವೀಥಿಂ ಮಹಗ್ಗತಾವಸಾನಂ ವದನ್ತಿ। ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ ಏಕಾದಸವಿಧಾ, ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ ಸತ್ತವಿಧಾ।

    Suddhāya vāti mahaggatakammanimittārammaṇāya javanavīthiyā tadārammaṇarahitāyāti attho. Sā pana javanavīthi mahaggatavipākassa upacāro viya daṭṭhabbā. Keci pana taṃ vīthiṃ mahaggatāvasānaṃ vadanti. Atītārammaṇā ekādasavidhā, navattabbārammaṇā sattavidhā.

    ಏತೇನಾನುಸಾರೇನ ಆರುಪ್ಪಚುತಿಯಾಪಿ ಅನನ್ತರಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧಮಹಗ್ಗತಸುಗತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಏವ ನಯೇ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಅವರುದ್ಧಾತಿ? ನ, ತತ್ಥ ರೂಪಾವಚರಚುತಿಅನನ್ತರಾಯ ಏವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಕಂ ವಾ ನಿಮಿತ್ತಂ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಂ ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛತಿ। ಚಕ್ಖುಸೋತಾನಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಕೇನ ರೂಪಾವಚರಚುತಿಯಾ ಏವ ಅನನ್ತರಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವುತ್ತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅಥಾಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಯೋಜನಾಯ ಅಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ತತ್ಥೇವ ಅವರುದ್ಧಾ, ಅರೂಪಾವಚರಚುತಿಅನನ್ತರಾ ಪನ ರೂಪಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿ ನತ್ಥಿ, ಅರೂಪಾವಚರೇ ಚ ಉಪರೂಪರಿಚುತಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಚತುತ್ಥಾರುಪ್ಪಚುತಿಯಾ ನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನತ್ಥಿ। ತೇನ ತತೋ ತತ್ಥೇವ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ ಕಾಮಾವಚರೇ ಚ ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಇತರಾಹಿ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅತೀತನವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ ಆರುಪ್ಪಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಅತೀತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ ಚ ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧರಣಂ ಕತಂ।

    Etenānusārena āruppacutiyāpi anantarā paṭisandhi veditabbāti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘pathavīkasiṇajjhānādivasena paṭiladdhamahaggatasugatiyaṃ ṭhitassā’’ti evamādike eva naye ayampi paṭisandhi avaruddhāti? Na, tattha rūpāvacaracutianantarāya eva paṭisandhiyā vuttattā. Tattha hi ‘‘pathavīkasiṇādikaṃ vā nimittaṃ mahaggatacittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Cakkhusotānaṃ vā’’tiādikena rūpāvacaracutiyā eva anantarā paṭisandhi vuttāti viññāyati. Athāpi yathāsambhavayojanāya ayampi paṭisandhi tattheva avaruddhā, arūpāvacaracutianantarā pana rūpāvacarapaṭisandhi natthi, arūpāvacare ca uparūparicutiyā heṭṭhimā heṭṭhimā paṭisandhīti catutthāruppacutiyā navattabbārammaṇā paṭisandhi natthi. Tena tato tattheva atītārammaṇā kāmāvacare ca atītapaccuppannārammaṇā paṭisandhi itarāhi ca yathāsambhavaṃ atītanavattabbārammaṇā āruppapaṭisandhi, atītapaccuppannārammaṇā ca kāmāvacarapaṭisandhi yojetabbāti imassa visesassa dassanatthaṃ visuṃ uddharaṇaṃ kataṃ.

    ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಏಕವಿಧಾಯ ಕಾಮಾವಚರಸುಗತಿಚುತಿಯಾ ದುವಿಧಾ ದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿ, ದುಗ್ಗತಿಚುತಿಯಾ ದುವಿಧಾ ಸುಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಕಾಮಾವಚರಸುಗತಿಚುತಿಯಾ ದ್ವಿಏಕದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕಾಮರೂಪಾರುಪ್ಪಾನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಸುಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿ, ರೂಪಾವಚರಚುತಿಯಾ ಚ ತಥೇವ ಪಞ್ಚವಿಧಾ, ದುವಿಧಾಯ ಆರುಪ್ಪಚುತಿಯಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾಮಾರುಪ್ಪಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧಾ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ದುಗ್ಗತಿಚುತಿಯಾ ಪನ ಏಕವಿಧಾಯ ದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿ ದುವಿಧಾ ನ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುಗ್ಗತಿಯಂ ಠಿತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾವುತ್ತಾ ಪನ –

    Evaṃ ārammaṇavasena ekavidhāya kāmāvacarasugaticutiyā duvidhā duggatipaṭisandhi, duggaticutiyā duvidhā sugatipaṭisandhi, kāmāvacarasugaticutiyā dviekadvippakārānaṃ kāmarūpāruppānaṃ vasena pañcavidhā sugatipaṭisandhi, rūpāvacaracutiyā ca tatheva pañcavidhā, duvidhāya āruppacutiyā paccekaṃ dvinnaṃ dvinnaṃ kāmāruppānaṃ vasena aṭṭhavidhā ca paṭisandhi dassitā, duggaticutiyā pana ekavidhāya duggatipaṭisandhi duvidhā na dassitā, taṃ dassetuṃ ‘‘duggatiyaṃ ṭhitassa panā’’tiādimāha. Yathāvuttā pana –

    ದ್ವಿದ್ವಿಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಾ ಚ, ಪಞ್ಚಾಟ್ಠದುವಿಧಾಪಿ ಚ।

    Dvidvipañcappakārā ca, pañcāṭṭhaduvidhāpi ca;

    ಚತುವೀಸತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ, ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ॥

    Catuvīsati sabbāpi, tā honti paṭisandhiyo.

    ‘‘ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೪೩೧, ೪೫೫, ೪೯೮) ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತಪ್ಪಕಾರೋತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

    ‘‘Kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā’’tiādinā (dha. sa. 431, 455, 498) nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo dassitappakāroti upanissayapaccayabhāvameva dassento ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha.

    ಆದಿನಾ ಸಹಾತಿಆದಿನಾ ವಿಮಿಸ್ಸವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಹ। ಓಮತೋ ದ್ವೇ ವಾ ತಯೋ ವಾ ದಸಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಹಿ ಅನೇಕೇ ಕಲಾಪಾ ಸಹ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಭಾವೇಪಿ ಹಿ ಅನೇಕಗಾವುತಪ್ಪಮಾಣೇ ಅನೇಕೇ ಕಲಾಪಾ ಸಹುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತಿಂಸತೋ ಅಧಿಕಾನೇವ ರೂಪಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಗನ್ಧರಸಾಹಾರಾನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಚಕ್ಖುಸೋತವತ್ಥುಸತ್ತಕಜೀವಿತಛಕ್ಕಭಾವೇಪಿ ತೇಸಂ ಬಹುತ್ತಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತತ್ಥಪಿ ಚಕ್ಖುಸೋತವತ್ಥುದಸಕಾನಂ ಜೀವಿತನವಕಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ದೇವಾನಂ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನಿ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ಪಞ್ಚ ಧಾತುಯೋ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ ಛ ಆಯತನಾನಿ ನವ ಧಾತುಯೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹವಸೇನ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯತನಧಾತುಯೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಕಥಾವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಚ ಘಾನಾಯತನಾದೀನಂ ವಿಯ ಗನ್ಧಾಯತನಾದೀನಞ್ಚ ತತ್ಥ ಭಾವೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ತತ್ಥ ಘಾನಾಯತನನ್ತಿ? ಆಮನ್ತಾ, ಅತ್ಥಿ ತತ್ಥ ಗನ್ಧಾಯತನನ್ತಿ? ನ ಹೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಕಥಾ॰ ೫೧೯), ನ ಚ ಅಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಾನಂ ಪಥವೀಧಾತುಆದೀನಂ ವಿಯ ಅಗನ್ಧರಸಾಯತನಾನಂ ಗನ್ಧರಸಾನಂ ತತ್ಥ ಭಾವೋ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಫುಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಪಥವೀಆದಿಸಭಾವಸ್ಸ ವಿಯ ಗನ್ಧರಸಭಾವವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಗನ್ಧರಸಸಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವಾ।

    Ādinā sahātiādinā vimissaviññāṇena saha. Omato dve vā tayo vā dasakā uppajjantīti gabbhaseyyakānaṃ vasena vuttaṃ. Aññattha hi aneke kalāpā saha uppajjanti. Brahmattabhāvepi hi anekagāvutappamāṇe aneke kalāpā sahuppajjantīti tiṃsato adhikāneva rūpāni honti gandharasāhārānaṃ paṭikkhittattā cakkhusotavatthusattakajīvitachakkabhāvepi tesaṃ bahuttā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tatthapi cakkhusotavatthudasakānaṃ jīvitanavakassa ca uppatti vuttā, pāḷiyaṃ pana ‘‘rūpadhātuyā upapattikkhaṇe ṭhapetvā asaññasattānaṃ devānaṃ pañcāyatanāni pātubhavanti, pañca dhātuyo pātubhavantī’’ti vuttaṃ, tathā ‘‘rūpadhātuyā cha āyatanāni nava dhātuyo’’ti sabbasaṅgahavasena tattha vijjamānāyatanadhātuyo dassetuṃ vuttaṃ. Kathāvatthumhi ca ghānāyatanādīnaṃ viya gandhāyatanādīnañca tattha bhāvo paṭikkhitto ‘‘atthi tattha ghānāyatananti? Āmantā, atthi tattha gandhāyatananti? Na hevaṃ vattabbe’’tiādinā (kathā. 519), na ca aphoṭṭhabbāyatanānaṃ pathavīdhātuādīnaṃ viya agandharasāyatanānaṃ gandharasānaṃ tattha bhāvo sakkā vattuṃ phusituṃ asakkuṇeyyatāvinimuttassa pathavīādisabhāvassa viya gandharasabhāvavinimuttassa gandharasasabhāvassa abhāvā.

    ಯದಿ ಚ ಘಾನಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಕಾರಣಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಯತನಾನೀತಿ ತೇನ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯುಂ, ಧಾತು-ಸದ್ದೋ ಪನ ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವವಾಚಕೋತಿ ಗನ್ಧಧಾತುರಸಧಾತೂತಿ ಅವಚನೇ ನತ್ಥಿ ಕಾರಣಂ, ಧಮ್ಮಭಾವೋ ಚ ತೇಸಂ ಏಕನ್ತೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಸಭಾವಧಾರಣಾದಿಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಆಯತನಭಾವೋ ಏಕನ್ತತೋ ಯಮಕೇ (ಯಮ॰ ೧. ಆಯತನಯಮಕ.೧೩) ವುತ್ತೋ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಆಯತನನ್ತಿ? ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಗನ್ಧರಸಾಯತನಭಾವಾಭಾವೇಪಿ ಕೋಚಿ ಆಯತನಸಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯದಿ ಚ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಭಾವತೋ ಅಞ್ಞೋ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಭಾವೋ ವಿಯ ಗನ್ಧರಸಭಾವತೋ ಅಞ್ಞೋ ತೇಸಂ ಕೋಚಿ ಸಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾಯತನೇ ಸಙ್ಗಹೋ। ಗನ್ಧರಸಭಾವೇ ಪನ ಆಯತನಭಾವೇ ಚ ಸತಿ ಗನ್ಧೋ ಚ ಸೋ ಆಯತನಞ್ಚ ಗನ್ಧಾಯತನಂ, ರಸೋ ಚ ಸೋ ಆಯತನಞ್ಚ ರಸಾಯತನನ್ತಿ ಇದಮಾಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಗನ್ಧರಸಾಯತನಭಾವೋ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ, ‘‘ತಯೋ ಆಹಾರಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೯೩) ಚ ವಚನತೋ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅವಿರೋಧೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ರೂಪಗಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮತಾ ನ ವಿಲೋಮಿತಾ ಹೋತೀತಿ।

    Yadi ca ghānasamphassādīnaṃ kāraṇabhāvo natthīti āyatanānīti tena vucceyyuṃ, dhātu-saddo pana nissattanijjīvavācakoti gandhadhāturasadhātūti avacane natthi kāraṇaṃ, dhammabhāvo ca tesaṃ ekantena icchitabbo sabhāvadhāraṇādilakkhaṇato aññassa abhāvā, dhammānañca āyatanabhāvo ekantato yamake (yama. 1. āyatanayamaka.13) vutto ‘‘dhammo āyatananti? Āmantā’’ti. Tasmā tesaṃ gandharasāyatanabhāvābhāvepi koci āyatanasabhāvo vattabbo. Yadi ca phoṭṭhabbabhāvato añño pathavīdhātuādibhāvo viya gandharasabhāvato añño tesaṃ koci sabhāvo siyā, tesaṃ dhammāyatane saṅgaho. Gandharasabhāve pana āyatanabhāve ca sati gandho ca so āyatanañca gandhāyatanaṃ, raso ca so āyatanañca rasāyatananti idamāpannamevāti gandharasāyatanabhāvo ca na sakkā nivāretuṃ, ‘‘tayo āhārā’’ti (vibha. 993) ca vacanato kabaḷīkārāhārassa tattha abhāvo viññāyati. Tasmā yathā pāḷiyā avirodho hoti, tathā rūpagaṇanā kātabbā. Evañhi dhammatā na vilomitā hotīti.

    ಜಾತಿಉಣ್ಣಾಯಾತಿ ಗಬ್ಭಂ ಫಾಲೇತ್ವಾ ಗಹಿತಉಣ್ಣಾಯಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಸಮ್ಭವಭೇದೋತಿ ಅತ್ಥಿತಾಭೇದೋ। ನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಾ ಕಿರ ನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಾತುರತಾಯ ಕಾಮಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ಗಬ್ಭಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ।

    Jātiuṇṇāyāti gabbhaṃ phāletvā gahitauṇṇāyātipi vadanti. Sambhavabhedoti atthitābhedo. Nijjhāmataṇhikā kira niccaṃ dukkhāturatāya kāmaṃ sevitvā gabbhaṃ na gaṇhanti.

    ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮೇಸು ತಾವ ಓಪಪಾತಿಕಯೋನಿಕೇಸೂತಿ ಓಪಪಾತಿಕಯೋನಿಕೇಹಿ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮೇ ನಿದ್ಧಾರೇತಿ। ‘‘ಸಂಸೇದಜೋಪಪಾತೀಸು ಅವಕಂಸತೋ ತಿಂಸಾ’’ತಿ ಏತಂ ವಿವರನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅವಕಂಸತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ಪನೇತಂ ಪಾಳಿಯಾ ನ ಸಮೇತಿ। ನ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಸಂಸೇದಜೋಪಪಾತಿಕಾನಂ ಅಘಾನಕಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೧೦೦೭) ಹಿ –

    Rūpībrahmesu tāva opapātikayonikesūti opapātikayonikehi rūpībrahme niddhāreti. ‘‘Saṃsedajopapātīsu avakaṃsato tiṃsā’’ti etaṃ vivaranto āha ‘‘avakaṃsato panā’’tiādi, taṃ panetaṃ pāḷiyā na sameti. Na hi pāḷiyaṃ kāmāvacarānaṃ saṃsedajopapātikānaṃ aghānakānaṃ upapatti vuttā. Dhammahadayavibhaṅge (vibha. 1007) hi –

    ‘‘ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಏಕಾದಸಾಯತನಾನಿ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ದಸಾಯತನಾನಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಅಪರಾನಿ ದಸಾಯತನಾನಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ನವಾಯತನಾನಿ, ಕಸ್ಸಚಿ ಸತ್ತಾಯತನಾನಿ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ –

    ‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni pātubhavanti, kassaci dasāyatanāni, kassaci aparāni dasāyatanāni, kassaci navāyatanāni, kassaci sattāyatanāni pātubhavantī’’ti –

    ವುತ್ತಂ, ನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾಯತನಾನಿ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ‘‘ದಸಾಯತನಾನಿ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಅಘಾನಕಉಪಪತ್ತಿಯಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ತಿಕ್ಖತ್ತುಞ್ಚ ‘‘ನವಾಯತನಾನಿ ಪಾತುಭವನ್ತೀ’’ತಿ, ನ ಚ ತಂ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಧಾತುಪಾತುಭಾವಾದಿಪಞ್ಹೇಸು ಯಮಕೇಪಿ ಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾನಂ ಸಹಚಾರಿತಾ ವುತ್ತಾತಿ।

    Vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘aṭṭhāyatanāni pātubhavantī’’ti. Tathā ‘‘dasāyatanāni pātubhavantī’’ti tikkhattuṃ vattabbaṃ siyā, aghānakaupapattiyā vijjamānāya tikkhattuñca ‘‘navāyatanāni pātubhavantī’’ti, na ca taṃ vuttaṃ. Evaṃ dhātupātubhāvādipañhesu yamakepi ghānajivhākāyānaṃ sahacāritā vuttāti.

    ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧೀನಂ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾನತಾ ಅಭೇದೋ, ಅಸಮಾನತಾ ಭೇದೋ। ನಯಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಅವುತ್ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ತಾವ ಅರೂಪಭೂಮೀಸುಯೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಾನಂ ಉಪಚಾರಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ದುಗ್ಗತಿಯಂ ಉಪಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಏಕಚ್ಚಸುಗತಿಚುತಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏಕಚ್ಚದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕಚ್ಚಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ – ನಾನತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀಸು ವುತ್ತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ವಿನಿಪಾತಿಕಾ ತಿಹೇತುಕಾದಿಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ, ತೇಸಂ ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ವಿನಿಪಾತಭಾವೇನ ದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸುಗತಿಚುತಿಯಾವ ಸಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹೋತಿ, ನ ಏಕಚ್ಚಸುಗತಿಚುತಿಯಾ ಏವಾತಿ ತಂನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಏಕಚ್ಚದುಗ್ಗತಿಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ಅಪಾಯಪಟಿಸನ್ಧಿ ಏವ ಹಿ ಏಕಚ್ಚಸುಗತಿಚುತಿಯಾ ಹೋತಿ, ನ ಸಬ್ಬಸುಗತಿಚುತಿಯಾ। ಅಥ ವಾ ದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧಿ ದುವಿಧಾ ಏಕಚ್ಚಸುಗತಿಚುತಿಯಾ ಅನನ್ತರಾ ದುಗ್ಗತಿಚುತಿಯಾ ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುರಿಮಂ ಏವ ಗಣ್ಹಿತುಂ ಆಹ ‘‘ಏಕಚ್ಚದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧೀ’’ತಿ। ಅಹೇತುಕಚುತಿಯಾ ಸಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ದುಹೇತುಕಾ ತಿಹೇತುಕಾ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಮಣ್ಡೂಕದೇವಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಿಯ ಹಿ ಅಹೇತುಕಚುತಿಯಾ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಪಿ ಹೋತೀತಿ।

    Cutipaṭisandhīnaṃ khandhādīhi aññamaññaṃ samānatā abhedo, asamānatā bhedo. Nayamukhamattaṃ dassetvā vuttaṃ avuttañca sabbaṃ saṅgaṇhitvā āha ‘‘ayaṃ tāva arūpabhūmīsuyeva nayo’’ti. Rūpārūpāvacarānaṃ upacārassa balavatāya tato cavitvā duggatiyaṃ upapatti natthīti ‘‘ekaccasugaticutiyā’’ti āha. Ekaccaduggatipaṭisandhīti ettha ekaccaggahaṇassa payojanaṃ maggitabbaṃ. Ayaṃ panetthādhippāyo siyā – nānattakāyanānattasaññīsu vuttā ekacce vinipātikā tihetukādipaṭisandhikā, tesaṃ taṃ paṭisandhiṃ vinipātabhāvena duggatipaṭisandhīti gahetvā sabbasugaticutiyāva sā paṭisandhi hoti, na ekaccasugaticutiyā evāti taṃnivattanatthaṃ ekaccaduggatiggahaṇaṃ kataṃ. Apāyapaṭisandhi eva hi ekaccasugaticutiyā hoti, na sabbasugaticutiyā. Atha vā duggatipaṭisandhi duvidhā ekaccasugaticutiyā anantarā duggaticutiyā cāti. Tattha pacchimaṃ vajjetvā purimaṃ eva gaṇhituṃ āha ‘‘ekaccaduggatipaṭisandhī’’ti. Ahetukacutiyā sahetukapaṭisandhīti duhetukā tihetukā ca yojetabbā. Maṇḍūkadevaputtādīnaṃ viya hi ahetukacutiyā tihetukapaṭisandhipi hotīti.

    ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಪರೀತತೋ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಏಕಚ್ಚಸುಗತಿಚುತಿಯಾ ಏಕಚ್ಚದುಗ್ಗತಿಪಟಿಸನ್ಧೀ’’ತಿಆದೀಸು ಭೇದವಿಸೇಸೇಸು ‘‘ಏಕಚ್ಚದುಗ್ಗತಿಚುತಿಯಾ ಏಕಚ್ಚಸುಗತಿಪಟಿಸನ್ಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಂ ಯಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಂ ತಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯುಜ್ಜಮಾನಮತ್ತಾಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ಭಾವತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಮಹಗ್ಗತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಮಹಗ್ಗತಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾತಿಆದೀಸು ಪನ ವಿಪರೀತಯೋಜನಾ ನ ಕಾತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಮಹಗ್ಗತಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಯ ಚುತಿಯಾ ಅರೂಪಭೂಮೀಸು ಅಮಹಗ್ಗತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಅತ್ಥಿ। ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾಯ ಅರೂಪಚುತಿಯಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಏತಸ್ಸ ವಿಪರಿಯಾಯೋ ಸಯಮೇವ ಯೋಜಿತೋ। ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಚುತಿಯಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ವಿಪರಿಯಾಯೋ ನತ್ಥಿ ಏವಾತಿ। ಭೇದವಿಸೇಸೋ ಏವ ಚ ಏವಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ದಸ್ಸಿತೋ, ಅಭೇದವಿಸೇಸೋ ಪನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಭೇದೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋಜನಾವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾಯ ಕಾಮಾವಚರಾಯ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಾಮಾವಚರಾ…ಪೇ॰… ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾಯ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ’’ತಿ, ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾಯ ಪನ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾ ಸಯಮೇವ ಯೋಜಿತಾ। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಸಕ್ಕಾ ಞಾತುನ್ತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಭೇದವಿಸೇಸೋ ನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ। ತತೋ ಹೇತುಂ ವಿನಾತಿ ತತ್ಥ ಹೇತುಂ ವಿನಾ।

    Tassa tassa viparītato ca yathāyogaṃ yojetabbanti ‘‘ekaccasugaticutiyā ekaccaduggatipaṭisandhī’’tiādīsu bhedavisesesu ‘‘ekaccaduggaticutiyā ekaccasugatipaṭisandhī’’tiādinā yaṃ yaṃ yujjati, taṃ taṃ yojetabbanti attho. Yujjamānamattāpekkhanavasena napuṃsakaniddeso kato, yojetabbanti vā bhāvattho daṭṭhabbo. Amahaggatabahiddhārammaṇāya mahaggataajjhattārammaṇātiādīsu pana viparītayojanā na kātabbā. Na hi mahaggataajjhattārammaṇāya cutiyā arūpabhūmīsu amahaggatabahiddhārammaṇā paṭisandhi atthi. Catukkhandhāya arūpacutiyā pañcakkhandhā kāmāvacarapaṭisandhīti etassa vipariyāyo sayameva yojito. Atītārammaṇacutiyā paccuppannārammaṇā paṭisandhīti etassa ca vipariyāyo natthi evāti. Bhedaviseso eva ca evaṃ vitthārena dassito, abhedaviseso pana ekekasmiṃ bhede tattha tattheva cutipaṭisandhiyojanāvasena yojetabbo ‘‘pañcakkhandhāya kāmāvacarāya pañcakkhandhā kāmāvacarā…pe… avitakkaavicārāya avitakkaavicārā’’ti, catukkhandhāya pana catukkhandhā sayameva yojitā. Eteneva nayena sakkā ñātunti pañcakkhandhādīsu abhedaviseso na dassitoti. Tato hetuṃ vināti tattha hetuṃ vinā.

    ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸನ್ಧೀನಂ ಬನ್ಧನಾನಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಾನಿ, ತೇಸಂ ಛೇದಕಾನಂ। ನಿರುದ್ಧೇಸು ಚಕ್ಖಾದೀಸೂತಿ ಅತಿಮನ್ದಭಾವೂಪಗಮನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತರಮ್ಪಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಚುತಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಮಕೇ ಚ (ಯಮ॰ ೧.ಆಯತನಯಮಕ.೧೨೦) –

    Aṅgapaccaṅgasandhīnaṃ bandhanāni aṅgapaccaṅgasandhibandhanāni, tesaṃ chedakānaṃ. Niruddhesu cakkhādīsūti atimandabhāvūpagamanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Pañcadvārikaviññāṇānantarampi hi pubbe cuti dassitā. Yamake ca (yama. 1.āyatanayamaka.120) –

    ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಮನಾಯತನಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ? ಆಮನ್ತಾ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಮನಾಯತನಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ? ಸಚಿತ್ತಕಾನಂ ಅಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಚವನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಮನಾಯತನಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನೋ ಚ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಚವನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಮನಾಯತನಞ್ಚ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಚಕ್ಖಾಯತನಞ್ಚ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ –

    ‘‘Yassa cakkhāyatanaṃ nirujjhati, tassa manāyatanaṃ nirujjhatīti? Āmantā. Yassa vā pana manāyatanaṃ nirujjhati, tassa cakkhāyatanaṃ nirujjhatīti? Sacittakānaṃ acakkhukānaṃ cavantānaṃ tesaṃ manāyatanaṃ nirujjhati, no ca tesaṃ cakkhāyatanaṃ nirujjhati. Sacakkhukānaṃ cavantānaṃ tesaṃ manāyatanañca nirujjhati, cakkhāyatanañca nirujjhatī’’ti –

    ಆದಿನಾ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಂ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋತಿ। ಲದ್ಧೋ ಅವಸೇಸೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಏತೇನಾತಿ ಲದ್ಧಾವಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಸಙ್ಖಾರೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಾದೀನವೇ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಾದಿವಿಸಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಏವ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಚ ಸನ್ತತಿಯಾ ಪರಿಣತತ್ತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾ ನಾಮೇತೀ’’ತಿ। ಸಹಜಾತಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಚುತಿಆಸನ್ನಜವನವಿಞ್ಞಾಣಸಹಜಾತಚೇತನಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಟ್ಠಾನೇ ಕಮ್ಮಾದಿವಿಸಯೇ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಖಿಪನ್ತಿ, ಖಿಪನ್ತಾ ವಿಯ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Ādinā cakkhāyatanādīnaṃ cuticittena saha nirodho vuttoti. Laddho avaseso avijjādiko viññāṇassa paccayo etenāti laddhāvasesapaccayo, saṅkhāro. Avijjāpaṭicchāditādīnave tasmiṃ kammādivisaye paṭisandhiviññāṇassa ārammaṇabhāvena uppattiṭṭhānabhūte taṇhāya appahīnattā eva purimuppannāya ca santatiyā pariṇatattā paṭisandhiṭṭhānābhimukhaṃ viññāṇaṃ ninnapoṇapabbhāraṃ hutvā pavattatīti āha ‘‘taṇhā nāmetī’’ti. Sahajātasaṅkhārāti cutiāsannajavanaviññāṇasahajātacetanā, sabbepi vā phassādayo. Tasmiṃ paṭisandhiṭṭhāne kammādivisaye viññāṇaṃ khipanti, khipantā viya tasmiṃ visaye paṭisandhivasena viññāṇapatiṭṭhānassa hetubhāvena pavattantīti attho.

    ತನ್ತಿ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿತದಾಸನ್ನವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಉಪನೀತೇಕತ್ತಂ। ತಣ್ಹಾಯ ನಾಮಿಯಮಾನಂ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತತೀತಿ ನಮನಖಿಪನಪುರಿಮನಿಸ್ಸಯಜಹನಾಪರನಿಸ್ಸಯಸ್ಸಾದನನಿಸ್ಸಯರಹಿತಪವತ್ತನಾನಿ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ತಸ್ಸೇವೇಕಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸನ್ತತಿವಸೇನಾತಿ ಚ ವದನ್ತೋ ‘‘ತದೇವಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾವತಿ ಸಂಸರತಿ ಅನಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೬) ಇದಞ್ಚ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸತಿ ಹಿ ನಾನತ್ತನಯೇ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಏಕತ್ತನಯೋ ಹೋತೀತಿ। ಓರಿಮತೀರರುಕ್ಖವಿನಿಬದ್ಧರಜ್ಜು ವಿಯ ಪುರಿಮಭವತ್ತಭಾವವಿನಿಬನ್ಧಂ ಕಮ್ಮಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಸ್ಸ ಮಾತಿಕಾತಿಕ್ಕಮನಿಚ್ಛಾ ವಿಯ ತಣ್ಹಾ, ಅತಿಕ್ಕಮನಪಯೋಗೋ ವಿಯ ಖಿಪನಕಸಙ್ಖಾರಾ। ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ಪರತೀರೇ ಪತಿಟ್ಠಹಮಾನೋ ಪರತೀರರುಕ್ಖವಿನಿಬದ್ಧಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಸ್ಸಾದಯಮಾನೋ ಅನಸ್ಸಾದಯಮಾನೋ ವಾ ಕೇವಲಂ ಪಥವಿಯಂ ಸಬಲಪಯೋಗೇಹೇವ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಭವನ್ತರತ್ತಭಾವವಿನಿಬದ್ಧಂ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಅಸ್ಸಾದಯಮಾನಂ ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ಅನಸ್ಸಾದಯಮಾನಂ ವಾ ಕೇವಲಂ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮೇಹೇವ ಪವತ್ತತಿ। ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದಯಮಾನನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಂ, ಪಟಿಲಭಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tanti taṃ viññāṇaṃ, cutipaṭisandhitadāsannaviññāṇānaṃ santativasena viññāṇanti upanītekattaṃ. Taṇhāya nāmiyamānaṃ…pe… pavattatīti namanakhipanapurimanissayajahanāparanissayassādananissayarahitapavattanāni santativasena tassevekassa viññāṇassa honti, na aññassāti dasseti. Santativasenāti ca vadanto ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati anañña’’nti (ma. ni. 1.396) idañca micchāgāhaṃ paṭikkhipati. Sati hi nānattanaye santativasena ekattanayo hotīti. Orimatīrarukkhavinibaddharajju viya purimabhavattabhāvavinibandhaṃ kammādiārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, puriso viya viññāṇaṃ, tassa mātikātikkamanicchā viya taṇhā, atikkamanapayogo viya khipanakasaṅkhārā. Yathā ca so puriso paratīre patiṭṭhahamāno paratīrarukkhavinibaddhaṃ kiñci assādayamāno anassādayamāno vā kevalaṃ pathaviyaṃ sabalapayogeheva patiṭṭhāti, evamidampi bhavantarattabhāvavinibaddhaṃ hadayavatthunissayaṃ pañcavokārabhave assādayamānaṃ catuvokārabhave anassādayamānaṃ vā kevalaṃ ārammaṇasampayuttakammeheva pavattati. Tattha assādayamānanti pāpuṇantaṃ, paṭilabhamānanti attho.

    ಭವನ್ತರಾದಿಪಟಿಸನ್ಧಾನತೋತಿ ಭವನ್ತರಸ್ಸ ಆದಿಸಮ್ಬನ್ಧನತೋ, ಭವನ್ತರಾದಯೋ ವಾ ಭವಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸನ್ತರಾ, ತೇಸಂ ಪಟಿಸನ್ಧಾನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ಕಮ್ಮಂ। ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಚುತಿಆಸನ್ನಜವನವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತಾ ಖಿಪನಕಸಙ್ಖಾರಾ।

    Bhavantarādipaṭisandhānatoti bhavantarassa ādisambandhanato, bhavantarādayo vā bhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsantarā, tesaṃ paṭisandhānatoti attho. Kammanti paṭisandhijanakaṃ kammaṃ. Saṅkhārāti cutiāsannajavanaviññāṇasahagatā khipanakasaṅkhārā.

    ಸದ್ದಾದಿಹೇತುಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಘೋಸೋ ಸದ್ದಹೇತುಕೋ, ಪದೀಪೋ ಪದೀಪನ್ತರಾದಿಹೇತುಕೋ, ಮುದ್ದಾ ಲಞ್ಛನಹೇತುಕಾ, ಛಾಯಾ ಆದಾಸಾದಿಗತಮುಖಾದಿಹೇತುಕಾ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸದ್ದಾದಿಪಚ್ಚಯದೇಸಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಸದ್ದಾದಿಹೇತುಕಾ ಹೋನ್ತಿ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಾವಾ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ಹೇತುದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂಹೇತುಕಂ ಹೋತಿ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಾವಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಇದಂ ಹೇತುದೇಸತೋ ಪುರಿಮಭವತೋ ಆಗತಂ ಪಟಿಘೋಸಾದಯೋ ವಿಯ ಸದ್ದಾದಿದೇಸತೋ, ನಾಪಿ ತತ್ಥ ಹೇತುನಾ ವಿನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸದ್ದಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಪಟಿಘೋಸಾದಯೋ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಪಚ್ಚಯದೇಸೇ ಸನ್ನಿಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಗನ್ತ್ವಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಭಾವಾ, ನಾಪಿ ಸದ್ದಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋತಿ ಬೀಜಙ್ಕುರಾದೀಸು ಸಬ್ಬಹೇತುಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇಧಾಪಿ ಹಿ ಹೇತುಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಏಕನ್ತಮೇಕತ್ತೇ ಸತಿ ನ ಮನುಸ್ಸಗತಿಕೋ ದೇವಗತಿಭೂತೋ ಸಿಯಾ, ಏಕನ್ತನಾನತ್ತೇ ನ ಕಮ್ಮವತೋ ಫಲಂ ಸಿಯಾ। ತತೋ ‘‘ರತ್ತಸ್ಸ ಬೀಜಂ, ರತ್ತಸ್ಸ ಫಲ’’ನ್ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಭೂತಪುಬ್ಬಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ರೋಹಿತಸ್ಸೋ ನಾಮ ಇಸೀ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೭) ವೋಹಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಸನ್ತಾನಬನ್ಧೇ ಸತಿ ಹೇತುಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ನ ಏಕನ್ತಮೇವ ಏಕತಾ ವಾ ನಾನತಾ ವಾ ಉಪಗನ್ತಬ್ಬಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಏಕನ್ತಏಕತಾಪಟಿಸೇಧೇನ ‘‘ಸಯಂಕತಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ನಿವಾರೇತಿ, ಏಕನ್ತನಾನತಾಪಟಿಸೇಧೇನ ‘‘ಪರಂಕತಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ, ಹೇತುಹೇತುಸಮುಪ್ಪನ್ನಭಾವವಚನೇನ ‘‘ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕಸನ್ತಾನೇ।

    Saddādihetukāti ettha paṭighoso saddahetuko, padīpo padīpantarādihetuko, muddā lañchanahetukā, chāyā ādāsādigatamukhādihetukā. Aññatra agantvā hontīti saddādipaccayadesaṃ agantvā saddādihetukā honti tato pubbe abhāvā, evamidampi paṭisandhiviññāṇaṃ na hetudesaṃ gantvā taṃhetukaṃ hoti tato pubbe abhāvā, tasmā na idaṃ hetudesato purimabhavato āgataṃ paṭighosādayo viya saddādidesato, nāpi tattha hetunā vinā uppannaṃ saddādīhi vinā paṭighosādayo viyāti attho. Atha vā aññatra agantvā hontīti pubbe paccayadese sannihitā hutvā tato aññatra gantvā tappaccayā na honti uppattito pubbe abhāvā, nāpi saddādipaccayā na honti, evamidampīti vuttanayena yojetabbaṃ. Esa nayoti bījaṅkurādīsu sabbahetuhetusamuppannesu yathāsambhavaṃ yojanā kātabbāti dasseti. Idhāpi hi hetuhetusamuppannaviññāṇānaṃ ekantamekatte sati na manussagatiko devagatibhūto siyā, ekantanānatte na kammavato phalaṃ siyā. Tato ‘‘rattassa bījaṃ, rattassa phala’’ntiādikassa viya ‘‘bhūtapubbāhaṃ, bhante, rohitasso nāma isī’’tiādikassa (saṃ. ni. 1.107) vohārassa lopo siyā, tasmā ettha santānabandhe sati hetuhetusamuppannesu na ekantameva ekatā vā nānatā vā upagantabbā. Ettha ca ekantaekatāpaṭisedhena ‘‘sayaṃkataṃ sukhaṃ dukkha’’nti imaṃ diṭṭhiṃ nivāreti, ekantanānatāpaṭisedhena ‘‘paraṃkataṃ sukhaṃ dukkha’’nti, hetuhetusamuppannabhāvavacanena ‘‘adhiccasamuppanna’’nti. Etthāti ekasantāne.

    ಚತುಮಧುರಅಲತ್ತಕರಸಾದಿಭಾವನಾ ಅಮ್ಬಮಾತುಲುಙ್ಗಾದಿಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ। ಏತ್ಥ ಬೀಜಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮವಾ ಸತ್ತೋ, ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಂ, ಬೀಜಸ್ಸ ಅಙ್ಕುರಾದಿಪ್ಪಬನ್ಧೋ ವಿಯ ಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪ್ಪಬನ್ಧೋ, ತತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಧುರಸ್ಸ ರತ್ತಕೇಸರಸ್ಸ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಬೀಜಸ್ಸ, ತತೋ ಏವ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರತೋ ಭಾವೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಕಾರಕಸ್ಸೇವ ಸತ್ತಸ್ಸ, ತಂಕಮ್ಮತೋ ಏವ ಚ ಫಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಬಾಲಸರೀರೇ ಕತಂ ವಿಜ್ಜಾಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಸಿಪ್ಪಸಿಕ್ಖನಂ ಓಸಧಪ್ಪಯೋಗೋ ಚ ನ ವುಡ್ಢಸರೀರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಥ ಚ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಜ್ಜಾಪಾಟವಂ ಸಿಪ್ಪಜಾನನಂ ಅನಾಮಯತಾ ಚ ವುಡ್ಢಸರೀರೇ ಹೋತಿ, ನ ಚ ತಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಹೋತಿ ತಂಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಏವ ವುಡ್ಢಸರೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ನ ಚ ಯಥಾಪಯುತ್ತೇನ ವಿಜ್ಜಾಪರಿಯಾಪುಣನಾದಿನಾ ವಿನಾ ಅಞ್ಞತೋ ಹೋತಿ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವತೋ। ಏವಮಿಧಾಪಿ ಸನ್ತಾನೇ ಯಂ ಫಲಂ, ಏತಂ ನಾಞ್ಞಸ್ಸ, ನ ಚ ಅಞ್ಞತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನ ಅಞ್ಞತೋತಿ ಏತೇನ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾಭಾವೇ ಫಲಾಭಾವಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಾಞ್ಞಪಚ್ಚಯನಿವಾರಣಂ ಕರೋತಿ।

    Catumadhuraalattakarasādibhāvanā ambamātuluṅgādibījānaṃ abhisaṅkhāro. Ettha bījaṃ viya kammavā satto, abhisaṅkhāro viya kammaṃ, bījassa aṅkurādippabandho viya sattassa paṭisandhiviññāṇādippabandho, tatthuppannassa madhurassa rattakesarassa vā phalassa vā tasseva bījassa, tato eva ca abhisaṅkhārato bhāvo viya kammakārakasseva sattassa, taṃkammato eva ca phalassa bhāvo veditabbo. Bālasarīre kataṃ vijjāpariyāpuṇanaṃ sippasikkhanaṃ osadhappayogo ca na vuḍḍhasarīraṃ gacchanti. Atha ca taṃnimittaṃ vijjāpāṭavaṃ sippajānanaṃ anāmayatā ca vuḍḍhasarīre hoti, na ca taṃ aññassa hoti taṃsantatipariyāpanne eva vuḍḍhasarīre uppajjanato, na ca yathāpayuttena vijjāpariyāpuṇanādinā vinā aññato hoti tadabhāve abhāvato. Evamidhāpi santāne yaṃ phalaṃ, etaṃ nāññassa, na ca aññatoti yojetabbaṃ. Na aññatoti etena ca saṅkhārābhāve phalābhāvameva dasseti, nāññapaccayanivāraṇaṃ karoti.

    ಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ವದಾಮಾತಿ ವಚನಸೇಸೋ। ತತ್ಥ ವಾ ಉಪಭುಞ್ಜಕೇ ಅಸತಿ ಸಿದ್ಧಾ ಭುಞ್ಜಕಸಮ್ಮುತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಫಲತೀತಿ ಸಮ್ಮುತಿ ಫಲತಿಸಮ್ಮುತಿ।

    Yampi vuttaṃ, tattha vadāmāti vacanaseso. Tattha vā upabhuñjake asati siddhā bhuñjakasammutīti sambandho. Phalatīti sammuti phalatisammuti.

    ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಾತುಭಾವೇ, ತತ್ಥ ಚ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಪರಿಹರಣೇ ಸತಿ ಸಿದ್ಧೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪವತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ। ಪಚ್ಛಾ ಚಾತಿ ವಿಪಚ್ಚನಪವತ್ತಿತೋ ಪಚ್ಛಾ ಚ। ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಾ ಕತತ್ತಾ ಚೇ ಪಚ್ಚಯಾ, ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಾನಮ್ಪಿ ಕತತ್ತಂ ಸಮಾನನ್ತಿ ತೇಸಮ್ಪಿ ಫಲಾವಹತಾ ಸಿಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಾನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಫಲಾವಹಾ’’ತಿ। ನ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ವಾತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತದೋಸೇವ ಪರಿಹರತಿ।

    Evaṃsantepīti asaṅkantipātubhāve, tattha ca yathāvuttadosapariharaṇe sati siddheti attho. Pavattito pubbeti kammāyūhanakkhaṇato pubbe. Pacchā cāti vipaccanapavattito pacchā ca. Avipakkavipākā katattā ce paccayā, vipakkavipākānampi katattaṃ samānanti tesampi phalāvahatā siyāti āsaṅkānivattanatthaṃ āha ‘‘na ca niccaṃ phalāvahā’’ti. Na vijjamānattā vā avijjamānattā vāti etena vijjamānattaṃ avijjamānattañca nissāya vuttadoseva pariharati.

    ತಸ್ಸಾ ಪಾಟಿಭೋಗಕಿರಿಯಾಯ, ಭಣ್ಡಕೀಣನಕಿರಿಯಾಯ, ಇಣಗಹಣಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ವಾ ಕರಣಮತ್ತಂ ತಂಕಿರಿಯಾಕರಣಮತ್ತಂ। ತದೇವ ತದತ್ಥನಿಯ್ಯಾತನೇ ಪಟಿಭಣ್ಡದಾನೇ ಇಣದಾನೇ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಫಲಿತನಿಯ್ಯಾತನಾದಿಫಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tassā pāṭibhogakiriyāya, bhaṇḍakīṇanakiriyāya, iṇagahaṇādikiriyāya vā karaṇamattaṃ taṃkiriyākaraṇamattaṃ. Tadeva tadatthaniyyātane paṭibhaṇḍadāne iṇadāne ca paccayo hoti, aphalitaniyyātanādiphalanti attho.

    ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ‘‘ತಿಹೇತುಕೋ ತಿಹೇತುಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾವ ಸಾಮಞ್ಞತೋ, ಪಿಣ್ಡವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಬಲವಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ದುಬ್ಬಲಞ್ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನಮೇವೇತಂ ಪಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾಯನ್ತಿ। ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಸಹ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚೇತನಾಭೇದೋತಿ ಏತ್ಥ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಾ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಾತಿ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಮೇತಂ। ಏಕಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ತಥೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ, ನೋ ಪವತ್ತೇತಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವನಿಯಮೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ, ನೋ ಪವತ್ತೇ। ಪವತ್ತೇ ಹಿ ಸತ್ತನ್ನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ತಥಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇಪಿ ಅನಿಟ್ಠಾ ರೂಪಾದಯೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ದೇವಾನಂ ಪನ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಪಾತುಭಾವಕಾಲೇ ಮಿಲಾತಮಾಲಾದೀನಂ ಅನಿಟ್ಠತಾ ಕಥಂ ನ ಸಿಯಾ।

    Avisesenāti ‘‘tihetuko tihetukassā’’tiādikaṃ bhedaṃ akatvāva sāmaññato, piṇḍavasenāti attho. Sabbattha upanissayapaccayo balavakammassa vasena yojetabbo. ‘‘Dubbalañhi upanissayapaccayo na hotī’’ti vakkhamānamevetaṃ paṭṭhānavaṇṇanāyanti. Avisesenāti sabbapuññābhisaṅkhāraṃ saha saṅgaṇhāti. Dvādasākusalacetanābhedoti ettha uddhaccasahagatā kasmā gahitāti vicāretabbametaṃ. Ekassa viññāṇassa tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ, no pavatteti ekasseva paccayabhāvaniyamo paṭisandhiyaṃ, no pavatte. Pavatte hi sattannampi paccayoti adhippāyo. ‘‘Tathā kāmāvacaradevalokepi aniṭṭhā rūpādayo natthī’’ti vuttaṃ, devānaṃ pana pubbanimittapātubhāvakāle milātamālādīnaṃ aniṭṭhatā kathaṃ na siyā.

    ಸ್ವೇವ ದ್ವೀಸು ಭವೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೂನತಿಂಸಚೇತನಾಭೇದಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಂ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಭಾವೇನ ಏಕತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ‘‘ಸ್ವೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತದೇಕದೇಸೋ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋವ ತೇರಸನ್ನಂ ನವನ್ನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏಕದೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಹಿ ಸಮುದಾಯೋ ವುತ್ತೋತಿ।

    Sveva dvīsu bhavesūti ettha ekūnatiṃsacetanābhedampi cittasaṅkhāraṃ cittasaṅkhārabhāvena ekattaṃ upanetvā ‘‘svevā’’ti vuttaṃ. Tadekadeso pana kāmāvacaracittasaṅkhārova terasannaṃ navannañca paccayo daṭṭhabbo. Ekadesapaccayabhāvena hi samudāyo vuttoti.

    ಯತ್ಥ ಚ ವಿತ್ಥಾರಪ್ಪಕಾಸನಂ ಕತಂ, ತತೋ ಭವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮುಖಮತ್ತಪ್ಪಕಾಸನಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ತೇನ ‘‘ದ್ವೀಸು ಭವೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತಿಯಜ್ಝಾನಭೂಮಿವಸೇನಾತಿ ಏತೇನ ಏಕತ್ತಕಾಯಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭೂಮಿ ಚ ಅಸಞ್ಞಾರುಪ್ಪವಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಕಾಮಾವಚರರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕೇಸು ಚುದ್ದಸನ್ನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪವತ್ತೇ ಚ, ಸತ್ತನ್ನಂ ಪವತ್ತೇ ಏವ। ಅಯಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವೋ।

    Yattha ca vitthārappakāsanaṃ kataṃ, tato bhavato paṭṭhāya mukhamattappakāsanaṃ kātukāmo āha ‘‘ādito paṭṭhāyā’’ti. Tena ‘‘dvīsu bhavesū’’tiādi vuttaṃ. Tatiyajjhānabhūmivasenāti etena ekattakāyaekattasaññīsāmaññena catutthajjhānabhūmi ca asaññāruppavajjā gahitāti veditabbā. Yathāsambhavanti ekavīsatiyā kāmāvacararūpāvacarakusalavipākesu cuddasannaṃ paṭisandhiyaṃ pavatte ca, sattannaṃ pavatte eva. Ayaṃ yathāsambhavo.

    ಚತುನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನನ್ತಿ ಭವಾದಯೋ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ಚತೂಸು ಅನ್ತೋಗಧಾನಂ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ತೀಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಚ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಅವಿಞ್ಞಾಣಕೇ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಹೇತುಕತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಮುಖಮತ್ತಪ್ಪಕಾಸನೇ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ದುಗ್ಗತಿಆದೀಸು ಪವತ್ತಿಯಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾದಿವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಭವೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Catunnaṃviññāṇānanti bhavādayo apekkhitvā vuttaṃ, catūsu antogadhānaṃ pana tiṇṇaṃ viññāṇānaṃ tīsu viññāṇaṭṭhitīsu ca paccayabhāvo yojetabbo, aviññāṇake sattāvāse saṅkhārapaccayā viññāṇe avijjamānepi tassa saṅkhārahetukattaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Etasmiñca mukhamattappakāsane puññābhisaṅkhārādīnaṃ duggatiādīsu pavattiyaṃ kusalavipākādiviññāṇānaṃ paccayabhāvo bhavesu vuttanayeneva viññāyatīti na vuttoti veditabbo.

    ವಿಞ್ಞಾಣಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನಾಮರೂಪಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā

    ೨೨೮. ಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ನಾಮರೂಪದೇಸನಾವಿಸೇಸೋ ದೇಸನಾಭೇದೋ। ತಯೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತಂ ಯದಿಪಿ ಪಾಳಿಯಂ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    228. Suttantābhidhammesu nāmarūpadesanāviseso desanābhedo. Tayo khandhāti etaṃ yadipi pāḷiyaṃ natthi, atthato pana vuttameva hotīti katvā vuttanti veditabbaṃ.

    ಅಣ್ಡಜಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಕಾನನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸನ್ತತಿಸೀಸಾನೀತಿ ಕಲಾಪಸನ್ತಾನಮೂಲಾನಿ। ಯದಿಪಿ ವಿಕಾರರೂಪಾನಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ನ ಸನ್ತಿ, ಲಕ್ಖಣಪರಿಚ್ಛೇದರೂಪಾನಿ ಪನ ಸನ್ತೀತಿ ತಾನಿ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ವಿವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರೂಪರೂಪತೋ’’ತಿ।

    Aṇḍajānañca abhāvakānanti yojetabbaṃ. Santatisīsānīti kalāpasantānamūlāni. Yadipi vikārarūpāni paṭisandhikkhaṇe na santi, lakkhaṇaparicchedarūpāni pana santīti tāni aparinipphannāni paramatthato vivajjento āha ‘‘rūparūpato’’ti.

    ಕಾಮಭವೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸೇಸಓಪಪಾತಿಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕಾಮಭವೇ ‘‘ಓಪಪಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ನ ಸನ್ತಿ, ಯೇನ ಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಸಾತ್ಥಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಅಣ್ಡಜಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕೇಹಿ ಪನ ಓಪಪಾತಿಕಸಂಸೇದಜಾ ಸೇಸಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದಿಕೇಹಿ ಓಪಪಾತಿಕೇಹಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಸೇಸೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸೇಸಓಪಪಾತಿಕಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತೇ ಪನ ಅರೂಪಿನೋಪಿ ಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಕಾಮಭವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ಪನ ನಾಮರೂಪಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ರೂಪಮಿಸ್ಸಕವಿಞ್ಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಗಣನಾತೋ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Kāmabhave pana yasmā sesaopapātikānanti ettha kiñcāpi kāmabhave ‘‘opapātikā’’ti vuttā na santi, yena sesaggahaṇaṃ sātthakaṃ bhaveyya, aṇḍajagabbhaseyyakehi pana opapātikasaṃsedajā sesā hontīti sesaggahaṇaṃ katanti veditabbaṃ. Atha vā brahmakāyikādikehi opapātikehi vuttehi sese sandhāya ‘‘sesaopapātikāna’’nti āha. Te pana arūpinopi santīti ‘‘kāmabhave’’ti vuttaṃ, aparipuṇṇāyatanānaṃ pana nāmarūpaṃ yathāsambhavaṃ rūpamissakaviññāṇaniddese vuttanayena sakkā dhammagaṇanāto viññātunti na vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ಅವಕಂಸತೋ ದ್ವೇ ಅಟ್ಠಕಾನೇವ ಉತುಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಸದ್ದಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಉಕ್ಕಂಸತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ನವಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪುಬ್ಬೇತಿ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇತಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಏಕೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧೇವ ವಾ ವುತ್ತಂ ಸನ್ತತಿದ್ವಯಾದಿಕಂ ಸತ್ತಕಪರಿಯೋಸಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸತ್ತತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ, ತಂ ಪನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಏಕೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಿನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನ’’ನ್ತಿ। ಚತುದ್ದಿಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಂಸಟ್ಠಸೀಸಾ ಮೂಲೇನ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ವವತ್ಥಾಪಿತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ಭಿನ್ನವಾಹನಿಕಾ ವಿಯ।

    Avakaṃsato dve aṭṭhakāneva utucittasamuṭṭhānāni hontīti sasaddakālaṃ sandhāya ‘‘ukkaṃsato dvinnaṃ navakāna’’nti vuttaṃ. Pubbeti khandhavibhaṅgeti vadanti. Tattha hi ‘‘ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjamāna’’nti vuttaṃ. Idheva vā vuttaṃ santatidvayādikaṃ sattakapariyosānaṃ sandhāyāha ‘‘pubbe vuttaṃ kammasamuṭṭhānaṃ sattatividha’’nti, taṃ panuppajjamānaṃ ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjatīti iminādhippāyena vuttaṃ ‘‘ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjamāna’’nti. Catuddisā vavatthāpitāti aññamaññasaṃsaṭṭhasīsā mūlena catūsu disāsu vavatthāpitā aññamaññaṃ āliṅgetvā ṭhitā bhinnavāhanikā viya.

    ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಚ ಪವತ್ತಿಯನ್ತಿ ರೂಪಾಜನಕಕಮ್ಮಜಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲಂ ಸಹಜಾತವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತದಾ ಹಿ ತತೋ ನಾಮಮೇವ ಹೋತೀತಿ, ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಸದಾಪಿ ಉಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಚ ರೂಪಂ ಉಪತ್ಥದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ। ಅಸಞ್ಞೇಸೂತಿಆದಿ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಚ ಪವತ್ತಿಯನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಾದಿಜನಕಕಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞೇನ ರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಂ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲಂ ಭವಙ್ಗಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲತೋ ಅಞ್ಞಕಾಲಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ। ಭವಙ್ಗಾದಿಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಹಿ ತಂಜನಕೇನೇವ ಕಮ್ಮುನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ರೂಪಂ, ಸೋ ಚ ವಿಪಾಕೋ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಸಹಜಾತವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾನಪೇಕ್ಖಮ್ಪಿ ಹಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಕಮ್ಮೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ರೂಪಂ ನಾಮಞ್ಚ ನ ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಾನಪೇಕ್ಖಂ ಹೋತೀತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪವತ್ತೇ ಚ। ಸಹಜಾತವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ, ಕಮ್ಮವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಚ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಾಮರೂಪ-ಸದ್ದೋ ಅತ್ತನೋ ಏಕದೇಸೇನ ನಾಮ-ಸದ್ದೇನ ನಾಮ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸರೂಪೋ, ರೂಪ-ಸದ್ದೇನ ಚ ರೂಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸರೂಪಾನಂ ಏಕಸೇಸೋ’’ತಿ ನಾಮರೂಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಠಾನಂ ಇತರೇಸಞ್ಚ ನಾಮರೂಪ-ಸದ್ದಾನಂ ಅದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Pañcavokārabhave ca pavattiyanti rūpājanakakammajaṃ pañcaviññāṇappavattikālaṃ sahajātaviññāṇapaccayañca sandhāyāha. Tadā hi tato nāmameva hotīti, kammaviññāṇapaccayā pana sadāpi ubhayaṃ hotīti sakkā vattuṃ, pacchājātaviññāṇapaccayā ca rūpaṃ upatthaddhaṃ hotīti. Asaññesūtiādi kammaviññāṇapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ, pañcavokārabhave ca pavattiyanti bhavaṅgādijanakakammato aññena rūpuppattikālaṃ nirodhasamāpattikālaṃ bhavaṅgādiuppattikālato aññakālañca sandhāya vuttanti yuttaṃ. Bhavaṅgādiuppattikāle hi taṃjanakeneva kammunā uppajjamānaṃ rūpaṃ, so ca vipāko kammaviññāṇapaccayo hotīti sakkā vattuṃ. Sahajātaviññāṇapaccayānapekkhampi hi pavattiyaṃ kammena pavattamānaṃ rūpaṃ nāmañca na kammaviññāṇānapekkhaṃ hotīti. Sabbatthāti paṭisandhiyaṃ pavatte ca. Sahajātaviññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, kammaviññāṇapaccayā ca nāmarūpañca yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Nāmañcarūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti ettha nāmarūpa-saddo attano ekadesena nāma-saddena nāma-saddassa sarūpo, rūpa-saddena ca rūpa-saddassa, tasmā ‘‘sarūpānaṃ ekaseso’’ti nāmarūpa-saddassa ṭhānaṃ itaresañca nāmarūpa-saddānaṃ adassanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ವಿಪಾಕತೋ ಅಞ್ಞಂ ಅವಿಪಾಕಂ। ಯತೋ ದ್ವಿಧಾ ಮತಂ, ತತೋ ಯುತ್ತಮೇವ ಇದನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕುಸಲಾದಿಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಕುಸಲಕಿರಿಯಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ವಿಯ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇಪಿ ವಿಪಾಕಾಜನಕಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಪನ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಭಯಞ್ಚ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ತಾದಿಸವಿಪಾಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣವಜ್ಜನತ್ಥಂ ‘‘ಕುಸಲಾದಿಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Vipākato aññaṃ avipākaṃ. Yato dvidhā mataṃ, tato yuttameva idanti yojetabbaṃ. Kusalādicittakkhaṇeti ādi-saddena akusalakiriyacittakkhaṇe viya vipākacittakkhaṇepi vipākājanakakammasamuṭṭhānaṃ saṅgahitanti veditabbaṃ. Vipākacittakkhaṇe pana abhisaṅkhāraviññāṇapaccayā pubbe vuttanayena ubhayañca upalabbhatīti tādisavipākacittakkhaṇavajjanatthaṃ ‘‘kusalādicittakkhaṇe’’ti vuttaṃ.

    ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ರೂಪಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪನ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಯಂ ಹೋತಿ, ಅಸತಿ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನಿದಾನಂ ಹೇತು ಪಭವೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣೂಪನಿಸಂ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವುತ್ತಾ। ವನಪತ್ಥಪರಿಯಾಯೇ ಚ ವನಸಣ್ಡಗಾಮನಿಗಮನಗರಜನಪದಪುಗ್ಗಲೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೋ, ತತೋ ಚ ಚೀವರಾದೀನಂ ಜೀವಿತಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ ಕಸಿರೇನ ಚ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನ ಚ ಸಮುದಾಗಮನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ವನಸಣ್ಡಾದಯೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಭಾವಂ ಇರಿಯಾಪಥಾನಂ ಚೀವರಾದಿಸಮುದಾಗಮನಸ್ಸ ಚ ಭಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿನಾ ಅಭಾವೋ ಏವ ಚ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಾಮಸ್ಸ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಪಟಿಸನ್ಧಿಆದಿಕಾಲೇ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋವ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ರೂಪಸ್ಸೇವ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯತೋ ಏಕಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಸಸಂಸಯಸ್ಸ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ತಂಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೇ ನಾಮಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ।

    Suttantikapariyāyenāti paṭṭhāne rūpānaṃ upanissayapaccayassa avuttattā vuttaṃ, suttante pana ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, asati ca na hoti, so tassa upanissayo nidānaṃ hetu pabhavo’’ti katvā ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpa’’nti rūpassa ca viññāṇūpanissayatā vuttā. Vanapatthapariyāye ca vanasaṇḍagāmanigamanagarajanapadapuggalūpanissayo iriyāpathavihāro, tato ca cīvarādīnaṃ jīvitaparikkhārānaṃ kasirena ca appakasirena ca samudāgamanaṃ vuttaṃ, na ca vanasaṇḍādayo ārammaṇūpanissayādibhāvaṃ iriyāpathānaṃ cīvarādisamudāgamanassa ca bhajanti, tasmā vinā abhāvo eva ca suttantapariyāyato upanissayabhāvo daṭṭhabbo. Nāmassa abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kammārammaṇapaṭisandhiādikāle ārammaṇapaccayova hotīti vattabbameva natthīti rūpasseva suttantikapariyāyato ekadhā paccayabhāvo vutto. Sasaṃsayassa hi rūpassa taṃpaccayo hotīti vutte nāmassa hotīti vattabbameva natthīti.

    ಪವತ್ತಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಅಪಾಕಟಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಥಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ಸುತ್ತತೋ ನಾಮಂ, ಯುತ್ತಿತೋ ರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ಯುತ್ತಿತೋ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಸುತ್ತೇನ ತಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವಾತಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಿಯ। ಯಸ್ಮಾ ನಾಮರೂಪಮೇವ ಪವತ್ತಮಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತದೇವ ವದನ್ತೇನ ಅನುತ್ತರಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತಂ। ಸುಞ್ಞತಾಪಕಾಸನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಾಮರೂಪಮತ್ತತಾವಚನೇನೇವ ವಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಮತ್ತತಾ ವುತ್ತಾ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಚ ತಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ, ತಸ್ಸ ಚ ನಿರೋಧೋ, ನಿರೋಧಗಾಮೀ ಚ ಮಗ್ಗೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇತುನಿರೋಧಾ, ಅನಿರುಜ್ಝನಕಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವಾ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಚ ಉಪಾಯೇನ ವಿನಾ ಅನಧಿಗನ್ತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Pavattassa pākaṭattā apākaṭaṃ paṭisandhiṃ gahetvā pucchati ‘‘kathaṃ paneta’’ntiādinā. Suttato nāmaṃ, yuttito rūpaṃ viññāṇapaccayā hotīti jānitabbaṃ. Yuttito sādhetvā suttena taṃ daḷhaṃ karonto ‘‘kammasamuṭṭhānassapi hī’’tiādimāha. Cittasamuṭṭhānassevāti cittasamuṭṭhānassa viya. Yasmā nāmarūpameva pavattamānaṃ dissati, tasmā tadeva vadantena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ. Suññatāpakāsanañhi dhammacakkappavattananti adhippāyo. Nāmarūpamattatāvacaneneva vā pavattiyā dukkhasaccamattatā vuttā, dukkhasaccappakāsanena ca tassa samudayo, tassa ca nirodho, nirodhagāmī ca maggo pakāsito eva hoti. Ahetukassa dukkhassa hetunirodhā, anirujjhanakassa ca abhāvā, nirodhassa ca upāyena vinā anadhigantabbattāti catusaccappakāsanaṃ dhammacakkappavattanaṃ yojetabbaṃ.

    ನಾಮರೂಪಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಳಾಯತನಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā

    ೨೨೯. ನಿಯಮತೋತಿ ಚ ಇದಂ ಚತುನ್ನಂ ಭೂತಾನಂ, ಛನ್ನಂ ವತ್ಥೂನಂ, ಜೀವಿತಸ್ಸ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯಾದಿನಾ ಏಕನ್ತೇನ ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಾಯತನಾದೀನಂ ಪನ ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಾನುಪಾಲನಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಗ್ಗಹಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಆರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಾದಿಭಾವೋ ಚ ತೇಸಂ ನ ಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಮೇವ, ನ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಯ ಏಕಪ್ಪಕಾರೇನೇವಾತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ। ನಿಯಮತೋ…ಪೇ॰… ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಏವನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ರೂಪಾಯತನಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿಪಿ ಛಟ್ಠಾಯತನಸಳಾಯತನ-ಸದ್ದಾನಂ ಸದ್ದತೋ ಸರೂಪತಾ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸಳಾಯತನೇಕದೇಸೋವ ಛಟ್ಠಾಯತನನ್ತಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥತೋಪಿ ಹಿ ಸರೂಪಾನಂ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ‘‘ವಙ್ಕೋ ಚ ಕುಟಿಲೋ ಚ ಕುಟಿಲಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಏಕದೇಸಸರೂಪಾನಞ್ಚ ಏಕಸೇಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ।

    229. Niyamatoti ca idaṃ catunnaṃ bhūtānaṃ, channaṃ vatthūnaṃ, jīvitassa ca yathāsambhavaṃ sahajātanissayapurejātaindriyādinā ekantena saḷāyatanassa pavattamānassa paccayabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpāyatanādīnaṃ pana sahajātanissayānupālanabhāvo natthīti aggahaṇaṃ veditabbaṃ. Ārammaṇārammaṇapurejātādibhāvo ca tesaṃ na santatipariyāpannānameva, na ca cakkhādīnaṃ viya ekappakārenevāti aniyamato paccayabhāvo. Niyamato…pe… jīvitindriyanti evanti ettha evaṃ-saddena vā rūpāyatanādīnampi saṅgaho veditabbo. Chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ettha yadipi chaṭṭhāyatanasaḷāyatana-saddānaṃ saddato sarūpatā natthi, atthato pana saḷāyatanekadesova chaṭṭhāyatananti ekadesasarūpatā atthīti ekadesasarūpekaseso katoti veditabbo. Atthatopi hi sarūpānaṃ ekadesasarūpekasesaṃ icchanti ‘‘vaṅko ca kuṭilo ca kuṭilā’’ti, tasmā atthato ekadesasarūpānañca ekasesena bhavitabbanti.

    ಅಥ ವಾ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಮನಾಯತನಞ್ಚ ಛಟ್ಠಾಯತನನ್ತಿ ವಾ, ಮನಾಯತನನ್ತಿ ವಾ, ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಛಟ್ಠಾಯತನನ್ತಿ ವಾ, ಮನಾಯತನಞ್ಚ ಮನಾಯತನಞ್ಚ ಮನಾಯತನನ್ತಿ ವಾ ಏಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಚಕ್ಖಾದೀಹಿ ಸಹ ‘‘ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಮೇವ ಏಕಸೇಸಂ ನಾಮಮತ್ತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ, ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಚ ಮನಾಯತನಸ್ಸ ವಸೇನ ಕತಂ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಏವಂ ಕತೇಕಸೇಸಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಯಥಾವುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ಏಕಸೇಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಚ ಏಕಸೇಸೇ ಕತೇ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೇಕಸೇಸಾನಂ ಸಳಾಯತನಾದಿಸದ್ದವಚನೀಯತಾಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಬ್ಯಾಕತವಾರೇ ವಕ್ಖತೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಕುಸಲವಾರೇ ಕುಸಲವಾರೇ ಚ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಛಟ್ಠಾಯತನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ಪನ ವಿಪಾಕಛಟ್ಠಾಯತನಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಬ್ಯಾಕತವಾರಮೇವ ಸಾಧಕಭಾವೇನ ಉದಾಹಟನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಚ್ಚಯನಯೇ ಪನ ‘‘ಛಟ್ಠಾ ಹೋತಿ ತಂ ಅವಕಂಸತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅವಿಪಾಕಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಉದ್ಧಟೋ, ಸೋ ನಿರವಸೇಸಂ ವತ್ತುಕಾಮತಾಯ ಉದ್ಧಟೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಧ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಇಧ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ, ತತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಕತವಾರೇ ಲೋಕಿಯವಿಪಾಕಭಾಜನೀಯೇ ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Atha vā chaṭṭhāyatanañca manāyatanañca chaṭṭhāyatananti vā, manāyatananti vā, chaṭṭhāyatanañca chaṭṭhāyatanañca chaṭṭhāyatananti vā, manāyatanañca manāyatanañca manāyatananti vā ekasesaṃ katvā cakkhādīhi saha ‘‘saḷāyatana’’nti vuttanti tameva ekasesaṃ nāmamattapaccayassa, nāmarūpapaccayassa ca manāyatanassa vasena kataṃ atthato dassento āha ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti evaṃ katekasesassā’’ti. Yathāvuttopi hi ekaseso atthato chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañcāti evaṃ kato nāma hotīti. Sabbattha ca ekasese kate ekavacananiddeso katekasesānaṃ saḷāyatanādisaddavacanīyatāsāmaññavasena katoti daṭṭhabbo. Abyākatavāre vakkhatīti kiñcāpi akusalavāre kusalavāre ca ‘‘nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’nti vuttaṃ, suttantabhājanīye pana vipākachaṭṭhāyatanameva gahitanti adhippāyena abyākatavārameva sādhakabhāvena udāhaṭanti daṭṭhabbaṃ. Paccayanaye pana ‘‘chaṭṭhā hoti taṃ avakaṃsato’’tiādinā avipākassapi paccayo uddhaṭo, so niravasesaṃ vattukāmatāya uddhaṭoti veditabbo. Idha saṅgahitanti idha ekasesanayena saṅgahitaṃ, tattha abyākatavāre lokiyavipākabhājanīye vibhattanti veditabbanti adhippāyo.

    ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಞೇಯ್ಯಂ। ಉಕ್ಕಂಸಾವಕಂಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಉಕ್ಕಂಸೋ ಅಟ್ಠಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ತತೋ ಪನ ನವಧಾ ತತೋ ವಾ ದಸಧಾತಿ ಅಯಂ ಉಕ್ಕಂಸೋ, ಅವಕಂಸೋ ಪನ ದಸಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ನವಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ತತೋ ಅಟ್ಠಧಾ, ತತೋ ಸತ್ತಧಾತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪನ ಸತ್ತಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಏವ ದ್ವೇಪಿ ಉಕ್ಕಂಸಾವಕಂಸಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ತತೋ ಅವಕಂಸಾಭಾವತೋತಿ।

    Neyyanti ñeyyaṃ. Ukkaṃsāvakaṃsoti ettha sattadhā paccayabhāvato ukkaṃso aṭṭhadhā paccayabhāvo, tato pana navadhā tato vā dasadhāti ayaṃ ukkaṃso, avakaṃso pana dasadhā paccayabhāvato navadhā paccayabhāvo, tato aṭṭhadhā, tato sattadhāti evaṃ veditabbo, na pana sattadhā paccayabhāvato eva dvepi ukkaṃsāvakaṃsā yojetabbā tato avakaṃsābhāvatoti.

    ಹದಯವತ್ಥುನೋ ಸಹಾಯಂ ಹುತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಅರೂಪೇ ವಿಯ ಅಸಹಾಯಂ ನಾಮಂ ನ ಹೋತಿ, ಹದಯವತ್ಥು ಚ ನಾಮೇನ ಸಹ ಛಟ್ಠಾಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪನ ಯಥಾ ಹದಯವತ್ಥು ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಾಮಮ್ಪೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ವತ್ಥು ಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ನಾಮಂ, ನಾಮಞ್ಚ ವಿಪಾಕಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ವತ್ಥೂತಿ। ಪವತ್ತೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಕಮ್ಮಜರೂಪಸ್ಸ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾತಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾ ಚ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾದಯೋ ಏವ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Hadayavatthuno sahāyaṃ hutvāti etena arūpe viya asahāyaṃ nāmaṃ na hoti, hadayavatthu ca nāmena saha chaṭṭhāyatanassa paccayo hotīti ettakameva dasseti, na pana yathā hadayavatthu paccayo hoti, tathā nāmampīti ayamattho adhippeto. Vatthu hi vippayuttapaccayo hoti, na nāmaṃ, nāmañca vipākahetādipaccayo hoti, na vatthūti. Pavatte arūpadhammā kammajarūpassa ṭhitippattasseva paccayā honti, na uppajjamānassāti vippayuttaatthiavigatā ca pacchājātavippayuttādayo eva cakkhādīnaṃ yojetabbā.

    ಅವಸೇಸಮನಾಯತನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭವೇ ಪನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಏವ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಅವಸೇಸಮನಾಯತನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿಸಾಧಾರಣಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿಅಸಾಧಾರಣಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಚ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ।

    Avasesamanāyatanassāti ettha ‘‘pañcakkhandhabhave panā’’ti etassa anuvattamānattā pañcavokārabhave eva pavattamānaṃ pañcaviññāṇehi avasesamanāyatanaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nāmarūpassa sahajātādisādhāraṇapaccayabhāvo sampayuttādiasādhāraṇapaccayabhāvo ca yathāsambhavaṃ yojetabbo.

    ಸಳಾಯತನಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಫಸ್ಸಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Phassapadaniddesavaṇṇanā

    ೨೩೦. ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಪಾಳಿ ಆರುಪ್ಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾತಿ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ಪಾಳಿಅನುಸಾರತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಞ್ಹಿ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾದೀನಿ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಾದಿನ್ನಾನಿ ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ವಿಯ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಕಮ್ಮಕಿಲೇಸನಿಮಿತ್ತಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಪಠಮಾಚರಿಯವಾದೇ ನ ಗಹಿತಾನಿ, ದುತಿಯಾಚರಿಯವಾದೇ ಪನ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಜ್ಜೇತುನ್ತಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ।

    230. ‘‘Chaṭṭhāyatanapaccayā phasso’’ti abhidhammabhājanīyapāḷi āruppaṃ sandhāya vuttāti ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayā phassoti pāḷianusārato’’ti āha. Ajjhattanti sasantatipariyāpannameva gaṇhāti. Tañhi sasantatipariyāpannakammanibbattaṃ tādisassa phassassa paccayo hoti, rūpādīni pana bahiddhā anupādinnāni ca phassassa ārammaṇaṃ honti, na tāni cakkhādīni viya sasantatipariyāpannakammakilesanimittapavattibhāvena phassassa paccayoti paṭhamācariyavāde na gahitāni, dutiyācariyavāde pana yathā tathā vā paccayabhāve sati na sakkā vajjetunti gahitānīti.

    ಯದಿ ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹಿ ಏಕೋ ಫಸ್ಸೋ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯ, ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ವಚನಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಅಥಾಪಿ ಏಕಮ್ಹಾ ಆಯತನಾ ಸಬ್ಬೇ ಫಸ್ಸಾ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾಪಿ ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹಿ ಸಬ್ಬಫಸ್ಸಸಮ್ಭವತೋ ಆಯತನಭೇದೇನ ಫಸ್ಸಭೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ತದಭೇದವಸೇನ ಏಕಸ್ಸ ವಚನಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಪನ ಅಸಮ್ಭವತೋ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಚೋದೇತಿ ‘‘ನ ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ವಾ ಅಸಮ್ಭವನ್ತಸ್ಸ ವಿಧಾನಸ್ಸ ಬೋಧನತ್ಥಮೇವ ‘‘ನಾಪಿ ಏಕಮ್ಹಾ ಆಯತನಾ ಸಬ್ಬೇ ಫಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ನ ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹಿ ಏಕೋ ಫಸ್ಸೋ ಸಮ್ಭೋತೀ’’ತಿ ಇದಮೇವ ಪನ ಏಕಫಸ್ಸವಚನಸ್ಸ ಅಯುತ್ತದೀಪಕಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವಾ ಏತಂ ವುತ್ತಂ, ನಾಪಿ ಏಕಮ್ಹಾ ಆಯತನಾ ಸಬ್ಬೇ ಫಸ್ಸಾ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ಏವಂ ನ ಸಬ್ಬಾಯತನೇಹಿ ಏಕೋ ಫಸ್ಸೋ ಸಮ್ಭೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ। ಪರಿಹಾರಂ ಪನ ಅನೇಕಾಯತನೇಹಿ ಏಕಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ರಿದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏಕೋಪಿ ಅನೇಕಾಯತನಪ್ಪಭವೋ ಏಕೋಪನೇಕಾಯತನಪ್ಪಭವೋ। ಛಧಾಪಚ್ಚಯತ್ತೇ ಪಞ್ಚವಿಭಾವಯೇತಿ ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಯೋಜನಾ। ತಥಾ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಯತನಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ರೂಪರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಮತ್ತೇನಾತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    Yadi sabbāyatanehi eko phasso sambhaveyya, ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti ekassa vacanaṃ yujjeyya. Athāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā sambhaveyyuṃ, tathāpi sabbāyatanehi sabbaphassasambhavato āyatanabhedena phassabhedo natthīti tadabhedavasena ekassa vacanaṃ yujjeyya, tathā pana asambhavato na yuttanti codeti ‘‘na sabbāyatanehī’’tiādinā. Aññassapi vā asambhavantassa vidhānassa bodhanatthameva ‘‘nāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā’’ti vuttaṃ, ‘‘na sabbāyatanehi eko phasso sambhotī’’ti idameva pana ekaphassavacanassa ayuttadīpakaṃ kāraṇanti veditabbaṃ. Nidassanavasena vā etaṃ vuttaṃ, nāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā sambhonti, evaṃ na sabbāyatanehi eko phasso sambhoti, tasmā ekassa vacanaṃ ayuttanti. Parihāraṃ pana anekāyatanehi ekaphassassa sambhavatoti dassento ‘‘tatridaṃ vissajjana’’ntiādimāha. Ekopi anekāyatanappabhavo ekopanekāyatanappabhavo. Chadhāpaccayatte pañcavibhāvayeti evaṃ sesesupi yojanā. Tathā cāti paccuppannāni rūpādīni paccuppannañca dhammāyatanapariyāpannaṃ rūparūpaṃ sandhāya vuttaṃ. Ārammaṇapaccayamattenāti taṃ sabbaṃ apaccuppannaṃ aññañca dhammāyatanaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ಫಸ್ಸಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Phassapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ವೇದನಾಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Vedanāpadaniddesavaṇṇanā

    ೨೩೧. ‘‘ಸೇಸಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಯದಿಪಿ ಅನನ್ತರಾದೀಹಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ಏಕಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    231. ‘‘Sesāna’’nti ettha sampaṭicchanassa cakkhusamphassādayo pañca yadipi anantarādīhipi paccayā honti, anantarādīnaṃ pana upanissaye antogadhattā santīraṇatadārammaṇānañca sādhāraṇassa tassa vasena ‘‘ekadhā’’ti vuttaṃ.

    ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕವೇದನಾನಮ್ಪಿ ಸಹಜಾತಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಸಙ್ಖಾತೋ ಸೋ ಫಸ್ಸೋ ಅಟ್ಠಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪಚ್ಚಯಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕೇಚಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ‘‘ಯಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ತಞ್ಚ ಮುಖಮತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತೇನ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಅನಾನನ್ತರಸ್ಸ ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಪಾಕವೇದನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ।

    Tebhūmakavipākavedanānampi sahajātamanosamphassasaṅkhāto so phasso aṭṭhadhā paccayo hotīti yojetabbaṃ. Paccayaṃ anupādinnampi keci icchantīti ‘‘yā panā’’tiādinā manodvārāvajjanaphassassa paccayabhāvo vutto, tañca mukhamattadassanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Etena nayena sabbassa anantarassa anānantarassa ca phassassa tassā tassā vipākavedanāya upanissayatā yojetabbāti.

    ವೇದನಾಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vedanāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ತಣ್ಹಾಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā

    ೨೩೨. ಮಮತ್ತೇನಾತಿ ಸಮ್ಪಿಯಾಯಮಾನೇನ, ಅಸ್ಸಾದನತಣ್ಹಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪುತ್ತೋ ವಿಯ ವೇದನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಖೀರಾದಯೋ ವಿಯ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ರೂಪಾದಯೋ, ಖೀರಾದಿದಾಯಿಕಾ ಧಾತಿ ವಿಯ ರೂಪಾದಿಛಳಾರಮ್ಮಣದಾಯಕಾ ಚಿತ್ತಕಾರಾದಯೋ ಛ। ತತ್ಥ ವೇಜ್ಜೋ ರಸಾಯನೋಜಾವಸೇನ ತದುಪತ್ಥಮ್ಭಿತಜೀವಿತವಸೇನ ಚ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದಾಯಕೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಾದಕೋತಿ ಉಪ್ಪಾದಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ‘‘ಏಕಧಾವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ತೇನ ಚ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ತಂಸಭಾವೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    232. Mamattenāti sampiyāyamānena, assādanataṇhāyāti vuttaṃ hoti. Tattha putto viya vedanā daṭṭhabbā, khīrādayo viya vedanāya paccayabhūtā rūpādayo, khīrādidāyikā dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo cha. Tattha vejjo rasāyanojāvasena tadupatthambhitajīvitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakoti daṭṭhabbo. Ārammaṇapaccayo uppajjamānassa ārammaṇamattameva hoti, na upanissayo viya uppādakoti uppādakassa upanissayasseva vasena ‘‘ekadhāvā’’ti vuttaṃ. Upanissayena vā ārammaṇūpanissayo saṅgahito, tena ca ārammaṇabhāvena taṃsabhāvo aññopi ārammaṇabhāvo dīpito hotīti upanissayavaseneva paccayabhāvo vuttoti veditabbo.

    ಯಸ್ಮಾ ವಾತಿಆದಿನಾ ನ ಕೇವಲಂ ವಿಪಾಕಸುಖವೇದನಾ ಏವ, ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಪನ ವೇದನಾ ವಿಪಾಕಾ ವಿಸೇಸೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಇತರಾ ಚಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾತಿ ತಸ್ಮಾ ಸಾಪಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಇಚ್ಛನವಸೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ । ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಭೂತಾ ಅನಿಟ್ಠತ್ತಾ ದುಕ್ಖೇ ಅವರೋಧೇತಬ್ಬಾ, ಇತರಾ ಇಟ್ಠತ್ತಾ ಸುಖೇತಿ ಸಾ ದುಕ್ಖಂ ವಿಯ ಸುಖಂ ವಿಯ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ‘‘ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವೇದನಾವತೋ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ತಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೇ ತಂನಿವಾರಣತ್ಥಮಾಹ ‘‘ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ।

    Yasmā vātiādinā na kevalaṃ vipākasukhavedanā eva, tissopi pana vedanā vipākā visesena taṇhāya upanissayapaccayo, avisesena itarā cāti dasseti. Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitāti tasmā sāpi bhiyyo icchanavasena taṇhāya upanissayoti adhippāyo . Upekkhā pana akusalavipākabhūtā aniṭṭhattā dukkhe avarodhetabbā, itarā iṭṭhattā sukheti sā dukkhaṃ viya sukhaṃ viya ca upanissayo hotīti sakkā vattunti. ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti vacanena sabbassa vedanāvato paccayassa atthitāya taṇhuppattippasaṅge taṃnivāraṇatthamāha ‘‘vedanāpaccayā cāpī’’tiādi.

    ನನು ‘‘ಅನುಸಯಸಹಾಯಾ ವೇದನಾ ತಣ್ಹಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವಚನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವತ್ತನಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ? ನ, ವಟ್ಟಕಥಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ವಟ್ಟಸ್ಸ ಹಿ ಅನುಸಯವಿರಹೇ ಅಭಾವತೋ ಅನುಸಯಸಹಿತಾಯೇವ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ವುತ್ತಮೇತಂ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಅನುಸಯಸಹಿತಾವ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ಚ ಏತ್ಥ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ತಣ್ಹಾ, ನ ವೇದನಾಯ ವಿನಾತಿ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನತ್ಥಿ ಏವಾತಿ।

    Nanu ‘‘anusayasahāyā vedanā taṇhāya paccayo hotī’’ti vacanassa abhāvā atippasaṅganivattanaṃ na sakkā kātunti? Na, vaṭṭakathāya pavattattā. Vaṭṭassa hi anusayavirahe abhāvato anusayasahitāyeva paccayoti atthato vuttametaṃ hotīti. Atha vā ‘‘avijjāpaccayā’’ti anuvattamānattā anusayasahitāva paccayoti viññāyati. ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti ca ettha vedanāpaccayā eva taṇhā, na vedanāya vināti ayaṃ niyamo viññāyati, na vedanāpaccayā taṇhā hoti evāti, tasmā atippasaṅgo natthi evāti.

    ವುಸೀಮತೋತಿ ವುಸಿತವತೋ, ವುಸಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುಸ್ಸತೀತಿ ವಾ ‘‘ವುಸೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ವುತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ವುಸೀಮಾ। ಅಗ್ಗಫಲಂ ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತವಾಸತ್ತಾ ‘‘ವುಸೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವುಸೀಮಾ।

    Vusīmatoti vusitavato, vusitabrahmacariyavāsassāti attho. Vussatīti vā ‘‘vusī’’ti maggo vuccati, so etassa vuttho atthīti vusīmā. Aggaphalaṃ vā pariniṭṭhitavāsattā ‘‘vusī’’ti vuccati, taṃ etassa atthīti vusīmā.

    ತಣ್ಹಾಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಉಪಾದಾನಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Upādānapadaniddesavaṇṇanā

    ೨೩೩. ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಾದಿಯಮಾನಂ ಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿಂ ನಿದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಏಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಳ್ಹೀಕರಣವಸೇನ ಪುರಿಮಂ ಉತ್ತರಾ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಏವಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಪೀತಿ। ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿ ನ ಇದಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ವಾ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣವಿನಿಮುತ್ತಂ ಗಹಣಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಭೂತಂ ಇಧ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿವಚನೇಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಧಮ್ಮಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರೇ ಪನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತಂ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಿಟ್ಠಿಮತ್ತಮೇವ, ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರತೋ ಸಙ್ಖೇಪಂ ವಿತ್ಥಾರಞ್ಚ ನಿದ್ಧಾರೇತೀತಿ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರೇತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    233. Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā hi esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti na idaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti vā attaggahaṇavinimuttaṃ gahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Dhammasaṅkhepavitthāre pana saṅkhepato taṇhādaḷhattaṃ, saṅkhepato diṭṭhimattameva, vitthārato panā’’ti evaṃ dhammasaṅkhepavitthārato saṅkhepaṃ vitthārañca niddhāretīti. Dhammasaṅkhepavitthāreti niddhāraṇe bhummaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಪಕತಿಅಣುಆದೀನಂ ಸಸ್ಸತಗಾಹಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ, ಸರೀರಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಚ ತೇಸಂ ಸಾಮಿಭೂತೋ ಕೋಚಿ ಸಸ್ಸತೋ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಾ ಅತ್ತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ತಗ್ಗಾಹೋ ಕದಾಚಿ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಠಮಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।

    Pakatiaṇuādīnaṃ sassatagāhapubbaṅgamo, sarīrassa ucchedaggāhapubbaṅgamo ca tesaṃ sāmibhūto koci sassato ucchijjamāno vā attā atthīti attaggāho kadāci hotīti ‘‘yebhuyyenā’’ti vuttaṃ. Yebhuyyena paṭhamaṃ attavādupādānantiādinā vā sambandho.

    ಯದಿಪಿ ಭವರಾಗಜವನವೀಥಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಪವತ್ತತಿ ಗಹಿತಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಭವನಿಕನ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸೋ ಪನ ಭವರಾಗೋ ತಣ್ಹಾದಳ್ಹತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ನ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಮಾಹ। ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತಿ ಪನ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಕರಣೇ ಸಬ್ಬಾಪಿ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತಿ, ಕರಣೇಪಿ ಕಾಮರಾಗತೋ ಅಞ್ಞಾಪಿ ತಣ್ಹಾ ದಳ್ಹಭಾವಂ ಪತ್ತಾ ಕಾಮುಪಾದಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝತಾ ವುತ್ತಾ।

    Yadipi bhavarāgajavanavīthi sabbapaṭhamaṃ pavattati gahitappaṭisandhikassa bhavanikantiyā pavattitabbattā, so pana bhavarāgo taṇhādaḷhattaṃ na hotīti maññamāno na kāmupādānassa paṭhamuppattimāha. Taṇhā kāmupādānanti pana vibhāgassa akaraṇe sabbāpi taṇhā kāmupādānanti, karaṇepi kāmarāgato aññāpi taṇhā daḷhabhāvaṃ pattā kāmupādānanti tassa arahattamaggavajjhatā vuttā.

    ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ವಿಸಯೋ। ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಆಲಯೋ, ತತ್ಥ ರಮತೀತಿ ಆಲಯರಾಮಾ , ಪಜಾ। ತೇನೇವ ಸಾ ಆಲಯರಾಮತಾ ಚ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಪರಸನ್ತಾನೇ ಚ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯವಚನೇನ ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತರಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ।

    Uppattiṭṭhānabhūtā cittuppādā visayo. Pañcupādānakkhandhā ālayo, tattha ramatīti ālayarāmā, pajā. Teneva sā ālayarāmatā ca sakasantāne parasantāne ca pākaṭā hotīti. Upanissayavacanena ārammaṇānantarapakatūpanissayā vuttāti anantarapaccayādīnampi saṅgaho kato hoti.

    ಉಪಾದಾನಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Upādānapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಭವಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Bhavapadaniddesavaṇṇanā

    ೨೩೪. ಫಲವೋಹಾರೇನ ಕಮ್ಮಭವೋ ಭವೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವನಿಬ್ಬಚನಮೇವ ದ್ವಯಸ್ಸಪಿ ಸಾಧಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ವದನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಭವತೀತಿ ಭವೋ’’ತಿ। ಭವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿಪ್ಫಾದನಫಲವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಭವಾಭಿಮುಖಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನಿಬ್ಬತ್ತನಮೇವ ವಾ ಏತ್ಥ ಗಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।

    234. Phalavohārena kammabhavo bhavoti vuttoti upapattibhavanibbacanameva dvayassapi sādhāraṇaṃ katvā vadanto āha ‘‘bhavatīti bhavo’’ti. Bhavaṃ gacchatīti nipphādanaphalavasena attano pavattikāle bhavābhimukhaṃ hutvā pavattatīti attho, nibbattanameva vā ettha gamanaṃ adhippetaṃ.

    ಸಞ್ಞಾವತಂ ಭವೋ ಸಞ್ಞಾಭವೋತಿ ಏತ್ಥ ವನ್ತು-ಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥೇ ಅಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಞ್ಞಭವೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ವೋಕಿರೀಯತಿ ಪಸಾರೀಯತಿ ವಿತ್ಥಾರೀಯತೀತಿ ವೋಕಾರೋ, ವೋಕಿರಣಂ ವಾ ವೋಕಾರೋ, ಸೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಏಕೋ ವೋಕಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಪದೇಸಪಸಟುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Saññāvataṃ bhavo saññābhavoti ettha vantu-saddassa lopo daṭṭhabbo, tassa vā atthe akāraṃ katvā ‘‘saññabhavo’’tipi pāṭho. Vokirīyati pasārīyati vitthārīyatīti vokāro, vokiraṇaṃ vā vokāro, so ekasmiṃ pavattattā eko vokāroti vutto, padesapasaṭuppattīti attho.

    ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಾ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ಆಚಯಗಾಮಿತಾಯ ಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಭವೇ ಸಙ್ಗಹಿತಭಾವಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ವದತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಚೇತನಾವ ಕಮ್ಮಭವೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಕಮ್ಮಭವೋ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ಏಕೇನ ಖನ್ಧೇನ ಏಕೇನಾಯತನೇನ ಏಕಾಯ ಧಾತುಯಾ ಕೇಹಿಚಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೨೪೪)। ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ತೀಹಿಪಿ ತಿಕೇಹಿ ವುತ್ತಾ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾವ। ಯಥಾಹ ‘‘ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಕಾಮಭವೋ ಸಞ್ಞಾಭವೋ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಏಕಾದಸಹಾಯತನೇಹಿ ಸತ್ತರಸಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ’’ತಿಆದಿ (ಧಾತು॰ ೬೭)। ಯದಿ ಹಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ಸಿಯಾ, ‘‘ದ್ವಾದಸಹಾಯತನೇಹಿ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಧಾತೂಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ।

    Cetanāsampayuttāvā…pe… saṅgahitāti ācayagāmitāya kammasaṅkhātataṃ dassetvā kammabhave saṅgahitabhāvaṃ pariyāyena vadati, nippariyāyena pana cetanāva kammabhavo. Vuttañhi ‘‘kammabhavo tīhi khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā sampayutto, ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutto’’ti (dhātu. 244). Upapattibhavo tīhipi tikehi vuttā upapattikkhandhāva. Yathāha ‘‘upapattibhavo kāmabhavo saññābhavo pañcavokārabhavo pañcahi khandhehi ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhi saṅgahito’’tiādi (dhātu. 67). Yadi hi anupādinnakānampi gahaṇaṃ siyā, ‘‘dvādasahāyatanehi aṭṭhārasahi dhātūhī’’ti vattabbaṃ siyāti.

    ಸಙ್ಖಾರಭವಾನಂ ಧಮ್ಮಭೇದತೋ ನ ಸಙ್ಖಾರಾ ಏವ ಪುನ ವುತ್ತಾತಿ ‘‘ಸಾತ್ಥಕಮೇವಿದಂ ಪುನವಚನ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ಭವೇಕದೇಸಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಭವೋತಿ ಪುನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಪರೇನ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಪುನವಚನಂ ಚೋದಿತನ್ತಿ ಚೋದಕಾಭಿಲಾಸವಸೇನ ‘‘ಸಾತ್ಥಕಮೇವಿದಂ ಪುನವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Saṅkhārabhavānaṃ dhammabhedato na saṅkhārā eva puna vuttāti ‘‘sātthakamevidaṃ punavacana’’nti etaṃ na yuttanti ce? Na, bhavekadesabhāvena saṅkhārānaṃ bhavoti puna vuttattā. Parena vā dhammavisesaṃ agaṇetvā punavacanaṃ coditanti codakābhilāsavasena ‘‘sātthakamevidaṃ punavacana’’nti vuttaṃ.

    ಕಾಮಭವಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತನಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾಮಭವಾದಿಭಾವೋ ಫಲವೋಹಾರೇನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ। ಅನ್ತೋಗಧೇ ವಿಸುಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತೇ ಏವ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಭವಾದಿಕೇ ಕಮ್ಮುಪಪತ್ತಿಭವವಸೇನ ದುಗುಣೇ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಛ ಭವಾ’’ತಿ।

    Kāmabhavādinibbattanakassa kammassa kāmabhavādibhāvo phalavohārena aṭṭhakathāyaṃ vutto. Antogadhe visuṃ agaṇetvā abbhantaragate eva katvā kāmabhavādike kammupapattibhavavasena duguṇe katvā āha ‘‘cha bhavā’’ti.

    ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಉಪಾದಾನಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಾದಾನಭೇದಾಕರಣೇನೇವ ಚ ದ್ವಾದಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹವಸೇನ ಸಙ್ಗಹತೋ ‘‘ಛ ಭವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Avisesenāti upādānabhedaṃ akatvāti attho. Upādānabhedākaraṇeneva ca dvādasappabhedassa saṅgahavasena saṅgahato ‘‘cha bhavā’’ti vuttaṃ.

    ಗೋಸೀಲೇನ ಕುಕ್ಕುರಸೀಲೇನ ಚ ಸಮತ್ತೇನ ಸಮಾದಿನ್ನೇನ ಗುನ್ನಂ ಕುಕ್ಕುರಾನಞ್ಚ ಸಹಬ್ಯತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನವತೋ ಝಾನಭಾವನಾ ನ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ತೇನ ರೂಪಾರೂಪಭವಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ವಕ್ಖಮಾನೇನ ಪನ ಪಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ‘‘ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಚ ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಪರಾಮಸನಂ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನನ್ತಿ ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಪರಾಮಸನೇನ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಪುರಾಣಭಾರತಸೀತಾಹರಣಪಸುಬನ್ಧವಿಧಿಆದಿಸವನಂ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಕತಪುಞ್ಞತಂ ಅತ್ತಮಿಚ್ಛಾಪಣಿಧಿತಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತದನ್ತೋಗಧಾ ಏವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ದುಚ್ಚರಿತನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಸುಚರಿತನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಚ ಕಾಮಭವೇ ಅನ್ತೋಗಧಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Gosīlena kukkurasīlena ca samattena samādinnena gunnaṃ kukkurānañca sahabyatā vuttāti sīlabbatupādānavato jhānabhāvanā na ijjhatīti maññamānā tena rūpārūpabhavā na hontīti keci vadanti, vakkhamānena pana pakārena paccayabhāvato ‘‘taṃ na gahetabba’’nti āha. Asuddhimagge ca suddhimaggaparāmasanaṃ sīlabbatupādānanti suddhimaggaparāmasanena rūpārūpāvacarajjhānānaṃ nibbattanaṃ na yujjatīti. Purāṇabhāratasītāharaṇapasubandhavidhiādisavanaṃ asaddhammasavanaṃ. Ādi-saddena asappurisūpanissayaṃ pubbe ca akatapuññataṃ attamicchāpaṇidhitañca saṅgaṇhāti. Tadantogadhā evāti tasmiṃ duccaritanibbatte sucaritanibbatte ca kāmabhave antogadhā evāti attho.

    ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ಚ ಸಞ್ಞಾಭವಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವಾನಂ ಏಕದೇಸೇನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತೇ ನಿರವಸೇಸಾ ಕಾಮಭವೇ ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ। ಸಪ್ಪಭೇದಸ್ಸಾತಿ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿಮನುಸ್ಸಾದಿಪ್ಪಭೇದವತೋ। ಕಮೇನ ಚ ಅವತ್ವಾ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಸ್ಸ ಅನ್ತೇ ಭವಪಚ್ಚಯಭಾವವಚನಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ ವಿಯ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಅಸಮುದಾಚರಣತೋ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ಚ।

    Antogadhāti ca saññābhavapañcavokārabhavānaṃ ekadesena antogadhattā vuttaṃ. Na hi te niravasesā kāmabhave antogadhāti. Sappabhedassāti sugatiduggatimanussādippabhedavato. Kamena ca avatvā sīlabbatupādānassa ante bhavapaccayabhāvavacanaṃ attavādupādānaṃ viya abhiṇhaṃ asamudācaraṇato attavādupādānanimittattā ca.

    ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪ್ಪಭೇದೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೋ ಚ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಾದೀನಿ ಹಿ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।

    Hetupaccayappabhedehīti ettha maggapaccayo ca vattabbo. Diṭṭhupādānādīni hi maggapaccayā hontīti.

    ಭವಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Bhavapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾದಿಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā

    ೨೩೫. ಉಪಪತ್ತಿಭವುಪ್ಪತ್ತಿಯೇವ ಜಾತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ’’ತಿ। ಜಾಯಮಾನಸ್ಸ ಪನ ಜಾತಿ ಜಾತೀತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋಪಿ ಅಸತಿ ಅಭಾವಾ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಜಾಯಮಾನರೂಪಪದಟ್ಠಾನತಾಪಿ ಹಿ ರೂಪಜಾತಿಯಾ ವುತ್ತಾ ‘‘ಉಪಚಿತರೂಪಪದಟ್ಠಾನೋ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬೪೧) ಉಪಚಯೋ, ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾ ಸನ್ತತೀ’’ತಿ।

    235. Upapattibhavuppattiyeva jātīti āha ‘‘na upapattibhavo’’ti. Jāyamānassa pana jāti jātīti upapattibhavopi asati abhāvā jātiyā paccayoti sakkā vattuṃ. Jāyamānarūpapadaṭṭhānatāpi hi rūpajātiyā vuttā ‘‘upacitarūpapadaṭṭhāno (dha. sa. aṭṭha. 641) upacayo, anuppabandharūpapadaṭṭhānā santatī’’ti.

    ಖನ್ಧಾನಂ ಜಾತಾನಂ ಉಞ್ಞಾತತಾನುಞ್ಞಾತತಾಚ ಹೀನಪಣೀತತಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾದಿವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನಗತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಕಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇ’’ತಿ ಆಹ।

    Khandhānaṃ jātānaṃ uññātatānuññātatāca hīnapaṇītatā. Ādi-saddena suvaṇṇadubbaṇṇādivisesaṃ saṅgaṇhāti. Ajjhattasantānagatato aññassa visesakārakassa kāraṇassa abhāvā ‘‘ajjhattasantāne’’ti āha.

    ತೇನ ತೇನಾತಿ ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದಿನಾ ಜರಾಮರಣತೋ ಅಞ್ಞೇನ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂಸೇನ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಲೇಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಹಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಅನಾಗತೋ ಸತಿ ಭಾವಾ ಅಸತಿ ಚ ಅಭಾವಾ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಸೋ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Tena tenāti ñātibyasanādinā jarāmaraṇato aññena dukkhadhammena. Upanissayakoṭiyāti upanissayaṃsena, upanissayalesenāti attho. Yo hi paṭṭhāne anāgato sati bhāvā asati ca abhāvā suttantikapariyāyena upanissayo, so ‘‘upanissayakoṭī’’ti vuccati.

    ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾದಿಪದನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಭವಚಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Bhavacakkakathāvaṇṇanā

    ೨೪೨. ಸಮಿತನ್ತಿ ಸಙ್ಗತಂ, ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಮಯಾನಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಯಮಾನಸ್ಸ, ಕಾಮೋ ಯಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ಕಾಮಯಾನೋ, ತಸ್ಸ ಕಾಮಯಾನಸ್ಸ। ರುಪ್ಪತೀತಿ ಸೋಕೇನ ರುಪ್ಪತಿ।

    242. Samitanti saṅgataṃ, abbocchinnanti attho. Kāmayānassāti kāmayamānassa, kāmo yānaṃ etassāti vā kāmayāno, tassa kāmayānassa. Ruppatīti sokena ruppati.

    ಪರಿಯುಟ್ಠಾನತಾಯ ತಿಟ್ಠನಸೀಲೋ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಟ್ಠಾಯೀ। ‘‘ಪರಿಯುಟ್ಠಟ್ಠಾಯಿನೋ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ತತ್ಥ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತೀತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಂ, ದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಂ, ತೇನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಟ್ಠಾಯೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಞ್ಚ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ‘‘ಮಾಲಾ ಮಿಲಾಯನ್ತಿ, ವತ್ಥಾನಿ ಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕಚ್ಛೇಹಿ ಸೇದಾ ಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಕಾಯೇ ವೇವಣ್ಣಿಯಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ದೇವೋ ದೇವಾಸನೇ ನಾಭಿರಮತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೮೩) ವುತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಮರಣಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾನಿ ಹಿ ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತೇ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ ಭವಛನ್ದಬಲೇನ ದೇವಾನಂ ಬಲವಸೋಕೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಬಾಲೋತಿ ಅವಿದ್ವಾ। ತೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಕಾರಣಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಿವಿಧನ್ತಿ ತಸ್ಸಾರುಪ್ಪಕಥಾಸವನಕಮ್ಮಕಾರಣಾದಸ್ಸನಮರಣಕಾಲಕಮ್ಮೋಪಟ್ಠಾನನಿದಾನಂ ಸೋಕಾದಿದುಕ್ಖಂ। ಆಸವೇ ಸಾಧೇನ್ತೀತಿ ಆಸವೇ ಗಮೇನ್ತಿ ಬೋಧೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Pariyuṭṭhānatāya tiṭṭhanasīlo pariyuṭṭhānaṭṭhāyī. ‘‘Pariyuṭṭhaṭṭhāyino’’ti vā pāṭho, tattha pariyuṭṭhātīti pariyuṭṭhaṃ, diṭṭhipariyuṭṭhaṃ, tena tiṭṭhatīti pariyuṭṭhaṭṭhāyīti attho daṭṭhabbo. Pañca pubbanimittānīti ‘‘mālā milāyanti, vatthāni kilissanti, kacchehi sedā muccanti, kāye vevaṇṇiyaṃ okkamati, devo devāsane nābhiramatī’’ti (itivu. 83) vuttāni pañca maraṇapubbanimittānīti attho. Tāni hi disvā kammanibbattakkhandhasaṅkhāte upapattibhave bhavachandabalena devānaṃ balavasoko uppajjatīti. Bāloti avidvā. Tena avijjāya kāraṇabhāvaṃ dasseti. Tividhanti tassāruppakathāsavanakammakāraṇādassanamaraṇakālakammopaṭṭhānanidānaṃ sokādidukkhaṃ. Āsave sādhentīti āsave gamenti bodhentīti attho.

    ಏವಂ ಸತೀತಿ ಅವಿದಿತಾದಿತಾಯ ಅನಾದಿಭಾವೇ ಸತಿ। ಆದಿಮತ್ತಕಥನನ್ತಿಆದಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆದಿಮಂ, ಭವಚಕ್ಕಂ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆದಿಮತ್ತಂ, ತಸ್ಸ ಕಥನಂ ಆದಿಮತ್ತಕಥನಂ। ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ ವಾ ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ, ಸತಿ ಅನಾದಿಭಾವೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಮಜ್ಝೇ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ಆದಿಮತ್ತಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಕಥನಂ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪಾದನೇನ ಕಥನೇನ, ಅಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಸನ್ನಿಹಿತಭಾವಕರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮಾದೀನೀತಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಿ। ವಟ್ಟಕಾರಣಭಾವೇನ ಪಧಾನತ್ತಾ ‘‘ಪಧಾನಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಥಿತಾ। ವದತೀತಿ ವದೋ। ವೇದೇತಿ, ವೇದಿಯತೀತಿ ವಾ ವೇದೇಯ್ಯೋ, ಸುಖಾದಿಂ ಅನುಭವತಿ, ಸಬ್ಬವಿಸಯೇ ವಾ ಜಾನಾತಿ, ‘‘ಸುಖಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಪರೇಹಿ ಚ ಜಾನಾತಿ ಞಾಯತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ರಹ್ಮಾದಿನಾ ವಾ ಅತ್ತನಾ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಚ-ಸದ್ದತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾರಕವೇದಕರಹಿತ’’ನ್ತಿ ಚ-ಸದ್ದತ್ಥಸಮಾಸಂ।

    Evaṃ satīti aviditāditāya anādibhāve sati. Ādimattakathanantiādi etassa atthīti ādimaṃ, bhavacakkaṃ. Tassa bhāvo ādimattaṃ, tassa kathanaṃ ādimattakathanaṃ. Visesanivattiattho vā matta-saddo, sati anādibhāve avijjā ādimhi majjhe pariyosāne ca sabbattha siyāti ādimattāya avijjāya kathanaṃ virujjhatīti attho. Avijjāggahaṇenāti avijjāya uppādanena kathanena, appahānena vā, attano santāne sannihitabhāvakaraṇenāti attho. Kammādīnīti kammavipākavaṭṭāni. Vaṭṭakāraṇabhāvena padhānattā ‘‘padhānadhammo’’ti avijjā kathitā. Vadatīti vado. Vedeti, vediyatīti vā vedeyyo, sukhādiṃ anubhavati, sabbavisaye vā jānāti, ‘‘sukhito’’tiādinā attanā parehi ca jānāti ñāyati cāti attho. Brahmādinā vā attanā vāti vā-saddo ca-saddattho. Tenāha ‘‘kārakavedakarahita’’nti ca-saddatthasamāsaṃ.

    ದ್ವಾದಸವಿಧಸುಞ್ಞತಾಸುಞ್ಞನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ದ್ವಾದಸವಿಧಾನಂ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಸುಞ್ಞಂ, ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವಾ ಸುಞ್ಞತಂ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ದ್ವಾದಸಙ್ಗತಾಯ ದ್ವಾದಸವಿಧಾತಿ ತಾಯ ದ್ವಾದಸವಿಧಾಯ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಸುಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Dvādasavidhasuññatāsuññanti avijjādīnaṃ dvādasavidhānaṃ suññatāya suññaṃ, catubbidhampi vā suññataṃ ekaṃ katvā dvādasaṅgatāya dvādasavidhāti tāya dvādasavidhāya suññatāya suññanti attho.

    ಪುಬ್ಬನ್ತಾಹರಣತೋತಿ ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಿಪಾಕಸ್ಸ ಆಹರಣತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವೇದನಾವಸಾನಂ ಏತಂ ಭವಚಕ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವಚಕ್ಕೇಕದೇಸೋಪಿ ಹಿ ಭವಚಕ್ಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವೇದನಾ ವಾ ತಣ್ಹಾಸಹಾಯಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದನಾತೋ ಅವಿಜ್ಜಾ, ತತೋ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಮ್ಬಜ್ಝನತೋ ವೇದನಾವಸಾನಂ ಭವಚಕ್ಕನ್ತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ, ಏವಂ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕೇ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ ಹೋತೀತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ವಿಪರೀತಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಿಚರಿತೇ ಸಂಸಾರೇ ನಯತಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಸಂಸಾರಂ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಪವತ್ತಿಂ ನಯತಿ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ‘‘ಸಂಸಾರನಾಯಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಫಲುಪ್ಪತ್ತಿ ಹಿ ಇಧ ದಿಟ್ಠಾ, ಅದಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪುರಿಮಭವೇ ಅತ್ತನೋ ಹೇತೂನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಫಲಂ ಅಜನೇತ್ವಾ ಅನುಪಚ್ಛಿಜ್ಜನಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮಭವಚಕ್ಕಂ ದುತಿಯೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಹೇತೂನಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತಾಯ ಪಠಮಸ್ಸ ಭವಚಕ್ಕಸ್ಸ ಹೇತೂನಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದಪ್ಪಕಾಸನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಮೇವ ವಾ ಫಲಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಹೇತೂನಂ ಫಲಂ ಅಜನೇತ್ವಾ ಅನುಪಚ್ಛೇದಮೇವ, ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಹೇತೂನಂ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅನುಬನ್ಧನಮೇವ ಪಕಾಸೇತಿ ಪಠಮಂ ಭವಚಕ್ಕಂ, ನ ದುತಿಯಂ ವಿಯ ಪರಿಯೋಸಾನಮ್ಪೀತಿ ‘‘ಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತೂನಂ ಅನುಪಚ್ಛೇದಪ್ಪಕಾಸನತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಕಲಲರೂಪಂ ವತ್ವಾ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ ಸಳಾಯತನಪ್ಪವತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಪವತ್ತಿದೀಪನತೋ’’ತಿ। ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಆಯತನಾನಂ ಕಮೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿದೀಪನತೋ’’ತಿ।

    Pubbantāharaṇatoti pubbantato paccuppannavipākassa āharaṇato paricchinnavedanāvasānaṃ etaṃ bhavacakkanti attho. Bhavacakkekadesopi hi bhavacakkanti vuccati. Vedanā vā taṇhāsahāyāya avijjāya paccayo hotīti vedanāto avijjā, tato saṅkhārāti sambajjhanato vedanāvasānaṃ bhavacakkanti yuttametaṃ, evaṃ taṇhāmūlake ca yojetabbaṃ. Dvinnampi hi aññamaññaṃ anuppaveso hotīti. Avijjā dhammasabhāvaṃ paṭicchādetvā viparītābhinivesaṃ karontī diṭṭhicarite saṃsāre nayati, tesaṃ vā saṃsāraṃ saṅkhārādipavattiṃ nayati pavattetīti ‘‘saṃsāranāyikā’’ti vuttā. Phaluppattiyāti kattuniddeso. Viññāṇādipaccuppannaphaluppatti hi idha diṭṭhā, adiṭṭhānañca purimabhave attano hetūnaṃ avijjāsaṅkhārānaṃ phalaṃ ajanetvā anupacchijjanaṃ pakāseti. Atha vā purimabhavacakkaṃ dutiyena sambandhaṃ vuttanti vedanāsaṅkhātassa phalassa uppattiyā taṇhādīnaṃ hetūnaṃ anupacchedaṃ pakāseti, tasmā phaluppattiyā kāraṇabhūtāya paṭhamassa bhavacakkassa hetūnaṃ anupacchedappakāsanatoti attho. Saṅkhārādīnameva vā phalānaṃ uppattiyā avijjādīnaṃ hetūnaṃ phalaṃ ajanetvā anupacchedameva, viññāṇādihetūnaṃ vā saṅkhārādīnaṃ anubandhanameva pakāseti paṭhamaṃ bhavacakkaṃ, na dutiyaṃ viya pariyosānampīti ‘‘phaluppattiyā hetūnaṃ anupacchedappakāsanato’’ti vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti ettha aparipuṇṇāyatanakalalarūpaṃ vatvā tato uddhaṃ ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti saḷāyatanappavatti vuttāti āha ‘‘anupubbapavattidīpanato’’ti. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’ti ettha na āyatanānaṃ kamena uppatti vuttāti āha ‘‘sahuppattidīpanato’’ti.

    ಹೇತುಆದಿಪುಬ್ಬಕಾ ತಯೋ ಸನ್ಧೀ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಹೇತುಫಲಹೇತುಪುಬ್ಬಕತಿಸನ್ಧಿ, ಭವಚಕ್ಕಂ। ಹೇತುಫಲಹೇತುಫಲವಸೇನ ಚತುಪ್ಪಭೇದೋ ಅಙ್ಗಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಚತುಭೇದಸಙ್ಗಹಂ। ಸರೂಪತೋ ಅವುತ್ತಾಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಗಹೇ ಆಕಿರೀಯನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದಿಗ್ಗಹಣೇಹಿ ಪಕಾಸೀಯನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಅತೀತಹೇತುಆದೀನಂ ವಾ ಪಕಾರಾ ಆಕಾರಾ। ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾ ವಿಪಾಕಕಿಲೇಸಕಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ತೇಸು ವಟ್ಟನಾಮಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ‘‘ತಿವಟ್ಟ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ವಟ್ಟೇಕದೇಸತ್ತಾ ವಾ ‘‘ವಟ್ಟಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ।

    Hetuādipubbakā tayo sandhī etassāti hetuphalahetupubbakatisandhi, bhavacakkaṃ. Hetuphalahetuphalavasena catuppabhedo aṅgānaṃ saṅgaho etassāti catubhedasaṅgahaṃ. Sarūpato avuttāpi tasmiṃ tasmiṃ saṅgahe ākirīyanti avijjāsaṅkhārādiggahaṇehi pakāsīyantīti ākārā, atītahetuādīnaṃ vā pakārā ākārā. Kilesakammavipākā vipākakilesakammehi sambandhā hutvā punappunaṃ parivattantīti tesu vaṭṭanāmaṃ āropetvā ‘‘tivaṭṭa’’nti vuttaṃ, vaṭṭekadesattā vā ‘‘vaṭṭānī’’ti vuttāni.

    ಸನ್ಧೀನಂ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನವವತ್ಥಿತಾತಿ ಸನ್ಧೀನಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವವತ್ಥಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Sandhīnaṃ ādipariyosānavavatthitāti sandhīnaṃ pubbāparavavatthitāti attho.

    ‘‘ಯಾ ಕಾಚಿ ವಾ ಪನ ಚೇತನಾ ಭವೋ, ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಆಯೂಹನಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಇದಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಭಾಜನೀಯೇ ವುತ್ತಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೪೭) ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಚೇತನಾ ಭವೋ’’ತಿ ಆಗತಾತಿ। ಭವನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ಸಾತ್ಥತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚೇತನಾವ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಭವೋ ಪನ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಾ ವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ? ಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ ಕಾಮಾವಚರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಭಾವೋ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ (ವಿಭ॰ ೨೨೬) ವುತ್ತೋತಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮತ್ತಾ ಸವಿಪಾಕೇನ ಆಯೂಹನಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಙ್ಖತಾಭಿಸಙ್ಖರಣಕಿಚ್ಚೇನ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ (ವಿಭ॰ ೨೩೪) ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಭವೋ’’ತಿ ಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಭವಗಾಮಿಭಾವತೋ ಕಮ್ಮಸಂಸಟ್ಠಸಹಾಯತಾಯ ಕಮ್ಮಭಾವತೋ ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ ಭಾವೇನ್ತೀತಿ ಭವೋತಿ ವುತ್ತಾ, ಉಪಪತ್ತಿಭವಭಾವನಕಿಚ್ಚಂ ಪನ ಚೇತನಾಯ ಸಾತಿಸಯನ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಳಿಯಂ ಚೇತನಾ ‘‘ಭವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಭವಾಭಿಸಙ್ಖರಣಕಿಚ್ಚಂ ಚೇತನಾಯ ಸಾತಿಸಯನ್ತಿ ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೇತನಾ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಭಯಂ ಉಭಯತ್ಥ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ನತ್ಥೇತ್ಥ ವಿರೋಧೋ । ಗಹಣನ್ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಕಿಚ್ಚೇನಾಹ। ಪರಾಮಸನನ್ತಿ ಇತರಾನಿ। ಆಯೂಹನಾವಸಾನೇತಿ ತೀಸುಪಿ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು ವುತ್ತಸ್ಸ ಆಯೂಹನಸ್ಸ ಅವಸಾನೇ।

    ‘‘Yākāci vā pana cetanā bhavo, cetanāsampayuttā āyūhanasaṅkhārā’’ti idaṃ imissā dhammaṭṭhitiñāṇabhājanīye vuttāya paṭisambhidāpāḷiyā (paṭi. ma. 1.47) vasena vuttaṃ. Ettha hi ‘‘cetanā bhavo’’ti āgatāti. Bhavaniddese pana ‘‘sātthato’’ti ettha ‘‘cetanāva saṅkhārā, bhavo pana cetanāsampayuttāpī’’ti vibhaṅgapāḷiyā vasena dassitaṃ. ‘‘Tattha katamo puññābhisaṅkhāro? Kusalā cetanā kāmāvacarā’’tiādinā hi saṅkhārānaṃ cetanābhāvo vibhaṅgapāḷiyaṃ (vibha. 226) vuttoti. Tattha paṭisambhidāpāḷiyaṃ ‘‘cetanāsampayuttā vipākadhammattā savipākena āyūhanasaṅkhātena saṅkhatābhisaṅkharaṇakiccena saṅkhārā’’ti vuttā. Vibhaṅgapāḷiyaṃ (vibha. 234) ‘‘sabbampi bhavagāmikammaṃ kammabhavo’’ti bhavassa paccayabhāvena bhavagāmibhāvato kammasaṃsaṭṭhasahāyatāya kammabhāvato ca upapattibhavaṃ bhāventīti bhavoti vuttā, upapattibhavabhāvanakiccaṃ pana cetanāya sātisayanti paṭisambhidāpāḷiyaṃ cetanā ‘‘bhavo’’ti vuttā, bhavābhisaṅkharaṇakiccaṃ cetanāya sātisayanti vibhaṅgapāḷiyaṃ ‘‘kusalā cetanā’’tiādinā cetanā ‘‘saṅkhārā’’ti vuttā, tasmā tena tena pariyāyena ubhayaṃ ubhayattha vattuṃ yuttanti natthettha virodho . Gahaṇanti kāmupādānaṃ kiccenāha. Parāmasananti itarāni. Āyūhanāvasāneti tīsupi atthavikappesu vuttassa āyūhanassa avasāne.

    ದ್ವೀಸು ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು ವುತ್ತೇ ಆಯೂಹನಸಙ್ಖಾರೇ ‘‘ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾ’’ತಿ ಆಹ, ತತಿಯೇ ವುತ್ತೇ ‘‘ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ। ದಹರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ಭವಙ್ಗಬಹುಲಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭವನ್ತರಜನಕಕಮ್ಮಾಯೂಹನಸಮತ್ಥಾ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಇಧ ಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ ಆಯತನಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಕರಣಕಾಲೇ ಸಮ್ಮೋಹೋತಿ ಏತೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಸಮ್ಮೋಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಕಮ್ಮಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ।

    Dvīsu atthavikappesu vutte āyūhanasaṅkhāre ‘‘tassa pubbabhāgā’’ti āha, tatiye vutte ‘‘taṃsampayuttā’’ti. Daharassa cittappavatti bhavaṅgabahulā yebhuyyena bhavantarajanakakammāyūhanasamatthā na hotīti ‘‘idha paripakkattā āyatanāna’’nti vuttaṃ. Kammakaraṇakāle sammohoti etena kammassa paccayabhūtaṃ sammohaṃ dasseti, na kammasampayuttameva.

    ಕಮ್ಮಾನೇವ ವಿಪಾಕಂ ಸಮ್ಭರನ್ತಿ ವಡ್ಢೇನ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭಾರಾ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಸಙ್ಖಾರಭವಾ, ತದುಪಕಾರಕಾನಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹುಪಾದಾನಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭಾರಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕೋ ವಾ ಭವೋ ಕಮ್ಮಂ, ತದುಪಕಾರಕಾ ಯಥಾವುತ್ತಆಯೂಹನಸಙ್ಖಾರಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಚ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭಾರಾತಿ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭಾರಾ ಚ ಕಮ್ಮಸಮ್ಭಾರಾತಿ ಏಕಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕಮ್ಮಸಮ್ಭಾರಾ’’ತಿ ಆಹ। ದಸ ಧಮ್ಮಾ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋಪಿ ಕಮ್ಮಸಹಾಯತಾಯ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಾ ತದುಪಕಾರಕಾ ಚಾತಿ ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ।

    Kammāneva vipākaṃ sambharanti vaḍḍhentīti kammasambhārā, kammaṃ vā saṅkhārabhavā, tadupakārakāni avijjātaṇhupādānāni kammasambhārā, paṭisandhidāyako vā bhavo kammaṃ, tadupakārakā yathāvuttaāyūhanasaṅkhārā avijjādayo ca kammasambhārāti kammañca kammasambhārā ca kammasambhārāti ekasesaṃ katvā ‘‘kammasambhārā’’ti āha. Dasa dhammā kammanti avijjādayopi kammasahāyatāya kammasarikkhakā tadupakārakā cāti ‘‘kamma’’nti vuttā.

    ಸಙ್ಖಿಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕೋ ಚ। ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕೋತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖಿಪೀಯತೀತಿ ವಾ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಚ। ಸಙ್ಖೇಪಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನ ಏಕವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಖೇಪಸದ್ದೋ ವಾ ಭಾಗಾಧಿವಚನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಭಾಗೋ ಕಮ್ಮಸಙ್ಖೇಪೋ।

    Saṅkhippanti ettha avijjādayo viññāṇādayo cāti saṅkhepo, kammaṃ vipāko ca. Kammaṃ vipākoti evaṃ saṅkhipīyatīti vā saṅkhepo, avijjādayo viññāṇādayo ca. Saṅkhepabhāvasāmaññena pana ekavacanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Saṅkhepasaddo vā bhāgādhivacananti kammabhāgo kammasaṅkhepo.

    ಏವಂ ಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಕಮ್ಮತೋ ವಿಪಾಕೋ। ತತ್ಥಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾತೋ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏವಂ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಿಸನ್ಧಿಆದಿವಸೇನ ವಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಇದಂ ಭವಚಕ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತ್ತರನ್ತಿ ಗಮನಧಮ್ಮಂ, ವಿನಸ್ಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಉಪ್ಪಾದವಯವನ್ತತಾದೀಪಕೇನ ಅನಿಚ್ಚ-ಸದ್ದೇನ ವಿಕಾರಾಪತ್ತಿದೀಪಕೇನ ಚಲ-ಸದ್ದೇನ ಚ ಅದೀಪಿತಂ ಕಾಲನ್ತರಟ್ಠಾಯಿತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಧುವನ್ತಿ ಏತೇನ ಥಿರಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ನಿಸ್ಸಾರತಂ। ಹೇತೂ ಏವ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೇತುಸಮ್ಭಾರಾ। ‘‘ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ವಾ ಠಾನಂ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಂ ಕಾರಣಂ ಸಮ್ಭಾರೋ, ಅಸಾಧಾರಣಂ ಹೇತು। ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಹೇತುತೋ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸಮ್ಭವೇ ಹೇತುನಿರೋಧಾ ಚ ವಟ್ಟುಪಚ್ಛೇದೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ತಂನಿರೋಧಾಯ ದೇಸಿತೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಇಧ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಿಧ। ಸತ್ತೇ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಞ್ಚ ವಿಜ್ಜತಿ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಾ ಚ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಹೇತುಆಯತ್ತೇ ಧಮ್ಮಮತ್ತಸಮ್ಭವೇ ಸತ್ತೋ ನುಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೇ ಸಸ್ಸತೋ ಉಚ್ಛೇದೋ ವಾ ಸಿಯಾ, ನುಪಲಬ್ಭನ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ನೇವುಚ್ಛೇದೋ ನ ಸಸ್ಸತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Evaṃ samuppannanti kammato vipāko. Tatthāpi avijjāto saṅkhārāti evaṃ samuppannaṃ, tisandhiādivasena vā samuppannaṃ idaṃ bhavacakkanti attho. Ittaranti gamanadhammaṃ, vinassadhammanti attho. Tena uppādavayavantatādīpakena anicca-saddena vikārāpattidīpakena cala-saddena ca adīpitaṃ kālantaraṭṭhāyitāpaṭikkhepaṃ dīpeti, adhuvanti etena thirabhāvapaṭikkhepaṃ nissārataṃ. Hetū eva sambhārā hetusambhārā. ‘‘Ṭhānaso hetuso’’ti ettha evaṃ vuttaṃ vā ṭhānaṃ, aññampi tassa tassa sādhāraṇaṃ kāraṇaṃ sambhāro, asādhāraṇaṃ hetu. Evanti evaṃ hetuto dhammamattasambhave hetunirodhā ca vaṭṭupacchede dhamme ca taṃnirodhāya desite satīti attho. Brahmacariyaṃ idha brahmacariyidha. Satte cāti ettha ca-saddo evaṃ brahmacariyañca vijjati, sassatucchedā ca na hontīti samuccayattho. Evañhi hetuāyatte dhammamattasambhave satto nupalabbhati, tasmiñca upalabbhante sassato ucchedo vā siyā, nupalabbhante tasmiṃ nevucchedo na sassatanti vuttaṃ hoti.

    ಸಚ್ಚಪ್ಪಭವತೋತಿ ಸಚ್ಚತೋ, ಸಚ್ಚಾನಂ ವಾ ಪಭವತೋ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಟ್ಟಕಥಾಯ ವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಸಾಸವನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಚೇತನಾ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾತಿ ವಿಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ‘‘ಸಮುದಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತಣ್ಹಾ ಚ…ಪೇ॰… ಅವಸೇಸಾ ಚ ಸಾಸವಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಹಿ ಚೇತನಾಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಸೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ, ಅರಿಯಸಚ್ಚವಿಸೇಸಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Saccappabhavatoti saccato, saccānaṃ vā pabhavato. Kusalākusalaṃ kammanti vaṭṭakathāya vattamānattā sāsavanti viññāyati. Avisesenāti cetanā cetanāsampayuttakāti visesaṃ akatvā sabbampi taṃ kusalākusalaṃ kammaṃ ‘‘samudayasacca’’nti vuttanti attho. ‘‘Taṇhā ca…pe… avasesā ca sāsavā kusalā dhammā’’ti hi cetanācetanāsampayuttavisesaṃ akatvā vuttanti, ariyasaccavisesaṃ vā akatvā samudayasaccanti vuttanti attho.

    ವತ್ಥೂಸೂತಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು, ಚಕ್ಖಾದೀಸು ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಬ್ಬೇಸು ವತ್ಥೂಸು। ಸೋಕಾದೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ಕಾರಣತ್ತಾ, ತೇಹಿ ಸಿದ್ಧಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಹಿತೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಹೋತಿ ಭವನ್ತರಪಾತುಭಾವಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಹೋತಿ ಭವನ್ತರಪಾತುಭಾವಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ । ತಂ ಪನ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರರಹಿತಂ ಭವನ್ತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಸಹಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಸೋಕಾದೀನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ’’ತಿ। ದ್ವಿಧಾತಿ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಸರಸೇನ ಧಮ್ಮನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ।

    Vatthūsūti ārammaṇesu, cakkhādīsu vā paṭicchādetabbesu vatthūsu. Sokādīnaṃ adhiṭṭhānattāti tesaṃ kāraṇattā, tehi siddhāya avijjāya sahitehi saṅkhārehi paccayo ca hoti bhavantarapātubhāvāyāti adhippāyo. Cuticittaṃ vā paṭisandhiviññāṇassa anantarapaccayo hotīti ‘‘paccayo ca hoti bhavantarapātubhāvāyā’’ti vuttaṃ . Taṃ pana cuticittaṃ avijjāsaṅkhārarahitaṃ bhavantarassa paccayo na hotīti tassa sahāyadassanatthamāha ‘‘sokādīnaṃ adhiṭṭhānattā’’ti. Dvidhāti attanoyeva sarasena dhammantarapaccayabhāvena cāti dvidhā.

    ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏತೇನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಏಸ ನೋ ಕಲ್ಲೋ ಪಞ್ಹೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇತಂ ಕಾರಕದಸ್ಸನನಿವಾರಣನ್ತಿ। ಏವಮಾದಿದಸ್ಸನನಿವಾರಣನ್ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಸೋಚತಿ ಪರಿದೇವತಿ ದುಕ್ಖಿತೋ’’ತಿಆದಿದಸ್ಸನನಿವಾರಣಮಾಹ। ಸೋಕಾದಯೋಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಾ ಅವಸವತ್ತಿನೋತಿ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ ಸೋಕ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ।

    Avijjāpaccayā saṅkhārāti etena saṅkhārānaṃ paccayuppannatādassanena ‘‘ko nu kho abhisaṅkharotīti esa no kallo pañho’’ti dasseti. Tenetaṃ kārakadassananivāraṇanti. Evamādidassananivāraṇanti etena ‘‘socati paridevati dukkhito’’tiādidassananivāraṇamāha. Sokādayopi hi paccayāyattā avasavattinoti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇaṃ soka…pe… sambhavantī’’ti etena vuttanti.

    ಗಣ್ಡಭೇದಪೀಳಕಾ ವಿಯಾತಿ ಗಣ್ಡಭೇದನತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಮಾನೇ ಗಣ್ಡೇ ತಸ್ಸಪಿ ಉಪರಿ ಜಾಯಮಾನಖುದ್ದಕಪೀಳಕಾ ವಿಯ, ಗಣ್ಡಸ್ಸ ವಾ ಅನೇಕಧಾಭೇದೇ ಪೀಳಕಾ ವಿಯ। ಗಣ್ಡವಿಕಾರಾ ಸೂನತಾಸರಾಗಪುಬ್ಬಗಹಣಾದಯೋ।

    Gaṇḍabhedapīḷakā viyāti gaṇḍabhedanatthaṃ paccamāne gaṇḍe tassapi upari jāyamānakhuddakapīḷakā viya, gaṇḍassa vā anekadhābhede pīḷakā viya. Gaṇḍavikārā sūnatāsarāgapubbagahaṇādayo.

    ಪಟಲಾಭಿಭೂತಚಕ್ಖುಕೋ ರೂಪಾನಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ವಿಪರೀತಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭಿಭೂತೋ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಿಚ್ಛಾ ವಾ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಟಲಂ ವಿಯ ಅವಿಜ್ಜಾ , ಕಿಮಿನಾ ವಿಯ ಅತ್ತನಾ ಕತತ್ತಾ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಪರಿಬ್ಭಮನಕಾರಣತ್ತಾ ಚ ಕೋಸಪ್ಪದೇಸಾ ವಿಯ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹಂ ವಿನಾ ಪತಿಟ್ಠಂ ಅಲಭಮಾನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪರಿಣಾಯಕಪರಿಗ್ಗಹಂ ವಿನಾ ಪತಿಟ್ಠಂ ಅಲಭಮಾನೋ ರಾಜಕುಮಾರೋ ವಿಯಾತಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇನ ವಿನಾ ಪತಿಟ್ಠಾಲಾಭೋ ಏತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞಂ। ಉಪಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಕಮ್ಮಾದಿಆರಮ್ಮಣಮಾಹ। ಪರಿಕಪ್ಪನತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ವಾ ವಿತಕ್ಕೇನ ವಿತಕ್ಕನತೋ। ದೇವಮನುಸ್ಸಮಿಗವಿಹಙ್ಗಾದಿವಿವಿಧಪ್ಪಕಾರತಾಯ ಮಾಯಾ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಂ, ಪತಿಟ್ಠಾವಿಸೇಸೇನ ವುಡ್ಢಿವಿಸೇಸಾಪತ್ತಿತೋ ವನಪ್ಪಗುಮ್ಬೋ ವಿಯ ಸಳಾಯತನಂ। ಆಯತನಾನಂ ವಿಸಯಿವಿಸಯಭೂತಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಭಿಮುಖಭಾವತೋ ಆಯತನಘಟ್ಟನತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಕೋಸಪ್ಪದೇಸಪರಿಣಾಯಕಾದೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಸದಿಸತಾಯ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಉಪಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

    Paṭalābhibhūtacakkhuko rūpāni na passati, kiñcipi passanto ca viparītaṃ passati, evaṃ avijjābhibhūto dukkhādīni na paṭipajjati na passati, micchā vā paṭipajjatīti paṭalaṃ viya avijjā, kiminā viya attanā katattā vaṭṭassa attanoyeva paribbhamanakāraṇattā ca kosappadesā viya saṅkhārā, saṅkhārapariggahaṃ vinā patiṭṭhaṃ alabhamānaṃ viññāṇaṃ pariṇāyakapariggahaṃ vinā patiṭṭhaṃ alabhamāno rājakumāro viyāti pariggahena vinā patiṭṭhālābho ettha sāmaññaṃ. Upapattinimittanti kammādiārammaṇamāha. Parikappanatoti ārammaṇakaraṇato, sampayuttena vā vitakkena vitakkanato. Devamanussamigavihaṅgādivividhappakāratāya māyā viya nāmarūpaṃ, patiṭṭhāvisesena vuḍḍhivisesāpattito vanappagumbo viya saḷāyatanaṃ. Āyatanānaṃ visayivisayabhūtānaṃ aññamaññābhimukhabhāvato āyatanaghaṭṭanato. Ettha ca saṅkhārādīnaṃ kosappadesapariṇāyakādīhi dvīhi dvīhi sadisatāya dve dve upamā vuttāti daṭṭhabbā.

    ಗಮ್ಭೀರೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಓಭಾಸತಿ ಪಕಾಸತಿ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ। ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋತಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಸಮ್ಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ಸಹಿತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಾನುರೂಪಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಆಗತಭಾವೋ, ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಚ ಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ। ‘‘ನ ಜಾತಿತೋ ಜರಾಮರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಜಾತಿಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಹಿ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೋ ವುತ್ತೋ। ಇತ್ಥಞ್ಚ ಜಾತಿತೋ ಸಮುದಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಚ್ಚಯಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ, ಯಾ ಯಾ ಜಾತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದನುರೂಪಪಾತುಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Gambhīro eva hutvā obhāsati pakāsati dissatīti gambhīrāvabhāso. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayā sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anuppabandhoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho. ‘‘Na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hotī’’ti hi jātipaccayasambhūtaṭṭho vutto. Itthañca jātito samudāgacchatīti paccayasamudāgataṭṭho, yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpapātubhāvoti attho.

    ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋತಿ ಇಧ ಪನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪಾದಸಙ್ಖಾತಂ ಅನುಲೋಮಂ, ನಿರೋಧಾ ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿಲೋಮಞ್ಚಾಹ। ಆದಿತೋ ಪನ ಅನ್ತಗಮನಂ ಅನುಲೋಮಂ, ಅನ್ತತೋ ಚ ಆದಿಗಮನಂ ಪಟಿಲೋಮಮಾಹಾತಿ। ‘‘ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಕಿಂನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧) ವೇಮಜ್ಝತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಟಿಲೋಮದೇಸನಾಯ, ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ, ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿಕಾಯ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩-೪೪; ೨.೪.೬೦) ಅನುಲೋಮದೇಸನಾಯ ಚ ದ್ವಿಸನ್ಧಿತಿಸಙ್ಖೇಪಂ, ‘‘ಸಂಯೋಜನೀಯೇಸು, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವಿಹರತೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತಿ, ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೩-೫೪) ಏಕಸನ್ಧಿದ್ವಿಸಙ್ಖೇಪಂ।

    Anulomapaṭilomatoti idha pana paccayuppādā paccayuppannuppādasaṅkhātaṃ anulomaṃ, nirodhā nirodhasaṅkhātaṃ paṭilomañcāha. Ādito pana antagamanaṃ anulomaṃ, antato ca ādigamanaṃ paṭilomamāhāti. ‘‘Ime cattāro āhārā kiṃnidānā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.11) vemajjhato paṭṭhāya paṭilomadesanāya, ‘‘cakkhuṃ paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.43-44; 2.4.60) anulomadesanāya ca dvisandhitisaṅkhepaṃ, ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.53-54) ekasandhidvisaṅkhepaṃ.

    ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಭಾವೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತೀತಿ ಪಟಿವೇಧೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬೋ ಸಲಕ್ಖಣಸಙ್ಖಾತೋ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ)। ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇಕದೇಸೋ ಸರಾಗೋ, ಅಞ್ಞೋ ವಿರಾಗೋ, ರಾಗಸ್ಸ ವಾ ಅಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ರಾಗಪ್ಪವಡ್ಢಕೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಸರಾಗೋ, ಇತರೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ವಿರಾಗೋ। ‘‘ದೀಘರತ್ತಞ್ಹೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಸ್ಸುತವತೋ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಅಜ್ಝೋಸಿತಂ ಮಮಾಯಿತಂ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೬೨) ಅತ್ತಪರಾಮಾಸಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ವತ್ಥು ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಅತ್ತಾ ವಿಜಾನಾತಿ ಸಂಸರತೀತಿ ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾಸಙ್ಕನ್ತಿಅಭಿನಿವೇಸಬಲವತಾಯ ಅಬ್ಯಾಪಾರಟ್ಠಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠಾ ಚ ಗಮ್ಭೀರಾ, ನಾಮಸ್ಸ ರೂಪೇನ, ರೂಪಸ್ಸ ಚ ನಾಮೇನ ಅಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ, ನಾಮಸ್ಸ ನಾಮೇನ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಏಕುಪ್ಪಾದೇಕನಿರೋಧೇಹಿ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ರೂಪೇನ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಥ ವಾ ಏಕಚತುವೋಕಾರಭವೇಸು ನಾಮರೂಪಾನಂ ಅಸಹವತ್ತನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ, ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಸಹವತ್ತನತೋ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Avijjādīnaṃ sabhāvo paṭivijjhīyatīti paṭivedho. Vuttañhi ‘‘tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo paṭivedho’’ti (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā). Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo, añño virāgo, rāgassa vā apaṭipakkhabhāvato rāgappavaḍḍhako sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo, itaro paṭipakkhabhāvato virāgo. ‘‘Dīgharattañhetaṃ, bhikkhave, assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (saṃ. ni. 2.62) attaparāmāsassa viññāṇaṃ visiṭṭhaṃ vatthu vuttanti viññāṇassa suññataṭṭho gambhīro, attā vijānāti saṃsaratīti sabyāpāratāsaṅkantiabhinivesabalavatāya abyāpāraṭṭhaasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭhā ca gambhīrā, nāmassa rūpena, rūpassa ca nāmena asampayogato vinibbhogo, nāmassa nāmena avinibbhogo yojetabbo. Ekuppādekanirodhehi avinibbhoge adhippete rūpassa ca rūpena labbhati. Atha vā ekacatuvokārabhavesu nāmarūpānaṃ asahavattanato aññamaññavinibbhogo, pañcavokārabhave sahavattanato avinibbhogo ca veditabbo.

    ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೋ ನಾಮ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಭಾವೋ। ‘‘ಲೋಕೋಪೇಸೋ ದ್ವಾರಾಪೇಸಾ ಖೇತ್ತಮ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೯೮-೫೯೯) ವುತ್ತಾ ಲೋಕಾದಿಅತ್ಥಾ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಮನಾಯತನಸ್ಸಪಿ ಲುಜ್ಜನತೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ದ್ವಾರಖೇತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಏತೇ ಅತ್ಥಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೇವ। ಆಪಾಥಗತಾನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಪಕಾಸನಯೋಗ್ಯತಾಲಕ್ಖಣಂ ಓಭಾಸನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಸಯಿಭಾವೋ, ಮನಾಯತನಸ್ಸ ವಿಜಾನನಂ। ಸಙ್ಘಟ್ಟನಟ್ಠೋ ವಿಸೇಸೇನ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಇತರೇ ಛನ್ನಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಫುಸನಞ್ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಭಾವೋ, ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ರಸೋ, ಇತರೇ ಉಪಟ್ಠಾನಾಕಾರಾ। ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಟ್ಠೋ ರಸವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ವೇದಯಿತಟ್ಠೋ ಲಕ್ಖಣವಸೇನ। ಅತ್ತಾ ವೇದಯತೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಬಲವತಾಯ ನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೋ ವೇದನಾಯ ಗಮ್ಭೀರೋ। ನಿಜ್ಜೀವಾಯ ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಂ ನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಂ, ನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಮೇವ ಅತ್ಥೋ ನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಟ್ಠೋ।

    Adhipatiyaṭṭho nāma indriyapaccayabhāvo. ‘‘Lokopeso dvārāpesā khettampeta’’nti (dha. sa. 598-599) vuttā lokādiatthā cakkhādīsu pañcasu yojetabbā. Manāyatanassapi lujjanato manosamphassādīnaṃ dvārakhettabhāvato ca ete atthā sambhavanteva. Āpāthagatānaṃ rūpādīnaṃ pakāsanayogyatālakkhaṇaṃ obhāsanaṃ cakkhādīnaṃ visayibhāvo, manāyatanassa vijānanaṃ. Saṅghaṭṭanaṭṭho visesena cakkhusamphassādīnaṃ pañcannaṃ, itare channampi yojetabbā. Phusanañca phassassa sabhāvo, saṅghaṭṭanaṃ raso, itare upaṭṭhānākārā. Ārammaṇarasānubhavanaṭṭho rasavasena vutto, vedayitaṭṭho lakkhaṇavasena. Attā vedayatīti abhinivesassa balavatāya nijjīvaṭṭho vedanāya gambhīro. Nijjīvāya vedanāya vedayitaṃ nijjīvavedayitaṃ, nijjīvavedayitameva attho nijjīvavedayitaṭṭho.

    ಆದಾನಟ್ಠೋ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಸಮಾನೋ, ಗಹಣಟ್ಠೋ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ, ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾದಿಅತ್ಥೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರೋ’’ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ದಿಟ್ಠೀನಂ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೋಪೀತಿ। ದಳ್ಹಗಹಣತ್ತಾ ವಾ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಯೋನಿಗತಿಠಿತಿನಿವಾಸೇಸುಖಿಪನನ್ತಿ ಸಮಾಸೇ ಭುಮ್ಮವಚನಸ್ಸ ಅಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಆಯೂಹನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಪದಾನಂ ಸಮಾಸೋ ಹೋತಿ। ಜರಾಮರಣಙ್ಗಂ ಮರಣಪ್ಪಧಾನನ್ತಿ ಮರಣಟ್ಠಾ ಏವ ಖಯಾದಯೋ ಗಮ್ಭೀರಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ನವನವಾನಞ್ಹಿ ಪರಿಕ್ಖಯೇನ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಪರಿಪಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಜರಾತಿ, ಖಯಟ್ಠೋ ವಾ ಜರಾಯ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನವಭಾವಾಪಗಮೋ ಹಿ ಖಯೋತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತೋತಿ। ವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ। ಸನ್ತತಿವಸೇನ ವಾ ಜರಾಯ ಖಯವಯಭಾವೋ, ಸಮ್ಮುತಿಖಣಿಕವಸೇನ ಮರಣಸ್ಸ ಭೇದವಿಪರಿಣಾಮತಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।

    Ādānaṭṭho catunnampi upādānānaṃ samāno, gahaṇaṭṭho kāmupādānassa, itaresaṃ tiṇṇaṃ abhinivesādiattho. ‘‘Diṭṭhikantāro’’ti hi vacanato diṭṭhīnaṃ duratikkamanaṭṭhopīti. Daḷhagahaṇattā vā catunnampi duratikkamanaṭṭho yojetabbo. Yonigatiṭhitinivāsesukhipananti samāse bhummavacanassa alopo daṭṭhabbo, tasmā tena āyūhanābhisaṅkharaṇapadānaṃ samāso hoti. Jarāmaraṇaṅgaṃ maraṇappadhānanti maraṇaṭṭhā eva khayādayo gambhīrā dassitā. Navanavānañhi parikkhayena khaṇḍiccādiparipakkappavatti jarāti, khayaṭṭho vā jarāya vuttoti daṭṭhabbo. Navabhāvāpagamo hi khayoti vattuṃ yuttoti. Vipariṇāmaṭṭho dvinnampi. Santativasena vā jarāya khayavayabhāvo, sammutikhaṇikavasena maraṇassa bhedavipariṇāmatā yojetabbā.

    ಅತ್ಥನಯಾತಿ ಅತ್ಥಾನಂ ನಯಾ। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಅತ್ಥೇಹಿ ಏಕತ್ತಾದೀ ಸೇನ ಭಾವೇನ ನೀಯನ್ತಿ ಗಮ್ಮೇನ್ತೀತಿ ಏಕತ್ತಾದಯೋ ತೇಸಂ ನಯಾತಿ ವುತ್ತಾ। ನೀಯನ್ತೀತಿ ಹಿ ನಯಾತಿ। ಅತ್ಥಾ ಏವ ವಾ ಏಕತ್ತಾದಿಭಾವೇನ ನೀಯಮಾನಾ ಞಾಯಮಾನಾ ‘‘ಅತ್ಥನಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ನೀಯನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ವಾ ನಯಾ, ಏಕತ್ತಾದೀಹಿ ಚ ಅತ್ಥಾ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕತ್ತಾದಯೋ ಅತ್ಥಾನಂ ನಯಾತಿ ಅತ್ಥನಯಾ। ಸನ್ತಾನಾನುಪಚ್ಛೇದೇನ ಬೀಜಂ ರುಕ್ಖಭಾವಂ ಪತ್ತಂ ರುಕ್ಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಏಕತ್ತೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸನ್ತಾನಾನುಪಚ್ಛೇದೋ ಏಕತ್ತಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸನ್ತಾನಾನುಪಚ್ಛೇದೋ ಏಕತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Atthanayāti atthānaṃ nayā. Avijjādiatthehi ekattādī sena bhāvena nīyanti gammentīti ekattādayo tesaṃ nayāti vuttā. Nīyantīti hi nayāti. Atthā eva vā ekattādibhāvena nīyamānā ñāyamānā ‘‘atthanayā’’ti vuttā. Nīyanti etehīti vā nayā, ekattādīhi ca atthā ‘‘eka’’ntiādinā nīyanti, tasmā ekattādayo atthānaṃ nayāti atthanayā. Santānānupacchedena bījaṃ rukkhabhāvaṃ pattaṃ rukkhabhāvena pavattanti ekattena vuccatīti santānānupacchedo ekattaṃ, evamidhāpi avijjādīnaṃ santānānupacchedo ekattanti dasseti.

    ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಸ್ಸೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧರಹಿತಸ್ಸ ನಾನತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣತೋ ಸತ್ತನ್ತರೋ ಉಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸತ್ತನ್ತರೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಮುಪಾದಿಯತಿ।

    Bhinnasantānassevāti sambandharahitassa nānattassa gahaṇato sattantaro ucchinno sattantaro uppannoti gaṇhanto ucchedadiṭṭhimupādiyati.

    ಯತೋ ಕುತೋಚೀತಿ ಯದಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ವಾಲಿಕತೋ ತೇಲಸ್ಸ, ಉಚ್ಛುತೋ ಖೀರಸ್ಸ ಕಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಕೋಚಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಹೇತು ಅತ್ಥೀತಿ ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿಂ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ನಿಯತತಾಯ ತಿಲಗಾವೀಸುಕ್ಕಸೋಣಿತಾದೀಹಿ ತೇಲಖೀರಸರೀರಾದೀನಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ನಿಯತಿವಾದಞ್ಚ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ಯಥಾರಹಂ।

    Yato kutocīti yadi aññasmā aññassuppatti siyā, vālikato telassa, ucchuto khīrassa kasmā uppatti na siyā, tasmā na koci kassaci hetu atthīti ahetukadiṭṭhiṃ, avijjamānepi hetumhi niyatatāya tilagāvīsukkasoṇitādīhi telakhīrasarīrādīni pavattantīti niyativādañca upādiyatīti viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಇದಞ್ಹಿ ಭವಚಕ್ಕಂ ಅಪದಾಲೇತ್ವಾ ಸಂಸಾರಭಯಮತೀತೋ ನ ಕೋಚಿ ಸುಪಿನನ್ತರೇಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದುರಭಿಯಾನನ್ತಿ ದುರತಿಕ್ಕಮಂ। ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕಮಿವಾತಿ ಅಸನಿಮಣ್ಡಲಮಿವ। ತಞ್ಹಿ ನಿಮ್ಮಥನಮೇವ, ನಾನಿಮ್ಮಥನಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ಏವಂ ಭವಚಕ್ಕಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಂ ದುಕ್ಖುಪ್ಪಾದನತೋ ‘‘ನಿಚ್ಚನಿಮ್ಮಥನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Kasmā? Yasmā idañhi bhavacakkaṃ apadāletvā saṃsārabhayamatīto na koci supinantarepi atthīti sambandho. Durabhiyānanti duratikkamaṃ. Asanivicakkamivāti asanimaṇḍalamiva. Tañhi nimmathanameva, nānimmathanaṃ pavattamānaṃ atthi, evaṃ bhavacakkampi ekantaṃ dukkhuppādanato ‘‘niccanimmathana’’nti vuttaṃ.

    ಞಾಣಾಸಿನಾ ಅಪದಾಲೇತ್ವಾ ಸಂಸಾರಭಯಂ ಅತೀತೋ ನತ್ಥೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಾಧಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತನ್ತೂನಂ ಆಕುಲಕಂ ತನ್ತಾಕುಲಕಂ, ತನ್ತಾಕುಲಕಮಿವ ಜಾತಾ ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ, ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇಹಿ ಅತೀವ ಜಟಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗುಣಾಯ ಸಕುಣಿಯಾ ನೀಡಂ ಗುಣಾಗುಣ್ಡಿಕಂ। ವಡ್ಢಿಅಭಾವತೋ ಅಪಾಯಂ ದುಕ್ಖಗತಿಭಾವತೋ ದುಗ್ಗತಿಂ ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪಾತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಪಾಯಂ, ‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ ಸಂಸಾರಞ್ಚ ನಾತಿವತ್ತತಿ। ಸಂಸಾರೋ ಏವ ವಾ ಸಬ್ಬೋ ಇಧ ವಡ್ಢಿಅಪಗಮಾದೀಹಿ ಅತ್ಥೇಹಿ ಅಪಾಯಾದಿನಾಮಕೋ ವುತ್ತೋ ಕೇವಲಂ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಭಾವತೋ।

    Ñāṇāsinā apadāletvā saṃsārabhayaṃ atīto natthīti etassa sādhakaṃ dassento āha ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi. Tantūnaṃ ākulakaṃ tantākulakaṃ, tantākulakamiva jātā tantākulakajātā, kilesakammavipākehi atīva jaṭitāti attho. Guṇāya sakuṇiyā nīḍaṃ guṇāguṇḍikaṃ. Vaḍḍhiabhāvato apāyaṃ dukkhagatibhāvato duggatiṃ sukhasamussayato vinipātattā vinipātañca catubbidhaṃ apāyaṃ, ‘‘khandhānañca paṭipāṭī’’tiādinā vuttaṃ saṃsārañca nātivattati. Saṃsāro eva vā sabbo idha vaḍḍhiapagamādīhi atthehi apāyādināmako vutto kevalaṃ dukkhakkhandhabhāvato.

    ಭವಚಕ್ಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Bhavacakkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ೨೪೩. ಪಥವೀಆಕಾಸಾ ವಿಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಮಹಾಪತ್ಥಟವಿತ್ಥಾರಿತಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ಕಥಿತೋ। ತಞ್ಹಿ ಅಪತ್ಥಟಂ ಅವಿತ್ಥತಞ್ಚ ಪಥವಿಂ ಆಕಾಸಞ್ಚ ಪತ್ಥರನ್ತೋ ವಿತ್ಥಾರಯನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಏಕೇಕಚಿತ್ತಾವರುದ್ಧಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣವಸೇನ ಪತ್ಥಟವಿತ್ಥತಂ ಕತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇನ ಭಗವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ನಾನಾಚಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಅಸಹಜಾತಾನಂ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ನಾನಾಚಿತ್ತಗತಾನಂ ದಸ್ಸಿತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ನವ ಮೂಲಪದಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ನವಮೂಲಪದಾ, ನಯಾ। ‘‘ಏಕೇಕೇನ ನಯೇನ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ವಾರಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕೇಕೇನ ಚತುಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ನಯಚತುಕ್ಕವಾರಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ವವತ್ಥಿತಾ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ಚತುಕ್ಕಾನಂ ನಯಭಾವಾತಿ।

    243. Pathavīākāsā viya paṭiccasamuppādo mahāpatthaṭavitthāritānaṃ atthānaṃ parikappavasena kathito. Tañhi apatthaṭaṃ avitthatañca pathaviṃ ākāsañca pattharanto vitthārayanto viya ca ekekacittāvaruddhaṃ akatvā sabbasattasabbacittasādhāraṇavasena patthaṭavitthataṃ katvā suttantabhājanīyena bhagavā dasseti. Tattha nānācittavasenāti asahajātānaṃ sahajātānañca paccayapaccayuppannānaṃ nānācittagatānaṃ dassitabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Nava mūlapadāni etesanti navamūlapadā, nayā. ‘‘Ekekena nayena catunnaṃ catunnaṃ vārānaṃ saṅgahitattā’’ti vuttaṃ, ettha ‘‘ekekena catukkenā’’ti vattabbaṃ. Nayacatukkavārā hi ettha vavatthitā dassitānaṃ catukkānaṃ nayabhāvāti.

    ೧. ಪಚ್ಚಯಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ

    1. Paccayacatukkavaṇṇanā

    ಅವಿಜ್ಜಂ ಅಙ್ಗಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಪಚ್ಚಯಸಹಿತಾನಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ, ತಸ್ಸ ಅನಙ್ಗತ್ತಾ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಭ॰ ೨೨೬) ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಂ ವಿಸುಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತಂತಂಪಚ್ಚಯವನ್ತೋ ಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾತಿ। ತೀಸು ಪಕಾರೇಸು ಪಠಮಪಠಮವಾರೋ ದುತಿಯವಾರಾದೀಸು ಪವಿಸನ್ತೋ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಾದಿಸಬ್ಬನಾನತ್ತಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ತೇ ವಾರವಿಸೇಸೇ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಠಮವಾರೋ ಏವ ಹಿ ನ ಕೇವಲಂ ಛಟ್ಠಾಯತನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ನಾಮಞ್ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ನಾಮಂ ವಾ ನ ಕೇವಲಂ ಛಟ್ಠಾಯತನಸ್ಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಫಸ್ಸಸ್ಸಾಪೀತಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಯೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸೇನ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ಛಟ್ಠಾಯತನಙ್ಗಂ ಪರಿಹಾಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ದುತಿಯವಾರೇ ಚ ಪವೇಸೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮೋರೋಧತೋ।

    Avijjaṃ aṅgaṃ aggahetvā tato paraṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhāro’’tiādīni paccayasahitāni paccayuppannāni aṅgabhāvena vuttānīti āha ‘‘na, tassa anaṅgattā’’ti. Evañca katvā niddese (vibha. 226) ‘‘tattha katamā avijjā’’ti avijjaṃ visuṃ vissajjetvā ‘‘tattha katamo avijjāpaccayā saṅkhāro’’tiādinā taṃtaṃpaccayavanto saṅkhārādayo vissajjitāti. Tīsu pakāresu paṭhamapaṭhamavāro dutiyavārādīsu pavisanto paccayavisesādisabbanānattasādhāraṇattā te vāravisese gaṇhātīti ‘‘sabbasaṅgāhako’’ti vutto. Paṭhamavāro eva hi na kevalaṃ chaṭṭhāyatanameva, atha kho nāmañca phassassa paccayo, nāmaṃ vā na kevalaṃ chaṭṭhāyatanasseva, atha kho phassassāpīti paccayavisesadassanatthaṃ, yena atthavisesena mahānidānasuttadesanā pavattā, taṃdassanatthañca chaṭṭhāyatanaṅgaṃ parihāpetvā vuttoti tassa dutiyavāre ca paveso vutto, na sabbaṅgasamorodhato.

    ಯತ್ಥಾತಿ ವಾರಚತುಕ್ಕೇ ಏಕೇಕವಾರೇ ಚ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ, ತೇಸುಪಿ ಚ ವಾರೇಸು ಚತೂಸುಪಿ ಸೋಕಾದಯೋ ಅವುತ್ತಾ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇಸು ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಚ ವುತ್ತಮೇವ ಇಧ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನ’’ನ್ತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Yatthāti vāracatukke ekekavāre ca. Aññathāti suttantabhājanīyato aññathā saṅkhāroti vuttaṃ. Avuttanti ‘‘rūpaṃ saḷāyatana’’nti, tesupi ca vāresu catūsupi sokādayo avuttā suttantabhājanīyesu vuttā. Tattha ca vuttameva idha ‘‘chaṭṭhāyatana’’nti aññathā vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಸಾಧಾರಣತೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರಸಾಧಾರಣತೋ, ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭವಸಾಧಾರಣತೋ ವಾ। ವಿನಾ ಅಭಾವೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಖನ್ಧತ್ತಯಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಫಲಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ। ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೩) ವಚನತೋ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ತಸ್ಸ ಫಸ್ಸೋ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಫಲಂ, ಸತಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಾಹರಣಂ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ ಚಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಪಚ್ಚಯೋ। ಅಚಿತ್ತಕ್ಖಣಮತ್ತಾನೀತಿ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣಪ್ಪಮಾಣರಹಿತಾನಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ತಸ್ಸ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Sabbaṭṭhānasādhāraṇatoti vuttanayena sabbavārasādhāraṇato, sabbaviññāṇapavattiṭṭhānabhavasādhāraṇato vā. Vinā abhāvena viññāṇassa khandhattayampi samānaṃ phalaṃ paccayo cāti āha ‘‘avisesenā’’ti. ‘‘Tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204; saṃ. ni. 2.43) vacanato pana viññāṇaṃ phassassa visesapaccayoti tassa phasso visiṭṭhaṃ phalaṃ, satipi paccayasampayuttānaṃ āhārapaccayabhāve manosañcetanāya viññāṇāharaṇaṃ visiṭṭhaṃ kiccanti saṅkhāro cassa visiṭṭho paccayo. Acittakkhaṇamattānīti cittakkhaṇappamāṇarahitāni. Tassatthoti tassa vuttassa avijjādikassa attho suttantabhājanīyavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.

    ಹೇತುಕಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಹೇತುಕ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ, ತಂ ಹೇತುಕ-ಸದ್ದಸಹಚರಿತತ್ತಾ ‘‘ಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹೇತು-ಸದ್ದೋ ಗತಿಸೂಚಕೋ ಅವಿಗತತಾ ಚ ವಿಗತತಾನಿವಾರಣವಸೇನ ಗತಿ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಹೇತುಕಚತುಕ್ಕಂ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Hetukādīnīti ettha yasmiṃ catukke hetuka-saddo vutto, taṃ hetuka-saddasahacaritattā ‘‘hetuka’’nti vuttanti veditabbaṃ. Hetu-saddo gatisūcako avigatatā ca vigatatānivāraṇavasena gati eva hotīti hetukacatukkaṃ avigatapaccayavasena vuttanti vuttaṃ.

    ತಿಧಾ ಚತುಧಾ ಪಞ್ಚಧಾ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಛಧಾ ವಾ’’ತಿಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಮಾಧಿ ಹಿ ಸಾಧಾರಣೇಹಿ ತೀಹಿ ಝಾನಿನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೋತಿ। ಉಪಾದಾನಂ ಭವಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇನ ಚಾತಿ ಸತ್ತಧಾತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನವಜ್ಜಾನಂ ವಸೇನ ವದತಿ। ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಪನ ಯಥಾ ಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಕಾರೋ ತಣ್ಹಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ನ ವುತ್ತೋ।

    Tidhā catudhā pañcadhā vāti vā-saddo ‘‘chadhā vā’’tipi vikappetīti daṭṭhabbo. Samādhi hi sādhāraṇehi tīhi jhānindriyamaggapaccayehi ca paccayoti. Upādānaṃ bhavassa maggapaccayena cāti sattadhāti kāmupādānavajjānaṃ vasena vadati. Kāmupādānaṃ pana yathā bhavassa paccayo hoti, so pakāro taṇhāyaṃ vutto evāti na vutto.

    ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಕ್ಕೇ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಚನವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅತ್ಥೋ ಹಿ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಯಥಾಸಕೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಚತುಕ್ಕಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೋಯೇವೇತ್ಥ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಪಠಮವಾರೋತಿ ಪಠಮಚತುಕ್ಕೋತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಭವಾದೀನಂ ತಥಾ ಅಭಾವನ್ತಿ ಯದಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಪಠಮಚತುಕ್ಕೋ ವುತ್ತೋ, ಭವೋ ಜಾತಿಯಾ, ಜಾತಿ ಚ ಮರಣಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾ ಅವಿಗತಚತುಕ್ಕಾದೀಸು ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ ಭವಹೇತುಕಾ’’ತಿಆದಿ ನ ವುತ್ತಂ ಭವಾದೀನಂ ಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯತಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀ’’ತಿಆದಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಪಚ್ಚಯವಚನಮೇವ ಹಿ ತೇಸಂ ಸಹಜಾತಸೂಚಕಂ ಆಪನ್ನಂ ಅವಿಗತಚತುಕ್ಕಾದೀಸು ವಿಯ ಇಧ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಸೂಚಕಸ್ಸ ವಚನನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವಾ, ನ ಚ ತಂ ನ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಭವಾದಯೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವಾಯಂ ಚತುಕ್ಕೋ ವುತ್ತೋ। ಸೇಸಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಭವಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಹ ಅಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಹಜಾತೇನ ಸಹ ಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವಾನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಸೂಚಕಸ್ಸ ವಚನನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಸಹಜಾತತೋ ಅಞ್ಞೇ ಪಚ್ಚಯಭಾವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವಾಯಂ ಚತುಕ್ಕೋ ಆರದ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ಚ ತೇ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಯಂ ತಥಾ ಆರದ್ಧೋತಿ।

    Imasmiṃ catukke sahajātapaccayena paccayā hontīti vacanavasenāti adhippāyo. Attho hi na katthaci attano paccayuppannassa yathāsakehi paccayo na hoti, sahajātapaccayavaseneva pana imassa catukkassa vuttattā soyevettha hotīti vadanti. Paṭhamavāroti paṭhamacatukkoti evaṃ vattabbaṃ. Bhavādīnaṃ tathā abhāvanti yadi sahajātapaccayavaseneva paṭhamacatukko vutto, bhavo jātiyā, jāti ca maraṇassa sahajātapaccayo na hotīti yathā avigatacatukkādīsu ‘‘bhavapaccayā jāti bhavahetukā’’tiādi na vuttaṃ bhavādīnaṃ avigatādipaccayatāya abhāvato, evamidhāpi ‘‘bhavapaccayā jātī’’tiādi na vattabbaṃ siyā. Paccayavacanameva hi tesaṃ sahajātasūcakaṃ āpannaṃ avigatacatukkādīsu viya idha paccayavisesasūcakassa vacanantarassa abhāvā, na ca taṃ na vuttaṃ, na ca bhavādayo sahajātapaccayā honti, tasmā na sahajātapaccayavasenevāyaṃ catukko vutto. Sesapaccayānañca sambhavanti idaṃ ‘‘bhavādīna’’nti etena saha ayojetvā sāmaññena avijjādīnaṃ sahajātena saha sesapaccayabhāvānañca sambhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Ayañhettha attho – paccayavisesasūcakassa vacanantarassa abhāvā sahajātato aññe paccayabhāvā avijjādīnaṃ na sambhavantīti sahajātapaccayavasenevāyaṃ catukko āraddhoti vucceyya, na ca te na sambhavanti, tasmā nāyaṃ tathā āraddhoti.

    ‘‘ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತನ್ತೇ ಏಕಾದಸಙ್ಗಿಕೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ, ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೭) ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಆಗತೇ ನಾಮರೂಪೇ ಏಕಧಾ ಗಹಿತೇ ನವಙ್ಗಿಕೋ, ದ್ವಿಧಾ ಗಹಿತೇ ದಸಙ್ಗಿಕೋ ವುತ್ತೋ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತೇಸು ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅದ್ಧತ್ತಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಯೋಜಿಯಮಾನೇಸು ಏಕಾದಸಙ್ಗಿಕೋ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹತ್ಥನ್ತಿ ತತ್ಥ ಹಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ವಿಯ ರೂಪೇ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ನಾಮೇ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ನಿರವಸೇಸರೂಪಪಚ್ಚಯಂ ವಿಯ ನಿರವಸೇಸನಾಮಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ತತ್ಥ ದಸ್ಸಿತವಿಸೇಸದಸ್ಸನೇನ ತಂದೇಸನಾಪರಿಗ್ಗಹತ್ಥಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಛಟ್ಠಾಯತನಂ ನಾಮನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    ‘‘Mahānidānasuttante ekādasaṅgiko paṭiccasamuppādo vutto’’ti vuttaṃ, tattha pana ‘‘nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmapaccayā phasso’’tiādinā (dī. ni. 2.97) dvikkhattuṃ āgate nāmarūpe ekadhā gahite navaṅgiko, dvidhā gahite dasaṅgiko vutto, aññattha pana vuttesu avijjāsaṅkhāresu addhattayadassanatthaṃ yojiyamānesu ekādasaṅgiko hotīti katvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mahānidānasuttantadesanāya pariggahatthanti tattha hi cakkhāyatanādīni viya rūpe chaṭṭhāyatanañca nāme antogadhaṃ katvā phassassa niravasesarūpapaccayaṃ viya niravasesanāmapaccayañca dassetuṃ ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti vuttaṃ, evamidhāpi tattha dassitavisesadassanena taṃdesanāpariggahatthaṃ ekacittakkhaṇike paṭiccasamuppāde chaṭṭhāyatanaṃ nāmantogadhaṃ katvā ‘‘nāmapaccayā phasso’’ti vuttanti attho.

    ರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿದೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ದೇಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಸೇಸೋ, ನ ಪುರಿಮಾನನ್ತಿ, ತೇನೇವ ‘‘ಅಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Rūpappavattidesaṃ sandhāya desitattā ‘‘imassā’’ti vacanaseso, na purimānanti, teneva ‘‘ayañhī’’tiādimāha.

    ಯೋನಿವಸೇನ ಓಪಪಾತಿಕಾನನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಂಸೇದಜಯೋನಿಕಾಪಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಭಾವೇನ ಓಪಪಾತಿಕಸಙ್ಗಹಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪಧಾನಾಯ ವಾ ಯೋನಿಯಾ ಸಬ್ಬಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಯೋನಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಓಪಪಾತಿಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸಙ್ಗಹನಿದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ಹಿ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗೇಪಿ (ವಿಭ॰ ೧೦೦೯) ‘‘ಓಪಪಾತಿಕಾನಂ ಪೇತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಓಪಪಾತಿಕಗ್ಗಹಣಮೇವ ಕತಂ, ನ ಸಂಸೇದಜಗ್ಗಹಣನ್ತಿ। ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಛಹಾಯತನೇಹಿ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ನ ಚೇಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲಫಸ್ಸಸ್ಸ ಛಟ್ಠಾಯತನವಜ್ಜಂ ಆಯತನಂ ಸಮಾನಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಅತ್ಥಿ, ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಚೇತ್ಥ ಪವತ್ತಕೋ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ಗಯ್ಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Yonivasena opapātikānanti cettha saṃsedajayonikāpi paripuṇṇāyatanabhāvena opapātikasaṅgahaṃ katvā vuttāti daṭṭhabbā. Padhānāya vā yoniyā sabbaparipuṇṇāyatanayoniṃ dassetuṃ ‘‘opapātikāna’’nti vuttaṃ. Evaṃ saṅgahanidassanavaseneva hi dhammahadayavibhaṅgepi (vibha. 1009) ‘‘opapātikānaṃ petāna’’ntiādinā opapātikaggahaṇameva kataṃ, na saṃsedajaggahaṇanti. Ekacittakkhaṇe chahāyatanehi phassassa pavatti natthi, na cekassa akusalaphassassa chaṭṭhāyatanavajjaṃ āyatanaṃ samānakkhaṇe pavattamānaṃ paccayabhūtaṃ atthi, ārammaṇapaccayo cettha pavattako na hotīti na gayhati, tasmā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti na sakkā vattunti dassanatthaṃ ‘‘yasmā paneso’’tiādimāha.

    ಪುರಿಮಯೋನಿದ್ವಯೇ ಸಮ್ಭವನ್ತಮ್ಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಳಾಯತನಂ ಕಲಲಾದಿಕಾಲೇ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ‘‘ಸದಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಪಚ್ಛಿಮಯೋನಿದ್ವಯೇ ಪನ ಯೇಸಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ತೇಸಂ ಸದಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ। ಇತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಚತುಕ್ಕತೋ, ನಯತೋ ವಾ, ಯೋ ವಿಸೇಸೋ।

    Purimayonidvaye sambhavantampi kesañci saḷāyatanaṃ kalalādikāle na sambhavatīti ‘‘sadā asambhavato’’ti āha. Pacchimayonidvaye pana yesaṃ sambhavati, tesaṃ sadā sambhavatīti. Itoti imasmā catukkato, nayato vā, yo viseso.

    ಪಚ್ಚಯಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paccayacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೨. ಹೇತುಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ

    2. Hetucatukkavaṇṇanā

    ೨೪೪. ಜಾತಿಕ್ಖಣಮತ್ತೇ ಏವ ಅಭಾವತೋತಿ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯನಿಯಮಾಭಾವತೋ ಭವೇ ಉಪಾದಾನಹೇತುಕಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತಂ, ಅಭಾವತೋ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಜಾತಿಆದೀಸು ಭವಹೇತುಕಾದಿಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ಯಾವ ವತ್ಥು, ತಾವ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವತ್ಥು ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತನಕಮ್ಪಿ, ಏವಂ ಉಪಾದಾನಂ ಭವಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಜಾತಿಆದೀನಂ, ಭವೋ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ ಸಿಯಾ। ಅಥ ನ ಸಿಯಾ, ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೇ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮಸ್ಸ, ನಾಮಞ್ಚ ಅತಕ್ಖಣಿಕಸಮ್ಭವಾ ಛಟ್ಠಾಯತನಸ್ಸ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ ನ ಸಿಯಾತಿ ಇಧ ವಿಯ ತತ್ಥಾಪಿ ಹೇತುಕಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಯಾವ ಉಪಾದಾನಂ, ತಾವ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಅನುಪಲಬ್ಭೋ, ಜಾತಿಕ್ಖಣಮತ್ತೇ ಏವ ಭವಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಚ ಕಾರಣನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ। ಸಙ್ಖತಲಕ್ಖಣಾನಂ ಪನ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಭವೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಭವನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಹೇತುಆದಿಪಚ್ಚಯಾ ನ ಸನ್ತೀತಿ ಭವಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಂ ನ ನಿಯಮೇನ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ, ಭವೋ ಪನ ಜಾತಿಯಾ, ಜಾತಿ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ನೇವ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯನಿಯಮಾಭಾವತೋ ಅಭಾವತೋ ಚ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಭವಾದೀಸು ಹೇತುಕಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ।

    244. Jātikkhaṇamatte eva abhāvatoti tato uddhaṃ bhāvatoti attho. Avigatapaccayaniyamābhāvato bhave upādānahetukaggahaṇaṃ na kataṃ, abhāvato avigatapaccayassa jātiādīsu bhavahetukādiggahaṇaṃ na katanti yojetabbaṃ. Yathā pana yāva vatthu, tāva anupalabbhamānassa viññāṇassa vatthu avigatapaccayo hoti viññāṇato uddhaṃ pavattanakampi, evaṃ upādānaṃ bhavasaṅgahitānaṃ jātiādīnaṃ, bhavo ca jātiyā avigatapaccayo siyā. Atha na siyā, saṅkhārakkhandhe jātiādīnaṃ saṅgahitattā viññāṇaṃ nāmassa, nāmañca atakkhaṇikasambhavā chaṭṭhāyatanassa avigatapaccayo na siyāti idha viya tatthāpi hetukaggahaṇaṃ na kattabbaṃ siyā, tasmā yāva upādānaṃ, tāva jātiādīnaṃ anupalabbho, jātikkhaṇamatte eva bhavassa abhāvo ca kāraṇanti na sakkā kātuṃ. Saṅkhatalakkhaṇānaṃ pana jātiādīnaṃ asabhāvadhammānaṃ bhavena saṅgahitattā asabhāvadhammassa ca paramatthato bhavantarassa abhāvato hetuādipaccayā na santīti bhavassa upādānaṃ na niyamena avigatapaccayo, bhavo pana jātiyā, jāti jarāmaraṇassa neva avigatapaccayoti avigatapaccayaniyamābhāvato abhāvato ca avigatapaccayassa bhavādīsu hetukaggahaṇaṃ na katanti yuttaṃ.

    ನನು ಏವಂ ‘‘ನಾಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಹೇತುಕಂ ಛಟ್ಠಾಯತನಂ ನಾಮಹೇತುಕ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ನಾಮಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಚ ಅತ್ಥಿ ಅಸಭಾವಧಮ್ಮತ್ತಾತಿ? ನ, ತೇಸಂ ನಾಮೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ನಮನಕಿಚ್ಚಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಞ್ಹಿ ನಾಮಂ, ತಞ್ಚ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಭೂತಾ ಏವ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ‘‘ನಾಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಹೇತುಕಗ್ಗಹಣಂ ಯುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ಭವತೀತಿ ಭವೋ, ನ ಚ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನ ಭವನ್ತಿ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ಯೋಜನತೋ , ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖರಣತೋ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಿಯ ಭವನತೋ ಭವೇ ಜಾತಿಆದೀನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ನಿಯಮಾಭಾವಾಭಾವೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಹೇತುಕಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತನ್ತಿ।

    Nanu evaṃ ‘‘nāmaṃ viññāṇahetukaṃ chaṭṭhāyatanaṃ nāmahetuka’’nti vacanaṃ na vattabbaṃ. Na hi nāmasaṅgahitānaṃ jātiādīnaṃ avigatapaccayo aññassa avigatapaccayabhāvo ca atthi asabhāvadhammattāti? Na, tesaṃ nāmena asaṅgahitattā. Namanakiccaparicchinnañhi nāmaṃ, tañca kiccaṃ sabhāvadhammānameva hotīti sabhāvadhammabhūtā eva tayo khandhā ‘‘nāma’’nti vuttā, tasmā tattha hetukaggahaṇaṃ yuttaṃ, idha pana bhavatīti bhavo, na ca jātiādīni na bhavanti ‘‘bhavapaccayā jāti sambhavati, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sambhavatī’’ti yojanato , tasmā saṅkharaṇato saṅkhāre viya bhavanato bhave jātiādīni saṅgahitānīti niyamābhāvābhāvehi yathāvuttehi hetukaggahaṇaṃ na katanti.

    ಕೇಚಿ ಪನಾತಿಆದಿನಾ ರೇವತತ್ಥೇರಮತಂ ವದತಿ। ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಹಿ ಇಧ ಭವೋತಿ ಆಗತಾ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ, ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾನಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೪೯)।

    Keci panātiādinā revatattheramataṃ vadati. Arūpakkhandhā hi idha bhavoti āgatā. Vuttañhi ‘‘tattha katamo upādānapaccayā bhavo, ṭhapetvā upādānaṃ vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti (vibha. 249).

    ‘‘ವತ್ತಬ್ಬಪದೇಸಾಭಾವತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸತಿಪಿ ಪನ ಪದೇಸೇ ಉಪಾದಾನಂ ವಿಯ ಸಭಾವಾನಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಠಪೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಭಾವನ್ತರಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಏವ ಠಪನಂ ನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ। ಜಾಯಮಾನಾನಂ ಪನ ಜಾತಿ, ಜಾತಾನಞ್ಚ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ, ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೨೫) ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಪನ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಾಮಂ? ಠಪೇತ್ವಾ ಫಸ್ಸಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಾಮ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೫೯), ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ ನಾಮಂ ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ। ತತ್ಥ ಕತಮಂ ನಾಮಂ? ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಾಮಂ। ತತ್ಥ ಕತಮಂ ರೂಪಂ? ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ ಯಞ್ಚ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮನೋಧಾತು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ವತ್ತತಿ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೨೬೧) ಚ ಯಂ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬಪದೇಸೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಯೋ ಭವೋ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಸಪಿ ಠಪೇತಬ್ಬಗಹೇತಬ್ಬವಿಸೇಸೇ ಸತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತಬ್ಬಪದೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ವತ್ತುನ್ತಿ।

    ‘‘Vattabbapadesābhāvato’’ti vuttaṃ, satipi pana padese upādānaṃ viya sabhāvāni jātiādīni na hontīti ṭhapetabbassa bhāvantarassa abhāvato eva ṭhapanaṃ na kātabbanti yuttaṃ. Jāyamānānaṃ pana jāti, jātānañca jarāmaraṇanti ‘‘bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti (vibha. 225) vuttaṃ. Yathā pana ‘‘nāmapaccayā phassoti tattha katamaṃ nāmaṃ? Ṭhapetvā phassaṃ vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho. Idaṃ vuccati nāma’’nti (vibha. 259), ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatananti atthi nāmaṃ atthi rūpaṃ. Tattha katamaṃ nāmaṃ? Vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho. Idaṃ vuccati nāmaṃ. Tattha katamaṃ rūpaṃ? Cattāro mahābhūtā yañca rūpaṃ nissāya manodhātu manoviññāṇadhātu vattati, idaṃ vuccati rūpa’’nti (vibha. 261) ca yaṃ nāmarūpañca phassassa saḷāyatanassa paccayo, tassa vattabbapadeso niddiṭṭho, evaṃ yo bhavo jātiyā paccayo, tassapi ṭhapetabbagahetabbavisese sati na sakkā vattabbapadeso natthīti vattunti.

    ಹೇತುಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Hetucatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ೪. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ

    4. Aññamaññacatukkavaṇṇanā

    ೨೪೬. ನಿಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ಭವೇನ ಉಪಾದಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಠಿತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭವೋ ನಿಪ್ಪದೇಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನಾಮಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭೂತಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಞ್ಚ ಸಪ್ಪದೇಸಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾ ಪನ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಛಟ್ಠಾಯತನಂ, ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೫೦-೧೫೪) ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ನಾಮಂ ಗಹಿತಂ, ಏವಂ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಧಾಪಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಭವಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯನಿಯಮಾಭಾವೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯನಿಯಮಾಭಾವೋ ಭವೇ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಭವಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    246. Nippadesattā bhavena upādānaṃ saṅgahitanti paccayuppannassa upādānassa visuṃ ṭhitassa abhāvā ‘‘bhavapaccayāpi upādāna’’nti na sakkā vattunti dassetuṃ ‘‘yasmā pana bhavonippadeso’’tiādimāha. Evaṃ sati ‘‘nāmapaccayāpi viññāṇa’’nti na vattabbaṃ siyā, nāmaṃ pana paccayuppannabhūtaṃ paccayabhūtañca sappadesameva gahitanti adhippāyo. Yathā pana ‘‘nāmapaccayā chaṭṭhāyatanaṃ, nāmapaccayā phasso’’tiādīsu (vibha. 150-154) paccayuppannaṃ ṭhapetvā nāmaṃ gahitaṃ, evaṃ ‘‘bhavapaccayāpi upādāna’’nti idhāpi paccayuppannaṃ ṭhapetvā bhavassa gahaṇaṃ na na sakkā kātuṃ, tasmā upādānassa avigatapaccayaniyamābhāvo viya aññamaññapaccayaniyamābhāvo bhave pubbe vuttanayena atthīti ‘‘bhavapaccayāpi upādāna’’nti na vuttanti veditabbaṃ.

    ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಸಿಯಾ। ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ವತ್ಥು ಅಕುಸಲವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಪುರೇಜಾತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಪನ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಪಚ್ಚಯಾಪಿ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಛಟ್ಠಾಯತನಂ ಚಕ್ಖಾಯತನುಪಚಯಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಪನ ಹೋತೀತಿ।

    Aññamaññapaccayoti cettha sampayuttavippayuttaatthipaccayo adhippeto siyā. ‘‘Nāmarūpapaccayāpi viññāṇa’’nti hi vuttaṃ, na ca vatthu akusalaviññāṇassa aññamaññapaccayo hoti, purejātavippayutto pana hotīti. Tathā ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayāpi nāmarūpa’’nti vuttaṃ, na ca chaṭṭhāyatanaṃ cakkhāyatanupacayādīnaṃ cittasamuṭṭhānarūpassa ca aññamaññapaccayo hoti, pacchājātavippayutto pana hotīti.

    ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಚತುಕ್ಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Aññamaññacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಸಙ್ಖಾರಾದಿಮೂಲಕನಯಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ

    Saṅkhārādimūlakanayamātikāvaṇṇanā

    ೨೪೭. ‘‘ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಭವಮೂಲಕನಯೋ ನ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಛಟ್ಠಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ಛಟ್ಠಾಯತನಾದಿಮೂಲಕಾ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಬ್ಬೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ನಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ – ನಾಮವಿಸೇಸಾನಂ ಛಟ್ಠಾಯತನಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಛಟ್ಠಾಯತನಾದಿಮೂಲಕಾ ವುತ್ತಾ। ಯದೇವ ಪನ ನಾಮಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ, ತದೇವ ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ವತ್ತಬ್ಬವಿಸೇಸೋ ಕೋಚಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಪುಬ್ಬಾಭಾವತೋ ನ ವುತ್ತೋತಿ। ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಇಧ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಂಉ, ನ ಜಾತಿಆದೀನೀತಿ ಅಪುಬ್ಬಾಭಾವತೋ ನ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾ ಪನ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ನ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಗಹಣತೋ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಭವನವಸೇನ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾಸಭಾವಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪವತ್ತೋ ಭವ-ಸದ್ದೋತಿ ನ ಸೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ತೇನ ಭವಮೂಲಕನಯೋ ನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    247. ‘‘Apubbassa aññassa avijjāpaccayassa vattabbassa abhāvato bhavamūlakanayo na vutto’’ti vuttaṃ, evaṃ sati ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayā avijjā’’tiādikā chaṭṭhāyatanādimūlakā ca na vattabbā siyuṃ. ‘‘Nāmapaccayā avijjā’’ti ettha hi avijjāpaccayā sabbe cattāro khandhā nāmanti vuttāti. Tatthāyaṃ adhippāyo siyā – nāmavisesānaṃ chaṭṭhāyatanādīnaṃ avijjāya paccayabhāvo vattabboti chaṭṭhāyatanādimūlakā vuttā. Yadeva pana nāmaṃ avijjāya paccayo, tadeva bhavapaccayā avijjāti etthāpi vucceyya, na vattabbaviseso koci, tasmā apubbābhāvato na vuttoti. Bhavaggahaṇena ca idha avijjāya paccayabhūtā sabhāvadhammā gaṇheyyaṃu, na jātiādīnīti apubbābhāvato na vuttoti daṭṭhabbo. ‘‘Avijjāpaccayā avijjātipivuttaṃ siyā’’ti vuttaṃ, yathā pana ‘‘nāmapaccayā phasso’’ti vutte ‘‘phassapaccayā phasso’’ti vuttaṃ na hoti paccayuppannaṃ ṭhapetvā paccayassa gahaṇato, evamidhāpi na siyā, tasmā bhavanavasena sabhāvadhammāsabhāvadhammesu sāmaññena pavatto bhava-saddoti na so avijjāya paccayoti sakkā vattuṃ. Tena bhavamūlakanayo na vuttoti veditabbo.

    ‘‘ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಯ ಭವೇಕದೇಸೇ ವಿಸುಂ ಪುಬ್ಬೇ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಭವ-ಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚಯಸೋಧನತ್ಥಂ ಆದಿತೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ನಿರವಸೇಸಬೋಧಕೋ ಹೋತಿ, ನ ನಾಮ-ಸದ್ದೋ। ಏವಂಸಭಾವಾ ಹಿ ಏತಾ ನಿರುತ್ತಿಯೋತಿ ಇಮಿನಾವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಆಹಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಇಮಿನಾವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಭವಸ್ಸ ನಿಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ಭವಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ನ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯವಾರೇ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಜಾಯಮಾನಾನಂ ಪನ ಜಾತಿ, ನ ಜಾತಿಯಾ ಜಾಯಮಾನಾ, ಜೀಯಮಾನಮೀಯಮಾನಞ್ಚ ಜರಾಮರಣಂ, ನ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜೀಯಮಾನಮೀಯಮಾನಾತಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಏವ ತಮ್ಮೂಲಕಾ ನಯಾ ನ ಗಹಿತಾ, ಪಚ್ಛೇದೋಪಿ ಪನ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನೇವ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    ‘‘Upādānapaccayā bhavo’’ti ettha viya bhavekadese visuṃ pubbe aggahite bhava-saddo paccayasodhanatthaṃ ādito vuccamāno niravasesabodhako hoti, na nāma-saddo. Evaṃsabhāvā hi etā niruttiyoti imināvā adhippāyena ‘‘avijjāpaccayā avijjātipi vuttaṃ siyā’’ti āhāti daṭṭhabbaṃ, imināva adhippāyena ‘‘bhavassa nippadesattā bhavapaccayāpi upādānanti na vutta’’nti ayamattho aññamaññapaccayavāre vuttoti daṭṭhabbo. Tattha pacchinnattāti etena jātijarāmaraṇānaṃ avijjāya paccayabhāvo anuññāto viya hoti. Jāyamānānaṃ pana jāti, na jātiyā jāyamānā, jīyamānamīyamānañca jarāmaraṇaṃ, na jarāmaraṇassa jīyamānamīyamānāti jātiādīni ekacittakkhaṇe na avijjāya paccayo honti, tasmā asambhavato eva tammūlakā nayā na gahitā, pacchedopi pana atthīti ‘‘tattha pacchinnattā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘apicā’’tiādimāha.

    ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅಕುಸಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Akusalaniddesavaṇṇanā

    ೨೪೮-೨೪೯. ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ನನು ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ಕಾಮುಪಾದಾನಞ್ಹಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಸ್ಸ, ತಞ್ಚ ಇತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪನ ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ನಾಮೇ ವಿಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವಾ ಚ ಉಪಾದಾನಗ್ಗಹಣೇನ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಭವಸ್ಸ ಚ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಗಹಿತಾತಿ ಅಯಂ ದೋಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಪಾದಾನಟ್ಠಾನೇ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಏಕಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾಮಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ, ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸೇಸು ವಿಯ ‘‘ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ ಪಚ್ಚಯೋ ವಿಸುಂ ನ ವಿಭತ್ತೋ। ಸತಿಪಿ ವಾ ಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸಪಿ ಗಹಣೇ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಅವುಚ್ಚಮಾನೇ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ, ದಿಟ್ಠಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತಾನಿವಾರಣತ್ಥಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    248-249. Upādānassa upādānapaccayattaṃ āpajjeyyāti nanu nāyaṃ doso. Kāmupādānañhi diṭṭhupādānassa, tañca itarassa paccayo hotīti? Saccaṃ, kāmupādānassa pana taṇhāgahaṇena gahitattā nāme viya visesapaccayattābhāvā ca upādānaggahaṇena taṇhāpaccayā bhavassa ca paccayabhūtā diṭṭhi eva gahitāti ayaṃ doso vuttoti daṭṭhabbo. Yasmā ca upādānaṭṭhāne paccayuppannaṃ paccayo ca ekameva, tasmā ‘‘nāmapaccayā phasso, nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti etesaṃ niddesesu viya ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti etassa niddese paccayo visuṃ na vibhatto. Satipi vā bhavassa paccayabhāvena kāmupādānassapi gahaṇe ‘‘ṭhapetvā upādāna’’nti avuccamāne kāmupādānaṃ kāmupādānassa, diṭṭhi ca diṭṭhiyā paccayoti āpajjeyyāti paccayapaccayuppannatānivāraṇatthaṃ ‘‘ṭhapetvā upādāna’’nti vuttanti dasseti.

    ೨೫೨. ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಜನಕಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖಾಯತನುಪಚಯಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ತದಜನಕಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಾಸಮ್ಪಿ ಹೀತಿ ಉತುಆಹಾರಜಸನ್ತತೀನಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಸಮುಟ್ಠಾಪನಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    252. Cakkhāyatanādiupatthambhakassa cittasamuṭṭhānarūpassa janakaṃ viññāṇaṃ cakkhāyatanupacayādīnaṃ paccayoti vuttaṃ tadajanakampīti adhippāyena ‘‘yassa cittasamuṭṭhānarūpassā’’tiādimāha. Tāsampi hīti utuāhārajasantatīnampi hi upatthambhakasamuṭṭhāpanapacchājātapaccayavasena viññāṇaṃ paccayo hoti evāti attho.

    ೨೫೪. ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ಮಹಾಭೂತಸಙ್ಖಾತಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೋ, ವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಂ ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೋ, ನಾಮಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೋ, ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏಸಾ ಯಥಾನುರೂಪತಾ।

    254. Yathānurūpanti mahābhūtasaṅkhātaṃ pañcannaṃ sahajātādipaccayo, vatthusaṅkhātaṃ chaṭṭhassa purejātādipaccayo, nāmaṃ pañcannaṃ pacchājātādipaccayo, chaṭṭhassa sahajātādipaccayoti esā yathānurūpatā.

    ೨೬೪. ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ನಾಮಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    264. Yassāti yassa paccayuppannassa nāmassa viññāṇassa sampayuttapaccayabhāvo hotīti yojetabbaṃ.

    ೨೭೨. ‘‘ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾಪಿ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸೇವ ನಾಮಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇನ ಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಫಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪುನ ವಚನೇ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥೀತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    272. ‘‘Phassapaccayāpi nāma’’nti phassapaccayabhāvena vattabbasseva nāmassa attano paccayuppannena pavatti dassitāti ‘‘ṭhapetvā phassa’’nti puna vacane koci attho atthīti na vuttanti dassento ‘‘tathāpī’’tiādimāha.

    ೨೮೦. ಯಸ್ಮಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾನಟ್ಠಾನಂ ಪರಿಹೀನಮೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಬಲವಕಿಲೇಸೇನ ಪನ ಪದಪೂರಣಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಾವೋ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಸು ವುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ತಸ್ಸ ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ತತಿಯಚಿತ್ತಾದೀಸು ‘‘ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಮೇವ ವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಾಳಿ ಸಂಖಿತ್ತಾ। ಹೇಟ್ಠಾತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡಾದೀಸು।

    280. Yasmā adhimokkhopi natthi, tasmā upādānaṭṭhānaṃ parihīnamevāti sambandho. Balavakilesena pana padapūraṇassa kāraṇaṃ taṇhāya abhāvo domanassasahagatesu vutto evāti tassa tena sambandho yojetabbo. Sabbatthāti tatiyacittādīsu ‘‘taṇhāpaccayā adhimokkho’’tiādimhi vissajjanameva visesaṃ dassetvā pāḷi saṃkhittā. Heṭṭhāti cittuppādakaṇḍādīsu.

    ಅಕುಸಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Akusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Kusalābyākataniddesavaṇṇanā

    ೨೯೨. ಪಸಾದೋತಿ ಸದ್ಧಾ।

    292. Pasādoti saddhā.

    ೩೦೬. ‘‘ಅಲೋಭೋ ನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಸಮುದಯಾಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪) ಸಬ್ಯಾಪಾರಾನಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನಿದಾನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೇಸು ವಿಪಾಕೇಸು ಅಲೋಭಾದಿಸಹಗತಕಮ್ಮಪಟಿಬಿಮ್ಬಭೂತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಅಲೋಭಾದಯೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸು ವಿಯ ನಿದಾನರಹಿತತಾ ಸೋತಪತಿತತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಕಿರಿಯಧಮ್ಮಾ ಕಿರಿಯಮತ್ತತ್ತಾ ಕಮ್ಮನಿದಾನರಹಿತಾಇಚ್ಚೇವ ಪರಿಹೀನಾವಿಜ್ಜಾಟ್ಠಾನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    306. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) sabyāpārāni kusalamūlāni saṅkhārānaṃ nidānāni honti, na kammavegakkhittesu vipākesu alobhādisahagatakammapaṭibimbabhūtā viya pavattamānā alobhādayoti pañcaviññāṇesu viya nidānarahitatā sotapatitatāti daṭṭhabbā. Kiriyadhammā kiriyamattattā kammanidānarahitāicceva parihīnāvijjāṭṭhānā veditabbā.

    ತತಿಯಚತುತ್ಥವಾರಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಏವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ಕಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಚಕ್ಖಾಯತನುಪಚಯಾದೀನಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಹೋನ್ತಿ, ತದುಪತ್ಥಮ್ಭಕಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ವಸೇನ ತದಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಸಹಜಾತನಾಮಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಭೂತಚಕ್ಖಾದಿರೂಪಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತತಿಯಚತುತ್ಥವಾರಾ ನ ನ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ।

    Tatiyacatutthavārā asambhavato evāti kasmā vuttaṃ, kiṃ cakkhuviññāṇādīni cakkhāyatanupacayādīnaṃ pacchājātapaccayā na hontīti? Honti, tadupatthambhakassa pana cittasamuṭṭhānassa asamuṭṭhāpanaṃ sandhāya ‘‘asambhavato’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Sahajātapacchājātaviññāṇassa pana vasena tadāpi viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, pacchājātasahajātanāmassa sahajātapurejātabhūtacakkhādirūpassa ca vasena nāmarūpapaccayā saḷāyatanañca labbhatīti tatiyacatutthavārā na na sambhavantīti.

    ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kusalābyākataniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕಕುಸಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā

    ೩೩೪. ಸಮ್ಮೋಹವಸೇನಾತಿ ಕುಸಲಫಲೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿತಾಯ ಸಭಯೇ ಸಾದುರಸವಿಸರುಕ್ಖಬೀಜಸದಿಸೇ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತಕಕುಸಲೇ ಚ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಿತಾವಸೇನ। ಸಮತಿಕ್ಕಮತ್ಥಂ ಭಾವನಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಭಾವನಾ, ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮಭೂತಾ ವಾ ಭಾವನಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಭಾವನಾ।

    334. Sammohavasenāti kusalaphale aniccāditāya sabhaye sādurasavisarukkhabījasadise taṃnibbattakakusale ca anādīnavadassitāvasena. Samatikkamatthaṃ bhāvanā samatikkamabhāvanā, tadaṅgavikkhambhanavasena samatikkamabhūtā vā bhāvanā samatikkamabhāvanā.

    ತಥಾ ಇಧ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಏವ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾದಯೋ ಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರಹೇತುಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜನಾ ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುನ್ತಿ ಅವಿಗತಚತುಕ್ಕಾದೀನಿಪಿ ನ ಇಧ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ನಾಮನ್ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ಯಥಾಲಾಭಯೋಜನಾಯ ನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ।

    Tathā idha na labbhantīti avijjāya eva saṅkhārānaṃ avigatādipaccayattābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, viññāṇādīnaṃ pana saṅkhārādayo avigatādipaccayā hontīti avijjāpaccayā saṅkhāro, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ saṅkhārahetukantiādinā yojanā na na sakkā kātunti avigatacatukkādīnipi na idha labbhanti. Viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ viññāṇasampayuttaṃ nāmantiādinā hi yathālābhayojanāya nayo dassitoti.

    ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕಕುಸಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಕುಸಲಮೂಲಕವಿಪಾಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā

    ೩೪೩. ‘‘ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಿಂ ಕುಸಲಮೂಲಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ ಪನ ಚೇತನಾಯ ಸಂಸಟ್ಠಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ಏಕೀಭಾವಮಿವ ಗತತ್ತಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲೇಹಿ ವಿನಾ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ತಾನಿ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಏವಂ ಕಮ್ಮೇನ ಏಕೀಭೂತಾನಿ ಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಜಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯತಾ ವುತ್ತಾ। ಏಸಾತಿ ಏಸ ಕುಸಲಮೂಲಪಚ್ಚಯೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    343. ‘‘Nānākkhaṇikakammapaccayepana vattabbameva natthī’’ti vuttaṃ, kiṃ kusalamūlaṃ akusalamūlañca kammapaccayo hotīti? Na hoti, kammapaccayabhūtāya pana cetanāya saṃsaṭṭhaṃ kammaṃ viya paccayo hoti. Tena ekībhāvamiva gatattāti evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yathā kusalākusalamūlehi vinā kammaṃ vipākaṃ na janetīti tāni vipākassa pariyāyena upanissayoti vuttāni, evaṃ kammena ekībhūtāni saṃsaṭṭhāni hutvā kammajānaṃ paccayā hontīti pariyāyena tesaṃ kammapaccayatā vuttā. Esāti esa kusalamūlapaccayo akusalamūlapaccayo cāti yojetabbaṃ.

    ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ವಿಯ ಕಿರಿಯಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕಾನಿ ಅವಿಜ್ಜಾಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ಚ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯತಂ ನ ಲಭನ್ತೀ’’ತಿ। ಮನಸಿಕಾರೋಪಿ ಜವನವೀಥಿಪಟಿಪಾದಕಮತ್ತತ್ತಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಿ ವಿಯ ಅವಿಜ್ಜಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ನ ಕರೋತಿ, ಅವಿಜ್ಜೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ ಪನ ಪವತ್ತಿಅತ್ಥಂ ಭವಙ್ಗಾವಟ್ಟನಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪಹೀನಾವಿಜ್ಜಾನಞ್ಚ ಕಿರಿಯಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ನೇವುಪ್ಪಾದಿಕಾ, ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಮೇವ ಪನ ಹೋತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೩), ‘‘ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮೋ ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೩.೧೦೩) ಚ ಏವಮಾದೀಸು ಕಿರಿಯಾನಂ ಅಕುಸಲಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ನ ಉದ್ಧಟಾತಿ। ಅಪಿಚ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕೋ ಕುಸಲನಯೋ ವುತ್ತೋ, ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ವಸೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಕೋ ವಿಪಾಕನಯೋ, ಕಿರಿಯಾನಂ ಪನ ನೇವ ಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣೇನ, ನ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಣಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತಂಮೂಲಕೋ ಕಿರಿಯಾನಯೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ನ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Kusalākusalavipākānaṃ viya kiriyānaṃ uppādakāni avijjākusalākusalamūlāni ca na hontīti āha ‘‘upanissayataṃ na labhantī’’ti. Manasikāropi javanavīthipaṭipādakamattattā kusalākusalāni viya avijjaṃ upanissayaṃ na karoti, avijjūpanissayānaṃ pana pavattiatthaṃ bhavaṅgāvaṭṭanamattaṃ hoti, pahīnāvijjānañca kiriyānaṃ avijjā nevuppādikā, ārammaṇamattameva pana hoti. Evañca katvā ‘‘kusalo dhammo abyākatassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.423), ‘‘vipākadhammadhammo nevavipākanavipākadhammadhammassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.103) ca evamādīsu kiriyānaṃ akusalā upanissayapaccayabhāvena na uddhaṭāti. Apica ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti etassa vasena avijjāmūlako kusalanayo vutto, ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti etassa vasena kusalākusalamūlako vipākanayo, kiriyānaṃ pana neva saṅkhāraggahaṇena, na ca viññāṇaggahaṇena gahaṇaṃ gacchatīti taṃmūlako kiriyānayo na labbhatīti na vuttoti daṭṭhabbo.

    ಅನೇಕಭೇದತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಮೂಲಪದಾನಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾನಂ ಕಿರಿಯನ್ತೇ ಪಠಮನಯೇ ಸಹಜಾತಾದಿಅನೇಕಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ನವಾದಿಮೂಲಪದಾನಂ ನಯಾನಂ ವಸೇನ, ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ಚತುನ್ನಂ ಚತುಕ್ಕಾನಂ ವಸೇನಾತಿ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಪನ ವಿಪಾಕೇ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ವಿಪಾಕೇ ಚಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮೇಸು ಹಿ ನಯೇಸು ಯಥಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ವುತ್ತೋ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅನೇಕಭೇದತೋ ಏಕಧಾವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ಪಚ್ಛಿಮನಯೇ ಕುಸಲೇ ಅನೇಕಭೇದತೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ವುತ್ತೋ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಏಕಧಾವಾ’’ತಿ। ಏಕಧಾವಾತಿ ಚ ಮೂಲಪದೇಕಪಚ್ಚಯತಾವಸೇನ, ಏಕಸ್ಸೇವ ವಾ ನಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಏಕಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಠಮಚತುಕ್ಕಸ್ಸೇವ ವಸೇನಾತಿ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಧಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭೇದೇತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಭೇದೇ ಜರಾಮರಣಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಜಾತಿಆದಿಪಚ್ಚಯಭೇದೇ, ತಂತಂಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಮಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಂ ವಾ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಕ್ಖಣಿಕಾವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯಭೇದೇ। ಪರಿಯತ್ತಿಆದೀನಂ ಕಮೋ ಪರಿಯತ್ತಿ…ಪೇ॰… ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ। ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಹಿ ಪಾಳಿಪರಿಯಾಪುಣನತದತ್ಥಸವನಪಾಳಿಅತ್ಥಚಿನ್ತನಾನಿ ‘‘ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಂ…ಪೇ॰… ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಕಮೇನ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಕಮ-ಗ್ಗಹಣಂ ಕರೋತಿ। ತತೋತಿ ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಜನಕತೋ ಕಮತೋ। ಅಞ್ಞಂ ಕರಣೀಯತರಂ ನತ್ಥಿ। ತದಾಯತ್ತಾ ಹಿ ದುಕ್ಖನ್ತಕಿರಿಯಾತಿ।

    Anekabhedatoti avijjādīnaṃ mūlapadānaṃ ekacittakkhaṇikānaṃ kiriyante paṭhamanaye sahajātādianekapaccayabhāvena gahitattā tesaṃ paccayānaṃ vasena navādimūlapadānaṃ nayānaṃ vasena, anekappakārato catunnaṃ catukkānaṃ vasenāti vā adhippāyo. Kusalākusalānaṃ pana vipāke cāti ettha kusalākusalesu kusalākusalānaṃ vipāke cāti vattabbaṃ. Purimapacchimesu hi nayesu yathā paccayākāro vutto, taṃdassanatthaṃ ‘‘anekabhedato ekadhāvā’’ti vuttaṃ, na ca pacchimanaye kusale anekabhedato paccayākāro vutto, atha kho ‘‘ekadhāvā’’ti. Ekadhāvāti ca mūlapadekapaccayatāvasena, ekasseva vā nayassa vasena ekappakārenāti attho, paṭhamacatukkasseva vasenāti vā adhippāyo. Dhammapaccayabhedeti avijjādīnaṃ dhammānaṃ paccayabhāvabhede jarāmaraṇādīnaṃ dhammānaṃ jātiādipaccayabhede, taṃtaṃcittuppādasamayaparicchinnānaṃ vā phassādīnaṃ dhammānaṃ ekakkhaṇikāvijjādipaccayabhede. Pariyattiādīnaṃ kamo pariyatti…pe… paṭipattikkamo. Paccayākāre hi pāḷipariyāpuṇanatadatthasavanapāḷiatthacintanāni ‘‘jarāmaraṇaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ…pe… nirodhadhamma’’ntiādinā bhāvanāpaṭipatti ca kamena kātabbāti kama-ggahaṇaṃ karoti. Tatoti ñāṇappabhedajanakato kamato. Aññaṃ karaṇīyataraṃ natthi. Tadāyattā hi dukkhantakiriyāti.

    ಕುಸಲಮೂಲಕವಿಪಾಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭiccasamuppādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೭. ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗೋ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೬. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗೋ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ಉದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
    ೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೬. ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗೋ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact