Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
੬. ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੋ
6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ
1. Suttantabhājanīyaṃ
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Uddesavāravaṇṇanā
੨੨੫. ‘‘‘ਕਿਂવਾਦੀ ਭਨ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’ਤਿ? ‘વਿਭਜ੍ਜવਾਦੀ ਮਹਾਰਾਜਾ’’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾ) ਮੋਗ੍ਗਲਿਪੁਤ੍ਤਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਨੋ। ਤੇ ਹਿ વੇਨਯਿਕਾਦਿਭਾવਂ વਿਭਜ੍ਜ વਦਨ੍ਤਿ, ਚੀવਰਾਦੀਨਂ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾਸੇવਿਤਬ੍ਬਭਾવਂ વਾ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦવਾਦੇ વਾ વਿਭਜ੍ਜ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਠਪਨੀਯਾਨਂ ਠਪਨਤੋ ਰਾਗਾਦਿਕ੍ਖਯਸ੍ਸ ਸਸ੍ਸਤਸ੍ਸ ਰਾਗਾਦਿਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਉਚ੍ਛੇਦਸ੍ਸ ਚ વਚਨਤੋ, ਨ ਪਨ ਏਕਂਸਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯਾਦਯੋ ਤਯੋ ਪਞ੍ਹੇ ਅਪਨੇਤ੍વਾ વਿਭਜ੍ਜਬ੍ਯਾਕਰਣੀਯਮੇવ વਦਨ੍ਤੀਤਿ। વਿਭਜ੍ਜવਾਦੀਨਂ ਮਣ੍ਡਲਂ ਸਮੂਹੋ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਮਣ੍ਡਲਂ, વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਨੋ વਾ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਸਾ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਮਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਆਚਰਿਯੇਹਿ વੁਤ੍ਤਅવਿਪਰੀਤਤ੍ਥਦੀਪਨੇਨ ਤੇ ਅਨਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਂ વਦਨ੍ਤੋ ਕਥਾવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਾਦਿਕੇ ਚ વਦਨ੍ਤੋ ਸਕਸਮਯਂ વੋਕ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ, ਤਥਾ ਅવੋਕ੍ਕਮਨ੍ਤੇਨ। ਪਰਸਮਯਂ ਦੋਸਾਰੋਪਨਬ੍ਯਾਪਾਰવਿਰਹੇਨ ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤੇਨ। ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਯੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਸਮਯਂ ਅਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤਿ।
225. ‘‘‘Kiṃvādī bhante sammāsambuddho’ti? ‘Vibhajjavādī mahārājā’’’ti (pārā. aṭṭha. 1.tatiyasaṅgītikathā) moggaliputtatissattherena vuttattā sammāsambuddhasāvakā vibhajjavādino. Te hi venayikādibhāvaṃ vibhajja vadanti, cīvarādīnaṃ sevitabbāsevitabbabhāvaṃ vā sassatucchedavāde vā vibhajja vadanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādīnaṃ ṭhapanīyānaṃ ṭhapanato rāgādikkhayassa sassatassa rāgādikāyaduccaritādiucchedassa ca vacanato, na pana ekaṃsabyākaraṇīyādayo tayo pañhe apanetvā vibhajjabyākaraṇīyameva vadantīti. Vibhajjavādīnaṃ maṇḍalaṃ samūho vibhajjavādimaṇḍalaṃ, vibhajjavādino vā bhagavato parisā vibhajjavādimaṇḍalantipi vadanti. Ācariyehi vuttaaviparītatthadīpanena te anabbhācikkhantena. ‘‘Avijjā puññāneñjābhisaṅkhārānaṃ hetupaccayo hotī’’tiādiṃ vadanto kathāvatthumhi paṭikkhitte puggalavādādike ca vadanto sakasamayaṃ vokkamati nāma, tathā avokkamantena. Parasamayaṃ dosāropanabyāpāravirahena anāyūhantena. ‘‘Idampi yuttaṃ gahetabba’’nti parasamayaṃ asampiṇḍentenāti keci vadanti.
‘‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਤਦੇવਿਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ ਸਂਸਰਤਿ ਅਨਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੯੬) વਦਨ੍ਤੋ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਬਾਹਤਿ ਨਾਮ, ਤਥਾ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤੇਨ। ‘‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਯੇਮੇ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਤੇ ਪਟਿਸੇવਤੋ ਨਾਲਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੪; ਪਾਚਿ॰ ੪੧੮, ੪੨੯), ‘‘ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇ ਕਤੋ વੀਤਿਕ੍ਕਮੋ ਆਪਤ੍ਤਿਕਰੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਚ ਏવਮਾਦਿਂ વਦਨ੍ਤੋ વਿਨਯਂ ਪਟਿਲੋਮੇਤਿ ਨਾਮ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਂ ਅਨੁਲੋਮੇਨ੍ਤੇਨ। ਪਟਿਲੋਮੇਨ੍ਤੋ ਹਿ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਤਞ੍ਚ વਿਲੋਮੇਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਦੇਸੇ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤੇ ਸੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਆਚਰਿਯવਾਦਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿਮਹਾਪਦੇਸੇ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੇਨ। ਤਂਓਲੋਕਨੇਨ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇ વਿਨਯੇ ਚ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਨਾਤਿਧਾવਤਿ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਾਲ਼ਿਂ। ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤਦਤ੍ਥਂ। ਹੇਤੁਹੇਤੁਫਲਾਨਿ ਇਧ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਿ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਅਪਰੇਹਿਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਨ। ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਭવੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਣ੍ਹਾ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਨਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
‘‘Tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati anañña’’ntiādiṃ (ma. ni. 1.396) vadanto suttaṃ paṭibāhati nāma, tathā appaṭibāhantena. ‘‘Tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (ma. ni. 1.234; pāci. 418, 429), ‘‘supinante kato vītikkamo āpattikaro hotī’’ti ca evamādiṃ vadanto vinayaṃ paṭilometi nāma, tabbipariyāyena taṃ anulomentena. Paṭilomento hi kammantaraṃ bhindanto dhammatañca vilometi. Suttante vutte cattāro mahāpadese, aṭṭhakathāyañca vutte suttasuttānulomaācariyavādaattanomatimahāpadese olokentena. Taṃolokanena hi sutte vinaye ca santiṭṭhati nātidhāvati. Dhammanti paṭiccasamuppādapāḷiṃ. Atthanti tadatthaṃ. Hetuhetuphalāni idha nādhippetāni. ‘‘Dukkhādīsu aññāṇaṃ avijjā’’ti vuttamatthaṃ parivattitvā puna ‘‘pubbante aññāṇa’’ntiādīhi aparehipi pariyāyehi niddisantena. ‘‘Saṅkhārā iminā pariyāyena bhavoti vuccanti, taṇhā iminā pariyāyena upādāna’’ntiādinā niddisantenāti vadanti.
ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞੇਸੁ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤ੍ਤવੋਹਾਰੋ। ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਮੇવ ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ ਏવ ਚ, ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ।
Sattoti sattasuññatāti vadanti, sattasuññesu vā saṅkhāresu sattavohāro. Paccayākārameva cāti paccayākāro eva ca, ma-kāro padasandhikaro.
ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਕਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਕਰਤ੍ਤਾ ਚ।
Tasmāti vuttanayena atthavaṇṇanāya kātabbattā dukkarattā ca.
ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਯਤ੍ਥ ਠਿਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਾ ਸੁਕਰਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਨਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ ਞਾਣਬਲੇਨ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪਨ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸਾਸਨਂ ਪਨਿਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਇਧ ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮਮਾਹ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਮੇવ વਾ। ਸੋ ਹਿ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਾਦਿਨਾਨਾਦੇਸਨਾਨਯਮਣ੍ਡਿਤੋ ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਦਟ੍ਠਕਥਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਚ ਪੁਬ੍ਬਾਚਰਿਯਮਗ੍ਗੋਤਿ।
Patiṭṭhaṃ nādhigacchāmīti yattha ṭhitassa vaṇṇanā sukarā hoti, taṃ nayaṃ attanoyeva ñāṇabalena nādhigacchāmīti attho. Nissayaṃ pana ācikkhanto āha ‘‘sāsanaṃ panida’’ntiādi. Idha sāsananti pāḷidhammamāha, paṭiccasamuppādameva vā. So hi anulomapaṭilomādinānādesanānayamaṇḍito abbocchinno ajjāpi pavattatīti nissayo hoti. Tadaṭṭhakathāsaṅkhāto ca pubbācariyamaggoti.
‘‘ਤਂ ਸੁਣਾਥ ਸਮਾਹਿਤਾ’’ਤਿ ਆਦਰਜਨਨੇ ਕਿਂ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ, ਯਥਾ વਾ ਨ ਨਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਅਟ੍ਠਿਗਤਂ વਿਯ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾ। ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਤੋ ਅਪਰਕਾਲੇ ਭવਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯਂ। ਪਠਮਾਰਮ੍ਭਾਦਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਖਣੇ ਖਣੇ ਞਾਣવਿਸੇਸਂ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯવਿਸੇਸਞ੍ਚ ਲਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Taṃ suṇātha samāhitā’’ti ādarajanane kiṃ payojananti taṃ dassento āha ‘‘vuttañheta’’ntiādi. Aṭṭhiṃ katvāti atthaṃ katvā, yathā vā na nassati, evaṃ aṭṭhigataṃ viya karonto aṭṭhiṃ katvā. Pubbakālato aparakāle bhavaṃ pubbāpariyaṃ. Paṭhamārambhādito pabhuti khaṇe khaṇe ñāṇavisesaṃ kilesakkhayavisesañca labhatīti attho.
ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਾਨਂ ਮੂਲਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਮੂਲਂ। ਤਤ੍ਥ વਲ੍ਲਿਯਾ ਮੂਲੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ વਲ੍ਲਿਯਾ ਹਰਣਂ વਿਯ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਮੂਲੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾਤਿ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਹਿ ਭਗવਤੋ ‘‘ਇਦਮੇવ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਇਤਰਂ ਅਦਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ વਿਭਜਨੀਯਂ ਅਤ੍ਥਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਮੂਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਨ વਲ੍ਲਿਯਾ ਹਰਣਂ વਿਯ ਮੂਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾ ਕਤਾਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਸਾਮਞ੍ਞਮਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ વਾ ਬੋਧੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਮੂਲਾਦਿਦਸ੍ਸਨਸਾਮਞ੍ਞਞ੍ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Kammavipākakilesavaṭṭānaṃ mūlakāraṇattā ādito vuttattā ca avijjā paṭiccasamuppādassa mūlaṃ. Tattha valliyā mūle diṭṭhe tato pabhuti valliyā haraṇaṃ viya paṭiccasamuppādassa mūle diṭṭhe tato pabhuti paṭiccasamuppādadesanāti upamāsaṃsandanā na kātabbā. Na hi bhagavato ‘‘idameva diṭṭhaṃ, itaraṃ adiṭṭha’’nti vibhajanīyaṃ atthi sabbassa diṭṭhattā. Mūlato pabhuti pana valliyā haraṇaṃ viya mūlato pabhuti paṭiccasamuppādadesanā katāti idamettha sāmaññamadhippetaṃ, bodhaneyyajjhāsayavasena vā bodhetabbabhāvena mūlādidassanasāmaññañca yojetabbaṃ.
ਤਸ੍ਸਾਤਿ –
Tassāti –
‘‘ਸ ਖੋ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਮਾਰੋ વੁਦ੍ਧਿਮਨ੍વਾਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕਮਨ੍વਾਯ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤੋ…ਪੇ॰… ਰਜਨੀਯੇਹਿ, ਸੋ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਿਯਰੂਪੇ ਰੂਪੇ ਸਾਰਜ੍ਜਤਿ, ਅਪਿਯਰੂਪੇ ਰੂਪੇ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਨੁਪਟ੍ਠਿਤਕਾਯਸਤੀ ਚ વਿਹਰਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਚੇਤਸੋ। ਸੋ ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਂ ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વੇਦਨਂ વੇਦੇਤਿ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ, ਸੋ ਤਂ વੇਦਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੮) –
‘‘Sa kho so, bhikkhave, kumāro vuddhimanvāya indriyānaṃ paripākamanvāya pañcahi kāmaguṇehi samappito…pe… rajanīyehi, so cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe sārajjati, apiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasatī ca viharati parittacetaso. So tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti. Yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti, so evaṃ anurodhavirodhaṃ samāpanno yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so taṃ vedanaṃ abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhatī’’ti (ma. ni. 1.408) –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਏવਂ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁਪਿ। ਅਭਿવਦਤੋਤਿ ‘‘ਅਹੋ ਸੁਖਂ, ਅਹੋ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વਚੀਭੇਦਕਰਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਬਲવਤਣ੍ਹਾਯ ‘‘ਅਹਂ ਮਮਾ’’ਤਿ ਅਭਿવਦਤੋ। ਤਤੋ ਬਲવਤਿਯਾ ਮੋਚੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਭਾવੇਨ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ। ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤੀ ਉਪਾਦਾਨਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਨਨ੍ਦੀ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾਦਿਨਾ ਤਣ੍ਹਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨਨ੍ਦੀવਚਨੇਨ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਉਪਾਦਾਨਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਨਨ੍ਦਿਤਾਤਦવਿਪ੍ਪਯੋਗਤਾਹਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਨ੍ਦਨਭਾવੇਹਿ ਚਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥੇવ ਮਹਾਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯવਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੨-੪੦੩) વੁਤ੍ਤਂ।
Evaṃ vuttassa. Evaṃ sotadvārādīsupi. Abhivadatoti ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vacībhedakarappattāya balavataṇhāya ‘‘ahaṃ mamā’’ti abhivadato. Tato balavatiyā mocetuṃ asakkuṇeyyabhāvena ajjhosāya tiṭṭhato. Tatopi balavatī upādānabhūtā taṇhā nandī. Ettha ca abhinandanādinā taṇhā vuttā, nandīvacanena tappaccayaṃ upādānaṃ catubbidhampi nanditātadavippayogatāhi taṇhādiṭṭhābhinandanabhāvehi cāti veditabbaṃ. ‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādikañca tattheva mahātaṇhāsaṅkhayavimuttisutte (ma. ni. 1.402-403) vuttaṃ.
વਿਪਾਕવਟ੍ਟਭੂਤੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪવਤ੍ਤਿਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਓਜਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ ਤਣ੍ਹਾਨਿਦਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, વਟ੍ਟੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਾ ਪਨ ਇਤਰੇਪਿ ਆਹਾਰਾ ਤਣ੍ਹਾਪਭવੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਨ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਨਿਦਾਨਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ।
Vipākavaṭṭabhūte paṭisandhipavattiphassādayo kammasamuṭṭhānañca ojaṃ sandhāya ‘‘cattāro āhārā taṇhānidānā’’tiādi vuttaṃ, vaṭṭūpatthambhakā pana itarepi āhārā taṇhāpabhave tasmiṃ avijjamāne na vijjantīti ‘‘taṇhānidānā’’ti vattuṃ vaṭṭanti.
ਤਤੋ ਤਤੋਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਸੁ ਦੇਸਨਾਸੁ ਤਤੋ ਤਤੋ ਦੇਸਨਾਤੋ। ਞਾਯਪ੍ਪਟਿવੇਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਞਾਯੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੋਯੇવ વਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ‘‘ਅਰਿਯੋ ਚਸ੍ਸ ਞਾਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸੁਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੧) વਚਨਤੋ। ਸਯਮੇવ ਹਿ ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਕਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤਾਯ ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿવੇਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਕਤ੍ਤਂ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੇਸਨਾਨਂ ਸਮਾਨਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ਆਹ ‘‘વਿਸੇਸਤੋ’’ਤਿ। ਅਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ, ਅਸ੍ਸ વਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪવਤ੍ਤਿਕਾਰਣવਿਭਾਗੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੋવ, ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ વਾ ਗਹਿਤਾਨਂ ਪਕਤਿਆਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਞ੍ਚ ਅਕਾਰਣਤਾ ਕਾਰਣਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਕੇਚਿ ਅਕਾਰਣਂ ‘‘ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਰਣਂ ਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਯਥਾਸਕੇਹਿ ਅਨੁਰੂਪੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਪવਤ੍ਤਿਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਨੁਲੋਮਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਇਤਰਾਸਂ ਤਦਤ੍ਥਤਾਸਮ੍ਭવੇਪਿ ਨ ਤਾਸਂ ਤਦਤ੍ਥਮੇવ ਪવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਤਦਤ੍ਥਾ ਏવਾਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਤਦਤ੍ਥਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਪવਤ੍ਤਿਆਦੀਨવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਆਦਿ, ਤਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ।
Tato tatoti catubbidhāsu desanāsu tato tato desanāto. Ñāyappaṭivedhāya saṃvattatīti ñāyoti maggo, soyeva vā paṭiccasamuppādo ‘‘ariyo cassa ñāyo paññāya sudiṭṭho hotī’’ti (saṃ. ni. 2.41) vacanato. Sayameva hi samantabhadrakattā tathā tathā paṭivijjhitabbattā tāya tāya desanāya attano paṭivedhāya saṃvattatīti. Samantabhadrakattaṃ desanāvilāsappatti ca catunnampi desanānaṃ samānaṃ kāraṇanti visesakāraṇaṃ vattukāmo āha ‘‘visesato’’ti. Assa bhagavato desanā, assa vā paṭiccasamuppādassa desanāti yojetabbaṃ. Pavattikāraṇavibhāgo avijjādikova, kāraṇanti vā gahitānaṃ pakatiādīnaṃ avijjādīnañca akāraṇatā kāraṇatā ca. Tattha sammūḷhā keci akāraṇaṃ ‘‘kāraṇa’’nti gaṇhanti, keci na kiñci kāraṇaṃ bujjhantīti tesaṃ yathāsakehi anurūpehi kāraṇehi saṅkhārādipavattisandassanatthaṃ anulomadesanā pavattā, itarāsaṃ tadatthatāsambhavepi na tāsaṃ tadatthameva pavatti atthantarasabbhāvato. Ayaṃ pana tadatthā evāti etissā tadatthatā vuttā. Pavattiādīnavapaṭicchādikā avijjā ādi, tato saṅkhārā uppajjanti tato viññāṇanti evaṃ pavattiyā uppattikkamasandassanatthañca.
ਅਨੁવਿਲੋਕਯਤੋ ਯੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਤਂਤਂਫਲਪਟਿવੇਧੋ ਪવਤ੍ਤੋ, ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਤਦਨੁਗਮੇਨ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਕਸ੍ਸ ਜਾਤਿਆਦਿਕਾਰਣਂ ਯਂ ਅਧਿਗਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਅਨੁવਿਲੋਕਯਤੋ ਪਟਿਲੋਮਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਦੇਸੇਨ੍ਤੋਪਿ ਹਿ ਭਗવਾ ਕਿਚ੍ਛਾਪਨ੍ਨਂ ਲੋਕਂ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦੇਸੇਤੀਤਿ। ਆਹਾਰਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਦ੍ਧਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾવਿਜ੍ਜਾ ਅਤੀਤਦ੍ਧਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਯਾવ ਅਤੀਤਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅਤਿਹਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿ, ਆਹਾਰਾ વਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਅਨਾਗਤੋ ਅਦ੍ਧਾ, ਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਾવਿਜ੍ਜਾ ਅਤੀਤੋਤਿ। ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਪਨ ਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਂਨਿਦਾਨਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਫਲਕਾਰਣਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਦਸ੍ਸਨਂ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਆਹਾਰਾ ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਦ੍ਧਾ, ਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਅਤੀਤੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਾવਿਜ੍ਜਾ ਤਤੋਪਿ ਅਤੀਤਤਰੋ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਅਨਾਦਿਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯਾવ ਅਤੀਤਂ ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਯਾવ ਅਤੀਤਤਰਂ ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋ।
Anuvilokayato yo sambodhito pubbabhāge taṃtaṃphalapaṭivedho pavatto, tadanusārena tadanugamena jarāmaraṇādikassa jātiādikāraṇaṃ yaṃ adhigataṃ, tassa sandassanatthaṃ assa paṭilomadesanā pavattā, anuvilokayato paṭilomadesanā pavattāti vā sambandho. Desentopi hi bhagavā kicchāpannaṃ lokaṃ anuviloketvā pubbabhāga…pe… sandassanatthaṃ desetīti. Āhārataṇhādayo paccuppannaddhā, saṅkhārāvijjā atītaddhāti iminā adhippāyenāha ‘‘yāva atītaṃ addhānaṃ atiharitvā’’ti, āhārā vā taṇhāya pabhāvetabbā anāgato addhā, taṇhādayo paccuppanno, saṅkhārāvijjā atītoti. Paccakkhaṃ pana phalaṃ dassetvā taṃnidānadassanavasena phalakāraṇaparamparāya dassanaṃ yujjatīti āhārā purimataṇhāya uppāditā paccuppanno addhā, taṇhādayo atīto, saṅkhārāvijjā tatopi atītataro saṃsārassa anādibhāvadassanatthaṃ vuttoti yāva atītaṃ addhānanti yāva atītataraṃ addhānanti attho yutto.
ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਆਹਾਰਕਾ વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ –
Āyatiṃ punabbhavābhinibbattiāhārakā vā cattāro āhārā –
‘‘ਆਹਾਰੇਤੀਤਿ ਅਹਂ ਨ વਦਾਮਿ, ਆਹਾਰੇਤੀਤਿ ਚਾਹਂ વਦੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਤ੍ਰਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲੋ ਪਞ੍ਹੋ ‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਆਹਾਰੇਤੀ’ਤਿ। ਏવਂ ਚਾਹਂ ਨ વਦਾਮਿ, ਏવਂ ਪਨ ਅવਦਨ੍ਤਂ ਮਂ ਯੋ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ‘ਕਿਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰੋ’ਤਿ। ਏਸ ਕਲ੍ਲੋ ਪਞ੍ਹੋ, ਤਤ੍ਰ ਕਲ੍ਲਂ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰੋ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨) –
‘‘Āhāretīti ahaṃ na vadāmi, āhāretīti cāhaṃ vadeyyuṃ, tatrassa kallo pañho ‘ko nu kho, bhante, āhāretī’ti. Evaṃ cāhaṃ na vadāmi, evaṃ pana avadantaṃ maṃ yo evaṃ puccheyya ‘kissa nu kho, bhante, viññāṇāhāro’ti. Esa kallo pañho, tatra kallaṃ veyyākaraṇaṃ, viññāṇāhāro āyatiṃ punabbhavābhinibbattiyā’’ti (saṃ. ni. 2.12) –
વਚਨਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਫਸ੍ਸਚੇਤਨਾਨਂ ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ਚ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਸ੍ਸ। ਤੇਨ ਹਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ, ਤਞ੍ਚ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਾਯੂਹਨਂ ਹੋਤਿ। ਭੋਜਨਞ੍ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਰਾਗਾਦੀਨਞ੍ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤੇ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਆਹਾਰਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਯਾਯੇ ਪੁਰਿਮੋਯੇવਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਤੀਤਦ੍ਧੁਤੋ ਪਭੁਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩) ਅਤੀਤੇ ਤਤੋ ਪਰਞ੍ਚ ਹੇਤੁਫਲਪਟਿਪਾਟਿਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਂ ਆਹਾਰਾਨਂ ਨਿਦਾਨਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਆਰੋਹਿਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ વਿਨਾ ਅਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ ਤਂਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਾ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਾਗਤਦ੍ਧੁਨੋ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਦ੍ਧੁਨੋ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਹੇਤੁਫਲਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Vacanato taṃsampayuttattā phassacetanānaṃ tappavattihetuttā ca kabaḷīkārāhārassa. Tena hi upatthambhitarūpakāyassa, tañca icchantassa kammaviññāṇāyūhanaṃ hoti. Bhojanañhi saddhādīnaṃ rāgādīnañca upanissayoti vuttanti. Tasmā ‘‘te kammavaṭṭasaṅgahitā āhārā paccuppanno addhā’’ti imasmiṃ pariyāye purimoyevattho yutto. Atītaddhuto pabhuti ‘‘iti kho, bhikkhave, avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.3) atīte tato parañca hetuphalapaṭipāṭiṃ paccakkhānaṃ āhārānaṃ nidānadassanavasena ārohitvā nivattanena vinā abujjhantānaṃ taṃsandassanatthaṃ sā ayaṃ desanā pavattāti attho. Anāgataddhuno sandassanatthanti anāgataddhuno duppaṭivijjhantānaṃ apassantānaṃ paccakkhaṃ paccuppannaṃ hetuṃ dassetvā hetuphalaparamparāya tassa sandassanatthanti attho.
ਮੂਲਕਾਰਣਸਦ੍ਦਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਅਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ। ਅਕਾਰਣਂ ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਬਾਹਿਤਂ ਸਿਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਰਤਿ। વਟ੍ਟਕਥਾਯ ਸੀਸਭਾવੋ વਟ੍ਟਹੇਤੁਨੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਪਿ ਹੇਤੁਭਾવੋ। ਤਤ੍ਥ ਭવਤਣ੍ਹਾਯਪਿ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਾਯ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾਦੀਨવੇ ਭવੇ ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ વਿਸੇਸੇਨ ਸੀਸਭੂਤਾਤਿ ‘‘ਮੂਲਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਪੁਰਿਮਾਯ ਕੋਟਿਯਾ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦવਿਰਹਤੋ ਨਿਚ੍ਚਤਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਞ੍ਚੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਪਞ੍ਞਾਯਨਤੋ ਪੁਰਿਮਕੋਟਿਅਪਞ੍ਞਾਯਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Mūlakāraṇasaddaṃ apekkhitvā ‘‘na akāraṇa’’nti napuṃsakaniddeso kato. Akāraṇaṃ yadi siyā, suttaṃ paṭibāhitaṃ siyāti dassento suttaṃ āharati. Vaṭṭakathāya sīsabhāvo vaṭṭahetuno kammassapi hetubhāvo. Tattha bhavataṇhāyapi hetubhūtā avijjā, tāya paṭicchāditādīnave bhave taṇhuppattitoti avijjā visesena sīsabhūtāti ‘‘mūlakāraṇa’’nti vuttā. Purimāya koṭiyā apaññāyamānāya uppādavirahato niccataṃ gaṇheyyāti āha ‘‘evañcetaṃ, bhikkhave, vuccatī’’tiādi. Tena ito pubbe uppannapubbatā natthīti apaññāyanato purimakoṭiapaññāyanaṃ vuttanti imamatthaṃ dasseti.
ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਹੇਤੁਕ੍ਕਮੇਨ ਫਲੇਸੁ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਸੁ ‘‘ਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤਿਗਾਮਿਨੋ’’ਤਿ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣਾવਿਰੋਧਨਤ੍ਥਂ। ਦ੍વਨ੍ਦੇ ਹਿ ਪੂਜਿਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਨਿਪਾਤੋਤਿ। ਸવਰਾ ਕਿਰ ਮਂਸਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਿਨਾ ਅਲਗ੍ਗਨਤ੍ਥਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਤਾਪੇਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਉਣ੍ਹੋਦਕਂ ਪਾਯੇਤ੍વਾ વਿਰਿਤ੍ਤਂ ਸੂਨਂ ਅਟ੍ਠਿਤੋ ਮੁਤ੍ਤਮਂਸਂ ਗਾવਿਂ ਮਾਰੇਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪਿ’’ਚ੍ਚਾਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ વਜ੍ਝਾ ਗਾવੀ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਭਿਭੂਤਤਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਉਣ੍ਹੋਦਕਪਾਨਂ ਆਰਭਤਿ, ਏવਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਾਮਿਕਮ੍ਮਂ। ਯਥਾ ਪਨ ਸਾ ਉਣ੍ਹੋਦਕਪਾਨੇ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਸੀਤੁਦਕਪਾਨਂ ਆਰਭਤਿ, ਏવਮਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਮਨ੍ਦਤ੍ਤਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਾਮਿਕਮ੍ਮੇ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਸੁਗਤਿਗਾਮਿਕਮ੍ਮਂ ਆਰਭਤਿ। ਦੁਕ੍ਖੇ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਤਣ੍ਹਾ ਅਨੁવਤ੍ਤਤਿ, ਸੁਖੇ ਤਣ੍ਹਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿ।
Avijjātaṇhāhetukkamena phalesu vattabbesu ‘‘sugatiduggatigāmino’’ti vacanaṃ saddalakkhaṇāvirodhanatthaṃ. Dvande hi pūjitassa pubbanipātoti. Savarā kira maṃsassa aṭṭhinā alagganatthaṃ punappunaṃ tāpetvā koṭṭetvā uṇhodakaṃ pāyetvā virittaṃ sūnaṃ aṭṭhito muttamaṃsaṃ gāviṃ mārenti. Tenāha ‘‘aggisantāpi’’ccādi. Tattha yathā vajjhā gāvī ca avijjābhibhūtatāya yathāvuttaṃ uṇhodakapānaṃ ārabhati, evaṃ puthujjano yathāvuttaṃ duggatigāmikammaṃ. Yathā pana sā uṇhodakapāne ādīnavaṃ disvā taṇhāvasena sītudakapānaṃ ārabhati, evamayaṃ avijjāya mandattā duggatigāmikamme ādīnavaṃ disvā taṇhāvasena sugatigāmikammaṃ ārabhati. Dukkhe hi avijjaṃ taṇhā anuvattati, sukhe taṇhaṃ avijjāti.
ਏવਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤਤ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਂਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ। ਅਯਂ ਕਾਯੋਤਿ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਕਾਯੋ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ, ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਫਸ੍ਸਕਾਰਣਞ੍ਚੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਯਤਨਛਕ੍ਕਂ વਾ। ਸਮੁਦਾਗਤੋਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਕਾਯੋ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ, ਸਲ਼ਾਯਤਨਾਨਿ વਾ। ਇਤ੍ਥੇਤਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥਂ ਏਤਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਚ ਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਾਨਿ ਦ੍વਯਨਾਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦ੍વਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦੀਨਿ ਦ੍વਯਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ। ਮਹਾਦ੍વਯਂ ਨਾਮ ਕਿਰੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੧੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩) ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਚੇવ ਰੂਪਾ ਚ…ਪੇ॰… ਮਨੋ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વਯਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨ ‘‘ਅਯਞ੍ਚੇવ ਕਾਯੋ’’ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਨਿਸ੍ਸਯੇ ਸੇਸਧਮ੍ਮੇ ਚਕ੍ਖਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਏવ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਕ੍ਖਾਦਿਕਾਯਂ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਏਕਤ੍ਤੇਨੇવ ਬਾਹਿਰਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਤਾਨਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਫਸ੍ਸੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਹਾਦ੍વਯਂ ਨਾਮੇਤਨ੍ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਚਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਛਹਾਯਤਨੇਹਿ ਚਾਪਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋવਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੧੯) વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਯਂ ਕਾਯੋ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਸਨਿਸ੍ਸਯਾਨਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਪਰੇਸਂ। ਤਥਾ ਅਯਂ ਕਾਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨਾਮਰੂਪਂ ਪਰੇਸਂ ਬਾਹਿਰਾਨੀਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਮਤ੍ਤੇ ਏવ ‘‘ਅਯਂ ਕਾਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਾਨੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਦੀਪਨਾ ਨ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਸਲ਼ੇવਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਸਲ਼ੇવ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸਕਾਰਣਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਕਾਰਣਭੂਤੇਹਿ ਆਯਤਨੇਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਫਸ੍ਸੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ ਬਾਲੋ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ।
Evanti avijjāya nivutattā taṇhāya saṃyuttattā ca. Ayaṃ kāyoti saviññāṇakakāyo khandhapañcakaṃ, ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti vacanato phassakāraṇañcetaṃ vuccatīti āyatanachakkaṃ vā. Samudāgatoti uppanno. Bahiddhā ca nāmarūpanti bahiddhā saviññāṇakakāyo khandhapañcakaṃ, saḷāyatanāni vā. Itthetanti itthaṃ etaṃ. Attano ca paresañca pañcakkhandhā dvādasāyatanāni ca dvārārammaṇabhāvena vavatthitāni dvayanāmānīti attho. ‘‘Dvayaṃ paṭicca phassoti aññattha cakkhurūpādīni dvayāni paṭicca cakkhusamphassādayo vuttā, idha pana ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Mahādvayaṃ nāma kireta’’nti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.19) vuttaṃ. Ayamettha adhippāyo – aññattha ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’tiādinā (saṃ. ni. 2.43) ‘‘cakkhu ceva rūpā ca…pe… mano ceva dhammā cā’’ti vuttāni dvayāni paṭicca cakkhusamphassādayo vuttā, idha pana ‘‘ayañceva kāyo’’ti cakkhādinissaye sesadhamme cakkhādinissite eva katvā vuttaṃ, cakkhādikāyaṃ ekattena ‘‘ajjhattikāyatana’’nti gahetvā ‘‘bahiddhā nāmarūpa’’nti vuttaṃ, rūpādiārammaṇaṃ ekatteneva bāhirāyatananti tāni ajjhattikabāhirāni āyatanāni paṭicca phasso vutto, tasmā mahādvayaṃ nāmetanti. Evañca katvā ‘‘attano ca parassa ca pañcahi khandhehi chahāyatanehi cāpi ayamattho dīpetabbovā’’ti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.19) vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ kāyo’’ti hi vuttāni sanissayāni cakkhādīni attano pañcakkhandhā, ‘‘bahiddhā nāmarūpa’’nti vuttāni rūpādīni paresaṃ. Tathā ayaṃ kāyo attanova ajjhattikāni āyatanāni, bahiddhā nāmarūpaṃ paresaṃ bāhirānīti. Aññathā ajjhattikāyatanamatte eva ‘‘ayaṃ kāyo’’ti vutte na ajjhattikāyatanāneva attano pañcakkhandhā hontīti attano ca paresañca pañcakkhandhehi dīpanā na sambhaveyyāti. Saḷevāyatanānīti saḷeva samphassakāraṇāni, yehi kāraṇabhūtehi āyatanehi uppannena phassena phuṭṭho bālo sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedeti.
ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਏਤੇਸਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਂਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਏવ ਕਤ੍વਾ ਕਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਨਾਮਰੂਪਸਲ਼ਾਯਤਨਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਕਾਯੇ ਸਲ਼ਾਯਤਨਾਨਂ ਫਸ੍ਸਂ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤਮੇવ ਕਤ੍વਾ વੇਦਨਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਬਾਲਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਅਤੀਤਦ੍ਧਾવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੋ વੇਦਨਾਨ੍ਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਪੁਨ ਚ ਬਾਲਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ –
Ādi-saddena ‘‘etesaṃ vā aññatarena avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, paṇḍitassa taṇhāya saṃyuttassā’’tiādi yojetabbaṃ. Tasmiñhi sutte saṅkhāre avijjātaṇhānissite eva katvā kāyaggahaṇena viññāṇanāmarūpasaḷāyatanāni gahetvā etasmiñca kāye saḷāyatanānaṃ phassaṃ taṃnissitameva katvā vedanāya visesapaccayabhāvaṃ dassentena bhagavatā bālapaṇḍitānaṃ atītaddhāvijjātaṇhāmūlako vedanānto paṭiccasamuppādo dassito. Puna ca bālapaṇḍitānaṃ visesaṃ dassentena –
‘‘ਯਾਯ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤਸ੍ਸ ਬਾਲਸ੍ਸ ਯਾਯ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਂਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯਂ ਕਾਯੋ ਸਮੁਦਾਗਤੋ, ਸਾ ਚੇવ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਬਾਲਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ, ਸਾ ਚ ਤਣ੍ਹਾ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਾਲੋ ਅਚਰਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਬਾਲੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਕਾਯੂਪਗੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਕਾਯੂਪਗੋ ਸਮਾਨੋ ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ…ਪੇ॰… ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੯) –
‘‘Yāya ca, bhikkhave, avijjāya nivutassa bālassa yāya ca taṇhāya saṃyuttassa ayaṃ kāyo samudāgato, sā ceva avijjā bālassa appahīnā, sā ca taṇhā aparikkhīṇā. Taṃ kissa hetu? Na, bhikkhave, bālo acari brahmacariyaṃ sammā dukkhakkhayāya, tasmā bālo kāyassa bhedā kāyūpago hoti, so kāyūpago samāno na parimuccati jātiyā…pe… dukkhasmāti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 2.19) –
વੇਦਨਾਪਭવਂ ਸਾવਿਜ੍ਜਂ ਤਣ੍ਹਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਉਪਾਦਾਨਭવੇ ਚ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯੂਪਗੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਜਾਤਿਆਦਿਕੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਹੇਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਉਭਯਮੂਲੋવ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਹੇਤੁਪਰਿਕ੍ਖਯਤੋ ਪਭੁਤਿ ਉਭਯਮੂਲਕੋ ਪਟਿਲੋਮਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ।
Vedanāpabhavaṃ sāvijjaṃ taṇhaṃ dassetvā upādānabhave ca taṃnissite katvā ‘‘kāyūpago hotī’’tiādinā jātiādike dassentena paccuppannahetusamuṭṭhānato pabhuti ubhayamūlova paṭiccasamuppādo vutto, tabbipariyāyena ca paṇḍitassa paccuppannahetuparikkhayato pabhuti ubhayamūlako paṭilomapaṭiccasamuppādoti.
ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਾਮਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ‘‘ਅવਿਨ੍ਦਿਯਂ વਿਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ વਿਨ੍ਦਿਯਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘વਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤੀ’ਤਿ ਚ। ਅਤ੍ਤਨਿ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਆਯਤਨਂ। ਸਮ੍ਮੋਹਭਾવੇਨੇવ ਅਨਭਿਸਮਯਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਦਿਤਂ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਨ੍ਤવਿਰਹਿਤੇ ਜવਾਪੇਤੀਤਿ ਚ વਣ੍ਣਾਗਮવਿਪਰਿਯਾਯવਿਕਾਰવਿਨਾਸਧਾਤੁਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਯੋਗੇਹਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਸ੍ਸ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤੀਸੁਪਿ ਪਦੇਸੁ ਅ-ਕਾਰ વਿ-ਕਾਰ ਜ-ਕਾਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ વਣ੍ਣਾਨਂ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਜ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਆਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਸਭਾવਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ‘‘ਇਦਂ વਤ੍ਥੁ, ਇਦਮਾਰਮ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਞਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾ વੁਤ੍ਤਾ। વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਸਭਾવਚ੍ਛਾਦਨਤੋ ਏવ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਭਾવਸ੍ਸ, ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਛਾਦਨਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਛਾਦਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Duggatigāmikammassa visesapaccayattā avijjā ‘‘avindiyaṃ vindatī’’ti vuttā, tathā visesapaccayo vindiyassa na hotīti ‘‘vindiyaṃ na vindatī’ti ca. Attani nissitānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pavattanaṃ uppādanaṃ āyatanaṃ. Sammohabhāveneva anabhisamayabhūtattā aviditaṃ aññātaṃ karoti. Antavirahite javāpetīti ca vaṇṇāgamavipariyāyavikāravināsadhātuatthavisesayogehi pañcavidhassa niruttilakkhaṇassa vasena tīsupi padesu a-kāra vi-kāra ja-kāre gahetvā aññesaṃ vaṇṇānaṃ lopaṃ katvā ja-kārassa ca dutiyassa āgamaṃ katvā ‘‘avijjā’’ti vuttā. Byañjanatthaṃ dassetvā sabhāvatthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇāni ‘‘idaṃ vatthu, idamārammaṇa’’nti avijjāya ñātuṃ na sakkāti avijjā tappaṭicchādikā vuttā. Vatthārammaṇasabhāvacchādanato eva avijjādīnaṃ paṭiccasamuppādabhāvassa, jarāmaraṇādīnaṃ paṭiccasamuppannabhāvassa ca chādanato paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannachādanaṃ veditabbaṃ.
ਸਙ੍ਖਾਰ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣੇਨ ਆਗਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਸਙ੍ਖਾਰ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਯਦਿਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਾ, ਤੇ ਪਨ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦੇਸਨਾਯ ਪਧਾਨਾਤਿ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦੁવਿਧਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਙ੍ਖਾਰ-ਸਦ੍ਦੇਨਾਗਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰ-ਸਦ੍ਦੇਨਾਗਤਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ વਾ ਸਮੁਦਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਦੇਕਦੇਸੋ ਚ ਇਧ વਣ੍ਣਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਣ੍ਣਿਤਬ੍ਬਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਦੁવਿਧਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਠਮਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋਤਿਆਦਿਨਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਸਞ੍ਞਾવੇਦਨਾવਚੀਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વੁਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸਞ੍ਚੇਤਨਾਦਯੋ।
Saṅkhāra-saddaggahaṇena āgatā saṅkhārā saṅkhāra-saddena āgatasaṅkhārā. Yadipi avijjāpaccayā saṅkhārāpi saṅkhāra-saddena āgatā, te pana imissā desanāya padhānāti visuṃ vuttā. Tasmā ‘‘duvidhā’’ti ettha abhisaṅkharaṇakasaṅkhāraṃ saṅkhāra-saddenāgataṃ sandhāya tattha vuttampi vajjetvā saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārā yojetabbā. ‘‘Saṅkhāra-saddenāgatasaṅkhārā’’ti vā samudāyo vutto, tadekadeso ca idha vaṇṇitabbabhāvena ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti, tasmā vaṇṇitabbasabbasaṅgahaṇavasena duvidhatā vuttāti veditabbā. Paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhārotiādinā vitakkavicāraassāsapassāsasaññāvedanāvacīsaṅkhārādayo vuttā, na avijjāsaṅkhāresu vuttā kāyasañcetanādayo.
ਪਰਿਤਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪਿਪਾਸਤਿ। ਭવਤੀਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਭਾવਯਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਭવਂ। ਚੁਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਮਰਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਦੁਕ੍ਖਾ ਠਿਤਿਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੫) વਚਨਤੋ ਦ੍વੇਧਾ ਖਣਤਿ। ਆਯਾਸੋਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਮੋ વਿਸਾਦੋ। ਕੇવਲ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸવਾਚਕੋ ਹੋਤਿ ‘‘ਕੇવਲਾ ਸਾਲਯੋ’’ਤਿ, ਨਿਰવਸੇਸવਾਚਕੋ ਚ ‘‘ਕੇવਲਾ ਅਙ੍ਗਮਗਧਾ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਦ੍વੇਧਾਪਿ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਖਰਹਿਤਸ੍ਸ। ਨ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਪ੍ਪਾਦવਯਰਹਿਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
Paritassatīti pipāsati. Bhavatīti upapattibhavaṃ sandhāya vuttaṃ, bhāvayatīti kammabhavaṃ. Cuti khandhānaṃ maraṇanti ‘‘maranti etenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Dukkhā vedanā uppādadukkhā ṭhitidukkhā’’ti (ma. ni. 1.465) vacanato dvedhā khaṇati. Āyāsoti parissamo visādo. Kevala-saddo asammissavācako hoti ‘‘kevalā sālayo’’ti, niravasesavācako ca ‘‘kevalā aṅgamagadhā’’ti, tasmā dvedhāpi atthaṃ vadati. Tattha asammissassāti sukharahitassa. Na hi ettha kiñci uppādavayarahitaṃ atthīti.
ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ, ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਾ ਸਮ੍ਮੋਹਯਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਨਰਸਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਸਭਾવਸ੍ਸ ਛਾਦਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਛਾਦਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ‘‘ਆਸવਸਮੁਦਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੩) વਚਨਤੋ ਆਸવਪਦਟ੍ਠਾਨਾ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਨਤ੍ਥਂ ਆਯੂਹਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਯੂਹਨਰਸਾ, ਰਾਸਿਕਰਣਂ વਾ ਆਯੂਹਨਂ। ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪੁਰੇਚਾਰਿਕਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਰਸਂ। ਪੁਰਿਮਭવੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਘਟਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਹ ਸਮ੍ਪਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਰਸਂ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਭਾવਤੋ ਰੂਪਂ વਿਕਿਰਤੀਤਿ વਿਕਿਰਣਰਸਂ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਿਸਿਯਮਾਨਾ ਤਣ੍ਡੁਲਾਦਯੋ વਿਕਿਰਨ੍ਤਿ ਚੁਣ੍ਣੀ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ। ਨਾਮਸ੍ਸ ਕਦਾਚਿ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋ ਚ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਬ੍ਯਾਕਤਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਅਚੇਤਨਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਯ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾ વਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਆਯਤਨਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਘਟਨਲਕ੍ਖਣਂ, ਆਯਾਨਂ ਤਨਨਲਕ੍ਖਣਂ વਾ। ਦਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਨਾਦਿਰਸਤਾ। ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕੁਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਨਿਟ੍ਠਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਇਤਰਾਯ ਚ ਇਟ੍ਠਭਾવਤੋ ਸੁਖੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਤ੍ਤਾ ਹੇਤੁਲਕ੍ਖਣਾ ਤਣ੍ਹਾ। ‘‘ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੩, ੪੬੦; વਿਭ॰ ੨੦੩) વਚਨਤੋ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਰਸਾ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਾ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਅਤਿਤ੍ਤਭਾવੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਅਤਿਤ੍ਤਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ, ਸੇਸਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਕਮ੍ਮੁਪਪਤ੍ਤਿਭવવਸੇਨ ਭવਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਾਦਯੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
Taṃsampayutte, puggalaṃ vā sammohayatīti sammohanarasā. Ārammaṇasabhāvassa chādanaṃ hutvā gayhatīti chādanapaccupaṭṭhānā. ‘‘Āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103) vacanato āsavapadaṭṭhānā. Paṭisandhijananatthaṃ āyūhanti byāpāraṃ karontīti āyūhanarasā, rāsikaraṇaṃ vā āyūhanaṃ. Nāmarūpassa purecārikabhāvena pavattatīti pubbaṅgamarasaṃ. Purimabhavena saddhiṃ ghaṭanaṃ hutvā gayhatīti paṭisandhipaccupaṭṭhānaṃ. Viññāṇena saha sampayujjatīti sampayogarasaṃ. Aññamaññaṃ sampayogābhāvato rūpaṃ vikiratīti vikiraṇarasaṃ. Evañca katvā pisiyamānā taṇḍulādayo vikiranti cuṇṇī bhavantīti. Nāmassa kadāci kusalādibhāvo ca atthīti tato visesanatthaṃ ‘‘abyākatapaccupaṭṭhāna’’nti āha. ‘‘Acetanā abyākatā’’ti ettha viya anārammaṇatā vā abyākatatā daṭṭhabbā. Āyatanalakkhaṇanti ghaṭanalakkhaṇaṃ, āyānaṃ tananalakkhaṇaṃ vā. Dassanādīnaṃ kāraṇabhāvo dassanādirasatā. Akusalavipākupekkhāya aniṭṭhabhāvato dukkhena itarāya ca iṭṭhabhāvato sukhena saṅgahitattā ‘‘sukhadukkhapaccupaṭṭhānā’’ti āha. Dukkhasamudayattā hetulakkhaṇā taṇhā. ‘‘Tatratatrābhinandinī’’ti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133, 460; vibha. 203) vacanato abhinandanarasā. Cittassa, puggalassa vā rūpādīsu atittabhāvo hutvā gayhatīti atittabhāvapaccupaṭṭhānā. Taṇhādaḷhattaṃ hutvā kāmupādānaṃ, sesāni diṭṭhi hutvā upaṭṭhahantīti taṇhādaḷhattadiṭṭhipaccupaṭṭhānā. Kammupapattibhavavasena bhavassa lakkhaṇādayo yojetabbā.
ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨੁਬੋਧਾਦਿਭਾવਗ੍ਗਹਣਂ। ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਅਸੁਭਾਦੀਸੁ ਸੁਭਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ। ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਏવ ਛਦ੍વਾਰਿਕਤਾ ਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਚ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਸੁ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸੁਪੀ’’ਤਿ। ਨੋਭਯਗੋਚਰਨ੍ਤਿ ਮਨਾਯਤਨਮਾਹ। ਨ ਹਿ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਦੇਸવਸੇਨ ਆਸਨ੍ਨਤਾ ਦੂਰਤਾ ਚ ਅਤ੍ਥਿ ਅਸਣ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ ਗੋਚਰੋ ਨ ਮਨਾਯਤਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ વਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ।
Ādi-saddena anubodhādibhāvaggahaṇaṃ. Dukkhādīsu aññāṇaṃ appaṭipatti, asubhādīsu subhādivipallāsā micchāpaṭipatti. Diṭṭhivippayuttā vā appaṭipatti, diṭṭhisampayuttā micchāpaṭipatti. Na avijjāya eva chadvārikatā chaḷārammaṇatā ca, atha kho aññesupi paṭiccasamuppādaṅgesu arūpadhammānanti āha ‘‘sabbesupī’’ti. Nobhayagocaranti manāyatanamāha. Na hi arūpadhammānaṃ desavasena āsannatā dūratā ca atthi asaṇṭhānattā, tasmā manāyatanassa gocaro na manāyatanaṃ sampatto asampatto vāti vuccatīti.
ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਭਾવਾ ਅਙ੍ਗਬਹੁਤ੍ਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇ ‘‘ਦ੍વਾਦਸੇવਾ’’ਤਿ ਅਙ੍ਗਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਸੋਕਾਦਯੋ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਫਲੇਨ ਪਨ ਕਾਰਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਮੂਲਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤੇ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਜਰਾਮਰਣਬ੍ਭਾਹਤਸ੍ਸ ਹਿ ਬਾਲਸ੍ਸ ਤੇ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਜਰਾਮਰਣਕਾਰਣਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ‘‘ਸਾਰੀਰਿਕਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਫੁਟ੍ਠੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੨) ਚ ਸੁਤ੍ਤੇ ਜਰਾਮਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਤਂਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਧਕਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਜਰਾਮਰਣੇਨੇવ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਏਕਸਙ੍ਖੇਪੋ ਕਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਤਾ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਜਰਾਮਰਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਏਕਸਙ੍ਖੇਪੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ ਸਿਯਾ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸੋਕਾਦਯੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਜਰਾਮਰਣਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨੇવ ਗਹਿਤਂ, ਸੋਕਾਦਯੋ ਪਨ ਰੂਪਭવਾਦੀਸੁ ਅਭਾવਤੋ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਾ ਕੇવਲਂ ਪਾਕਟੇਨ ਫਲੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਗਹਿਤਾ। ਤੇਨ ਅਨਾਗਤੇ ਜਾਤਿਯਾ ਸਤਿ ਤਤੋ ਪਰਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਹੇਤੁਹੇਤੁਭੂਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਭવਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅવਿਚ੍ਛੇਦੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਕਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਨ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਬਾਲਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਮਤ੍ਤਸ੍ਸ। ‘‘ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੨) ਹਿ વਚਨੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਨ ਚ ਜਰਾਮਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।
Sokādīnaṃ sabbhāvā aṅgabahuttappasaṅge ‘‘dvādasevā’’ti aṅgānaṃ vavatthānaṃ veditabbaṃ. Na hi sokādayo aṅgabhāvena vuttā, phalena pana kāraṇaṃ avijjaṃ mūlaṅgaṃ dassetuṃ te vuttāti. Jarāmaraṇabbhāhatassa hi bālassa te sambhavantīti sokādīnaṃ jarāmaraṇakāraṇatā vuttā. ‘‘Sārīrikāya dukkhāya vedanāya phuṭṭho’’ti (saṃ. ni. 4.252) ca sutte jarāmaraṇanimittañca dukkhaṃ saṅgahitanti taṃtaṃnimittānaṃ sādhakabhāvena vuttaṃ. Yasmā pana jarāmaraṇeneva sokādīnaṃ ekasaṅkhepo kato, tasmā tesaṃ jātipaccayatā yujjati. Jarāmaraṇapaccayabhāve hi avijjāya ekasaṅkhepo kātabbo siyā, jātipaccayā pana jarāmaraṇaṃ sokādayo ca sambhavantīti. Tattha jarāmaraṇaṃ ekantikaṃ aṅgabhāveneva gahitaṃ, sokādayo pana rūpabhavādīsu abhāvato anekantikā kevalaṃ pākaṭena phalena avijjānidassanatthaṃ gahitā. Tena anāgate jātiyā sati tato parāya paṭisandhiyā hetuhetubhūtā avijjā dassitāti bhavacakkassa avicchedo dassito hotīti. Suttañca sokādīnaṃ avijjā kāraṇanti etassevatthassa sādhakaṃ daṭṭhabbaṃ, na sokādīnaṃ bālassa jarāmaraṇanimittatāmattassa. ‘‘Assutavā puthujjano’’ti (saṃ. ni. 4.252) hi vacanena avijjā sokādīnaṃ kāraṇanti dassitā, na ca jarāmaraṇanimittameva dukkhaṃ dukkhanti.
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Avijjāpadaniddesavaṇṇanā
੨੨੬. ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ੯੨ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਞ੍ਚ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਿਤਾ ਕਥੀਯਤਿ ‘‘ਦੀਘੋ ਸਾਮੋ, ਮਿਤ੍ਤੋ ਰਸ੍ਸੋ, ਓਦਾਤੋ ਦਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।
226. ‘‘Avijjāpaccayā 92 saṅkhārā’’ti hi vuttanti etena avijjāya visesanabhāvena saṅkhārānañca padhānabhāvena vuttattā saṅkhārānaṃ niddisitabbabhāvassa kāraṇaṃ dasseti. Pitā kathīyati ‘‘dīgho sāmo, mitto rasso, odāto datto’’ti.
ਰਸਿਤਬ੍ਬੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਸਭਾવੋ ਰਸੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਰਸੋ ਸਰਸੋ, ਯਾਥਾવੋ ਸਰਸੋ ਯਾਥਾવਸਰਸੋ, ਸੋ ਏવ ਲਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਂ। ‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾ? ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੩) ਸੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੇવ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਯੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡੇ ਪਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਇਧ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਕਥਿਤਾਯ ਏવ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡੇ ਅਟ੍ਠਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਜਾਤਿਤੋ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਯਾ ਪਦੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ਤਦਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ વਿਭਾવਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਹਾਪੇਤ੍વਾ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬવਿਭਜਨਞ੍ਹਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੋ।
Rasitabbo paṭivijjhitabbo sabhāvo raso, attano raso saraso, yāthāvo saraso yāthāvasaraso, so eva lakkhitabbattā lakkhaṇanti yāthāvasarasalakkhaṇaṃ. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, avijjā? Dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 2.2; ma. ni. 1.103) sutte cattāreva vuttānīti ‘‘suttantikapariyāyenā’’ti āha. Nikkhepakaṇḍe panātiādinā idha catūsu ṭhānesu kathitāya eva avijjāya nikkhepakaṇḍe aṭṭhasu ṭhānesu kiccajātito pañcavīsatiyā padehi lakkhaṇato ca kathitattā tadatthasaṃvaṇṇanāvasena vibhāvanaṃ karoti. Ahāpetvā vibhajitabbavibhajanañhi abhidhammapariyāyo.
ਜਾਯਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਜਾਤਿ, ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਦਿਪਿ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਤੇ ਪਨ ਜਾਨਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨવਸੇਨ ਅਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗੇਸੁ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣਕਆਰਣવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਤਾ ਹੋਤਿ, ਇਤਰੇਸਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਚਾਤਿ। ਸਙ੍ਘਿਕਬਲਦੇવਗੋਣਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਘਾਟਿਨਙ੍ਗਲਾਦੀਨਿ વਿਯ ਅਞ੍ਞਸੇਤਾਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿવਿਸਯਾਨਂ ਅਨ੍ਧਤ੍ਤਕਰਾਨਂ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਨਿવਤ੍ਤਕੋ ਅਞ੍ਞਾਣਾਦਿਸਭਾવੋ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Jāyati etthāti jāti, uppattiṭṭhānaṃ. Yadipi nirodhamagge avijjā ārammaṇaṃ na karoti, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggahaṇakaāraṇavasena ca pavattamānā tattha uppajjatīti vuccatīti tesampi avijjāya uppattiṭṭhānatā hoti, itaresaṃ ārammaṇabhāvena cāti. Saṅghikabaladevagoṇādīnaṃ saṅghāṭinaṅgalādīni viya aññasetādīnaṃ avijjāya dukkhādivisayānaṃ andhattakarānaṃ lobhādīnaṃ nivattako aññāṇādisabhāvo lakkhaṇanti daṭṭhabbaṃ.
ਅਤ੍ਥਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਫਲਫਲਂ। ਆਮੇਡਿਤવਚਨਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਾਕਟਕਰਣਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ। ਅਤ੍ਥੋ ਏવ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਿਪਰੀਤਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥੇਨੇવਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸਯਤਿ। ਨ ਹਿ ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ। ਏવਂ ਕਾਰਣਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਆਕਾਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤ੍ਥਾਦਿਆਕਾਰਂ। ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਪવੇਸੇਤ੍વਾ, ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ વਾ ਗਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪੁਨ ਅવੇਕ੍ਖਣਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ। ਦੁਚ੍ਚਿਨ੍ਤਿਤਚਿਨ੍ਤਿਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਬਾਲਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਬਾਲ੍ਯਂ। ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਬਲવਮੋਹਨਂ ਪਮੋਹੋ। ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਮੋਹਨਂ ਸਮ੍ਮੋਹੋ।
Atthatthanti phalaphalaṃ. Āmeḍitavacanañhi sabbesaṃ atthānaṃ visuṃ visuṃ pākaṭakaraṇabhāvappakāsanatthaṃ. Attho eva vā attho atthatthoti atthassa aviparītatādassanatthaṃ atthenevatthaṃ visesayati. Na hi ñāṇaṃ anatthaṃ atthoti gaṇhātīti. Evaṃ kāraṇakāraṇanti etthāpi daṭṭhabbaṃ. Taṃ ākāranti atthatthādiākāraṃ. Gahetvāti citte pavesetvā, cittena puggalena vā gahitaṃ katvā. Paṭividdhassa puna avekkhaṇā paccavekkhaṇā. Duccintitacintitādilakkhaṇassa bālassa bhāvo bālyaṃ. Pajānātīti pakārehi jānāti. Balavamohanaṃ pamoho. Samantato mohanaṃ sammoho.
ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣਤਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ, ਯਾਯ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਛਾਦੇਨ੍ਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ, ਸਾ ਤੇਸਂ ਭਾવੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣਤਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਮੇવ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਤਾ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣਤਾ।
Dukkhārammaṇatāti dukkhārammaṇatāya, yāya vā avijjāya chādentiyā dukkhārammaṇā taṃsampayuttadhammā, sā tesaṃ bhāvoti dukkhārammaṇatā, ārammaṇameva vā ārammaṇatā, dukkhaṃ ārammaṇatā etissāti dukkhārammaṇatā.
ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਨ ਸਭਾવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਇਤਰੇਸਂ ਸਭਾવਤੋ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਤਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਤਤੋਪਿ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਤਰਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Duddasattā gambhīrā na sabhāvato, tasmā tadārammaṇatā avijjā uppajjati, itaresaṃ sabhāvato gambhīrattā tadārammaṇatā nuppajjatīti adhippāyo. Apica kho panāti maggassa saṅkhatasabhāvattā tatopi nirodhassa gambhīratarataṃ dasseti.
ਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Avijjāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā
ਪੁਨਾਤੀਤਿ ਸੋਧੇਤਿ ਅਪੁਞ੍ਞਫਲਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸਂਕਿਲੇਸਤੋ ਚ, ਹਿਤਸੁਖਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਪੁਞ੍ਞਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤਂਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇਨ ਕਾਰਕਸ੍ਸਜ੍ਝਾਸਯਂ ਪੂਰੇਤੀਤਿ ਪੁਞ੍ਞੋ, ਪੂਰਕੋ ਪੁਜ੍ਜਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਚ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣੇਨ ‘‘ਪੁਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮਾਧਿਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਅਤਿਦੂਰਤਾਯ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ ਨ ਚਲਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વਾਰਸ੍ਸ ਸਾਮਿਭਾવੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ।
Punātīti sodheti apuññaphalato dukkhasaṃkilesato ca, hitasukhajjhāsayena puññaṃ karotīti taṃnipphādanena kārakassajjhāsayaṃ pūretīti puñño, pūrako pujjanibbattako ca niruttilakkhaṇena ‘‘puñño’’ti veditabbo. Samādhipaccanīkānaṃ atidūratāya na iñjati na calatīti attho. Kāyassāti dvārassa sāmibhāvena niddeso kato.
ਪੁਞ੍ਞੁਪਗਨ੍ਤਿ ਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤੁਪਗਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ વਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨)। ਤਞ੍ਹਿ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੨) ਪਨ ‘‘ਤਯੋਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਆਗਤਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਜਿਨਭਾਸਿਤੋ ਪਨ ਅਯਂ, ਨ ਪਚ੍ਚੇਕਜਿਨਭਾਸਿਤੋ, ਇਮਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਏਤੇਸਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ ਤੇ ਗਹਿਤਾ। ਕਥਂ ਪਨੇਤੇਨ ਗਹਣੇਨਾਯਮਤ੍ਥੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਅਭਿਧਮ੍ਮੇਪਿ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਕਸਦਿਸਾવ ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਸਿਤੋਤਿ ਪਾਕਟੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਨ ਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਸਿਤੋਤਿ ਞਾਯਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ।
Puññupaganti bhavasampattupagaṃ. Tatthāti vibhaṅgasutte (saṃ. ni. 2.2). Tañhi padhānabhāvena gahitanti. Sammādiṭṭhisutte (ma. ni. 1.102) pana ‘‘tayome, āvuso, saṅkhārā’’ti āgatanti. Sabbaññujinabhāsito pana ayaṃ, na paccekajinabhāsito, imassatthassa dīpanatthaṃ etesaṃ suttānaṃ vasena te gahitā. Kathaṃ panetena gahaṇenāyamattho dīpito hotīti taṃdassanatthamāha ‘‘abhidhammepi hi suttepi ekasadisāva tanti niddiṭṭhā’’ti. Sabbaññubhāsitoti pākaṭena suttantena sadisattā ayampi sabbaññubhāsitoti ñāyatīti vuttaṃ hotīti.
‘‘ਤੇਰਸਾਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਭਾવਨਾਮਯਤਾ ਪਾਕਟਾਤਿ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਪਥવੀ ਪਥવੀਤਿਆਦਿਭਾવਨਾ ਚ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਕਰਣਂ ਮਣ੍ਡਲਕਰਣਞ੍ਚ ਭਾવਨਂ ਭਜਾਪੇਨ੍ਤਿ।
‘‘Terasāpī’’ti vuttaṃ, tattha ñāṇavippayuttānaṃ na bhāvanāmayatā pākaṭāti ‘‘yathā hī’’tiādimāha . Pathavī pathavītiādibhāvanā ca kasiṇaparikammakaraṇaṃ maṇḍalakaraṇañca bhāvanaṃ bhajāpenti.
ਦਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਦਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਯਾਪਾਰਭੂਤਾ ਆਯੂਹਨਚੇਤਨਾ ਦਾਨਂ ਆਰਬ੍ਭ ਦਾਨਂ ਅਧਿਕਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਇਤਰੇਸੁ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਨੁਮੋਦਨਾਪવਤ੍ਤਿਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤੇਨਪਿ ਹਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਏવਾਤਿ।
Dānavasena pavattā cittacetasikā dhammā dānaṃ. Tattha byāpārabhūtā āyūhanacetanā dānaṃ ārabbha dānaṃ adhikicca uppajjatīti vuccati, evaṃ itaresu. Somanassacittenāti anumodanāpavattinidassanamattametaṃ daṭṭhabbaṃ. Upekkhāsahagatenapi hi anussarati evāti.
ਅਸਰਿਕ੍ਖਕਮ੍ਪਿ ਸਰਿਕ੍ਖਕੇਨ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕੇਨ વੇਹਪ੍ਫਲਾਦੀਸੁ વਿਨਾਪਿ ਅਸਞ੍ਞੇਸੁ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਂ। ਰੂਪਮੇવ ਸਫਨ੍ਦਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਇਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਇਞ੍ਜਨਕਰਨੀવਰਣਾਦੀਨਂ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤੋ, ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਇਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ વਾ। ਤੇਨੇવ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ‘‘ਅਨਿਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਮਹਾਤੁਲਾਯ ਧਾਰਯਮਾਨੋ ਨਾਲ਼ਿਯਾ ਮਿਨਮਾਨੋ ਚ ਸਮੁਦਾਯਮੇવ ਧਾਰੇਤਿ ਮਿਨਤਿ ਚ, ਨ ਏਕੇਕਂ ਗੁਞ੍ਜਂ, ਏਕੇਕਂ ਤਣ੍ਡੁਲਂ વਾ, ਏવਂ ਭਗવਾਪਿ ਅਪਰਿਮਾਣਾ ਪਠਮਕੁਸਲਚੇਤਨਾਯੋ ਸਮੁਦਾਯવਸੇਨੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਜਾਤਿਕਤ੍ਤਾ ਏਕਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏવਂ ਦੁਤਿਯਾਦਯੋਪੀਤਿ।
Asarikkhakampi sarikkhakena catutthajjhānavipākena vehapphalādīsu vināpi asaññesu kaṭattārūpaṃ. Rūpameva saphandanattā ‘‘saiñjana’’nti vuttaṃ iñjanakaranīvaraṇādīnaṃ avikkhambhanato, rūpataṇhāsaṅkhātassa iñjanakassa kāraṇattā vā. Teneva rūpārammaṇaṃ nimittārammaṇañca sabbampi catutthajjhānaṃ nippariyāyena ‘‘aniñjana’’nti na vuccatīti. Mahātulāya dhārayamāno nāḷiyā minamāno ca samudāyameva dhāreti minati ca, na ekekaṃ guñjaṃ, ekekaṃ taṇḍulaṃ vā, evaṃ bhagavāpi aparimāṇā paṭhamakusalacetanāyo samudāyavaseneva gahetvā ekajātikattā ekameva katvā dasseti. Evaṃ dutiyādayopīti.
‘‘ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਆਦਾਨਗ੍ਗਹਣਚੋਪਨਂ ਪਾਪਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ વਚਨવਿਸੇਸਮਤ੍ਤਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਿ ਏવ ਹਿ ਆਦਾਨਾਦਿਪਾਪਨਾਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ ਦ੍વਾਰਸ੍ਸ ਉਪਲਕ੍ਖਣਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਚੇਤਨਾਯ ਸવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਗਹਣਂ ਆਦਾਨਂ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਹਣਂ ਗਹਣਂ, ਫਨ੍ਦਨਂ ਚੋਪਨਂ।
‘‘Kāyadvāre pavattā’’ti avatvā ‘‘ādānaggahaṇacopanaṃ pāpayamānā uppannā’’tipi vattuṃ vaṭṭatīti vacanavisesamattameva dasseti. Kāyadvāre pavatti eva hi ādānādipāpanāti. Purimena vā dvārassa upalakkhaṇabhāvo vutto, pacchimena cetanāya saviññattirūpasamuṭṭhāpanaṃ. Tattha ākaḍḍhitvā gahaṇaṃ ādānaṃ, sampayuttassa gahaṇaṃ gahaṇaṃ, phandanaṃ copanaṃ.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕਾਯવਚੀਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣੇ, ਕਾਯવਚੀਸਞ੍ਚੇਤਨਾਗਹਣੇ વਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ ਨ ਗਹਿਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਨ ਹੋਤਿ, ਨਨੁ ਸਾਪਿ ਕੁਸਲਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾ ਚਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ, ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾਮਾਨੇ ਪਨ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਸ੍ਸਾ ਕੁਸਲਤਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ, ਸਾ ਪਨ વਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦਯਨ੍ਤੀ ਰੂਪਾવਚਰਮੇવ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ। ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਕਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਕਂ વਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦਿਸਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਤਿਟ੍ਠਾਨਿਕਂ ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਦਿਸਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕੋ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਪਾਕਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਕਸਿਣੇਸੁ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਭੂਤਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਸੋ ਏવਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੪-੨੪੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੪-੩੮੬)। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਫਲਸਦਿਸਾ ਸਾ, ਨ ਚ ਫਲਂ ਦੇਤੀਤਿ ਦਾਨਸੀਲਾਨਿਸਂਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਪਚ੍ਚਯਲਾਭੋ વਿਯ ਸਾਪਿ વਿਪਾਕਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ, ਏવਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾਪਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਇਦਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤੇ ਧਮ੍ਮੇ વਿਸੁਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਸਂ વਿਪਾਕੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੨੫) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਂ।
Etthāti kāyavacīsaṅkhāraggahaṇe, kāyavacīsañcetanāgahaṇe vā. Aṭṭhakathāyaṃ abhiññācetanā na gahitā viññāṇassa paccayo na hotīti. Kasmā pana na hoti, nanu sāpi kusalā vipākadhammā cāti? Saccaṃ, anupacchinnataṇhāvijjāmāne pana santāne sabyāpārappavattiyā tassā kusalatā vipākadhammatā ca vuttā, na vipākuppādanena, sā pana vipākaṃ uppādayantī rūpāvacarameva uppādeyya. Na hi aññabhūmikaṃ kammaṃ aññabhūmikaṃ vipākaṃ uppādetīti. Attanā sadisārammaṇañca tiṭṭhānikaṃ taṃ uppādeyya cittuppādakaṇḍe rūpāvacaravipākassa kammasadisārammaṇasseva vuttattā, na ca rūpāvacaravipāko parittādiārammaṇo atthi, abhiññācetanā ca parittādiārammaṇāva hoti, tasmā vipākaṃ na uppādetīti viññāyati. Kasiṇesu ca uppāditassa catutthajjhānasamādhissa ānisaṃsabhūtā abhiññā. Yathāha ‘‘so evaṃ samāhite citte’’tiādi (dī. ni. 1.244-245; ma. ni. 1.384-386). Tasmā samādhiphalasadisā sā, na ca phalaṃ detīti dānasīlānisaṃso tasmiṃ bhave paccayalābho viya sāpi vipākaṃ na uppādeti. Yathā ca abhiññācetanā, evaṃ uddhaccacetanāpi na hotīti idaṃ uddhaccasahagate dhamme visuṃ uddharitvā ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 725) vuttattā vicāretabbaṃ.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਮਤਗ੍ਗਪਥਾਨੁਗਤੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ – ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਨਂ ਅਭਾવੇਪਿ ਯੇਸਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਸੇਕ੍ਖਾਨਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਹਿ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਤੇਸਂ ਤਦੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਤੇਹਿ ਪਹਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਅਕੁਸਲਾ ‘‘ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਪਨ ਭਾવਨਾਯ ਅਭਾવਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਚਿਨ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਤੇ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਪਿ ‘‘ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਨ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ, ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਕੇਚਿ ਕਦਾਚਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਚ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ‘‘ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਪਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨੇવ ਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਉਕ੍ਖੇਟਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮੁਕ੍ਖੇਟਿਤਤ੍ਤਾ ਅਸ੍ਸਾਦਿਤਬ੍ਬਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾ ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਹੀਨਤਾਯ ਏવ ਸੋਮਨਸ੍ਸਹੇਤੁਭੂਤਾ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਹੇਤੁਭੂਤਾ ਚ ਨ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਤੇ ਤੇਸਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਭਾવਂ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਪਹੀਨੇ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਰਿਯੋ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ।
Ayaṃ panettha amataggapathānugato vinicchayo – dassanabhāvanānaṃ abhāvepi yesaṃ puthujjanānaṃ sekkhānañca dassanabhāvanāhi bhavitabbaṃ, tesaṃ taduppattikāle tehi pahātuṃ sakkuṇeyyā akusalā ‘‘dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbā’’ti ca vuccanti, puthujjanānaṃ pana bhāvanāya abhāvā bhāvanāya pahātabbacintā natthi. Tena tesaṃ pavattamānā te dassanena pahātuṃ asakkuṇeyyāpi ‘‘bhāvanāya pahātabbā’’ti na vuccanti. Yadi vucceyyuṃ, dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kesañci keci kadāci ārammaṇārammaṇādhipatiupanissayapaccayehi paccayo bhaveyyuṃ, na ca paṭṭhāne ‘‘dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kesañci kenaci paccayena paccayo’’ti vuttā. Sekkhānaṃ pana vijjamānā bhāvanāya pahātuṃ sakkuṇeyyā bhāvanāya pahātabbā. Teneva sekkhānaṃ dassanena pahātabbā cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā ukkheṭitattā samukkheṭitattā assāditabbā abhinanditabbā ca na honti, pahīnatāya eva somanassahetubhūtā avikkhepahetubhūtā ca na domanassaṃ uddhaccañca uppādentīti na te tesaṃ ārammaṇārammaṇādhipatibhāvaṃ pakatūpanissayabhāvañca gacchanti. Na hi pahīne upanissāya ariyo rāgādikilese uppādeti.
વੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਨਾ, ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਪੁਨੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤਿ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ…ਪੇ॰… ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੮੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੨੭), ਨ ਚ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਇਤਰੇਸਂ ਨ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਰਾਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ਆਰਬ੍ਭ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਂ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਰਾਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੦੯) ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤੇਪਿ ਯਾਦਿਸਾਨਂ ਤਾਹਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਾ ਆਪਾਦੇਤਬ੍ਬਾ, ਤੇਸੁ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਸੁ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਦਸ੍ਸਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪਹਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਸੇਕ੍ਖੇਸੁ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਭਾવਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਤਾਯ ਪਹਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਸੁ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਸਹਾਯવਿਰਹਾ વਿਪਾਕਂ ਨ ਜਨਯਨ੍ਤੀਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਚੇਤਨਾਯ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਰਹਿਤਾਨਂ ਪਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਸਕਭਣ੍ਡੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਾਦੀਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਚ ਸਂਯੋਜਨਤ੍ਤਯਤਦੇਕਟ੍ਠਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਯ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣਸਹਾਯਾਨਂ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪਾਕੋ વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Vuttañca ‘‘sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati…pe… arahattamaggena…pe… na paccāgacchatī’’ti (mahāni. 80; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 27), na ca puthujjanānaṃ dassanena pahātuṃ sakkuṇeyyā itaresaṃ na kenaci paccayena paccayo hontīti sakkā vattuṃ ‘‘diṭṭhiṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjati, diṭṭhi vicikicchā uddhaccaṃ uppajjati. Vicikicchaṃ ārabbha vicikicchā diṭṭhi uddhaccaṃ uppajjatī’’ti diṭṭhivicikicchānaṃ uddhaccārammaṇapaccayabhāvassa vuttattā. Ettha hi uddhaccanti uddhaccasahagataṃ cittuppādaṃ sandhāya vuttaṃ. Evañca katvā adhipatipaccayaniddese ‘‘diṭṭhiṃ garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati, diṭṭhi uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 1.1.409) ettakameva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘uddhaccaṃ uppajjatī’’ti. Tasmā dassanabhāvanāhi pahātabbānaṃ atītādibhāvena navattabbattepi yādisānaṃ tāhi anuppattidhammatā āpādetabbā, tesu puthujjanesu vattamānā dassanaṃ apekkhitvā tena pahātuṃ sakkuṇeyyā dassanena pahātabbā, sekkhesu vattamānā bhāvanaṃ apekkhitvā tāya pahātuṃ sakkuṇeyyā bhāvanāya pahātabbā. Tesu bhāvanāya pahātabbā sahāyavirahā vipākaṃ na janayantīti bhāvanāya pahātabbacetanāya nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo na vutto, apekkhitabbadassanabhāvanārahitānaṃ pana puthujjanesu uppajjamānānaṃ sakabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ uddhaccasahagatacittuppādassa ca saṃyojanattayatadekaṭṭhakilesānaṃ anupacchinnatāya aparikkhīṇasahāyānaṃ vipākuppādanaṃ na sakkā paṭikkhipitunti uddhaccasahagatadhammānaṃ vipāko vibhaṅge vuttoti.
ਯਦਿ ਏવਂ, ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਰਹਿਤਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਨੇવਦਸ੍ਸਨੇਨਨਭਾવਨਾਯਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ‘‘ਨੇવ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੮) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬવਿਰੁਦ੍ਧਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਚ ਅਕੁਸਲਾਨਂ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤੇਸਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕੇ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਂ ਦ੍વਾਦਸਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਿਕੇ ਕਾਲવਸੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾਪਿ ਅਤੀਤਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਰੂਪਭਾવੇਨ ਗਹਿਤੇਸੁ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਭਾવੇਨ ਗਹਿਤੇਸੁ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਤ੍ਥ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਕੋਚਿ ਨਿਯੋਗਤੋ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਤੇਸਂ ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ વਿਯ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਭਜਾਪੇਤਬ੍ਬੇ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਭਜਾਪੇਤਿ ‘‘ਸਿਯਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਦਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਿਕੇ ਇਧ ਚ ਤਥਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ।
Yadi evaṃ, apekkhitabbadassanabhāvanārahitānaṃ akusalānaṃ nevadassanenanabhāvanāyapahātabbatā āpajjatīti? Nāpajjati, appahātabbānaṃ ‘‘neva dassanena na bhāvanāya pahātabbā’’ti (dha. sa. tikamātikā 8) vuttattā, appahātabbaviruddhasabhāvattā ca akusalānaṃ. Evampi tesaṃ imasmiṃ tike navattabbatā āpajjatīti? Nāpajjati cittuppādakaṇḍe dassitānaṃ dvādasaakusalacittuppādānaṃ dvīhi padehi saṅgahitattā. Yathā hi dhammavasena saṅkhatadhammā sabbe saṅgahitāti uppannattike kālavasena asaṅgahitāpi atītā navattabbāti na vuttā cittuppādarūpabhāvena gahitesu navattabbassa abhāvā, evamidhāpi cittuppādabhāvena gahitesu navattabbassa abhāvā navattabbatā na vuttāti veditabbā. Yattha hi cittuppādo koci niyogato navattabbo atthi, tattha tesaṃ catuttho koṭṭhāso atthīti yathāvuttapadesu viya tatthāpi bhinditvā bhajāpetabbe cittuppāde bhinditvā bhajāpeti ‘‘siyā navattabbā parittārammaṇā’’tiādinā. Tadabhāvā uppannattike idha ca tathā na vuttā.
ਅਥ વਾ ਯਥਾ ਸਪ੍ਪਟਿਘੇਹਿ ਸਮਾਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਤਯੋ ਮਹਾਭੂਤਾ ‘‘ਸਪ੍ਪਟਿਘਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਪ੍ਪਟਿਘਂ ਏਕਂ ਮਹਾਭੂਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਦ੍વੇ ਮਹਾਭੂਤਾ, ਦ੍વੇ ਮਹਾਭੂਤੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਏਕਂ ਮਹਾਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੨.੨੨.੯)। ਏવਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਸਮਾਨਸਭਾવਾ ‘‘ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਪਸਙ੍ਗੋ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਪਿ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਸਕਭਣ੍ਡੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਾਦਯੋ ਪਰਭਣ੍ਡੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਾਦੀਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ, ਰਾਗੋ ਚ ਰਾਗਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਤਯੋ ਮਹਾਭੂਤਾ ਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਪ੍ਪਟਿਘਾ, ਏવਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਭਾવਨਾਰਹਿਤਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਸਕਭਣ੍ਡੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਾਦਯੋ ਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ‘‘ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਾ ਕਿਲੇਸਾ, ਨ ਤੇ ਦਸ੍ਸਨਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸਪਿ ਪਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਸ੍ਸ ਸਹਾਯવੇਕਲ੍ਲਮਤ੍ਤਮੇવ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਕਤਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਾਦਿਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸੇવ ਸਤਿ ਸਹਾਯੇ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨવਚਨਂ, ਅਸਤਿ ਚ વਿਪਾਕਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨવਚਨਂ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ।
Atha vā yathā sappaṭighehi samānasabhāvattā rūpadhātuyaṃ tayo mahābhūtā ‘‘sappaṭighā’’ti vuttā. Yathāha ‘‘asaññasattānaṃ anidassanaṃ sappaṭighaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca dve mahābhūtā, dve mahābhūte paṭicca ekaṃ mahābhūta’’nti (paṭṭhā. 2.22.9). Evaṃ puthujjanānaṃ pavattamānā bhāvanāya pahātabbasamānasabhāvā ‘‘bhāvanāya pahātabbā’’ti vucceyyunti natthi navattabbatāpasaṅgo. Evañca sati puthujjanānaṃ pavattamānāpi bhāvanāya pahātabbā sakabhaṇḍe chandarāgādayo parabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ upanissayapaccayo, rāgo ca rāgadiṭṭhīnaṃ adhipatipaccayoti ayamattho laddho hoti. Yathā pana aphoṭṭhabbattā rūpadhātuyaṃ tayo mahābhūtā na paramatthato sappaṭighā, evaṃ apekkhitabbabhāvanārahitā puthujjanesu pavattamānā sakabhaṇḍe chandarāgādayo na paramatthato bhāvanāya pahātabbāti bhāvanāya pahātabbānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayatā na vuttā, na ca ‘‘dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kenaci paccayena paccayo’’ti vuttā. Ye hi dassanena pahātabbapaccayā kilesā, na te dassanato uddhaṃ pavattanti, dassanena pahātabbapaccayassapi pana uddhaccasahagatassa sahāyavekallamattameva dassanena kataṃ, na tassa koci bhāvo dassanena anuppattidhammataṃ āpāditoti tassa ekantabhāvanāya pahātabbatā vuttā. Tasmā tassa tādisasseva sati sahāye vipākuppādanavacanaṃ, asati ca vipākānuppādanavacanaṃ na virujjhatīti.
ਸਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਯਦਿ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਾ, ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਮવੀਸਤਿ ਚੇਤਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਪੇਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਯ ਸਹ ‘‘ਏਕવੀਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਨ, ਅવਚਨਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਕਾਰਣਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਪਨ ਇਤਰਾવਚਨਸ੍ਸਪਿ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਚੇਤਨਾવਚਨਕਾਰਣવਚਨੇਨ ਯਂ ਕਾਰਣਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਏਕਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਇਤਰਾਯਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ, ਯਞ੍ਚ ਕਾਰਣਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਇਤਰਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯਪਿ ਅવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋ ਏવਾਤਿ ਭੇਦਾਭਾવਾ ਪਾਕਟੋਤਿ ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਂਯੋਗੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ।
Sāpi viññāṇapaccayabhāve yadi apanetabbā, kasmā ‘‘samavīsati cetanā’’ti vuttanti tassa kāraṇaṃ dassento āha ‘‘avijjāpaccayā panasabbāpetā hontī’’ti. Yadi evaṃ, abhiññācetanāya saha ‘‘ekavīsatī’’ti vattabbanti? Na, avacanassa vuttakāraṇattā, taṃ pana itarāvacanassapi kāraṇanti samānacetanāvacanakāraṇavacanena yaṃ kāraṇaṃ apekkhitvā ekā vuttā, tena kāraṇena itarāyapi vattabbataṃ, yañca kāraṇaṃ apekkhitvā itarā na vuttā, tena kāraṇena vuttāyapi avattabbataṃ dasseti. Āneñjābhisaṅkhāro cittasaṅkhāro evāti bhedābhāvā pākaṭoti na tassa saṃyogo dassito.
ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਏਤੇਨ ਤਣ੍ਹਾਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਰਿવਾਰੇ, ਤਣ੍ਹਾਯ ‘‘ਸੁਖਂ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖਤੇ વਾ ਅਲਙ੍ਕਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਣ੍ਹਾ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋਤਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹੋ વਤਾਹਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਾਸਾਲਾਨਂ વਾ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਰਿਕ੍ਖਰੋਤੀਤਿ। ਅਮਰਣਤ੍ਥਾਤਿ ਗਹਿਤਾ ਦੁਕ੍ਕਰਕਿਰਿਯਾ ਅਮਰਤਪੋ, ਦੇવਭਾવਤ੍ਥਂ ਤਪੋ વਾ, ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ વਾ ਮਰੋ ਮਾਰਕੋ ਤਪੋ ਅਮਰਤਪੋ। ਦਿਟ੍ਠੇ ਅਦਿਟ੍ਠ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਮਰੇਸੁ ਅਮਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Sukhasaññāya gahetvāti etena taṇhāpavattiṃ dasseti. Taṇhāparikkhāreti taṇhāya parivāre, taṇhāya ‘‘sukhaṃ subha’’ntiādinā saṅkhate vā alaṅkateti attho. Taṇhā hi dukkhassa samudayoti ajānanto ‘‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ vā sahabyataṃ upapajjeyya’’nti saṅkhāre parikkharotīti. Amaraṇatthāti gahitā dukkarakiriyā amaratapo, devabhāvatthaṃ tapo vā, dukkhattā vā maro mārako tapo amaratapo. Diṭṭhe adiṭṭha-saddo viya maresu amara-saddo daṭṭhabbo.
ਜਾਤਿਆਦਿਪਪਾਤਦੁਕ੍ਖਜਨਨਤੋ ਮਰੁਪਪਾਤਸਦਿਸਤਾ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਾ। ਰਮਣੀਯਭਾવੇਨ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਭਾવੇਨ ਚ ਗਯ੍ਹਮਾਨਂ ਪੁਞ੍ਞਫਲਂ ਦੀਪਸਿਖਾਮਧੁਲਿਤ੍ਤਸਤ੍ਥਧਾਰਾਸਦਿਸਂ, ਤਦਤ੍ਥੋ ਚ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਤਂਨਿਪਾਤਲੇਹਨਸਦਿਸੋ।
Jātiādipapātadukkhajananato marupapātasadisatā puññābhisaṅkhārassa vuttā. Ramaṇīyabhāvena ca assādabhāvena ca gayhamānaṃ puññaphalaṃ dīpasikhāmadhulittasatthadhārāsadisaṃ, tadattho ca puññābhisaṅkhāro taṃnipātalehanasadiso.
‘‘ਸੁਖੋ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾਯ ਤਰੁਣਾਯ ਮੁਦੁਕਾਯ ਲੋਮਸਾਯ ਬਾਹਾਯ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੯) ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਬਾਲੋ વਿਯ ਗੂਥਕੀਲ਼ਨਂ ਕਿਲੇਸਾਭਿਭੂਤਤਾਯ ਕੋਧਾਰਤਿਅਭਿਭੂਤੋ ਅਸવਸੋ ਮਰਿਤੁਕਾਮੋ વਿਯ વਿਸਖਾਦਨਂ ਕਰਣਫਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨੀਯਂ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਆਰਭਤਿ। ਲੋਭਸਹਗਤਸ੍ਸ વਾ ਗੂਥਕੀਲ਼ਨਸਦਿਸਤਾ, ਦੋਸਸਹਗਤਸ੍ਸ વਿਸਖਾਦਨਸਦਿਸਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਕਾਮਗੁਣਸਮਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਭਯਸ੍ਸਪਿ ਪਿਸਾਚਨਗਰਸ੍ਸ ਸੁਖવਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਭਾવੋ વਿਯ ਅਰੂਪવਿਪਾਕਾਨਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਤਾਯ ਅਨੁਪਲਕ੍ਖਿਯਮਾਨਉਪ੍ਪਾਦવਯਾਨਂ, ਦੀਘਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ ਅਗਯ੍ਹਮਾਨવਿਪਰਿਣਾਮਾਨਂ, ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਭੂਤਾਨਮ੍ਪਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਭਾવੋਤਿ ਤੇਸਂ ਪਿਸਾਚਨਗਰਸਦਿਸਤਾ, ਤਦਭਿਮੁਖਗਮਨਸਦਿਸਤਾ ਚ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
‘‘Sukho imissā paribbājikāya taruṇāya mudukāya lomasāya bāhāya samphasso’’tiādinā (ma. ni. 1.469) sukhasaññāya bālo viya gūthakīḷanaṃ kilesābhibhūtatāya kodhāratiabhibhūto asavaso maritukāmo viya visakhādanaṃ karaṇaphalakkhaṇesu jigucchanīyaṃ dukkhañca apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati. Lobhasahagatassa vā gūthakīḷanasadisatā, dosasahagatassa visakhādanasadisatā yojetabbā. Kāmaguṇasamiddhiyā sabhayassapi pisācanagarassa sukhavipallāsahetubhāvo viya arūpavipākānaṃ nirantaratāya anupalakkhiyamānauppādavayānaṃ, dīghasantānatāya agayhamānavipariṇāmānaṃ, saṅkhāravipariṇāmadukkhabhūtānampi niccādivipallāsahetubhāvoti tesaṃ pisācanagarasadisatā, tadabhimukhagamanasadisatā ca āneñjābhisaṅkhārassa yojetabbā.
ਤਾવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਰਾਪੇਕ੍ਖੋ ਨਿਪਾਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਇਦਂ ਤਾવ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਅਪਰਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਪੇਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਚੇਤੋਪਰਿਯਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣੇਹਿ ਪਰੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਸਮੋਹਚਿਤ੍ਤਜਾਨਨਕਾਲੇਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
Tāvāti vattabbantarāpekkho nipāto, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ paccayoti idaṃ tāva siddhaṃ, idaṃ pana aparaṃ vattabbanti attho. Avijjāpaccayā pana sabbāpetā hontīti vuttanti abhiññācetanānaṃ paccayabhāvaṃ dasseti. Cetopariyapubbenivāsaanāgataṃsañāṇehi paresaṃ attano ca samohacittajānanakāleti yojetabbā.
ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾਤਿ ਭવਾਦੀਨવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ। ਰਾਗਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਰਾਗਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਰਾਗਾਦਿਅਸ੍ਸਾਦਨਕਾਲੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਦਨਂ ਰਾਗਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਏવ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਅਸ੍ਸਾਦਨਞ੍ਚ ਰਾਗੋ, ਤਦવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਨવਚਨੇਨੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਗਰੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਰੂਪੇਨ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਠਮਜવਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਚਨੇਸੁ ਅવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿ ਆਹ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਭવਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ।
Avijjāsammūḷhattāti bhavādīnavapaṭicchādikāya avijjāya sammūḷhattā. Rāgādīnanti rāgadiṭṭhivicikicchuddhaccadomanassānaṃ avijjāsampayuttarāgādiassādanakālesu avijjaṃ ārabbha uppatti veditabbā. Garuṃ katvā assādanaṃ rāgadiṭṭhisampayuttāya eva avijjāya yojetabbaṃ, assādanañca rāgo, tadavippayuttā ca diṭṭhīti assādanavacaneneva yathāvuttaṃ avijjaṃ garuṃ karontī diṭṭhi ca vuttāti veditabbā. Rāgādīhi ca pāḷiyaṃ sarūpena vuttehi taṃsampayuttasaṅkhārassa avijjārammaṇāditaṃ dasseti. Anavijjārammaṇassa paṭhamajavanassa ārammaṇādhipatianantarādipaccayavacanesu avuttassa vuttassa ca sabbassa saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘yaṃ kiñcī’’ti āha. Vuttanayenāti samatikkamabhavapatthanāvasena vuttanayena.
ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦੋਸਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਨਿਟ੍ਠੋ ਹਿ ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇ ਸਮ੍ਭવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਏਕਸਦਿਸਸਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ। ਯਸ੍ਮਾ ਤੀਸੁ ਪਕਾਰੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਪਾਰਿਸੇਸੇਨ ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਏવ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਏਕਹੇਤੁਫਲਦੀਪਨੇ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਨੁਪਪਜ੍ਜਤਿ।
Ekakāraṇavādo āpajjatīti dosappasaṅgo vutto. Aniṭṭho hi ekakāraṇavādo sabbassa sabbakāle sambhavāpattito ekasadisasabhāvāpattito ca. Yasmā tīsu pakāresu avijjamānesu pārisesena catutthe eva ca vijjamāne ekahetuphaladīpane attho atthi, tasmā na nupapajjati.
ਯਥਾਫਸ੍ਸਂ વੇਦਨਾવવਤ੍ਥਾਨਤੋਤਿ ‘‘ਸੁਖવੇਦਨੀਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਫਸ੍ਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੨), ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ…ਪੇ॰… ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩) ਚ ਸੁਖવੇਦਨੀਯਾਦਿਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਅਨੁਰੂਪੇਨ ਸੁਖવੇਦਨਾਦਿਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾવੇਦਨਾਦੀਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਤੋ, ਸਮਾਨੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦੀਸੁ ਫਸ੍ਸવਸੇਨ ਸੁਖਾਦਿવਿਪਰਿਯਾਯਾਭਾવਤੋ, ਸਮਾਨੇਸੁ ਚ ਰੂਪਮਨਸਿਕਾਰਾਦੀਸੁ ਚਕ੍ਖਾਦਿਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਿવਿਪਰਿਯਾਯਾਭਾવਤੋ, ਅਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਸਾਮਞ੍ਞੇਪਿ ਫਸ੍ਸવਸੇਨ ਸੁਖਾਦਿਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦੀਨਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਾਦਿਸਙ੍ਕਰਾਭਾવਤੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਖਾਦੀਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਏવ ਯਥਾવੇਦਨਂ ਫਸ੍ਸવવਤ੍ਥਾਨਂ, ਕਾਰਣਫਲવਿਸੇਸੇਨ વਾ ਫਲਕਾਰਣવਿਸੇਸਨਿਚ੍ਛਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਨਿਚ੍ਛਯੋ વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਮ੍ਮਾਦਯੋਤਿ ਕਮ੍ਮਾਹਾਰਉਤੁਆਦਯੋ ਅਪਾਕਟਾ ਸੇਮ੍ਹਪਟਿਕਾਰੇਨ ਰੋਗવੂਪਸਮਤੋ।
Yathāphassaṃ vedanāvavatthānatoti ‘‘sukhavedanīyaṃ, bhikkhave, phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.62), ‘‘cakkhuñca paṭicca…pe… tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.43) ca sukhavedanīyādicakkhusamphassādianurūpena sukhavedanādicakkhusamphassajāvedanādīnaṃ vavatthānato, samānesu cakkhurūpādīsu phassavasena sukhādivipariyāyābhāvato, samānesu ca rūpamanasikārādīsu cakkhādisaṅghaṭṭanavasena cakkhusamphassajādivipariyāyābhāvato, aññapaccayasāmaññepi phassavasena sukhādicakkhusamphassajādīnaṃ oḷārikasukhumādisaṅkarābhāvato cāti attho. Sukhādīnaṃ yathāvuttasamphassassa aviparīto paccayabhāvo eva yathāvedanaṃ phassavavatthānaṃ, kāraṇaphalavisesena vā phalakāraṇavisesanicchayo hotīti ubhayatthāpi nicchayo vavatthānanti vutto. Kammādayoti kammāhārautuādayo apākaṭā semhapaṭikārena rogavūpasamato.
‘‘ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋਤਿ ‘‘ਸਂਯੋਜਨੀਯੇਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ વਿਹਰਤੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੩-੫੪) ਇਮਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਨ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯਾ ਆਸવਸਮੁਦਯੋਤਿ વਚਨਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਣ੍ਹਾ વਾ ਚਤੁਰੁਪਾਦਾਨਭੂਤਾ ਕਾਮਭવਦਿਟ੍ਠਾਸવਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਪਾਕਟਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਦ੍વਯੇਨਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋਤਿ ਹਿ વਚਨੇਨ ਆਦੀਨવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਕਿਚ੍ਚਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਦ੍વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਕੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣਭਾવਸ੍ਸ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਅવਿਦ੍ਦਸੁਭਾવੋ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਾਭਾવਤੋ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ। ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਨੀਤਿ ਪੁਞ੍ਞਭવਾਦਿਆਦੀਨવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਠਾਨવਿਰੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾવਿਰੁਦ੍ਧੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਦੀਨਿ ਠਾਨਾਨੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਪੁਰਿਮਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਾਨવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਨ ਇਦਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ ਸਿਯਾ। ਭવਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਹਿ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੋ, ਜવਨਂ ਜવਨਸ੍ਸਾਤਿ, ਨ ਚ ਸਿਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਦਿਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨ ਤਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਕਮ੍ਮਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਮਨਰੁਪ੍ਪਨવਿਰੋਧਾ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾਨਾਰਮ੍ਮਣવਿਰੋਧਾ ਚ ਸਭਾવવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਖੀਰਾਦੀਨਿ ਦਧਿਆਦੀਨਂ ਮਧੁਰਮ੍ਬਿਲਰਸਾਦਿਸਭਾવવਿਰੋਧਾ। ਅવਿਜਾਨਨਕਿਚ੍ਚੋ ਆਲੋਕੋ વਿਜਾਨਨਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਅਮਦਨਕਿਚ੍ਚਾ ਚ ਗੁਲ਼ਾਦਯੋ ਮਦਨਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਆਸવਸ੍ਸ।
‘‘Assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti vacanatoti ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo’’ti (saṃ. ni. 2.53-54) iminā suttena taṇhāya saṅkhārakāraṇabhāvassa vuttattāti attho. Puna tassāpi avijjā kāraṇanti dassanatthaṃ ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayoti vacanato’’ti āha. Taṇhā vā caturupādānabhūtā kāmabhavadiṭṭhāsavā ca saṅkhārassa kāraṇanti pākaṭāti suttadvayenapi avijjāya saṅkhārakāraṇabhāvameva dasseti. Assādānupassinoti hi vacanena ādīnavapaṭicchādanakiccā avijjā taṇhāya kāraṇanti dassitā hotīti. Yasmā avidvā, tasmā puññābhisaṅkhārādike abhisaṅkharotīti avijjāya saṅkhārakāraṇabhāvassa pākaṭattā aviddasubhāvo saṅkhārakāraṇabhāvena vutto khīṇāsavassa saṅkhārābhāvato asādhāraṇattā ca. Puññābhisaṅkhārādīnaṃ sādhāraṇāni vatthārammaṇādīnīti puññabhavādiādīnavapaṭicchādikā avijjā puññābhisaṅkhārādīnaṃ asādhāraṇaṃ kāraṇanti vā attho daṭṭhabbo. Ṭhānaviruddhoti atthitāviruddho. Keci pana ‘‘paṭisandhiādīni ṭhānānī’’ti vadanti, evaṃ sati purimacittaṃ pacchimacittassa ṭhānaviruddho paccayoti na idaṃ ekantikaṃ siyā. Bhavaṅgampi hi bhavaṅgassa anantarapaccayo, javanaṃ javanassāti, na ca sippādīnaṃ paṭisandhiādiṭhānaṃ atthīti na taṃ idha adhippetaṃ. Kammaṃ rūpassa namanaruppanavirodhā sārammaṇānārammaṇavirodhā ca sabhāvaviruddho paccayo, khīrādīni dadhiādīnaṃ madhurambilarasādisabhāvavirodhā. Avijānanakicco āloko vijānanakiccassa viññāṇassa, amadanakiccā ca guḷādayo madanakiccassa āsavassa.
ਗੋਲੋਮਾવਿਲੋਮਾਨਿ ਦਬ੍ਬਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਦਧਿਆਦੀਨਿ ਭੂਤਿਣਕਸ੍ਸ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅવੀਤਿ ਰਤ੍ਤਾ ਏਲ਼ਕਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। વਿਪਾਕਾਯੇવ ਤੇ ਚ ਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਾਯਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤਦવਿਪਾਕਾਨਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ ਨ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦવਿਪਾਕਤ੍ਤੇਪਿ ਸਾવਜ੍ਜਤਾਯ ਤਦવਿਰੁਦ੍ਧਾਨਂ ਤਂਸਦਿਸਾਨਞ੍ਚ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਮੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਨ ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਸਙ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ‘‘વਿਰੁਦ੍ਧੋ ਚਾવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਚ, ਸਦਿਸਾਸਦਿਸੋ ਤਥਾ। ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਦ੍ਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Golomāvilomāni dabbāya paccayo, dadhiādīni bhūtiṇakassa. Ettha ca avīti rattā eḷakā vuccanti. Vipākāyeva te ca na, tasmā dukkhavipākāyapi avijjāya tadavipākānaṃ puññāneñjābhisaṅkhārānaṃ paccayattaṃ na na yujjatīti attho. Tadavipākattepi sāvajjatāya tadaviruddhānaṃ taṃsadisānañca apuññābhisaṅkhārānameva paccayo, na itaresanti etassa pasaṅgassa nivāraṇatthaṃ ‘‘viruddho cāviruddho ca, sadisāsadiso tathā. Dhammānaṃ paccayo siddho’’ti vuttaṃ, tasmā tamatthaṃ pākaṭaṃ karonto ‘‘iti ayaṃ avijjā’’tiādimāha.
ਅਚ੍ਛੇਜ੍ਜਸੁਤ੍ਤਾવੁਤਾਭੇਜ੍ਜਮਣੀਨਂ વਿਯ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯવવਤ੍ਥਾਨਂ ਨਿਯਤਿ, ਨਿਯਤਿਯਾ, ਨਿਯਤਿ ਏવ વਾ ਸਙ੍ਗਤਿ ਸਮਾਗਮੋ ਨਿਯਤਿਸਙ੍ਗਤਿ, ਤਾਯ ਭਾવੇਸੁ ਪਰਿਣਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਦੇવવਿਹਙ੍ਗਾਦਿਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾ ਨਿਯਤਿਸਙ੍ਗਤਿਭਾવਪਰਿਣਤਾ। ਨਿਯਤਿਯਾ ਸਙ੍ਗਤਿਯਾ ਭਾવੇਨ ਚ ਪਰਿਣਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤਂ ਪਤ੍ਤਾ ਨਿਯਤਿਸਙ੍ਗਤਿਭਾવਪਰਿਣਤਾਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਹਿ ਚ વਿਕਪ੍ਪਨੇਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਞ੍ਞਾਦੀਸੁ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਸੋ ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Acchejjasuttāvutābhejjamaṇīnaṃ viya pubbāpariyavavatthānaṃ niyati, niyatiyā, niyati eva vā saṅgati samāgamo niyatisaṅgati, tāya bhāvesu pariṇatā manussadevavihaṅgādibhāvaṃ pattā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā. Niyatiyā saṅgatiyā bhāvena ca pariṇatā nānappakārataṃ pattā niyatisaṅgatibhāvapariṇatāti ca atthaṃ vadanti. Etehi ca vikappanehi avijjā akusalaṃ cittaṃ katvā puññādīsu yattha katthaci pavattatīti imamatthaṃ dassento āha ‘‘so evaṃ avijjāyā’’tiādi.
ਅਪਰਿਣਾਯਕੋ ਬਾਲੋਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਕਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਰਹਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਾવਸਾਨਂ વਾ ਞਾਣਂ ਸਮવਿਸਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਯਤੀਤਿ ਪਰਿਣਾਯਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਰਹਿਤੋ ਅਪਰਿਣਾਯਕੋ। ਧਮ੍ਮਂ ਞਤ੍વਾਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਕਸੁਤ੍ਤਾਦਿਧਮ੍ਮਂ ਞਤ੍વਾ, ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨੇવ વਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਪવਰਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਞਤ੍વਾ, ਤਂਜਾਨਨਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸੇਸਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਸ੍ਸ ਸਮਾਨਕਾਲਮ੍ਪਿ ਤਂ ਪੁਰਿਮਕਾਲਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।
Apariṇāyako bāloti arahattamaggasampaṭipādakakalyāṇamittarahitoti attho. Arahattamaggāvasānaṃ vā ñāṇaṃ samavisamaṃ dassetvā nibbānaṃ nayatīti pariṇāyakanti vuttaṃ, tena rahito apariṇāyako. Dhammaṃ ñatvāti sappurisūpanissayena catusaccappakāsakasuttādidhammaṃ ñatvā, maggañāṇeneva vā sabbadhammapavaraṃ nibbānaṃ ñatvā, taṃjānanāyattattā pana sesasaccābhisamayassa samānakālampi taṃ purimakālaṃ viya katvā vuttaṃ.
ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
વਿਞ੍ਞਾਣਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā
੨੨੭. ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਤਂਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ‘‘ਬਾਤ੍ਤਿਂਸ ਲੋਕਿਯવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ (ਧਾਤੁ॰ ੪੬੬) ਪਨ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ –
227. Yathāvuttasaṅkhārapaccayā uppajjamānaṃ taṃkammanibbattameva viññāṇaṃ bhavituṃ arahatīti ‘‘bāttiṃsa lokiyavipākaviññāṇāni saṅgahitāni hontī’’ti āha. Dhātukathāyaṃ (dhātu. 466) pana vippayuttenasaṅgahitāsaṅgahitapadaniddese –
‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੇਨ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਯ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਤਿਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ? ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਖਨ੍ਧਤੋ ਠਪੇਤ੍વਾ ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕਾਦਸਹਾਯਤਨੇਹਿ ਏਕਾਦਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਕਤਿਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ? ਚਤੂਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਸਤ੍ਤਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ –
‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇena ye dhammā…pe… saḷāyatanapaccayā phassena, phassapaccayā vedanāya ye dhammā vippayuttā, te dhammā katihi khandhehi…pe… saṅgahitā? Te dhammā asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā ekena khandhena ekādasahāyatanehi ekādasahi dhātūhi saṅgahitā. Katihi asaṅgahitā? Catūhi khandhehi ekenāyatanena sattahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti –
વਚਨਤੋ ਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਫਸ੍ਸવੇਦਨਾਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ। ਯਦਿ ਹਿ ਏਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਫਸ੍ਸવੇਦਨਾ ਸਪ੍ਪਦੇਸਾ ਸਿਯੁਂ, ‘‘વਿਪਾਕਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸੋ ਏવ ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਭવੋ ਪਨ ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ ਕਮ੍ਮੁਪਪਤ੍ਤਿਭવવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਨ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ ਗਹਿਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਮ੍ਮਭવੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਭવੋ ਉਦ੍ਧਟੋ। વਿਪਾਕਞ੍ਹੇਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸਾਧਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਉਪਚਿਤਕਮ੍ਮਾਭਾવੇ વਿਪਾਕਾਭਾવਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਪਾਕਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Vacanato sabbaviññāṇaphassavedanāpariggaho kato. Yadi hi ettha viññāṇaphassavedanā sappadesā siyuṃ, ‘‘vipākā dhammā’’ti imassa viya vissajjanaṃ siyā, tasmā tattha abhidhammabhājanīyavasena saṅkhārapaccayā viññāṇādayo gahitāti veditabbā. Avijjāpaccayā saṅkhārā ca abhidhammabhājanīye catubhūmakakusalasaṅkhāro akusalasaṅkhāro ca vuttoti so eva dhātukathāyaṃ gahitoti daṭṭhabbo. Bhavo pana dhātukathāyaṃ kammupapattibhavavisesadassanatthaṃ na abhidhammabhājanīyavasena gahito. Evañca katvā tattha ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti anuddharitvā ‘‘kammabhavo’’tiādināva nayena bhavo uddhaṭo. Vipākañhetanti viññāṇassa vipākattā saṅkhārapaccayattaṃ sādheti, tassa pana sādhanatthaṃ ‘‘upacitakammābhāve vipākābhāvato’’ti vuttanti taṃ vivaranto ‘‘vipākañcā’’tiādimāha.
ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਜવਨਾવਸਾਨੇਤਿ ਜવਨੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਨਿਯਮੇ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਨੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਿਹੇਤੁਕਜવਨਾવਸਾਨੇ ਚ ਕਦਾਚਿ ਅਹੇਤੁਕਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਕਿਂ વਾਤਿ ‘‘ਦਿਰਤ੍ਤਤਿਰਤ੍ਤਾ’’ਦੀਸੁ વਿਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਮੇવ ਪਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘‘ਦਿਰਤ੍ਤਤਿਰਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ વਾ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ વਚਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਮਤ੍ਤੇਨ ਦਿਰਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ‘‘ਨਿਰਨ੍ਤਰਤਿਰਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਾ’’ਤਿ। ਇਧ ਪਨ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਕਪ੍ਪਨਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਕਿਂ ਏવ ਚ ਕਦਾਚਿ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਕਿਂ વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਸਕਿਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਗਣਨਾਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਗਣਨਾਯਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕਕਥਾਯਂ ਬਲવਰੂਪਾਦਿਕੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ વੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਗਣਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਦ੍વੇવ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਾਰਾ ਆਗਤਾ। ਜવਨવਿਸਯਾਨੁਭવਨਞ੍ਹਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆਸਨ੍ਨਭੇਦੇ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾવਸਿਟ੍ਠਾਯੁਕੇ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨੁਰੂਪਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾਤਿ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਪਾਯਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਨਂ ਕਾਮਰੂਪਾਰੂਪਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ ਯਥਾਕਮ੍ਮਂ ਅਨੁਰੂਪਾ।
Yebhuyyena lobhasampayuttajavanāvasāneti javanena tadārammaṇaniyame somanassasahagatānantaraṃ somanassasahagatatadārammaṇassa vuttattā somanassasahagatāneva sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Yasmā pana tihetukajavanāvasāne ca kadāci ahetukaṃ tadārammaṇaṃ hoti, tasmā ‘‘yebhuyyenā’’ti āha. Sakiṃ vāti ‘‘dirattatirattā’’dīsu viya veditabbaṃ. Dvikkhattumeva pana uppajjantīti vadanti. ‘‘Dirattatiratta’’nti ettha pana vā-saddassa abhāvā vacanasiliṭṭhatāmattena dirattaggahaṇaṃ katanti yujjati, ‘‘nirantaratirattadassanatthaṃ vā’’ti. Idha pana vā-saddo vikappanattho vuttoti sakiṃ eva ca kadāci pavattiṃ sandhāya ‘‘sakiṃ vā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva hi sakiṃ tadārammaṇappavattiyā vicāretabbataṃ dassento ‘‘cittappavattigaṇanāyaṃ panā’’tiādimāha. Tattha cittappavattigaṇanāyanti vipākakathāyaṃ balavarūpādike ārammaṇe vuttaṃ cittappavattigaṇanaṃ sandhāyāha. Tattha hi dveva tadārammaṇuppattivārā āgatā. Javanavisayānubhavanañhi tadārammaṇaṃ āsannabhede tasmiṃ visaye ekacittakkhaṇāvasiṭṭhāyuke na uppajjeyyāti adhippāyo. Anurūpāya paṭisandhiyāti akusalavipākassa apāyapaṭisandhi, kāmāvacarādikusalavipākānaṃ kāmarūpārūpasugatipaṭisandhiyo yathākammaṃ anurūpā.
ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਥਾ ਮਹਾવਿਸਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਮੇવ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਹੇਤੁਕਦ੍વਯਾਦੀਨਂ ਦ੍વਾਰਨਿਯਮਾਨਿਯਮਾવਚਨਂ ਭવਙ੍ਗਭੂਤਾਨਂ ਸਯਮੇવ ਦ੍વਾਰਤ੍ਤਾ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਭੂਤਾਨਞ੍ਚ ਭવਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਚ ਦ੍વਾਰੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਨਿਯਤਂ ਅਨਿਯਤਂ વਾ ਦ੍વਾਰਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਏਕਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕੋ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦੀਸੁ ਯਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤੋ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਨਿਯਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਰਸ੍ਸਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸવਿਧਸ੍ਸ।
Paṭisandhikathā mahāvisayāti katvā pavattimeva tāva dassento ‘‘pavattiyaṃ panā’’tiādimāha. Ahetukadvayādīnaṃ dvāraniyamāniyamāvacanaṃ bhavaṅgabhūtānaṃ sayameva dvārattā cutipaṭisandhibhūtānañca bhavaṅgasaṅkhātena aññena ca dvārena anuppattito niyataṃ aniyataṃ vā dvāraṃ etesanti vattuṃ asakkuṇeyyattā. Ekassa sattassa pavattarūpāvacaravipāko pathavīkasiṇādīsu yasmiṃ ārammaṇe pavatto, tato aññasmiṃ tassa pavatti natthīti rūpāvacarānaṃ niyatārammaṇatā vuttā. Tatrassāti pavattiyaṃ bāttiṃsavidhassa.
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਆਨੁਭਾવਤੋ ਏવ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਦ੍વਾਰਭੇਦੇਨ, ਤਸ੍ਸ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਭੇਦਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વੀਥਿਭੇਦੇਨ ਚ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸਤਿ ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸવਨਂ વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤਨਿਯਮੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਨ੍ਤੀਰਣਾਨਮ੍ਪਿ ਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਆਨੁਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸਨਸવਨਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ, ਨਾਪਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਏવ ਦਸ੍ਸਨਸવਨਕਿਚ੍ਚਤਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਦ੍વਾਰવੀਥਿਭੇਦੇ ਚਿਤ੍ਤਨਿਯਮਤੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਪਠਮਕੁਸਲੇਨ ਚੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਠਮਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਜਨਕਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਤਿ ਨਾਮ, ਦੁਤਿਯਕੁਸਲਾਦਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਜਨਕਸਦਿਸਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਤਿ ਨਾਮ, ਅਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਞ੍ਚ ਕਾਮਾવਚਰਤਾਯ ਜਨਕਸਦਿਸਨ੍ਤਿ।
Indriyappavattiānubhāvato eva cakkhusotadvārabhedena, tassa ca viññāṇavīthibhedāyattattā vīthibhedena ca bhavitabbaṃ, tasmiñca sati ‘‘āvajjanānantaraṃ dassanaṃ savanaṃ vā tadanantaraṃ sampaṭicchana’’ntiādinā cittaniyamena bhavitabbaṃ. Tathā ca sati sampaṭicchanasantīraṇānampi bhāvo siddho hoti, na indriyappavattiānubhāvena dassanasavanamattasseva, nāpi indriyānaṃ eva dassanasavanakiccatāti imamatthaṃ dassento āha ‘‘dvāravīthibhede cittaniyamato cā’’ti. Paṭhamakusalena ce tadārammaṇassa uppatti hoti, taṃ paṭhamakusalānantaraṃ uppajjamānaṃ janakaṃ anubandhati nāma, dutiyakusalādianantaraṃ uppajjamānaṃ janakasadisaṃ anubandhati nāma, akusalānantaraṃ uppajjamānañca kāmāvacaratāya janakasadisanti.
ਏਕਾਦਸ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਚਿਤ੍ਤਾਨਿ…ਪੇ॰… ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਭਾવਤਾਯ ‘‘ਤਦਾਰਮ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾਨਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਭਾવਂ ਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਜવਨੇ ਜવਿਤੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਤਸ੍ਸ ਜવਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਨਾਲਮ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰੇ ਧਮ੍ਮੇ। ਇਦਂ ਪਨ વਤ੍વਾ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾਞਾਣਂ ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿ વਿਸੇਸਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਕਾਮਾવਚਰਸਦਿਸੇਸੁ ਚੇવ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਮਗ੍ਗੋ વਿਯ ਭਾવਨਾਯ ਸਿਦ੍ਧਾ ਮਹਾਬਲਾ ਚਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਜવਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਨ ਸਾਨੁਬਨ੍ਧਨੇਨ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤੇਸੁ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਸਿਦ੍ਧੇ ‘‘ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਤਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ વਿਸੁਂ ਉਦ੍ਧਰਣਂ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਟਿਪਕ੍ਖਾਤਿ ਬਲવਭਾવੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅવਤ੍ਥੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ।
Ekādasa tadārammaṇacittāni…pe… tadārammaṇaṃ na gaṇhantīti tadārammaṇabhāvatāya ‘‘tadārammaṇa’’nti laddhanāmāni tadārammaṇabhāvaṃ na gaṇhanti, tadārammaṇabhāvena nappavattantīti attho. Atha vā nāmagottaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ tassa javanassa ārammaṇaṃ na gaṇhanti, nālambantīti attho. Rūpārūpadhammeti rūpārūpāvacare dhamme. Idaṃ pana vatvā ‘‘abhiññāñāṇaṃārabbhā’’ti visesanaṃ parittādiārammaṇatāya kāmāvacarasadisesu ceva tadārammaṇānuppattidassanatthaṃ. Micchattaniyatā dhammā maggo viya bhāvanāya siddhā mahābalā cāti tattha javanena pavattamānena sānubandhanena na bhavitabbanti tesu tadārammaṇaṃ paṭikkhittaṃ. Lokuttaradhammeārabbhāti eteneva siddhe ‘‘sammattaniyatadhammesū’’ti visuṃ uddharaṇaṃ sammattamicchattaniyatadhammānaṃ aññamaññapaṭipakkhāti balavabhāvena tadārammaṇassa avatthubhāvadassanatthaṃ.
ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕੇਨ ਕਤ੍ਥਾਤਿ ਕੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ। ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ ਤੇਨ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਾ ਸਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ।
Evaṃ pavattiyaṃ viññāṇappavattiṃ dassetvā paṭisandhiyaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ pana vutta’’ntiādimāha. Kena katthāti kena cittena kasmiṃ bhave. Ekūnavīsati paṭisandhiyo tena tena cittena pavattamānā paṭisandhikkhaṇe rūpārūpadhammāti tena tena cittena sā sā tattha tattha paṭisandhi hotīti vuttā. Tassāti cittassa.
ਆਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ਆਗਤਂ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ। ਗੋਪਕਸੀવਲੀਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਹਿਤਾਰਕ੍ਖੇ ਗੋਪਕਕੁਲੇ ਜਾਤੋ ਸੀવਲਿਨਾਮਕੋ। ਕਮ੍ਮਾਦਿਅਨੁਸ੍ਸਰਣਬ੍ਯਾਪਾਰਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਕਾਲਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਬ੍ਯਾਪਾਰੇਨੇવ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਾਦਿਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ‘‘ਪਿਸਿਯਮਾਨਾਯ ਮਕ੍ਖਿਕਾਯ ਪਠਮਂ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਨਾવਟ੍ਟੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚਿਨ੍ਤਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ ਕਾਰਣਂ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਦੇਤਂ ਅਕਾਰਣਂ ਭવਙ੍ਗવਿਸਯਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚਿਨ੍ਤਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਅਞ੍ਞਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਕਾਲੇ ਚ ਭવਙ੍ਗਾવਟ੍ਟਨਸ੍ਸੇવ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਇਦਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਸਿਯਾ – ‘‘ਤਾਨਿਸ੍ਸ ਤਮ੍ਹਿ ਸਮਯੇ ਓਲਮ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਭਿਪ੍ਪਲਮ੍ਬਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੪੮) વਚਨਤੋ ਤੀਸੁ ਜવਨવਾਰੇਸੁ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਸ੍વੇવ ਕਮ੍ਮਾਦਿਉਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਨੇਕਜવਨવਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਹਿ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬਨਂ ਅਭਿਪ੍ਪਲਮ੍ਬਨਞ੍ਚ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਂ ਅਨਾવਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਮੇવ ਕਮ੍ਮਾਦਿਆਲਮ੍ਬਣਂ ਪਠਮਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਆવਟ੍ਟੇਤਿ, ਤਤੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸ੍ਸ ਬਲવਤ੍ਤਾ ਦੁਤਿਯવਾਰੇ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਤੋ ਪੁਰਿਮਜવਨવਾਰਗਹਿਤੇਸ੍વੇવ ਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਕਮੇਨ ਮਨੋਦ੍વਾਰਜવਨਂ ਜવਿਤ੍વਾ ਮੂਲਭવਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਭવਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਂ વਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਤਿ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਭਾવੇ વਾ ਭવਙ੍ਗਮੇવ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਕਾਲਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਰੇਨ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਭਾવੇ વਾ ਭવਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇਨੇવ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚવਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਙ੍ਗਮੇવ ਹਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਇਧ ‘‘ਭવਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਮਨੋਦ੍વਾਰવਿਸਯੋ ਲਹੁਕੋਤਿ ਲਹੁਕਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ…ਪੇ॰… ਲਹੁਕੋ’’ਤਿ। ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯੋ ਲਹੁਕਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋਤਿ। ਬਲવਤਿ ਚ ਰੂਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਾਯਦ੍વਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯੇ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰવਿਸਯੇ ਕਮ੍ਮਾਦਿਮ੍ਹਿ ਪਠਮਂ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਸਯਸ੍ਸ ਲਹੁਕਤਾ ਦੀਪਿਤਾਤਿ। ਰੂਪਾਨਂ વਿਸਯਾਭਾવੇਪਿ વਾ ‘‘ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਯੇਸਂ વਿਸਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ ਲਹੁਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਲਹੁਗਹਣੀਯਤਾ વਿਸਯਸ੍ਸ ਲਹੁਕਤਾ।
Āgantvāti āgataṃ viya hutvā. Gopakasīvalīti rañño hitārakkhe gopakakule jāto sīvalināmako. Kammādianussaraṇabyāpārarahitattā ‘‘sammūḷhakālakiriyā’’ti vuttā. Abyāpāreneva hi tattha kammādiupaṭṭhānaṃ hotīti. ‘‘Pisiyamānāya makkhikāya paṭhamaṃ kāyadvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ nāvaṭṭeti attanā cintiyamānassa kassaci atthitāyā’’ti keci kāraṇaṃ vadanti, tadetaṃ akāraṇaṃ bhavaṅgavisayato aññassa cintiyamānassa abhāvā aññacittappavattakāle ca bhavaṅgāvaṭṭanasseva asambhavato. Idaṃ panettha kāraṇaṃ siyā – ‘‘tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambantī’’ti (ma. ni. 3.248) vacanato tīsu javanavāresu appavattesveva kammādiupaṭṭhānena bhavitabbaṃ. Anekajavanavārappavattiyā hi ajjholambanaṃ abhippalambanañca hotīti. Tasmā kāyadvārāvajjanaṃ anāvaṭṭetvā manodvārāvajjanameva kammādiālambaṇaṃ paṭhamaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti, tato phoṭṭhabbassa balavattā dutiyavāre kāyaviññāṇavīthi paccuppanne phoṭṭhabbe pavattati, tato purimajavanavāragahitesveva kammādīsu kamena manodvārajavanaṃ javitvā mūlabhavaṅgasaṅkhātaṃ āgantukabhavaṅgasaṅkhātaṃ vā tadārammaṇaṃ bhavaṅgaṃ otarati, tadārammaṇābhāve vā bhavaṅgameva. Etasmiṃ ṭhāne kālaṃ karotīti tadārammaṇānantarena cuticittena, tadārammaṇābhāve vā bhavaṅgasaṅkhāteneva cuticittena cavatīti attho. Bhavaṅgameva hi cuticittaṃ hutvā pavattatīti cuticittaṃ idha ‘‘bhavaṅga’’nti vuttanti. Manodvāravisayo lahukoti lahukapaccupaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘arūpadhammānaṃ…pe… lahuko’’ti. Arūpadhammassa hi manodvārassa visayo lahukapaccupaṭṭhānoti. Balavati ca rūpadhammassa kāyadvārassa visaye appavattitvā manodvāravisaye kammādimhi paṭhamaṃ cittappavattidassanena arūpadhammānaṃ visayassa lahukatā dīpitāti. Rūpānaṃ visayābhāvepi vā ‘‘arūpadhammāna’’nti vacanaṃ yesaṃ visayo atthi, taṃdassanatthamevāti daṭṭhabbaṃ. Tena lahukammādīsu cittappavattito lahugahaṇīyatā visayassa lahukatā.
ਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਭੂਮਿਚਿਤ੍ਤੁਪਾਦਾਦਿવਸੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਅਨਨ੍ਤੋ ਪਭੇਦੋਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ’’ਤਿ ਆਹ।
Kammādīnaṃ bhūmicittupādādivasena vitthārato ananto pabhedoti ‘‘saṅkhepato’’ti āha.
ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਦਿਕਿਲੇਸੇਸੁ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਸ੍વੇવ ਕਮ੍ਮਾਦਿਨੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਞ੍ਚਾਰਬ੍ਭ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਭવਨ੍ਤਰਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸਬਲવਿਨਾਮਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਹਿ વਿਨਾਮਿਤੇ ਤਦੇਕਦੇਸਭੂਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ વਿਨਾਮਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਏਕਦੇਸવਿਨਾਮਿਤਭਾવੇਨ વਿਨਾ ਸਨ੍ਤਾਨવਿਨਾਮਿਤਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਨ ‘‘ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਨ੍ਨਾਯ ਚੁਤਿਯਾ ਪੁਰਿਮਜવਨਾਨਿ ਅਕੁਸਲਾਨਿ, ਇਤਰਾਯ ਚ ਕੁਸਲਾਨੀ’’ਤਿ ਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤਿ। ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਦਗਧਿਤਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸਾਦਗਧਿਤਂ વਾ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਚੇ ਸਮਯੇ ਕਾਲਂ ਕਰੋਤਿ, ਠਾਨਮੇਤਂ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਯਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਗਤੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਗਤਿਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਨਿਰਯਂ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ વਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩੫) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਆਸਨ੍ਨਂ ਅਕੁਸਲਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਂ, ਕੁਸਲਞ੍ਚ ਸੁਗਤਿਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Avijjātaṇhādikilesesu anupacchinnesveva kammādino upaṭṭhānaṃ, tañcārabbha cittasantānassa bhavantaraninnapoṇapabbhāratā hotīti āha ‘‘anupacchinnakilesabalavināmita’’nti. Santāne hi vināmite tadekadesabhūtaṃ paṭisandhicittañca vināmitameva hoti, na ca ekadesavināmitabhāvena vinā santānavināmitatā atthīti. Sabbattha pana ‘‘duggatipaṭisandhininnāya cutiyā purimajavanāni akusalāni, itarāya ca kusalānī’’ti nicchinanti. ‘‘Nimittassādagadhitaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati anubyañjanassādagadhitaṃ vā. Tasmiṃ ce samaye kālaṃ karoti, ṭhānametaṃ vijjati, yaṃ dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ upapajjeyya nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā’’ti (saṃ. ni. 4.235) vuttaṃ. Tasmā āsannaṃ akusalaṃ duggatiyaṃ, kusalañca sugatiyaṃ paṭisandhiyā upanissayo hotīti.
ਰਾਗਾਦਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਹੀਨਮਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਭવਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆਹ। ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਰਾਗਸ੍ਸਪਿ ਹੇਤੁ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਜਨਕਕਮ੍ਮਸਹਜਾਤਾਨਂ વਾ ਤਂਸਦਿਸਾਸਨ੍ਨਚੁਤਿਜવਨਚੇਤਨਾਸਹਜਾਤਾਨਞ੍ਚ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਹੇਤੁਭਾવੋ ਏવ ਹੀਨਤਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਛਾਨੁਤਾਪਜਨਕਕਮ੍ਮਾਨਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਚ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ। ਨ ਹਿ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕੋ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੋ ਭવਿਤੁਮਰਹਤੀਤਿ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਚ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਸਨ੍ਨਕਤਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਤਂਸਦਿਸਞ੍ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਤਦੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਟ੍ਠਾਪਕਂ ਤਦੇવ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਚਾਰਭੂਤਾਨਿ વਿਯ ‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਤਯਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਪਾਦੇਨ੍ਤਾਨਿ વਿਯ ਚ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਚੁਤਿਆਸਨ੍ਨਾਨਿ ਜવਨਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਾਨਿ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ। ‘‘ਕਤਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੪੩੧) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦਾ ਚ ਤਂਸਮਾਨવੀਥਿਯਂ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਿ ਕਥਂ ਕਤੂਪਚਿਤਾਨਿ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਿਤਾਨਿ ਤਦਾ, ਨ ਚ ਲੋਕਿਯਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਿ વਿਯ ਸਮਾਨવੀਥਿਫਲਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Rāgādihetubhūtaṃ hīnamārammaṇanti akusalavipākassa ārammaṇaṃ bhavituṃ yuttaṃ aniṭṭhārammaṇaṃ āha. Tampi hi saṅkappavasena rāgassapi hetu hotīti. Akusalavipākajanakakammasahajātānaṃ vā taṃsadisāsannacutijavanacetanāsahajātānañca rāgādīnaṃ hetubhāvo eva hīnatā. Tañhi pacchānutāpajanakakammānamārammaṇaṃ kammavasena aniṭṭhaṃ akusalavipākassa ārammaṇaṃ bhaveyya, aññathā ca iṭṭhārammaṇe pavattassa akusalakammassa vipāko kammanimittārammaṇo na bhaveyya. Na hi akusalavipāko iṭṭhārammaṇo bhavitumarahatīti. Pañcadvāre ca āpāthamāgacchantaṃ paccuppannaṃ kammanimittaṃ āsannakatakammārammaṇasantatiyaṃ uppannaṃ taṃsadisañca daṭṭhabbaṃ, aññathā tadeva paṭisandhiārammaṇūpaṭṭhāpakaṃ tadeva ca paṭisandhijanakaṃ bhaveyya, na ca paṭisandhiyā upacārabhūtāni viya ‘‘etasmiṃ tayā pavattitabba’’nti paṭisandhiyā ārammaṇaṃ anupādentāni viya ca pavattāni cutiāsannāni javanāni paṭisandhijanakāni bhaveyyuṃ. ‘‘Katattā upacitattā’’ti (dha. sa. 431) hi vuttaṃ. Tadā ca taṃsamānavīthiyaṃ viya pavattamānāni kathaṃ katūpacitāni siyuṃ, na ca assāditāni tadā, na ca lokiyāni lokuttarāni viya samānavīthiphalāni honti.
‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ વਾਸ੍ਸ ਤਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯਂ, ਪਚ੍ਛਾ વਾਸ੍ਸ ਤਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯਂ, ਮਰਣਕਾਲੇ વਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮਤ੍ਤਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ, ਤੇਨ ਸੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੩) –
‘‘Pubbe vāssa taṃ kataṃ hoti pāpakammaṃ dukkhavedanīyaṃ, pacchā vāssa taṃ kataṃ hoti pāpakammaṃ dukkhavedanīyaṃ, maraṇakāle vāssa hoti micchādiṭṭhi samattā samādinnā, tena so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjatī’’ti (ma. ni. 3.303) –
ਆਦਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤੇ ਮਰਣਕਾਲੇ ਸਮਤ੍ਤਾਯ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਚ ਸਹਜਾਤਚੇਤਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ ਦੁਬ੍ਬਲੇਹਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਜવਨੇਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ વਾ ਸਮਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ। વਕ੍ਖਤਿ ਚ –
Ādinā sutte maraṇakāle samattāya samādinnāya micchādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiyā ca sahajātacetanāya paṭisandhidānaṃ vuttaṃ, na ca dubbalehi pañcadvārikajavanehi micchādiṭṭhi sammādiṭṭhi vā samattā hoti samādinnā. Vakkhati ca –
‘‘ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਪਟਿવਿਜਾਨਨਾਦਿਚવਨਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪੇਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਰਣੇ ਸਹਜવਨਕਾਨਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੬੬)।
‘‘Sabbampi hetaṃ kusalākusaladhammapaṭivijānanādicavanapariyosānaṃ kiccaṃ manodvārikacitteneva hoti, na pañcadvārikenāti sabbassapetassa kiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittānī’’ti (vibha. aṭṭha. 766).
ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧-੨) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਏਕਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਂ વਾ ਅਕੁਸਲਂ વਾ ਨ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੬੬) ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਸਂ ਪਟਿવਿਭਾવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਨ੍વੇਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਞ੍ਚ ਤਾਦਿਸਮੇવਾਤਿ। ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਪਨ ਚવਨਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਾ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਾ ਏવ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਹਜવਨਕવੀਥਿਚਿਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਇਧ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਚੁਤਿ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਅવਸੇਸਪਞ੍ਚਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕੇ ਰੂਪਾਦਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇવ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ, ਅવਸੇਸੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕੇ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੨.੧੯.੨੮) વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Tattha hi ‘‘na kiñci dhammaṃ paṭivijānātīti ‘manopubbaṅgamā dhammā’ti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttaṃ ekampi kusalaṃ vā akusalaṃ vā na paṭivijānātī’’ti (vibha. aṭṭha. 766) ca vuttaṃ. Yesaṃ paṭivibhāvanappavattiyā sukhaṃ vā dukkhaṃ vā anveti, tesaṃ sā pavatti pañcadvāre paṭikkhittā, kusalākusalakammasamādānañca tādisamevāti. Tadārammaṇānantaraṃ pana cavanaṃ, tadanantarā ca upapatti manodvārikā eva hoti, na sahajavanakavīthicitte pariyāpannāti iminā adhippāyena idha pañcadvārikatadārammaṇānantaraṃ cuti, tadanantaraṃ paṭisandhi ca vuttāti daṭṭhabbaṃ. Tattha avasesapañcacittakkhaṇāyuke rūpādimhi uppannaṃ paṭisandhiṃ sandhāyeva ‘‘paccuppannārammaṇaṃ upapatticittaṃ paccuppannārammaṇassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti, avasesekacittakkhaṇāyuke ca uppannaṃ sandhāya ‘‘paccuppannārammaṇaṃ upapatticittaṃ atītārammaṇassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.19.28) vuttanti veditabbaṃ.
ਸੁਦ੍ਧਾਯ વਾਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਜવਨવੀਥਿਯਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਰਹਿਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾ ਪਨ ਜવਨવੀਥਿ ਮਹਗ੍ਗਤવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਤਂ વੀਥਿਂ ਮਹਗ੍ਗਤਾવਸਾਨਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਏਕਾਦਸવਿਧਾ, ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਾ।
Suddhāya vāti mahaggatakammanimittārammaṇāya javanavīthiyā tadārammaṇarahitāyāti attho. Sā pana javanavīthi mahaggatavipākassa upacāro viya daṭṭhabbā. Keci pana taṃ vīthiṃ mahaggatāvasānaṃ vadanti. Atītārammaṇā ekādasavidhā, navattabbārammaṇā sattavidhā.
ਏਤੇਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਆਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਯਾਪਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਦਂ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਜ੍ਝਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਹਗ੍ਗਤਸੁਗਤਿਯਂ ਠਿਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕੇ ਏવ ਨਯੇ ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਅવਰੁਦ੍ਧਾਤਿ? ਨ, ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾવਚਰਚੁਤਿਅਨਨ੍ਤਰਾਯ ਏવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਕਂ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਮਹਗ੍ਗਤਚਿਤ੍ਤਂ વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਾਨਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਕੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਚੁਤਿਯਾ ਏવ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਅਥਾਪਿ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਯੋਜਨਾਯ ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਅવਰੁਦ੍ਧਾ, ਅਰੂਪਾવਚਰਚੁਤਿਅਨਨ੍ਤਰਾ ਪਨ ਰੂਪਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਰੂਪਾવਚਰੇ ਚ ਉਪਰੂਪਰਿਚੁਤਿਯਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਾਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਯਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨ ਤਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਕਾਮਾવਚਰੇ ਚ ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਇਤਰਾਹਿ ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਅਤੀਤਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾ ਆਰੁਪ੍ਪਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚ ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੁਂ ਉਦ੍ਧਰਣਂ ਕਤਂ।
Etenānusārena āruppacutiyāpi anantarā paṭisandhi veditabbāti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘pathavīkasiṇajjhānādivasena paṭiladdhamahaggatasugatiyaṃ ṭhitassā’’ti evamādike eva naye ayampi paṭisandhi avaruddhāti? Na, tattha rūpāvacaracutianantarāya eva paṭisandhiyā vuttattā. Tattha hi ‘‘pathavīkasiṇādikaṃ vā nimittaṃ mahaggatacittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Cakkhusotānaṃ vā’’tiādikena rūpāvacaracutiyā eva anantarā paṭisandhi vuttāti viññāyati. Athāpi yathāsambhavayojanāya ayampi paṭisandhi tattheva avaruddhā, arūpāvacaracutianantarā pana rūpāvacarapaṭisandhi natthi, arūpāvacare ca uparūparicutiyā heṭṭhimā heṭṭhimā paṭisandhīti catutthāruppacutiyā navattabbārammaṇā paṭisandhi natthi. Tena tato tattheva atītārammaṇā kāmāvacare ca atītapaccuppannārammaṇā paṭisandhi itarāhi ca yathāsambhavaṃ atītanavattabbārammaṇā āruppapaṭisandhi, atītapaccuppannārammaṇā ca kāmāvacarapaṭisandhi yojetabbāti imassa visesassa dassanatthaṃ visuṃ uddharaṇaṃ kataṃ.
ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਏਕવਿਧਾਯ ਕਾਮਾવਚਰਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਦੁવਿਧਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਦੁવਿਧਾ ਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਕਾਮਾવਚਰਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਦ੍વਿਏਕਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਕਾਮਰੂਪਾਰੁਪ੍ਪਾਨਂ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਰੂਪਾવਚਰਚੁਤਿਯਾ ਚ ਤਥੇવ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ, ਦੁવਿਧਾਯ ਆਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਕਾਮਾਰੁਪ੍ਪਾਨਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠવਿਧਾ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਪਨ ਏਕવਿਧਾਯ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਦੁવਿਧਾ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਂ ਠਿਤਸ੍ਸ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ ਪਨ –
Evaṃ ārammaṇavasena ekavidhāya kāmāvacarasugaticutiyā duvidhā duggatipaṭisandhi, duggaticutiyā duvidhā sugatipaṭisandhi, kāmāvacarasugaticutiyā dviekadvippakārānaṃ kāmarūpāruppānaṃ vasena pañcavidhā sugatipaṭisandhi, rūpāvacaracutiyā ca tatheva pañcavidhā, duvidhāya āruppacutiyā paccekaṃ dvinnaṃ dvinnaṃ kāmāruppānaṃ vasena aṭṭhavidhā ca paṭisandhi dassitā, duggaticutiyā pana ekavidhāya duggatipaṭisandhi duvidhā na dassitā, taṃ dassetuṃ ‘‘duggatiyaṃ ṭhitassa panā’’tiādimāha. Yathāvuttā pana –
ਦ੍વਿਦ੍વਿਪਞ੍ਚਪ੍ਪਕਾਰਾ ਚ, ਪਞ੍ਚਾਟ੍ਠਦੁવਿਧਾਪਿ ਚ।
Dvidvipañcappakārā ca, pañcāṭṭhaduvidhāpi ca;
ਚਤੁવੀਸਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ, ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ॥
Catuvīsati sabbāpi, tā honti paṭisandhiyo.
‘‘ਕਾਮਾવਚਰਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੪੩੧, ੪੫੫, ੪੯੮) ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤਪ੍ਪਕਾਰੋਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
‘‘Kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā’’tiādinā (dha. sa. 431, 455, 498) nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo dassitappakāroti upanissayapaccayabhāvameva dassento ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha.
ਆਦਿਨਾ ਸਹਾਤਿਆਦਿਨਾ વਿਮਿਸ੍ਸવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਹ। ਓਮਤੋ ਦ੍વੇ વਾ ਤਯੋ વਾ ਦਸਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਹਿ ਅਨੇਕੇ ਕਲਾਪਾ ਸਹ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਤ੍ਤਭਾવੇਪਿ ਹਿ ਅਨੇਕਗਾવੁਤਪ੍ਪਮਾਣੇ ਅਨੇਕੇ ਕਲਾਪਾ ਸਹੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਤਿਂਸਤੋ ਅਧਿਕਾਨੇવ ਰੂਪਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਗਨ੍ਧਰਸਾਹਾਰਾਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤવਤ੍ਥੁਸਤ੍ਤਕਜੀવਿਤਛਕ੍ਕਭਾવੇਪਿ ਤੇਸਂ ਬਹੁਤ੍ਤਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥਪਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤવਤ੍ਥੁਦਸਕਾਨਂ ਜੀવਿਤਨવਕਸ੍ਸ ਚ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਚ ਧਾਤੁਯੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਛ ਆਯਤਨਾਨਿ ਨવ ਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹવਸੇਨ ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯਤਨਧਾਤੁਯੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਥਾવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਚ ਘਾਨਾਯਤਨਾਦੀਨਂ વਿਯ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਭਾવੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਘਾਨਾਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਨ ਹੇવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਕਥਾ॰ ੫੧੯), ਨ ਚ ਅਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਾਨਂ ਪਥવੀਧਾਤੁਆਦੀਨਂ વਿਯ ਅਗਨ੍ਧਰਸਾਯਤਨਾਨਂ ਗਨ੍ਧਰਸਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਭਾવੋ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਫੁਸਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਥવੀਆਦਿਸਭਾવਸ੍ਸ વਿਯ ਗਨ੍ਧਰਸਭਾવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਰਸਸਭਾવਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ।
Ādinā sahātiādinā vimissaviññāṇena saha. Omato dve vā tayo vā dasakā uppajjantīti gabbhaseyyakānaṃ vasena vuttaṃ. Aññattha hi aneke kalāpā saha uppajjanti. Brahmattabhāvepi hi anekagāvutappamāṇe aneke kalāpā sahuppajjantīti tiṃsato adhikāneva rūpāni honti gandharasāhārānaṃ paṭikkhittattā cakkhusotavatthusattakajīvitachakkabhāvepi tesaṃ bahuttā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tatthapi cakkhusotavatthudasakānaṃ jīvitanavakassa ca uppatti vuttā, pāḷiyaṃ pana ‘‘rūpadhātuyā upapattikkhaṇe ṭhapetvā asaññasattānaṃ devānaṃ pañcāyatanāni pātubhavanti, pañca dhātuyo pātubhavantī’’ti vuttaṃ, tathā ‘‘rūpadhātuyā cha āyatanāni nava dhātuyo’’ti sabbasaṅgahavasena tattha vijjamānāyatanadhātuyo dassetuṃ vuttaṃ. Kathāvatthumhi ca ghānāyatanādīnaṃ viya gandhāyatanādīnañca tattha bhāvo paṭikkhitto ‘‘atthi tattha ghānāyatananti? Āmantā, atthi tattha gandhāyatananti? Na hevaṃ vattabbe’’tiādinā (kathā. 519), na ca aphoṭṭhabbāyatanānaṃ pathavīdhātuādīnaṃ viya agandharasāyatanānaṃ gandharasānaṃ tattha bhāvo sakkā vattuṃ phusituṃ asakkuṇeyyatāvinimuttassa pathavīādisabhāvassa viya gandharasabhāvavinimuttassa gandharasasabhāvassa abhāvā.
ਯਦਿ ਚ ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ, ਧਾਤੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਨਿਜ੍ਜੀવવਾਚਕੋਤਿ ਗਨ੍ਧਧਾਤੁਰਸਧਾਤੂਤਿ ਅવਚਨੇ ਨਤ੍ਥਿ ਕਾਰਣਂ, ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਚ ਤੇਸਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ ਸਭਾવਧਾਰਣਾਦਿਲਕ੍ਖਣਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ, ਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਆਯਤਨਭਾવੋ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਯਮਕੇ (ਯਮ॰ ੧. ਆਯਤਨਯਮਕ.੧੩) વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਗਨ੍ਧਰਸਾਯਤਨਭਾવਾਭਾવੇਪਿ ਕੋਚਿ ਆਯਤਨਸਭਾવੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਯਦਿ ਚ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਪਥવੀਧਾਤੁਆਦਿਭਾવੋ વਿਯ ਗਨ੍ਧਰਸਭਾવਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਤੇਸਂ ਕੋਚਿ ਸਭਾવੋ ਸਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨੇ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਗਨ੍ਧਰਸਭਾવੇ ਪਨ ਆਯਤਨਭਾવੇ ਚ ਸਤਿ ਗਨ੍ਧੋ ਚ ਸੋ ਆਯਤਨਞ੍ਚ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਂ, ਰਸੋ ਚ ਸੋ ਆਯਤਨਞ੍ਚ ਰਸਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਇਦਮਾਪਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ ਗਨ੍ਧਰਸਾਯਤਨਭਾવੋ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ, ‘‘ਤਯੋ ਆਹਾਰਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੯੯੩) ਚ વਚਨਤੋ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਭਾવੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅવਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਰੂਪਗਣਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਤਾ ਨ વਿਲੋਮਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
Yadi ca ghānasamphassādīnaṃ kāraṇabhāvo natthīti āyatanānīti tena vucceyyuṃ, dhātu-saddo pana nissattanijjīvavācakoti gandhadhāturasadhātūti avacane natthi kāraṇaṃ, dhammabhāvo ca tesaṃ ekantena icchitabbo sabhāvadhāraṇādilakkhaṇato aññassa abhāvā, dhammānañca āyatanabhāvo ekantato yamake (yama. 1. āyatanayamaka.13) vutto ‘‘dhammo āyatananti? Āmantā’’ti. Tasmā tesaṃ gandharasāyatanabhāvābhāvepi koci āyatanasabhāvo vattabbo. Yadi ca phoṭṭhabbabhāvato añño pathavīdhātuādibhāvo viya gandharasabhāvato añño tesaṃ koci sabhāvo siyā, tesaṃ dhammāyatane saṅgaho. Gandharasabhāve pana āyatanabhāve ca sati gandho ca so āyatanañca gandhāyatanaṃ, raso ca so āyatanañca rasāyatananti idamāpannamevāti gandharasāyatanabhāvo ca na sakkā nivāretuṃ, ‘‘tayo āhārā’’ti (vibha. 993) ca vacanato kabaḷīkārāhārassa tattha abhāvo viññāyati. Tasmā yathā pāḷiyā avirodho hoti, tathā rūpagaṇanā kātabbā. Evañhi dhammatā na vilomitā hotīti.
ਜਾਤਿਉਣ੍ਣਾਯਾਤਿ ਗਬ੍ਭਂ ਫਾਲੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤਉਣ੍ਣਾਯਾਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਭવਭੇਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾਭੇਦੋ। ਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕਾ ਕਿਰ ਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਾਤੁਰਤਾਯ ਕਾਮਂ ਸੇવਿਤ੍વਾ ਗਬ੍ਭਂ ਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ।
Jātiuṇṇāyāti gabbhaṃ phāletvā gahitauṇṇāyātipi vadanti. Sambhavabhedoti atthitābhedo. Nijjhāmataṇhikā kira niccaṃ dukkhāturatāya kāmaṃ sevitvā gabbhaṃ na gaṇhanti.
ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮੇਸੁ ਤਾવ ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਕੇਸੂਤਿ ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਕੇਹਿ ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮੇ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਿ। ‘‘ਸਂਸੇਦਜੋਪਪਾਤੀਸੁ ਅવਕਂਸਤੋ ਤਿਂਸਾ’’ਤਿ ਏਤਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅવਕਂਸਤੋ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ, ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਨ ਸਮੇਤਿ। ਨ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਕਾਮਾવਚਰਾਨਂ ਸਂਸੇਦਜੋਪਪਾਤਿਕਾਨਂ ਅਘਾਨਕਾਨਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੧੦੦੭) ਹਿ –
Rūpībrahmesu tāva opapātikayonikesūti opapātikayonikehi rūpībrahme niddhāreti. ‘‘Saṃsedajopapātīsu avakaṃsato tiṃsā’’ti etaṃ vivaranto āha ‘‘avakaṃsato panā’’tiādi, taṃ panetaṃ pāḷiyā na sameti. Na hi pāḷiyaṃ kāmāvacarānaṃ saṃsedajopapātikānaṃ aghānakānaṃ upapatti vuttā. Dhammahadayavibhaṅge (vibha. 1007) hi –
‘‘ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਕਸ੍ਸਚਿ ਏਕਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਾਨਿ ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਨવਾਯਤਨਾਨਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਤ੍ਤਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ –
‘‘Kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni pātubhavanti, kassaci dasāyatanāni, kassaci aparāni dasāyatanāni, kassaci navāyatanāni, kassaci sattāyatanāni pātubhavantī’’ti –
વੁਤ੍ਤਂ, ਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਅਘਾਨਕਉਪਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ ‘‘ਨવਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਨ ਚ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਧਾਤੁਪਾਤੁਭਾવਾਦਿਪਞ੍ਹੇਸੁ ਯਮਕੇਪਿ ਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਾਨਂ ਸਹਚਾਰਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ।
Vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘aṭṭhāyatanāni pātubhavantī’’ti. Tathā ‘‘dasāyatanāni pātubhavantī’’ti tikkhattuṃ vattabbaṃ siyā, aghānakaupapattiyā vijjamānāya tikkhattuñca ‘‘navāyatanāni pātubhavantī’’ti, na ca taṃ vuttaṃ. Evaṃ dhātupātubhāvādipañhesu yamakepi ghānajivhākāyānaṃ sahacāritā vuttāti.
ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮਾਨਤਾ ਅਭੇਦੋ, ਅਸਮਾਨਤਾ ਭੇਦੋ। ਨਯਮੁਖਮਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਅવੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਅਯਂ ਤਾવ ਅਰੂਪਭੂਮੀਸੁਯੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ। ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਉਪਚਾਰਸ੍ਸ ਬਲવਤਾਯ ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਕਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ ਪਯੋਜਨਂ ਮਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਸਿਯਾ – ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞੀਸੁ વੁਤ੍ਤਾ ਏਕਚ੍ਚੇ વਿਨਿਪਾਤਿਕਾ ਤਿਹੇਤੁਕਾਦਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ, ਤੇਸਂ ਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ વਿਨਿਪਾਤਭਾવੇਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾવ ਸਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਨ ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਏવਾਤਿ ਤਂਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਅਪਾਯਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਏવ ਹਿ ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ। ਅਥ વਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਦੁવਿਧਾ ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਮਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਂ ਏવ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਆਹ ‘‘ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿ। ਅਹੇਤੁਕਚੁਤਿਯਾ ਸਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਦੁਹੇਤੁਕਾ ਤਿਹੇਤੁਕਾ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਮਣ੍ਡੂਕਦੇવਪੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ વਿਯ ਹਿ ਅਹੇਤੁਕਚੁਤਿਯਾ ਤਿਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਿ ਹੋਤੀਤਿ।
Cutipaṭisandhīnaṃ khandhādīhi aññamaññaṃ samānatā abhedo, asamānatā bhedo. Nayamukhamattaṃ dassetvā vuttaṃ avuttañca sabbaṃ saṅgaṇhitvā āha ‘‘ayaṃ tāva arūpabhūmīsuyeva nayo’’ti. Rūpārūpāvacarānaṃ upacārassa balavatāya tato cavitvā duggatiyaṃ upapatti natthīti ‘‘ekaccasugaticutiyā’’ti āha. Ekaccaduggatipaṭisandhīti ettha ekaccaggahaṇassa payojanaṃ maggitabbaṃ. Ayaṃ panetthādhippāyo siyā – nānattakāyanānattasaññīsu vuttā ekacce vinipātikā tihetukādipaṭisandhikā, tesaṃ taṃ paṭisandhiṃ vinipātabhāvena duggatipaṭisandhīti gahetvā sabbasugaticutiyāva sā paṭisandhi hoti, na ekaccasugaticutiyā evāti taṃnivattanatthaṃ ekaccaduggatiggahaṇaṃ kataṃ. Apāyapaṭisandhi eva hi ekaccasugaticutiyā hoti, na sabbasugaticutiyā. Atha vā duggatipaṭisandhi duvidhā ekaccasugaticutiyā anantarā duggaticutiyā cāti. Tattha pacchimaṃ vajjetvā purimaṃ eva gaṇhituṃ āha ‘‘ekaccaduggatipaṭisandhī’’ti. Ahetukacutiyā sahetukapaṭisandhīti duhetukā tihetukā ca yojetabbā. Maṇḍūkadevaputtādīnaṃ viya hi ahetukacutiyā tihetukapaṭisandhipi hotīti.
ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਪਰੀਤਤੋ ਚ ਯਥਾਯੋਗਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਭੇਦવਿਸੇਸੇਸੁ ‘‘ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਂ ਯਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੁਜ੍ਜਮਾਨਮਤ੍ਤਾਪੇਕ੍ਖਨવਸੇਨ ਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਾ ਭਾવਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਮਹਗ੍ਗਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ વਿਪਰੀਤਯੋਜਨਾ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਹਿ ਮਹਗ੍ਗਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਚੁਤਿਯਾ ਅਰੂਪਭੂਮੀਸੁ ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਅਤ੍ਥਿ। ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਾਯ ਅਰੂਪਚੁਤਿਯਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਿਪਰਿਯਾਯੋ ਸਯਮੇવ ਯੋਜਿਤੋ। ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਚੁਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਚ વਿਪਰਿਯਾਯੋ ਨਤ੍ਥਿ ਏવਾਤਿ। ਭੇਦવਿਸੇਸੋ ਏવ ਚ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਅਭੇਦવਿਸੇਸੋ ਪਨ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਭੇਦੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋਜਨਾવਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਯ ਕਾਮਾવਚਰਾਯ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ…ਪੇ॰… ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਾਯ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਾ’’ਤਿ, ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਾਯ ਪਨ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਯਮੇવ ਯੋਜਿਤਾ। ਏਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਅਭੇਦવਿਸੇਸੋ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ। ਤਤੋ ਹੇਤੁਂ વਿਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁਂ વਿਨਾ।
Tassa tassa viparītato ca yathāyogaṃ yojetabbanti ‘‘ekaccasugaticutiyā ekaccaduggatipaṭisandhī’’tiādīsu bhedavisesesu ‘‘ekaccaduggaticutiyā ekaccasugatipaṭisandhī’’tiādinā yaṃ yaṃ yujjati, taṃ taṃ yojetabbanti attho. Yujjamānamattāpekkhanavasena napuṃsakaniddeso kato, yojetabbanti vā bhāvattho daṭṭhabbo. Amahaggatabahiddhārammaṇāya mahaggataajjhattārammaṇātiādīsu pana viparītayojanā na kātabbā. Na hi mahaggataajjhattārammaṇāya cutiyā arūpabhūmīsu amahaggatabahiddhārammaṇā paṭisandhi atthi. Catukkhandhāya arūpacutiyā pañcakkhandhā kāmāvacarapaṭisandhīti etassa vipariyāyo sayameva yojito. Atītārammaṇacutiyā paccuppannārammaṇā paṭisandhīti etassa ca vipariyāyo natthi evāti. Bhedaviseso eva ca evaṃ vitthārena dassito, abhedaviseso pana ekekasmiṃ bhede tattha tattheva cutipaṭisandhiyojanāvasena yojetabbo ‘‘pañcakkhandhāya kāmāvacarāya pañcakkhandhā kāmāvacarā…pe… avitakkaavicārāya avitakkaavicārā’’ti, catukkhandhāya pana catukkhandhā sayameva yojitā. Eteneva nayena sakkā ñātunti pañcakkhandhādīsu abhedaviseso na dassitoti. Tato hetuṃ vināti tattha hetuṃ vinā.
ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਨ੍ਧੀਨਂ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਨ੍ਧਿਬਨ੍ਧਨਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਛੇਦਕਾਨਂ। ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਸੁ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੂਤਿ ਅਤਿਮਨ੍ਦਭਾવੂਪਗਮਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੁਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਮਕੇ ਚ (ਯਮ॰ ੧.ਆਯਤਨਯਮਕ.੧੨੦) –
Aṅgapaccaṅgasandhīnaṃ bandhanāni aṅgapaccaṅgasandhibandhanāni, tesaṃ chedakānaṃ. Niruddhesu cakkhādīsūti atimandabhāvūpagamanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Pañcadvārikaviññāṇānantarampi hi pubbe cuti dassitā. Yamake ca (yama. 1.āyatanayamaka.120) –
‘‘ਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਮਨਾਯਤਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਨ ਮਨਾਯਤਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ? ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਨਂ ਅਚਕ੍ਖੁਕਾਨਂ ਚવਨ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਮਨਾਯਤਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਨੋ ਚ ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਸਚਕ੍ਖੁਕਾਨਂ ਚવਨ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਮਨਾਯਤਨਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ –
‘‘Yassa cakkhāyatanaṃ nirujjhati, tassa manāyatanaṃ nirujjhatīti? Āmantā. Yassa vā pana manāyatanaṃ nirujjhati, tassa cakkhāyatanaṃ nirujjhatīti? Sacittakānaṃ acakkhukānaṃ cavantānaṃ tesaṃ manāyatanaṃ nirujjhati, no ca tesaṃ cakkhāyatanaṃ nirujjhati. Sacakkhukānaṃ cavantānaṃ tesaṃ manāyatanañca nirujjhati, cakkhāyatanañca nirujjhatī’’ti –
ਆਦਿਨਾ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਨਿਰੋਧੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਲਦ੍ਧੋ ਅવਸੇਸੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਲਦ੍ਧਾવਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾਦੀਨવੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਮ੍ਮਾਦਿવਿਸਯੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਏવ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਚ ਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਪਰਿਣਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਮੁਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਨਾਮੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਹਜਾਤਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਚੁਤਿਆਸਨ੍ਨਜવਨવਿਞ੍ਞਾਣਸਹਜਾਤਚੇਤਨਾ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ વਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਟ੍ਠਾਨੇ ਕਮ੍ਮਾਦਿવਿਸਯੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਖਿਪਨ੍ਤਿ, ਖਿਪਨ੍ਤਾ વਿਯ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ādinā cakkhāyatanādīnaṃ cuticittena saha nirodho vuttoti. Laddho avaseso avijjādiko viññāṇassa paccayo etenāti laddhāvasesapaccayo, saṅkhāro. Avijjāpaṭicchāditādīnave tasmiṃ kammādivisaye paṭisandhiviññāṇassa ārammaṇabhāvena uppattiṭṭhānabhūte taṇhāya appahīnattā eva purimuppannāya ca santatiyā pariṇatattā paṭisandhiṭṭhānābhimukhaṃ viññāṇaṃ ninnapoṇapabbhāraṃ hutvā pavattatīti āha ‘‘taṇhā nāmetī’’ti. Sahajātasaṅkhārāti cutiāsannajavanaviññāṇasahajātacetanā, sabbepi vā phassādayo. Tasmiṃ paṭisandhiṭṭhāne kammādivisaye viññāṇaṃ khipanti, khipantā viya tasmiṃ visaye paṭisandhivasena viññāṇapatiṭṭhānassa hetubhāvena pavattantīti attho.
ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤਦਾਸਨ੍ਨવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਉਪਨੀਤੇਕਤ੍ਤਂ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਾਮਿਯਮਾਨਂ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਨਮਨਖਿਪਨਪੁਰਿਮਨਿਸ੍ਸਯਜਹਨਾਪਰਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸਾਦਨਨਿਸ੍ਸਯਰਹਿਤਪવਤ੍ਤਨਾਨਿ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਤਸ੍ਸੇવੇਕਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਦੇવਿਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ ਸਂਸਰਤਿ ਅਨਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੯੬) ਇਦਞ੍ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਸਤਿ ਹਿ ਨਾਨਤ੍ਤਨਯੇ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਏਕਤ੍ਤਨਯੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਓਰਿਮਤੀਰਰੁਕ੍ਖવਿਨਿਬਦ੍ਧਰਜ੍ਜੁ વਿਯ ਪੁਰਿਮਭવਤ੍ਤਭਾવવਿਨਿਬਨ੍ਧਂ ਕਮ੍ਮਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਸ੍ਸ ਮਾਤਿਕਾਤਿਕ੍ਕਮਨਿਚ੍ਛਾ વਿਯ ਤਣ੍ਹਾ, ਅਤਿਕ੍ਕਮਨਪਯੋਗੋ વਿਯ ਖਿਪਨਕਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਯਥਾ ਚ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਤੀਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਮਾਨੋ ਪਰਤੀਰਰੁਕ੍ਖવਿਨਿਬਦ੍ਧਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਸ੍ਸਾਦਯਮਾਨੋ ਅਨਸ੍ਸਾਦਯਮਾਨੋ વਾ ਕੇવਲਂ ਪਥવਿਯਂ ਸਬਲਪਯੋਗੇਹੇવ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਏવਮਿਦਮ੍ਪਿ ਭવਨ੍ਤਰਤ੍ਤਭਾવવਿਨਿਬਦ੍ਧਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਅਸ੍ਸਾਦਯਮਾਨਂ ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਅਨਸ੍ਸਾਦਯਮਾਨਂ વਾ ਕੇવਲਂ ਆਰਮ੍ਮਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮੇਹੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਦਯਮਾਨਨ੍ਤਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਂ, ਪਟਿਲਭਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tanti taṃ viññāṇaṃ, cutipaṭisandhitadāsannaviññāṇānaṃ santativasena viññāṇanti upanītekattaṃ. Taṇhāya nāmiyamānaṃ…pe… pavattatīti namanakhipanapurimanissayajahanāparanissayassādananissayarahitapavattanāni santativasena tassevekassa viññāṇassa honti, na aññassāti dasseti. Santativasenāti ca vadanto ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati anañña’’nti (ma. ni. 1.396) idañca micchāgāhaṃ paṭikkhipati. Sati hi nānattanaye santativasena ekattanayo hotīti. Orimatīrarukkhavinibaddharajju viya purimabhavattabhāvavinibandhaṃ kammādiārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, puriso viya viññāṇaṃ, tassa mātikātikkamanicchā viya taṇhā, atikkamanapayogo viya khipanakasaṅkhārā. Yathā ca so puriso paratīre patiṭṭhahamāno paratīrarukkhavinibaddhaṃ kiñci assādayamāno anassādayamāno vā kevalaṃ pathaviyaṃ sabalapayogeheva patiṭṭhāti, evamidampi bhavantarattabhāvavinibaddhaṃ hadayavatthunissayaṃ pañcavokārabhave assādayamānaṃ catuvokārabhave anassādayamānaṃ vā kevalaṃ ārammaṇasampayuttakammeheva pavattati. Tattha assādayamānanti pāpuṇantaṃ, paṭilabhamānanti attho.
ਭવਨ੍ਤਰਾਦਿਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨਤੋਤਿ ਭવਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਆਦਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਤੋ, ਭવਨ੍ਤਰਾਦਯੋ વਾ ਭવਯੋਨਿਗਤਿવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸਨ੍ਤਰਾ, ਤੇਸਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਚੁਤਿਆਸਨ੍ਨਜવਨવਿਞ੍ਞਾਣਸਹਗਤਾ ਖਿਪਨਕਸਙ੍ਖਾਰਾ।
Bhavantarādipaṭisandhānatoti bhavantarassa ādisambandhanato, bhavantarādayo vā bhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsantarā, tesaṃ paṭisandhānatoti attho. Kammanti paṭisandhijanakaṃ kammaṃ. Saṅkhārāti cutiāsannajavanaviññāṇasahagatā khipanakasaṅkhārā.
ਸਦ੍ਦਾਦਿਹੇਤੁਕਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਘੋਸੋ ਸਦ੍ਦਹੇਤੁਕੋ, ਪਦੀਪੋ ਪਦੀਪਨ੍ਤਰਾਦਿਹੇਤੁਕੋ, ਮੁਦ੍ਦਾ ਲਞ੍ਛਨਹੇਤੁਕਾ, ਛਾਯਾ ਆਦਾਸਾਦਿਗਤਮੁਖਾਦਿਹੇਤੁਕਾ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਦ੍ਦਾਦਿਪਚ੍ਚਯਦੇਸਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਾਦਿਹੇਤੁਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਭਾવਾ, ਏવਮਿਦਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਹੇਤੁਦੇਸਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂਹੇਤੁਕਂ ਹੋਤਿ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਭਾવਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਇਦਂ ਹੇਤੁਦੇਸਤੋ ਪੁਰਿਮਭવਤੋ ਆਗਤਂ ਪਟਿਘੋਸਾਦਯੋ વਿਯ ਸਦ੍ਦਾਦਿਦੇਸਤੋ, ਨਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁਨਾ વਿਨਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਦ੍ਦਾਦੀਹਿ વਿਨਾ ਪਟਿਘੋਸਾਦਯੋ વਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਚ੍ਚਯਦੇਸੇ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਭਾવਾ, ਨਾਪਿ ਸਦ੍ਦਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਮਿਦਮ੍ਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋਤਿ ਬੀਜਙ੍ਕੁਰਾਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬਹੇਤੁਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਹਿ ਹੇਤੁਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਏਕਨ੍ਤਮੇਕਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਨ ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿਕੋ ਦੇવਗਤਿਭੂਤੋ ਸਿਯਾ, ਏਕਨ੍ਤਨਾਨਤ੍ਤੇ ਨ ਕਮ੍ਮવਤੋ ਫਲਂ ਸਿਯਾ। ਤਤੋ ‘‘ਰਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬੀਜਂ, ਰਤ੍ਤਸ੍ਸ ਫਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ વਿਯ ‘‘ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਰੋਹਿਤਸ੍ਸੋ ਨਾਮ ਇਸੀ’’ਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੭) વੋਹਾਰਸ੍ਸ ਲੋਪੋ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤਾਨਬਨ੍ਧੇ ਸਤਿ ਹੇਤੁਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਨ ਏਕਨ੍ਤਮੇવ ਏਕਤਾ વਾ ਨਾਨਤਾ વਾ ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਏਕਨ੍ਤਏਕਤਾਪਟਿਸੇਧੇਨ ‘‘ਸਯਂਕਤਂ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿવਾਰੇਤਿ, ਏਕਨ੍ਤਨਾਨਤਾਪਟਿਸੇਧੇਨ ‘‘ਪਰਂਕਤਂ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ, ਹੇਤੁਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવવਚਨੇਨ ‘‘ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਕਸਨ੍ਤਾਨੇ।
Saddādihetukāti ettha paṭighoso saddahetuko, padīpo padīpantarādihetuko, muddā lañchanahetukā, chāyā ādāsādigatamukhādihetukā. Aññatra agantvā hontīti saddādipaccayadesaṃ agantvā saddādihetukā honti tato pubbe abhāvā, evamidampi paṭisandhiviññāṇaṃ na hetudesaṃ gantvā taṃhetukaṃ hoti tato pubbe abhāvā, tasmā na idaṃ hetudesato purimabhavato āgataṃ paṭighosādayo viya saddādidesato, nāpi tattha hetunā vinā uppannaṃ saddādīhi vinā paṭighosādayo viyāti attho. Atha vā aññatra agantvā hontīti pubbe paccayadese sannihitā hutvā tato aññatra gantvā tappaccayā na honti uppattito pubbe abhāvā, nāpi saddādipaccayā na honti, evamidampīti vuttanayena yojetabbaṃ. Esa nayoti bījaṅkurādīsu sabbahetuhetusamuppannesu yathāsambhavaṃ yojanā kātabbāti dasseti. Idhāpi hi hetuhetusamuppannaviññāṇānaṃ ekantamekatte sati na manussagatiko devagatibhūto siyā, ekantanānatte na kammavato phalaṃ siyā. Tato ‘‘rattassa bījaṃ, rattassa phala’’ntiādikassa viya ‘‘bhūtapubbāhaṃ, bhante, rohitasso nāma isī’’tiādikassa (saṃ. ni. 1.107) vohārassa lopo siyā, tasmā ettha santānabandhe sati hetuhetusamuppannesu na ekantameva ekatā vā nānatā vā upagantabbā. Ettha ca ekantaekatāpaṭisedhena ‘‘sayaṃkataṃ sukhaṃ dukkha’’nti imaṃ diṭṭhiṃ nivāreti, ekantanānatāpaṭisedhena ‘‘paraṃkataṃ sukhaṃ dukkha’’nti, hetuhetusamuppannabhāvavacanena ‘‘adhiccasamuppanna’’nti. Etthāti ekasantāne.
ਚਤੁਮਧੁਰਅਲਤ੍ਤਕਰਸਾਦਿਭਾવਨਾ ਅਮ੍ਬਮਾਤੁਲੁਙ੍ਗਾਦਿਬੀਜਾਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਏਤ੍ਥ ਬੀਜਂ વਿਯ ਕਮ੍ਮવਾ ਸਤ੍ਤੋ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ વਿਯ ਕਮ੍ਮਂ, ਬੀਜਸ੍ਸ ਅਙ੍ਕੁਰਾਦਿਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ વਿਯ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ, ਤਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਧੁਰਸ੍ਸ ਰਤ੍ਤਕੇਸਰਸ੍ਸ વਾ ਫਲਸ੍ਸ વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਬੀਜਸ੍ਸ, ਤਤੋ ਏવ ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਭਾવੋ વਿਯ ਕਮ੍ਮਕਾਰਕਸ੍ਸੇવ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤਂਕਮ੍ਮਤੋ ਏવ ਚ ਫਲਸ੍ਸ ਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਬਾਲਸਰੀਰੇ ਕਤਂ વਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯਾਪੁਣਨਂ ਸਿਪ੍ਪਸਿਕ੍ਖਨਂ ਓਸਧਪ੍ਪਯੋਗੋ ਚ ਨ વੁਡ੍ਢਸਰੀਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਚ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਜ੍ਜਾਪਾਟવਂ ਸਿਪ੍ਪਜਾਨਨਂ ਅਨਾਮਯਤਾ ਚ વੁਡ੍ਢਸਰੀਰੇ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਤਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਤਂਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਏવ વੁਡ੍ਢਸਰੀਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ, ਨ ਚ ਯਥਾਪਯੁਤ੍ਤੇਨ વਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯਾਪੁਣਨਾਦਿਨਾ વਿਨਾ ਅਞ੍ਞਤੋ ਹੋਤਿ ਤਦਭਾવੇ ਅਭਾવਤੋ। ਏવਮਿਧਾਪਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਯਂ ਫਲਂ, ਏਤਂ ਨਾਞ੍ਞਸ੍ਸ, ਨ ਚ ਅਞ੍ਞਤੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਅਞ੍ਞਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾਭਾવੇ ਫਲਾਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨਾਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਨਿવਾਰਣਂ ਕਰੋਤਿ।
Catumadhuraalattakarasādibhāvanā ambamātuluṅgādibījānaṃ abhisaṅkhāro. Ettha bījaṃ viya kammavā satto, abhisaṅkhāro viya kammaṃ, bījassa aṅkurādippabandho viya sattassa paṭisandhiviññāṇādippabandho, tatthuppannassa madhurassa rattakesarassa vā phalassa vā tasseva bījassa, tato eva ca abhisaṅkhārato bhāvo viya kammakārakasseva sattassa, taṃkammato eva ca phalassa bhāvo veditabbo. Bālasarīre kataṃ vijjāpariyāpuṇanaṃ sippasikkhanaṃ osadhappayogo ca na vuḍḍhasarīraṃ gacchanti. Atha ca taṃnimittaṃ vijjāpāṭavaṃ sippajānanaṃ anāmayatā ca vuḍḍhasarīre hoti, na ca taṃ aññassa hoti taṃsantatipariyāpanne eva vuḍḍhasarīre uppajjanato, na ca yathāpayuttena vijjāpariyāpuṇanādinā vinā aññato hoti tadabhāve abhāvato. Evamidhāpi santāne yaṃ phalaṃ, etaṃ nāññassa, na ca aññatoti yojetabbaṃ. Na aññatoti etena ca saṅkhārābhāve phalābhāvameva dasseti, nāññapaccayanivāraṇaṃ karoti.
ਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ વਦਾਮਾਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ਤਤ੍ਥ વਾ ਉਪਭੁਞ੍ਜਕੇ ਅਸਤਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਭੁਞ੍ਜਕਸਮ੍ਮੁਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਫਲਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿ ਫਲਤਿਸਮ੍ਮੁਤਿ।
Yampi vuttaṃ, tattha vadāmāti vacanaseso. Tattha vā upabhuñjake asati siddhā bhuñjakasammutīti sambandho. Phalatīti sammuti phalatisammuti.
ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪੀਤਿ ਅਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਪਾਤੁਭਾવੇ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੋਸਪਰਿਹਰਣੇ ਸਤਿ ਸਿਦ੍ਧੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਕਮ੍ਮਾਯੂਹਨਕ੍ਖਣਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਪਚ੍ਛਾ ਚਾਤਿ વਿਪਚ੍ਚਨਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਚ। ਅવਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਾ ਕਤਤ੍ਤਾ ਚੇ ਪਚ੍ਚਯਾ, વਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਾਨਮ੍ਪਿ ਕਤਤ੍ਤਂ ਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਫਲਾવਹਤਾ ਸਿਯਾਤਿ ਆਸਙ੍ਕਾਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ ਨਿਚ੍ਚਂ ਫਲਾવਹਾ’’ਤਿ। ਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ વਾਤਿ ਏਤੇਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વੁਤ੍ਤਦੋਸੇવ ਪਰਿਹਰਤਿ।
Evaṃsantepīti asaṅkantipātubhāve, tattha ca yathāvuttadosapariharaṇe sati siddheti attho. Pavattito pubbeti kammāyūhanakkhaṇato pubbe. Pacchā cāti vipaccanapavattito pacchā ca. Avipakkavipākā katattā ce paccayā, vipakkavipākānampi katattaṃ samānanti tesampi phalāvahatā siyāti āsaṅkānivattanatthaṃ āha ‘‘na ca niccaṃ phalāvahā’’ti. Na vijjamānattā vā avijjamānattā vāti etena vijjamānattaṃ avijjamānattañca nissāya vuttadoseva pariharati.
ਤਸ੍ਸਾ ਪਾਟਿਭੋਗਕਿਰਿਯਾਯ, ਭਣ੍ਡਕੀਣਨਕਿਰਿਯਾਯ, ਇਣਗਹਣਾਦਿਕਿਰਿਯਾਯ વਾ ਕਰਣਮਤ੍ਤਂ ਤਂਕਿਰਿਯਾਕਰਣਮਤ੍ਤਂ। ਤਦੇવ ਤਦਤ੍ਥਨਿਯ੍ਯਾਤਨੇ ਪਟਿਭਣ੍ਡਦਾਨੇ ਇਣਦਾਨੇ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਫਲਿਤਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦਿਫਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tassā pāṭibhogakiriyāya, bhaṇḍakīṇanakiriyāya, iṇagahaṇādikiriyāya vā karaṇamattaṃ taṃkiriyākaraṇamattaṃ. Tadeva tadatthaniyyātane paṭibhaṇḍadāne iṇadāne ca paccayo hoti, aphalitaniyyātanādiphalanti attho.
ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ‘‘ਤਿਹੇਤੁਕੋ ਤਿਹੇਤੁਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਭੇਦਂ ਅਕਤ੍વਾવ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ, ਪਿਣ੍ਡવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਬਲવਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਦੁਬ੍ਬਲਞ੍ਹਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨਮੇવੇਤਂ ਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਨ੍ਤਿ। ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਹ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਭੇਦੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਾ ਕਸ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾਤਿ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ। ਏਕਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਥੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ, ਨੋ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਨਿਯਮੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ, ਨੋ ਪવਤ੍ਤੇ। ਪવਤ੍ਤੇ ਹਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਤਥਾ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੇਪਿ ਅਨਿਟ੍ਠਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਦੇવਾਨਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਪਾਤੁਭਾવਕਾਲੇ ਮਿਲਾਤਮਾਲਾਦੀਨਂ ਅਨਿਟ੍ਠਤਾ ਕਥਂ ਨ ਸਿਯਾ।
Avisesenāti ‘‘tihetuko tihetukassā’’tiādikaṃ bhedaṃ akatvāva sāmaññato, piṇḍavasenāti attho. Sabbattha upanissayapaccayo balavakammassa vasena yojetabbo. ‘‘Dubbalañhi upanissayapaccayo na hotī’’ti vakkhamānamevetaṃ paṭṭhānavaṇṇanāyanti. Avisesenāti sabbapuññābhisaṅkhāraṃ saha saṅgaṇhāti. Dvādasākusalacetanābhedoti ettha uddhaccasahagatā kasmā gahitāti vicāretabbametaṃ. Ekassa viññāṇassa tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ, no pavatteti ekasseva paccayabhāvaniyamo paṭisandhiyaṃ, no pavatte. Pavatte hi sattannampi paccayoti adhippāyo. ‘‘Tathā kāmāvacaradevalokepi aniṭṭhā rūpādayo natthī’’ti vuttaṃ, devānaṃ pana pubbanimittapātubhāvakāle milātamālādīnaṃ aniṭṭhatā kathaṃ na siyā.
ਸ੍વੇવ ਦ੍વੀਸੁ ਭવੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਕੂਨਤਿਂਸਚੇਤਨਾਭੇਦਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਂ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਭਾવੇਨ ਏਕਤ੍ਤਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਸ੍વੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦੇਕਦੇਸੋ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋવ ਤੇਰਸਨ੍ਨਂ ਨવਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏਕਦੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Sveva dvīsu bhavesūti ettha ekūnatiṃsacetanābhedampi cittasaṅkhāraṃ cittasaṅkhārabhāvena ekattaṃ upanetvā ‘‘svevā’’ti vuttaṃ. Tadekadeso pana kāmāvacaracittasaṅkhārova terasannaṃ navannañca paccayo daṭṭhabbo. Ekadesapaccayabhāvena hi samudāyo vuttoti.
ਯਤ੍ਥ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਕਤਂ, ਤਤੋ ਭવਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮੁਖਮਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ ਆਹ ‘‘ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਦ੍વੀਸੁ ਭવੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿવਸੇਨਾਤਿ ਏਤੇਨ ਏਕਤ੍ਤਕਾਯਏਕਤ੍ਤਸਞ੍ਞੀਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿ ਚ ਅਸਞ੍ਞਾਰੁਪ੍ਪવਜ੍ਜਾ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਏਕવੀਸਤਿਯਾ ਕਾਮਾવਚਰਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲવਿਪਾਕੇਸੁ ਚੁਦ੍ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਚ, ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਏવ। ਅਯਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવੋ।
Yattha ca vitthārappakāsanaṃ kataṃ, tato bhavato paṭṭhāya mukhamattappakāsanaṃ kātukāmo āha ‘‘ādito paṭṭhāyā’’ti. Tena ‘‘dvīsu bhavesū’’tiādi vuttaṃ. Tatiyajjhānabhūmivasenāti etena ekattakāyaekattasaññīsāmaññena catutthajjhānabhūmi ca asaññāruppavajjā gahitāti veditabbā. Yathāsambhavanti ekavīsatiyā kāmāvacararūpāvacarakusalavipākesu cuddasannaṃ paṭisandhiyaṃ pavatte ca, sattannaṃ pavatte eva. Ayaṃ yathāsambhavo.
ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਭવਾਦਯੋ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਤੂਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਤੀਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ ਚ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ, ਅવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਸਤ੍ਤਾવਾਸੇ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੁਕਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਮੁਖਮਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨੇ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਆਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਭવੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Catunnaṃviññāṇānanti bhavādayo apekkhitvā vuttaṃ, catūsu antogadhānaṃ pana tiṇṇaṃ viññāṇānaṃ tīsu viññāṇaṭṭhitīsu ca paccayabhāvo yojetabbo, aviññāṇake sattāvāse saṅkhārapaccayā viññāṇe avijjamānepi tassa saṅkhārahetukattaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Etasmiñca mukhamattappakāsane puññābhisaṅkhārādīnaṃ duggatiādīsu pavattiyaṃ kusalavipākādiviññāṇānaṃ paccayabhāvo bhavesu vuttanayeneva viññāyatīti na vuttoti veditabbo.
વਿਞ੍ਞਾਣਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਾਮਰੂਪਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā
੨੨੮. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਾਮਰੂਪਦੇਸਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੇਸਨਾਭੇਦੋ। ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਏਤਂ ਯਦਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
228. Suttantābhidhammesu nāmarūpadesanāviseso desanābhedo. Tayo khandhāti etaṃ yadipi pāḷiyaṃ natthi, atthato pana vuttameva hotīti katvā vuttanti veditabbaṃ.
ਅਣ੍ਡਜਾਨਞ੍ਚ ਅਭਾવਕਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨੀਤਿ ਕਲਾਪਸਨ੍ਤਾਨਮੂਲਾਨਿ। ਯਦਿਪਿ વਿਕਾਰਰੂਪਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਰੂਪਾਨਿ ਪਨ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਨਿ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વਿવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਰੂਪਤੋ’’ਤਿ।
Aṇḍajānañca abhāvakānanti yojetabbaṃ. Santatisīsānīti kalāpasantānamūlāni. Yadipi vikārarūpāni paṭisandhikkhaṇe na santi, lakkhaṇaparicchedarūpāni pana santīti tāni aparinipphannāni paramatthato vivajjento āha ‘‘rūparūpato’’ti.
ਕਾਮਭવੇ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਸੇਸਓਪਪਾਤਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਕਾਮਭવੇ ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਯੇਨ ਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਸਾਤ੍ਥਕਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਣ੍ਡਜਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕੇਹਿ ਪਨ ਓਪਪਾਤਿਕਸਂਸੇਦਜਾ ਸੇਸਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਿਕੇਹਿ ਓਪਪਾਤਿਕੇਹਿ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸੇਸੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸੇਸਓਪਪਾਤਿਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਪਨ ਅਰੂਪਿਨੋਪਿ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਕਾਮਭવੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਪਨ ਨਾਮਰੂਪਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਰੂਪਮਿਸ੍ਸਕવਿਞ੍ਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਧਮ੍ਮਗਣਨਾਤੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Kāmabhave pana yasmā sesaopapātikānanti ettha kiñcāpi kāmabhave ‘‘opapātikā’’ti vuttā na santi, yena sesaggahaṇaṃ sātthakaṃ bhaveyya, aṇḍajagabbhaseyyakehi pana opapātikasaṃsedajā sesā hontīti sesaggahaṇaṃ katanti veditabbaṃ. Atha vā brahmakāyikādikehi opapātikehi vuttehi sese sandhāya ‘‘sesaopapātikāna’’nti āha. Te pana arūpinopi santīti ‘‘kāmabhave’’ti vuttaṃ, aparipuṇṇāyatanānaṃ pana nāmarūpaṃ yathāsambhavaṃ rūpamissakaviññāṇaniddese vuttanayena sakkā dhammagaṇanāto viññātunti na vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ਅવਕਂਸਤੋ ਦ੍વੇ ਅਟ੍ਠਕਾਨੇવ ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਸਦ੍ਦਕਾਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਨવਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧੇવ વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਤਿਦ੍વਯਾਦਿਕਂ ਸਤ੍ਤਕਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤ੍ਤਤਿવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ વવਤ੍ਥਾਪਿਤਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਂਸਟ੍ਠਸੀਸਾ ਮੂਲੇਨ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ વવਤ੍ਥਾਪਿਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਆਲਿਙ੍ਗੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਭਿਨ੍ਨવਾਹਨਿਕਾ વਿਯ।
Avakaṃsato dve aṭṭhakāneva utucittasamuṭṭhānāni hontīti sasaddakālaṃ sandhāya ‘‘ukkaṃsato dvinnaṃ navakāna’’nti vuttaṃ. Pubbeti khandhavibhaṅgeti vadanti. Tattha hi ‘‘ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjamāna’’nti vuttaṃ. Idheva vā vuttaṃ santatidvayādikaṃ sattakapariyosānaṃ sandhāyāha ‘‘pubbe vuttaṃ kammasamuṭṭhānaṃ sattatividha’’nti, taṃ panuppajjamānaṃ ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjatīti iminādhippāyena vuttaṃ ‘‘ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjamāna’’nti. Catuddisā vavatthāpitāti aññamaññasaṃsaṭṭhasīsā mūlena catūsu disāsu vavatthāpitā aññamaññaṃ āliṅgetvā ṭhitā bhinnavāhanikā viya.
ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਜਨਕਕਮ੍ਮਜਂ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲਂ ਸਹਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਦਾ ਹਿ ਤਤੋ ਨਾਮਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ, ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਸਦਾਪਿ ਉਭਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਰੂਪਂ ਉਪਤ੍ਥਦ੍ਧਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਸਞ੍ਞੇਸੂਤਿਆਦਿ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਭવਙ੍ਗਾਦਿਜਨਕਕਮ੍ਮਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲਂ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕਾਲਂ ਭવਙ੍ਗਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲਤੋ ਅਞ੍ਞਕਾਲਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਭવਙ੍ਗਾਦਿਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਹਿ ਤਂਜਨਕੇਨੇવ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਰੂਪਂ, ਸੋ ਚ વਿਪਾਕੋ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਸਹਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾਨਪੇਕ੍ਖਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਰੂਪਂ ਨਾਮਞ੍ਚ ਨ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਪੇਕ੍ਖਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਚ। ਸਹਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਾਮਰੂਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏਕਦੇਸੇਨ ਨਾਮ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨਾਮ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਰੂਪੋ, ਰੂਪ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਰੂਪ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਰੂਪਾਨਂ ਏਕਸੇਸੋ’’ਤਿ ਨਾਮਰੂਪ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਠਾਨਂ ਇਤਰੇਸਞ੍ਚ ਨਾਮਰੂਪ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Pañcavokārabhave ca pavattiyanti rūpājanakakammajaṃ pañcaviññāṇappavattikālaṃ sahajātaviññāṇapaccayañca sandhāyāha. Tadā hi tato nāmameva hotīti, kammaviññāṇapaccayā pana sadāpi ubhayaṃ hotīti sakkā vattuṃ, pacchājātaviññāṇapaccayā ca rūpaṃ upatthaddhaṃ hotīti. Asaññesūtiādi kammaviññāṇapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ, pañcavokārabhave ca pavattiyanti bhavaṅgādijanakakammato aññena rūpuppattikālaṃ nirodhasamāpattikālaṃ bhavaṅgādiuppattikālato aññakālañca sandhāya vuttanti yuttaṃ. Bhavaṅgādiuppattikāle hi taṃjanakeneva kammunā uppajjamānaṃ rūpaṃ, so ca vipāko kammaviññāṇapaccayo hotīti sakkā vattuṃ. Sahajātaviññāṇapaccayānapekkhampi hi pavattiyaṃ kammena pavattamānaṃ rūpaṃ nāmañca na kammaviññāṇānapekkhaṃ hotīti. Sabbatthāti paṭisandhiyaṃ pavatte ca. Sahajātaviññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, kammaviññāṇapaccayā ca nāmarūpañca yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Nāmañcarūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti ettha nāmarūpa-saddo attano ekadesena nāma-saddena nāma-saddassa sarūpo, rūpa-saddena ca rūpa-saddassa, tasmā ‘‘sarūpānaṃ ekaseso’’ti nāmarūpa-saddassa ṭhānaṃ itaresañca nāmarūpa-saddānaṃ adassanaṃ daṭṭhabbaṃ.
વਿਪਾਕਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਅવਿਪਾਕਂ। ਯਤੋ ਦ੍વਿਧਾ ਮਤਂ, ਤਤੋ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਇਦਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕੁਸਲਾਦਿਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਕੁਸਲਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ વਿਯ વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਪਿ વਿਪਾਕਾਜਨਕਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਉਭਯਞ੍ਚ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਤਾਦਿਸવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣવਜ੍ਜਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕੁਸਲਾਦਿਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Vipākato aññaṃ avipākaṃ. Yato dvidhā mataṃ, tato yuttameva idanti yojetabbaṃ. Kusalādicittakkhaṇeti ādi-saddena akusalakiriyacittakkhaṇe viya vipākacittakkhaṇepi vipākājanakakammasamuṭṭhānaṃ saṅgahitanti veditabbaṃ. Vipākacittakkhaṇe pana abhisaṅkhāraviññāṇapaccayā pubbe vuttanayena ubhayañca upalabbhatīti tādisavipākacittakkhaṇavajjanatthaṃ ‘‘kusalādicittakkhaṇe’’ti vuttaṃ.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਰੂਪਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਪਨ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਯਂ ਹੋਤਿ, ਅਸਤਿ ਚ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਨਿਦਾਨਂ ਹੇਤੁ ਪਭવੋ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣੂਪਨਿਸਂ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। વਨਪਤ੍ਥਪਰਿਯਾਯੇ ਚ વਨਸਣ੍ਡਗਾਮਨਿਗਮਨਗਰਜਨਪਦਪੁਗ੍ਗਲੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੋ, ਤਤੋ ਚ ਚੀવਰਾਦੀਨਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾਨਂ ਕਸਿਰੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨ ਚ ਸਮੁਦਾਗਮਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ વਨਸਣ੍ਡਾਦਯੋ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿਭਾવਂ ਇਰਿਯਾਪਥਾਨਂ ਚੀવਰਾਦਿਸਮੁਦਾਗਮਨਸ੍ਸ ਚ ਭਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਨਾ ਅਭਾવੋ ਏવ ਚ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯਤੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨਾਮਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਦਿਕਾਲੇ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋવ ਹੋਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਯਤੋ ਏਕਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਸਂਸਯਸ੍ਸ ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਤਂਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਨਾਮਸ੍ਸ ਹੋਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
Suttantikapariyāyenāti paṭṭhāne rūpānaṃ upanissayapaccayassa avuttattā vuttaṃ, suttante pana ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, asati ca na hoti, so tassa upanissayo nidānaṃ hetu pabhavo’’ti katvā ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpa’’nti rūpassa ca viññāṇūpanissayatā vuttā. Vanapatthapariyāye ca vanasaṇḍagāmanigamanagarajanapadapuggalūpanissayo iriyāpathavihāro, tato ca cīvarādīnaṃ jīvitaparikkhārānaṃ kasirena ca appakasirena ca samudāgamanaṃ vuttaṃ, na ca vanasaṇḍādayo ārammaṇūpanissayādibhāvaṃ iriyāpathānaṃ cīvarādisamudāgamanassa ca bhajanti, tasmā vinā abhāvo eva ca suttantapariyāyato upanissayabhāvo daṭṭhabbo. Nāmassa abhisaṅkhāraviññāṇaṃ kammārammaṇapaṭisandhiādikāle ārammaṇapaccayova hotīti vattabbameva natthīti rūpasseva suttantikapariyāyato ekadhā paccayabhāvo vutto. Sasaṃsayassa hi rūpassa taṃpaccayo hotīti vutte nāmassa hotīti vattabbameva natthīti.
ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਅਪਾਕਟਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਕਥਂ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਸੁਤ੍ਤਤੋ ਨਾਮਂ, ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਤੀਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਸਾਧੇਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਤਂ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ વਿਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਨਾਮਰੂਪਮੇવ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦੇવ વਦਨ੍ਤੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ। ਸੁਞ੍ਞਤਾਪਕਾਸਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨਾਮਰੂਪਮਤ੍ਤਤਾવਚਨੇਨੇવ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਮਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਨੇਨ ਚ ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਨਿਰੋਧੋ, ਨਿਰੋਧਗਾਮੀ ਚ ਮਗ੍ਗੋ ਪਕਾਸਿਤੋ ਏવ ਹੋਤਿ। ਅਹੇਤੁਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁਨਿਰੋਧਾ, ਅਨਿਰੁਜ੍ਝਨਕਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવਾ, ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਚ ਉਪਾਯੇਨ વਿਨਾ ਅਨਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Pavattassa pākaṭattā apākaṭaṃ paṭisandhiṃ gahetvā pucchati ‘‘kathaṃ paneta’’ntiādinā. Suttato nāmaṃ, yuttito rūpaṃ viññāṇapaccayā hotīti jānitabbaṃ. Yuttito sādhetvā suttena taṃ daḷhaṃ karonto ‘‘kammasamuṭṭhānassapi hī’’tiādimāha. Cittasamuṭṭhānassevāti cittasamuṭṭhānassa viya. Yasmā nāmarūpameva pavattamānaṃ dissati, tasmā tadeva vadantena anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ. Suññatāpakāsanañhi dhammacakkappavattananti adhippāyo. Nāmarūpamattatāvacaneneva vā pavattiyā dukkhasaccamattatā vuttā, dukkhasaccappakāsanena ca tassa samudayo, tassa ca nirodho, nirodhagāmī ca maggo pakāsito eva hoti. Ahetukassa dukkhassa hetunirodhā, anirujjhanakassa ca abhāvā, nirodhassa ca upāyena vinā anadhigantabbattāti catusaccappakāsanaṃ dhammacakkappavattanaṃ yojetabbaṃ.
ਨਾਮਰੂਪਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā
੨੨੯. ਨਿਯਮਤੋਤਿ ਚ ਇਦਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਭੂਤਾਨਂ, ਛਨ੍ਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ, ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਸਹਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਪੁਰੇਜਾਤਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਨਾ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਪਨ ਸਹਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਾਨੁਪਾਲਨਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਗ੍ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਰਮ੍ਮਣਪੁਰੇਜਾਤਾਦਿਭਾવੋ ਚ ਤੇਸਂ ਨ ਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਮੇવ, ਨ ਚ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਿਯ ਏਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨੇવਾਤਿ ਅਨਿਯਮਤੋ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ। ਨਿਯਮਤੋ…ਪੇ॰… ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਿਪਿ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸਲ਼ਾਯਤਨ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਸਦ੍ਦਤੋ ਸਰੂਪਤਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਸਲ਼ਾਯਤਨੇਕਦੇਸੋવ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪੇਕਸੇਸੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਥਤੋਪਿ ਹਿ ਸਰੂਪਾਨਂ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪੇਕਸੇਸਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ‘‘વਙ੍ਕੋ ਚ ਕੁਟਿਲੋ ਚ ਕੁਟਿਲਾ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਦੇਸਸਰੂਪਾਨਞ੍ਚ ਏਕਸੇਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
229. Niyamatoti ca idaṃ catunnaṃ bhūtānaṃ, channaṃ vatthūnaṃ, jīvitassa ca yathāsambhavaṃ sahajātanissayapurejātaindriyādinā ekantena saḷāyatanassa pavattamānassa paccayabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpāyatanādīnaṃ pana sahajātanissayānupālanabhāvo natthīti aggahaṇaṃ veditabbaṃ. Ārammaṇārammaṇapurejātādibhāvo ca tesaṃ na santatipariyāpannānameva, na ca cakkhādīnaṃ viya ekappakārenevāti aniyamato paccayabhāvo. Niyamato…pe… jīvitindriyanti evanti ettha evaṃ-saddena vā rūpāyatanādīnampi saṅgaho veditabbo. Chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ettha yadipi chaṭṭhāyatanasaḷāyatana-saddānaṃ saddato sarūpatā natthi, atthato pana saḷāyatanekadesova chaṭṭhāyatananti ekadesasarūpatā atthīti ekadesasarūpekaseso katoti veditabbo. Atthatopi hi sarūpānaṃ ekadesasarūpekasesaṃ icchanti ‘‘vaṅko ca kuṭilo ca kuṭilā’’ti, tasmā atthato ekadesasarūpānañca ekasesena bhavitabbanti.
ਅਥ વਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਮਨਾਯਤਨਞ੍ਚ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਨ੍ਤਿ વਾ, ਮਨਾਯਤਨਨ੍ਤਿ વਾ, ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਨ੍ਤਿ વਾ, ਮਨਾਯਤਨਞ੍ਚ ਮਨਾਯਤਨਞ੍ਚ ਮਨਾਯਤਨਨ੍ਤਿ વਾ ਏਕਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਹਿ ਸਹ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਮੇવ ਏਕਸੇਸਂ ਨਾਮਮਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ, ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਚ ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ વਸੇਨ ਕਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਤੇਕਸੇਸਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋਪਿ ਹਿ ਏਕਸੇਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਕਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚ ਏਕਸੇਸੇ ਕਤੇ ਏਕવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੇਕਸੇਸਾਨਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨਾਦਿਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਤਾਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਬ੍ਯਾਕਤવਾਰੇ વਕ੍ਖਤੀਤਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਕੁਸਲવਾਰੇ ਕੁਸਲવਾਰੇ ਚ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਪਨ વਿਪਾਕਛਟ੍ਠਾਯਤਨਮੇવ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅਬ੍ਯਾਕਤવਾਰਮੇવ ਸਾਧਕਭਾવੇਨ ਉਦਾਹਟਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਚ੍ਚਯਨਯੇ ਪਨ ‘‘ਛਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ ਤਂ ਅવਕਂਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਪਾਕਸ੍ਸਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਉਦ੍ਧਟੋ, ਸੋ ਨਿਰવਸੇਸਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਯ ਉਦ੍ਧਟੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਧ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਇਧ ਏਕਸੇਸਨਯੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਅਬ੍ਯਾਕਤવਾਰੇ ਲੋਕਿਯવਿਪਾਕਭਾਜਨੀਯੇ વਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Atha vā chaṭṭhāyatanañca manāyatanañca chaṭṭhāyatananti vā, manāyatananti vā, chaṭṭhāyatanañca chaṭṭhāyatanañca chaṭṭhāyatananti vā, manāyatanañca manāyatanañca manāyatananti vā ekasesaṃ katvā cakkhādīhi saha ‘‘saḷāyatana’’nti vuttanti tameva ekasesaṃ nāmamattapaccayassa, nāmarūpapaccayassa ca manāyatanassa vasena kataṃ atthato dassento āha ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti evaṃ katekasesassā’’ti. Yathāvuttopi hi ekaseso atthato chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañcāti evaṃ kato nāma hotīti. Sabbattha ca ekasese kate ekavacananiddeso katekasesānaṃ saḷāyatanādisaddavacanīyatāsāmaññavasena katoti daṭṭhabbo. Abyākatavāre vakkhatīti kiñcāpi akusalavāre kusalavāre ca ‘‘nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’nti vuttaṃ, suttantabhājanīye pana vipākachaṭṭhāyatanameva gahitanti adhippāyena abyākatavārameva sādhakabhāvena udāhaṭanti daṭṭhabbaṃ. Paccayanaye pana ‘‘chaṭṭhā hoti taṃ avakaṃsato’’tiādinā avipākassapi paccayo uddhaṭo, so niravasesaṃ vattukāmatāya uddhaṭoti veditabbo. Idha saṅgahitanti idha ekasesanayena saṅgahitaṃ, tattha abyākatavāre lokiyavipākabhājanīye vibhattanti veditabbanti adhippāyo.
ਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਞੇਯ੍ਯਂ। ਉਕ੍ਕਂਸਾવਕਂਸੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਉਕ੍ਕਂਸੋ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, ਤਤੋ ਪਨ ਨવਧਾ ਤਤੋ વਾ ਦਸਧਾਤਿ ਅਯਂ ਉਕ੍ਕਂਸੋ, ਅવਕਂਸੋ ਪਨ ਦਸਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਨવਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, ਤਤੋ ਅਟ੍ਠਧਾ, ਤਤੋ ਸਤ੍ਤਧਾਤਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਪਨ ਸਤ੍ਤਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਏવ ਦ੍વੇਪਿ ਉਕ੍ਕਂਸਾવਕਂਸਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ ਤਤੋ ਅવਕਂਸਾਭਾવਤੋਤਿ।
Neyyanti ñeyyaṃ. Ukkaṃsāvakaṃsoti ettha sattadhā paccayabhāvato ukkaṃso aṭṭhadhā paccayabhāvo, tato pana navadhā tato vā dasadhāti ayaṃ ukkaṃso, avakaṃso pana dasadhā paccayabhāvato navadhā paccayabhāvo, tato aṭṭhadhā, tato sattadhāti evaṃ veditabbo, na pana sattadhā paccayabhāvato eva dvepi ukkaṃsāvakaṃsā yojetabbā tato avakaṃsābhāvatoti.
ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨੋ ਸਹਾਯਂ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਰੂਪੇ વਿਯ ਅਸਹਾਯਂ ਨਾਮਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਹਦਯવਤ੍ਥੁ ਚ ਨਾਮੇਨ ਸਹ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਪਨ ਯਥਾ ਹਦਯવਤ੍ਥੁ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਨਾਮਮ੍ਪੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વਤ੍ਥੁ ਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਨਾਮਂ, ਨਾਮਞ੍ਚ વਿਪਾਕਹੇਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਨ વਤ੍ਥੂਤਿ। ਪવਤ੍ਤੇ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਸ੍ਸ ਠਿਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਾ ਚ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਏવ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
Hadayavatthuno sahāyaṃ hutvāti etena arūpe viya asahāyaṃ nāmaṃ na hoti, hadayavatthu ca nāmena saha chaṭṭhāyatanassa paccayo hotīti ettakameva dasseti, na pana yathā hadayavatthu paccayo hoti, tathā nāmampīti ayamattho adhippeto. Vatthu hi vippayuttapaccayo hoti, na nāmaṃ, nāmañca vipākahetādipaccayo hoti, na vatthūti. Pavatte arūpadhammā kammajarūpassa ṭhitippattasseva paccayā honti, na uppajjamānassāti vippayuttaatthiavigatā ca pacchājātavippayuttādayo eva cakkhādīnaṃ yojetabbā.
ਅવਸੇਸਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਭવੇ ਪਨਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਏવ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਅવਸੇਸਮਨਾਯਤਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਾਦਿਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਿਅਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਚ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।
Avasesamanāyatanassāti ettha ‘‘pañcakkhandhabhave panā’’ti etassa anuvattamānattā pañcavokārabhave eva pavattamānaṃ pañcaviññāṇehi avasesamanāyatanaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nāmarūpassa sahajātādisādhāraṇapaccayabhāvo sampayuttādiasādhāraṇapaccayabhāvo ca yathāsambhavaṃ yojetabbo.
ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਫਸ੍ਸਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Phassapadaniddesavaṇṇanā
੨੩੦. ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯਪਾਲ਼ਿ ਆਰੁਪ੍ਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਪਾਲ਼ਿਅਨੁਸਾਰਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਪਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਾਨਿ ਚ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਾਨਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ વਿਯ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਪਠਮਾਚਰਿਯવਾਦੇ ਨ ਗਹਿਤਾਨਿ, ਦੁਤਿਯਾਚਰਿਯવਾਦੇ ਪਨ ਯਥਾ ਤਥਾ વਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਸਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਜ੍ਜੇਤੁਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ।
230. ‘‘Chaṭṭhāyatanapaccayā phasso’’ti abhidhammabhājanīyapāḷi āruppaṃ sandhāya vuttāti ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayā phassoti pāḷianusārato’’ti āha. Ajjhattanti sasantatipariyāpannameva gaṇhāti. Tañhi sasantatipariyāpannakammanibbattaṃ tādisassa phassassa paccayo hoti, rūpādīni pana bahiddhā anupādinnāni ca phassassa ārammaṇaṃ honti, na tāni cakkhādīni viya sasantatipariyāpannakammakilesanimittapavattibhāvena phassassa paccayoti paṭhamācariyavāde na gahitāni, dutiyācariyavāde pana yathā tathā vā paccayabhāve sati na sakkā vajjetunti gahitānīti.
ਯਦਿ ਸਬ੍ਬਾਯਤਨੇਹਿ ਏਕੋ ਫਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯ, ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਏਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਅਥਾਪਿ ਏਕਮ੍ਹਾ ਆਯਤਨਾ ਸਬ੍ਬੇ ਫਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਥਾਪਿ ਸਬ੍ਬਾਯਤਨੇਹਿ ਸਬ੍ਬਫਸ੍ਸਸਮ੍ਭવਤੋ ਆਯਤਨਭੇਦੇਨ ਫਸ੍ਸਭੇਦੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਦਭੇਦવਸੇਨ ਏਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਤਥਾ ਪਨ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਨ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦੇਤਿ ‘‘ਨ ਸਬ੍ਬਾਯਤਨੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਪਿ વਾ ਅਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਧਾਨਸ੍ਸ ਬੋਧਨਤ੍ਥਮੇવ ‘‘ਨਾਪਿ ਏਕਮ੍ਹਾ ਆਯਤਨਾ ਸਬ੍ਬੇ ਫਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਨ ਸਬ੍ਬਾਯਤਨੇਹਿ ਏਕੋ ਫਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਭੋਤੀ’’ਤਿ ਇਦਮੇવ ਪਨ ਏਕਫਸ੍ਸવਚਨਸ੍ਸ ਅਯੁਤ੍ਤਦੀਪਕਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વਾ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਾਪਿ ਏਕਮ੍ਹਾ ਆਯਤਨਾ ਸਬ੍ਬੇ ਫਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਭੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਨ ਸਬ੍ਬਾਯਤਨੇਹਿ ਏਕੋ ਫਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਭੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਹਾਰਂ ਪਨ ਅਨੇਕਾਯਤਨੇਹਿ ਏਕਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਰਿਦਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਕੋਪਿ ਅਨੇਕਾਯਤਨਪ੍ਪਭવੋ ਏਕੋਪਨੇਕਾਯਤਨਪ੍ਪਭવੋ। ਛਧਾਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਚવਿਭਾવਯੇਤਿ ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਥਾ ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਰੂਪਰੂਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।
Yadi sabbāyatanehi eko phasso sambhaveyya, ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti ekassa vacanaṃ yujjeyya. Athāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā sambhaveyyuṃ, tathāpi sabbāyatanehi sabbaphassasambhavato āyatanabhedena phassabhedo natthīti tadabhedavasena ekassa vacanaṃ yujjeyya, tathā pana asambhavato na yuttanti codeti ‘‘na sabbāyatanehī’’tiādinā. Aññassapi vā asambhavantassa vidhānassa bodhanatthameva ‘‘nāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā’’ti vuttaṃ, ‘‘na sabbāyatanehi eko phasso sambhotī’’ti idameva pana ekaphassavacanassa ayuttadīpakaṃ kāraṇanti veditabbaṃ. Nidassanavasena vā etaṃ vuttaṃ, nāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā sambhonti, evaṃ na sabbāyatanehi eko phasso sambhoti, tasmā ekassa vacanaṃ ayuttanti. Parihāraṃ pana anekāyatanehi ekaphassassa sambhavatoti dassento ‘‘tatridaṃ vissajjana’’ntiādimāha. Ekopi anekāyatanappabhavo ekopanekāyatanappabhavo. Chadhāpaccayatte pañcavibhāvayeti evaṃ sesesupi yojanā. Tathā cāti paccuppannāni rūpādīni paccuppannañca dhammāyatanapariyāpannaṃ rūparūpaṃ sandhāya vuttaṃ. Ārammaṇapaccayamattenāti taṃ sabbaṃ apaccuppannaṃ aññañca dhammāyatanaṃ sandhāya vuttaṃ.
ਫਸ੍ਸਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Phassapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
વੇਦਨਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Vedanāpadaniddesavaṇṇanā
੨੩੧. ‘‘ਸੇਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਯਦਿਪਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦੀਹਿਪਿ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਨਨ੍ਤਰਾਦੀਨਂ ਪਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤੀਰਣਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਞ੍ਚ ਸਾਧਾਰਣਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ‘‘ਏਕਧਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
231. ‘‘Sesāna’’nti ettha sampaṭicchanassa cakkhusamphassādayo pañca yadipi anantarādīhipi paccayā honti, anantarādīnaṃ pana upanissaye antogadhattā santīraṇatadārammaṇānañca sādhāraṇassa tassa vasena ‘‘ekadhā’’ti vuttaṃ.
ਤੇਭੂਮਕવਿਪਾਕવੇਦਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸਹਜਾਤਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਚ੍ਚਯਂ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਕੇਚਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਯਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਞ੍ਚ ਮੁਖਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਤੇਨ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਨਾਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਚ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਾ ਤਸ੍ਸਾ વਿਪਾਕવੇਦਨਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ।
Tebhūmakavipākavedanānampi sahajātamanosamphassasaṅkhāto so phasso aṭṭhadhā paccayo hotīti yojetabbaṃ. Paccayaṃ anupādinnampi keci icchantīti ‘‘yā panā’’tiādinā manodvārāvajjanaphassassa paccayabhāvo vutto, tañca mukhamattadassanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Etena nayena sabbassa anantarassa anānantarassa ca phassassa tassā tassā vipākavedanāya upanissayatā yojetabbāti.
વੇਦਨਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vedanāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਤਣ੍ਹਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā
੨੩੨. ਮਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਪਿਯਾਯਮਾਨੇਨ, ਅਸ੍ਸਾਦਨਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਤ੍ਤੋ વਿਯ વੇਦਨਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਖੀਰਾਦਯੋ વਿਯ વੇਦਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਰੂਪਾਦਯੋ, ਖੀਰਾਦਿਦਾਯਿਕਾ ਧਾਤਿ વਿਯ ਰੂਪਾਦਿਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣਦਾਯਕਾ ਚਿਤ੍ਤਕਾਰਾਦਯੋ ਛ। ਤਤ੍ਥ વੇਜ੍ਜੋ ਰਸਾਯਨੋਜਾવਸੇਨ ਤਦੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਜੀવਿਤવਸੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਦਾਯਕੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ વਿਯ ਉਪ੍ਪਾਦਕੋਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਕਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ ‘‘ਏਕਧਾવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ, ਤੇਨ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਤਂਸਭਾવੋ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
232. Mamattenāti sampiyāyamānena, assādanataṇhāyāti vuttaṃ hoti. Tattha putto viya vedanā daṭṭhabbā, khīrādayo viya vedanāya paccayabhūtā rūpādayo, khīrādidāyikā dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo cha. Tattha vejjo rasāyanojāvasena tadupatthambhitajīvitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakoti daṭṭhabbo. Ārammaṇapaccayo uppajjamānassa ārammaṇamattameva hoti, na upanissayo viya uppādakoti uppādakassa upanissayasseva vasena ‘‘ekadhāvā’’ti vuttaṃ. Upanissayena vā ārammaṇūpanissayo saṅgahito, tena ca ārammaṇabhāvena taṃsabhāvo aññopi ārammaṇabhāvo dīpito hotīti upanissayavaseneva paccayabhāvo vuttoti veditabbo.
ਯਸ੍ਮਾ વਾਤਿਆਦਿਨਾ ਨ ਕੇવਲਂ વਿਪਾਕਸੁਖવੇਦਨਾ ਏવ, ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਪਨ વੇਦਨਾ વਿਪਾਕਾ વਿਸੇਸੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ, ਅવਿਸੇਸੇਨ ਇਤਰਾ ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਪਿ ਭਿਯ੍ਯੋ ਇਚ੍ਛਨવਸੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ । ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਭੂਤਾ ਅਨਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖੇ ਅવਰੋਧੇਤਬ੍ਬਾ, ਇਤਰਾ ਇਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਸੁਖੇਤਿ ਸਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਯ ਸੁਖਂ વਿਯ ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ। ‘‘વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਤੋ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇ ਤਂਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਚਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Yasmā vātiādinā na kevalaṃ vipākasukhavedanā eva, tissopi pana vedanā vipākā visesena taṇhāya upanissayapaccayo, avisesena itarā cāti dasseti. Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitāti tasmā sāpi bhiyyo icchanavasena taṇhāya upanissayoti adhippāyo . Upekkhā pana akusalavipākabhūtā aniṭṭhattā dukkhe avarodhetabbā, itarā iṭṭhattā sukheti sā dukkhaṃ viya sukhaṃ viya ca upanissayo hotīti sakkā vattunti. ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti vacanena sabbassa vedanāvato paccayassa atthitāya taṇhuppattippasaṅge taṃnivāraṇatthamāha ‘‘vedanāpaccayā cāpī’’tiādi.
ਨਨੁ ‘‘ਅਨੁਸਯਸਹਾਯਾ વੇਦਨਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਅਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ? ਨ, વਟ੍ਟਕਥਾਯ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਹਿ ਅਨੁਸਯવਿਰਹੇ ਅਭਾવਤੋ ਅਨੁਸਯਸਹਿਤਾਯੇવ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇਤਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਤਾ ਅਨੁਸਯਸਹਿਤਾવ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ‘‘વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ ਚ ਏਤ੍ਥ વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ ਤਣ੍ਹਾ, ਨ વੇਦਨਾਯ વਿਨਾਤਿ ਅਯਂ ਨਿਯਮੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨ વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਹੋਤਿ ਏવਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਨਤ੍ਥਿ ਏવਾਤਿ।
Nanu ‘‘anusayasahāyā vedanā taṇhāya paccayo hotī’’ti vacanassa abhāvā atippasaṅganivattanaṃ na sakkā kātunti? Na, vaṭṭakathāya pavattattā. Vaṭṭassa hi anusayavirahe abhāvato anusayasahitāyeva paccayoti atthato vuttametaṃ hotīti. Atha vā ‘‘avijjāpaccayā’’ti anuvattamānattā anusayasahitāva paccayoti viññāyati. ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti ca ettha vedanāpaccayā eva taṇhā, na vedanāya vināti ayaṃ niyamo viññāyati, na vedanāpaccayā taṇhā hoti evāti, tasmā atippasaṅgo natthi evāti.
વੁਸੀਮਤੋਤਿ વੁਸਿਤવਤੋ, વੁਸਿਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੁਸ੍ਸਤੀਤਿ વਾ ‘‘વੁਸੀ’’ਤਿ ਮਗ੍ਗੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਏਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਸੀਮਾ। ਅਗ੍ਗਫਲਂ વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤવਾਸਤ੍ਤਾ ‘‘વੁਸੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਸੀਮਾ।
Vusīmatoti vusitavato, vusitabrahmacariyavāsassāti attho. Vussatīti vā ‘‘vusī’’ti maggo vuccati, so etassa vuttho atthīti vusīmā. Aggaphalaṃ vā pariniṭṭhitavāsattā ‘‘vusī’’ti vuccati, taṃ etassa atthīti vusīmā.
ਤਣ੍ਹਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਉਪਾਦਾਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Upādānapadaniddesavaṇṇanā
੨੩੩. ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਇਦਂ ਪੁਰਿਮਦਿਟ੍ਠਿਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਏਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦਲ਼੍ਹੀਕਰਣવਸੇਨ ਪੁਰਿਮਂ ਉਤ੍ਤਰਾ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾਪੀਤਿ। ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨ ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਗਹਣਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਭੂਤਂ ਇਧ ਪੁਰਿਮਦਿਟ੍ਠਿਉਤ੍ਤਰਦਿਟ੍ਠਿવਚਨੇਹਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰੇ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਮੇવ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਸਙ੍ਖੇਪਂ વਿਤ੍ਥਾਰਞ੍ਚ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤੀਤਿ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰੇਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
233. Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā hi esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti na idaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti vā attaggahaṇavinimuttaṃ gahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Dhammasaṅkhepavitthāre pana saṅkhepato taṇhādaḷhattaṃ, saṅkhepato diṭṭhimattameva, vitthārato panā’’ti evaṃ dhammasaṅkhepavitthārato saṅkhepaṃ vitthārañca niddhāretīti. Dhammasaṅkhepavitthāreti niddhāraṇe bhummaṃ daṭṭhabbaṃ.
ਪਕਤਿਅਣੁਆਦੀਨਂ ਸਸ੍ਸਤਗਾਹਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ, ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਉਚ੍ਛੇਦਗ੍ਗਾਹਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਚ ਤੇਸਂ ਸਾਮਿਭੂਤੋ ਕੋਚਿ ਸਸ੍ਸਤੋ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੋ વਾ ਅਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋ ਕਦਾਚਿ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Pakatiaṇuādīnaṃ sassatagāhapubbaṅgamo, sarīrassa ucchedaggāhapubbaṅgamo ca tesaṃ sāmibhūto koci sassato ucchijjamāno vā attā atthīti attaggāho kadāci hotīti ‘‘yebhuyyenā’’ti vuttaṃ. Yebhuyyena paṭhamaṃ attavādupādānantiādinā vā sambandho.
ਯਦਿਪਿ ਭવਰਾਗਜવਨવੀਥਿ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਗਹਿਤਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਭવਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਪਨ ਭવਰਾਗੋ ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਨ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਮਾਹ। ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਪਨ વਿਭਾਗਸ੍ਸ ਅਕਰਣੇ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ, ਕਰਣੇਪਿ ਕਾਮਰਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਦਲ਼੍ਹਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Yadipi bhavarāgajavanavīthi sabbapaṭhamaṃ pavattati gahitappaṭisandhikassa bhavanikantiyā pavattitabbattā, so pana bhavarāgo taṇhādaḷhattaṃ na hotīti maññamāno na kāmupādānassa paṭhamuppattimāha. Taṇhā kāmupādānanti pana vibhāgassa akaraṇe sabbāpi taṇhā kāmupādānanti, karaṇepi kāmarāgato aññāpi taṇhā daḷhabhāvaṃ pattā kāmupādānanti tassa arahattamaggavajjhatā vuttā.
ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ વਿਸਯੋ। ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਆਲਯੋ, ਤਤ੍ਥ ਰਮਤੀਤਿ ਆਲਯਰਾਮਾ , ਪਜਾ। ਤੇਨੇવ ਸਾ ਆਲਯਰਾਮਤਾ ਚ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਚ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤੀਤਿ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਚਨੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਰਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ।
Uppattiṭṭhānabhūtā cittuppādā visayo. Pañcupādānakkhandhā ālayo, tattha ramatīti ālayarāmā, pajā. Teneva sā ālayarāmatā ca sakasantāne parasantāne ca pākaṭā hotīti. Upanissayavacanena ārammaṇānantarapakatūpanissayā vuttāti anantarapaccayādīnampi saṅgaho kato hoti.
ਉਪਾਦਾਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Upādānapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਭવਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Bhavapadaniddesavaṇṇanā
੨੩੪. ਫਲવੋਹਾਰੇਨ ਕਮ੍ਮਭવੋ ਭવੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਨਿਬ੍ਬਚਨਮੇવ ਦ੍વਯਸ੍ਸਪਿ ਸਾਧਾਰਣਂ ਕਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਭવਤੀਤਿ ਭવੋ’’ਤਿ। ਭવਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਫਲવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਭવਾਭਿਮੁਖਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਮੇવ વਾ ਏਤ੍ਥ ਗਮਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ।
234. Phalavohārena kammabhavo bhavoti vuttoti upapattibhavanibbacanameva dvayassapi sādhāraṇaṃ katvā vadanto āha ‘‘bhavatīti bhavo’’ti. Bhavaṃ gacchatīti nipphādanaphalavasena attano pavattikāle bhavābhimukhaṃ hutvā pavattatīti attho, nibbattanameva vā ettha gamanaṃ adhippetaṃ.
ਸਞ੍ਞਾવਤਂ ਭવੋ ਸਞ੍ਞਾਭવੋਤਿ ਏਤ੍ਥ વਨ੍ਤੁ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਥੇ ਅਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਞ੍ਞਭવੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। વੋਕਿਰੀਯਤਿ ਪਸਾਰੀਯਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੀਯਤੀਤਿ વੋਕਾਰੋ, વੋਕਿਰਣਂ વਾ વੋਕਾਰੋ, ਸੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏਕੋ વੋਕਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਪਦੇਸਪਸਟੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Saññāvataṃ bhavo saññābhavoti ettha vantu-saddassa lopo daṭṭhabbo, tassa vā atthe akāraṃ katvā ‘‘saññabhavo’’tipi pāṭho. Vokirīyati pasārīyati vitthārīyatīti vokāro, vokiraṇaṃ vā vokāro, so ekasmiṃ pavattattā eko vokāroti vutto, padesapasaṭuppattīti attho.
ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਾ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਆਚਯਗਾਮਿਤਾਯ ਕਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਭવੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવਂ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਦਤਿ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਚੇਤਨਾવ ਕਮ੍ਮਭવੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਕਮ੍ਮਭવੋ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ, ਏਕੇਨ ਖਨ੍ਧੇਨ ਏਕੇਨਾਯਤਨੇਨ ਏਕਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੨੪੪)। ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਤੀਹਿਪਿ ਤਿਕੇਹਿ વੁਤ੍ਤਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾવ। ਯਥਾਹ ‘‘ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਕਾਮਭવੋ ਸਞ੍ਞਾਭવੋ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੋ ਪਞ੍ਚਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਏਕਾਦਸਹਾਯਤਨੇਹਿ ਸਤ੍ਤਰਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਧਾਤੁ॰ ੬੭)। ਯਦਿ ਹਿ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ ਸਿਯਾ, ‘‘ਦ੍વਾਦਸਹਾਯਤਨੇਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਧਾਤੂਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ।
Cetanāsampayuttāvā…pe… saṅgahitāti ācayagāmitāya kammasaṅkhātataṃ dassetvā kammabhave saṅgahitabhāvaṃ pariyāyena vadati, nippariyāyena pana cetanāva kammabhavo. Vuttañhi ‘‘kammabhavo tīhi khandhehi ekenāyatanena ekāya dhātuyā sampayutto, ekena khandhena ekenāyatanena ekāya dhātuyā kehici sampayutto’’ti (dhātu. 244). Upapattibhavo tīhipi tikehi vuttā upapattikkhandhāva. Yathāha ‘‘upapattibhavo kāmabhavo saññābhavo pañcavokārabhavo pañcahi khandhehi ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhi saṅgahito’’tiādi (dhātu. 67). Yadi hi anupādinnakānampi gahaṇaṃ siyā, ‘‘dvādasahāyatanehi aṭṭhārasahi dhātūhī’’ti vattabbaṃ siyāti.
ਸਙ੍ਖਾਰਭવਾਨਂ ਧਮ੍ਮਭੇਦਤੋ ਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਏવ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਕਮੇવਿਦਂ ਪੁਨવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨ, ਭવੇਕਦੇਸਭਾવੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਭવੋਤਿ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਪਰੇਨ વਾ ਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਂ ਅਗਣੇਤ੍વਾ ਪੁਨવਚਨਂ ਚੋਦਿਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਕਾਭਿਲਾਸવਸੇਨ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਕਮੇવਿਦਂ ਪੁਨવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Saṅkhārabhavānaṃ dhammabhedato na saṅkhārā eva puna vuttāti ‘‘sātthakamevidaṃ punavacana’’nti etaṃ na yuttanti ce? Na, bhavekadesabhāvena saṅkhārānaṃ bhavoti puna vuttattā. Parena vā dhammavisesaṃ agaṇetvā punavacanaṃ coditanti codakābhilāsavasena ‘‘sātthakamevidaṃ punavacana’’nti vuttaṃ.
ਕਾਮਭવਾਦਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਾਮਭવਾਦਿਭਾવੋ ਫਲવੋਹਾਰੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਨ੍ਤੋਗਧੇ વਿਸੁਂ ਅਗਣੇਤ੍વਾ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤੇ ਏવ ਕਤ੍વਾ ਕਾਮਭવਾਦਿਕੇ ਕਮ੍ਮੁਪਪਤ੍ਤਿਭવવਸੇਨ ਦੁਗੁਣੇ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਛ ਭવਾ’’ਤਿ।
Kāmabhavādinibbattanakassa kammassa kāmabhavādibhāvo phalavohārena aṭṭhakathāyaṃ vutto. Antogadhe visuṃ agaṇetvā abbhantaragate eva katvā kāmabhavādike kammupapattibhavavasena duguṇe katvā āha ‘‘cha bhavā’’ti.
ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਉਪਾਦਾਨਭੇਦਂ ਅਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਾਦਾਨਭੇਦਾਕਰਣੇਨੇવ ਚ ਦ੍વਾਦਸਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਤੋ ‘‘ਛ ਭવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Avisesenāti upādānabhedaṃ akatvāti attho. Upādānabhedākaraṇeneva ca dvādasappabhedassa saṅgahavasena saṅgahato ‘‘cha bhavā’’ti vuttaṃ.
ਗੋਸੀਲੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਰਸੀਲੇਨ ਚ ਸਮਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨੇਨ ਗੁਨ੍ਨਂ ਕੁਕ੍ਕੁਰਾਨਞ੍ਚ ਸਹਬ੍ਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨવਤੋ ਝਾਨਭਾવਨਾ ਨ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਤੇਨ ਰੂਪਾਰੂਪਭવਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਕੇਚਿ વਦਨ੍ਤਿ, વਕ੍ਖਮਾਨੇਨ ਪਨ ਪਕਾਰੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ‘‘ਤਂ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਚ ਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਪਰਾਮਸਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਪਰਾਮਸਨੇਨ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਪੁਰਾਣਭਾਰਤਸੀਤਾਹਰਣਪਸੁਬਨ੍ਧવਿਧਿਆਦਿਸવਨਂ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸવਨਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਅਕਤਪੁਞ੍ਞਤਂ ਅਤ੍ਤਮਿਚ੍ਛਾਪਣਿਧਿਤਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਾ ਏવਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਸੁਚਰਿਤਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਚ ਕਾਮਭવੇ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Gosīlena kukkurasīlena ca samattena samādinnena gunnaṃ kukkurānañca sahabyatā vuttāti sīlabbatupādānavato jhānabhāvanā na ijjhatīti maññamānā tena rūpārūpabhavā na hontīti keci vadanti, vakkhamānena pana pakārena paccayabhāvato ‘‘taṃ na gahetabba’’nti āha. Asuddhimagge ca suddhimaggaparāmasanaṃ sīlabbatupādānanti suddhimaggaparāmasanena rūpārūpāvacarajjhānānaṃ nibbattanaṃ na yujjatīti. Purāṇabhāratasītāharaṇapasubandhavidhiādisavanaṃ asaddhammasavanaṃ. Ādi-saddena asappurisūpanissayaṃ pubbe ca akatapuññataṃ attamicchāpaṇidhitañca saṅgaṇhāti. Tadantogadhā evāti tasmiṃ duccaritanibbatte sucaritanibbatte ca kāmabhave antogadhā evāti attho.
ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ ਚ ਸਞ੍ਞਾਭવਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવਾਨਂ ਏਕਦੇਸੇਨ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਨਿਰવਸੇਸਾ ਕਾਮਭવੇ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ। ਸਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤਿਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦવਤੋ। ਕਮੇਨ ਚ ਅવਤ੍વਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇ ਭવਪਚ੍ਚਯਭਾવવਚਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਂ વਿਯ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਅਸਮੁਦਾਚਰਣਤੋ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ।
Antogadhāti ca saññābhavapañcavokārabhavānaṃ ekadesena antogadhattā vuttaṃ. Na hi te niravasesā kāmabhave antogadhāti. Sappabhedassāti sugatiduggatimanussādippabhedavato. Kamena ca avatvā sīlabbatupādānassa ante bhavapaccayabhāvavacanaṃ attavādupādānaṃ viya abhiṇhaṃ asamudācaraṇato attavādupādānanimittattā ca.
ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਭੇਦੇਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯੋ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਿ ਹਿ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।
Hetupaccayappabhedehīti ettha maggapaccayo ca vattabbo. Diṭṭhupādānādīni hi maggapaccayā hontīti.
ਭવਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Bhavapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਦਿਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā
੨੩੫. ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ ਜਾਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ’’ਤਿ। ਜਾਯਮਾਨਸ੍ਸ ਪਨ ਜਾਤਿ ਜਾਤੀਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋਪਿ ਅਸਤਿ ਅਭਾવਾ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਜਾਯਮਾਨਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਤਾਪਿ ਹਿ ਰੂਪਜਾਤਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪਚਿਤਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨੋ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬੪੧) ਉਪਚਯੋ, ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾ ਸਨ੍ਤਤੀ’’ਤਿ।
235. Upapattibhavuppattiyeva jātīti āha ‘‘na upapattibhavo’’ti. Jāyamānassa pana jāti jātīti upapattibhavopi asati abhāvā jātiyā paccayoti sakkā vattuṃ. Jāyamānarūpapadaṭṭhānatāpi hi rūpajātiyā vuttā ‘‘upacitarūpapadaṭṭhāno (dha. sa. aṭṭha. 641) upacayo, anuppabandharūpapadaṭṭhānā santatī’’ti.
ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਾਨਂ ਉਞ੍ਞਾਤਤਾਨੁਞ੍ਞਾਤਤਾਚ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਦਿવਿਸੇਸਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਗਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਸੇਸਕਾਰਕਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ’’ਤਿ ਆਹ।
Khandhānaṃ jātānaṃ uññātatānuññātatāca hīnapaṇītatā. Ādi-saddena suvaṇṇadubbaṇṇādivisesaṃ saṅgaṇhāti. Ajjhattasantānagatato aññassa visesakārakassa kāraṇassa abhāvā ‘‘ajjhattasantāne’’ti āha.
ਤੇਨ ਤੇਨਾਤਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦਿਨਾ ਜਰਾਮਰਣਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂਸੇਨ, ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਲੇਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੋ ਹਿ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਅਨਾਗਤੋ ਸਤਿ ਭਾવਾ ਅਸਤਿ ਚ ਅਭਾવਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਯੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਸੋ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Tena tenāti ñātibyasanādinā jarāmaraṇato aññena dukkhadhammena. Upanissayakoṭiyāti upanissayaṃsena, upanissayalesenāti attho. Yo hi paṭṭhāne anāgato sati bhāvā asati ca abhāvā suttantikapariyāyena upanissayo, so ‘‘upanissayakoṭī’’ti vuccati.
ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਦਿਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਭવਚਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Bhavacakkakathāvaṇṇanā
੨੪੨. ਸਮਿਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਤਂ, ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਮਯਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਮਯਮਾਨਸ੍ਸ, ਕਾਮੋ ਯਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਕਾਮਯਾਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਮਯਾਨਸ੍ਸ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਸੋਕੇਨ ਰੁਪ੍ਪਤਿ।
242. Samitanti saṅgataṃ, abbocchinnanti attho. Kāmayānassāti kāmayamānassa, kāmo yānaṃ etassāti vā kāmayāno, tassa kāmayānassa. Ruppatīti sokena ruppati.
ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨਸੀਲੋ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਯੀ। ‘‘ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਂ, ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਯੁਟ੍ਠਂ, ਤੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਞ੍ਚ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ‘‘ਮਾਲਾ ਮਿਲਾਯਨ੍ਤਿ, વਤ੍ਥਾਨਿ ਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਕਚ੍ਛੇਹਿ ਸੇਦਾ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਕਾਯੇ વੇવਣ੍ਣਿਯਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ, ਦੇવੋ ਦੇવਾਸਨੇ ਨਾਭਿਰਮਤੀ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੮੩) વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਮਰਣਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਦਿਸ੍વਾ ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਭવਛਨ੍ਦਬਲੇਨ ਦੇવਾਨਂ ਬਲવਸੋਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਬਾਲੋਤਿ ਅવਿਦ੍વਾ। ਤੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਕਾਰਣਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਿવਿਧਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾਰੁਪ੍ਪਕਥਾਸવਨਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਦਸ੍ਸਨਮਰਣਕਾਲਕਮ੍ਮੋਪਟ੍ਠਾਨਨਿਦਾਨਂ ਸੋਕਾਦਿਦੁਕ੍ਖਂ। ਆਸવੇ ਸਾਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਆਸવੇ ਗਮੇਨ੍ਤਿ ਬੋਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Pariyuṭṭhānatāya tiṭṭhanasīlo pariyuṭṭhānaṭṭhāyī. ‘‘Pariyuṭṭhaṭṭhāyino’’ti vā pāṭho, tattha pariyuṭṭhātīti pariyuṭṭhaṃ, diṭṭhipariyuṭṭhaṃ, tena tiṭṭhatīti pariyuṭṭhaṭṭhāyīti attho daṭṭhabbo. Pañca pubbanimittānīti ‘‘mālā milāyanti, vatthāni kilissanti, kacchehi sedā muccanti, kāye vevaṇṇiyaṃ okkamati, devo devāsane nābhiramatī’’ti (itivu. 83) vuttāni pañca maraṇapubbanimittānīti attho. Tāni hi disvā kammanibbattakkhandhasaṅkhāte upapattibhave bhavachandabalena devānaṃ balavasoko uppajjatīti. Bāloti avidvā. Tena avijjāya kāraṇabhāvaṃ dasseti. Tividhanti tassāruppakathāsavanakammakāraṇādassanamaraṇakālakammopaṭṭhānanidānaṃ sokādidukkhaṃ. Āsave sādhentīti āsave gamenti bodhentīti attho.
ਏવਂ ਸਤੀਤਿ ਅવਿਦਿਤਾਦਿਤਾਯ ਅਨਾਦਿਭਾવੇ ਸਤਿ। ਆਦਿਮਤ੍ਤਕਥਨਨ੍ਤਿਆਦਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਆਦਿਮਂ, ਭવਚਕ੍ਕਂ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਦਿਮਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਕਥਨਂ ਆਦਿਮਤ੍ਤਕਥਨਂ। વਿਸੇਸਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ વਾ ਮਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ, ਸਤਿ ਅਨਾਦਿਭਾવੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਮਜ੍ਝੇ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਚ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਿਯਾਤਿ ਆਦਿਮਤ੍ਤਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਕਥਨਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗ੍ਗਹਣੇਨਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਕਥਨੇਨ, ਅਪ੍ਪਹਾਨੇਨ વਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਭਾવਕਰਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮਾਦੀਨੀਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕવਟ੍ਟਾਨਿ। વਟ੍ਟਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਧਾਨਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਥਿਤਾ। વਦਤੀਤਿ વਦੋ। વੇਦੇਤਿ, વੇਦਿਯਤੀਤਿ વਾ વੇਦੇਯ੍ਯੋ, ਸੁਖਾਦਿਂ ਅਨੁਭવਤਿ, ਸਬ੍ਬવਿਸਯੇ વਾ ਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਸੁਖਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਰੇਹਿ ਚ ਜਾਨਾਤਿ ਞਾਯਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਦਿਨਾ વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਚ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਾਰਕવੇਦਕਰਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਸਮਾਸਂ।
Evaṃ satīti aviditāditāya anādibhāve sati. Ādimattakathanantiādi etassa atthīti ādimaṃ, bhavacakkaṃ. Tassa bhāvo ādimattaṃ, tassa kathanaṃ ādimattakathanaṃ. Visesanivattiattho vā matta-saddo, sati anādibhāve avijjā ādimhi majjhe pariyosāne ca sabbattha siyāti ādimattāya avijjāya kathanaṃ virujjhatīti attho. Avijjāggahaṇenāti avijjāya uppādanena kathanena, appahānena vā, attano santāne sannihitabhāvakaraṇenāti attho. Kammādīnīti kammavipākavaṭṭāni. Vaṭṭakāraṇabhāvena padhānattā ‘‘padhānadhammo’’ti avijjā kathitā. Vadatīti vado. Vedeti, vediyatīti vā vedeyyo, sukhādiṃ anubhavati, sabbavisaye vā jānāti, ‘‘sukhito’’tiādinā attanā parehi ca jānāti ñāyati cāti attho. Brahmādinā vā attanā vāti vā-saddo ca-saddattho. Tenāha ‘‘kārakavedakarahita’’nti ca-saddatthasamāsaṃ.
ਦ੍વਾਦਸવਿਧਸੁਞ੍ਞਤਾਸੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਾਨਂ ਸੁਞ੍ਞਤਾਯ ਸੁਞ੍ਞਂ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ વਾ ਸੁਞ੍ਞਤਂ ਏਕਂ ਕਤ੍વਾ ਦ੍વਾਦਸਙ੍ਗਤਾਯ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਾਤਿ ਤਾਯ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਾਯ ਸੁਞ੍ਞਤਾਯ ਸੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Dvādasavidhasuññatāsuññanti avijjādīnaṃ dvādasavidhānaṃ suññatāya suññaṃ, catubbidhampi vā suññataṃ ekaṃ katvā dvādasaṅgatāya dvādasavidhāti tāya dvādasavidhāya suññatāya suññanti attho.
ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਹਰਣਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਤੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਆਹਰਣਤੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨવੇਦਨਾવਸਾਨਂ ਏਤਂ ਭવਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਚਕ੍ਕੇਕਦੇਸੋਪਿ ਹਿ ਭવਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਾ વਾ ਤਣ੍ਹਾਸਹਾਯਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਨਾਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਨਤੋ વੇਦਨਾવਸਾਨਂ ਭવਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੇ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ વਿਪਰੀਤਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੇ ਸਂਸਾਰੇ ਨਯਤਿ, ਤੇਸਂ વਾ ਸਂਸਾਰਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਪવਤ੍ਤਿਂ ਨਯਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ‘‘ਸਂਸਾਰਨਾਯਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹਿ ਇਧ ਦਿਟ੍ਠਾ, ਅਦਿਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪੁਰਿਮਭવੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹੇਤੂਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਫਲਂ ਅਜਨੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨਂ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਪੁਰਿਮਭવਚਕ੍ਕਂ ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਂ ਪਕਾਸੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤਾਯ ਪਠਮਸ੍ਸ ਭવਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਹੇਤੂਨਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਕਾਸਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਮੇવ વਾ ਫਲਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਫਲਂ ਅਜਨੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਮੇવ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਹੇਤੂਨਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਮੇવ ਪਕਾਸੇਤਿ ਪਠਮਂ ਭવਚਕ੍ਕਂ, ਨ ਦੁਤਿਯਂ વਿਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨਮ੍ਪੀਤਿ ‘‘ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੂਨਂ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਕਾਸਨਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਕਲਲਰੂਪਂ વਤ੍વਾ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਲ਼ਾਯਤਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਪવਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਆਯਤਨਾਨਂ ਕਮੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤੋ’’ਤਿ।
Pubbantāharaṇatoti pubbantato paccuppannavipākassa āharaṇato paricchinnavedanāvasānaṃ etaṃ bhavacakkanti attho. Bhavacakkekadesopi hi bhavacakkanti vuccati. Vedanā vā taṇhāsahāyāya avijjāya paccayo hotīti vedanāto avijjā, tato saṅkhārāti sambajjhanato vedanāvasānaṃ bhavacakkanti yuttametaṃ, evaṃ taṇhāmūlake ca yojetabbaṃ. Dvinnampi hi aññamaññaṃ anuppaveso hotīti. Avijjā dhammasabhāvaṃ paṭicchādetvā viparītābhinivesaṃ karontī diṭṭhicarite saṃsāre nayati, tesaṃ vā saṃsāraṃ saṅkhārādipavattiṃ nayati pavattetīti ‘‘saṃsāranāyikā’’ti vuttā. Phaluppattiyāti kattuniddeso. Viññāṇādipaccuppannaphaluppatti hi idha diṭṭhā, adiṭṭhānañca purimabhave attano hetūnaṃ avijjāsaṅkhārānaṃ phalaṃ ajanetvā anupacchijjanaṃ pakāseti. Atha vā purimabhavacakkaṃ dutiyena sambandhaṃ vuttanti vedanāsaṅkhātassa phalassa uppattiyā taṇhādīnaṃ hetūnaṃ anupacchedaṃ pakāseti, tasmā phaluppattiyā kāraṇabhūtāya paṭhamassa bhavacakkassa hetūnaṃ anupacchedappakāsanatoti attho. Saṅkhārādīnameva vā phalānaṃ uppattiyā avijjādīnaṃ hetūnaṃ phalaṃ ajanetvā anupacchedameva, viññāṇādihetūnaṃ vā saṅkhārādīnaṃ anubandhanameva pakāseti paṭhamaṃ bhavacakkaṃ, na dutiyaṃ viya pariyosānampīti ‘‘phaluppattiyā hetūnaṃ anupacchedappakāsanato’’ti vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti ettha aparipuṇṇāyatanakalalarūpaṃ vatvā tato uddhaṃ ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti saḷāyatanappavatti vuttāti āha ‘‘anupubbapavattidīpanato’’ti. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’ti ettha na āyatanānaṃ kamena uppatti vuttāti āha ‘‘sahuppattidīpanato’’ti.
ਹੇਤੁਆਦਿਪੁਬ੍ਬਕਾ ਤਯੋ ਸਨ੍ਧੀ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਹੇਤੁਫਲਹੇਤੁਪੁਬ੍ਬਕਤਿਸਨ੍ਧਿ, ਭવਚਕ੍ਕਂ। ਹੇਤੁਫਲਹੇਤੁਫਲવਸੇਨ ਚਤੁਪ੍ਪਭੇਦੋ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਭੇਦਸਙ੍ਗਹਂ। ਸਰੂਪਤੋ ਅવੁਤ੍ਤਾਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਙ੍ਗਹੇ ਆਕਿਰੀਯਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਹਿ ਪਕਾਸੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਆਕਾਰਾ, ਅਤੀਤਹੇਤੁਆਦੀਨਂ વਾ ਪਕਾਰਾ ਆਕਾਰਾ। ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਾ વਿਪਾਕਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਸੁ વਟ੍ਟਨਾਮਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਿવਟ੍ਟ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, વਟ੍ਟੇਕਦੇਸਤ੍ਤਾ વਾ ‘‘વਟ੍ਟਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
Hetuādipubbakā tayo sandhī etassāti hetuphalahetupubbakatisandhi, bhavacakkaṃ. Hetuphalahetuphalavasena catuppabhedo aṅgānaṃ saṅgaho etassāti catubhedasaṅgahaṃ. Sarūpato avuttāpi tasmiṃ tasmiṃ saṅgahe ākirīyanti avijjāsaṅkhārādiggahaṇehi pakāsīyantīti ākārā, atītahetuādīnaṃ vā pakārā ākārā. Kilesakammavipākā vipākakilesakammehi sambandhā hutvā punappunaṃ parivattantīti tesu vaṭṭanāmaṃ āropetvā ‘‘tivaṭṭa’’nti vuttaṃ, vaṭṭekadesattā vā ‘‘vaṭṭānī’’ti vuttāni.
ਸਨ੍ਧੀਨਂ ਆਦਿਪਰਿਯੋਸਾਨવવਤ੍ਥਿਤਾਤਿ ਸਨ੍ਧੀਨਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવવਤ੍ਥਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Sandhīnaṃ ādipariyosānavavatthitāti sandhīnaṃ pubbāparavavatthitāti attho.
‘‘ਯਾ ਕਾਚਿ વਾ ਪਨ ਚੇਤਨਾ ਭવੋ, ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਆਯੂਹਨਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਭਾਜਨੀਯੇ વੁਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਯਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੪੭) વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਚੇਤਨਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਆਗਤਾਤਿ। ਭવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਚੇਤਨਾવ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਭવੋ ਪਨ ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪੀ’’ਤਿ વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਾ વਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ? ਕੁਸਲਾ ਚੇਤਨਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਚੇਤਨਾਭਾવੋ વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂ (વਿਭ॰ ੨੨੬) વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਸવਿਪਾਕੇਨ ਆਯੂਹਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਙ੍ਖਤਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਿਚ੍ਚੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂ (વਿਭ॰ ੨੩੪) ‘‘ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਭવੋ’’ਤਿ ਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਭવਗਾਮਿਭਾવਤੋ ਕਮ੍ਮਸਂਸਟ੍ਠਸਹਾਯਤਾਯ ਕਮ੍ਮਭਾવਤੋ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੀਤਿ ਭવੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਭਾવਨਕਿਚ੍ਚਂ ਪਨ ਚੇਤਨਾਯ ਸਾਤਿਸਯਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਾਲ਼ਿਯਂ ਚੇਤਨਾ ‘‘ਭવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਭવਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਚੇਤਨਾਯ ਸਾਤਿਸਯਨ੍ਤਿ વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਚੇਤਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚੇਤਨਾ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਉਭਯਂ ਉਭਯਤ੍ਥ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੇਤ੍ਥ વਿਰੋਧੋ । ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚੇਨਾਹ। ਪਰਾਮਸਨਨ੍ਤਿ ਇਤਰਾਨਿ। ਆਯੂਹਨਾવਸਾਨੇਤਿ ਤੀਸੁਪਿ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇਸੁ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਅવਸਾਨੇ।
‘‘Yākāci vā pana cetanā bhavo, cetanāsampayuttā āyūhanasaṅkhārā’’ti idaṃ imissā dhammaṭṭhitiñāṇabhājanīye vuttāya paṭisambhidāpāḷiyā (paṭi. ma. 1.47) vasena vuttaṃ. Ettha hi ‘‘cetanā bhavo’’ti āgatāti. Bhavaniddese pana ‘‘sātthato’’ti ettha ‘‘cetanāva saṅkhārā, bhavo pana cetanāsampayuttāpī’’ti vibhaṅgapāḷiyā vasena dassitaṃ. ‘‘Tattha katamo puññābhisaṅkhāro? Kusalā cetanā kāmāvacarā’’tiādinā hi saṅkhārānaṃ cetanābhāvo vibhaṅgapāḷiyaṃ (vibha. 226) vuttoti. Tattha paṭisambhidāpāḷiyaṃ ‘‘cetanāsampayuttā vipākadhammattā savipākena āyūhanasaṅkhātena saṅkhatābhisaṅkharaṇakiccena saṅkhārā’’ti vuttā. Vibhaṅgapāḷiyaṃ (vibha. 234) ‘‘sabbampi bhavagāmikammaṃ kammabhavo’’ti bhavassa paccayabhāvena bhavagāmibhāvato kammasaṃsaṭṭhasahāyatāya kammabhāvato ca upapattibhavaṃ bhāventīti bhavoti vuttā, upapattibhavabhāvanakiccaṃ pana cetanāya sātisayanti paṭisambhidāpāḷiyaṃ cetanā ‘‘bhavo’’ti vuttā, bhavābhisaṅkharaṇakiccaṃ cetanāya sātisayanti vibhaṅgapāḷiyaṃ ‘‘kusalā cetanā’’tiādinā cetanā ‘‘saṅkhārā’’ti vuttā, tasmā tena tena pariyāyena ubhayaṃ ubhayattha vattuṃ yuttanti natthettha virodho . Gahaṇanti kāmupādānaṃ kiccenāha. Parāmasananti itarāni. Āyūhanāvasāneti tīsupi atthavikappesu vuttassa āyūhanassa avasāne.
ਦ੍વੀਸੁ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇਸੁ વੁਤ੍ਤੇ ਆਯੂਹਨਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾ’’ਤਿ ਆਹ, ਤਤਿਯੇ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਦਹਰਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਭવਙ੍ਗਬਹੁਲਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਭવਨ੍ਤਰਜਨਕਕਮ੍ਮਾਯੂਹਨਸਮਤ੍ਥਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਇਧ ਪਰਿਪਕ੍ਕਤ੍ਤਾ ਆਯਤਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਕਰਣਕਾਲੇ ਸਮ੍ਮੋਹੋਤਿ ਏਤੇਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવ।
Dvīsu atthavikappesu vutte āyūhanasaṅkhāre ‘‘tassa pubbabhāgā’’ti āha, tatiye vutte ‘‘taṃsampayuttā’’ti. Daharassa cittappavatti bhavaṅgabahulā yebhuyyena bhavantarajanakakammāyūhanasamatthā na hotīti ‘‘idha paripakkattā āyatanāna’’nti vuttaṃ. Kammakaraṇakāle sammohoti etena kammassa paccayabhūtaṃ sammohaṃ dasseti, na kammasampayuttameva.
ਕਮ੍ਮਾਨੇવ વਿਪਾਕਂ ਸਮ੍ਭਰਨ੍ਤਿ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਾ, ਕਮ੍ਮਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਭવਾ, ਤਦੁਪਕਾਰਕਾਨਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਾਨਿ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਾ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਯਕੋ વਾ ਭવੋ ਕਮ੍ਮਂ, ਤਦੁਪਕਾਰਕਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਆਯੂਹਨਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ ਚ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਾਤਿ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਾ ਚ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਾਤਿ ਏਕਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਦਸ ਧਮ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋਪਿ ਕਮ੍ਮਸਹਾਯਤਾਯ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਾ ਤਦੁਪਕਾਰਕਾ ਚਾਤਿ ‘‘ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
Kammāneva vipākaṃ sambharanti vaḍḍhentīti kammasambhārā, kammaṃ vā saṅkhārabhavā, tadupakārakāni avijjātaṇhupādānāni kammasambhārā, paṭisandhidāyako vā bhavo kammaṃ, tadupakārakā yathāvuttaāyūhanasaṅkhārā avijjādayo ca kammasambhārāti kammañca kammasambhārā ca kammasambhārāti ekasesaṃ katvā ‘‘kammasambhārā’’ti āha. Dasa dhammā kammanti avijjādayopi kammasahāyatāya kammasarikkhakā tadupakārakā cāti ‘‘kamma’’nti vuttā.
ਸਙ੍ਖਿਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਚਾਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਕਮ੍ਮਂ વਿਪਾਕੋ ਚ। ਕਮ੍ਮਂ વਿਪਾਕੋਤਿ ਏવਂ ਸਙ੍ਖਿਪੀਯਤੀਤਿ વਾ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਚ। ਸਙ੍ਖੇਪਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਪਨ ਏਕવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਙ੍ਖੇਪਸਦ੍ਦੋ વਾ ਭਾਗਾਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਭਾਗੋ ਕਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪੋ।
Saṅkhippanti ettha avijjādayo viññāṇādayo cāti saṅkhepo, kammaṃ vipāko ca. Kammaṃ vipākoti evaṃ saṅkhipīyatīti vā saṅkhepo, avijjādayo viññāṇādayo ca. Saṅkhepabhāvasāmaññena pana ekavacanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Saṅkhepasaddo vā bhāgādhivacananti kammabhāgo kammasaṅkhepo.
ਏવਂ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਤੋ વਿਪਾਕੋ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਏવਂ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਿਸਨ੍ਧਿਆਦਿવਸੇਨ વਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਇਦਂ ਭવਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਗਮਨਧਮ੍ਮਂ, વਿਨਸ੍ਸਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦવਯવਨ੍ਤਤਾਦੀਪਕੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਕਾਰਾਪਤ੍ਤਿਦੀਪਕੇਨ ਚਲ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਅਦੀਪਿਤਂ ਕਾਲਨ੍ਤਰਟ੍ਠਾਯਿਤਾਪਟਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਅਧੁવਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਥਿਰਭਾવਪਟਿਕ੍ਖੇਪਂ ਨਿਸ੍ਸਾਰਤਂ। ਹੇਤੂ ਏવ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮ੍ਭਾਰਾ। ‘‘ਠਾਨਸੋ ਹੇਤੁਸੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ વਾ ਠਾਨਂ, ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਾਧਾਰਣਂ ਕਾਰਣਂ ਸਮ੍ਭਾਰੋ, ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਹੇਤੁ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਹੇਤੁਤੋ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਸਮ੍ਭવੇ ਹੇਤੁਨਿਰੋਧਾ ਚ વਟ੍ਟੁਪਚ੍ਛੇਦੇ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਤਂਨਿਰੋਧਾਯ ਦੇਸਿਤੇ ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਇਧ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਿਧ। ਸਤ੍ਤੇ ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਞ੍ਚ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਾ ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਹੇਤੁਆਯਤ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਸਮ੍ਭવੇ ਸਤ੍ਤੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤੇ ਸਸ੍ਸਤੋ ਉਚ੍ਛੇਦੋ વਾ ਸਿਯਾ, ਨੁਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨੇવੁਚ੍ਛੇਦੋ ਨ ਸਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Evaṃ samuppannanti kammato vipāko. Tatthāpi avijjāto saṅkhārāti evaṃ samuppannaṃ, tisandhiādivasena vā samuppannaṃ idaṃ bhavacakkanti attho. Ittaranti gamanadhammaṃ, vinassadhammanti attho. Tena uppādavayavantatādīpakena anicca-saddena vikārāpattidīpakena cala-saddena ca adīpitaṃ kālantaraṭṭhāyitāpaṭikkhepaṃ dīpeti, adhuvanti etena thirabhāvapaṭikkhepaṃ nissārataṃ. Hetū eva sambhārā hetusambhārā. ‘‘Ṭhānaso hetuso’’ti ettha evaṃ vuttaṃ vā ṭhānaṃ, aññampi tassa tassa sādhāraṇaṃ kāraṇaṃ sambhāro, asādhāraṇaṃ hetu. Evanti evaṃ hetuto dhammamattasambhave hetunirodhā ca vaṭṭupacchede dhamme ca taṃnirodhāya desite satīti attho. Brahmacariyaṃ idha brahmacariyidha. Satte cāti ettha ca-saddo evaṃ brahmacariyañca vijjati, sassatucchedā ca na hontīti samuccayattho. Evañhi hetuāyatte dhammamattasambhave satto nupalabbhati, tasmiñca upalabbhante sassato ucchedo vā siyā, nupalabbhante tasmiṃ nevucchedo na sassatanti vuttaṃ hoti.
ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਭવਤੋਤਿ ਸਚ੍ਚਤੋ, ਸਚ੍ਚਾਨਂ વਾ ਪਭવਤੋ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਟ੍ਟਕਥਾਯ વਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਤਾ ਸਾਸવਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਚੇਤਨਾ ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਤਿ વਿਸੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਂ ਕਮ੍ਮਂ ‘‘ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਚ…ਪੇ॰… ਅવਸੇਸਾ ਚ ਸਾਸવਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਹਿ ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਸੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਅਰਿਯਸਚ੍ਚવਿਸੇਸਂ વਾ ਅਕਤ੍વਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Saccappabhavatoti saccato, saccānaṃ vā pabhavato. Kusalākusalaṃ kammanti vaṭṭakathāya vattamānattā sāsavanti viññāyati. Avisesenāti cetanā cetanāsampayuttakāti visesaṃ akatvā sabbampi taṃ kusalākusalaṃ kammaṃ ‘‘samudayasacca’’nti vuttanti attho. ‘‘Taṇhā ca…pe… avasesā ca sāsavā kusalā dhammā’’ti hi cetanācetanāsampayuttavisesaṃ akatvā vuttanti, ariyasaccavisesaṃ vā akatvā samudayasaccanti vuttanti attho.
વਤ੍ਥੂਸੂਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ, ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ વਾ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤਬ੍ਬੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ। ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਕਾਰਣਤ੍ਤਾ, ਤੇਹਿ ਸਿਦ੍ਧਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਹਿਤੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਹੋਤਿ ਭવਨ੍ਤਰਪਾਤੁਭਾવਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਹੋਤਿ ਭવਨ੍ਤਰਪਾਤੁਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਤਂ ਪਨ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਰਹਿਤਂ ਭવਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਹਾਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਦ੍વਿਧਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ ਸਰਸੇਨ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾ।
Vatthūsūti ārammaṇesu, cakkhādīsu vā paṭicchādetabbesu vatthūsu. Sokādīnaṃ adhiṭṭhānattāti tesaṃ kāraṇattā, tehi siddhāya avijjāya sahitehi saṅkhārehi paccayo ca hoti bhavantarapātubhāvāyāti adhippāyo. Cuticittaṃ vā paṭisandhiviññāṇassa anantarapaccayo hotīti ‘‘paccayo ca hoti bhavantarapātubhāvāyā’’ti vuttaṃ . Taṃ pana cuticittaṃ avijjāsaṅkhārarahitaṃ bhavantarassa paccayo na hotīti tassa sahāyadassanatthamāha ‘‘sokādīnaṃ adhiṭṭhānattā’’ti. Dvidhāti attanoyeva sarasena dhammantarapaccayabhāvena cāti dvidhā.
ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਏਤੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਦਸ੍ਸਨੇਨ ‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤੀਤਿ ਏਸ ਨੋ ਕਲ੍ਲੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ ਕਾਰਕਦਸ੍ਸਨਨਿવਾਰਣਨ੍ਤਿ। ਏવਮਾਦਿਦਸ੍ਸਨਨਿવਾਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਸੋਚਤਿ ਪਰਿਦੇવਤਿ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਦਸ੍ਸਨਨਿવਾਰਣਮਾਹ। ਸੋਕਾਦਯੋਪਿ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤਾ ਅવਸવਤ੍ਤਿਨੋਤਿ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸੋਕ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
Avijjāpaccayā saṅkhārāti etena saṅkhārānaṃ paccayuppannatādassanena ‘‘ko nu kho abhisaṅkharotīti esa no kallo pañho’’ti dasseti. Tenetaṃ kārakadassananivāraṇanti. Evamādidassananivāraṇanti etena ‘‘socati paridevati dukkhito’’tiādidassananivāraṇamāha. Sokādayopi hi paccayāyattā avasavattinoti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇaṃ soka…pe… sambhavantī’’ti etena vuttanti.
ਗਣ੍ਡਭੇਦਪੀਲ਼ਕਾ વਿਯਾਤਿ ਗਣ੍ਡਭੇਦਨਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚਮਾਨੇ ਗਣ੍ਡੇ ਤਸ੍ਸਪਿ ਉਪਰਿ ਜਾਯਮਾਨਖੁਦ੍ਦਕਪੀਲ਼ਕਾ વਿਯ, ਗਣ੍ਡਸ੍ਸ વਾ ਅਨੇਕਧਾਭੇਦੇ ਪੀਲ਼ਕਾ વਿਯ। ਗਣ੍ਡવਿਕਾਰਾ ਸੂਨਤਾਸਰਾਗਪੁਬ੍ਬਗਹਣਾਦਯੋ।
Gaṇḍabhedapīḷakā viyāti gaṇḍabhedanatthaṃ paccamāne gaṇḍe tassapi upari jāyamānakhuddakapīḷakā viya, gaṇḍassa vā anekadhābhede pīḷakā viya. Gaṇḍavikārā sūnatāsarāgapubbagahaṇādayo.
ਪਟਲਾਭਿਭੂਤਚਕ੍ਖੁਕੋ ਰੂਪਾਨਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਞ੍ਚਿਪਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚ વਿਪਰੀਤਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਭਿਭੂਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾ વਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਟਲਂ વਿਯ ਅવਿਜ੍ਜਾ , ਕਿਮਿਨਾ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਤ੍ਤਾ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਕੋਸਪ੍ਪਦੇਸਾ વਿਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਗ੍ਗਹਂ વਿਨਾ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਲਭਮਾਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਣਾਯਕਪਰਿਗ੍ਗਹਂ વਿਨਾ ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਲਭਮਾਨੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰੋ વਿਯਾਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ વਿਨਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਲਾਭੋ ਏਤ੍ਥ ਸਾਮਞ੍ਞਂ। ਉਪਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਮਾਹ। ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਤੋ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ વਾ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕਨਤੋ। ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਮਿਗવਿਹਙ੍ਗਾਦਿવਿવਿਧਪ੍ਪਕਾਰਤਾਯ ਮਾਯਾ વਿਯ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਪਤਿਟ੍ਠਾવਿਸੇਸੇਨ વੁਡ੍ਢਿવਿਸੇਸਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬੋ વਿਯ ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ। ਆਯਤਨਾਨਂ વਿਸਯਿવਿਸਯਭੂਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਭਿਮੁਖਭਾવਤੋ ਆਯਤਨਘਟ੍ਟਨਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਕੋਸਪ੍ਪਦੇਸਪਰਿਣਾਯਕਾਦੀਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਸਦਿਸਤਾਯ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਉਪਮਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Paṭalābhibhūtacakkhuko rūpāni na passati, kiñcipi passanto ca viparītaṃ passati, evaṃ avijjābhibhūto dukkhādīni na paṭipajjati na passati, micchā vā paṭipajjatīti paṭalaṃ viya avijjā, kiminā viya attanā katattā vaṭṭassa attanoyeva paribbhamanakāraṇattā ca kosappadesā viya saṅkhārā, saṅkhārapariggahaṃ vinā patiṭṭhaṃ alabhamānaṃ viññāṇaṃ pariṇāyakapariggahaṃ vinā patiṭṭhaṃ alabhamāno rājakumāro viyāti pariggahena vinā patiṭṭhālābho ettha sāmaññaṃ. Upapattinimittanti kammādiārammaṇamāha. Parikappanatoti ārammaṇakaraṇato, sampayuttena vā vitakkena vitakkanato. Devamanussamigavihaṅgādivividhappakāratāya māyā viya nāmarūpaṃ, patiṭṭhāvisesena vuḍḍhivisesāpattito vanappagumbo viya saḷāyatanaṃ. Āyatanānaṃ visayivisayabhūtānaṃ aññamaññābhimukhabhāvato āyatanaghaṭṭanato. Ettha ca saṅkhārādīnaṃ kosappadesapariṇāyakādīhi dvīhi dvīhi sadisatāya dve dve upamā vuttāti daṭṭhabbā.
ਗਮ੍ਭੀਰੋ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ ਓਭਾਸਤਿ ਪਕਾਸਤਿ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਗਮ੍ਭੀਰਾવਭਾਸੋ। ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਸਮ੍ਭੂਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਰੂਪਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਆਗਤਭਾવੋ, ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੋ ਚ ਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ ਚ ਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ। ‘‘ਨ ਜਾਤਿਤੋ ਜਰਾਮਰਣਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਜਾਤਿਂ વਿਨਾ ਅਞ੍ਞਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਹਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਤ੍ਥਞ੍ਚ ਜਾਤਿਤੋ ਸਮੁਦਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ, ਯਾ ਯਾ ਜਾਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਨੁਰੂਪਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Gambhīro eva hutvā obhāsati pakāsati dissatīti gambhīrāvabhāso. Jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭhoti jātipaccayā sambhūtaṃ hutvā sahitassa attano paccayānurūpassa uddhaṃ uddhaṃ āgatabhāvo, anuppabandhoti attho. Atha vā sambhūtaṭṭho ca samudāgataṭṭho ca sambhūtasamudāgataṭṭho. ‘‘Na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hotī’’ti hi jātipaccayasambhūtaṭṭho vutto. Itthañca jātito samudāgacchatīti paccayasamudāgataṭṭho, yā yā jāti yathā yathā paccayo hoti, tadanurūpapātubhāvoti attho.
ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਤੋਤਿ ਇਧ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਾਦਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਾਦਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਨੁਲੋਮਂ, ਨਿਰੋਧਾ ਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਟਿਲੋਮਞ੍ਚਾਹ। ਆਦਿਤੋ ਪਨ ਅਨ੍ਤਗਮਨਂ ਅਨੁਲੋਮਂ, ਅਨ੍ਤਤੋ ਚ ਆਦਿਗਮਨਂ ਪਟਿਲੋਮਮਾਹਾਤਿ। ‘‘ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ ਕਿਂਨਿਦਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧) વੇਮਜ੍ਝਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਟਿਲੋਮਦੇਸਨਾਯ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩-੪੪; ੨.੪.੬੦) ਅਨੁਲੋਮਦੇਸਨਾਯ ਚ ਦ੍વਿਸਨ੍ਧਿਤਿਸਙ੍ਖੇਪਂ, ‘‘ਸਂਯੋਜਨੀਯੇਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ વਿਹਰਤੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੩-੫੪) ਏਕਸਨ੍ਧਿਦ੍વਿਸਙ੍ਖੇਪਂ।
Anulomapaṭilomatoti idha pana paccayuppādā paccayuppannuppādasaṅkhātaṃ anulomaṃ, nirodhā nirodhasaṅkhātaṃ paṭilomañcāha. Ādito pana antagamanaṃ anulomaṃ, antato ca ādigamanaṃ paṭilomamāhāti. ‘‘Ime cattāro āhārā kiṃnidānā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.11) vemajjhato paṭṭhāya paṭilomadesanāya, ‘‘cakkhuṃ paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā’’tiādikāya (saṃ. ni. 2.43-44; 2.4.60) anulomadesanāya ca dvisandhitisaṅkhepaṃ, ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.53-54) ekasandhidvisaṅkhepaṃ.
ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਭਾવੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੀਯਤੀਤਿ ਪਟਿવੇਧੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਸਲਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવੋ ਪਟਿવੇਧੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ)। ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਕਦੇਸੋ ਸਰਾਗੋ, ਅਞ੍ਞੋ વਿਰਾਗੋ, ਰਾਗਸ੍ਸ વਾ ਅਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਰਾਗਪ੍ਪવਡ੍ਢਕੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਰਾਗੋ, ਇਤਰੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ વਿਰਾਗੋ। ‘‘ਦੀਘਰਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਂ ਮਮਾਯਿਤਂ ਪਰਾਮਟ੍ਠਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੨) ਅਤ੍ਤਪਰਾਮਾਸਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਸਿਟ੍ਠਂ વਤ੍ਥੁ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸੁਞ੍ਞਤਟ੍ਠੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋ, ਅਤ੍ਤਾ વਿਜਾਨਾਤਿ ਸਂਸਰਤੀਤਿ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਤਾਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਅਭਿਨਿવੇਸਬਲવਤਾਯ ਅਬ੍ਯਾਪਾਰਟ੍ਠਅਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਾਤੁਭਾવਟ੍ਠਾ ਚ ਗਮ੍ਭੀਰਾ, ਨਾਮਸ੍ਸ ਰੂਪੇਨ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਨਾਮੇਨ ਅਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ વਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ, ਨਾਮਸ੍ਸ ਨਾਮੇਨ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਏਕੁਪ੍ਪਾਦੇਕਨਿਰੋਧੇਹਿ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਰੂਪੇਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਥ વਾ ਏਕਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇਸੁ ਨਾਮਰੂਪਾਨਂ ਅਸਹવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਸਹવਤ੍ਤਨਤੋ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Avijjādīnaṃ sabhāvo paṭivijjhīyatīti paṭivedho. Vuttañhi ‘‘tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo paṭivedho’’ti (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā). Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo, añño virāgo, rāgassa vā apaṭipakkhabhāvato rāgappavaḍḍhako sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo, itaro paṭipakkhabhāvato virāgo. ‘‘Dīgharattañhetaṃ, bhikkhave, assutavato puthujjanassa ajjhositaṃ mamāyitaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (saṃ. ni. 2.62) attaparāmāsassa viññāṇaṃ visiṭṭhaṃ vatthu vuttanti viññāṇassa suññataṭṭho gambhīro, attā vijānāti saṃsaratīti sabyāpāratāsaṅkantiabhinivesabalavatāya abyāpāraṭṭhaasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭhā ca gambhīrā, nāmassa rūpena, rūpassa ca nāmena asampayogato vinibbhogo, nāmassa nāmena avinibbhogo yojetabbo. Ekuppādekanirodhehi avinibbhoge adhippete rūpassa ca rūpena labbhati. Atha vā ekacatuvokārabhavesu nāmarūpānaṃ asahavattanato aññamaññavinibbhogo, pañcavokārabhave sahavattanato avinibbhogo ca veditabbo.
ਅਧਿਪਤਿਯਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ। ‘‘ਲੋਕੋਪੇਸੋ ਦ੍વਾਰਾਪੇਸਾ ਖੇਤ੍ਤਮ੍ਪੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੫੯੮-੫੯੯) વੁਤ੍ਤਾ ਲੋਕਾਦਿਅਤ੍ਥਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸਪਿ ਲੁਜ੍ਜਨਤੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਦ੍વਾਰਖੇਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚ ਏਤੇ ਅਤ੍ਥਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੇવ। ਆਪਾਥਗਤਾਨਂ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਪਕਾਸਨਯੋਗ੍ਯਤਾਲਕ੍ਖਣਂ ਓਭਾਸਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਿਸਯਿਭਾવੋ, ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨਂ। ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਟ੍ਠੋ વਿਸੇਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਇਤਰੇ ਛਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਫੁਸਨਞ੍ਚ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਭਾવੋ, ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਰਸੋ, ਇਤਰੇ ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਟ੍ਠੋ ਰਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, વੇਦਯਿਤਟ੍ਠੋ ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ। ਅਤ੍ਤਾ વੇਦਯਤੀਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਬਲવਤਾਯ ਨਿਜ੍ਜੀવਟ੍ਠੋ વੇਦਨਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਨਿਜ੍ਜੀવਾਯ વੇਦਨਾਯ વੇਦਯਿਤਂ ਨਿਜ੍ਜੀવવੇਦਯਿਤਂ, ਨਿਜ੍ਜੀવવੇਦਯਿਤਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਨਿਜ੍ਜੀવવੇਦਯਿਤਟ੍ਠੋ।
Adhipatiyaṭṭho nāma indriyapaccayabhāvo. ‘‘Lokopeso dvārāpesā khettampeta’’nti (dha. sa. 598-599) vuttā lokādiatthā cakkhādīsu pañcasu yojetabbā. Manāyatanassapi lujjanato manosamphassādīnaṃ dvārakhettabhāvato ca ete atthā sambhavanteva. Āpāthagatānaṃ rūpādīnaṃ pakāsanayogyatālakkhaṇaṃ obhāsanaṃ cakkhādīnaṃ visayibhāvo, manāyatanassa vijānanaṃ. Saṅghaṭṭanaṭṭho visesena cakkhusamphassādīnaṃ pañcannaṃ, itare channampi yojetabbā. Phusanañca phassassa sabhāvo, saṅghaṭṭanaṃ raso, itare upaṭṭhānākārā. Ārammaṇarasānubhavanaṭṭho rasavasena vutto, vedayitaṭṭho lakkhaṇavasena. Attā vedayatīti abhinivesassa balavatāya nijjīvaṭṭho vedanāya gambhīro. Nijjīvāya vedanāya vedayitaṃ nijjīvavedayitaṃ, nijjīvavedayitameva attho nijjīvavedayitaṭṭho.
ਆਦਾਨਟ੍ਠੋ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਂ ਸਮਾਨੋ, ਗਹਣਟ੍ਠੋ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ, ਇਤਰੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਾਦਿਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਾਰੋ’’ਤਿ ਹਿ વਚਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੋਪੀਤਿ। ਦਲ਼੍ਹਗਹਣਤ੍ਤਾ વਾ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਯੋਨਿਗਤਿਠਿਤਿਨਿવਾਸੇਸੁਖਿਪਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਸੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਸ੍ਸ ਅਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਆਯੂਹਨਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਪਦਾਨਂ ਸਮਾਸੋ ਹੋਤਿ। ਜਰਾਮਰਣਙ੍ਗਂ ਮਰਣਪ੍ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਮਰਣਟ੍ਠਾ ਏવ ਖਯਾਦਯੋ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਨવਨવਾਨਞ੍ਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਯੇਨ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਪਰਿਪਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਜਰਾਤਿ, ਖਯਟ੍ਠੋ વਾ ਜਰਾਯ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨવਭਾવਾਪਗਮੋ ਹਿ ਖਯੋਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ। વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ। ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ વਾ ਜਰਾਯ ਖਯવਯਭਾવੋ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਖਣਿਕવਸੇਨ ਮਰਣਸ੍ਸ ਭੇਦવਿਪਰਿਣਾਮਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
Ādānaṭṭho catunnampi upādānānaṃ samāno, gahaṇaṭṭho kāmupādānassa, itaresaṃ tiṇṇaṃ abhinivesādiattho. ‘‘Diṭṭhikantāro’’ti hi vacanato diṭṭhīnaṃ duratikkamanaṭṭhopīti. Daḷhagahaṇattā vā catunnampi duratikkamanaṭṭho yojetabbo. Yonigatiṭhitinivāsesukhipananti samāse bhummavacanassa alopo daṭṭhabbo, tasmā tena āyūhanābhisaṅkharaṇapadānaṃ samāso hoti. Jarāmaraṇaṅgaṃ maraṇappadhānanti maraṇaṭṭhā eva khayādayo gambhīrā dassitā. Navanavānañhi parikkhayena khaṇḍiccādiparipakkappavatti jarāti, khayaṭṭho vā jarāya vuttoti daṭṭhabbo. Navabhāvāpagamo hi khayoti vattuṃ yuttoti. Vipariṇāmaṭṭho dvinnampi. Santativasena vā jarāya khayavayabhāvo, sammutikhaṇikavasena maraṇassa bhedavipariṇāmatā yojetabbā.
ਅਤ੍ਥਨਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਨਯਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਅਤ੍ਥੇਹਿ ਏਕਤ੍ਤਾਦੀ ਸੇਨ ਭਾવੇਨ ਨੀਯਨ੍ਤਿ ਗਮ੍ਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਏਕਤ੍ਤਾਦਯੋ ਤੇਸਂ ਨਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਨੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਹਿ ਨਯਾਤਿ। ਅਤ੍ਥਾ ਏવ વਾ ਏਕਤ੍ਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਨੀਯਮਾਨਾ ਞਾਯਮਾਨਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਨਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਨੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ વਾ ਨਯਾ, ਏਕਤ੍ਤਾਦੀਹਿ ਚ ਅਤ੍ਥਾ ‘‘ਏਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨੀਯਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਤ੍ਤਾਦਯੋ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਨਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਨਯਾ। ਸਨ੍ਤਾਨਾਨੁਪਚ੍ਛੇਦੇਨ ਬੀਜਂ ਰੁਕ੍ਖਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਕਤ੍ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨਾਨੁਪਚ੍ਛੇਦੋ ਏਕਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਨ੍ਤਾਨਾਨੁਪਚ੍ਛੇਦੋ ਏਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Atthanayāti atthānaṃ nayā. Avijjādiatthehi ekattādī sena bhāvena nīyanti gammentīti ekattādayo tesaṃ nayāti vuttā. Nīyantīti hi nayāti. Atthā eva vā ekattādibhāvena nīyamānā ñāyamānā ‘‘atthanayā’’ti vuttā. Nīyanti etehīti vā nayā, ekattādīhi ca atthā ‘‘eka’’ntiādinā nīyanti, tasmā ekattādayo atthānaṃ nayāti atthanayā. Santānānupacchedena bījaṃ rukkhabhāvaṃ pattaṃ rukkhabhāvena pavattanti ekattena vuccatīti santānānupacchedo ekattaṃ, evamidhāpi avijjādīnaṃ santānānupacchedo ekattanti dasseti.
ਭਿਨ੍ਨਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਰਹਿਤਸ੍ਸ ਨਾਨਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ ਸਤ੍ਤਨ੍ਤਰੋ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਸਤ੍ਤਨ੍ਤਰੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਮੁਪਾਦਿਯਤਿ।
Bhinnasantānassevāti sambandharahitassa nānattassa gahaṇato sattantaro ucchinno sattantaro uppannoti gaṇhanto ucchedadiṭṭhimupādiyati.
ਯਤੋ ਕੁਤੋਚੀਤਿ ਯਦਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸਿਯਾ, વਾਲਿਕਤੋ ਤੇਲਸ੍ਸ, ਉਚ੍ਛੁਤੋ ਖੀਰਸ੍ਸ ਕਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਕੋਚਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਹੇਤੁ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਹੇਤੁਕਦਿਟ੍ਠਿਂ, ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਨਿਯਤਤਾਯ ਤਿਲਗਾવੀਸੁਕ੍ਕਸੋਣਿਤਾਦੀਹਿ ਤੇਲਖੀਰਸਰੀਰਾਦੀਨਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਯਤਿવਾਦਞ੍ਚ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ ਯਥਾਰਹਂ।
Yato kutocīti yadi aññasmā aññassuppatti siyā, vālikato telassa, ucchuto khīrassa kasmā uppatti na siyā, tasmā na koci kassaci hetu atthīti ahetukadiṭṭhiṃ, avijjamānepi hetumhi niyatatāya tilagāvīsukkasoṇitādīhi telakhīrasarīrādīni pavattantīti niyativādañca upādiyatīti viññātabbaṃ yathārahaṃ.
ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਞ੍ਹਿ ਭવਚਕ੍ਕਂ ਅਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਸਂਸਾਰਭਯਮਤੀਤੋ ਨ ਕੋਚਿ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤਰੇਪਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਦੁਰਭਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁਰਤਿਕ੍ਕਮਂ। ਅਸਨਿવਿਚਕ੍ਕਮਿવਾਤਿ ਅਸਨਿਮਣ੍ਡਲਮਿવ। ਤਞ੍ਹਿ ਨਿਮ੍ਮਥਨਮੇવ, ਨਾਨਿਮ੍ਮਥਨਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਭવਚਕ੍ਕਮ੍ਪਿ ਏਕਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਨਿਮ੍ਮਥਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Kasmā? Yasmā idañhi bhavacakkaṃ apadāletvā saṃsārabhayamatīto na koci supinantarepi atthīti sambandho. Durabhiyānanti duratikkamaṃ. Asanivicakkamivāti asanimaṇḍalamiva. Tañhi nimmathanameva, nānimmathanaṃ pavattamānaṃ atthi, evaṃ bhavacakkampi ekantaṃ dukkhuppādanato ‘‘niccanimmathana’’nti vuttaṃ.
ਞਾਣਾਸਿਨਾ ਅਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਸਂਸਾਰਭਯਂ ਅਤੀਤੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਸਾਧਕਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਨ੍ਤੂਨਂ ਆਕੁਲਕਂ ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਂ, ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਮਿવ ਜਾਤਾ ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਜਾਤਾ, ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇਹਿ ਅਤੀવ ਜਟਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਗੁਣਾਯ ਸਕੁਣਿਯਾ ਨੀਡਂ ਗੁਣਾਗੁਣ੍ਡਿਕਂ। વਡ੍ਢਿਅਭਾવਤੋ ਅਪਾਯਂ ਦੁਕ੍ਖਗਤਿਭਾવਤੋ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਸੁਖਸਮੁਸ੍ਸਯਤੋ વਿਨਿਪਾਤਤ੍ਤਾ વਿਨਿਪਾਤਞ੍ਚ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਪਾਯਂ, ‘‘ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਾਟੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਸਂਸਾਰਞ੍ਚ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ। ਸਂਸਾਰੋ ਏવ વਾ ਸਬ੍ਬੋ ਇਧ વਡ੍ਢਿਅਪਗਮਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਥੇਹਿ ਅਪਾਯਾਦਿਨਾਮਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਕੇવਲਂ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવਤੋ।
Ñāṇāsinā apadāletvā saṃsārabhayaṃ atīto natthīti etassa sādhakaṃ dassento āha ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi. Tantūnaṃ ākulakaṃ tantākulakaṃ, tantākulakamiva jātā tantākulakajātā, kilesakammavipākehi atīva jaṭitāti attho. Guṇāya sakuṇiyā nīḍaṃ guṇāguṇḍikaṃ. Vaḍḍhiabhāvato apāyaṃ dukkhagatibhāvato duggatiṃ sukhasamussayato vinipātattā vinipātañca catubbidhaṃ apāyaṃ, ‘‘khandhānañca paṭipāṭī’’tiādinā vuttaṃ saṃsārañca nātivattati. Saṃsāro eva vā sabbo idha vaḍḍhiapagamādīhi atthehi apāyādināmako vutto kevalaṃ dukkhakkhandhabhāvato.
ਭવਚਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Bhavacakkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੨੪੩. ਪਥવੀਆਕਾਸਾ વਿਯ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਮਹਾਪਤ੍ਥਟવਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਪਰਿਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਕਥਿਤੋ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਪਤ੍ਥਟਂ ਅવਿਤ੍ਥਤਞ੍ਚ ਪਥવਿਂ ਆਕਾਸਞ੍ਚ ਪਤ੍ਥਰਨ੍ਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਯਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਾવਰੁਦ੍ਧਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਸਬ੍ਬਚਿਤ੍ਤਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਪਤ੍ਥਟવਿਤ੍ਥਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇਨ ਭਗવਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤવਸੇਨਾਤਿ ਅਸਹਜਾਤਾਨਂ ਸਹਜਾਤਾਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤਗਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਨવ ਮੂਲਪਦਾਨਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਨવਮੂਲਪਦਾ, ਨਯਾ। ‘‘ਏਕੇਕੇਨ ਨਯੇਨ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਾਰਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏਤ੍ਥ ‘‘ਏਕੇਕੇਨ ਚਤੁਕ੍ਕੇਨਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨਯਚਤੁਕ੍ਕવਾਰਾ ਹਿ ਏਤ੍ਥ વવਤ੍ਥਿਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ ਨਯਭਾવਾਤਿ।
243. Pathavīākāsā viya paṭiccasamuppādo mahāpatthaṭavitthāritānaṃ atthānaṃ parikappavasena kathito. Tañhi apatthaṭaṃ avitthatañca pathaviṃ ākāsañca pattharanto vitthārayanto viya ca ekekacittāvaruddhaṃ akatvā sabbasattasabbacittasādhāraṇavasena patthaṭavitthataṃ katvā suttantabhājanīyena bhagavā dasseti. Tattha nānācittavasenāti asahajātānaṃ sahajātānañca paccayapaccayuppannānaṃ nānācittagatānaṃ dassitabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Nava mūlapadāni etesanti navamūlapadā, nayā. ‘‘Ekekena nayena catunnaṃ catunnaṃ vārānaṃ saṅgahitattā’’ti vuttaṃ, ettha ‘‘ekekena catukkenā’’ti vattabbaṃ. Nayacatukkavārā hi ettha vavatthitā dassitānaṃ catukkānaṃ nayabhāvāti.
੧. ਪਚ੍ਚਯਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ
1. Paccayacatukkavaṇṇanā
ਅવਿਜ੍ਜਂ ਅਙ੍ਗਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਚ੍ਚਯਸਹਿਤਾਨਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ, ਤਸ੍ਸ ਅਨਙ੍ਗਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (વਿਭ॰ ੨੨੬) ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਂ વਿਸੁਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਂਤਂਪਚ੍ਚਯવਨ੍ਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾਤਿ। ਤੀਸੁ ਪਕਾਰੇਸੁ ਪਠਮਪਠਮવਾਰੋ ਦੁਤਿਯવਾਰਾਦੀਸੁ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਾਦਿਸਬ੍ਬਨਾਨਤ੍ਤਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਤੇ વਾਰવਿਸੇਸੇ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਠਮવਾਰੋ ਏવ ਹਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਮੇવ, ਅਥ ਖੋ ਨਾਮਞ੍ਚ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਨਾਮਂ વਾ ਨ ਕੇવਲਂ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸੇવ, ਅਥ ਖੋ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਯੇਨ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੇਨ ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਙ੍ਗਂ ਪਰਿਹਾਪੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯવਾਰੇ ਚ ਪવੇਸੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸਮੋਰੋਧਤੋ।
Avijjaṃ aṅgaṃ aggahetvā tato paraṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhāro’’tiādīni paccayasahitāni paccayuppannāni aṅgabhāvena vuttānīti āha ‘‘na, tassa anaṅgattā’’ti. Evañca katvā niddese (vibha. 226) ‘‘tattha katamā avijjā’’ti avijjaṃ visuṃ vissajjetvā ‘‘tattha katamo avijjāpaccayā saṅkhāro’’tiādinā taṃtaṃpaccayavanto saṅkhārādayo vissajjitāti. Tīsu pakāresu paṭhamapaṭhamavāro dutiyavārādīsu pavisanto paccayavisesādisabbanānattasādhāraṇattā te vāravisese gaṇhātīti ‘‘sabbasaṅgāhako’’ti vutto. Paṭhamavāro eva hi na kevalaṃ chaṭṭhāyatanameva, atha kho nāmañca phassassa paccayo, nāmaṃ vā na kevalaṃ chaṭṭhāyatanasseva, atha kho phassassāpīti paccayavisesadassanatthaṃ, yena atthavisesena mahānidānasuttadesanā pavattā, taṃdassanatthañca chaṭṭhāyatanaṅgaṃ parihāpetvā vuttoti tassa dutiyavāre ca paveso vutto, na sabbaṅgasamorodhato.
ਯਤ੍ਥਾਤਿ વਾਰਚਤੁਕ੍ਕੇ ਏਕੇਕવਾਰੇ ਚ। ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਰੂਪਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁਪਿ ਚ વਾਰੇਸੁ ਚਤੂਸੁਪਿ ਸੋਕਾਦਯੋ ਅવੁਤ੍ਤਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇਸੁ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਚ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਇਧ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Yatthāti vāracatukke ekekavāre ca. Aññathāti suttantabhājanīyato aññathā saṅkhāroti vuttaṃ. Avuttanti ‘‘rūpaṃ saḷāyatana’’nti, tesupi ca vāresu catūsupi sokādayo avuttā suttantabhājanīyesu vuttā. Tattha ca vuttameva idha ‘‘chaṭṭhāyatana’’nti aññathā vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਸਾਧਾਰਣਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬવਾਰਸਾਧਾਰਣਤੋ, ਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭવਸਾਧਾਰਣਤੋ વਾ। વਿਨਾ ਅਭਾવੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਫਲਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਿਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩) વਚਨਤੋ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸੋ વਿਸਿਟ੍ਠਂ ਫਲਂ, ਸਤਿਪਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਆਹਾਰਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਰਣਂ વਿਸਿਟ੍ਠਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚਸ੍ਸ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਪ੍ਪਮਾਣਰਹਿਤਾਨਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋਤਿ ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Sabbaṭṭhānasādhāraṇatoti vuttanayena sabbavārasādhāraṇato, sabbaviññāṇapavattiṭṭhānabhavasādhāraṇato vā. Vinā abhāvena viññāṇassa khandhattayampi samānaṃ phalaṃ paccayo cāti āha ‘‘avisesenā’’ti. ‘‘Tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204; saṃ. ni. 2.43) vacanato pana viññāṇaṃ phassassa visesapaccayoti tassa phasso visiṭṭhaṃ phalaṃ, satipi paccayasampayuttānaṃ āhārapaccayabhāve manosañcetanāya viññāṇāharaṇaṃ visiṭṭhaṃ kiccanti saṅkhāro cassa visiṭṭho paccayo. Acittakkhaṇamattānīti cittakkhaṇappamāṇarahitāni. Tassatthoti tassa vuttassa avijjādikassa attho suttantabhājanīyavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.
ਹੇਤੁਕਾਦੀਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ਹੇਤੁਕ-ਸਦ੍ਦੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਹੇਤੁਕ-ਸਦ੍ਦਸਹਚਰਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਹੇਤੁਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹੇਤੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਗਤਿਸੂਚਕੋ ਅવਿਗਤਤਾ ਚ વਿਗਤਤਾਨਿવਾਰਣવਸੇਨ ਗਤਿ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ ਹੇਤੁਕਚਤੁਕ੍ਕਂ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Hetukādīnīti ettha yasmiṃ catukke hetuka-saddo vutto, taṃ hetuka-saddasahacaritattā ‘‘hetuka’’nti vuttanti veditabbaṃ. Hetu-saddo gatisūcako avigatatā ca vigatatānivāraṇavasena gati eva hotīti hetukacatukkaṃ avigatapaccayavasena vuttanti vuttaṃ.
ਤਿਧਾ ਚਤੁਧਾ ਪਞ੍ਚਧਾ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਛਧਾ વਾ’’ਤਿਪਿ વਿਕਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਮਾਧਿ ਹਿ ਸਾਧਾਰਣੇਹਿ ਤੀਹਿ ਝਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ। ਉਪਾਦਾਨਂ ਭવਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯੇਨ ਚਾਤਿ ਸਤ੍ਤਧਾਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨવਜ੍ਜਾਨਂ વਸੇਨ વਦਤਿ। ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਪਨ ਯਥਾ ਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਪਕਾਰੋ ਤਣ੍ਹਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋ ਏવਾਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋ।
Tidhā catudhā pañcadhā vāti vā-saddo ‘‘chadhā vā’’tipi vikappetīti daṭṭhabbo. Samādhi hi sādhāraṇehi tīhi jhānindriyamaggapaccayehi ca paccayoti. Upādānaṃ bhavassa maggapaccayena cāti sattadhāti kāmupādānavajjānaṃ vasena vadati. Kāmupādānaṃ pana yathā bhavassa paccayo hoti, so pakāro taṇhāyaṃ vutto evāti na vutto.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વਚਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯਥਾਸਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨੇવ ਪਨ ਇਮਸ੍ਸ ਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੋਯੇવੇਤ੍ਥ ਹੋਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਠਮવਾਰੋਤਿ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕੋਤਿ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਭવਾਦੀਨਂ ਤਥਾ ਅਭਾવਨ੍ਤਿ ਯਦਿ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨੇવ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਭવੋ ਜਾਤਿਯਾ, ਜਾਤਿ ਚ ਮਰਣਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਯਥਾ ਅવਿਗਤਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਸੁ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ ਭવਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ ਭવਾਦੀਨਂ ਅવਿਗਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਅਭਾવਤੋ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਪਚ੍ਚਯવਚਨਮੇવ ਹਿ ਤੇਸਂ ਸਹਜਾਤਸੂਚਕਂ ਆਪਨ੍ਨਂ ਅવਿਗਤਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਸੁ વਿਯ ਇਧ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਸੂਚਕਸ੍ਸ વਚਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ, ਨ ਚ ਤਂ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ ਭવਾਦਯੋ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨੇવਾਯਂ ਚਤੁਕ੍ਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੇਸਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਭવਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਹ ਅਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਹਜਾਤੇਨ ਸਹ ਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવਾਨਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਸੂਚਕਸ੍ਸ વਚਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਸਹਜਾਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਨ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨੇવਾਯਂ ਚਤੁਕ੍ਕੋ ਆਰਦ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਤੇ ਨ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਯਂ ਤਥਾ ਆਰਦ੍ਧੋਤਿ।
Imasmiṃ catukke sahajātapaccayena paccayā hontīti vacanavasenāti adhippāyo. Attho hi na katthaci attano paccayuppannassa yathāsakehi paccayo na hoti, sahajātapaccayavaseneva pana imassa catukkassa vuttattā soyevettha hotīti vadanti. Paṭhamavāroti paṭhamacatukkoti evaṃ vattabbaṃ. Bhavādīnaṃ tathā abhāvanti yadi sahajātapaccayavaseneva paṭhamacatukko vutto, bhavo jātiyā, jāti ca maraṇassa sahajātapaccayo na hotīti yathā avigatacatukkādīsu ‘‘bhavapaccayā jāti bhavahetukā’’tiādi na vuttaṃ bhavādīnaṃ avigatādipaccayatāya abhāvato, evamidhāpi ‘‘bhavapaccayā jātī’’tiādi na vattabbaṃ siyā. Paccayavacanameva hi tesaṃ sahajātasūcakaṃ āpannaṃ avigatacatukkādīsu viya idha paccayavisesasūcakassa vacanantarassa abhāvā, na ca taṃ na vuttaṃ, na ca bhavādayo sahajātapaccayā honti, tasmā na sahajātapaccayavasenevāyaṃ catukko vutto. Sesapaccayānañca sambhavanti idaṃ ‘‘bhavādīna’’nti etena saha ayojetvā sāmaññena avijjādīnaṃ sahajātena saha sesapaccayabhāvānañca sambhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Ayañhettha attho – paccayavisesasūcakassa vacanantarassa abhāvā sahajātato aññe paccayabhāvā avijjādīnaṃ na sambhavantīti sahajātapaccayavasenevāyaṃ catukko āraddhoti vucceyya, na ca te na sambhavanti, tasmā nāyaṃ tathā āraddhoti.
‘‘ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਏਕਾਦਸਙ੍ਗਿਕੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਪਨ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੭) ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਆਗਤੇ ਨਾਮਰੂਪੇ ਏਕਧਾ ਗਹਿਤੇ ਨવਙ੍ਗਿਕੋ, ਦ੍વਿਧਾ ਗਹਿਤੇ ਦਸਙ੍ਗਿਕੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਦ੍ਧਤ੍ਤਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਯੋਜਿਯਮਾਨੇਸੁ ਏਕਾਦਸਙ੍ਗਿਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਮਹਾਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਯ ਪਰਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ વਿਯ ਰੂਪੇ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਨਾਮੇ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਕਤ੍વਾ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਨਿਰવਸੇਸਰੂਪਪਚ੍ਚਯਂ વਿਯ ਨਿਰવਸੇਸਨਾਮਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਿਤવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਂਦੇਸਨਾਪਰਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਂ ਨਾਮਨ੍ਤੋਗਧਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Mahānidānasuttante ekādasaṅgiko paṭiccasamuppādo vutto’’ti vuttaṃ, tattha pana ‘‘nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmapaccayā phasso’’tiādinā (dī. ni. 2.97) dvikkhattuṃ āgate nāmarūpe ekadhā gahite navaṅgiko, dvidhā gahite dasaṅgiko vutto, aññattha pana vuttesu avijjāsaṅkhāresu addhattayadassanatthaṃ yojiyamānesu ekādasaṅgiko hotīti katvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mahānidānasuttantadesanāya pariggahatthanti tattha hi cakkhāyatanādīni viya rūpe chaṭṭhāyatanañca nāme antogadhaṃ katvā phassassa niravasesarūpapaccayaṃ viya niravasesanāmapaccayañca dassetuṃ ‘‘nāmarūpapaccayā phasso’’ti vuttaṃ, evamidhāpi tattha dassitavisesadassanena taṃdesanāpariggahatthaṃ ekacittakkhaṇike paṭiccasamuppāde chaṭṭhāyatanaṃ nāmantogadhaṃ katvā ‘‘nāmapaccayā phasso’’ti vuttanti attho.
ਰੂਪਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਚਨਸੇਸੋ, ਨ ਪੁਰਿਮਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવ ‘‘ਅਯਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Rūpappavattidesaṃ sandhāya desitattā ‘‘imassā’’ti vacanaseso, na purimānanti, teneva ‘‘ayañhī’’tiādimāha.
ਯੋਨਿવਸੇਨ ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਂਸੇਦਜਯੋਨਿਕਾਪਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਓਪਪਾਤਿਕਸਙ੍ਗਹਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਪਧਾਨਾਯ વਾ ਯੋਨਿਯਾ ਸਬ੍ਬਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਯੋਨਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਸਙ੍ਗਹਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨੇવ ਹਿ ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗੇਪਿ (વਿਭ॰ ੧੦੦੯) ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਂ ਪੇਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਓਪਪਾਤਿਕਗ੍ਗਹਣਮੇવ ਕਤਂ, ਨ ਸਂਸੇਦਜਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ। ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਛਹਾਯਤਨੇਹਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਚੇਕਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨવਜ੍ਜਂ ਆਯਤਨਂ ਸਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਕੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Yonivasena opapātikānanti cettha saṃsedajayonikāpi paripuṇṇāyatanabhāvena opapātikasaṅgahaṃ katvā vuttāti daṭṭhabbā. Padhānāya vā yoniyā sabbaparipuṇṇāyatanayoniṃ dassetuṃ ‘‘opapātikāna’’nti vuttaṃ. Evaṃ saṅgahanidassanavaseneva hi dhammahadayavibhaṅgepi (vibha. 1009) ‘‘opapātikānaṃ petāna’’ntiādinā opapātikaggahaṇameva kataṃ, na saṃsedajaggahaṇanti. Ekacittakkhaṇe chahāyatanehi phassassa pavatti natthi, na cekassa akusalaphassassa chaṭṭhāyatanavajjaṃ āyatanaṃ samānakkhaṇe pavattamānaṃ paccayabhūtaṃ atthi, ārammaṇapaccayo cettha pavattako na hotīti na gayhati, tasmā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti na sakkā vattunti dassanatthaṃ ‘‘yasmā paneso’’tiādimāha.
ਪੁਰਿਮਯੋਨਿਦ੍વਯੇ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ ਕਲਲਾਦਿਕਾਲੇ ਨ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ‘‘ਸਦਾ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਪਚ੍ਛਿਮਯੋਨਿਦ੍વਯੇ ਪਨ ਯੇਸਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਦਾ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ। ਇਤੋਤਿ ਇਮਸ੍ਮਾ ਚਤੁਕ੍ਕਤੋ, ਨਯਤੋ વਾ, ਯੋ વਿਸੇਸੋ।
Purimayonidvaye sambhavantampi kesañci saḷāyatanaṃ kalalādikāle na sambhavatīti ‘‘sadā asambhavato’’ti āha. Pacchimayonidvaye pana yesaṃ sambhavati, tesaṃ sadā sambhavatīti. Itoti imasmā catukkato, nayato vā, yo viseso.
ਪਚ੍ਚਯਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paccayacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਹੇਤੁਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ
2. Hetucatukkavaṇṇanā
੨੪੪. ਜਾਤਿਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤੇ ਏવ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਭਾવਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਾਭਾવਤੋ ਭવੇ ਉਪਾਦਾਨਹੇਤੁਕਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਂ, ਅਭਾવਤੋ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਜਾਤਿਆਦੀਸੁ ਭવਹੇਤੁਕਾਦਿਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਪਨ ਯਾવ વਤ੍ਥੁ, ਤਾવ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਪવਤ੍ਤਨਕਮ੍ਪਿ, ਏવਂ ਉਪਾਦਾਨਂ ਭવਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ, ਭવੋ ਚ ਜਾਤਿਯਾ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਯਾ। ਅਥ ਨ ਸਿਯਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਮਸ੍ਸ, ਨਾਮਞ੍ਚ ਅਤਕ੍ਖਣਿਕਸਮ੍ਭવਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਸਿਯਾਤਿ ਇਧ વਿਯ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਹੇਤੁਕਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਾવ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਤਾવ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭੋ, ਜਾਤਿਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤੇ ਏવ ਭવਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਚ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ। ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਪਨ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭવੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਭવਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਹੇਤੁਆਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਭવਸ੍ਸ ਉਪਾਦਾਨਂ ਨ ਨਿਯਮੇਨ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ, ਭવੋ ਪਨ ਜਾਤਿਯਾ, ਜਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਨੇવ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਾਭਾવਤੋ ਅਭਾવਤੋ ਚ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਭવਾਦੀਸੁ ਹੇਤੁਕਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ।
244. Jātikkhaṇamatte eva abhāvatoti tato uddhaṃ bhāvatoti attho. Avigatapaccayaniyamābhāvato bhave upādānahetukaggahaṇaṃ na kataṃ, abhāvato avigatapaccayassa jātiādīsu bhavahetukādiggahaṇaṃ na katanti yojetabbaṃ. Yathā pana yāva vatthu, tāva anupalabbhamānassa viññāṇassa vatthu avigatapaccayo hoti viññāṇato uddhaṃ pavattanakampi, evaṃ upādānaṃ bhavasaṅgahitānaṃ jātiādīnaṃ, bhavo ca jātiyā avigatapaccayo siyā. Atha na siyā, saṅkhārakkhandhe jātiādīnaṃ saṅgahitattā viññāṇaṃ nāmassa, nāmañca atakkhaṇikasambhavā chaṭṭhāyatanassa avigatapaccayo na siyāti idha viya tatthāpi hetukaggahaṇaṃ na kattabbaṃ siyā, tasmā yāva upādānaṃ, tāva jātiādīnaṃ anupalabbho, jātikkhaṇamatte eva bhavassa abhāvo ca kāraṇanti na sakkā kātuṃ. Saṅkhatalakkhaṇānaṃ pana jātiādīnaṃ asabhāvadhammānaṃ bhavena saṅgahitattā asabhāvadhammassa ca paramatthato bhavantarassa abhāvato hetuādipaccayā na santīti bhavassa upādānaṃ na niyamena avigatapaccayo, bhavo pana jātiyā, jāti jarāmaraṇassa neva avigatapaccayoti avigatapaccayaniyamābhāvato abhāvato ca avigatapaccayassa bhavādīsu hetukaggahaṇaṃ na katanti yuttaṃ.
ਨਨੁ ਏવਂ ‘‘ਨਾਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕਂ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਂ ਨਾਮਹੇਤੁਕ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਨਾਮਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਚ ਅਤ੍ਥਿ ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾਤਿ? ਨ, ਤੇਸਂ ਨਾਮੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਨਮਨਕਿਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਨਾਮਂ, ਤਞ੍ਚ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਭੂਤਾ ਏવ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ ‘‘ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁਕਗ੍ਗਹਣਂ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਇਧ ਪਨ ਭવਤੀਤਿ ਭવੋ, ਨ ਚ ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਨ ਭવਨ੍ਤਿ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸਮ੍ਭવਤੀ’’ਤਿ ਯੋਜਨਤੋ , ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਰਣਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇ વਿਯ ਭવਨਤੋ ਭવੇ ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ ਨਿਯਮਾਭਾવਾਭਾવੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਹੇਤੁਕਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਨ੍ਤਿ।
Nanu evaṃ ‘‘nāmaṃ viññāṇahetukaṃ chaṭṭhāyatanaṃ nāmahetuka’’nti vacanaṃ na vattabbaṃ. Na hi nāmasaṅgahitānaṃ jātiādīnaṃ avigatapaccayo aññassa avigatapaccayabhāvo ca atthi asabhāvadhammattāti? Na, tesaṃ nāmena asaṅgahitattā. Namanakiccaparicchinnañhi nāmaṃ, tañca kiccaṃ sabhāvadhammānameva hotīti sabhāvadhammabhūtā eva tayo khandhā ‘‘nāma’’nti vuttā, tasmā tattha hetukaggahaṇaṃ yuttaṃ, idha pana bhavatīti bhavo, na ca jātiādīni na bhavanti ‘‘bhavapaccayā jāti sambhavati, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sambhavatī’’ti yojanato , tasmā saṅkharaṇato saṅkhāre viya bhavanato bhave jātiādīni saṅgahitānīti niyamābhāvābhāvehi yathāvuttehi hetukaggahaṇaṃ na katanti.
ਕੇਚਿ ਪਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਰੇવਤਤ੍ਥੇਰਮਤਂ વਦਤਿ। ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਹਿ ਇਧ ਭવੋਤਿ ਆਗਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਪਾਦਾਨਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੪੯)।
Keci panātiādinā revatattheramataṃ vadati. Arūpakkhandhā hi idha bhavoti āgatā. Vuttañhi ‘‘tattha katamo upādānapaccayā bhavo, ṭhapetvā upādānaṃ vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti (vibha. 249).
‘‘વਤ੍ਤਬ੍ਬਪਦੇਸਾਭਾવਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਤਿਪਿ ਪਨ ਪਦੇਸੇ ਉਪਾਦਾਨਂ વਿਯ ਸਭਾવਾਨਿ ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਠਪੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਭਾવਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਏવ ਠਪਨਂ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਜਾਯਮਾਨਾਨਂ ਪਨ ਜਾਤਿ, ਜਾਤਾਨਞ੍ਚ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੨੫) વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਪਨ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਨਾਮਂ? ਠਪੇਤ੍વਾ ਫਸ੍ਸਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੫੯), ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਨਾਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਨਾਮਂ? વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਾਮਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਰੂਪਂ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਭੂਤਾ ਯਞ੍ਚ ਰੂਪਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਮਨੋਧਾਤੁ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ વਤ੍ਤਤਿ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੬੧) ਚ ਯਂ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਤਬ੍ਬਪਦੇਸੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ, ਏવਂ ਯੋ ਭવੋ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਠਪੇਤਬ੍ਬਗਹੇਤਬ੍ਬવਿਸੇਸੇ ਸਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਪਦੇਸੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ।
‘‘Vattabbapadesābhāvato’’ti vuttaṃ, satipi pana padese upādānaṃ viya sabhāvāni jātiādīni na hontīti ṭhapetabbassa bhāvantarassa abhāvato eva ṭhapanaṃ na kātabbanti yuttaṃ. Jāyamānānaṃ pana jāti, jātānañca jarāmaraṇanti ‘‘bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti (vibha. 225) vuttaṃ. Yathā pana ‘‘nāmapaccayā phassoti tattha katamaṃ nāmaṃ? Ṭhapetvā phassaṃ vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho. Idaṃ vuccati nāma’’nti (vibha. 259), ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatananti atthi nāmaṃ atthi rūpaṃ. Tattha katamaṃ nāmaṃ? Vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho. Idaṃ vuccati nāmaṃ. Tattha katamaṃ rūpaṃ? Cattāro mahābhūtā yañca rūpaṃ nissāya manodhātu manoviññāṇadhātu vattati, idaṃ vuccati rūpa’’nti (vibha. 261) ca yaṃ nāmarūpañca phassassa saḷāyatanassa paccayo, tassa vattabbapadeso niddiṭṭho, evaṃ yo bhavo jātiyā paccayo, tassapi ṭhapetabbagahetabbavisese sati na sakkā vattabbapadeso natthīti vattunti.
ਹੇਤੁਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Hetucatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.
੪. ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ
4. Aññamaññacatukkavaṇṇanā
੨੪੬. ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤ੍ਤਾ ਭવੇਨ ਉਪਾਦਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭવੋ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਨਾਮਂ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭੂਤਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਞ੍ਚ ਸਪ੍ਪਦੇਸਮੇવ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ਪਨ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਂ, ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੧੫੦-੧੫੪) ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਾਮਂ ਗਹਿਤਂ, ਏવਂ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਧਾਪਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਭવਸ੍ਸ ਗਹਣਂ ਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਾਭਾવੋ વਿਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਾਭਾવੋ ਭવੇ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
246. Nippadesattā bhavena upādānaṃ saṅgahitanti paccayuppannassa upādānassa visuṃ ṭhitassa abhāvā ‘‘bhavapaccayāpi upādāna’’nti na sakkā vattunti dassetuṃ ‘‘yasmā pana bhavonippadeso’’tiādimāha. Evaṃ sati ‘‘nāmapaccayāpi viññāṇa’’nti na vattabbaṃ siyā, nāmaṃ pana paccayuppannabhūtaṃ paccayabhūtañca sappadesameva gahitanti adhippāyo. Yathā pana ‘‘nāmapaccayā chaṭṭhāyatanaṃ, nāmapaccayā phasso’’tiādīsu (vibha. 150-154) paccayuppannaṃ ṭhapetvā nāmaṃ gahitaṃ, evaṃ ‘‘bhavapaccayāpi upādāna’’nti idhāpi paccayuppannaṃ ṭhapetvā bhavassa gahaṇaṃ na na sakkā kātuṃ, tasmā upādānassa avigatapaccayaniyamābhāvo viya aññamaññapaccayaniyamābhāvo bhave pubbe vuttanayena atthīti ‘‘bhavapaccayāpi upādāna’’nti na vuttanti veditabbaṃ.
ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਪਚ੍ਚਯੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਸਿਯਾ। ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ વਤ੍ਥੁ ਅਕੁਸਲવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਪੁਰੇਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੁਪਚਯਾਦੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪਨ ਹੋਤੀਤਿ।
Aññamaññapaccayoti cettha sampayuttavippayuttaatthipaccayo adhippeto siyā. ‘‘Nāmarūpapaccayāpi viññāṇa’’nti hi vuttaṃ, na ca vatthu akusalaviññāṇassa aññamaññapaccayo hoti, purejātavippayutto pana hotīti. Tathā ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayāpi nāmarūpa’’nti vuttaṃ, na ca chaṭṭhāyatanaṃ cakkhāyatanupacayādīnaṃ cittasamuṭṭhānarūpassa ca aññamaññapaccayo hoti, pacchājātavippayutto pana hotīti.
ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Aññamaññacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਮੂਲਕਨਯਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ
Saṅkhārādimūlakanayamātikāvaṇṇanā
੨੪੭. ‘‘ਅਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ વਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਭવਮੂਲਕਨਯੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਾਦਿਮੂਲਕਾ ਚ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਂ। ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਬ੍ਬੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ ਨਾਮਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਸਿਯਾ – ਨਾਮવਿਸੇਸਾਨਂ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਾਦਿਮੂਲਕਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਦੇવ ਪਨ ਨਾਮਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਦੇવ ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਸੇਸੋ ਕੋਚਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਪੁਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਭવਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਇਧ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਂਉ, ਨ ਜਾਤਿਆਦੀਨੀਤਿ ਅਪੁਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਯਥਾ ਪਨ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਭવਨવਸੇਨ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਸਭਾવਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਭવ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਨ ਸੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਤੇਨ ਭવਮੂਲਕਨਯੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
247. ‘‘Apubbassa aññassa avijjāpaccayassa vattabbassa abhāvato bhavamūlakanayo na vutto’’ti vuttaṃ, evaṃ sati ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayā avijjā’’tiādikā chaṭṭhāyatanādimūlakā ca na vattabbā siyuṃ. ‘‘Nāmapaccayā avijjā’’ti ettha hi avijjāpaccayā sabbe cattāro khandhā nāmanti vuttāti. Tatthāyaṃ adhippāyo siyā – nāmavisesānaṃ chaṭṭhāyatanādīnaṃ avijjāya paccayabhāvo vattabboti chaṭṭhāyatanādimūlakā vuttā. Yadeva pana nāmaṃ avijjāya paccayo, tadeva bhavapaccayā avijjāti etthāpi vucceyya, na vattabbaviseso koci, tasmā apubbābhāvato na vuttoti. Bhavaggahaṇena ca idha avijjāya paccayabhūtā sabhāvadhammā gaṇheyyaṃu, na jātiādīnīti apubbābhāvato na vuttoti daṭṭhabbo. ‘‘Avijjāpaccayā avijjātipivuttaṃ siyā’’ti vuttaṃ, yathā pana ‘‘nāmapaccayā phasso’’ti vutte ‘‘phassapaccayā phasso’’ti vuttaṃ na hoti paccayuppannaṃ ṭhapetvā paccayassa gahaṇato, evamidhāpi na siyā, tasmā bhavanavasena sabhāvadhammāsabhāvadhammesu sāmaññena pavatto bhava-saddoti na so avijjāya paccayoti sakkā vattuṃ. Tena bhavamūlakanayo na vuttoti veditabbo.
‘‘ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਯ ਭવੇਕਦੇਸੇ વਿਸੁਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ ਭવ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਚਯਸੋਧਨਤ੍ਥਂ ਆਦਿਤੋ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਨਿਰવਸੇਸਬੋਧਕੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਨਾਮ-ਸਦ੍ਦੋ। ਏવਂਸਭਾવਾ ਹਿ ਏਤਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਇਮਿਨਾવਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਇਮਿਨਾવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਭવਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤ੍ਤਾ ਭવਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯવਾਰੇ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਜਾਯਮਾਨਾਨਂ ਪਨ ਜਾਤਿ, ਨ ਜਾਤਿਯਾ ਜਾਯਮਾਨਾ, ਜੀਯਮਾਨਮੀਯਮਾਨਞ੍ਚ ਜਰਾਮਰਣਂ, ਨ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਜੀਯਮਾਨਮੀਯਮਾਨਾਤਿ ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਏવ ਤਮ੍ਮੂਲਕਾ ਨਯਾ ਨ ਗਹਿਤਾ, ਪਚ੍ਛੇਦੋਪਿ ਪਨ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
‘‘Upādānapaccayā bhavo’’ti ettha viya bhavekadese visuṃ pubbe aggahite bhava-saddo paccayasodhanatthaṃ ādito vuccamāno niravasesabodhako hoti, na nāma-saddo. Evaṃsabhāvā hi etā niruttiyoti imināvā adhippāyena ‘‘avijjāpaccayā avijjātipi vuttaṃ siyā’’ti āhāti daṭṭhabbaṃ, imināva adhippāyena ‘‘bhavassa nippadesattā bhavapaccayāpi upādānanti na vutta’’nti ayamattho aññamaññapaccayavāre vuttoti daṭṭhabbo. Tattha pacchinnattāti etena jātijarāmaraṇānaṃ avijjāya paccayabhāvo anuññāto viya hoti. Jāyamānānaṃ pana jāti, na jātiyā jāyamānā, jīyamānamīyamānañca jarāmaraṇaṃ, na jarāmaraṇassa jīyamānamīyamānāti jātiādīni ekacittakkhaṇe na avijjāya paccayo honti, tasmā asambhavato eva tammūlakā nayā na gahitā, pacchedopi pana atthīti ‘‘tattha pacchinnattā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘apicā’’tiādimāha.
ਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਅਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Akusalaniddesavaṇṇanā
੨੪੮-੨੪੯. ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨਨੁ ਨਾਯਂ ਦੋਸੋ। ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਞ੍ਹਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ, ਤਞ੍ਚ ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ, ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਨ ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨਾਮੇ વਿਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਭਾવਾ ਚ ਉਪਾਦਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਭવਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਗਹਿਤਾਤਿ ਅਯਂ ਦੋਸੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਉਪਾਦਾਨਟ੍ਠਾਨੇ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਏਕਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ, ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ વਿਯ ‘‘ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਸੁਂ ਨ વਿਭਤ੍ਤੋ। ਸਤਿਪਿ વਾ ਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸਪਿ ਗਹਣੇ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
248-249. Upādānassa upādānapaccayattaṃ āpajjeyyāti nanu nāyaṃ doso. Kāmupādānañhi diṭṭhupādānassa, tañca itarassa paccayo hotīti? Saccaṃ, kāmupādānassa pana taṇhāgahaṇena gahitattā nāme viya visesapaccayattābhāvā ca upādānaggahaṇena taṇhāpaccayā bhavassa ca paccayabhūtā diṭṭhi eva gahitāti ayaṃ doso vuttoti daṭṭhabbo. Yasmā ca upādānaṭṭhāne paccayuppannaṃ paccayo ca ekameva, tasmā ‘‘nāmapaccayā phasso, nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti etesaṃ niddesesu viya ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti etassa niddese paccayo visuṃ na vibhatto. Satipi vā bhavassa paccayabhāvena kāmupādānassapi gahaṇe ‘‘ṭhapetvā upādāna’’nti avuccamāne kāmupādānaṃ kāmupādānassa, diṭṭhi ca diṭṭhiyā paccayoti āpajjeyyāti paccayapaccayuppannatānivāraṇatthaṃ ‘‘ṭhapetvā upādāna’’nti vuttanti dasseti.
੨੫੨. ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਿਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਜਨਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੁਪਚਯਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤਦਜਨਕਮ੍ਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਾਸਮ੍ਪਿ ਹੀਤਿ ਉਤੁਆਹਾਰਜਸਨ੍ਤਤੀਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
252. Cakkhāyatanādiupatthambhakassa cittasamuṭṭhānarūpassa janakaṃ viññāṇaṃ cakkhāyatanupacayādīnaṃ paccayoti vuttaṃ tadajanakampīti adhippāyena ‘‘yassa cittasamuṭṭhānarūpassā’’tiādimāha. Tāsampi hīti utuāhārajasantatīnampi hi upatthambhakasamuṭṭhāpanapacchājātapaccayavasena viññāṇaṃ paccayo hoti evāti attho.
੨੫੪. ਯਥਾਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ ਮਹਾਭੂਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋ, વਤ੍ਥੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਛਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪੁਰੇਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋ, ਨਾਮਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋ, ਛਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਏਸਾ ਯਥਾਨੁਰੂਪਤਾ।
254. Yathānurūpanti mahābhūtasaṅkhātaṃ pañcannaṃ sahajātādipaccayo, vatthusaṅkhātaṃ chaṭṭhassa purejātādipaccayo, nāmaṃ pañcannaṃ pacchājātādipaccayo, chaṭṭhassa sahajātādipaccayoti esā yathānurūpatā.
੨੬੪. ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨਾਮਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
264. Yassāti yassa paccayuppannassa nāmassa viññāṇassa sampayuttapaccayabhāvo hotīti yojetabbaṃ.
੨੭੨. ‘‘ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਫਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਨ વਚਨੇ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਥਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
272. ‘‘Phassapaccayāpi nāma’’nti phassapaccayabhāvena vattabbasseva nāmassa attano paccayuppannena pavatti dassitāti ‘‘ṭhapetvā phassa’’nti puna vacane koci attho atthīti na vuttanti dassento ‘‘tathāpī’’tiādimāha.
੨੮੦. ਯਸ੍ਮਾ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹੀਨਮੇવਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਬਲવਕਿਲੇਸੇਨ ਪਨ ਪਦਪੂਰਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਭਾવੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤੇਸੁ વੁਤ੍ਤੋ ਏવਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਤਤਿਯਚਿਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ’’ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਮੇવ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ। ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡਾਦੀਸੁ।
280. Yasmā adhimokkhopi natthi, tasmā upādānaṭṭhānaṃ parihīnamevāti sambandho. Balavakilesena pana padapūraṇassa kāraṇaṃ taṇhāya abhāvo domanassasahagatesu vutto evāti tassa tena sambandho yojetabbo. Sabbatthāti tatiyacittādīsu ‘‘taṇhāpaccayā adhimokkho’’tiādimhi vissajjanameva visesaṃ dassetvā pāḷi saṃkhittā. Heṭṭhāti cittuppādakaṇḍādīsu.
ਅਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Akusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Kusalābyākataniddesavaṇṇanā
੨੯੨. ਪਸਾਦੋਤਿ ਸਦ੍ਧਾ।
292. Pasādoti saddhā.
੩੦੬. ‘‘ਅਲੋਭੋ ਨਿਦਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਯਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪) ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਾਨਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਦਾਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤੇਸੁ વਿਪਾਕੇਸੁ ਅਲੋਭਾਦਿਸਹਗਤਕਮ੍ਮਪਟਿਬਿਮ੍ਬਭੂਤਾ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਅਲੋਭਾਦਯੋਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣੇਸੁ વਿਯ ਨਿਦਾਨਰਹਿਤਤਾ ਸੋਤਪਤਿਤਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਕਿਰਿਯਧਮ੍ਮਾ ਕਿਰਿਯਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਨਿਦਾਨਰਹਿਤਾਇਚ੍ਚੇવ ਪਰਿਹੀਨਾવਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
306. ‘‘Alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādivacanato (a. ni. 3.34) sabyāpārāni kusalamūlāni saṅkhārānaṃ nidānāni honti, na kammavegakkhittesu vipākesu alobhādisahagatakammapaṭibimbabhūtā viya pavattamānā alobhādayoti pañcaviññāṇesu viya nidānarahitatā sotapatitatāti daṭṭhabbā. Kiriyadhammā kiriyamattattā kammanidānarahitāicceva parihīnāvijjāṭṭhānā veditabbā.
ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥવਾਰਾ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਏવਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੁਪਚਯਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ? ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਦੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਸ੍ਸ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਸਮ੍ਭવਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਨ વਸੇਨ ਤਦਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਸਹਜਾਤਨਾਮਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਪੁਰੇਜਾਤਭੂਤਚਕ੍ਖਾਦਿਰੂਪਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਞ੍ਚ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥવਾਰਾ ਨ ਨ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ।
Tatiyacatutthavārā asambhavato evāti kasmā vuttaṃ, kiṃ cakkhuviññāṇādīni cakkhāyatanupacayādīnaṃ pacchājātapaccayā na hontīti? Honti, tadupatthambhakassa pana cittasamuṭṭhānassa asamuṭṭhāpanaṃ sandhāya ‘‘asambhavato’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Sahajātapacchājātaviññāṇassa pana vasena tadāpi viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, pacchājātasahajātanāmassa sahajātapurejātabhūtacakkhādirūpassa ca vasena nāmarūpapaccayā saḷāyatanañca labbhatīti tatiyacatutthavārā na na sambhavantīti.
ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kusalābyākataniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā
੩੩੪. ਸਮ੍ਮੋਹવਸੇਨਾਤਿ ਕੁਸਲਫਲੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤਾਯ ਸਭਯੇ ਸਾਦੁਰਸવਿਸਰੁਕ੍ਖਬੀਜਸਦਿਸੇ ਤਂਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਕੁਸਲੇ ਚ ਅਨਾਦੀਨવਦਸ੍ਸਿਤਾવਸੇਨ। ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤ੍ਥਂ ਭਾવਨਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਭਾવਨਾ, ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਭੂਤਾ વਾ ਭਾવਨਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਭਾવਨਾ।
334. Sammohavasenāti kusalaphale aniccāditāya sabhaye sādurasavisarukkhabījasadise taṃnibbattakakusale ca anādīnavadassitāvasena. Samatikkamatthaṃ bhāvanā samatikkamabhāvanā, tadaṅgavikkhambhanavasena samatikkamabhūtā vā bhāvanā samatikkamabhāvanā.
ਤਥਾ ਇਧ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਏવ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅવਿਗਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ ਅવਿਗਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੁਕਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜਨਾ ਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ ਅવਿਗਤਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਨਿਪਿ ਨ ਇਧ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਹਿ ਯਥਾਲਾਭਯੋਜਨਾਯ ਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ।
Tathā idha na labbhantīti avijjāya eva saṅkhārānaṃ avigatādipaccayattābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, viññāṇādīnaṃ pana saṅkhārādayo avigatādipaccayā hontīti avijjāpaccayā saṅkhāro, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ saṅkhārahetukantiādinā yojanā na na sakkā kātunti avigatacatukkādīnipi na idha labbhanti. Viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ viññāṇasampayuttaṃ nāmantiādinā hi yathālābhayojanāya nayo dassitoti.
ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਕੁਸਲਮੂਲਕવਿਪਾਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā
੩੪੩. ‘‘ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਂ ਕੁਸਲਮੂਲਂ ਅਕੁਸਲਮੂਲਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਨ ਹੋਤਿ, ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਯ ਪਨ ਚੇਤਨਾਯ ਸਂਸਟ੍ਠਂ ਕਮ੍ਮਂ વਿਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਏਕੀਭਾવਮਿવ ਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲੇਹਿ વਿਨਾ ਕਮ੍ਮਂ વਿਪਾਕਂ ਨ ਜਨੇਤੀਤਿ ਤਾਨਿ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਏવਂ ਕਮ੍ਮੇਨ ਏਕੀਭੂਤਾਨਿ ਸਂਸਟ੍ਠਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਜਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤੇਸਂ ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਸਾਤਿ ਏਸ ਕੁਸਲਮੂਲਪਚ੍ਚਯੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਪਚ੍ਚਯੋ ਚਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
343. ‘‘Nānākkhaṇikakammapaccayepana vattabbameva natthī’’ti vuttaṃ, kiṃ kusalamūlaṃ akusalamūlañca kammapaccayo hotīti? Na hoti, kammapaccayabhūtāya pana cetanāya saṃsaṭṭhaṃ kammaṃ viya paccayo hoti. Tena ekībhāvamiva gatattāti evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yathā kusalākusalamūlehi vinā kammaṃ vipākaṃ na janetīti tāni vipākassa pariyāyena upanissayoti vuttāni, evaṃ kammena ekībhūtāni saṃsaṭṭhāni hutvā kammajānaṃ paccayā hontīti pariyāyena tesaṃ kammapaccayatā vuttā. Esāti esa kusalamūlapaccayo akusalamūlapaccayo cāti yojetabbaṃ.
ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਨਂ વਿਯ ਕਿਰਿਯਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕਾਨਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਮਨਸਿਕਾਰੋਪਿ ਜવਨવੀਥਿਪਟਿਪਾਦਕਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਿ વਿਯ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਂ ਭવਙ੍ਗਾવਟ੍ਟਨਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਪਹੀਨਾવਿਜ੍ਜਾਨਞ੍ਚ ਕਿਰਿਯਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨੇવੁਪ੍ਪਾਦਿਕਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਨ ਹੋਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩), ‘‘વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮੋ ਨੇવવਿਪਾਕਨવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੩.੧੦੩) ਚ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਕਿਰਿਯਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਨ ਉਦ੍ਧਟਾਤਿ। ਅਪਿਚ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕੋ ਕੁਸਲਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲਕੋ વਿਪਾਕਨਯੋ, ਕਿਰਿਯਾਨਂ ਪਨ ਨੇવ ਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ, ਨ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਣਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਤਂਮੂਲਕੋ ਕਿਰਿਯਾਨਯੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Kusalākusalavipākānaṃ viya kiriyānaṃ uppādakāni avijjākusalākusalamūlāni ca na hontīti āha ‘‘upanissayataṃ na labhantī’’ti. Manasikāropi javanavīthipaṭipādakamattattā kusalākusalāni viya avijjaṃ upanissayaṃ na karoti, avijjūpanissayānaṃ pana pavattiatthaṃ bhavaṅgāvaṭṭanamattaṃ hoti, pahīnāvijjānañca kiriyānaṃ avijjā nevuppādikā, ārammaṇamattameva pana hoti. Evañca katvā ‘‘kusalo dhammo abyākatassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.423), ‘‘vipākadhammadhammo nevavipākanavipākadhammadhammassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.103) ca evamādīsu kiriyānaṃ akusalā upanissayapaccayabhāvena na uddhaṭāti. Apica ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti etassa vasena avijjāmūlako kusalanayo vutto, ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti etassa vasena kusalākusalamūlako vipākanayo, kiriyānaṃ pana neva saṅkhāraggahaṇena, na ca viññāṇaggahaṇena gahaṇaṃ gacchatīti taṃmūlako kiriyānayo na labbhatīti na vuttoti daṭṭhabbo.
ਅਨੇਕਭੇਦਤੋਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਮੂਲਪਦਾਨਂ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕਾਨਂ ਕਿਰਿਯਨ੍ਤੇ ਪਠਮਨਯੇ ਸਹਜਾਤਾਦਿਅਨੇਕਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ ਨવਾਦਿਮੂਲਪਦਾਨਂ ਨਯਾਨਂ વਸੇਨ, ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨਾਤਿ વਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਪਨ વਿਪਾਕੇ ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਸੁ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ વਿਪਾਕੇ ਚਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮੇਸੁ ਹਿ ਨਯੇਸੁ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਨੇਕਭੇਦਤੋ ਏਕਧਾવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ ਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇ ਕੁਸਲੇ ਅਨੇਕਭੇਦਤੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਥ ਖੋ ‘‘ਏਕਧਾવਾ’’ਤਿ। ਏਕਧਾવਾਤਿ ਚ ਮੂਲਪਦੇਕਪਚ੍ਚਯਤਾવਸੇਨ, ਏਕਸ੍ਸੇવ વਾ ਨਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਏਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸੇવ વਸੇਨਾਤਿ વਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭੇਦੇਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਭੇਦੇ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਜਾਤਿਆਦਿਪਚ੍ਚਯਭੇਦੇ, ਤਂਤਂਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸਮਯਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਨਂ વਾ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਕ੍ਖਣਿਕਾવਿਜ੍ਜਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭੇਦੇ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਕਮੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ। ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੇ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਪਰਿਯਾਪੁਣਨਤਦਤ੍ਥਸવਨਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥਚਿਨ੍ਤਨਾਨਿ ‘‘ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਙ੍ਖਤਂ…ਪੇ॰… ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਭਾવਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਚ ਕਮੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਕਮ-ਗ੍ਗਹਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਜਨਕਤੋ ਕਮਤੋ। ਅਞ੍ਞਂ ਕਰਣੀਯਤਰਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਦਾਯਤ੍ਤਾ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਕਿਰਿਯਾਤਿ।
Anekabhedatoti avijjādīnaṃ mūlapadānaṃ ekacittakkhaṇikānaṃ kiriyante paṭhamanaye sahajātādianekapaccayabhāvena gahitattā tesaṃ paccayānaṃ vasena navādimūlapadānaṃ nayānaṃ vasena, anekappakārato catunnaṃ catukkānaṃ vasenāti vā adhippāyo. Kusalākusalānaṃ pana vipāke cāti ettha kusalākusalesu kusalākusalānaṃ vipāke cāti vattabbaṃ. Purimapacchimesu hi nayesu yathā paccayākāro vutto, taṃdassanatthaṃ ‘‘anekabhedato ekadhāvā’’ti vuttaṃ, na ca pacchimanaye kusale anekabhedato paccayākāro vutto, atha kho ‘‘ekadhāvā’’ti. Ekadhāvāti ca mūlapadekapaccayatāvasena, ekasseva vā nayassa vasena ekappakārenāti attho, paṭhamacatukkasseva vasenāti vā adhippāyo. Dhammapaccayabhedeti avijjādīnaṃ dhammānaṃ paccayabhāvabhede jarāmaraṇādīnaṃ dhammānaṃ jātiādipaccayabhede, taṃtaṃcittuppādasamayaparicchinnānaṃ vā phassādīnaṃ dhammānaṃ ekakkhaṇikāvijjādipaccayabhede. Pariyattiādīnaṃ kamo pariyatti…pe… paṭipattikkamo. Paccayākāre hi pāḷipariyāpuṇanatadatthasavanapāḷiatthacintanāni ‘‘jarāmaraṇaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ…pe… nirodhadhamma’’ntiādinā bhāvanāpaṭipatti ca kamena kātabbāti kama-ggahaṇaṃ karoti. Tatoti ñāṇappabhedajanakato kamato. Aññaṃ karaṇīyataraṃ natthi. Tadāyattā hi dukkhantakiriyāti.
ਕੁਸਲਮੂਲਕવਿਪਾਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭiccasamuppādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੬. ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੋ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ੬. ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੋ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo