Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ੬. ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੋ

    6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ

    1. Suttantabhājanīyaṃ

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Uddesavāravaṇṇanā

    ੨੨੫. ‘‘વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕਂ ਕਿਂ ਲਕ੍ਖਣਂ? ਹੇਤੁਲਕ੍ਖਣਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ਤਂਹੇਤੁਕੋ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹਿ ਮੋਗ੍ਗਲਿਪੁਤ੍ਤਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਨੋ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ। ਤਿવਿਧੋ ਹਿ ਹੇਤੁ ਞਾਪਕੋ, ਕਾਰਕੋ, ਸਮ੍ਪਾਪਕੋਤਿ। ਤੇਸੁ ਞਾਪਕਹੇਤੁ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਮਹਾਥੇਰੇਨ ‘‘ਕਿਂ વਾਦੀ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪੁਟ੍ਠੇਨ ‘‘વਿਭਜ੍ਜવਾਦੀ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਤਦਾ વੁਤ੍ਤવਚਨੇਨ ਞਾਯਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਨੋ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਕਿਂ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਨੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਹਞ੍ਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, વਿਨਯਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਮਿ ਰਾਗਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਨੋ ਚ ਖੋ ਯਂ ਤ੍વਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦੇਸੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਾਰਾ॰ ੫-੯) વੇਰਞ੍ਜਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਭਗવਤਾ વੇਨਯਿਕਾਦਿਭਾવੋ વਿਭਜ੍ਜ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਂ ਅਨੁવਦਨ੍ਤਾ ਸਾવਕਾਪਿ ਤਥਾ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇ ਹਿ વੇਨਯਿਕਾਦਿਭਾવਂ વਿਭਜ੍ਜ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਚੀવਰਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਾਨਿਪਿ ਹਿ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾਸੇવਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ વਿਭਜ੍ਜ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਪਰਿਸਾ વਿਭਜ੍ਜવਾਦਿਮਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਯਥਾ ਤਂ ਓਤਿਣ੍ਣੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਆਚਰਿਯੇ ਅਨਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਕਸਮਯਾવੋਕ੍ਕਮਾਦਿ ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਤਦੋਤਾਰੋ। ‘‘ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਤ੍ਥਿ ਅਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾ, ਯਾਯ ਨਿવੁਤਾ ਖੀਣਾਸવਾਪਿ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਏਕਚ੍ਚਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁਪਿ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਨਿਕਾਯਨ੍ਤਰਿਯਾ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਂ વਦਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਉਪਲਕ੍ਖਣਞ੍ਹੇਤਂ ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨਪਿ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਾ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ, ਅਚੇਤਸਿਕਂ ਸੀਲਂ, ਅવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੂਪਭਾવਂ ਦੁਸ੍ਸਿਲ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਪਰਸਮਯਾਯੂਹਨਂ ਪਰਸਮਯੇ ਬ੍ਯਾਪਾਰਾਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਸਕਸਮਯੇਨ વਿਰੁਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਦੀਪਨੇਨ ਸਿਯਾ, ਪਰਸਮਯੇ વਾਦਾਰੋਪਨੇਨ વਾ । ਤੇਸੁ ਪੁਰਿਮਂ ‘‘ਆਚਰਿਯੇ ਅਨਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪਨੀਤਨ੍ਤਿ ਇਤਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਪਰਸਮਯਂ…ਪੇ॰… ਅਨਾਯੂਹਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਅਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਉਪਚਯਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਨ੍ਤਿ। ਆਯੂਹਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਉਪਚਯਤ੍ਥੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਕੇਚਿવਾਦੋ ਨ ਸਾਰਤੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    225. ‘‘Vuttattā’’ti idaṃ nissakkaṃ kiṃ lakkhaṇaṃ? Hetulakkhaṇaṃ. Yadi evaṃ taṃhetuko vibhajjavādibhāvo āpajjati. Na hi moggaliputtatissattherena vuttattā buddhasāvakā vibhajjavādino ahesunti? Nayidamevaṃ. Tividho hi hetu ñāpako, kārako, sampāpakoti. Tesu ñāpakahetu idhādhippeto, tasmā tena mahātherena ‘‘kiṃ vādī, bhante, sammāsambuddho’’ti puṭṭhena ‘‘vibhajjavādī, mahārājā’’ti tadā vuttavacanena ñāyati ‘‘sammāsambuddhasāvakā vibhajjavādino’’ti imamatthaṃ dasseti kiṃ…pe… vuttattā…pe… vibhajjavādino’’ti. ‘‘Ahañhi, brāhmaṇa, vinayāya dhammaṃ desemi rāgassā’’tiādiṃ vatvā ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’tiādinā (pārā. 5-9) verañjabrāhmaṇassa bhagavatā venayikādibhāvo vibhajja vuttoti taṃ anuvadantā sāvakāpi tathā vadantīti āha ‘‘te hi venayikādibhāvaṃ vibhajja vadantī’’ti. Cīvarādīnanti ādi-saddena somanassādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tānipi hi sevitabbāsevitabbabhāvena vibhajja vuttāni. Vibhajjavādiparisā vibhajjavādimaṇḍalanti etasmiṃ atthe yathā taṃ otiṇṇo nāma hoti, taṃdassanatthaṃ ‘‘ācariye anabbhācikkhantenā’’tiādi vuttaṃ. Sakasamayāvokkamādi hi paramatthato tadotāro. ‘‘Asaṃkiliṭṭhāpi avijjā atthi amaggavajjhā, yāya nivutā khīṇāsavāpi nāmagottādīsu ekaccaṃ na jānanti, sā kusalacittuppādesupi pavattatī’’ti nikāyantariyā. Taṃ sandhāyāha ‘‘avijjā puññāneñjābhisaṅkhārānaṃ hetupaccayo hotītiādiṃ vadanto’’ti. Upalakkhaṇañhetaṃ sahajātakoṭiyā. Ādi-saddena akusalacittenapi ñāṇaṃ uppajjati, yā saṃkiliṭṭhā paññāti, acetasikaṃ sīlaṃ, aviññattisaṅkhātaṃ rūpabhāvaṃ dussilyanti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Parasamayāyūhanaṃ parasamaye byāpārāpattiyā. Yo tattha sakasamayena viruddho attho, tassa vā dīpanena siyā, parasamaye vādāropanena vā . Tesu purimaṃ ‘‘ācariye anabbhācikkhantenā’’ti iminā apanītanti itaraṃ dasseti ‘‘parasamayaṃ…pe… anāyūhantenā’’ti. Asampiṇḍentenāti upacayatthaṃ sandhāya vadanti. Āyūhana-saddo pana upacayattho na hotīti kecivādo na sārato gahetabbo.

    ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਯਥਾવਿਨਯਂ ਅવਟ੍ਠਾਨੇਨ। ਸਾવਜ੍ਜਸ੍ਸ ਅਨવਜ੍ਜਤਾਦੀਪਨਾਦਿਨਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਨਾਸੇਨ੍ਤੋ, ਆਲੋਲ਼ੇਨ੍ਤੋ વਾ ਧਮ੍ਮਤਂ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਂ વਿਲੋਮੇਤਿ વਿਪਰੀਤਤੋ ਦਹਤਿ। ਮਹਾਪਦੇਸੇਤਿ ਮਹਾਅਪਦੇਸੇ, ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਮਹਨ੍ਤੇ ਮਹਨ੍ਤੇ ਅਪਦਿਸਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਮਹਾਕਾਰਣਾਨਿ। ਮਹਾਪਦੇਸੇਤਿ વਾ ਮਹਾਓਕਾਸੇ, ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਅਪਦਿਸੀਯਤੀਤਿ ਅਪਦੇਸੋ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਪਦੇਸੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਪਦੇਸੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਚਾਯਂ ਮਹਾਪਦੇਸੋ ‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਮੇਤਂ ਭਗવਤੋ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕੇਨਚਿ ਆਭਤਸ੍ਸ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਅਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ વਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨੇ ਕਾਰਣਂ। ਕਿਂ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਭਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤੋਤਰਣਾਦਿ ਏવ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ? ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਸਮ੍ਪਦਾਯੋ ਭਗવਾ, ਸਾવਕਾ ਚ। ਤੇਸੁ ਸਾવਕਾ ਸਙ੍ਘਗਣਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਤਿવਿਧਾ। ਏવਂ ‘‘ਅਮੁਮ੍ਹਾ ਮਯਾ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਭੇਦੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਮੇਤਂ ਭਗવਤੋ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਨੇਤ੍ਤਿਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾਪਦੇਸੋ ਸਙ੍ਘਾਪਦੇਸੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਤ੍ਥੇਰਾਪਦੇਸੋ ਏਕਤ੍ਥੇਰਾਪਦੇਸੋ’’ਤਿ।

    Tabbipariyāyenāti yathāvinayaṃ avaṭṭhānena. Sāvajjassa anavajjatādīpanādinā kammantaraṃ bhindanto vināsento, āloḷento vā dhammataṃ dhammasabhāvaṃ vilometi viparītato dahati. Mahāpadeseti mahāapadese, buddhādayo mahante mahante apadisitvā vuttāni mahākāraṇāni. Mahāpadeseti vā mahāokāse, mahantāni dhammassa patiṭṭhānaṭṭhānānīti vuttaṃ hoti. Tatrāyaṃ vacanattho – apadisīyatīti apadeso, buddho apadeso etassāti buddhāpadeso. Esa nayo sesesupi. Atthato cāyaṃ mahāpadeso ‘‘sammukhā metaṃ bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa ‘‘dhammo’’ti vā ‘‘adhammo’’ti vā vinicchayane kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva. Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti? Dhammassa dve sampadāyo bhagavā, sāvakā ca. Tesu sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā. Evaṃ ‘‘amumhā mayā ayaṃ dhammo paṭiggahito’’ti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro. Tenāha ‘‘sammukhā metaṃ bhagavato suta’’ntiādi. Nettiyampi vuttaṃ ‘‘buddhāpadeso saṅghāpadeso sambahulattherāpadeso ekattherāpadeso’’ti.

    ਸੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਆਚਰਿਯવਾਦਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿਮਹਾਪਦੇਸੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਆਰੁਲ਼੍ਹਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ ਅਤ੍ਥਸੂਚਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ ਏવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਪਦੇਸਾ ਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਂ। ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥਗਾਹਣੇਨ ਧਮ੍ਮਤਾਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਆਚਰਿਯવਾਦੋ। ਨਯਗ੍ਗਾਹੇਨ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਭਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੁਤ੍ਤਆਚਰਿਯવਾਦਅਤ੍ਤਨੋਮਤੀਨਮ੍ਪਿ ਕੇਨਚਿ ਆਭਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਧਮ੍ਮਾਦਿਭਾવવਿਨਿਚ੍ਛਯਨੇ ਕਾਰਣਭਾવਸਭਾવਤੋ ਮਹਾਪਦੇਸਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤੋ, ਅવਿਲੋਮੇਨ੍ਤੋ ਚ। ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਤਿਧਾવਤਿ। ਏਕਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ ਏਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਪੁਨ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੋ વਾ ਅਪਰੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ ਨਾਮ ਯਥਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਪਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ। ਅਥ વਾ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪੁਨ ਫਲਭਾવੇਨ વਚਨਂ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪੁਨਰਾવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਂ ਯਥਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਭવਚਕ੍ਕਂ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚੇવ વਿਪਾਕੋ ਚ। ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕવਸੇਨ ਤਿવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੁવਿਧਤਿવਿਧਾਦਿવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਂ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪੁਨਰਾવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Suttasuttānulomaācariyavādaattanomatimahāpadeseti ettha tisso saṅgītiyo āruḷhāni tīṇi piṭakāni atthasūcanādiatthena suttaṃ. Yathāvuttassa suttassa anulomato yathāvuttā eva cattāro mahāpadesā suttānulomaṃ. Pāḷiyā atthagāhaṇena dhammatāyaṃ patiṭṭhāpanato aṭṭhakathā ācariyavādo. Nayaggāhena anubuddhiyā attano paṭibhānaṃ attanomati. Ettha ca suttaācariyavādaattanomatīnampi kenaci ābhatassa dhammādhammādibhāvavinicchayane kāraṇabhāvasabhāvato mahāpadesatā vuttāti veditabbā. Santiṭṭhati appaṭibāhanto, avilomento ca. Tabbipariyāyena atidhāvati. Ekassa padassa ekena pakārena atthaṃ vatvā tasseva puna pakārantarena atthaṃ vadanto vā aparehi pariyāyehi niddisati nāma yathā ‘‘avijjā dukkhasaccassa yāthāvasarasalakkhaṇaṃ paṭivijjhituṃ na detī’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘ayaṃ avijjā dukkhādīsu aññāṇa’’nti vuttāpi ‘‘dukkhasaccassa ekadeso hotī’’tiādivacanaṃ. Atha vā hetubhāvena vuttassa atthassa puna phalabhāvena vacanaṃ tamevatthaṃ punarāvattetvā niddisanaṃ yathā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vatvā puna ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti vacanaṃ. Atha vā ‘‘sabbametaṃ bhavacakkaṃ kammañceva vipāko ca. Kilesakammavipākavasena tividha’’nti ca ādinā vuttassevatthassa duvidhatividhādivibhāgadassanaṃ tamevatthaṃ punarāvattetvā niddisananti evamettha attho veditabbo.

    ਸਤ੍ਤવੋਹਾਰੋਤਿ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ। ਯੇ ਹਿ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮੂਹਭੂਤੇ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਉਪਾਦਾਯ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾਨਾਞ੍ਞਥਾਅਚ੍ਚਨ੍ਤਾਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਯਾਥਾવਤੋ ਸਙ੍ਗਹਣਂ, ਬੋਧਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਤਾਯਂ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਂ ਪਤਿ ਹੇਤੁਆਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰੋ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Sattavohāroti ‘‘satto’’ti samaññā. Ye hi dhamme samūhabhūte santānavasena vattamāne upādāya sattapaññatti, tassā tato aññathānāññathāaccantābhāvasaṅkhāte ante anupagamma yāthāvato saṅgahaṇaṃ, bodhanañca dhammatāyaṃ akusalassa dukkaraṃ durabhisambhavanti. Avijjādikassa paccayadhammassa saṅkhārādipaccayuppannadhammaṃ pati hetuādinā paccayena paccayabhāvo paccayākāro, paṭiccasamuppādoti attho.

    વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਆਚਰਿਯੇ ਅਨਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਣ੍ਣਨਾਯ ਪਨ ਗਰੁਤਰਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਂ વਦਤਿ।

    Vuttanayenāti ‘‘ācariye anabbhācikkhantenā’’tiādinā vuttanayena. Kāmañcettha sabbāpi atthavaṇṇanā imināva nayena kātabbā, paṭiccasamuppādavaṇṇanāya pana garutarabhāvaṃ dassento evaṃ vadati.

    ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤੇਪਿਟਕਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ। ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਨ੍ਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਾਲ਼ਿਂ।

    Pāḷidhammanti tepiṭakabuddhavacanaṃ. Paṭiccasamuppādanti paṭiccasamuppādapāḷiṃ.

    ਅਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਯਥਾਯਂ ਹਿਤਾવਹੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਕਤ੍વਾ। ਅਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਕਂ ਕਤ੍વਾ। ਸੁਤਚਿਨ੍ਤਾਮਯਾਦਿਂ ਞਾਣવਿਸੇਸਂ। ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਾਦਿਨਾ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯવਿਸੇਸਂ।

    Atthaṃ katvāti hitaṃ katvā. Yathāyaṃ hitāvaho hoti, evaṃ katvā. Aṭṭhiṃ katvāti vā attānaṃ atthikaṃ katvā. Sutacintāmayādiṃ ñāṇavisesaṃ. Tadaṅgavikkhambhanādinā kilesakkhayavisesaṃ.

    ਭવਾਦੀਸੁ ਆਦੀਨવਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤੋ, ਬਲવੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤੋ, ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਚ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ। વਿਪਾਕવਟ੍ਟਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭੂਤਮ੍ਪਿ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਣ੍ਹਾਪਿ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾਦੀਨવੇ ਏવ વਿਸਯੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਮੂਲਾਦਿਦਸ੍ਸਨਸਾਮਞ੍ਞਞ੍ਚਾਤਿ વਲ੍ਲਿਯਾ ਮੂਲਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਤਂਦਸ੍ਸਨਸਾਮਞ੍ਞਞ੍ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤੇਪਿ ਦੇਸਨਾਕਾਲੇ ਦੇਸਨਾਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਬੋਧੇਤਬ੍ਬਤਾવਸੇਨ ਏਕਦੇਸਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ।

    Bhavādīsu ādīnavappaṭicchādanato, balavūpanissayato, kammassa visesahetubhāvato ca vaṭṭassa mūlakāraṇaṃ avijjā. Vipākavaṭṭanimittassa kammavaṭṭassa kāraṇabhūtampi kilesavaṭṭaṃ avijjāmūlakanti dassanatthaṃ avijjā ādito vuttā. Taṇhāpi hi avijjāya paṭicchāditādīnave eva visaye assādānupassino pavattati, na aññathā. Mūlādidassanasāmaññañcāti valliyā mūlamajjhapariyosānassa dassanena paṭiccasamuppādassa taṃdassanasāmaññañca yojetabbaṃ, samantacakkhunā sabbassa diṭṭhattepi desanākāle desanāñāṇacakkhunā bodhetabbatāvasena ekadesadassanassa adhippetattā.

    ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾਯ ਮਾਨਸਹਿਤਾਯ વਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਾਯ ‘‘ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ ਅਭਿવਦਤੋ। ‘‘ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਤੋ’’ਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ‘‘ਅਭਿવਦਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਤੋ ਬਲવਤਰਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾਯ ਮਾਨਸਹਿਤਾਯ વਾ। ‘‘ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਮਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾਯ, ਕੇવਲਾਯ વਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ। ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਂ। ਕਥਂ ਪਨ ਨਨ੍ਦਿવਚਨੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਨ੍ਦਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਿਤਾਤਦવਿਪ੍ਪਯੋਗਤਾਹੀਤਿ ਨਨ੍ਦਿਭਾવੇਨ ਸਭਾવਤੋ ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਂ, ਤਾਯ ਨਨ੍ਦਿਯਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਅવਿਨਾਭਾવੇਨ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਨ੍ਦਨਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾਪਿ ਨਨ੍ਦਿਭਾવਮਾਹ।

    Diṭṭhisahitāya mānasahitāya vā taṇhāya ‘‘aha’’nti, itarāya ‘‘mama’’nti abhivadato. ‘‘Abhinandanato’’ti hi iminā sappītikāya taṇhāya pavatti dassitā. ‘‘Abhivadato’’ti iminā tato balavatarāya diṭṭhisahitāya mānasahitāya vā. ‘‘Ajjhosāya tiṭṭhato’’ti iminā pana tatopi balavatamāya diṭṭhisahitāya, kevalāya vā taṇhāya pavatti dassitā. Gilitvā pariniṭṭhāpetvā ṭhānañhi ajjhosānaṃ. Tappaccayanti taṇhāpaccayaṃ. Kathaṃ pana nandivacanena catubbidhampi upādānaṃ vuttanti āha ‘‘nanditā’’tiādi. Tattha nanditātadavippayogatāhīti nandibhāvena sabhāvato taṇhupādānaṃ, tāya nandiyā taṇhāya avippayogena avinābhāvena diṭṭhupādānaṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Diṭṭhābhinandanabhāvenā’’ti iminā diṭṭhiyāpi nandibhāvamāha.

    ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪવਤ੍ਤਿਫਸ੍ਸਾਦਯੋਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਫਸ੍ਸਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ। ‘‘વਿਪਾਕવਟ੍ਟਭੂਤੇ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਪવਤ੍ਤવਿਸੇਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਟ੍ਟੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਾਤਿ વਟ੍ਟਤ੍ਤਯੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ। ਇਤਰੇਤਿ ਅਕਮ੍ਮਜਾ। ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਆਹਾਰਚਤੁਕ੍ਕੇ। વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਨ੍ਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਨਿਦਾਨੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤੋ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਨਿਦਾਨਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।

    Paṭisandhipavattiphassādayoti paṭisandhiyaṃ pavatte ca uppannaphassamanosañcetanāviññāṇāni. ‘‘Vipākavaṭṭabhūte’’ti ca idaṃ pavattavisesanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vaṭṭūpatthambhakāti vaṭṭattayūpanissayā. Itareti akammajā. Tasminti yathāvutte āhāracatukke. Vattuṃ vaṭṭantīti taṇhānidānūpanissayato ‘‘taṇhānidānā’’ti vattuṃ yujjanti.

    ਯਥਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯવਜ੍ਜਿਤਮਜ੍ਝਿਮਪਟਿਪਦਾਭਾવਤੋ ‘‘ਞਾਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਞਾਯੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੋਯੇવ વਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿવੇਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਚ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੂਪਚਾਰવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਅਰਿਯਭਾવਕਰਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ। ਪਕਤਿਆਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕਥਾਯਂ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવ। ਅਕਾਰਣਂ ‘‘ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਕਾਪਿਲਾਦਯੋ। ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਰਣਂ ਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਅਞ੍ਞੇ ਬਾਲਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ। ਇਤਰਾਸਨ੍ਤਿ ਮਜ੍ਝਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਦੇਸਨਾਦੀਨਂ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ। ਤਦਤ੍ਥਤਾਸਮ੍ਭવੇਪੀਤਿ ਯਥਾਸਕੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਤਾਸਮ੍ਭવੇਪਿ। ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਸਬ੍ਭਾવਤੋਤਿ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਰਸਬ੍ਭਾવਤੋ। વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੫) ‘‘ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਕਾਰਣਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਆਹਾਰਨਿਦਾਨવવਤ੍ਥਾਪਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਯਾવ ਅਤੀਤਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅਤਿਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਤੀਤਦ੍ਧਤੋ ਪਭੁਤਿ ਹੇਤੁਫਲਪਟਿਪਾਟਿਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਅਨਾਗਤਦ੍ਧਹੇਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਅਨਾਗਤਦ੍ਧਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਤੀਣਿ ਪਯੋਜਨਾਨਿ।

    Yathā ariyamaggo antadvayavajjitamajjhimapaṭipadābhāvato ‘‘ñāyo’’ti vuccati, evaṃ paṭiccasamuppādopīti āha ‘‘ñāyoti maggo, soyeva vā paṭiccasamuppādo’’ti. Attano paṭivedhāya saṃvattati asammohapaṭivedhena paṭivijjhitabbattā. Saṃvattatīti ca nimittassa kattūpacāravasenetaṃ vuttaṃ yathā ‘‘ariyabhāvakarāni saccāni ariyasaccānī’’ti. Pakatiādayo heṭṭhā saccavibhaṅge hetuvippaṭipattikathāyaṃ dassitā eva. Akāraṇaṃ ‘‘kāraṇa’’nti gaṇhanti yathā kāpilādayo. Na kiñci kāraṇaṃ bujjhanti yathā taṃ aññe bālaputhujjanā. Itarāsanti majjhato paṭṭhāya yāva pariyosānā desanādīnaṃ tissannaṃ. Tadatthatāsambhavepīti yathāsakehi kāraṇehi pavattidassanatthatāsambhavepi. Atthantarasabbhāvatoti payojanantarasabbhāvato. Vuttāni hi aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 225) ‘‘jarāmaraṇādikassa dukkhassa attanā adhigatakāraṇasandassanatthaṃ. Āhāranidānavavatthāpanānusārena yāva atītaṃ addhānaṃ atiharitvā puna atītaddhato pabhuti hetuphalapaṭipāṭisandassanatthaṃ. Anāgataddhahetusamuṭṭhānato pabhuti anāgataddhasandassanattha’’nti tissannaṃ yathākkamaṃ tīṇi payojanāni.

    ਤਂਤਂਫਲਪਟਿવੇਧੋਤਿ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਤਂਤਂਫਲਾવਗਮੋ। ਅਨੁવਿਲੋਕਯਤੋਤਿ ਪੁਰਿਮੇ વਿਕਪ੍ਪੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁવਿਲੋਕਨਂ, ਦੁਤਿਯੇ ਦੇਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਹਾਰਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਭવਸ੍ਸ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ, ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਸੇਸਾਹਾਰਾਨਂ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਹਾਰਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਦ੍ਧਾ’’ਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਯਾવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਆਹਾਰਤਣ੍ਹਾਦਯੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਆਹਾਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਦ੍ਧਯੋਜਨਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨਾਗਤવਿਪਾਕવਟ੍ਟਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਆਹਾਰਾ વਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਅਨਾਗਤੋ ਅਦ੍ਧਾ’’ਤਿ। ਪਭਾવੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਯਤਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਾ। ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਫਲਭੂਤੇ ਆਹਾਰੇ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਂਨਿਦਾਨਂ ਤਣ੍ਹਂ ਤਸ੍ਸਾ ਨਿਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਫਲਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਕਾਰਣਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਚ ਦਸ੍ਸਨਂ ਤਥਾਬੁਜ੍ਝਨਕਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਲੋਮਤੋ, ਧਮ੍ਮਸਭਾવਾવਿਲੋਮਨਤੋ ਚ ਯੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਯਦਿ ਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਅਤੀਤੋ ਅਦ੍ਧਾ, ਤਣ੍ਹਾਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਸਙ੍ਖਾਰਾવਿਜ੍ਜਾ ਗਹਿਤਾਤਿ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਤੇ ਗਹਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾવਿਜ੍ਜਾ ਤਤੋਪਿ ਅਤੀਤਤਰੋ ਅਦ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤੋ ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਅਨਾਦਿਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤੀਤਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤੀਤਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅਤੀਤਤਰਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Taṃtaṃphalapaṭivedhoti jātiādīnaṃ jarāmaraṇāditaṃtaṃphalāvagamo. Anuvilokayatoti purime vikappe vipassanānimittaṃ anuvilokanaṃ, dutiye desanānimittaṃ. Kāmupādānabhūtā taṇhā manosañcetanāhārasaṅkhātassa bhavassa, taṃsampayuttānaṃ, tannimittānañca sesāhārānaṃ visesapaccayo hotīti āha ‘‘āhārataṇhādayo paccuppannaddhā’’ti. Ādi-saddena yāva viññāṇaṃ gahetabbaṃ. Āhārataṇhādayoti ettha paccuppannakammavaṭṭapariyāpanne āhāre gahetvā addhayojanaṃ katvā anāgatavipākavaṭṭapariyāpanne gahetvā yojetuṃ vuttaṃ ‘‘āhārā vā taṇhāya pabhāvetabbā anāgato addhā’’ti. Pabhāvetabbāti āyatiṃ uppādetabbā. Yujjatīti phalabhūte āhāre paccuppanne paccakkhato dassetvā ‘‘taṃnidānaṃ taṇhaṃ tassā nidāna’’ntiādinā phalaparamparāya kāraṇaparamparāya ca dassanaṃ tathābujjhanakānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayānulomato, dhammasabhāvāvilomanato ca yuttiyā saṅgayhati. Yadi taṇhādayo atīto addhā, taṇhāggahaṇeneva saṅkhārāvijjā gahitāti kimatthaṃ puna te gahitāti āha ‘‘saṅkhārāvijjā tatopi atītataro addhā vutto saṃsārassa anādibhāvadassanattha’’nti. Atītanti vā atītatāsāmaññena atītatarampi saṅgahitaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਆਹਾਰਕਾਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવੂਪਪਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਾ। ਇਤਿ વਚਨਤੋਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤવਚਨਸਬ੍ਭਾવਤੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰੋ ਤਾવ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੁ, ਇਤਰੇ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਆਹਾਰਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਦਿਕਾਲੇ, ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਗਧਿਤਸ੍ਸ ਭੋਜਨਾਦਿਕਾਲੇ। ਤੇਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਾਯੂਹਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਆਹਾਰਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਪੁਰਿਮੋਯੇવਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਆਹਾਰਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਦ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥੋ। ਅਤੀਤੇਤਿ ਅਤੀਤੇ ਅਦ੍ਧਨਿ। ਤਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਅਤੀਤਦ੍ਧਤੋ ਪਰਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਨਾਗਤੇ ਚ ਅਦ੍ਧਨਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤਾਨਂ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੇਤੁਨ੍ਤਿ ਏਤਰਹਿ વਤ੍ਤਮਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਕਂ ਆਹਾਰਾਦੀਨਂ ਹੇਤੁਂ।

    Punabbhavābhinibbattiāhārakāti punabbhavūpapattipaccayā. Iti vacanatoti evaṃ vuttavacanasabbhāvato. Viññāṇāhāro tāva punabbhavābhinibbattiyā hetu, itare pana kathanti āha ‘‘taṃsampayuttattā…pe… kabaḷīkārāhārassā’’ti. Tassa āyatiṃ punabbhavābhinibbattiāhārakā cattāro āhārāti sambandho. Saddhādīnaṃ upanissayatā pariccāgādikāle, rāgādīnaṃ gadhitassa bhojanādikāle. Tena yathākkamaṃ kusalākusalakammaviññāṇāyūhanaṃ dassitaṃ. Tasmāti yasmā āyatiṃ punabbhavābhinibbattiāhārakā cattāro āhārā gayhanti, tasmā. Purimoyevatthoti ‘‘āhārataṇhādayo paccuppannaddhā’’tiādinā vuttaattho. Atīteti atīte addhani. Tato paranti tato atītaddhato paraṃ paccuppanne anāgate ca addhani ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’ntiādinā. Paccakkhānanti paccuppannabhavapariyāpannatāya paccakkhabhūtānaṃ. Paccuppannaṃ hetunti etarahi vattamānaṃ taṇhādikaṃ āhārādīnaṃ hetuṃ.

    ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਰਤਿ ‘‘ਆਸવਸਮੁਦਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੩)। વਟ੍ਟਹੇਤੁਨੋਤਿ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਹੇਤੁਨੋ, ਸਕਲવਟ੍ਟਹੇਤੁਨੋ વਾ। ਅਕੁਸਲਞ੍ਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿਯੇવ। ‘‘ਭવਤਣ੍ਹਾਯਪਿ ਹੇਤੁਭੂਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਸ੍ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਮਾਹ। ਏવਞ੍ਚੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਟ੍ਟਸੀਸਾਨਮ੍ਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਦਸ੍ਸਨਾਪਦੇਸੇਨ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੁਫਲਪਰਮ੍ਪਰਾવਿਚ੍ਛੇਦવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਰਿਮਾਯ ਕੋਟਿਯਾ ਅਪਞ੍ਞਾਯਨਂ વਿਭਾવੇਤਿ।

    Suttaṃāharati ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103). Vaṭṭahetunoti vipākavaṭṭahetuno, sakalavaṭṭahetuno vā. Akusalañhi kammaṃ kammavaṭṭassa kilesavaṭṭassa ca paccayo hotiyeva. ‘‘Bhavataṇhāyapi hetubhūtā’’ti iminā kilesavaṭṭassāpi avijjāya paccayabhāvamāha. Evañcetaṃ, bhikkhave, vuccatī’’tiādinā vaṭṭasīsānampi avijjātaṇhānaṃ sappaccayatādassanāpadesena sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ hetuphalaparamparāvicchedavuttiyā purimāya koṭiyā apaññāyanaṃ vibhāveti.

    ਅવਿਜ੍ਜਂ ਤਣ੍ਹਾ ਅਨੁવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਤਣ੍ਹਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਬਲવਭਾવਮਾਹ। ਅવਿਜ੍ਜਾਭਿਭੂਤਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਤਿਪਿ ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਤਸ੍ਸਿਤੇ ਏਕਨ੍ਤਾਨਤ੍ਥਸਞ੍ਞਿਤਂ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਦੁਕ੍ਖਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਣ੍ਹਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨੁવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸੁਖੇ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਤੋ ਤਣ੍ਹਾਯ ਬਲવਭਾવਮਾਹ। ਯਦਿਪਿ ਸਾવਜ੍ਜਸੁਖਾਨੁਭવੇ ਬਲવਤੀਯੇવ ਅવਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਆਦੀਨવਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤੀ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਤਣ੍ਹਾ ਪਨ ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰਤਾਯ ਸਤ੍ਤੇ વਿਪੁਲਾਨਤ੍ਥਸਞ੍ਹਿਤੇ ਅਨਰਿਯੇ ਸੁਖੇ ਨਿਯੋਜੇਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤਦਨੁવਤ੍ਤਨਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    Avijjaṃ taṇhā anuvattatīti dukkhe taṇhaṃ abhibhavitvā pavattiyā tato avijjāya balavabhāvamāha. Avijjābhibhūtā hi sattā satipi taṇhāparitassite ekantānatthasaññitaṃ attakilamathānuyogadukkhamanuyuñjanti. Taṇhaṃ avijjā anuvattatīti sukhe avijjaṃ abhibhavitvā pavattiyā tato taṇhāya balavabhāvamāha. Yadipi sāvajjasukhānubhave balavatīyeva avijjā vijjamānaādīnavaṃ paṭicchādentī tiṭṭhati, taṇhā pana tatopi balavataratāya satte vipulānatthasañhite anariye sukhe niyojetīti avijjāya tadanuvattanaṃ vuttaṃ.

    ਆਯਤਨਛਕ੍ਕਂ વਾ ਕਾਯੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਚਕ੍ਖਾਦਿਨਿਸ੍ਸਯੇ ਸੇਸਧਮ੍ਮੇਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤੇ, ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧੇ ਚ ਸਸਨ੍ਤਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਧਮ੍ਮੇ। ਚਕ੍ਖਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਏવ ਕਤ੍વਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਿਤੇ ਕਤ੍વਾ। ਚਕ੍ਖਾਦਿਕਾਯਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਧਮ੍ਮਸਮੂਹਂ ਪਰੇਸਂ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਂ। ਫਸ੍ਸੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਫੁਸਨ੍ਤੇਨ વਿਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਸੁਖવੇਦਨਿਯੇਨ, ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਿਯੇਨ ਚ ਫਸ੍ਸੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ। ਫਸ੍ਸੇ ਹਿ ਤਥਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ ਫੁਟ੍ਠੋਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤੀਤਿ।

    Āyatanachakkaṃ vā kāyoti sambandho. Cakkhādinissaye sesadhammeti cakkhādinissayabhūte, tappaṭibaddhe ca sasantānapariyāpanne dhamme. Cakkhādinissite eva katvāti cakkhādiggahaṇeneva gahite katvā. Cakkhādikāyanti cakkhādidhammasamūhaṃ paresaṃ pañcakkhandhaṃ. Phassena phuṭṭhoti ārammaṇaṃ phusantena viya uppannena sukhavedaniyena, dukkhavedaniyena ca phassena phuṭṭho. Phasse hi tathā uppanne taṃsamaṅgīpuggalo phuṭṭhoti vohāro hotīti.

    ਯਥਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਾਨਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਏવਂ વੇਦਨਾਯਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਾਨਂ વੇਦਨਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। ਅਤੀਤਦ੍ਧਾવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੋਤਿ ਅਤੀਤਦ੍ਧਭੂਤਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੋ। ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਕਾਯੂਪਗੋਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਕਾਯਸਦ੍ਦੇਨ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੋ ਗਹਿਤੋ। ਤਦੁਪਗਤਾ ਉਪਪਜ੍ਜਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਂ। ਉਭਯਮੂਲੋਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਮੂਲੋ।

    Yathā saḷāyatanāni phassassa visesapaccayo, evaṃ vedanāyapīti dassento ‘‘saḷāyatanānaṃ vedanāya visesapaccayabhāva’’nti āha. Tannissitanti saḷāyatananissitaṃ. Atītaddhāvijjātaṇhāmūlakoti atītaddhabhūtaavijjātaṇhāmūlako. Kāyassa bhedā kāyūpagoti ubhayatthāpi kāyasaddena upādinnakkhandhapañcako gahito. Tadupagatā upapajjanaṃ paṭisandhiggahaṇaṃ. Ubhayamūloti avijjātaṇhāmūlo.

    ਅਨਭਿਸਮਯਭੂਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਭਿਸਮਯਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਤਿ।

    Anabhisamayabhūtattāti abhisamayassa paṭipakkhabhūtattā. Avijjāyāti avijjāya sati.

    ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਸਙ੍ਖਾਰਤ੍ਤੇਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਧਾਨਤਾਯ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਾ ਗੋਬਲੀਬਦ੍ਦਞਾਯੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਸਙ੍ਖਾਰਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਤਰੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਰਣੁਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਤਾਦ੍વਯਂ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ‘‘ਇਧ વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਤਿਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਸਙ੍ਖਾਰਭਾવੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮੇવ ਪਧਾਨਭਾવਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਤਿ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਤਦੇਕਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਸਦ੍ਦੇਨ ਆਗਤਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਇਧ વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਪਧਾਨਾਤਿ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਾ, ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਤੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾਤਿ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਦੁવਿਧਤਾ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨਮ੍ਪਿ ਪਧਾਨਭਾવਜੋਤਨਤ੍ਥਂ વਿਸੁਂ ਗਯ੍ਹਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਾ’’ਤਿ।

    Gahaṇanti gahetabbataṃ. Tasmāti yasmā sati saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārattepi avijjāpaccayā saṅkhārā padhānatāya visuṃ vuttā gobalībaddañāyena, tasmā. Tattha vuttampīti saṅkhārasaddena āgatasaṅkhāresu vuttampi abhisaṅkharaṇakasaṅkhāraṃ vajjetvā aggahetvā itare saṅkhārā yojetabbā. Evañhi atthassa uddharaṇuddharitabbatādvayaṃ asaṅkarato dassitaṃ hoti. ‘‘Idha vaṇṇetabbabhāvenā’’ti iminā avijjāpaccayā saṅkhārānaṃ satipi saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārabhāve yathāvuttameva padhānabhāvaṃ ulliṅgeti. ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti tadekadeso vuttoti sambandho. Imasmiṃ atthavikappe saṅgaṇhanavasena saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārehi saṅgahitāpi avijjāpaccayā saṅkhārā idha vaṇṇetabbabhāvena padhānāti visuṃ gahitā, purimasmiṃ te vajjetvāti ayaṃ viseso. Tenāha ‘‘vaṇṇetabbasabbasaṅgahaṇavasena duvidhatā vuttā’’ti. Sāmaññato saṅgayhamānampi padhānabhāvajotanatthaṃ visuṃ gayhati yathā taṃ ‘‘puññañāṇasambhārā’’ti.

    ਯੇਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ‘‘વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਆਯੂਹਨਂ, ਕਿਂ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ? ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾਮਾਨੇ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ…ਪੇ॰… ਆਯੂਹਨਰਸਾ’’ਤਿ। ਚੇਤਨਾਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਰਾਸਿਕਰਣਂ, ਆਯੂਹਨਨ੍ਤਿ ਚ ਰਾਸਿਭੂਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਤਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸੇવ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਨੀ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਯਤਨਂ, ਘਟਨਨ੍ਤਿ ਚ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਿਕਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਮੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Yena kusalākusaladhammā ‘‘vipākadhammā’’ti vuccanti, taṃ āyūhanaṃ, kiṃ pana tanti? Anupacchinnataṇhāvijjāmāne santāne sabyāpāratā. Tenāha ‘‘paṭisandhi…pe… āyūhanarasā’’ti. Cetanāpadhānattā pana tassa cetanākiccaṃ katvā vuttaṃ. Rāsikaraṇaṃ, āyūhananti ca rāsibhūtassa rūpārūpasaṅkhātassa phalassa nibbattanato vuttaṃ. ‘‘Anārammaṇatā abyākatatā’’ti idaṃ abyākatasseva anārammaṇattā abyākatasambandhinī anārammaṇatāti katvā vuttaṃ. Āyatanaṃ, ghaṭananti ca taṃtaṃdvārikadhammappavattanameva daṭṭhabbaṃ.

    ਅਨਨੁਬੋਧਾਦਯੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਗਤਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਸਣ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅવਿਗ੍ਗਹਤ੍ਤਾ।

    Ananubodhādayo avijjāpadaniddese āgatā. Avijjāpadasambandhena diṭṭhivippayuttāti itthiliṅganiddeso. Asaṇṭhānattāti aviggahattā.

    ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਭਾવਾਤਿ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸੋਕਾਦੀਨਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਅਙ੍ਗਬਹੁਤ੍ਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗਾਨਂ ਬਹੁਭਾવੇ ਆਪਨ੍ਨੇ। ਦ੍વਾਦਸੇવਾਤਿ ਕਥਂ ਦ੍વਾਦਸੇવ, ਨਨੁ ਸੋਕਾਦਯੋਪਿ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਭੂਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਪਨ ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਰਭਾવੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਫਲੇਨਾਤਿ ਫਲਭੂਤੇਨ ਜਰਾਮਰਣਙ੍ਗਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਸੋਕਾਦਿਨਾ। ਮੂਲਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਇਮਾਯ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾਯ ਮੂਲਭੂਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਙ੍ਗਂ ਸੋਚਨਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਮੋਹਾਪਤ੍ਤਿਕਥਨੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤੇ ਸੋਕਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ ਭવਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਜਰਾਮਰਣਂ ਕਾਰਣਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਜਰਾਮਰਣਕਾਰਣਾ , ਸੋਕਾਦਯੋ, ਤਬ੍ਭਾવੋ ਜਰਾਮਰਣਕਾਰਣਤਾ। ਜਰਾਮਰਣਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਜਰਾਮਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਕਾਦੀਨਂ। ਤਤੋ ਪਰਾਯਾਤਿ ਅਨਾਗਤੇ ਦੁਤਿਯਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਪਰਾਯ ਤਤਿਯਤ੍ਤਭਾવਾਦੀਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ। ਹੇਤੁਹੇਤੁਭੂਤਾਤਿ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭੂਤਾ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕਾਰਣਂ, ਤੇਸਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨, ੧੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੧; ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੦੭) ਇਮਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਅਸ੍ਸੁਤવਤਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਭਿਭવਨਦੀਪਨਿਯਾ ਤਦੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਚਨਤੋ। ‘‘ਨ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਬਾਲਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਧਕਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਨ ਚ ਜਰਾਮਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਥ ਖੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ਪੇਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏવਂ ਜਰਾਮਰਣੇਨ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਏਕਸਙ੍ਖੇਪਂ ਕਤ੍વਾ ਦ੍વਾਦਸੇવ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Sokādīnaṃsabbhāvāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti aniṭṭhāpetvā tadanantaraṃ sokādīnampi vuttānaṃ vijjamānattā tesaṃ vasena aṅgabahuttappasaṅge paṭiccasamuppādaṅgānaṃ bahubhāve āpanne. Dvādasevāti kathaṃ dvādaseva, nanu sokādayopi dhammantarabhūtā paṭiccasamuppādadesanāyaṃ vuttāti? Saccaṃ vuttā, na pana aṅgantarabhāvenāti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Tattha phalenāti phalabhūtena jarāmaraṇaṅgasaṅgahitena sokādinā. Mūlaṅgaṃ dassetunti imāya paṭiccasamuppādadesanāya mūlabhūtaṃ avijjaṅgaṃ socanādīhi sammohāpattikathanena dassetuṃ te sokādayo vuttā bhavacakkassa avicchedadassanatthaṃ. Jarāmaraṇaṃ kāraṇaṃ etesanti jarāmaraṇakāraṇā , sokādayo, tabbhāvo jarāmaraṇakāraṇatā. Jarāmaraṇaṃ nimittaṃ etassāti jarāmaraṇanimittaṃ. Taṃ tannimittānanti ettha tanti suttaṃ. Tannimittānaṃ dukkhanimittānaṃ sokādīnaṃ. Tato parāyāti anāgate dutiyattabhāvato parāya tatiyattabhāvādīsu paṭisandhiyā. Hetuhetubhūtāti kāraṇassa kāraṇabhūtā. Paṭisandhiyā hi saṅkhārā kāraṇaṃ, tesaṃ avijjā. Suttanti ‘‘assutavā puthujjano’’ti (ma. ni. 1.2, 17; saṃ. ni. 2.61; dha. sa. 1007) imaṃ suttaṃ sandhāya vadati. Avijjā sokādīnaṃ kāraṇanti dassitā assutavatāya avijjābhibhavanadīpaniyā taduppattivacanato. ‘‘Na sokādīnaṃ bālassa jarāmaraṇanimittatāmattassa sādhakaṃ sutta’’nti vuttamatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na cā’’tiādi vuttaṃ. Tena na ca jarāmaraṇanimittameva dukkhaṃ dukkhaṃ, atha kho avijjānimittampettha vuttanayena yojetabbanti dasseti. Evaṃ jarāmaraṇena sokādīnaṃ ekasaṅkhepaṃ katvā dvādaseva paṭiccasamuppādaṅgāni veditabbāni.

    ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਾ ਏવ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ, ਕਿਂ ਤਤੋ ਪਰਾ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਨੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਪ੍ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਹਿ ਕਮ੍ਮਤੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਪਰਿਯੋਸਾਨਭੂਤਾਯ ਚ ਚੁਤਿਯਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਤਦੁਪਰਮਭੂਤਂ ਜਰਾਮਰਣਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮੂਪਪਤ੍ਤਿਭવਤੋ ਜਾਤਿਯਾ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾવ ਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਨ ਪੁਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਏਕਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ। ਸਤਿ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟੇ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਤਤੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੂਪਪਤ੍ਤਿ, ਅਸਤਿ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਏਸੇવਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯੋਸਾਨਾવ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਨ ਅਮਰਣਾ ਜਰਾ ਅਤ੍ਥਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ ਪਾਕਾਨਨ੍ਤਰਭੇਦਤੋ, ਨ ਚਾਜਰਂ ਮਰਣਂ ਅਪਾਕਭੇਦਾਭਾવਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦੁਭਯਮੇਕਮਙ੍ਗਂ ਕਤਂ, ਨ ਨਾਮਰੂਪਂ વਿਯ ਉਭਯਟ੍ਠਾਨੇ ਏਕਜ੍ਝਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ વਿਯ વਾ ਆਯਤਨਭਾવੇਨ ਕਿਚ੍ਚਸਮਤਾਯ। ਯਾ ਪਨਾਯਂ ਓਸਾਨਂ ਗਤਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ, ਤਾਯ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ, ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮਾਭਾવੇ ਤਦਭਾવਤੋ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਏવ વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વਟ੍ਟਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਅਨવਟ੍ਠਾਨੇਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਜਰਾਗਹਣੇਨ ਪਰਿਪਕ੍ਕਪਰਿਪਕ੍ਕਤਰਾਦਿਕ੍ਕਮੇਨ વਤ੍ਤਮਾਨਂ ਨਾਮਰੂਪਾਦਿ, ਸੋਕਾਦਿ ਚ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਤਥਾਸ੍ਸ ਪਰਿਪਾਕਕਾਲવਤ੍ਤਿਨੀ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ। ਯਥਾਹ –

    Kasmā panettha jarāmaraṇantā eva desanā katā, kiṃ tato parā pavatti natthīti? No natthi, appahīnakilesassa hi kammato, viññāṇādipariyosānabhūtāya ca cutiyā paṭisandhipātubhāvoti pavattitaduparamabhūtaṃ jarāmaraṇaṃ punabbhavābhinibbattinimittaṃ. Taṃ pana kammūpapattibhavato jātiyā dassitattā ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti imināva pakāsitanti na puna vuccati, na tato paraṃ pavattiyā abhāvato. Ekakammanibbattassa ca santānassa jarāmaraṇaṃ pariyosānaṃ. Sati kilesavaṭṭe kammunā tato punabbhavūpapatti, asati pana tasmiṃ ‘‘esevanto dukkhassā’’ti jarāmaraṇapariyosānāva desanā katā. Yasmā pana na amaraṇā jarā atthi sabbesaṃ uppattimantānaṃ pākānantarabhedato, na cājaraṃ maraṇaṃ apākabhedābhāvā, tasmā tadubhayamekamaṅgaṃ kataṃ, na nāmarūpaṃ viya ubhayaṭṭhāne ekajjhaṃ uppattiyā, saḷāyatanaṃ viya vā āyatanabhāvena kiccasamatāya. Yā panāyaṃ osānaṃ gatā punabbhavābhinibbatti dīpitā, tāya ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’ntiādi, kilesakammābhāve tadabhāvato ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti evamādi eva vā atthato pakāsito hotīti vaṭṭattayassa anavaṭṭhānena paribbhamanaṃ dassitaṃ hoti. Atha vā jarāgahaṇena paripakkaparipakkatarādikkamena vattamānaṃ nāmarūpādi, sokādi ca gayhati, tathāssa paripākakālavattinī avijjā ca. Yathāha –

    ‘‘ਸ ਖੋ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਮਾਰੋ વੁਦ੍ਧਿਮਨ੍વਾਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕਮਨ੍વਾਯ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤੋ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤੋ ਪਰਿਚਾਰੇਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਹਿ ਰੂਪੇਹਿ…ਪੇ॰… ਕਾਯવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਹਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਹਿ…ਪੇ॰… ਰਜਨੀਯੇਹਿ। ਸੋ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਿਯਰੂਪੇ ਰੂਪੇ ਸਾਰਜ੍ਜਤਿ, ਅਪ੍ਪਿਯਰੂਪੇ ਰੂਪੇ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਨੁਪਟ੍ਠਿਤਕਾਯਸਤਿ ਚ વਿਹਰਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਚੇਤਸੋ, ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੮)।

    ‘‘Sa kho so, bhikkhave, kumāro vuddhimanvāya indriyānaṃ paripākamanvāya pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti cakkhuviññeyyehi rūpehi…pe… kāyaviññeyyehi phoṭṭhabbehi…pe… rajanīyehi. So cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe sārajjati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhantī’’tiādi (ma. ni. 1.408).

    ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸਰਾਗਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਦવਿਨਾਭਾવਿਤਾਯ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਜਾਨਨੇ ਚ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਕਾਸਿਤਾ। ਅਪਿਚ ‘‘ਪਿਯਪ੍ਪਭવਾ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਕਾਮਾਸવਭવਾਸવੇਹਿ, ‘‘ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਰੂਪਂ, ਮਮ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ…ਪੇ॰… ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੧) વਚਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠਾਸવਤੋ, ‘‘ਅਸ੍ਸੁਤવਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਸવਤੋ ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਹੇਤੁਤਾਯ ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾ ਆਸવਾ। ਤੇਸਂ ਸਯਞ੍ਚ ਜਰਾਸਭਾવਤਾਯ ਜਰਾਗਹਣੇਨ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਚ ‘‘ਆਸવਸਮੁਦਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਆਸવਨਿਮਿਤ੍ਤਾਯ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਜਰਾਗਹਣੇਨ ਗਹਣਂ। ਤਤੋ ਚ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਆવਟ੍ਟਤਿ ਭવਚਕ੍ਕਂ। ਅਪਿਚ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੇਨਪਿ ਭવਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿવੁਤਸ੍ਸ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਜਾਤਿਯਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਉਭਯਤ੍ਥ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਭવਚਕ੍ਕਂ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਰਿਬ੍ਭਮਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦੀਪਿਤੋਤਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਾਪਿ ਦੇਸਨਾ ਨ ਤਤੋ ਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਂ ਸੂਚੇਤਿ ਅਤਦਤ੍ਥਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવ ਪੁਨ વਚਨਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ ਏਕਤ੍ਰੇવ ਤਦੁਭਯਦੇਸਨਾਯ ਤਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਹੇਤੁਕਂ, ਤਂ ਤਣ੍ਹਾਹੇਤੁਕਮ੍ਪਿ। ਯਂ ਤਣ੍ਹਾਹੇਤੁਕਂ, ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਹੇਤੁਕਮ੍ਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਭવਮੂਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾવਿਰਹਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਹੇਤੁਕਂ ਕਮ੍ਮਭવਸਙ੍ਖਾਰਂ વਦਨ੍ਤੋ ਨ વਿਨਾ ਭવਤਣ੍ਹਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ਤਮੇવ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਨ ਅਨ੍ਤਰੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਭવਤਣ੍ਹਾ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ। ਤਤੋ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪવਤ੍ਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ , ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਭવਾਦਯੋ ਚ, ਤਥਾ ਤਣ੍ਹਾਹੇਤੁਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਾਮਰੂਪਾਦੀਤਿ ਏવਮੇਤੇਸਂ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Ettha hi paripakkindriyassa chasu dvāresu sarāgādiggahaṇena tadavinābhāvitāya vimuttiyā appajānane ca sokādīnaṃ paccayabhūtā avijjā pakāsitā. Apica ‘‘piyappabhavā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā’’ti vacanato kāmāsavabhavāsavehi, ‘‘tassa ‘ahaṃ rūpaṃ, mama rūpanti pariyuṭṭhaṭṭhāyino…pe… rūpavipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā’’ti (saṃ. ni. 3.1) vacanato diṭṭhāsavato, ‘‘assutavā’’tiādivacanato avijjāsavato sokādīnaṃ pavatti dīpitāti tesaṃ hetutāya taggahaṇena gahitā āsavā. Tesaṃ sayañca jarāsabhāvatāya jarāgahaṇena gayhanti, tato ca ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti vacanato āsavanimittāya ca avijjāya jarāgahaṇena gahaṇaṃ. Tato ca ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti āvaṭṭati bhavacakkaṃ. Apica ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti vatvā ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti vadantenapi bhavacakkassa anavaṭṭhānato paribbhamanaṃ dassitaṃ. Ettha hi viññāṇena avijjānivutassa punabbhavo dassito, jātiyā taṇhāya sampayuttassa, ubhayattha ubhinnaṃ anuvattamānattāti avijjātaṇhānimittaṃ bhavacakkaṃ anavaṭṭhānato paribbhamatīti ayamattho dīpitoti jarāmaraṇantāpi desanā na tato paraṃ pavattiyā abhāvaṃ sūceti atadatthattā, na ca paccayantaradassanatthameva puna vacananti sakkā viññātuṃ ekatreva tadubhayadesanāya tassa siddhattā. Tathā yaṃ kammaṃ avijjāhetukaṃ, taṃ taṇhāhetukampi. Yaṃ taṇhāhetukaṃ, taṃ avijjāhetukampi veditabbaṃ. Kasmā? Dvinnaṃ bhavamūlānaṃ aññamaññāvirahato. Yathā hi taṇhāpaccayā kāmupādānahetukaṃ kammabhavasaṅkhāraṃ vadanto na vinā bhavataṇhāya avijjā saṅkhārānaṃ paccayoti dasseti. Tathā tameva avijjāpaccayaṃ desento na antarena avijjāya bhavataṇhā kammabhavassa paccayoti. Tato ca pubbe pavattā avijjādipaccayā saṅkhārādayo , taṇhupādānādipaccayā bhavādayo ca, tathā taṇhāhetuupādānapaccayā bhavo, avijjāpaccayā saṅkhārā, bhavapaccayā jāti, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, viññāṇādipaccayānāmarūpādīti evametesaṃ aṅgānaṃ pubbāparasambandho dassito hotīti veditabbaṃ.

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Avijjāpadaniddesavaṇṇanā

    ੨੨੬. ਪਿਤਾ ਕਥੀਯਤੀਤਿ ਅਸੁਕੋ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਪਿਤਾਤਿ ਪਿਤੁਭਾવੇਨ ਕਥੀਯਤਿ। ਕਥਿਯਮਾਨੋ ਚ ਅਸਨ੍ਦੇਹਤ੍ਥਂ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਮਿਤ੍ਤਦਤ੍ਤੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਕਥੀਯਤੀਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਦੀਘੋ…ਪੇ॰… ਦਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।

    226. Pitākathīyatīti asuko asukassa pitāti pitubhāvena kathīyati. Kathiyamāno ca asandehatthaṃ aññehi mittadattehi visesetvā kathīyatīti taṃ dassento āha ‘‘dīgho…pe… datto’’ti.

    ਯਾਥਾવੋਤਿ ਅવਿਪਰੀਤੋ। ਕਿਚ੍ਚਜਾਤਿਤੋਤਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਕਿਚ੍ਚਤੋ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਤੋ ਚ।

    Yāthāvoti aviparīto. Kiccajātitoti paṭicchādanakiccato, uppajjanaṭṭhānato ca.

    ਗਹਣਕਾਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਗਹਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવવਸੇਨ। ਅਞ੍ਞਸੇਤਾਦੀਨਂ ਨਿવਤ੍ਤਕਾਨੀਤਿ ਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।

    Gahaṇakāraṇavasenāti gahaṇassa kāraṇabhāvavasena. Aññasetādīnaṃ nivattakānīti padaṃ ānetvā sambandho.

    ਛਾਦੇਨ੍ਤਿਯਾਤਿ ਛਾਦਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿਯਾ। ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਨਹੇਤੁ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Chādentiyāti chādanākārena pavattantiyā. Tathā pavattanahetu taṃsampayuttā avijjāsampayuttā dukkhārammaṇā honti.

    ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਸਭਾવਤੋ ਅਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਦੁਦ੍ਦਸਭਾવਕਰਣੀ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਾਨਂ। ਸਮਾਨੇਪਿ ਪਣੀਤਅਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾਦਿਭਾવੇ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਗ੍ਗਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tasmāti sabhāvato agambhīrattā tesaṃ duddasabhāvakaraṇī tadārammaṇatā avijjā uppajjati. Itaresanti nirodhamaggānaṃ. Samānepi paṇītaasaṃkilesikādibhāve sappaccayato appaccayassa visesaṃ dassetuṃ ‘‘maggassā’’tiādi vuttaṃ.

    ਅવਿਜ੍ਜਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Avijjāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā

    ‘‘ਸੋਧੇਤਿ ਅਪੁਞ੍ਞਫਲਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਪਾਕਦੁਕ੍ਖવਿવਿਤ੍ਤਤਂ ਆਹ, ‘‘ਦੁਕ੍ਖਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚੇਤੋਦੁਕ੍ਖવਿવਿਤ੍ਤਤਂ, ‘‘ਸਂਕਿਲੇਸਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਲੇਸਦੁਕ੍ਖવਿવਿਤ੍ਤਤਂ। ‘‘ਅਪੁਞ੍ਞਫਲਤੋ’’ਤਿ વਾ ਇਮਿਨਾ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਆਯਤਿਂ ਹਿਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸਂਕਿਲੇਸਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਹਿਤਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਸੁਖਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਂਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇਨਾਤਿ ਹਿਤਸੁਖਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨੇਨ। ਪੁਜ੍ਜਭવਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਪੁਜ੍ਜਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ।

    ‘‘Sodhetiapuññaphalato’’ti iminā puññassa vipākadukkhavivittataṃ āha, ‘‘dukkhato’’ti iminā cetodukkhavivittataṃ, ‘‘saṃkilesato’’ti iminā kilesadukkhavivittataṃ. ‘‘Apuññaphalato’’ti vā iminā puññassa āyatiṃ hitataṃ dasseti. ‘‘Dukkhasaṃkilesato’’ti iminā pavattihitataṃ pavattisukhatañca dasseti. Taṃnipphādanenāti hitasukhanibbattanena. Pujjabhavanibbattako pujjanibbattako.

    ‘‘ਏવਮਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪੁਞ੍ਞਫਲਮ੍ਪਿ ਪੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਞ੍ਞੁਪਗਨ੍ਤਿ ਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤੁਪਗ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu puññaphalampi puññanti vuccatīti āha ‘‘puññupaganti bhavasampattupaga’’nti.

    ਆਦਿਭਾવਨਾਤਿ ‘‘ਪਥવੀ ਪਥવੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਸਿਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਭਾવਨਾ। ਪਥવੀ ਪਥવੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ, ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ વਾ। ਤੇਨ ਇਤਰਕਸਿਣਾਨਂ ਗਹਣਂ। ਆਦਿਭਾવਨਾਤਿਆਦਿਭੂਤਾ ਭਾવਨਾ। ਸਾ ਹਿ ‘‘ਪਰਿਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮਣ੍ਡਲਕਰਣਂ ਕਸਿਣਮਣ੍ਡਲਕਰਣਂ।

    Ādibhāvanāti ‘‘pathavī pathavī’’tiādinā kasiṇesu pavattabhāvanā. Pathavī pathavīti vā ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā. Tena itarakasiṇānaṃ gahaṇaṃ. Ādibhāvanātiādibhūtā bhāvanā. Sā hi ‘‘parikamma’’nti vuccati. Maṇḍalakaraṇaṃ kasiṇamaṇḍalakaraṇaṃ.

    ਦਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਚਾਗવਸੇਨ। ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਦਾਨਂ ਦਿਯ੍ਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇਸੁ। ਦਾਨਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਤੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਮਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ। ਯਥਾ વਾ ਸੋ ਨਿਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਅਧਿਕਿਚ੍ਚਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਯਥਾ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਮਾਨਾ ਦਾਨਕਿਰਿਯਾ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਧਿਕਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ। ਚੇਤਨਾવਸੇਨੇવ ਹਿ ਦਾਨਾਦਿਕਮ੍ਮਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ। ਇਤਰੇਸੂਤਿ ‘‘ਸੀਲਂ ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ।

    Dānavasenāti deyyadhammapariccāgavasena. Cittacetasikā dhammā dānaṃ diyyati etenāti. Tatthāti tesu cittacetasikesu. Dānaṃ ārabbhāti tehi nibbattiyamānaṃ pariccāgaṃ uddissa. Yathā vā so nippajjati, tathā ṭhapetvā. Adhikiccāti tasseva vevacanaṃ. Yathā vā sampayuttehi nibbattiyamānā dānakiriyā nipphattivasena adhikataṃ pāpuṇāti, tathā katvā. Cetanāvaseneva hi dānādikammanipphatti. Itaresūti ‘‘sīlaṃ ārabbhā’’tiādīsu.

    ਅਸਰਿਕ੍ਖਕਮ੍ਪੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਸਦਿਸਮ੍ਪਿ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। વਿਨਾਪਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕੇਨ। ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਰੂਪਤਣ੍ਹਮਾਹ। ਗੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਗੁਞ੍ਜਫਲਪਰਿਮਾਣਂ ਧਾਰਣੀਯવਤ੍ਥੁਂ। ਤਥਾ ਤਣ੍ਡੁਲਂ।

    Asarikkhakampīti attanā asadisampi kaṭattārūpanti sambandho. Vināpi catutthajjhānavipākena. Rūpataṇhāsaṅkhātassāti ‘‘rūpataṇhā’’ti ettha vuttarūpataṇhamāha. Guñjanti guñjaphalaparimāṇaṃ dhāraṇīyavatthuṃ. Tathā taṇḍulaṃ.

    ‘‘વਚਨવਿਸੇਸਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવਮਾਹ ‘‘ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਿ ਏવ ਹਿ ਆਦਾਨਾਦਿਪਾਪਨਾ’’ਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨਾਤਿ ‘‘ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਕਥਨਤੋ ਦ੍વਾਰੂਪਲਕ੍ਖਣਂ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਛਿਮੇਨਾਤਿ ‘‘ਆਦਾਨਾ’’ਦਿવਚਨੇਨ।

    ‘‘Vacanavisesamattamevā’’ti atthavisesābhāvo vuttoti atthavisesābhāvamāha ‘‘kāyadvāre pavattieva hi ādānādipāpanā’’ti. Purimenāti ‘‘kāyadvāre pavattā’’ti iminā. Tañhi pavattimattakathanato dvārūpalakkhaṇaṃ hoti. Pacchimenāti ‘‘ādānā’’divacanena.

    ਕਾਯવਚੀਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣੇਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਕਾਯવਚੀਸਞ੍ਚੇਤਨਾਗਹਣੇਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। ਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿਯੇવ। ‘‘ਕੁਸਲਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾ ਚਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਨ ਇਤਰਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲਸਭਾવਤ੍ਤਾ, વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ વਾ ਤਦਞ੍ਞਕੁਸਲਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾ વਿਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਾਯ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਂ। ਨ ਹਿ ਸਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਥ વਿਪਾਕਦਾਯਿਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਏવਮ੍ਪਿ ਅਹੋਸਿਕਮ੍ਮੇਨ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਂ। ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਕੁਸਲਤਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾ ਚਾ’’ਤਿ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਯਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਾ ਸਉਸ੍ਸਾਹਾ ਪવਤ੍ਤਿ, ਤਦਾਕਾਰਾવਸ੍ਸਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਕਿਲੇਸੇ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾ, ਅਨવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਕੁਸਲਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਮ੍ਪਿ ਯਦਿ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ, ਕਥਂ ਅવਿਪਾਕਾਤਿ? ਅਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਤਂ ਅਸਮ੍ਭવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ ਹਿ ਯਦਿ વਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ, ਸਭੂਮਿਕਂ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਕਂ વਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਕਸ੍ਸ ਤਾવ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਯਾਭਾવਤੋ, ਤਥਾ ਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ਚ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਭੂਮਿਕਂ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ વਾ, ਤੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਸਮਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਯ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ। ਤਥਾ ਏਕਨ੍ਤਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਯਮਸਮ੍ਭવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦਿਸਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਿਟ੍ਠਾਨਿਕਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਭવਙ੍ਗਚੁਤਿવਸੇਨ ਠਾਨਤ੍ਤਯવਨ੍ਤਂ। ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਂ ਆਪੋਕਸਿਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕੁਸਲੇਨ ਅਭਿਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਦੇਸਿਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਰੂਪਾવਚਰਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਕੁਸਲਤੋ ਚ વਿਪਾਕਤੋ ਚ ਕਿਰਿਯਤੋ ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿਪਿ ‘ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਾ’ਤਿਪਿ ‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਾ’ਤਿਪੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕੋ ਏਕਨ੍ਤਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕੋ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਸ੍વਾਯਮਸਮ੍ਭવੋ ਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਯ વਿਪਾਕਾਭਾવਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਨ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਯ । ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਪਿ ਹਿ ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨ ਬ੍ਯਾਪੀਤਿ વਿਪਾਕਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਤਸ੍ਸਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਸਿਣੇਸੁ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਮਾਧਿવਿਜਮ੍ਭਨਭੂਤਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਮਾਧਿਫਲਸਦਿਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨવਿਕੁਬ੍ਬਨਦਿਬ੍ਬਸਦ੍ਦਸવਨਾਦਿਕਸ੍ਸ ਯਦਿਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਮਤ੍ਤਂ ਪਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾ, ਨ ਕਾਲਨ੍ਤਰਫਲਾ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਂ વਿਯ ਨਾਪਿ વਿਪਾਕਫਲਾ, ਅਥ ਖੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਆਨਿਸਂਸਫਲਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Kāyavacīsaṅkhāraggahaṇeti uddesaṃ sandhāyāha. Kāyavacīsañcetanāgahaṇeti niddesaṃ. Viññāṇassāti paṭisandhiviññāṇassa. Sahajātassa pana anantarassa ca paccayo hotiyeva. ‘‘Kusalā vipākadhammā cā’’ti idaṃ sekkhaputhujjanasantāne abhiññācetanā idhādhippetā, na itarāti katvā vuttaṃ. Tena yathāvuttaabhiññācetanāpi paṭisandhiviññāṇassa paccayo siyā kusalasabhāvattā, vipākadhammattā vā tadaññakusalākusalacetanā viyāti dasseti. Tayidaṃ lokuttarakusalāya anekantikaṃ. Na hi sā paṭisandhiviññāṇassa paccayo. Atha vipākadāyinīti vucceyya, evampi ahosikammena anekantikaṃ. Na hi tassā vipākuppādanaṃ atthīti āha ‘‘na vipākuppādanena kusalatā vipākadhammatā cā’’ti. Kevalañhi yā aññesaṃ vipākadhammānaṃ sabyāpārā saussāhā pavatti, tadākārāvassā appahīnakilese santāne pavattīti vipākadhammatā, anavajjaṭṭhena kusalatā ca vuttā. Evampi yadi vipākadhammā abhiññācetanā, kathaṃ avipākāti? Asambhavatoti taṃ asambhavaṃ dassetuṃ ‘‘sā panā’’tiādi vuttaṃ. Abhiññācetanā hi yadi vipākaṃ uppādeyya, sabhūmikaṃ vā uppādeyya aññabhūmikaṃ vā. Tattha aññabhūmikassa tāva uppādanaṃ ayuttaṃ paccayābhāvato, tathā adassanato ca. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Sabhūmikaṃ navattabbārammaṇaṃ vā uppādeyya parittādiārammaṇaṃ vā, tesu attano kammasamānārammaṇatāya rūpāvacaravipākassa dassitattā, parittādiārammaṇattā ca abhiññācetanāya navattabbārammaṇaṃ na uppādeyya. Tathā ekantanavattabbārammaṇattā rūpāvacaravipākassa parittādiārammaṇañca na uppādeyyāti ayamasambhavo. Tenāha ‘‘attanā sadisārammaṇañcā’’tiādi. Tattha tiṭṭhānikanti paṭisandhibhavaṅgacutivasena ṭhānattayavantaṃ. ‘‘Pathavīkasiṇaṃ āpokasiṇa’’ntiādinā kusalena abhinnaṃ katvā vipākassa ārammaṇaṃ desitanti āha ‘‘cittuppādakaṇḍe…pe… vuttattā’’ti. ‘‘Rūpāvacaratikacatukkajjhānāni kusalato ca vipākato ca kiriyato ca catutthassa jhānassa vipāko ākāsānañcāyatanaṃ ākiñcaññāyatanaṃ ime dhammā navattabbā ‘‘parittārammaṇā’’tipi ‘mahaggatārammaṇā’tipi ‘appamāṇārammaṇā’tipī’’ti vacanato rūpāvacaravipāko ekantanavattabbārammaṇoti āha ‘‘na ca rūpāvacaravipāko parittādiārammaṇo atthī’’ti. Svāyamasambhavo parittādiārammaṇāya abhiññācetanāya vipākābhāvaṃ sādheti, na navattabbārammaṇāya . Navattabbārammaṇāpi hi sā atthīti na byāpīti vipākānuppādane tassā aññaṃ kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kasiṇesu cā’’tiādimāha. Samādhivijambhanabhūtā abhiññā samādhissa ānisaṃsamattanti ‘‘samādhiphalasadisā’’ti vuttaṃ. Tassa tassa adhiṭṭhānavikubbanadibbasaddasavanādikassa yadicchitassa kiccassa nipphādanamattaṃ pana abhiññācetanā, na kālantaraphalā, diṭṭhadhammavedanīyaṃ viya nāpi vipākaphalā, atha kho yathāvuttaānisaṃsaphalā daṭṭhabbā.

    ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਸਮਾਨਭੂਮਿਕਤੋ ਆਸੇવਨਲਾਭੇਨ ਬਲવਨ੍ਤਾਨਿ ਝਾਨਾਨੀਤਿ ਤਾਨਿ વਿਪਾਕਂ ਦੇਨ੍ਤਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ, ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਪਨ ਸਤਿਪਿ ਝਾਨਭਾવੇ ਤਦਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾવਾਤਿ ਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਪਾਕਂ ਨ ਦੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਅਕਾਰਣਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਪਿ વਸੀਭਾવਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਯਂ ਪਨ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਾਨਸਭਾવੇਹਿ ਜવਨੇਹਿ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ વਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਦਿਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਮੇਨ ਸਾਤਿਸਯੇ ਜਾਤੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਾਸਞ੍ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਕੋ ਏવ વਿਪਾਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਸੋ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਗੁਣੇਨ ਬਲવਤਾ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨੇਨੇવ ਕਤੋਕਾਸੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਨੋਕਾਸਤਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਨ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤੀ’’ਤਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਅਕਾਰਣਂ ਅવਿਪਾਕਭਾવਤੋ ਤਾਸਂ। ਸਤਿ ਹਿ વਿਪਾਕਦਾਯਿਭਾવੇ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਨੋਕਾਸਚੋਦਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਅવਿਪਾਕਤਾ ਚ ਤਾਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ।

    Keci pana ‘‘samānabhūmikato āsevanalābhena balavantāni jhānānīti tāni vipākaṃ denti samāpattibhāvato, abhiññā pana satipi jhānabhāve tadabhāvato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe āgantukāvāti dubbalā, tasmā vipākaṃ na detī’’ti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ punappunaṃ parikammavasena abhiññāyapi vasībhāvasabbhāvato. Yaṃ pana vadanti ‘‘pādakajjhāne attanā samānasabhāvehi javanehi laddhāsevane sammadeva vasībhāvappatte parisuddhatādiaṭṭhaṅgasamannāgamena sātisaye jāte abhiññā nibbattanti, tāsañca catutthajjhānikattā catutthajjhānabhūmiko eva vipāko nibbatteyya, so ca yathāvuttaguṇena balavatā pādakajjhāneneva katokāsena sijjhatīti anokāsatāya abhiññā na vipākaṃ detī’’ti. Tampi akāraṇaṃ avipākabhāvato tāsaṃ. Sati hi vipākadāyibhāve vipākassa anokāsacodanā yuttā, avipākatā ca tāsaṃ vuttanayā eva.

    ਨ ਹੋਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾਪਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ‘‘વਿਪਾਕੇ’’ਤਿ ਚ વਚਨਂ ਨ વਿਪਾਕਾਰਹਤਾਮਤ੍ਤવਾਚਕੋ, ਅਥ ਖੋ વਿਪਾਕਸਬ੍ਭਾવવਾਚਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਹਿ ‘વਿਪਾਕੇ’ਤਿ વਚਨਂ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮવਚਨਂ વਿਯ વਿਪਾਕਾਰਹਤਂ વਦਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਇਦਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ – ਯਸ੍ਮਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਮੇવ ਦੇਤਿ, ਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਪਾਕਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਸ੍ਸ વਸੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇ વਿਪਾਕੋ ਉਦ੍ਧਟੋ। ਉਭਯવਿਪਾਕਦਾਯਿਕਾਯ ਪਨ ਚੇਤਨਾਯ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੋ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਤਦਭਾવਤੋ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਤਸ੍ਸਾ ਸੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਂ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੬ ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸ) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਏવਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾਪਿ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤਾਭਾવਮਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਚ ਅવਿਰੋਧੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Na hotīti viññāṇassa paccayo na hotīti. Uddhaccacetanāpi abhiññācetanāto nibbisesena vuttāti maññamāno ‘‘vipāke’’ti ca vacanaṃ na vipākārahatāmattavācako, atha kho vipākasabbhāvavācakoti āha ‘‘vicāretabba’’nti. Tathā ca vuttaṃ ‘‘na hi ‘vipāke’ti vacanaṃ vipākadhammavacanaṃ viya vipākārahataṃ vadatī’’ti. Tattha yaṃ vicāretabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – yasmā uddhaccacetanā pavattivipākameva deti, na paṭisandhivipākaṃ, tasmā tassā pavattivipākassa vasena vibhaṅge vipāko uddhaṭo. Ubhayavipākadāyikāya pana cetanāya nānākkhaṇikakammapaccayo vuccatīti tadabhāvato paṭṭhāne tassā so na vutto. Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘viññāṇassa paccayabhāve apanetabbā’’ti (vibha. aṭṭha. 226 saṅkhārapadaniddesa) vuttaṃ, taṃ paṭisandhiviññāṇameva sandhāya vuttaṃ. ‘‘Evaṃ uddhaccacetanāpina hotī’’ti idampi viññāṇassa paccayatābhāvamattaṃ gahetvā vuttaṃ. Evañhettha aññamaññaṃ pāḷiyā aṭṭhakathāya ca avirodho daṭṭhabbo.

    ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾਯ વਿਪਾਕਦਾਨੇ। ਅਮਤਗ੍ਗਪਥੇਤਿ ਏવਂਨਾਮਕੇ ਪਕਰਣੇ। ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਕੁਸਲਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਸੇਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਨੇ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਨ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇ ਪવਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਸਂਯੋਜਨਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਰਿਯਾਯਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਯਦਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਚ ਆਗਮਤੋ ਚ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕੇਸਞ੍ਚੀਤਿ ਸਕਭਣ੍ਡੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਾਦੀਨਂ। ਕੇਚੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ। ਕਦਾਚੀਤਿ ਅਤੀਤਾਦਿਕੇ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਕਾਲੇ। ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯਾਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇ ਕਤ੍વਾ।

    Etthāti uddhaccacetanāya vipākadāne. Amataggapatheti evaṃnāmake pakaraṇe. ‘‘Puthujjanasantāne akusalā dassanena pahātabbā, sekkhasantāne bhāvanāya pahātabbā’’ti imassa atthassa vuttattā ‘‘puthujjanānaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Na vuccantī’’ti iminā puthujjane pavattabahiddhāsaṃyojanādīnaṃ bhāvanāya pahātabbapariyāyābhāvaṃ dasseti. ‘‘Yadi vucceyyu’’ntiādinā tamevatthaṃ yuttito ca āgamato ca vibhāveti. Tattha kesañcīti sakabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ. Kecīti sakkāyadiṭṭhiādayo. Kadācīti atītādike kismiñci kāle. Cattattātiādi pariyāyavacanaṃ. Upanissāyāti upanissayapaccaye katvā.

    ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ ਨਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ। ਨ ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਾਲ਼ਿਯਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਗਹਿਤੋ, ਨ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੇ ਸਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਂ। ‘‘ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤੇ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਅਨਾਗਤਾ ਏવ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ? ਨ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਨਾਗਤਾ ਨਾਮ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਪਨ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾਤਿ ਤੇਸਂ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਦਸ੍ਸਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾਤਿ ਭਾવਿਤਂ ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਂ ਉਪਨਿਧਾਯ। ਸਹਾਯવਿਰਹਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਪਹਾਤਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਤਸਹਕਾਰਿਕਾਰਣਾਭਾવਤੋ। વਿਪਾਕਂ ਨ ਜਨਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਕਲਕਿਲੇਸਪਰਿਕ੍ਖਯੇ વਿਯ ਏਕਚ੍ਚਪਰਿਕ੍ਖਯੇਪਿ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਤਂ ਏਕਚ੍ਚਂ ਕਮ੍ਮਂ ਨ વਿਪਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વਿਪਾਕੋ વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪવਤ੍ਤਿਭੇਦਂ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ વਿਪਾਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ।

    Itaresanti nadassanenapahātabbānaṃ. Na ca na hontīti sambandho. Evañca katvāti yathāvuttapāḷiyaṃ uddhaccaggahaṇena uddhaccasahagatacittuppādo gahito, na yattha katthaci uddhaccanti evamatthe sati. Tanti diṭṭhiṃ. ‘‘Atītādibhāvena navattabbatte’’ti kasmā vuttaṃ, nanu anāgatā eva pahātabbāti? Na, uppajjanārahā nippariyāyena anāgatā nāma, pahātabbā pana na uppajjanārahāti tesaṃ atītādibhāvena navattabbatā vuttā. Dassanaṃ apekkhitvāti bhāvitaṃ dassanamaggaṃ upanidhāya. Sahāyavirahāti dassanapahātabbasaṅkhātasahakārikāraṇābhāvato. Vipākaṃ na janayantīti sakalakilesaparikkhaye viya ekaccaparikkhayepi tannimittaṃ taṃ ekaccaṃ kammaṃ na vipaccatīti adhippāyo. Vipāko vibhaṅge vuttoti paṭisandhipavattibhedaṃ duvidhampi vipākaṃ sandhāyāha.

    ਅਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਸੇਸਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਕੁਸਲਾਨਂ। ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਸਭਾવਾਨਂ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ। ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬવਿਰੁਦ੍ਧਸਭਾવਤਾ ਸਾવਜ੍ਜਤਾ। ‘‘ਏવਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ ਦੋਸਨ੍ਤਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤੇਨ ਯਦਿਪਿ ਤੇਸਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕੇ ਤਤਿਯਪਦਸਙ੍ਗਹੋ ਨ ਸਿਯਾ, ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ ਪਨ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਤਿਕਦੁਕੇਸੁ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਾਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਨਾਪਜ੍ਜਨਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਾਰਣਤੋ, ਨਿਦਸ੍ਸਨਤੋ ਚ વਿਭਾવੇਤਿ। ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕੇ। ਨਿਯੋਗਤੋਤਿ ਨਿਯਮਤੋ ਏਕਨ੍ਤਤੋ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਦਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਿਤਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ વਿਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਪਠਮਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁ। ਯਥਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ, ਇਤਰੇ ਚ ਯਥਾਰਹਂ ਰਾਸਿਤ੍ਤਯવਸੇਨ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਭਜਾਪਿਤਾ ਤਂਤਂਕੋਟ੍ਠਾਸਤੋ ਕਤਾ, ਏવਂ। ਤਤ੍ਥਾਪੀਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਕੋਟ੍ਠਾਸੇਪਿ। ਭਜਾਪੇਤਬ੍ਬੇਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਂ ਭਜਾਪੇਤਬ੍ਬੇ। ਤਦਭਾવਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਕੋਟ੍ਠਾਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਤਥਾਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ।

    Akusalānanti yathāvuttavisesānaṃ puthujjanasantāne akusalānaṃ. Appahātabbānanti appahātabbasabhāvānaṃ kusalādīnaṃ. Appahātabbaviruddhasabhāvatā sāvajjatā. ‘‘Evampī’’tiādi dosantaradassanaṃ. Tena yadipi tesaṃ akusalānaṃ imasmiṃ tike tatiyapadasaṅgaho na siyā, navattabbatā pana āpajjatīti dīpeti. Sabbena sabbaṃ dhammavasena asaṅgahitassa tikadukesu navattabbatāpattīti āha ‘‘nāpajjatī’’ti. Idāni taṃ navattabbatānāpajjanaṃ ‘‘cittuppādakaṇḍe’’tiādinā kāraṇato, nidassanato ca vibhāveti. Yatthāti yasmiṃ tike. Niyogatoti niyamato ekantato. Tesanti padattayasaṅgahitadhammānaṃ. Yathāvuttapadesu viyāti yathāvuttesu paṭhamādīsu tīsu padesu. Yathā bhinditabbā cittuppādā, itare ca yathārahaṃ rāsittayavasena bhinditvā bhajāpitā taṃtaṃkoṭṭhāsato katā, evaṃ. Tatthāpīti catutthakoṭṭhāsepi. Bhajāpetabbeti navattabbabhāvaṃ bhajāpetabbe. Tadabhāvāti tassa catutthakoṭṭhāsassa abhāvā. Tathāti navattabbabhāvena.

    ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਿਕੇ ਅਤੀਤਾ, ਇਧ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਕੁਸਲਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨਾਰਹਿਤਾਪਿ ਤਂਸਭਾવਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ ਤਥਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਪਤ੍ਤਿਦੋਸਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਉਦਾਹਰਣਂ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਥ વਾ ਯਥਾ ਸਪ੍ਪਟਿਘੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂਸਭਾવੋ ਚੇਤ੍ਥ ਸਾવਜ੍ਜਤਾવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਦਸ੍ਸਨਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવਾਭਾવੋ। ‘‘ਏવਞ੍ਚ ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਲਦ੍ਧਗੁਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾਨਂ ਅਮੁਖ੍ਯਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ਚ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ વਸੇਨ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਲਾਭੋਪਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਚ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਯੇ ਹਿ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਤੇ ਦਸ੍ਸਨਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਯੇ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਾ ਕਿਲੇਸਾ, ਤੇ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਕ੍ਖਿਕਾ ਏવਾਤਿ ਤੇਸਂ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਰਿਯਾਯੋ ਏવ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਥਂ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯੇ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਤੇ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ। ਯੇ ਪਨ ਤੇ ਸੇਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਨੇ, ਨ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਦਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨਪਹਾਤਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਾ ਕਿਲੇਸਾ ਦਸ੍ਸਨਪਕ੍ਖਿਕਾ, ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ ਕਥਂ ਤਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਰਾਗવੀਤਰਾਗਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਸਹਾਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਾવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾ વਿਯ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸੇਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸવਿਪਾਕਾવਿਪਾਕਤਾ ਸਿਦ੍ਧਾ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਸ੍ਸ। ਤਾਦਿਸਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਭਾવੇਨ ਏਕਸਭਾવਸ੍ਸ।

    Uppannattike atītā, idha yathāvuttaakusalā na vuttā, apekkhitabbabhāvenārahitāpi taṃsabhāvānativattanato tathā vuccantīti navattabbatāpattidosaṃ pariharanto tassa udāharaṇaṃ tāva dassetuṃ ‘‘athavā yathā sappaṭighehī’’tiādimāha. Taṃsabhāvo cettha sāvajjatāvisiṭṭho dassanapahātabbabhāvābhāvo. ‘‘Evañca satī’’tiādinā imasmiṃ pakkhe laddhaguṇaṃ dasseti. Bhāvanāya pahātabbānanti pariyāyena nippariyāyena ca bhāvanāya pahātabbānaṃ, tattha purimānaṃ amukhyasabhāvattā, pacchimānaṃ avipākattā nānākkhaṇikakammapaccayatā na vuttāti adhippāyo. Yathā ca bhāvanāya pahātabbānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo natthi, evaṃ dassanena pahātabbānaṃ vasena tesaṃ paccayalābhopi natthīti dassento ‘‘na ca…pe… vuttā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘ye hi…pe… pavattantī’’ti. Tattha na te dassanato uddhaṃ pavattantīti ye dassanena pahātabbapaccayā kilesā, te dassanena pahātabbapakkhikā evāti tesaṃ bhāvanāya pahātabbapariyāyo eva natthi, kathaṃ tesaṃ vasena dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kenaci paccayena paccayoti vucceyyāti attho. Atha vā ye puthujjanasantāne na dassanena pahātabbā, na te paramatthato bhāvanāya pahātabbā. Ye pana te sekkhasantāne, na tesaṃ paccayabhūtā dassanena pahātabbā atthīti evampi dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kenaci paccayena paccayoti na vuttāti veditabbaṃ. Yadi dassanenapahātabbapaccayā kilesā dassanapakkhikā, tappaccayaṃ uddhaccasahagataṃ dassanena pahātabbaṃ siyāti kathaṃ tassa ekantabhāvanāya pahātabbatā vuttāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘dassanena pahātabbapaccayassā’’tiādi. Tasmāti yasmā sarāgavītarāgasantānesu sahāyavekallena kammassa vipākāvipākadhammatā viya puthujjanasekkhasantānesu uddhaccasahagatassa vuttanayena savipākāvipākatā siddhā, tasmā. Tassāti uddhaccasahagatassa. Tādisassevāti uddhaccasahagatabhāvena ekasabhāvassa.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਂ ‘‘ਨ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਅਮਤਗ੍ਗਪਥੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਅਕਾਰਣਂ, ਕਸ੍ਮਾ? ਤਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ? ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੫੮੩)। ਯਦਿ ਹਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਨ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਯਥਾ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕੇ ‘‘ਨਿਯੋਗਾ ਅਨਾਗਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸ੍ਸ વਿਪਾਕਤੋ ਦਸ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ? ਨਿਯੋਗਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਿਯਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ, ਸਿਯਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ‘ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’ਤਿਪਿ ‘ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’ਤਿਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਚ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਾ ਚ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਟਿਪਾਦੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਯਦਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੁਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾਪਿ ਅਯੁਤ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਰਾਗਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવਸ੍ਸੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ।

    Ettha ca yaṃ ‘‘na bhāvanāya pahātabbampi atthi uddhaccasahagata’’ntiādi amataggapathe vuttaṃ, taṃ akāraṇaṃ, kasmā? Tassa ekantena bhāvanāya pahātabbattā. Yathāha ‘‘katame dhammā bhāvanāya pahātabbā? Uddhaccasahagato cittuppādo’’ti (dha. sa. 1583). Yadi hi uddhaccasahagataṃ na bhāvanāya pahātabbampi abhavissa, yathā atītārammaṇattike ‘‘niyogā anāgatārammaṇā natthī’’ti vatvā ‘‘kāmāvacarakusalassa vipākato dasa cittuppādā’’tiādinā puna vibhajitvā vuttaṃ, evamidhāpi ‘‘katame dhammā bhāvanāya pahātabbā? Niyogā bhāvanāya pahātabbā natthī’’ti vatvā ‘‘uddhaccasahagato cittuppādo siyā bhāvanāya pahātabbo, siyā na vattabbo ‘dassanena pahātabbo’tipi ‘bhāvanāya pahātabbo’tipī’’tiādi vattabbaṃ siyā, na ca tathā vuttaṃ. Yā ca tamatthaṃ paṭipādentena ‘‘yadi vucceyyu’’ntiādinā yutti vuttā, sāpi ayutti. Kasmā? Dassanena pahātabbārammaṇānaṃ rāgadiṭṭhivicikicchuddhaccānaṃ dassanena pahātabbabhāvasseva icchitattā.

    ਯਞ੍ਚ ‘‘ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਨੁਦ੍ਧਰਣਂ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਅਕਾਰਣਂ ਅਞ੍ਞਥਾਪਿ ਸਾવਸੇਸਪਾਠਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਅਤੀਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਅਨਾਗਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੨.੧੮.੨) ਏਤੇਸਂ વਿਭਙ੍ਗੇ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਭਙ੍ਗੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨਮ੍ਪਿ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਂ।

    Yañca ‘‘uddhaccaṃ uppajjatī’’ti uddhaccasahagatacittuppādo vuttoti dassetuṃ adhipatipaccayaniddese uddhaccassa anuddharaṇaṃ kāraṇabhāvena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ aññathāpi sāvasesapāṭhadassanato. Tathā hi ‘‘atīto dhammo paccuppannassa dhammassa, anāgato dhammo paccuppannassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.18.2) etesaṃ vibhaṅge cetopariyañāṇaggahaṇaṃ katvā ‘‘paccuppanno dhammo paccuppannassa dhammassā’’ti imassa vibhaṅge labbhamānampi cetopariyañāṇaggahaṇaṃ na kataṃ.

    ਸਹਾਯਭਾવੋ ਚ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਸ੍ਸ વਿਪਾਕਦਾਨਂ ਪਤਿ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਕਿਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿ વਿਯ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ વਿਕੁਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾਪਾਦਨੇਨ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਸਹਕਾਰਿਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਕਿਲੇਸੋ વਿਯ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਨੇ ਸਤੀਤਿ, ਕਿਞ੍ਚੇਤ੍ਥ – ਯਦਿ ਪੁਰਿਮਨਯੋ, ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਸੇਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਨੇ ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਹਾਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਅવਿਪਾਕਸਭਾવਤਾਯ ਆਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ ਖੀਣਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾਮਾਨੇ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਦਾਨਾਦਿ વਿਯ। ਅਥ ਦੁਤਿਯੋ, ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਭਿਮਤਸ੍ਸਾਪਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਨੇ ਸਤਿ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਸਭਾવਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਚ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਨવਸੇਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Sahāyabhāvo ca dassanena pahātabbānaṃ bhāvanāya pahātabbassa vipākadānaṃ pati vicāretabbo. Kiṃ avijjādi viya dānādīnaṃ uppattiyā eva vikuppādanasamatthatāpādanena dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ sahakārikāraṇaṃ honti, udāhu kileso viya kammassa paṭisandhidāne satīti, kiñcettha – yadi purimanayo, sotāpannādisekkhasantāne bhāvanāya pahātabbassa kiriyabhāvo āpajjati, sahāyavekallena avipākasabhāvatāya āpāditattā khīṇataṇhāvijjāmāne santāne dānādi viya. Atha dutiyo, bhāvanāya pahātabbābhimatassāpi dassanena pahātabbabhāvo āpajjati, paṭisandhidāne sati apāyagamanīyasabhāvānativattanato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva, tasmā pāḷiyā aṭṭhakathāya ca avirujjhanavasenettha atthavinicchayo vuttanayeneva veditabbo.

    ਸਾਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾ। વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਤਿ ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ। ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਅવਿਕਲਫਲੁਪ੍ਪਾਦਨਾਧਿਕਾਰੇ ਤਦਭਾવਤੋ ਯਦਿਪਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਮਂ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ। ਸਬ੍ਬਾਪੀਤਿ વੀਸਤਿਪਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕવੀਸਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚੇਤਨਾਯ ਅਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ। ਇਤਰਾવਚਨਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾવਚਨਸ੍ਸਾਪਿ। ਕਿਂ ਪਨ ਤਂ? વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਾਭਾવੋ ਏવ। ਭੇਦਾਭਾવਾਤਿ ਕਾਯવਚੀਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ વਿਭਾਗਾਭਾવਤੋ। ਸਂਯੋਗੋਤਿ ਤਿਕਨ੍ਤਰਪਦવਸੇਨ ਸਂਯੋਜਨਂ, ਤਥਾ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Sāti uddhaccacetanā. Viññāṇapaccayabhāveti sampuṇṇavipākaviññāṇapaccayabhāve. Kāraṇaṃ dassentoti avikalaphaluppādanādhikāre tadabhāvato yadipi uddhaccacetanā viññāṇassa paccayabhāve apanetabbā, avijjāya pana paccayuppannabhāve gahetabbāti imaṃ kāraṇaṃ dassento. Sabbāpīti vīsatipi. Tenāha ‘‘ekavīsatīti vattabba’’nti. Tanti yena kāraṇena saṅkhāraggahaṇena abhiññācetanāya aggahaṇaṃ, taṃ kāraṇaṃ. Itarāvacanassāpīti uddhaccacetanāvacanassāpi. Kiṃ pana taṃ? Viññāṇassa paccayabhāvābhāvo eva. Bhedābhāvāti kāyavacīsaṅkhāravasena vibhāgābhāvato. Saṃyogoti tikantarapadavasena saṃyojanaṃ, tathā saṅgahoti attho.

    ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਗਹਣਂ ਅਸ੍ਸਾਦਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ। વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾ। ਯਂ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਅਞ੍ਞਾਣੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਰਣવਚਨਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸਾਦਨਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਹੇਤੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ। ‘‘ਰਥੋ ਸੇਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪) ਪਰਿવਾਰਤ੍ਥੋਪਿ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਸਦ੍ਦੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਰਿવਾਰੇ’’ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਪਰਿવਾਰੇਤਿ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਹਕਾਰਿਕਾਰਣਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਖਾਰਟ੍ਠੋ વਿਯ ਭੂਸਨਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਙ੍ਖਤੇ ਅਲਙ੍ਕਤੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਪਰਿਕ੍ਖਰੋਤਿ ਯਥਾ ਫਲਦਾਨਸਮਤ੍ਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਸਙ੍ਖਰੋਤਿ। ਅਮਰਣਤ੍ਥਾਤਿ ਅਮਤਤ੍ਥਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਕਰਕਿਰਿਯਾਤਿ ਪਞ੍ਚਾਤਪਤਪ੍ਪਨਾਦਿਦੁਕ੍ਕਰਚਰਿਯਾ। ਦੇવਭਾવਾਯ ਤਪੋ ਦੇવਭਾવਤ੍ਥਂ ਤਪੋ। ਮਾਰੇਤੀਤਿ ਮਰੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥਂ ਅਨ੍ਤੋਨੀਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਅਮਙ੍ਗਲਮ੍ਪਿ ਮਙ੍ਗਲਪਰਿਯਾਯੇਨ વੋਹਰਨ੍ਤਿ ਮਙ੍ਗਲਿਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ ਅਦਿਟ੍ਠਸਦ੍ਦੋ વਿਯਾ’’ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਅਸਿવੇ ਸਿવਾ’’ਤਿ।

    Sukhasaññāya gahaṇaṃ assādananti adhippāyenāha ‘‘sukhasaññāya…pe… dassetī’’ti. ‘‘Sukhasaññāyā’’ti ca idaṃ karaṇatthe karaṇavacanaṃ. Vipallāso hi dukkhe sukhasaññā. Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññāṇenā’’ti vuttaṃ, taṃ hetumhi karaṇavacanaṃ vipallāsassādanānaṃ avijjāya hetubhāvadassanato. ‘‘Ratho setaparikkhāro’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) parivāratthopi parikkhārasaddo hotīti vuttaṃ ‘‘taṇhāya parivāre’’ti. Taṇhāparivāreti ca taṇhāya kiccasādhanena saṅkhārānaṃ sahakārikāraṇabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Parikkhāraṭṭho saṅkhāraṭṭho viya bhūsanaṭṭho hotīti dassento ‘‘saṅkhate alaṅkate’’ti āha. Parikkharoti yathā phaladānasamatthā honti, tathā saṅkharoti. Amaraṇatthāti amatatthā, nibbānatthāti attho. Dukkarakiriyāti pañcātapatappanādidukkaracariyā. Devabhāvāya tapo devabhāvatthaṃ tapo. Māretīti maro hetuatthaṃ antonītaṃ katvā. Amaṅgalampi maṅgalapariyāyena voharanti maṅgalikāti vuttaṃ ‘‘diṭṭhe adiṭṭhasaddo viyā’’ti yathā ‘‘asive sivā’’ti.

    ਪਪਾਤਂ ਪਤਨਦੁਕ੍ਖਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਜਾਤਿਆਦਿਪਪਾਤਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਨ੍ਦਦੁਦ੍ਦਬ੍ਰਹ੍ਮਕੂਟਸਞ੍ਞਿਤਪਬ੍ਬਤਸਿਖਰਪ੍ਪਪਾਤੋ ਮਰੁਪਪਾਤੋ। ਤਂ ਪੁਞ੍ਞਫਲਂ ਅਤ੍ਥੋ ਪਯੋਜਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਦਤ੍ਥੋ।

    Papātaṃ patanadukkhasadisanti katvā vuttaṃ ‘‘jātiādipapātadukkha’’nti. Indaduddabrahmakūṭasaññitapabbatasikharappapāto marupapāto. Taṃ puññaphalaṃ attho payojanaṃ etassāti tadattho.

    ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਾਯ ਤਰੁਣਿਯਾ। ਅਸવਸੋ ਅਸੇਰਿવਿਹਾਰੀ। ਕਿਲੇਸਾਸੁਚਿਪਗ੍ਘਰਣੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨੀਯਂ। ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਲ਼ਾਹੇਨ, ਕਟੁਕવਿਪਾਕਤਾਯ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਆਰਭਤਿ ਕਰੋਤਿ। ਸਭਯਸ੍ਸਾਪਿ ਪਿਸਾਚਨਗਰਸ੍ਸ ਕਾਮਗੁਣਸਮਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸੁਖવਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਭਾવੋ વਿਯਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਭਿਨ੍ਨਜਾਤਿਯੇਨ ਅવੋਮਿਸ੍ਸਤਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਤਾ। ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਚ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ વਿਪਰਿਣਾਮੋ।

    Paribbājikāya taruṇiyā. Asavaso aserivihārī. Kilesāsucipaggharaṇena paṇḍitehi jigucchanīyaṃ. Rāgādipariḷāhena, kaṭukavipākatāya ca dukkhaṃ. Ārabhati karoti. Sabhayassāpi pisācanagarassa kāmaguṇasamiddhiyā sukhavipallāsahetubhāvo viyāti yojanā. Bhinnajātiyena avomissatā nirantaratā. Jarāya maraṇena ca aññathattaṃ vipariṇāmo.

    ‘‘ਨ ਤਾવਾਹਂ ਪਾਪਿਮ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ‘‘ਤਾਤ ਏਹਿ, ਤਾવ ਇਦਂ ਰਜ੍ਜਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਾਹੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਦਿਪਿ ਪਰਿਮਾਣਨਿਯਮਨਕਮਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਾਦੀਸੁਪਿ ਤਾવ-ਸਦ੍ਦੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਧ ਪਨ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾਪੇਕ੍ਖੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਾવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਰਾਪੇਕ੍ਖੋ ਨਿਪਾਤੋ’’ਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਅવਿਰੁਜ੍ਝਨਮਾਹ।

    ‘‘Na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmī’’ti vacanato ‘‘tāta ehi, tāva idaṃ rajjaṃ paṭipajjāhī’’tiādīsu yadipi parimāṇaniyamanakamapadapūraṇamattādīsupi tāva-saddo dissati, idha pana vakkhamānattāpekkho adhippetoti vuttaṃ ‘‘tāvāti vattabbantarāpekkho nipāto’’ti. Avijjāpaccayā pana…pe… dassetīti pubbenāparaṃ aṭṭhakathāyaṃ avirujjhanamāha.

    ਰਾਗਾਦਿਅਸ੍ਸਾਦਨਕਾਲੇਸੂਤਿ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦਨਕਾਲੇਸੁ। ‘‘ਰਾਗਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰਾਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਤਾવ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਯੋਜਨਾ ਹੋਤੁ ਰਾਗਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਨਭਾવਤੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਦવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠੀ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਰਾਗਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ। ਅવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਤਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿਤਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇ, ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਕੇ ਚ ਪਚ੍ਚਯੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਨવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸਾਤਿ ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਅਨਾਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਚਨੇਸੂਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯવਚਨੇਸੁ ਅવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ, ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਚਨੇਸੁ ਅવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਜવਨਸ੍ਸ, ਦ੍વੀਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਾਦਿਜવਨਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਲਾਭਿਨੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਨਾ, ਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਆਦਿਨਾ, ਅਸਹਜਾਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਭવਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤ੍ਥਾਯ ਅਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਅਰੂਪਭવਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਤ੍ਥੇਤ੍વਾ ਤਾਨੇવ ਝਾਨਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇ વੁਤ੍ਤੇਨ ਨਯੇਨ, વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Rāgādiassādanakālesūti rāgādīnaṃ assādanakālesu. ‘‘Rāgadiṭṭhisampayuttāyā’’ti ettha rāgasampayuttāya tāva avijjāya yojanā hotu rāgassa assādanabhāvato, diṭṭhisampayuttāya pana kathanti āha ‘‘tadavippayuttā ca diṭṭhī…pe… veditabbā’’ti. Taṃsampayuttasaṅkhārassāti rāgādisampayuttasaṅkhārassa. Avijjārammaṇāditanti avijjāya ārammaṇāditaṃ. Ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapakatūpanissaye, anantarādike ca paccaye saṅgaṇhāti. Anavijjārammaṇassāti na avijjārammaṇassa avijjaṃ anārabbha pavattassa. Ārammaṇādhipatianantarādipaccayavacanesūti ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayavacanesu avuttassa anavijjārammaṇassa, anantarādipaccayavacanesu avuttassa paṭhamajavanassa, dvīsupi vuttassa avijjārammaṇassa dutiyādijavanassāti yojetabbaṃ. Anantarapaccayalābhino anantarādinā, sahajātassa hetuādinā, asahajātassa upanissayādinā saṅkhārassa avijjā paccayo hotīti ayamattho ‘‘yaṃ kiñcī’’tiādinā dassitoti veditabbaṃ. Samatikkamabhavapatthanāvasenāti avijjāsamatikkamatthāya arūpāvacarajjhānāni uppādentassa, avijjāsammūḷhattā arūpabhavasampattiyo patthetvā tāneva jhānāni nibbattentassāti puññābhisaṅkhāre vuttena nayena, vuttanayānusārenāti attho.

    ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਯਥਾ ਪਕਤਿਇਸ੍ਸਰਪਜਾਪਤਿਪੁਰਿਸਕਾਲਾਦਿવਾਦਾ। ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਲੋਕਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭੂਤੇ ਸਤਿ ਤਤੋ ਸਕਲਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨવਸੇਸਤੋ, ਸਬ੍ਬਦਾ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਨ ਚੇਤਂ ਅਤ੍ਥਿ ਕਮੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਕਾਰਣਨ੍ਤਰਾਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਪਨ ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋ ਅਪਹਤੋ ਸਿਯਾ ਏਕਸ੍ਸ ਚ ਅਨੇਕਸਭਾવਤਾਭਾવਾ। ਯਤ੍ਤਕਾ ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਤੇਹਿ ਸਮਾਨਸਭਾવੇਹੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ વਿਸਦਿਸੇਹਿ, ਇਤਰਥਾ ਤਸ੍ਸ ਏਕਭਾવੋ ਏવ ਨ ਸਿਯਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਪਾਰਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਏਕਤੋ ਏਕਂ, ਏਕਤੋ ਅਨੇਕਂ, ਅਨੇਕਤੋ ਏਕਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਕਾਰੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨੇਸੁ ਪਾਰਿਸੇਸਞਾਯੇਨ। ਅਨੇਕਤੋ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਏવ ਚ ਪਕਾਰੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ। ਯਦਿਦਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕਹੇਤੁਫਲਦੀਪਨਂ, ਤਂ ਏਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੇਨ, વਿਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਧਾਨਪਾਕਟਾਸਾਧਾਰਣਭਾવવਿਭਾવਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਏਕਹੇਤੁਫਲਦੀਪਨਂ ਨ ਨੁਪਪਜ੍ਜਤਿ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ।

    Ekakāraṇavādoāpajjati yathā pakatiissarapajāpatipurisakālādivādā. Ekasmiṃyeva lokassa kāraṇabhūte sati tato sakalāya pavattiyā anavasesato, sabbadā ca pavattitabbaṃ apekkhitabbassa kāraṇantarassa abhāvato. Na cetaṃ atthi kameneva pavattiyā dassanato. Kāraṇantarāpekkhatāya pana ekakāraṇavādo apahato siyā ekassa ca anekasabhāvatābhāvā. Yattakā tato nibbattanti, sabbehi tehi samānasabhāveheva bhavitabbaṃ, na visadisehi, itarathā tassa ekabhāvo eva na siyāti imamatthamāha ‘‘sabbassa…pe… pattito cā’’ti. Pārisesenāti ekato ekaṃ, ekato anekaṃ, anekato ekanti imesu tīsu pakāresu avijjamānesu anupalabbhamānesu pārisesañāyena. Anekato anekanti ekasmiṃ catutthe eva ca pakāre vijjamāne. Yadidaṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, phassapaccayā vedanā’’tiādinā ekahetuphaladīpanaṃ, taṃ ettha desanāvilāsena, vineyyajjhāsayavasena vā dhammānaṃ padhānapākaṭāsādhāraṇabhāvavibhāvanatthanti ekahetuphaladīpanaṃ na nupapajjati upapajjatiyevāti dasseti ‘‘yasmā’’tiādinā.

    ਯਥਾਫਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸੁਖવੇਦਨੀਯਾਦਿਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਿਤਂਤਂਫਸ੍ਸਾਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਖવੇਦਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ‘‘વੇਦਨਾવવਤ੍ਥਾਨਤੋ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਮਾਨੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਾਨੇਸੂਤਿ ਅવਿਸਿਟ੍ਠੇਸੁ। ਫਸ੍ਸવਸੇਨਾਤਿ ਸੁਖવੇਦਨੀਯਾਦਿਫਸ੍ਸવਸੇਨ। વਿਪਰਿਯਾਯਾਭਾવਤੋਤਿ ਬ੍ਯਤ੍ਤਯਾਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਕਦਾਚਿ ਸੁਖવੇਦਨੀਯਂ ਫਸ੍ਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ, ਦੁਕ੍ਖਾਦਿવੇਦਨੀਯਂ વਾ ਫਸ੍ਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸੁਖવੇਦਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੁਖਾਦਿਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਸੁਖਾਦੀਨਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦੀਨਞ੍ਚ વੇਦਨਾਨਂ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਹੀਨਪਣੀਤਾਦਿਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਉਪਾਦਾਯ ਯਾ વੇਦਨਾ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਹੀਨਾ’’ਤਿ વਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਤਂਯੇવ ਉਪਾਦਾਯ ਤਸ੍ਸਾ ਕਦਾਚਿਪਿ ਸੁਖੁਮਤਾ ਪਣੀਤਤਾ વਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਾਦਿਸਙ੍ਕਰਾਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਖવੇਦਨੀਯਾਦਿਫਸ੍ਸਸ੍ਸ। ਸੁਖવੇਦਨੀਯਫਸ੍ਸਤੋਯੇવ ਸੁਖવੇਦਨਾ, ਨ ਇਤਰਫਸ੍ਸਤੋ। ਸੁਖવੇਦਨੀਯਫਸ੍ਸਤੋ ਸੁਖવੇਦਨਾવ, ਨ ਇਤਰવੇਦਨਾ। ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ ਉਭਯਪਦਨਿਯਮવਸੇਨ ਯਥਾਫਸ੍ਸਂ વੇਦਨਾવવਤ੍ਥਾਨਂ, ਯਥਾવੇਦਨਂ ਫਸ੍ਸવવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਕਾਰਣਨ੍ਤਰਾਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾ ਫਲਸ੍ਸ, ਫਲਨ੍ਤਰਾਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾ ਚ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਪਠਮਪਕ੍ਖੇ ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਤਾવવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਦੁਤਿਯਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਭੇਦਭਿਨ੍ਨੇਨ ਕਾਰਣવਿਸੇਸੇਨ ਫਲવਿਸੇਸੋ, ਫਲવਿਸੇਸੇਨ ਚ ਕਾਰਣવਿਸੇਸੋ ਨਿਚ੍ਛੀਯਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਕ੍ਖੇ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ વવਤ੍ਥਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਦੁਤਿਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਯਥਾવવਤ੍ਥਿਤਭਾવਜਾਨਨਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ। ਉਤੁਆਦਯੋਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿਸਮਾਚਾਰਾ ਪਿਤ੍ਤવਾਤਾਦਯੋਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦੋਸੇ ਕੁਪਿਤੇ ਇਤਰੇਪਿ ਖੋਭਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਤੇਸੁ ਸੇਮ੍ਹਪਟਿਕਾਰੇਨ ਰੋਗવੂਪਸਮਤੋ ਸੇਮ੍ਹੋ ਪਾਕਟੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Yathāphassanti sukhavedanīyādicakkhusamphassāditaṃtaṃphassānurūpanti vuttaṃ hotīti dassento ‘‘sukhavedanīya’’ntiādiṃ vatvā ‘‘vedanāvavatthānato’’ti padassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘samānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha samānesūti avisiṭṭhesu. Phassavasenāti sukhavedanīyādiphassavasena. Vipariyāyābhāvatoti byattayābhāvato. Na hi kadāci sukhavedanīyaṃ phassaṃ paṭicca dukkhavedanā, dukkhādivedanīyaṃ vā phassaṃ paṭicca sukhavedanā uppajjati. Sukhādicakkhusamphassajādīnanti sukhādīnaṃ, cakkhusamphassajādīnañca vedanānaṃ. Oḷārikasukhumādīti ādi-saddena hīnapaṇītādisaṅgaho daṭṭhabbo. Tattha yaṃ upādāya yā vedanā ‘‘oḷārikā, hīnā’’ti vā vuccati, na taṃyeva upādāya tassā kadācipi sukhumatā paṇītatā vā atthīti vuttaṃ ‘‘oḷārikasukhumādisaṅkarābhāvato’’ti. Yathāvuttasamphassassāti sukhavedanīyādiphassassa. Sukhavedanīyaphassatoyeva sukhavedanā, na itaraphassato. Sukhavedanīyaphassato sukhavedanāva, na itaravedanā. Tathā sesesupīti ubhayapadaniyamavasena yathāphassaṃ vedanāvavatthānaṃ, yathāvedanaṃ phassavavatthānanti padadvayena kāraṇantarāsammissatā phalassa, phalantarāsammissatā ca kāraṇassa dassitā paṭhamapakkhe asaṃkiṇṇatāvavatthānanti katvā. Dutiyapakkhe pana paccayabhedabhinnena kāraṇavisesena phalaviseso, phalavisesena ca kāraṇaviseso nicchīyatīti ayamattho dassito sanniṭṭhānaṃ vavatthānanti katvā. Purimasmiñca pakkhe dhammānaṃ asaṅkarato vavatthānaṃ vuttaṃ, dutiyasmiñca yathāvavatthitabhāvajānananti ayametesaṃ viseso. Utuādayoti ādi-saddena cittavisamācārā pittavātādayopi saṅgayhanti. Ekasmiṃ dose kupite itarepi khobhaṃ gacchanti. Santesupi tesu semhapaṭikārena rogavūpasamato semho pākaṭoti attho.

    ‘‘ਭવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਪਕਾਰਣਂ, ਕਾਰਣਮੇવ વਾ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯਪਿ। ਤਣ੍ਹਾ ਹਿ ਕਾਮਾਸવੋ ਭવਾਸવੋ ਚ। ਕਾਮਾਸવਭવਾਸવਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ, ਦਿਟ੍ਠਾਸવੋ ਇਤਰੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਰੁਪਾਦਾਨਭੂਤਾ ਕਾਮਭવਦਿਟ੍ਠਾਸવਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਚ ‘‘ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚ, ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ ਤਣ੍ਹਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਪਾਕਟਾ। ਅਨਸ੍ਸਾਦਨੀਯੇਸੁ ਅਨੇਕਾਦੀਨવવੋਕਿਣ੍ਣੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ વਿਨਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਾਭਾવਤੋਤਿ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇਨਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣਭਾવਂ વਿਭਾવੇਤਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਹਿ ਖੀਣਾਸવੋવ વਿਦ੍ਦਸੁ। ਏਤੇਨ ਬਾਲਾਨਂ ਏવ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਨਿ ਹਿ ਇਤਰੇਸਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣਾਨਿ। વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਿ વਿਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਸਾਧਾਰਣਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਭવਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਭવਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਪੁਞ੍ਞਭવੋਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੁਕੋ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣਟ੍ਠਾਨਭੇਦੇਨ ਕਿਚ੍ਚવਤੀ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਨ ਹਿ ਯਦવਤ੍ਥਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਤਦવਤ੍ਥਾ ਏવ ਇਤਰੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਭવਾਦੀਨવਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਤਂਤਂਭવਸਙ੍ਖਾਤਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਸਭਾવਾਨਭਿਸਮਯਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ।

    ‘‘Bhavo’’ti vuttānaṃ saṅkhārānaṃ kāraṇassa pakāraṇaṃ, kāraṇameva vā taṇhāti āha ‘‘taṇhāya saṅkhārakāraṇabhāvassa vuttattā’’ti. Tassāpīti taṇhāyapi. Taṇhā hi kāmāsavo bhavāsavo ca. Kāmāsavabhavāsavā kāmupādānaṃ, diṭṭhāsavo itarupādānanti āha ‘‘caturupādānabhūtākāmabhavadiṭṭhāsavā’’ti. Te ca ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti vacanato upādānañca, ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti vacanato taṇhā ca saṅkhārassa kāraṇanti pākaṭā. Anassādanīyesu anekādīnavavokiṇṇesu saṅkhāresu assādānupassanā avijjāya vinā na hotīti dassento āha ‘‘assādānupassino…pe… dassitā hotī’’ti. Khīṇāsavassa saṅkhārābhāvatoti byatirekenapi avijjāya saṅkhārakāraṇabhāvaṃ vibhāveti. Ekantena hi khīṇāsavova viddasu. Etena bālānaṃ eva sambhavato avijjāya asādhāraṇatā vuttāti dasseti. Vatthārammaṇādīni hi itaresampi sādhāraṇāni. Vatthārammaṇataṇhupādānādīni viya avijjāpi puññābhisaṅkhārādīnaṃ sādhāraṇakāraṇanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘puññabhavādī’’tiādi. Tattha ādi-saddena apuññāneñjabhavā gahetabbā. Puññabhavoti puññābhisaṅkhārahetuko upapattibhavo. Esa nayo sesesu. Ettha ca kiccakaraṇaṭṭhānabhedena kiccavatī avijjā bhinditvā dassitā. Na hi yadavatthā avijjā puññābhisaṅkhārānaṃ upanissayo, tadavatthā eva itaresaṃ upanissayoti sakkā viññātuṃ. Ettha ca bhavādīnavappaṭicchādananti atthato puññābhisaṅkhārādīnaṃ taṃtaṃbhavasaṅkhātadukkhahetusabhāvānabhisamayanimittatā.

    ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਧਰਮਾਨਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਠਾਨવਿਰੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥਿਤਾવਿਰੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਠਾਨਾવਿਰੁਦ੍ਧਾ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦਯੋ। ‘‘ਪੁਰਿਮਚਿਤ੍ਤਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਠਾਨવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਚ ਉਦਾਹਟੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਇਦਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਹਿ ਪਰਤੋ ਠਾਨਾવਿਰੁਦ੍ਧਾ ਉਦਾਹਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ। ਪੁਰਿਮਸਿਪ੍ਪਾਦਿਸਿਕ੍ਖਾ ਹਿ ਪਚ੍ਛਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸਿਪ੍ਪਾਦਿਕਿਰਿਯਾਨਂ ਸਮੋਧਾਨਾਸਮ੍ਭવਾ ਠਾਨવਿਰੋਧੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਸਮਤ੍ਥੇਤੁਂ ‘‘ਨ ਚ ਸਿਪ੍ਪਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਦਿਠਾਨਂ। ਇਧਾਤਿ ਠਾਨਸਭਾવਕਿਚ੍ਚਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਮਿਸਨ੍ਤਾਨਾਦਿવਿਰੁਦ੍ਧਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, ਤੇ ਚ ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਸ੍ਸ, ਗੋਤ੍ਰਭੁਤੋ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਲਿਙ੍ਗਪਰਿવਤ੍ਤਨਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨਮਨਰੁਪ੍ਪਨવਿਰੋਧਾ ਸਭਾવવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਨਮਨਰੁਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਰੂਪਭਾવਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਮ੍ਮਂ ਚੇਤਨਾਸਭਾવਂ, ਰੂਪਂ ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਭਾવવਿਰੁਦ੍ਧਂ। ਮਧੁਰਮ੍ਬਿਲਰਸਾਦੀਤਿ ਖੀਰਂ ਮਧੁਰਰਸਂ ਪਿਤ੍ਤੁਪਸਮਨਂ ਮਧੁਰવਿਪਾਕਸਭਾવਂ, ਦਧਿ ਅਮ੍ਬਿਲਰਸਂ ਪਿਤ੍ਤਬ੍ਰੂਹਨਂ ਕਟੁਕવਿਪਾਕਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤੋ ਸਭਾવવਿਰੋਧਾ।

    Ṭhānanti dharamānatā adhippetāti vuttaṃ ‘‘ṭhānaviruddhoti atthitāviruddho’’ti. Ṭhānāviruddhā cakkhurūpādayo. ‘‘Purimacittañhī’’tiādinā ṭhānaviruddho ca udāhaṭoti āha ‘‘na idaṃ ekantikaṃ siyā’’ti. ‘‘Cakkhurūpādayo’’tiādinā hi parato ṭhānāviruddhā udāharīyantīti. Purimasippādisikkhā hi pacchā pavattamānasippādikiriyānaṃ samodhānāsambhavā ṭhānavirodhoti yathāvuttamatthaṃ samatthetuṃ ‘‘na ca sippādīna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tanti paṭisandhiādiṭhānaṃ. Idhāti ṭhānasabhāvakiccādiggahaṇe. Ādi-saddena ārammaṇabhūmisantānādiviruddhā gahetabbā, te ca anulomato gotrabhussa, gotrabhuto maggassa liṅgaparivattanādivasena ca pavattiyaṃ veditabbā. Namanaruppanavirodhā sabhāvaviruddho paccayoti yojanā. Tattha namanaruppananti arūparūpabhāvameva dasseti. Kammaṃ cetanāsabhāvaṃ, rūpaṃ ruppanasabhāvanti sabhāvaviruddhaṃ. Madhurambilarasādīti khīraṃ madhurarasaṃ pittupasamanaṃ madhuravipākasabhāvaṃ, dadhi ambilarasaṃ pittabrūhanaṃ kaṭukavipākasabhāvanti ato sabhāvavirodhā.

    ਦਧਿਆਦੀਨੀਤਿ ਦਧਿਪਲਾਲਾਨਿ। ਭੂਤਿਣਕਸ੍ਸਾਤਿ ਭੂਤਿਣਕਨਾਮਕਸ੍ਸ ਓਸਧਿવਿਸੇਸਸ੍ਸ। ਅવੀ ਨਾਮ ਏਲ਼ਕਾ, ਤਾ ਪਨ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਰਤ੍ਤਲੋਮਕਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਰਤ੍ਤਾ ਏਲ਼ਕਾ’’ਤਿ। વਿਪਾਕਾਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ, ਅવਿਪਾਕਾਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਤੋ ਨ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮવਿਪਾਕਾਪੇਕ੍ਖਾ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਪਾਕਾਯੇવ ਤੇ ਚ ਨਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਦવਿਪਾਕਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅવਿਪਾਕਭੂਤਾਨਂ। ਨ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਏવ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਤਦવਿਰੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਾਨਂ।

    Dadhiādīnīti dadhipalālāni. Bhūtiṇakassāti bhūtiṇakanāmakassa osadhivisesassa. Avī nāma eḷakā, tā pana yebhuyyena rattalomakā hontīti vuttaṃ ‘‘rattā eḷakā’’ti. Vipākānampi paccayabhāvato, avipākānampi paccayuppannabhāvato na vipākadhammavipākāpekkhā paccayapaccayuppannatāti vuttaṃ ‘‘vipākāyeva te ca nā’’ti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Tadavipākānanti tassā avijjāya avipākabhūtānaṃ. Na na yujjati yujjati eva paccayuppannatāmattassa adhippetattā. Tadaviruddhānanti tāya avijjāya aviruddhānaṃ.

    ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯવવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਯਪવਤ੍ਤਿਗਤਿਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ, ਸਾ ਪਨ ਕੇਨਚਿ ਅਕਟਾ ਅਕਟવਿਧਾ ਪਟਿਨਿਯਤਸਭਾવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਨਿਯਤਿવਾਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਆਹਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਚ੍ਛੇਜ੍ਜਸੁਤ੍ਤਾવੁਤਾਭੇਜ੍ਜਮਣੀਨਂ વਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਸਙ੍ਗਤੀਤਿ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਯਾਦਿਚ੍ਛਿਕਤਾ, ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯਦਿਚ੍ਛਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਯਦਿਚ੍ਛਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭਾવੋਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤਾ, ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਣ੍ਟਕਸ੍ਸ ਕੋਟਿਤਿਖਿਣਭਾવਂ, ਕਪਿਟ੍ਠਫਲਸ੍ਸ વਟ੍ਟਭਾવਂ, ਮਿਗਪਕ੍ਖੀਨਂ વਾ વਿਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿਤਂ ਕੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤਿ, ਕੇવਲਂ ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧੋવਾਯਂ વਿਸੇਸੋ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਣਾ , ਸਬ੍ਬੇ ਭੂਤਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਜੀવਾ ਅવਸਾ ਅਬਲਾ ਅવੀਰਿਯਾ ਨਿਯਤਿਸਙ੍ਗਤਿਭਾવਪਰਿਣਤਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੮)। ਏਤੇਹਿ વਿਕਪ੍ਪਨੇਹੀਤਿ ਚੁਤਿਆਦੀਸੁ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਤਾਯ ‘‘ਸਤ੍ਤੋ ਮਰਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਿਕਪ੍ਪਨੇਹਿ ਕਾਰਣਭੂਤੇਹਿ। ਅਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਕਤ੍વਾ।

    Pubbāpariyavavatthānanti kāyapavattigatijātiādīnaṃ yathārahaṃ pubbāparabhāvena pavatti, sā pana kenaci akaṭā akaṭavidhā paṭiniyatasabhāvāti dassetuṃ niyativādinā vuttanidassanaṃ āharanto ‘‘acchejjasuttāvutābhejjamaṇīnaṃ viyā’’ti āha. Dutiyavikappe saṅgatīti adhiccasamuppādo yādicchikatā, yaṃ sandhāya ‘‘yadicchāya pavattanaṃ nivattanaṃ yadicchāyā’’tiādi vuccati. Bhāvoti dhammānaṃ sabhāvasiddhitā, yaṃ sandhāya vadanti ‘‘kaṇṭakassa koṭitikhiṇabhāvaṃ, kapiṭṭhaphalassa vaṭṭabhāvaṃ, migapakkhīnaṃ vā vicittavaṇṇasaṇṭhānāditaṃ ko abhisaṅkharoti, kevalaṃ sabhāvasiddhovāyaṃ viseso’’ti. Tenāha ‘‘sabbe sattā, sabbe pāṇā , sabbe bhūtā, sabbe jīvā avasā abalā avīriyā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā’’ti (dī. ni. 1.168). Etehi vikappanehīti cutiādīsu sammūḷhatāya ‘‘satto maratī’’tiādivikappanehi kāraṇabhūtehi. Akusalaṃ cittaṃ katvāti ayonisomanasikāraparibrūhanena cittaṃ akusalaṃ katvā.

    ਸੁਤ੍ਤਾਦਿਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਟਿવੇਧਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਜਾਨਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਭਿਸਮਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Suttādidhammanti suttageyyādipariyattidhammaṃ. Pariyattidhammañhi sammadeva jānanto paṭipattidhammaṃ paripūretvā paṭivedhadhamme patiṭṭhahati. Tanti taṃ jānanaṃ, nibbānābhisamayoti attho.

    ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    વਿਞ੍ਞਾਣਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā

    ੨੨੭. ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ। વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ વੇਦਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਏਤਰਹਿ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਭੂਤਾ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਂਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਰਹਤੀ’’ਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿਯਾ ਨ ਸਮੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ વਚਨਤੋ ਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਫਸ੍ਸવੇਦਨਾਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਧਾਤੁਕਥਾਯਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਪ੍ਪਦੇਸਾਤਿ ਸਾવਸੇਸਾ, વਿਪਾਕਾ ਏવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਹਿ વਿਪਾਕੇਸੁਯੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇਸੁ ਯਥਾ –

    227. Yathāvuttasaṅkhārapaccayāti puññābhisaṅkhārādivuttappakārasaṅkhārapaccayā. Viññāṇādayo vedanāpariyosānā etarahi vipākavaṭṭabhūtā idhādhippetāti āha ‘‘taṃkammanibbattameva viññāṇaṃ bhavituṃ arahatī’’ti. Ayañca atthavaṇṇanā dhātukathāpāḷiyā na sametīti dassento ‘‘dhātukathāyaṃ panā’’tiādimāha. Tattha dhātukathāyaṃ vacanato sabbaviññāṇaphassavedanāpariggaho kato dhātukathāyanti yojanā. Sappadesāti sāvasesā, vipākā evāti adhippāyo. Viññāṇādīsu hi vipākesuyeva adhippetesu yathā –

    ‘‘વਿਪਾਕੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਖਨ੍ਧਤੋ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਦ੍વਾਦਸਹਾਯਤਨੇਹਿ ਤੇਰਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਕਤਿਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ? ਨ ਕੇਹਿਚਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਨ ਕੇਹਿਚਿ ਆਯਤਨੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੪੭੭) –

    ‘‘Vipākehi dhammehi ye dhammā vippayuttā, te dhammā asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā pañcahi khandhehi dvādasahāyatanehi terasahi dhātūhi saṅgahitā. Katihi asaṅgahitā? Na kehici khandhehi na kehici āyatanehi pañcahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti (dhātu. 477) –

    વਿਪਾਕવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਾਸਙ੍ਗਹਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾ, ਏવਮਿਧਾਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਪਾਕਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਾવ વਿਞ੍ਞਾਣਫਸ੍ਸવੇਦਨਾ ਗਹਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੇ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰੋਧਂ ਪਰਿਹਰਤਿ। ਯਦਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿ ਪવਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਾਮਭવੋ ਪਞ੍ਚਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਏਕਾਦਸਹਾਯਤਨੇਹਿ ਸਤ੍ਤਰਸਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਰੂਪਭવੋ ਪਞ੍ਚਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਾਯਤਨੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧਾਤੁ॰ ੬੭-੬੮) ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਭવੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤੋਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਭવੋ ਪਨ…ਪੇ॰… ਨ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਸੇਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏવ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਧਾਤੁਕਥਾਯਂ। વਿਪਾਕਞ੍ਹੇਤਨ੍ਤਿ ਹਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਬਾਤ੍ਤਿਂਸવਿਧવਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਾਕਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪਾਕਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Vipākavippayuttānaṃ saṅgahāsaṅgahā vissajjitā, evamidhāpi vissajjitabbaṃ siyā. Tenāha ‘‘vipākā dhammāti imassa viya vissajjanaṃ siyā’’ti. Tasmāti yasmā vippayuttena saṅgahitāsaṅgahitapadaniddese nippadesāva viññāṇaphassavedanā gahitā, tasmā. Tatthāti dhātukathāyaṃ. Abhidhammabhājanīyavasenāti imasmiṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge abhidhammabhājanīyavasena. Tenāha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā cā’’tiādi. Tena yathāvuttaatthavaṇṇanā suttantabhājanīyavasena vuttāti yathādassitaṃ virodhaṃ pariharati. Yadi abhidhammabhājanīyavasena dhātukathāpāḷi pavattā, atha kasmā ‘‘kāmabhavo pañcahi khandhehi ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhi saṅgahito. Rūpabhavo pañcahi khandhehi pañcahāyatanehi aṭṭhahi dhātūhi saṅgahito’’tiādinā (dhātu. 67-68) upādinnakkhandhavasena bhavo vissajjitoti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘bhavo pana…pe… na abhidhammabhājanīyavasena gahito’’ti. Evañca katvāti abhidhammabhājanīyavasena aggahitattā eva. Tatthāti dhātukathāyaṃ. Vipākañhetanti hi-saddo hetuattho. Yasmā yathāvuttabāttiṃsavidhaviññāṇaṃ vipākaṃ, tasmā taṃ saṅkhārapaccayanti imamatthaṃ dassento ‘‘viññāṇassa vipākattā’’tiādimāha.

    ‘‘ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਨੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਕੁਸਲਾਕੁਸਲਜવਨਾਨਨ੍ਤਰਮ੍ਪਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਨ ਦੁਹੇਤੁਕਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜવਨਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅਹੇਤੁਕਚਿਤ੍ਤਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੯੮ વਿਪਾਕੁਦ੍ਧਾਰਕਥਾ) વਤ੍વਾ ‘‘ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਨ ਸਨ੍ਤੀਰਣਮ੍ਪਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਮੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਞ੍ਹਿ ਅਭਿਇਟ੍ਠਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਤਥਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣੇਨ ਕਦਾਚਿ ਨ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, વਿਪਾਕਂ ਪਨ ਯਥਾਸਭਾવਤੋવ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਂ ਅਨੁਭવਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਪਾਕਂ વਞ੍ਚੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਰਿਯਜવਨਾਨਂ ਪਨ વਿਸਯਾਭਿਸਙ੍ਖਰਣਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ ਤਦਨਨ੍ਤਰਾਨਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਯਥਾવਿਸਯਂ વੇਦਨਾવਸੇਨ ਤਦਨੁਗੁਣਤਾ ਇਚ੍ਛਿਤਾ। ਯੇ ਪਨ ਕਿਰਿਯਜવਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਂ ਪਨ ‘‘ਜવਨੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਯਮੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਕੁਸਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਿਹੇਤੁਕਜવਨਾવਸਾਨੇ ਚ ਦੁਹੇਤੁਕਜવਨਾવਸਾਨੇ ਚਾਤਿ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ વਿਭਾਗਂ ਅਕਤ੍વਾ ‘‘ਕੁਸਲਜવਨਾવਸਾਨੇਪਿ ਅਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਲੋਭਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬਹੁਲਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਕਿਂ વਾ’’ਤਿ વਚਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦਿਰਤ੍ਤਤਿਰਤ੍ਤਾਦੀਸੁ વਿਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। વਾ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਭਾવਾਤਿ ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸ੍ਸ વਾ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਤਤ੍ਥਾਪਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਤਿਰਤ੍ਤਂ ਪਨ વਾਸਾਦਿਕੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨੇ ਦਿਰਤ੍ਤੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਿਰਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ વਿਸੁਂ ਨ ਯੋਜੇਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘વਚਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਮਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇવਲਂ ‘‘ਤਿਰਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ વਾਸਾਦਿਨਾ ਅਨ੍ਤਰਿਤਮ੍ਪਿ ਤਿਰਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਦਿਰਤ੍ਤવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਪਨ ਤਿਰਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਤੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਿਤਮੇવ ਤਿਰਤ੍ਤਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਰਨ੍ਤਰਤਿਰਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਾ’’ਤਿ। ਬਲવਰੂਪਾਦਿਕੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਅਤਿਮਹਤਿ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇ। ‘‘ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕੇਪਿ વਿਸਯੇ ਕਦਾਚਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਸਕਿਂ ਏવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਤਿ। ‘‘ਸਬ੍ਬਦ੍વਾਰੇਸੁ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਦ੍વੇ ਏવ ਚਿਤ੍ਤવਾਰਾ ਆਗਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਅਨੁਰੂਪਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕੇਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨਕਿਚ੍ਚੇਨ।

    ‘‘Somanassasahagatāneva sandhāya vutta’’nti idaṃ vicāretabbaṃ upekkhāsahagatakusalākusalajavanānantarampi somanassasahagatatadārammaṇassa icchitattā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘catunnaṃ pana duhetukakusalacittānaṃ aññatarajavanassa pariyosāne ahetukacittaṃ tadārammaṇabhāvena patiṭṭhātī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 498 vipākuddhārakathā) vatvā ‘‘iṭṭhārammaṇe pana santīraṇampi tadārammaṇampi somanassasahagatamevā’’ti vuttaṃ. Kusalākusalañhi abhiiṭṭhampi ārammaṇaṃ tathābhisaṅkharaṇena kadāci na majjhattaṃ katvā na pavattati, vipākaṃ pana yathāsabhāvatova ārammaṇarasaṃ anubhavati. Tenāha ‘‘na sakkā vipākaṃ vañcetu’’nti. Kiriyajavanānaṃ pana visayābhisaṅkharaṇassa balavabhāvato tadanantarānaṃ tadārammaṇānaṃ yathāvisayaṃ vedanāvasena tadanuguṇatā icchitā. Ye pana kiriyajavanānantaraṃ tadārammaṇaṃ na icchanti, tesaṃ vattabbameva natthi. Yaṃ pana ‘‘javanena tadārammaṇaṃ niyametabba’’nti vuttaṃ, taṃ kusalaṃ sandhāya vuttanti ca vuttaṃ. Tasmā yathāvutto vicāretabbo. Tihetukajavanāvasāne ca duhetukajavanāvasāne cāti samuccayattho ca-saddo. Keci pana vibhāgaṃ akatvā ‘‘kusalajavanāvasānepi ahetukatadārammaṇaṃ hotīti ‘yebhuyyenā’ti vutta’’nti vadanti. Lobhacittassa vā sattānaṃ bahulaṃ uppajjanato ‘‘yebhuyyenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sakiṃ vā’’ti vacanasiliṭṭhatāvasena vuttaṃ yathā ‘‘aṭṭha vā dasa vā’’ti dassetuṃ ‘‘dirattatirattādīsu viya veditabba’’nti āha. Vā-saddassa abhāvāti suyyamānassa vā-saddassa abhāvena vuttaṃ. Atthato pana tatthāpi vā-saddo labbhateva. Tirattaṃ pana vāsādike labbhamāne diratte vattabbameva natthīti dirattaggahaṇaṃ visuṃ na yojetīti adhippāyena ‘‘vacanasiliṭṭhatāmattenā’’ti vuttaṃ. Kevalaṃ ‘‘tiratta’’nti vutte aññattha vāsādinā antaritampi tirattaṃ gaṇheyya, dirattavisiṭṭhaṃ pana tirattaṃ vuccamānaṃ tena anantaritameva tirattaṃ dīpetīti āha ‘‘nirantaratirattadassanatthaṃ vā’’ti. Balavarūpādike ārammaṇeti atimahati rūpādiārammaṇe. ‘‘Adhippāyo’’ti etena ekacittakkhaṇāyukepi visaye kadāci tadārammaṇaṃ uppajjeyyāti ‘‘sakiṃ evā’’tiādinā vuttamatthaṃ ulliṅgeti. ‘‘Sabbadvāresu tadārammaṇe dve eva cittavārā āgatā’’ti vuttattā ayampi attho vicāretvā gahetabbo. Anurūpāya paṭisandhiyāti attano attano anucchavikena paṭisandhānakiccena.

    ‘‘ਕਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋ, ਕਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਚਾਰੋ ਪਰਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਕਥੀਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਥਾ ਮਹਾવਿਸਯਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਮੇવ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਹੇਤੁਕਦ੍વਯਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਮਹਾવਿਪਾਕਮਹਗ੍ਗਤવਿਪਾਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਦ੍વਾਰਨਿਯਮਾਨਿਯਮਾવਚਨਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਰਸ੍ਸ ਨਿਯਤਾਨਿਯਤਾવਚਨਂ, ਨਿਯਤਦ੍વਾਰਂ ਅਨਿਯਤਦ੍વਾਰਨ੍ਤਿ વਾ ਅવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਯਦਿਪਿ ‘‘ਅਨੁਰੂਪਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਹਿਤਾ, ‘‘ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿ ਅਧਿਕਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਿਯੇવ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਾ। ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਪਠਮੁਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਲੋਕਿਯવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਅਨ੍વਾਦੇਸਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਰਸ੍ਸਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸવਿਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।

    ‘‘Kati paṭisandhiyo, kati paṭisandhicittānī’’tiādinā paṭisandhivicāro parato vitthārato kathīyatīti āha ‘‘paṭisandhikathā mahāvisayāti katvā pavattimeva tāva dassento’’ti. Ahetukadvayādīnanti ādi-saddena mahāvipākamahaggatavipāke saṅgaṇhāti. Dvāraniyamāniyamāvacananti dvārassa niyatāniyatāvacanaṃ, niyatadvāraṃ aniyatadvāranti vā avacananti attho. Anuppattitoti na uppajjanato. Yadipi ‘‘anurūpāya paṭisandhiyā’’ti paṭisandhipi heṭṭhā gahitā, ‘‘pavattiyaṃ panā’’ti adhikatattā pana pavattiyeva paccāmaṭṭhā. Paccayuppannabhāvena paṭhamuddiṭṭhāni sabbānipi lokiyavipākacittāni anvādesaṃ arahantīti āha ‘‘tatrassāti pavattiyaṃ bāttiṃsavidhassā’’ti.

    ਯਥਾ ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਬੀਜਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਪਿ ਰੂਪਭવੇ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪવਤ੍ਤਿਆਨੁਭਾવਤੋ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸਮ੍ਭવੋ, ਏવਂ ਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪવਤ੍ਤਿਆਨੁਭਾવਤੋ ਏવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਦ੍વਾਰਭੇਦੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਦ੍વਾਰવਿਸੇਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਦ੍વਾਰਸ੍ਸ। ਦ੍વਾਰવਨ੍ਤਾਪੇਕ੍ਖੋ ਦ੍વਾਰਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਭੇਦਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰਭੇਦੇ વੀਥਿਭੇਦੇ ਚ ਸਤਿ। ਭਾવੋਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਜਨਕਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਤਂਸਦਿਸੇ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    Yathā kāmāvacarapaṭisandhiviññāṇasaṅkhātassa bījassa abhāvepi rūpabhave cakkhusotindriyapavattiānubhāvato cakkhusotaviññāṇānaṃ sambhavo, evaṃ teneva kāraṇena sampaṭicchanādīnampi tattha sambhavoti dassento ‘‘indriyapavattiānubhāvato evā’’tiādimāha. Tattha cakkhusotadvārabhedenāti cakkhusotadvāravisesena bhavitabbanti sambandho. Tassāti cakkhusotadvārassa. Dvāravantāpekkho dvārabhāvoti āha ‘‘viññāṇavīthibhedāyattattā’’ti. Tasmiñca satīti tasmiṃ dvārabhede vīthibhede ca sati. Bhāvoti uppatti. Janakaṃ anubandhati nāmāti taṃsadise tabbohāraṃ katvā vuttaṃ.

    ਇਦਂ ਪਨ વਤ੍વਾਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਤ੍વਾ। ਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਅਕੁਸਲਭਾવਨਾਯ ਸਂਕਿਲੇਸવਡ੍ਢਨੇਨ, ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸਮਾਧਾਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਲੋਭਦੋਸਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਪਿ ਸਮਾਧਿ ‘‘ਅવਟ੍ਠਿਤਿ ਅવਿਸਾਹਾਰੋ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਅવਿਸਾਹਟਮਾਨਸਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧) ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਅવਤ੍ਥੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਾਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Idaṃ pana vatvāti rūpārūpāvacaradhamme ārabbha tadārammaṇānuppattiṃ vatvā. Bhāvanāyāti akusalabhāvanāya saṃkilesavaḍḍhanena, saṃkiliṭṭhasamādhānenāti attho. Tathā hi lobhadosasahagatacittuppādepi samādhi ‘‘avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā’’tiādinā (dha. sa. 11) niddiṭṭho. Avatthubhāvadassanatthanti aṭṭhānabhāvadassanatthaṃ, anārammaṇabhāvadassanatthanti attho.

    ‘‘ਕੇਨ ਕਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ‘‘ਕੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕੂਨવੀਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਅਹੇਤੁਕਦ੍વਯਾਦਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਨ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ, ਕਰਣਭੂਤੇਨ વਾ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ।

    ‘‘Kena katthā’’ti padassa ‘‘kena cittena kasmiṃ bhave’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘ekūnavīsatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha tena tena cittenāti tena tena ahetukadvayādicittena saddhiṃ pavattamānā paṭisandhikkhaṇe rūpārūpadhammā ekūnavīsati paṭisandhiyoti yojanā. Tena tena cittena sahajātādipaccayatāya hetubhūtena, karaṇabhūtena vā. Tattha tattha bhave.

    ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਤ੍ਥੋ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਬ੍ਯਾਪਾਰੋ। ਕੇਚੀਤਿ ਧਮ੍ਮਸਿਰਿਤ੍ਥੇਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਤੀਸੁ ਜવਨવਾਰੇਸੁ…ਪੇ॰… ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਾਦਿਉਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਰਤੋ ਤੀਹਿ ਜવਨવਾਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਨੇਕ…ਪੇ॰… ਅਭਿਪ੍ਪਲਮ੍ਬਨਞ੍ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਏਕਜવਨવਾਰਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਾਦਿਉਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਮਰਣਂ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ਪਹਾਰਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸ੍ਸ । ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ, ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰવੀਥਿਯਾ વਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਮਾਯੋਗੇ ਪਠਮਂ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾਪਿ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਚਿਨ੍ਤਿਯਮਾਨੇ ਤਮੇવਾਰਬ੍ਭ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਜવਨવਾਰੇ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਸਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવਤੋਤਿ ਕੇਚਿવਾਦਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ਨਿਦ੍ਦਾਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਮਾਯੋਗੇਨ ਪਬੁਜ੍ਝਨਕਾਲੇ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਮੇવ ਆવਟ੍ਟੇਤਿ, ਨ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਂ। ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਨ ਪਟਿਬੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੫੧) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂਸਮ੍ਪਦਂ વਾ ਏਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਲਹੁਕਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਲਹੁਉਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਮਨੋਦ੍વਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯੋ ਕਮ੍ਮਾਦਿਕੋ। ਲਹੁਕਤਾਤਿ ਲਹੁਪਟ੍ਠਾਨਤਾ। ਰੂਪਾਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ। વਿਸਯਭਾવੇਪੀਤਿ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਿવਿਸਯਸਬ੍ਭਾવੇਪਿ। ਯੇਸਂ વਿਸਯੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਯੇਸਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਸਯੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਂਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ ਤੇਸਂ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂਯੇવ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ।

    Anussaraṇattho byāpāro anussaraṇabyāpāro. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Tīsu javanavāresu…pe… bhavitabbanti kammādiupaṭṭhānassa parato tīhi javanavārehi pavattitabbanti attho. Tenāha ‘‘aneka…pe… abhippalambanañca hotī’’ti. Tasmāti yasmā ekajavanavārasseva kammādiupaṭṭhānena maraṇaṃ na sambhavati, tasmā. Phoṭṭhabbassāti pahāraphoṭṭhabbassa . Bhavaṅgacitte vattamāne, antarantarā pañcadvāravīthiyā vā vattamānāya phoṭṭhabbasamāyoge paṭhamaṃ kāyadvārāvajjanuppatti yuttā, tathāpi kismiñci cintiyamāne tamevārabbha ekasmiṃ javanavāre pavatte pacchā kāyadvārāvajjanuppatti siyā cittassa lahuparivattibhāvatoti kecivādassa adhippāyo. Yathā niddāyantassa phoṭṭhabbasamāyogena pabujjhanakāle manodvārāvajjanameva āvaṭṭeti, na kāyadvārāvajjanaṃ. ‘‘Pañcahi viññāṇehi na paṭibujjhatī’’ti (vibha. 751) hi vuttaṃ. Evaṃsampadaṃ vā etaṃ daṭṭhabbaṃ. Lahukapaccupaṭṭhānanti lahuupaṭṭhānaṃ. Manodvārassa visayo kammādiko. Lahukatāti lahupaṭṭhānatā. Rūpānanti cakkhādirūpadhammānaṃ. Visayabhāvepīti rūpāyatanādivisayasabbhāvepi. Yesaṃ visayo atthīti yesaṃ nippariyāyena visayo atthi. Taṃdassanatthamevāti tesaṃ sārammaṇānaṃyeva dassanatthaṃ. Tenāti tasmā.

    ‘‘ਭੂਮਿਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ વਸੇਨ ਲਬ੍ਭਤੇવ ਤਸ੍ਸ ਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣਭਾવਤੋ। ਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਭੇਦੋ ਨੀਲਾਦਿਕੋਯੇવ।

    ‘‘Bhūmicittuppādādivasenā’’ti idaṃ kammaṃ sandhāya vuttaṃ, kammanimittassapi vasena labbhateva tassa chaḷārammaṇabhāvato. Gatinimittassa pana pabhedo nīlādikoyeva.

    ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਸੁ ਮਗ੍ਗੇਨ ਅਪ੍ਪਹੀਨੇਸੁ। ਤਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਾਦਿਂ। ਭવਨ੍ਤਰਨਿਨ੍ਨਾਦਿਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਭવਪਤ੍ਥਨਾਯ ਤਥਾਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪੁਞ੍ਞਾਦਿਚੇਤਨਾਯ વਿਯ ਭવਪਤ੍ਥਨਾਯ ਪਰਿਭਾવਨਾ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ਭવਨ੍ਤਰਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਥਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਤਾਯ વਿਨਾਮਿਤਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸਬਲવਿਨਾਮਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤੀਸੁ। ਇਤਰਾਯਾਤਿ ਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਨ੍ਨਾਯ ਚੁਤਿਯਾ। ‘‘ਨਿਚ੍ਛਿਨਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਯਸ੍ਸ ਨਿਬਨ੍ਧਨਂ ਆਗਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਦਗਧਿਤਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Anupacchinnesu maggena appahīnesu. Tañca kammādiṃ. Bhavantaraninnāditā cittasantānassa bhavapatthanāya tathābhisaṅkhatattā. Yasmiñhi cittasantāne puññādicetanāya viya bhavapatthanāya paribhāvanā anupacchinnā, tattheva bhavantarapariyāpannacittuppatti. Taṃ pana cittaṃ tathā uppajjamānaṃ tāya vināmitaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘anupacchinnakilesabalavināmita’’nti. Sabbatthāti sugatiduggatīsu. Itarāyāti sugatipaṭisandhininnāya cutiyā. ‘‘Nicchinantī’’ti vuttassa nicchayassa nibandhanaṃ āgamaṃ dassento ‘‘nimittassādagadhitaṃ vā’’tiādimāha.

    ਅਕੁਸਲੇ ਹਿ ਦੁਗ੍ਗਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਨਿਯਮਿਤੇ ਕੁਸਲਂ ਸੁਗਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ ਨਿਯਮਿਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ।

    Akusale hi duggatūpanissaye niyamite kusalaṃ sugatūpanissayoti niyamitameva hotīti.

    ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਆਹ ਯਤੋ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਦਸ੍ਸੀਯਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਰਾਗਾਦਿਹੇਤੁਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਹੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਜਨਕਕਮ੍ਮਸਹਜਾਤਾਨਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਞ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਯਂ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਜਨਕਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਤੇਨ ਸਹਜਾਤਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਦਿਸਾਸਨ੍ਨਜવਨਸਹਜਾਤਾਨਞ੍ਚ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਏવ ਚਸ੍ਸ ਹੀਨਭਾવੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਨਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਹੀਨਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਤਾવਸੇਨ ਹੀਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਨਿਟ੍ਠਂ, ਸਭਾવੇਨ ਇਟ੍ਠਮ੍ਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਅਞ੍ਞਥਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਨ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਸਨ੍ਨਕਤਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਸਨ੍ਤਤਿਯਨ੍ਤਿ ਆਸਨ੍ਨਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸਨ੍ਤਾਨੇ। ਤਂਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਸਦਿਸਂ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਟ੍ਠਾਪਕਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਪਕਂ। ਚੁਤਿਆਸਨ੍ਨਜવਨਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਤ੍ਤੇ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਂਸਮਾਨવੀਥਿਯਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਏਕવੀਥਿਯਂ। ਨ ਅਸ੍ਸਾਦਿਤਾਨੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਨਭੂਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨ ਆਮਟ੍ਠਾਨਿ।

    Aniṭṭhaṃ ārammaṇaṃ āha yato duggatipaṭisandhi dassīyatīti adhippāyo. Yadi evaṃ ‘‘rāgādihetubhūta’’nti kasmā vuttanti āha ‘‘tampi hi…pe… hotī’’ti. Tampīti aniṭṭhārammaṇampi. Yasmā pana hīnaṃ ārammaṇanti ārammaṇabhūtakammanimittaṃ adhippetaṃ, tasmā ‘‘akusalavipākajanakakammasahajātānaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Kammanimittabhūtañhi ārammaṇaṃ yaṃ vipākassa janakaṃ kammaṃ, tena sahajātānaṃ, tassa kammassa sadisāsannajavanasahajātānañca rāgādīnaṃ ārammaṇapaccayasaṅkhāto hetu hoti, so eva cassa hīnabhāvoti dassetuṃ ‘‘tañhī’’tiādi vuttaṃ. Kammavasena aniṭṭhanti hīnassa akusalakammassa ārammaṇato ārammaṇatāvasena hīnanti katvā aniṭṭhaṃ, sabhāvena iṭṭhampīti adhippāyo. ‘‘Aññathā cā’’tiādinā kammanimittārammaṇassa akusalavipākassa na sambhavoti dasseti. Āsannakatakammārammaṇasantatiyanti āsannakatassa kammassa ārammaṇasantāne. Taṃsadisanti yathāvuttakammārammaṇasadisaṃ. Paṭisandhiārammaṇūpaṭṭhāpakanti paṭisandhiyā ārammaṇassa upaṭṭhāpakaṃ. Cutiāsannajavanānaṃ paṭisandhijanakatte ayamattho labbheyyāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘na ca paṭisandhiyā’’tiādi. Taṃsamānavīthiyanti tāya paṭisandhiyā ekavīthiyaṃ. Na assāditānīti assādanabhūtāya taṇhāya na āmaṭṭhāni.

    ਸਮਤ੍ਤਾਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ, ਪਰਿਯਤ੍ਤਾ વਾ। ‘‘ਮਰਣਕਾਲੇ…ਪੇ॰… ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚੁਤਿਆਸਨ੍ਨਜવਨਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਨਂ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਨ ਚ ਦੁਬ੍ਬਲੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ‘‘વਕ੍ਖਤਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਉਪਚਯੇਨ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਞਾਣવਤ੍ਥੁવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ…ਪੇ॰… ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવਿਜਾਨਨਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥਕਪ੍ਪਨਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮੁਪਟ੍ਠਾਪਨਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਸਮਾਪਜ੍ਜਨવੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਉਪਪਜ੍ਜਨਸੁਪਿਨਦਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਿ ਪਾਕਟਾਤਿ ਤਾਨਿ ਬਹਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਚવਨਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸਹਜવਨਕਾਨੀਤਿ ਜવਨਸਹਿਤਾਨਿ, ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਜવਨੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Samattāti paripuṇṇā, pariyattā vā. ‘‘Maraṇakāle…pe… samādinnā’’ti vacanato yathāvuttacutiāsannajavanānaṃ paṭisandhidānaṃ siddhanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘na ca dubbalehī’’tiādi. ‘‘Vakkhati cā’’tiādinā vuttamevatthaṃ upacayena pākaṭataraṃ karoti. Ñāṇavatthuvibhaṅgavaṇṇanāyañhi ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānātī’’ti padānaṃ atthaṃ vivaranto vakkhati ‘‘sabbampi…pe… paṭikkhittānī’’ti. Tattha paṭivijānanādīti ādi-saddena iriyāpathakappanakāyavacīkammupaṭṭhāpanakusalākusaladhammasamādānasamāpajjanavuṭṭhānāni saṅgaṇhāti. Upapajjanasupinadassanādīnaṃ manodvārikacitteneva pavatti pākaṭāti tāni bahi karonto ‘‘cavanapariyosānaṃ kicca’’nti āha. Sahajavanakānīti javanasahitāni, pañcadvārikajavanehi saddhinti attho.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿવਣ੍ਣਨਾਯਂ। ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਸਬ੍ਬੇ ਰੂਪਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧-੨) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਏਕਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਂ વਾ ਅਕੁਸਲਂ વਾ ਨ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੇਸਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਟਿવਿਭਾવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਿਦ੍ਧਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ, ਯਾਯ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨ੍વੇਤਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸਾ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸੇਧਿਤਾਤਿ। ਤਾਦਿਸਮੇવਾਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਪਟਿવਿਜਾਨਨਸਦਿਸਮੇવ। ਯਦਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਰਣੇ ਸਹਜવਨਕਾਨਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਕਥਂ ਤਤ੍ਥ ਚવਨੁਪਪਜ੍ਜਨਾਨਿ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਭਾવੋ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪੁਬ੍ਬਕੋਤਿ ਤਦਭਾવੇਨਾਹ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾ’’ਤਿ। ਅવਸੇਸੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਾਯੁਕੇ ਰੂਪਾਦਿਮ੍ਹੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Tatthāti ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānātī’’ti pāḷivaṇṇanāyaṃ. Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ettha na sabbe rūpādidhammā dhammaggahaṇena gahitāti yathādhippetadhammadassanatthaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammāti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttaṃ ekampi kusalaṃ vā akusalaṃ vā na paṭivijānātī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttanti dassetvā tassa atthaṃ vivaranto ‘‘yesa’’ntiādimāha. Tassattho – yesaṃ kusalākusaladhammānaṃ paṭivibhāvanappavattiyā siddhā vipākadhammatā yonisomanasikāraayonisomanasikārasamuṭṭhānā, yāya sukhaṃ vā dukkhaṃ vā taṃsantāne anveti anugacchati, pañcaviññāṇānaṃ sā vipākadhammatā paṭikkhittā paṭisedhitāti. Tādisamevāti kusalākusaladhammapaṭivijānanasadisameva. Yadi pañcadvāre yathāvuttakiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittāni, kathaṃ tattha cavanupapajjanāni sambhavantīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tadārammaṇānantaraṃ panā’’tiādi. Nippariyāyena manodvārikabhāvo manodvārāvajjanuppattipubbakoti tadabhāvenāha ‘‘iminā adhippāyenā’’ti. Avasesekacittakkhaṇāyuke rūpādimhīti yojanā.

    ਉਪਚਾਰੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਸਮਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ, ਉਪਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ। ਕੇਚੀਤਿ ਧਮ੍ਮਸਿਰਿਤ੍ਥੇਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਮਹਗ੍ਗਤਾવਸਾਨਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਮਹਗ੍ਗਤਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਸਾ વੀਥਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤੋ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਏਕਾਦਸવਿਧਾਤਿ ਨવ ਕਾਮਾવਚਰਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯੋ, ਦ੍વੇ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਆਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਯੋਤਿ ਏવਂ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਏਕਾਦਸવਿਧਾ ਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯੋ। ਪਞ੍ਚ ਰੂਪਾવਚਰਾ, વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਾ ਦ੍વੇ ਅਰੂਪਾવਚਰਾਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਾ ਚੁਤਿਯੋ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿ ਪਨ ਪਰਤੋ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਧ ਨ ਗਹਿਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਪਨ…ਪੇ॰… ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ’’ਤਿ।

    Upacāro viya daṭṭhabbā samānārammaṇattā, upapattinimittattā ca. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Mahaggatāvasānaṃ vadantīti yathāpaccayaṃ mahaggatasamāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhitassa sā vīthi uppajjati, tato cuticittaṃ hotīti vadanti. Atītārammaṇā ekādasavidhāti nava kāmāvacarasugaticutiyo, dve viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanaāruppacutiyoti evaṃ atītārammaṇā ekādasavidhā sugaticutiyo. Pañca rūpāvacarā, vuttāvasesā dve arūpāvacarāti navattabbārammaṇā sattavidhā cutiyo. Duggaticuti pana parato vuccatīti idha na gahitā. Tathā hi vakkhati ‘‘duggaticutiyā pana…pe… na dassitā’’ti.

    ਏવਮਾਦਿਕੇਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਾਯ વਾ ਜવਨવੀਥਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਾਯ વਾਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਜવਨવੀਥਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘વਿਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਦਿਪਿ ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਅਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਾਨਂ વਾ’’ਤਿ ਪਨ ਦ੍વਾਰਦ੍વਯਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ વਿਕਪ੍ਪਨ੍ਤਰਕਰਣਂ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਞਾਪਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਞਾਪਕਞ੍ਚ ਨਾਮ ਅਗਤਿਕਾ ਗਤੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਞਾਪਕਂ ਅਸਮ੍ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯੋ ਯਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਯੋਜਨਾ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਯੋਜਨਾ, ਤਾਯ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਆਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ વਦਤਿ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਕਂ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਠਮੇ વਿਕਪ੍ਪੇ ਏવ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ। ਤਤੋਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਾਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਤੋ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਾਰੁਪ੍ਪੇ ਏવ। ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਤਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਾਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਤੋ ਕਾਮਾવਚਰੇ ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ। ਇਤਰਾਹੀਤਿ ਆਰੁਪ੍ਪਚੁਤੀਹਿ। ਦੁਤਿਯਾ ਆਰੁਪ੍ਪਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਇਤਰਾ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚ ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਇਤਰਾਹੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ। વਿਸੁਂ ਉਦ੍ਧਰਣਂ ਕਤਂ ਅਧਿਕવਚਨਮਞ੍ਞਮਤ੍ਥਂ ਬੋਧੇਤੀਤਿ।

    Evamādiketi ādi-saddena ‘‘suddhāya vā javanavīthiyā’’tiādivacanaṃ saṅgaṇhāti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘suddhāya vāti mahaggatakammanimittārammaṇāya javanavīthiyā’’ti. ‘‘Viññāyatī’’ti iminā yadipi ‘‘pathavīkasiṇādī’’tiādisaddena arūpāvacarajjhānārammaṇassāpi saṅgaho sambhavati, ‘‘cakkhusotānaṃ vā’’ti pana dvāradvayasseva vasena vikappantarakaraṇaṃ yathādhippetassa atthassa ñāpakanti dasseti. Ñāpakañca nāma agatikā gatīti yathāvuttaṃ ñāpakaṃ asambhāvento ‘‘athāpī’’tiādimāha. Yo yattha sambhavati, tassa yojanā yathāsambhavayojanā, tāya. Ayampi paṭisandhīti āruppacutiyā anantaraṃ paṭisandhiṃ vadati. Tatthevāti ‘‘pathavīkasiṇādikaṃ vā nimitta’’nti vutte paṭhame vikappe eva. Heṭṭhimā heṭṭhimā paṭisandhi natthīti yojanā. Tenāti tasmā. Tatoti catutthāruppacutito. Tatthevāti catutthāruppe eva. Atītārammaṇā paṭisandhi, tato catutthāruppacutito kāmāvacare atītapaccuppannārammaṇā paṭisandhi. Itarāhīti āruppacutīhi. Dutiyā āruppapaṭisandhi atītārammaṇā, itarā navattabbārammaṇāti āha ‘‘yathāsambhava’’nti. Atītapaccuppannārammaṇā ca kāmāvacarapaṭisandhīti etthāpi itarāhīti sambandho. Sabbattha ca ‘‘yojetabbā’’ti sambandhitabbaṃ. Imassa visesassāti ‘‘tenā’’tiādinā yathāvuttassa visesassa. Visuṃ uddharaṇaṃ kataṃ adhikavacanamaññamatthaṃ bodhetīti.

    ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਏਕવਿਧਾਯਾਤਿ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾવਸੇਨ ਏਕવਿਧਾਯ। ਦੁવਿਧਾਤਿ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ‘‘ਏਕવਿਧਾਯਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾ ਕਾਮਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਏਕਪ੍ਪਕਾਰਾ ਰੂਪਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾ ਆਰੁਪ੍ਪਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વਿਏਕਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਕਾਮਰੂਪਾਰੁਪ੍ਪਾਨਂ વਸੇਨਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤਥੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਦ੍વਿਏਕਦ੍વਿਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਕਾਮਰੂਪਾਰੁਪ੍ਪਾਨਂ વਸੇਨਾ’’ਤਿ ਪਦਦ੍વਯਂ ਆਕਡ੍ਢਤਿ। ਦੁવਿਧਾਯਾਤਿ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾવਸੇਨ ਦੁવਿਧਾਯ। ਪਚ੍ਚੇਕਨ੍ਤਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਕਾਮਾਰੁਪ੍ਪਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਯੋਜਨਾ – ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਆਰੁਪ੍ਪਚੁਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚ ਦ੍વੇ ਕਾਮਪਟਿਸਨ੍ਧੀ, ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚ ਦ੍વੇ ਆਰੁਪ੍ਪਪਟਿਸਨ੍ਧੀ, ਤਥਾ ਅਤੀਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯਪੀਤਿ ਇਮਾਸਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠવਿਧਾ।

    Ārammaṇavasenaekavidhāyāti atītārammaṇatāvasena ekavidhāya. Duvidhāti atītārammaṇā, paccuppannārammaṇā cāti dvippakārā. Duggaticutiyā ārammaṇavasena ‘‘ekavidhāyā’’ti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Atītapaccuppannārammaṇatāya dvippakārā kāmāvacarapaṭisandhi, navattabbārammaṇatāya ekappakārā rūpāvacarapaṭisandhi, navattabbātītārammaṇatāya dvippakārā āruppapaṭisandhīti āha ‘‘dviekadvippakārānaṃ kāmarūpāruppānaṃ vasenā’’ti. ‘‘Tathevā’’ti iminā ‘‘dviekadvippakārānaṃ kāmarūpāruppānaṃ vasenā’’ti padadvayaṃ ākaḍḍhati. Duvidhāyāti navattabbātītārammaṇatāvasena duvidhāya. Paccekanti visuṃ visuṃ. Dvinnaṃ dvinnaṃ kāmāruppānanti etthāyaṃ yojanā – navattabbārammaṇāya āruppacutiyā anantarā atītārammaṇā paccuppannārammaṇā ca dve kāmapaṭisandhī, navattabbārammaṇā atītārammaṇā ca dve āruppapaṭisandhī, tathā atītārammaṇāyapīti imāsaṃ vasena aṭṭhavidhā.

    ‘‘ਦ੍વਿਦ੍વੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਦਿਪਿ ‘‘ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਗਹਿਤੋਯੇવ ਹੋਤਿ, ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ વਿਸੁਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸੀਯਤੀਤਿ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਆਦਿਨਾ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਿਕਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤਪ੍ਪਕਾਰੋ’’ਤਿ ਆਹ।

    ‘‘Dvidvī’’ti gāthāya vuttamevatthaṃ sukhaggahaṇatthaṃ saṅgahetvā dasseti. Yadipi ‘‘kammassa katattā’’tiādināpi kammassa vipākānaṃ upanissayapaccayabhāvo gahitoyeva hoti, ‘‘kusalākusalaṃ kamma’’ntiādinā pana visuṃ upanissayapaccayabhāvo dassīyatīti ‘‘kāmāvacarassa…pe… ādinā nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo dassitappakāro’’ti āha.

    ਆਦਿਨਾ વਿਮਿਸ੍ਸવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾਤਿ ਏਕਸ੍ਸ ਭવਸ੍ਸ ਆਦਿਭੂਤੇਨ ਰੂਪવਿਮਿਸ੍ਸੇਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ ਸਂਸੇਦਜਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਯਂ। ਅવਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਂ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ‘‘ਗਨ੍ਧਰਸਾਹਾਰਾਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਭવੇ ਤੇ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸੋਤવਤ੍ਥੁਸਤ੍ਤਕਜੀવਿਤਛਕ੍ਕਭਾવੇਪੀ’’ਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂ। ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਮਨਰੂਪਧਮ੍ਮਾਯਤਨਾਨਿ। ਪਞ੍ਚ ਧਾਤੁਯੋਤਿ ਤਾ ਏવ ਪਞ੍ਚ ਧਾਤੁਯੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ – ‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ? ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਸੋਤਾਯਤਨਂ ਮਨਾਯਤਨਂ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ। ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ। ਕਤਮਾ ਪਞ੍ਚ ਧਾਤੁਯੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ? ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ। ਇਮਾ ਪਞ੍ਚ ਧਾਤੁਯੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੦੧੬)। ਛ ਆਯਤਨਾਨਿ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਾਨਿਯੇવ। ਨવ ਧਾਤੁਯੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸੋਤਸਦ੍ਦਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਮਨੋਧਮ੍ਮਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹવਸੇਨਾਤਿ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ। ‘‘ਕਥਾવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨ ਕੇવਲਂ ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਪਕਰਣਨ੍ਤਰੇਪਿ ਗਨ੍ਧਾਦਯੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਘਾਨਾਯਤਨਾਦੀਨਂ વਿਯਾਤਿ ਸਦਿਸੂਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾ ਘਾਨਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਭવੇ ਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਞ੍ਚਾਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਘਾਨਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਆਯਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨਾਯਂ ਚੋਦਨਾ। ਤਤੋ ਪਰવਾਦੀ ਯਂ ਤਤ੍ਥ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਘਾਨਾਦਿਕਂ ਸਣ੍ਠਾਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਦੇવ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਬਾਹਿਰਾਨਂ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਪੁਟ੍ਠੋ ਯਸ੍ਮਾ ਘਾਨਪ੍ਪਸਾਦਾਦਯੋ ਤਤ੍ਥ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਗੋਚਰਂ ਪਟਿਸੇਧੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਹੇવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਜਿવ੍ਹਾਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਰਸਾਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਨ ਹੇવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਸਂਸਨ੍ਦਨਪਞ੍ਹਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਭਾવਰਹਿਤਾਨਂ, ਅਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਭਾવਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Ādinā vimissaviññāṇenāti ekassa bhavassa ādibhūtena rūpavimissena paṭisandhiviññāṇena. Aññatthāti saṃsedajaopapātikayoniyaṃ. Avacanaṃ paṭikkhepaṃ maññamāno ‘‘gandharasāhārānaṃ paṭikkhittattā’’ti vatvā sabbena sabbaṃ rūpabhave te natthīti adhippāyenāha ‘‘cakkhusotavatthusattakajīvitachakkabhāvepī’’ti. Pāḷiyanti dhammahadayavibhaṅgapāḷiyaṃ. Pañcāyatanānīti cakkhusotamanarūpadhammāyatanāni. Pañca dhātuyoti tā eva pañca dhātuyo. Vuttañhi – ‘‘rūpadhātuyā upapattikkhaṇe katamāni pañcāyatanāni pātubhavanti? Cakkhāyatanaṃ rūpāyatanaṃ sotāyatanaṃ manāyatanaṃ dhammāyatanaṃ. Imāni pañcāyatanāni pātubhavanti. Katamā pañca dhātuyo pātubhavanti? Cakkhudhātu…pe… dhammadhātu. Imā pañca dhātuyo pātubhavantī’’ti (vibha. 1016). Cha āyatanāni saddāyatanena saddhiṃ tāniyeva. Nava dhātuyoti cakkhurūpacakkhuviññāṇasotasaddasotaviññāṇamanodhammamanoviññāṇadhātuyo. Sabbasaṅgahavasenāti anavasesapariggahavasena. Tatthāti rūpadhātuyaṃ. ‘‘Kathāvatthumhi cā’’tiādinā na kevalaṃ dhammahadayavibhaṅgapāḷiyaṃyeva, atha kho pakaraṇantarepi gandhādayo paṭikkhittāti dasseti. Tattha ghānāyatanādīnaṃviyāti sadisūdāharaṇadassanaṃ. Yathā ghānāyatanādīnaṃ tattha rūpabhave bhāvo atthi, tā paṭikkhittā, evaṃ gandhāyatanādīnañcāti. Atthi tattha ghānāyatananti pucchā sakavādissa. Yañhi tattha āyatanaṃ natthi, tassa vasenāyaṃ codanā. Tato paravādī yaṃ tattha ajjhattikānaṃ tiṇṇaṃ āyatanānaṃ ghānādikaṃ saṇṭhānanimittaṃ, tadeva āyatananti laddhiyā ‘‘āmantā’’ti paṭijānāti. Bāhirānaṃ gandhāyatanādīnaṃ vasena puṭṭho yasmā ghānappasādādayo tattha na icchati, tasmā tesaṃ gocaraṃ paṭisedhento ‘‘na hevaṃ vattabbe’’ti paṭikkhipati. Ādi-saddena ‘‘atthi tattha jivhāyatananti? Āmantā. Atthi tattha rasāyatananti? Na hevaṃ vattabbe’’tiādinayappavattānaṃ anulomapaṭilomasaṃsandanapañhādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Aphoṭṭhabbāyatanānanti phoṭṭhabbāyatanabhāvarahitānaṃ, aphoṭṭhabbasabhāvānanti attho.

    ਇਦਾਨਿ ਅਨਾਯਤਨਸਭਾવੇ ਗਨ੍ਧਰਸੇ ਪਟਿਜਾਨਿਤ੍વਾਪਿ ਦੋਸਂ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਦਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅવਚਨੇ ਨਤ੍ਥਿ ਕਾਰਣਂ ਯਥਾਧਮ੍ਮਸਾਸਨੇ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ, ਤੇਸਂ વਾ ਨਿਸਤ੍ਤਨਿਜ੍ਜੀવਸਭਾવਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਥਾ ਚ ਧਾਤੁਭਾવੋ, ਏવਂ ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਚ ਤੇਸਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕੋ, ਤਥਾ ਆਯਤਨਭਾવੋ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਗਨ੍ਧਰਸਾਨਂ ਆਯਤਨੇਸੁ ਅવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਕੋਚਿ ਆਯਤਨਸਭਾવੋਤਿ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਤੇਨ ਯਦਿ ਰੂਪਭવੇ ਗਨ੍ਧਰਸਾ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਰਣਤੋ ਗਨ੍ਧਰਸਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਅવੁਚ੍ਚਮਾਨਾਪਿ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਟ੍ਠਮੇਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਨਤ੍ਥੇવ ਰੂਪਭવੇ ਗਨ੍ਧਰਸਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਗਨ੍ਧਰਸਭਾવੇਨ ਅવੁਤ੍ਤਾਨਂ, ਕਾਮਧਾਤੁਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਕਿਂ ਗਨ੍ਧਰਸਭਾવਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸਭਾવੇਨ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਅਤ੍ਥਿਭਾવੋ, ਉਦਾਹੁ ਗਨ੍ਧਰਸਭਾવੇਨ। ਯਦਿ ਪੁਰਿਮੋ ਪਕ੍ਖੋ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨੇ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਿਯਾ ਅਨਾਯਤਨਸਭਾવਸ੍ਸ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ, ਅਥ ਦੁਤਿਯੋ ਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨ ਨੇਸਂ ਗਨ੍ਧਰਸਾਯਤਨਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਦਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਗਨ੍ਧਰਸਾ ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗੇ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਕਥਾવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਚ ਤੇਸਂ ਭਾવੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਫੁਸਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਪਥવੀਆਦਯੋ વਿਯ ਘਾਯਿਤੁਂ ਸਾਯਿਤੁਞ੍ਚ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ ਤੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਧਾਤੁਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਤੇ ਗਹਿਤਾ, ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਚ ਤੇਸਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕੋ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸਤਿ ਸਿਦ੍ਧੋ ਆਯਤਨਭਾવੋ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤਥਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਸਤ੍ਤਕਾਦਿવਸੇਨ। ਏવਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਤ੍ਤਕਾਦਿવਸੇਨ ਰੂਪਗਣਨਾਯ ਕਰਿਯਮਾਨਾਯ। ਧਮ੍ਮਤਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਧਮ੍ਮੋ , ਰੂਪਭવੇ વਾ ਪવਤ੍ਤਨਕਰੂਪਧਮ੍ਮਤਾ। ‘‘ਨ વਿਲੋਮਿਤਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾਪਟਿਞ੍ਞਾਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੀਪਿਤਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਤਿ।

    Idāni anāyatanasabhāve gandharase paṭijānitvāpi dosaṃ vadanto ‘‘yadi cā’’tiādimāha. Avacane natthi kāraṇaṃ yathādhammasāsane abhidhamme, tesaṃ vā nisattanijjīvasabhāvattāti adhippāyo. Yathā ca dhātubhāvo, evaṃ dhammabhāvo ca tesaṃ ekantiko, tathā āyatanabhāvo cāti sabbathāpi tattha vijjamānānaṃ gandharasānaṃ āyatanesu avacane kāraṇaṃ natthīti dassento ‘‘dhammabhāvo cā’’tiādimāha. Aññassa paramatthassa abhāvā. Koci āyatanasabhāvoti dhammāyatanameva sandhāya vadati. Tena yadi rūpabhave gandharasā vijjanti, yathāvuttakāraṇato gandharasāyatanabhāvena avuccamānāpi dhammāyatanabhāvena vattabbā siyuṃ, na ca vuttā. Tasmā niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘nattheva rūpabhave gandharasā’’ti dasseti. Kiñca rūpadhātuyaṃ gandharasabhāvena avuttānaṃ, kāmadhātuyaṃ vuttānaṃ tesaṃ kiṃ gandharasabhāvato aññena sabhāvena rūpadhātuyaṃ atthibhāvo, udāhu gandharasabhāvena. Yadi purimo pakkho dhammāyatane tesaṃ saṅgaho siyā anāyatanasabhāvassa sabhāvadhammassa abhāvā, atha dutiyo teneva kāraṇena nesaṃ gandharasāyatanabhāvo siddhoti imamatthaṃ dassento ‘‘yadi cā’’tiādimāha. Tasmāti yasmā gandharasā dhammahadayavibhaṅge na vuttā, kathāvatthumhi ca tesaṃ bhāvo paṭikkhitto, phusituṃ asakkuṇeyyā pathavīādayo viya ghāyituṃ sāyituñca asakkuṇeyyā te natthi, dhātusaddena ca te gahitā, dhammabhāvo ca tesaṃ ekantiko, tasmiñca sati siddho āyatanabhāvo, tasmā. Tathāti pāḷiyaṃ avuttadhamme hāpetvā cakkhusattakādivasena. Evanti cakkhusattakādivasena rūpagaṇanāya kariyamānāya. Dhammatāti pāḷidhammo , rūpabhave vā pavattanakarūpadhammatā. ‘‘Na vilomitā’’ti iminā yathāpaṭiññātaṃ dhammaṃ dīpitaṃ ulliṅgeti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਯਤਨਾਭਾવਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ ਗਨ੍ਧਰਸਾ ਆਯਤਨਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਛ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤਯੋ ਆਹਾਰਾ’’ਤਿ ਚ ਅਜ੍ਝੋਹਰਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਓਜਟ੍ਠਮਕਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਆਹਾਰਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਕਰਣਤੋ, ਨ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਗਨ੍ਧਰਸਾਨਂ ਓਜਾਯ ਚ ਅਭਾવਤੋ। ਇਤਿ વਿਸਯਿਨੋ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવੇਨ વਿਸਯੋ, ਕਿਚ੍ਚવਾ ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਭવੇ વਿਸਯੀ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਂਹੇਤੁਕੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਸਯਸ੍ਸ ਆਯਤਨਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸਾਪਿ ਅવਚਨਂ, ਯਥਾ ਰੂਪਭવੇ ਪਥવੀਤੇਜੋવਾਯੋਧਾਤੂਨਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਭਾવੇਨ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਯਤ੍ਥ વਚਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ વਿਸਯੀਸਬ੍ਭਾવਹੇਤੁਕੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਆਯਤਨਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠੋ ਯਥਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ। ਯਦਿ વਿਸਯੀਸਬ੍ਭਾવਹੇਤੁਕੋ વਿਸਯਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਆਯਤਨਭਾવੋ, ਕਥਂ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਦ੍વੇ ਆਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਚਕ੍ਖਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਚ ਨੇਸਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅવਿਸਯੋਤਿ? ਨਾਯਂ વਿਰੋਧੋ। ਯੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਸਞ੍ਞੀਨਂ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਅવਚਨਂ, ਤੇਨ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸਾਪਿ ਅવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਸਞ੍ਞੀਨਂ ਏਕਂ ਆਯਤਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾਸਕਞ੍ਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗੋਚਰਭਾવਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਯੇਸਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਆਯਤਨਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਸੁ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੇਸੁ ਤਦਭਾવਤੋ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਸਞ੍ਞੀਨਂ ਗਨ੍ਧਾਦਿਕੇ વਿਸੁਂ ਆਯਤਨਭਾવੇਨ ਅવਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚ વਿਸਯਭਾવੂਪਗਮਨਤੋ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਨ੍ਤੋਗਧੇ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤਦਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਨਾਮਕਰਣਂ, ਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕਾਨਿ વਾ ਤਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਨ ਚ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅਸਞ੍ਞੀਨਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਸਞ੍ਞੀਨਮ੍ਪਿ ਗਨ੍ਧਾਦੀਨਂ વਿਸੁਂ ਗਹਣਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਦ੍વੇ ਆਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੦੧੭) વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸਤਿਪਿ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਰੂਪਸ੍ਸ વਣ੍ਣਾਯਤਨਸਭਾવਾਤਿਕ੍ਕਮੋ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਤਂ ਰੂਪਾਯਤਨਨ੍ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਚ ਨਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਗਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਸਞ੍ਞੀਨਂ ਅਟ੍ਠ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਅਸਞ੍ਞੀਨਂ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਞ੍ਚੇਤਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਰੂਪਲੋਕੇ ਫੁਸਿਤੁਮਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਪਥવੀਆਦੀਨਂ વਚੀਘੋਸੋ ਏવ ਨ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾਨਿਘਂਸਮਨ੍ਤਰੇਨ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਚ ਫੁਸਨਸਭਾવਾਨਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਫੁਸਨਸਭਾવਤਾ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਚ ਭੂਤਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਅਭਾવੇ ਰੂਪਭવੇ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਭવੋ ਏવ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਫੁਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯਪਿ ਪਥવੀਆਦੀਨਂ ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਭਾવੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਧਾਤੁਯਂ ਤੇਸਂ ਸਪ੍ਪਟਿਘવਚਨਞ੍ਚ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨਸਪ੍ਪਟਿਘਂ ਏਕਂ ਮਹਾਭੂਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਦ੍વੇ ਮਹਾਭੂਤਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੨.੨੨.੧੭)। ਪਟਿਘੋ ਹੇਤ੍ਥ ਭੂਤਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਕਾਯਪ੍ਪਸਾਦਂ ਪਤਿ ਤਂਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਘਟ੍ਟਨਦ੍વਾਰੇਨ ਅਭਿਮੁਖਭਾવੋ, ਸੋ ਚ ਫੁਸਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਸਭਾવਸ੍ਸ ਘਟ੍ਟਨਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਨੁ ‘‘ਦ੍વੇ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਯਾਯਤਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਿਪਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ‘‘ਨਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸੇવ વਚਨਂ ਕਦਾਚਿ ਅਞ੍ਞਭੂਮਿਕਾਨਂ ਪਸਾਦਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ, ਨ ਪਨ ਇਤਰੇਸਂ ਅਭਾવਤੋ। ਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਆਯਤਨਸਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਅਸਞ੍ਞੀਨਞ੍ਹਿ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਸਮਾਨਭੂਮਿਕਾਨਂ વੇਹਪ੍ਫਲਾਨਂ, ਉਪਰਿਭੂਮਿਕਾਨਞ੍ਚ ਸੁਦ੍ਧવਾਸਾਨਂ ਪਸਾਦਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਪਨ ਗਨ੍ਧਰਸਾਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਤਤ੍ਥਾવਚਨਂ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਕਥਾવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਚ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਸੇਧੋ ਕਤੋ। ਯਦਿਪਿ ਚੇਤਂ વਚਨਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਅਭਾવવਿਭਾવਨਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਥਿਭਾવਦੀਪਨਮ੍ਪਿ ਪਨ ਅਞ੍ਞવਚਨਂ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਤਤ੍ਥ ਨੇਸਂ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯਞ੍ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਂ ਪਾਲ਼ਿ વਿਯ ਪਮਾਣਭੂਤਂ ਅਗਰਹਿਤਾਯ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਯਾવਜ੍ਜਤਨਾ ਆਗਤਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਯਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਂ, ਤਂ ਪਮਾਣਂ। ਇਦਂ ਪਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ? ਨਯਿਦਮੇવਂ ਯਥਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ , ਤਥਾ ਪਟਿਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ, ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾਨਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਭਗવਤੋ ਧਾਤੁਦੇਸਨਾਤਿ ਆਯਤਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਧਾਤੁਭਾવਦੀਪਨਤੋ ਧਾਤੁਭਾવਸ੍ਸਾਪਿ ਨੇਸਂ ਅવਚਨਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਏવ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅવਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਚਕ੍ਖੁਦਸਕਾਦਿવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਰੂਪਗਣਨਾ ਕਤਾਤਿ ਨ ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਤਾવਿਲੋਮਨਾਸਙ੍ਕਾਯ ਓਕਾਸੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Ettha ca rūpāvacarasattānaṃ ghānajivhāyatanābhāvato vijjamānāpi gandharasā āyatanakiccaṃ na karontīti te anāmasitvā pāḷiyaṃ ‘‘pañcāyatanāni pātubhavanti, cha āyatanānī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tayo āhārā’’ti ca ajjhoharitabbassa āhārassa abhāvena ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpanasaṅkhātassa āhārakiccassa akaraṇato, na sabbena sabbaṃ gandharasānaṃ ojāya ca abhāvato. Iti visayino kiccassa ca abhāvena visayo, kiccavā ca dhammo na vutto. Yasmiñhi bhave visayī natthi, tasmiṃ taṃhetuko nippariyāyena visayassa āyatanabhāvo natthīti vijjamānassāpi avacanaṃ, yathā rūpabhave pathavītejovāyodhātūnaṃ phoṭṭhabbāyatanabhāvena. Yassa pana yattha vacanaṃ, tassa tattha visayīsabbhāvahetuko nippariyāyena āyatanabhāvo vutto diṭṭho yathā tattheva rūpāyatanassa. Yadi visayīsabbhāvahetuko visayassa nippariyāyena āyatanabhāvo, kathaṃ asaññasattānaṃ devānaṃ dve āyatanāni pātubhavantīti. Asaññasattānañhi cakkhāyatanaṃ natthi, acakkhāyatanabhāvena ca nesaṃ rūpāyatanaṃ aññesaṃ avisayoti? Nāyaṃ virodho. Yena adhippāyena rūpadhātuyaṃ saññīnaṃ gandhāyatanādīnaṃ avacanaṃ, tena rūpāyatanassāpi avacananti asaññīnaṃ ekaṃ āyatanaṃ vattabbaṃ. Yathāsakañhi indriyagocarabhāvāpekkhāya yesaṃ nippariyāyena āyatanabhāvo atthi, tesu niddisiyamānesu tadabhāvato rūpadhātuyaṃ saññīnaṃ gandhādike visuṃ āyatanabhāvena avatvā dhammasabhāvānativattanato, manoviññāṇassa ca visayabhāvūpagamanato dhammāyatanantogadhe katvā ‘‘pañcāyatanānī’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ. Etadatthañhi ‘‘dhammāyatana’’nti sāmaññato nāmakaraṇaṃ, piṭṭhivaṭṭakāni vā tāni katvā ‘‘pañcāyatanānī’’ti vuttaṃ. Yena ca pana adhippāyena asaññīnaṃ rūpāyatanaṃ vuttaṃ, tena saññīnampi gandhādīnaṃ visuṃ gahaṇaṃ kātabbanti imassa nayassa dassanatthaṃ ‘‘asaññasattānaṃ devānaṃ dve āyatanāni pātubhavantī’’ti (vibha. 1017) vuttaṃ. Asatipi hi attano indriye rūpassa vaṇṇāyatanasabhāvātikkamo natthevāti taṃ rūpāyatanantveva vuccati. Iminā ca nayadassanena gandhādīni tīṇi pakkhipitvā saññīnaṃ aṭṭha āyatanāni, asaññīnaṃ pañcāti ayamattho dassito hoti. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ. Aññathā rūpaloke phusitumasakkuṇeyyatāya pathavīādīnaṃ vacīghoso eva na siyā. Na hi paṭighaṭṭanānighaṃsamantarena saddappavatti atthi, na ca phusanasabhāvānaṃ katthaci aphusanasabhāvatā sakkā viññātuṃ. Phoṭṭhabbāyatanasaṅkhātassa ca bhūtattayassa abhāve rūpabhave rūpāyatanādīnampi sambhavo eva na siyā, tasmā phusituṃ sakkuṇeyyatāyapi pathavīādīnaṃ tattha kāyindriyābhāvena tesaṃ phoṭṭhabbabhāvo na vutto. Evañca katvā rūpadhātuyaṃ tesaṃ sappaṭighavacanañca samatthitaṃ hoti. Vuttañhi ‘‘asaññasattānaṃ anidassanasappaṭighaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca dve mahābhūtā’’tiādi (paṭṭhā. 2.22.17). Paṭigho hettha bhūtattayassa kāyappasādaṃ pati taṃnissayabhūtaghaṭṭanadvārena abhimukhabhāvo, so ca phusituṃ asakkuṇeyyasabhāvassa ghaṭṭanāya abhāvato natthi. Nanu ‘‘dve āyatanānī’’ti ettha pariyāyāyatanaṃ adhippetaṃ, atha kasmā gandhāyatanādīnipi gahetvā ‘‘pañcāyatanānī’’ti na vuttanti? ‘‘Nayadassanavasena desanā pavattā’’ti vuttovāyamattho. Atha vā tattha rūpāyatanasseva vacanaṃ kadāci aññabhūmikānaṃ pasādassa visayabhāvaṃ sandhāya, na pana itaresaṃ abhāvato. Nāpi pariyāyena gandhāyatanādīnaṃ āyatanasabhāvābhāvato. Asaññīnañhi rūpāyatanaṃ samānabhūmikānaṃ vehapphalānaṃ, uparibhūmikānañca suddhavāsānaṃ pasādassa visayabhāvaṃ gacchati, na pana gandharasāti tesaṃyeva tatthāvacanaṃ yuttaṃ. Kathāvatthumhi ca nippariyāyena gandhāyatanādīnaṃ atthibhāvaṃ paṭijānantaṃ sandhāya paṭisedho kato. Yadipi cetaṃ vacanaṃ tattha gandhāyatanādīnaṃ abhāvavibhāvanaṃ na hoti, atthibhāvadīpanampi pana aññavacanaṃ natthevāti? Nayidamevaṃ aṭṭhakathāsu tattha nesaṃ atthibhāvassa niddhāretvā vuttattā. Yañhi aṭṭhakathāvacanaṃ pāḷiyā na virujjhati, taṃ pāḷi viya pamāṇabhūtaṃ agarahitāya ācariyaparamparāya yāvajjatanā āgatattā. Tattha siyā – yaṃ pāḷiyā na virujjhati aṭṭhakathāvacanaṃ, taṃ pamāṇaṃ. Idaṃ pana virujjhatīti? Nayidamevaṃ yathā na virujjhati , tathā paṭipāditattā. Cakkhādīnaṃ āyatanānaṃ, tannissayānañca viññāṇānaṃ sattasuññatāsandassanatthaṃ bhagavato dhātudesanāti āyatanabhāvena vuttānaṃyeva dhātubhāvadīpanato dhātubhāvassāpi nesaṃ avacanaṃ yujjati eva, tasmā yathā pāḷiyā avirodho hoti, tathā cakkhudasakādivasena aṭṭhakathāyaṃ rūpagaṇanā katāti na ettha dhammatāvilomanāsaṅkāya okāsoti veditabbaṃ.

    ਏਲ਼ਕਸ੍ਸ ਜਾਤਕਾਲੇ ਉਣ੍ਣਾ ਜਾਤਿਉਣ੍ਣਾਤਿ ਪਠਮੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਸੁਖੁਮਤਰਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਗਬ੍ਭਂ…ਪੇ॰… ਇਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਭવਨਸ੍ਸ ਭੇਦੋ વਾ ਸਮ੍ਭવਭੇਦੋ, ਪવਤ੍ਤਿਭੇਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Eḷakassa jātakāle uṇṇā jātiuṇṇāti paṭhamo attho. Tato sukhumatarataṃ sandhāya ‘‘gabbhaṃ…pe… itipi vadantī’’ti vuttaṃ. Sambhavanassa bhedo vā sambhavabhedo, pavattibhedoti attho.

    ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮੇਸੂਤਿ ਅਧਿਕਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਕੇਸੂਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਕੇਹਿ ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮੇ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇਨ ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਕੇਸੂ’’ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਰਾਸਿਤੋ ‘‘ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ વਿਸੇਸਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਿ। ਨ ਸਮੇਤੀਤਿ ਨ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ, વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਨ ਸਮੇਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Rūpībrahmesūti adhikaraṇe bhummaṃ, opapātikayonikesūti niddhāraṇeti dassento ‘‘opapātikayonikehi rūpībrahme niddhāretī’’ti āha. Tena ‘‘opapātikayonikesū’’ti sāmaññato vuttarāsito ‘‘rūpībrahmesū’’ti visesaṃ niddhāreti. Na sametīti na saṃsandati, virujjhatīti attho. Yāya pāḷiyā na sameti, taṃ dassento ‘‘dhammahadayavibhaṅge hī’’tiādimāha.

    ਏਕਾਦਸਾਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨવਜ੍ਜਾਨਿ ਏਕਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਸਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨવਜ੍ਜਾਨਿ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਾਨਿ ਦਸਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਬਧਿਰਸ੍ਸ ਸੋਤਾਯਤਨવਜ੍ਜਾਨਿ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਨવਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਅਨ੍ਧਬਧਿਰਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਾਯਤਨવਜ੍ਜਾਨਿ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਤ੍ਤਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਸ੍ਸ ਰੂਪਗਨ੍ਧਰਸਕਾਯਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਮਨੋਧਮ੍ਮਾਯਤਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ।

    Ekādasāti paripuṇṇāyatanassa saddāyatanavajjāni ekādasāyatanāni. Kassaci dasāyatanānīti andhassa cakkhāyatanavajjāni. Kassaci aparāni dasāyatanānīti badhirassa sotāyatanavajjāni. Kassaci navāyatanānīti andhabadhirassa cakkhusotāyatanavajjāni. Kassaci sattāyatanānīti gabbhaseyyakassa rūpagandharasakāyaphoṭṭhabbamanodhammāyatanavasena vuttaṃ.

    ‘‘ਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਨ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਂ। ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਨવਿਕਲਸ੍ਸ ਹਿ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੇવ ਆਯਤਨਾਨਿ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ। ਸਤਿ ਚ ਅਘਾਨਕੁਪਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪੁਨਪਿ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਾਨਿ ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਯਥਾ ਅਨ੍ਧਬਧਿਰਸ੍ਸ વਸੇਨ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਨવਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੦੦੭) ਏਕવਾਰਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਅਨ੍ਧਾਘਾਨਕਸ੍ਸ, ਬਧਿਰਾਘਾਨਕਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਾਨਿ ਨવਾਯਤਨਾਨਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਾਨਿ ਨવਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਏવਂ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਤਥਾ…ਪੇ॰… ਨ ਚ ਤਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਧਾਤੁਪਾਤੁਭਾવਾਦਿਪਞ੍ਹੇਸੂਤਿ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਏਕਾਦਸ ਧਾਤੁਯੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਸ ਧਾਤੁਯੋ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪਰਾ ਦਸ ਧਾਤੁਯੋ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਨવ ਧਾਤੁਯੋ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਤ੍ਤ ਧਾਤੁਯੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੦੦੭) ਏવਂ ਧਾਤੁਪਾਤੁਭਾવਪਞ੍ਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਚੁਦ੍ਦਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (વਿਭ॰ ੧੦੦੭) ਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਞ੍ਹਾਦਯੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ।

    ‘‘Na vuttaṃ aṭṭhāyatanāni pātubhavantī’’ti idaṃ ‘‘na hi pāḷiyaṃ…pe… vuttā’’ti etassa atthavivaraṇaṃ. Cakkhusotaghānavikalassa hi upapajjamānassa aṭṭheva āyatanāni siyunti. Sati ca aghānakupapattiyaṃ punapi ‘‘kassaci aparāni dasāyatanāni pātubhavantī’’ti vattabbaṃ siyā. Tathā ca sati yathā andhabadhirassa vasena ‘‘kassaci navāyatanāni pātubhavantī’’ti (vibha. 1007) ekavāraṃ vuttaṃ, evaṃ andhāghānakassa, badhirāghānakassa ca vasena ‘‘kassaci aparāni navāyatanāni, kassaci aparāni navāyatanāni pātubhavantī’’ti vattabbaṃ siyā, evaṃ na vuttanti imamatthaṃ dasseti ‘‘tathā…pe… naca taṃ vutta’’nti. Evaṃ dhātupātubhāvādipañhesūti ‘‘kassaci ekādasa dhātuyo pātubhavanti, kassaci dasa dhātuyo, kassaci aparā dasa dhātuyo, kassaci nava dhātuyo, kassaci satta dhātuyo pātubhavantī’’ti (vibha. 1007) evaṃ dhātupātubhāvapañho veditabbo. Ādi-saddena ‘‘kassaci cuddasindriyāni pātubhavantī’’tiādi (vibha. 1007) nayappavattā indriyapañhādayo saṅgahitā.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਤਿ ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ ਚ ਰੂਪਾਨੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ‘‘ਸਂਸੇਦਜੋਪਪਾਤੀਸੂ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੋਨਿਦ੍વਯવਸੇਨ ਯੋਜੀਯਤਿ, ਨ ਏવਂ ‘‘ਅવਕਂਸਤੋ ਤਿਂਸਾ’’ਤਿ ਇਦਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਸਂਸੇਦਜਯੋਨਿવਸੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਏਕਯੋਗਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸਾਪਿ ਏਕਦੇਸੋ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਲਭਤੀਤਿ। ਸਂਸੇਦਜਸ੍ਸੇવ ਚ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧਬਧਿਰਅਘਾਨਕਨਪੁਂਸਕਸ੍ਸ ਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਤ੍ਥੁਦਸਕਾਨਂ વਸੇਨ ਤਿਂਸ ਰੂਪਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਓਪਪਾਤਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯੇ ਪਨ ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਸ੍ਸ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧ…ਪੇ॰… ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੋ ਹਿ ਪਮਾਦਪਾਠੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਆਯਤਨਯਮਕવਣ੍ਣਨਾਯ ‘‘ਕਾਮਧਾਤੁਯਂ ਪਨ ਅਘਾਨਕੋ ਓਪਪਾਤਿਕੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਭવੇਯ੍ਯ, ‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਟ੍ਠਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਆਯਤਨਯਮਕ ੧੮-੨੧) વਕ੍ਖਤਿ। ਅਪਰੇ ਪਨਾਹੁ ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਏਕਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਯਾવ ‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਨવਾਯਤਨਾਨੀ’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿ ਓਪਪਾਤਿਕੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਅવਿਰੋਧੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਯਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ ਸਮੇਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ। ਯਂ ਪਨੇਕੇ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਓਪਪਾਤਿਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਂਸੇਦਜਾਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਹਦਯવਿਭਙ੍ਗੇ ‘ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਕਸ੍ਸਚਿ ਏਕਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’ਤਿਆਦੀਨਂ (વਿਭ॰ ੧੦੦੭) ਉਦ੍ਦੇਸੇ ‘ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਂ ਪੇਤਾਨ’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਓਪਪਾਤਿਕਗ੍ਗਹਣਮੇવ ਕਤਂ, ਨ ਸਂਸੇਦਜਗ੍ਗਹਣ’’ਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂਯੇવ ਸਂਸੇਦਜਾਨਂ ਓਪਪਾਤਿਕੇਸੁ ਸਙ੍ਗਹਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਸਂਸੇਦਜਯੋਨਿਕਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਓਪਪਾਤਿਕਸਙ੍ਗਹਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ‘‘ਪਧਾਨਾਯ વਾ ਯੋਨਿਯਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਯੋਨਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘ਓਪਪਾਤਿਕਾਨ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਯੋਨਿਦ੍વਯਂ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਪਕਾਸੇਤੁਂ, ਸਂਸੇਦਜਯੋਨਿવਸੇਨੇવ ਚ ਅવਕਂਸਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਯਾ ਇਤਰਂ ਅਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਸਂਸੇਦਜੋਪਪਾਤੀਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।

    Ettha ca yathā ‘‘sattati ukkaṃsato ca rūpānī’’ti padaṃ ‘‘saṃsedajopapātīsū’’ti ettha yonidvayavasena yojīyati, na evaṃ ‘‘avakaṃsato tiṃsā’’ti idaṃ, idaṃ pana saṃsedajayonivaseneva yojetabbaṃ, ekayoganiddiṭṭhassāpi ekadeso sambandhaṃ labhatīti. Saṃsedajasseva ca jaccandhabadhiraaghānakanapuṃsakassa jivhākāyavatthudasakānaṃ vasena tiṃsa rūpāni uppajjantīti vuttaṃ, na opapātikassāti ayamettha aṭṭhakathāya adhippāyo. Ye pana ‘‘opapātikassa jaccandha…pe… uppajjantīti mahāaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. So hi pamādapāṭho. Evañca katvā āyatanayamakavaṇṇanāya ‘‘kāmadhātuyaṃ pana aghānako opapātiko natthi. Yadi bhaveyya, ‘kassaci aṭṭhāyatanāni pātubhavantī’ti vadeyyā’’ti (yama. aṭṭha. āyatanayamaka 18-21) vakkhati. Apare panāhu ‘‘kassaci ekādasāyatanāni pātubhavanti, yāva ‘kassaci navāyatanānī’ti pāḷi opapātike sandhāya vuttā. Tasmā pubbenāparaṃ aṭṭhakathāyaṃ avirodho siddho hoti, tathā ca yathāvuttapāḷiyā ayamatthavaṇṇanā aññadatthu saṃsandati sametiyevā’’ti. Yaṃ paneke vadanti ‘‘opapātikaggahaṇena saṃsedajāpi saṅgayhanti. Tathā hi dhammahadayavibhaṅge ‘kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni pātubhavantī’tiādīnaṃ (vibha. 1007) uddese ‘opapātikānaṃ petāna’ntiādinā opapātikaggahaṇameva kataṃ, na saṃsedajaggahaṇa’’nti, taṃ paripuṇṇāyatanānaṃyeva saṃsedajānaṃ opapātikesu saṅgahaṇavasena vuttanti veditabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘saṃsedajayonikā paripuṇṇāyatanāparipuṇṇāyatanabhāvena opapātikasaṅgahaṃ katvā vuttā’’ti ‘‘padhānāya vā yoniyā sabbaṃ paripuṇṇāyatanayoniṃ dassetuṃ ‘opapātikāna’nti vutta’’nti ca. Aṭṭhakathāyaṃ pana yonidvayaṃ sarūpeneva pakāsetuṃ, saṃsedajayonivaseneva ca avakaṃsato pavattiṃ dassetuṃ opapātikayoniyā itaraṃ asaṅgahetvā ‘‘saṃsedajopapātīsū’’ti vuttanti. Sabbaṃ taṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.

    ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਨਨ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਤੀਤਚੁਤਿਯਾ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਾਯ ਮਿਸ੍ਸਾਮਿਸ੍ਸਭੇਦਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ। ਖਨ੍ਧਾਦੀਹੀਤਿ ਖਨ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਗਤਿਹੇਤੁવੇਦਨਾਪੀਤਿવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਹਿ। ਮਹਗ੍ਗਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਮਹਗ੍ਗਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਤਿ ਏવਮਾਦਿਨੋ ਅਰੂਪਭੂਮੀਸੁਯੇવ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਨਂ ਭੇਦਾਭੇਦવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ‘‘ਨਯਮੁਖਮਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤੀਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤવਜ੍ਜਸੁਗਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਯਥਾ ਮਹਗ੍ਗਤਾવਜ੍ਜਾ, ਏવਂ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਕવਜ੍ਜਾ’’ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਸੁਗਤਿਚੁਤਿਯਾ। ਯਦਿਪਿ ‘‘ਅਯਂ ਨਾਮ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਨਿਯਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਦੇਸਨਾ ਪਨ ਸੋਤਪਤਿਤਾ ਗਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਨਿਯਤਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਪੇਕ੍ਖਾਯ વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨਤ੍ਥਿ ਅવੀਚਿਆਦੀਸੁ ਅਨੁਪਪਜ੍ਜਨਤੋ। ‘‘ਏਕਚ੍ਚਦੁਗ੍ਗਤਿਚੁਤਿਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Cutipaṭisandhīnanti anantarātītacutiyā, tadanantarāya missāmissabhedāya paṭisandhiyā. Khandhādīhīti khandhārammaṇagatihetuvedanāpītivitakkavicārehi. Mahaggataajjhattārammaṇāya mahaggataajjhattārammaṇā, amahaggatabahiddhārammaṇāya amahaggatabahiddhārammaṇāti evamādino arūpabhūmīsuyeva cutipaṭisandhīnaṃ bhedābhedavisesassa sambhavato ‘‘nayamukhamattaṃ dassetvā’’ti vuttaṃ. Ekaccasugatīti mahaggatavajjasugati adhippetāti āha ‘‘rūpārūpāvacarāna’’ntiādi. Keci pana ‘‘yathā mahaggatāvajjā, evaṃ uttarakurukavajjā’’tipi vadanti. Ekaccasugaticutiyāti vuttasugaticutiyā. Yadipi ‘‘ayaṃ nāma duggatipaṭisandhi na hotī’’ti niyamo natthi, desanā pana sotapatitā gatāti vadanti. Niyatabodhisattāpekkhāya vā evaṃ vuttaṃ. Tesañhi ekaccaduggatipaṭisandhi natthi avīciādīsu anupapajjanato. ‘‘Ekaccaduggaticutiyā’’ti etthāpi iminā nayena attho veditabbo.

    ਏਕਚ੍ਚਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਸੁਗਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਯਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਏવ। ‘‘ਭੇਦવਿਸੇਸੋ ਏવ ਚ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧਾਯ…ਪੇ॰… ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਅਭੇਦવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਮੇવਾਤਿ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਭੇਦੇਤਿ ‘‘ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕੇ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਭਾਗੇ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ‘‘ਅਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਮਹਗ੍ਗਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਅਮਹਗ੍ਗਤਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਮਹਗ੍ਗਤਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭੇਦੇ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ વਾ ਭવਾਦਿਕੇ ਚવਿਤ੍વਾ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਅਯਂ ਤੋ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤੋ ਹੇਤੁਂ વਿਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁਂ વਿਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਰਿਮਭવੇ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਕਂ ਕਾਰਣਂ વਿਨਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ।

    Ekaccasugatipaṭisandhīti pana kāmāvacarasugatipaṭisandhi veditabbā. Sayamevāti attanā eva. ‘‘Bhedaviseso eva ca evaṃ vitthārena dassito’’ti idaṃ ‘‘amahaggatabahiddhārammaṇāyā’’tiādiṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Catukkhandhāya…pe… paṭisandhi hotī’’ti idaṃ pana abhedavisesadassanamevāti. Ekekasmiṃ bhedeti ‘‘amahaggatabahiddhārammaṇāyā’’ti evamādike ekekasmiṃ bhāge. Tattha tatthevāti ‘‘amahaggatabahiddhārammaṇāya mahaggatabahiddhārammaṇā, amahaggatajjhattārammaṇāya mahaggatajjhattārammaṇā’’tiādinā tasmiṃ tasmiṃ bhede, tattha tattheva vā bhavādike cavitvā upapajjantassa vasena cutipaṭisandhiyojanā veditabbā. Bhummatthe ayaṃ to-saddoti dassento ‘‘tato hetuṃ vināti tattha hetuṃ vinā’’ti āha. Tassattho – tasmiṃ purimabhave nipphannaṃ avijjāsaṅkhārādikaṃ kāraṇaṃ vinā na hotīti.

    ਅਤਿਮਨ੍ਦਭਾવੂਪਗਮਨਂ ਸਕਿਚ੍ਚਾਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ ਚੁਤਿ ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਾ, ਨ ਤਦਨਨ੍ਤਰવਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਦ੍વਾਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮਾਗਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੁਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਮਕੇ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਣਤਤ੍ਤਾਤਿ ਪਰਿਪਾਕવਸੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚੇਤਨਾਸਹਜਾਤਫਸ੍ਸਾਦਯੋ। ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤੇ ਕਮ੍ਮਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੇਕવਾਰਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਂ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਪਤਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવੋ।

    Atimandabhāvūpagamanaṃ sakiccāsamatthatā. Pañcadvārikaviññāṇavasena cuti paṭisiddhā, na tadanantaraviññāṇavasena. Svāyamattho ‘‘pañcannaṃ dvārāna’’ntiādinā heṭṭhā aṭṭhakathāyamāgatoti āha ‘‘pañcadvārikaviññāṇānantarampi hi pubbe cuti dassitā’’ti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Cuticittena saddhiṃ cakkhāyatanādīnaṃ nirodho hotīti dassetuṃ ‘‘yamake cā’’tiādi vuttaṃ. Pariṇatattāti paripākavasena pariyosānaṃ gatattāti adhippāyo. Phassādayo yathāvuttacetanāsahajātaphassādayo. Yathāupaṭṭhite kammādiārammaṇe anekavāraṃ uppattiyā santānassa abhisaṅkharaṇaṃ tattha paṭisandhiviññāṇapatiṭṭhānassa hetubhāvo.

    ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਨਿਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਨਮਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣੇਯੇવ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨਮਨ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਪਥવਿਯਂ ਸਬਲਪਯੋਗੇਹੀਤਿ ਪਥવਿਯਾ ਆਧਾਰਣਭੂਤਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਲੇਨ ਪਯੋਗੇਨ ਚ ਕਰਣਭੂਤੇਨ।

    Santānavasena nippajjamānānaṃ namanādikiriyānaṃ ekasmiṃ paṭisandhiviññāṇeyeva atthasiddhīti dassento āha ‘‘namana…pe… dassetī’’ti. Pathaviyaṃ sabalapayogehīti pathaviyā ādhāraṇabhūtāya attano balena payogena ca karaṇabhūtena.

    ਸਦ੍ਦਹੇਤੁਕੋਤਿ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਧਾਨਾਦਿਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਦਿਸੋ ਪਬ੍ਬਤਕੁਚ੍ਛਿਆਦਿਪਦੇਸੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਯੇવ। ਪਦੀਪਨ੍ਤਰਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤੇਲવਟ੍ਟਿਆਦਿਕੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਤੋ ਸਦ੍ਦਾਦਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਭਾવਾ। ਪਟਿਘੋਸਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਸਦ੍ਦਾਦਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਤਿ ਪੁਰਿਮਸਿਦ੍ਧਿਯਂ ਤੇ ਸਦ੍ਦਾਦਿਪਚ੍ਚਯਦੇਸਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਪਨ ਤੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਭਾવਾ’’ਤਿ। ਉਪਮੇਯ੍ਯੇਪਿ ਏવਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਚ ਹੇਤੁਦੇਸਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਏવਂ ਤਤੋ ਨਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਨ…ਪੇ॰… ਆਗਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਸਦ੍ਦਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚਯਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਉਪਮਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ। ਪੁਰਿਮਭવਹੇਤੁਦੇਸੇ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਭવਨ੍ਤਰੇ ਤਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯਦੇਸਂ ਅਨੁਪਗਤਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪਠਮੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਠਮਂ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਮੋਧਾਨਗਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਭਾવਂ ਨਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦੁਤਿਯੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਯਾਯ ‘‘ਨ ਖੀਰਤੋ ਦਧਿ ਸਮ੍ਭੂਤਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਖੀਰਸਾਮਿਨੋ ਦਧਿ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਚ ਖੀਰਦਧੀਸੁ ਏਕਨ੍ਤਂ ਏਕਤਾਯ ਨਾਨਤਾਯ ਚ ਦੋਸਯੋਜਨਾ ਕਤਾ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਬੀਜਾਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬਹੇਤੂਸੁ, ਅਙ੍ਕੁਰਾਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਹੇਤੁਅਨੁਰੂਪਂ, ਹੇਤੁਸਮੁਪਨ੍ਨਾਨੁਰੂਪਞ੍ਚ ਦੋਸਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਸਨ੍ਤਾਨਬਦ੍ਧੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏਕਨ੍ਤਏਕਤਾਪਟਿਸੇਧੇਨ ਸਸ੍ਸਤਗਾਹਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਯਂਕਤਂ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿવਾਰੇਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਏਕਨ੍ਤਨਾਨਤਾਪਟਿਸੇਧੇਨ ਉਚ੍ਛੇਦਗਾਹੋ ਪਟਿਸੇਧਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਂਕਤਂ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਞ੍ਞੋ ਕਰੋਤਿ, ਅਞ੍ਞੋ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤੀਤਿ ਇਮਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿવਾਰੇਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਕਤਨਾਸੋ, ਅਕਤਾਗਮੋ ਚ ਨਿવਤ੍ਤਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਨਿવਾਰਣੇਨੇવ ਨਿਯਤਿਸਭਾવવਾਦਪਟਿਸੇਧੋਪਿ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Saddahetukoti saddassa padhānādibhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tādiso pabbatakucchiādipadesopi tassa hetuyeva. Padīpantarādīti ādi-saddena telavaṭṭiādike saṅgaṇhāti. Tato saddādippavattito pubbe abhāvā. Paṭighosādīnañhi saddādippavattito sati purimasiddhiyaṃ te saddādipaccayadesaṃ gaccheyyuṃ, na pana te atthīti vuttaṃ ‘‘tato pubbe abhāvā’’ti. Upameyyepi evameva attho yojetabbo. Yathā ca hetudesaṃ na gacchati hetusamuppannaṃ, evaṃ tato nāgacchatīti āha ‘‘tasmā na…pe… āgata’’nti. Te saddādayo paccayā etesanti tappaccayā. Vuttanayenāti upamāyaṃ vuttanayeneva. Purimabhavahetudese sannihitaṃ hutvā paṭisandhiviññāṇaṃ tato aññatra bhavantare taṃ upagantvā tappaccayaṃ na hotīti attho. Paccayato nibbattamānaṃ paccayuppannaṃ aññatra agantvā paccayadesaṃ anupagatameva hutvā nibbattatīti paṭhamo attho. Paṭhamaṃ paccayena samodhānagataṃ hutvā tato aññatra gantvā paccayuppannavatthubhāvaṃ nāpajjatīti dutiyo attho. Yathāsambhavanti yāya ‘‘na khīrato dadhi sambhūtaṃ siyā, na khīrasāmino dadhi siyā’’ti ca khīradadhīsu ekantaṃ ekatāya nānatāya ca dosayojanā katā. Iminā nayena bījādīsu sabbahetūsu, aṅkurādīsu sabbahetusamuppannesu yathāsambhavaṃ hetuanurūpaṃ, hetusamupannānurūpañca dosayojanā kātabbā. Santānabaddhesu dhammesu ekantaekatāpaṭisedhena sassatagāhassa paṭisedhitattā vuttaṃ ‘‘sayaṃkataṃsukhaṃ dukkhanti imaṃ diṭṭhiṃ nivāretī’’ti. Tathā ekantanānatāpaṭisedhena ucchedagāho paṭisedhito hotīti āha ‘‘paraṃkataṃ sukhaṃ dukkhaṃ añño karoti, añño paṭisaṃvedetīti imaṃ diṭṭhiṃ nivāretī’’ti. Tena katanāso, akatāgamo ca nivattito hotīti adhiccasamuppannadiṭṭhinivāraṇeneva niyatisabhāvavādapaṭisedhopi katoti daṭṭhabbaṃ.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਅਙ੍ਕੁਰਾਦਿਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤੇ ਭੂਤੁਪਾਦਾਰੂਪਸਨ੍ਤਾਨੇ। ਤਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜਾਪਾਟવਾਦਿ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਤਿ ਬਾਲਕਾਲੇ ਕਤવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯਾਪੁਣਨਾਦਿਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ। ਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਤਣ੍ਹਾਦਿਕੋ ਅਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯੋ।

    Tatthāti aṅkurādippabandhasaṅkhāte bhūtupādārūpasantāne. Tanti vijjāpāṭavādi. Aññassāti bālakāle katavijjāpariyāpuṇanādito aññassa. Saṅkhārato añño taṇhādiko aññapaccayo.

    ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦਿ ਏવ ਫਲਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦਿਫਲਂ, ਅਫਲਿਤਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦਿਫਲਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਫਲਿ…ਪੇ॰… ਫਲਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾਕਰਣਂ।

    Niyyātanādi eva phalaṃ niyyātanādiphalaṃ, aphalitaṃ niyyātanādiphalaṃ etassāti aphali…pe… phalaṃ, yathāvuttakiriyākaraṇaṃ.

    ਪਿਣ੍ਡવਸੇਨਾਤਿ ਅਕਤਾવਯવવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਕੇ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਭੇਦੇ વਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ। ਬਲવਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਭੁਸੋ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ। ‘‘ਅવਿਸੇਸੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪવਤ੍ਤੇ, ਇਤਰੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪਾਕਟੋਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਤਂ ਅવਿਭਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਹ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ’’ਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਭੇਦੋਤਿ ਨਯਿਦਂ ਸਮਾਸਪਦਂ, ਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਪਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਦ੍વਾਦਸਾਤਿ ਚ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ, ਦ੍વਾਦਸਸੁ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾਸੁ। ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾਭੇਦੋਤਿ ਏਕਾਦਸਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਪਭੇਦੋ, ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਪਭੇਦੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਨ ਏਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਭੇਦੋਤਿ ਇਦਂ ‘ਛਨ੍ਨਂ ਪવਤ੍ਤੇ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਮਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾਯ ਗਹਣੇ ਪਯੋਜਨਂ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਮੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾਪਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਏਕਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਸ੍ਸੇવ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਨਿਯਮੋ’’ਤਿ। ਮਿਲਾਤਮਾਲਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਮਿਲਾਤਮਾਲਕਿਲਿਟ੍ਠવਤ੍ਥਾਦੀਨਂ। ਮਨੋਪਦੋਸਿਕਾਨਂ ਤਦਞ੍ਞવਤ੍ਥੂਨਮ੍ਪਿ ਅਨਿਟ੍ਠਤਾ ਕਥਂ ਨ ਸਿਯਾ, ਸਿਯਾ ਏવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੭) ਪਨ ਪਚੁਰਤਾਭਾવਤੋ ਤਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਥਾ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੇਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਦੇવਲੋਕੇ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ, ਸਭਾવਤੋ ਪਨ ਤਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਇਟ੍ਠਮੇવਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।

    Piṇḍavasenāti akatāvayavavibhāgassa samudāyassa vasena. Sabbatthāti puññābhisaṅkhārādike sabbasmiṃ paccayadhamme, paṭisandhibhede vā paccayuppannadhamme. Balavakammassa vasena yojetabbo. Bhuso nissayo hi upanissayo. ‘‘Avisesenā’’ti vuttepi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro cakkhuviññāṇādīnaṃ pañcannaṃ pavatte, itaro paṭhamajjhānavipākādīnaṃ pavatte ca paṭisandhiyañca paccayo hotīti pākaṭoyamatthoti taṃ avibhajitvā ‘‘sabbapuññābhisaṅkhāraṃ saha saṅgaṇhāti’’cceva vuttaṃ. Dvādasākusalacetanābhedoti nayidaṃ samāsapadaṃ, sandhivasena panetaṃ vuttaṃ. Dvādasāti ca bhummatthe paccattavacanaṃ, dvādasasu akusalacetanāsu. Akusalacetanābhedoti ekādasākusalacetanāpabhedo, dvādasākusalacetanāpabhedo cāti attho veditabbo. Evañhi sati na ettha kiñci vicāretabbaṃ heṭṭhā vitthāritattā. Keci pana ‘‘dvādasākusalacetanābhedoti idaṃ ‘channaṃ pavatte’tiādinā yojetabba’’nti vadanti, tesaṃ matena uddhaccacetanāya gahaṇe payojanaṃ vicāretabbameva paṭisandhiyāpi paccayabhāvassa vuttattā. Ekassāti ettha eva-saddo luttaniddiṭṭhoti āha ‘‘ekasseva paccayabhāvaniyamo’’ti. Milātamālādīnanti milātamālakiliṭṭhavatthādīnaṃ. Manopadosikānaṃ tadaññavatthūnampi aniṭṭhatā kathaṃ na siyā, siyā evāti adhippāyo. Aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 227) pana pacuratābhāvato taṃ anāmasitvā ‘‘tathā kāmāvacaradevalokepī’’ti vuttaṃ . Keci pana ‘‘devaloke aniṭṭhaṃ nāma parikappanavasena, sabhāvato pana tatthuppannaṃ iṭṭhamevā’’ti vadanti.

    ‘‘ਏਕੂਨਤਿਂਸਚੇਤਨਾਭੇਦਮ੍ਪੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਚੇਤਨਾਯਪਿ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਿਤਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਸੇਨ વਾ ਏવਮਾਹ। ਪਞ੍ਚਦਸਨ੍ਨਂ ਅਹੇਤੁਕવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਪਞ੍ਚਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਦ੍વੇ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾਨਂ ਤੇਰਸਨ੍ਨਂ। ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ, ਤੀਣਿ ਸਨ੍ਤੀਰਣਾਨੀਤਿ ਨવਨ੍ਨਂ। ਏਕਦੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨਾਤਿ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ વੀਸਤਿਚੇਤਨਾਭੇਦਸ੍ਸ ਕਾਮਾવਚਰਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਏਕੂਨਤਿਂਸਚੇਤਨਾਭੇਦੋ ਸਮੁਦਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸ੍વੇવਾਤਿ ਅવਯવਗਤੇਨਾਪਿ વਿਸੇਸੇਨ ਸਮੁਦਾਯੋ વੋਹਰੀਯਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਅਲਙ੍ਕਤੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰੋ’’ਤਿ।

    ‘‘Ekūnatiṃsacetanābhedampī’’ti iminā uddhaccacetanāyapi pavattivipākadāyitaṃ anujānāti, aṭṭhakathāadhippāyavasena vā evamāha. Pañcadasannaṃ ahetukavipākaviññāṇānaṃ pañcaṭṭhānāni dve apanetvā avasesānaṃ terasannaṃ. Dve dve cakkhusotasampaṭicchanaviññāṇāni, tīṇi santīraṇānīti navannaṃ. Ekadesapaccayabhāvenāti ekadesassa vīsaticetanābhedassa kāmāvacaracittasaṅkhārassa paccayabhāvena ekūnatiṃsacetanābhedo samudāyo vutto. Svevāti avayavagatenāpi visesena samudāyo voharīyati yathā ‘‘alaṅkato rājakumāro’’ti.

    ਯਤ੍ਥਾਤਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਸੁਗਤਿਯਂ ਤਾવ ਠਿਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੭) ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ વਿਪਾਕਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਕਤਂ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਭੂਮੀਤਿ વੇਹਪ੍ਫਲਭੂਮਿਂ વਦਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਾਰੁਪ੍ਪવਜ੍ਜਾ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਹਿ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਅਸਞ੍ਞਭੂਮਿਂ ਆਰੁਪ੍ਪਭੂਮਿਞ੍ਚ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ, ਚਤੁਕ੍ਕਨਯવਸੇਨ વਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਟ੍ਠ ਮਹਾવਿਪਾਕਾ, ਪਰਿਤ੍ਤવਿਪਾਕੇਸੁ ਪਚ੍ਛਿਮੋ, ਪਞ੍ਚ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਾਤਿ ਏવਂ ਚੁਦ੍ਦਸਨ੍ਨਂ। ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸੇਸਾਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤવਿਪਾਕਾਨਂਯੇવ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ।

    Yatthāti pañcavokārabhavaṃ sandhāyāha. Tattha hi ‘‘kāmāvacarasugatiyaṃ tāva ṭhitassā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 227) paṭisandhiyaṃ pavattiyañca vipākassa vitthārappakāsanaṃ kataṃ. Catutthajjhānabhūmīti vehapphalabhūmiṃ vadati. Tenāha ‘‘asaññāruppavajjā’’ti. Catutthajjhānameva hi bhāvanāvisesappavattaṃ asaññabhūmiṃ āruppabhūmiñca nipphādeti, catukkanayavasena vā saṃvaṇṇanā vuttāti veditabbā. Aṭṭha mahāvipākā, parittavipākesu pacchimo, pañca rūpāvacaravipākāti evaṃ cuddasannaṃ. Sattannanti sesānaṃ parittavipākānaṃyeva sattannaṃ.

    ਭવਾਦਯੋਤਿ ਭવਯੋਨਿਗਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸੇ। ਤਿਣ੍ਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਆਰੁਪ੍ਪવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ। ਤੀਸੂਤਿ ਪਞ੍ਚਮਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਕਾਮਭવੇ ਪਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਰਿਤ੍ਤવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਤਥੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਪવਤ੍ਤੇ, ਨੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੭) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ।

    Bhavādayoti bhavayonigatisattāvāse. Tiṇṇaṃ viññāṇānanti purimānaṃ tiṇṇaṃ āruppavipākaviññāṇānaṃ. Tīsūti pañcamādīsu tīsu viññāṇaṭṭhitīsu. Vuttanayenāti ‘‘kāmabhave pana duggatiyaṃ aṭṭhannampi parittavipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiya’’ntiādinā (vibha. aṭṭha. 227) vuttanayeneva.

    વਿਞ੍ਞਾਣਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨਾਮਰੂਪਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā

    ੨੨੮. ਯਦਿਪਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਰੂਪਪਦਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਭੇਦੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਨ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਨ ਹੇਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੫੮੪) ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਤੋ ਤਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਭੇਦੋ ਅਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਭੇਦੋ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇਸੁ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਗਹਿਤੇਸੁ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੋ ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    228. Yadipi suttante abhidhamme ca paṭiccasamuppādaniddese rūpapadassa desanābhedo natthi, abhidhamme pana ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetū’’tiādinā (dha. sa. 584) suttantato tassa desanābhedo atthevāti āha ‘‘suttantā…pe… bhedo’’ti. Saṅkhyeyyesu paricchedato gahitesu atthasiddho tattha saṅkhyāparicchedoti vuttaṃ ‘‘atthato pana vuttameva hotī’’ti.

    ਓਪਪਾਤਿਕਸਤ੍ਤੇਸੂਤਿ વਾ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਸਬ੍ਬੇ ਓਪਪਾਤਿਕਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਾવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਦਞ੍ਞੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸੇਸਓਪਪਾਤਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਸੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਸਾਤ੍ਥਕਮੇવ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਦ੍વੇ વਾ ਤਯੋ વਾ ਦਸਕਾ, ਓਮਤੋ ਆਦਿਨਾ ਸਹਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੭) ਰੂਪਮਿਸ੍ਸਕવਿਞ੍ਞਾਣੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ।

    Opapātikasattesūti vā sāmaññato sabbe opapātikā vuttā. Tesu brahmakāyikādiggahaṇena rūpāvacarāva vuttāti tadaññe sandhāya sesaopapātikānanti sesaggahaṇaṃ sātthakameva. Vuttanayenāti ‘‘dve vā tayo vā dasakā, omato ādinā sahā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 227) rūpamissakaviññāṇe vuttanayena.

    ‘‘ਦ੍વੇ ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨੀ’’ਤਿ ਆਰਬ੍ਭ ਯਾવ ‘‘ਸਤ੍ਤ ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੮) ਏਤ੍ਤਕਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਪਾਠਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਤਕਪਰਿਯੋਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਇਮਿਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾ’’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Dve santatisīsānī’’ti ārabbha yāva ‘‘satta santatisīsānī’’ti (vibha. aṭṭha. 228) ettakaṃ aṭṭhakathāpāṭhaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sattakapariyosāna’’nti. Ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ rūpuppattiṃ ananujānanto āha ‘‘iminādhippāyenā’’ti. Cittassa uppādakkhaṇeyeva sabbaṃ rūpaṃ uppajjatīti hi attano adhippāyo.

    ‘‘ਰੂਪਾਜਨਕਕਮ੍ਮਜ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਭੂਤਕਥਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਅਤਂਸਭਾવਤਾਭਾવਾ। ਰੂਪਾਜਨਕਕਮ੍ਮਜਨ੍ਤਿ વਾ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਪਨ ‘‘ਪવਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਂ। ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੬੩੬) ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨੀਟੀਕਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਣੇ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਸਹਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਅਤ੍ਥੇવ ਰੂਪੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਭવਙ੍ਗਾਦੀਤਿ ਭવਙ੍ਗਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਨ੍ਤੀਰਣਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ। ਅਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ। ਰੂਪਮੇવ ਹਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਨਾਮਂ ਭવਙ੍ਗਂ। ਤਂਜਨਕੇਨਾਤਿ ਭવਙ੍ਗਾਦਿਜਨਕੇਨ। ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ વਿਪਾਕਨਾਮਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ। ਸਹਜਾਤવਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਇਤਰਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇਪਿ વਿਪਾਕੋ વਿਪਾਕਨਾਮવਸੇਨ, ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪવਸੇਨ ਚ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਹਜਾਤ…ਪੇ॰… ਯੋਜੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏਕਦੇਸੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਸਰੂਪਾਨਂ ਏਕਦੇਸੋ ਏਕવਿਭਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਣਿਨੀ ੧.੨.੬੪) ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਰੂਪਾਨਂ ਏਕਦੇਸੋ’’ਤਿ। ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਹਿ ਏਕਦੇਸਰੂਪਾਨਮ੍ਪਿ ਏਕਦੇਸੋ ਯਥਾ ‘‘ਨਿਦਸ੍ਸਿਤવਿਪਕ੍ਖੇਹੀ’’ਤਿ। ਨਿਦਸ੍ਸਿਤੋ ਚ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤવਿਪਕ੍ਖੋ ਚ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤવਿਪਕ੍ਖੋਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੇਸਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤਿ। ਸਰੂਪੇਨ ਠਪਨਞ੍ਹਿ ਇਧ ਸੇਸਨਂ।

    ‘‘Rūpājanakakammaja’’nti idaṃ bhūtakathanamattaṃ daṭṭhabbaṃ pañcaviññāṇānaṃ ataṃsabhāvatābhāvā. Rūpājanakakammajanti vā cuticittaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭisandhicittaṃ pana ‘‘pavattiya’’nti imināva nivattitaṃ. ‘‘Sabbesampi cuticittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpetī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 636) aṭṭhasālinīṭīkāyaṃ vuttovāyamattho. Pañcaviññāṇakkhaṇe tappaccayā rūpuppattiyā abhāvena vuttaṃ ‘‘pañcaviññāṇappavattikālaṃsandhāyā’’ti. Tatthāpi asahajātaviññāṇapaccayā attheva rūpuppattīti āha ‘‘sahajātaviññāṇapaccayañcā’’ti. Bhavaṅgādīti bhavaṅgasampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇāni. Aññenāti yathāvuttakammaviññāṇato aññena abhisaṅkhāraviññāṇena. Rūpameva hi kusalākusalakiriyacittappavattikkhaṇe abhisaṅkhāraviññāṇapaccayā uppajjati, na nāmaṃ bhavaṅgaṃ. Taṃjanakenāti bhavaṅgādijanakena. Kammaviññāṇappaccayā vipākacittappavattikāle vipākanāmassa kammasamuṭṭhānarūpassa ca vasena. Sahajātaviññāṇapaccayā pana itaracittappavattikālepi vipāko vipākanāmavasena, cittasamuṭṭhānarūpavasena ca nāmarūpassa sambhavo dassetabboti āha ‘‘sahajāta…pe… yojetabba’’nti. Rūpasaddena ca attano ekadesenāti sambandho. ‘‘Sarūpānaṃ ekadeso ekavibhattiya’’nti (pāṇinī 1.2.64) saddalakkhaṇaṃ sandhāyāha ‘‘sarūpānaṃ ekadeso’’ti. Icchito hi ekadesarūpānampi ekadeso yathā ‘‘nidassitavipakkhehī’’ti. Nidassito ca nidassitavipakkho ca nidassitavipakkhoti ayañhettha attho. ‘‘Ṭhāna’’nti iminā sesasaddassa atthaṃ vadati. Sarūpena ṭhapanañhi idha sesanaṃ.

    ਯਂ-ਤਂ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅવੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਤੋ-ਸਦ੍ਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਤਤੋ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਇਦਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਜਨਕਂ વਿਪਾਕਾਜਨਕਂ, ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲਮਤ੍ਤਦਾਯਕਕਮ੍ਮਂ, ਤਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਪਾਕਾਜਨਕਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘વਤ੍ਥੁਕਾਯવਸੇਨ ਰੂਪਤੋ ਦ੍વੇ ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨਿ, ਤਯੋ ਚ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੮) વੁਤ੍ਤੇਨ ਨਯੇਨ। ਉਭਯਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ ਰੂਪਞ੍ਚ।

    Yaṃ-taṃ-saddānaṃ abyabhicāritasambandhattā avuttampi tato-saddaṃ ānetvā āha ‘‘tato yuttameva idanti yojetabba’’nti. Vipākassa ajanakaṃ vipākājanakaṃ, nissandaphalamattadāyakakammaṃ, taṃ samuṭṭhānaṃ etassāti vipākājanakakammasamuṭṭhānaṃ. Vuttanayenāti ‘‘vatthukāyavasena rūpato dve santatisīsāni, tayo ca arūpino khandhā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 228) vuttena nayena. Ubhayanti nāmaṃ rūpañca.

    ਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਦਿਕਾਲੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮ੍ਮਸਨਾਦਿਕਾਲਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ।

    Kammārammaṇapaṭisandhiādikāleti ettha ādi-saddena sammasanādikālasaṅgaho daṭṭhabbo. Tanti abhisaṅkhāraviññāṇaṃ.

    ਯਦਿਪਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਧ॰ ਸ॰ ੫੮੪) ਰੂਪਸ੍ਸਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਤਾ ਸੁਤ੍ਤਤੋ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਇਟ੍ਠਾਨੁਭવਨਾਦਯੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ, ਅਸਤਿ ਚ ਅਭਾવਤੋ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਾਦਿવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋਤਿ ਨਾਮਸ੍ਸਪਿ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਤਾ ਸਿਦ੍ਧਾ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਤੋ ਨਾਮਂ…ਪੇ॰… ਜਾਨਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਯਾવਦੇવ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਤਾવਿਭਾવਨਮੁਖੇਨ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਦੇਸਨਾ, ਤਾવਦੇવ ਚ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿવਿਭਾવਨਤੋ ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾવ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਦੇਸਨਾ, ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾ ਚ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਂ। ਯਥਾਹ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਭਾવਦੀਪਨੇਨ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਮਤ੍ਤਤਾવਚਨੇਨੇવ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Yadipi ‘‘atthi rūpaṃ cittasamuṭṭhāna’’ntiādivacanato (dha. sa. 584) rūpassapi viññāṇapaccayatā suttato jānitabbā, viññāṇasannissitā iṭṭhānubhavanādayo tasmiṃ sati sabbhāvato, asati ca abhāvato yathā saddheyyādivatthumhi saddhādayoti nāmassapi yuttito viññāṇapaccayatā siddhā, aṭṭhakathāyaṃ pana vuttamatthaṃ dassento ‘‘suttato nāmaṃ…pe… jānitabba’’nti āha. Yāvadeva paccayapaccayuppannadhammamattatāvibhāvanamukhena aviparītato pavattinivattisandassanaṃ paṭiccasamuppādadesanā, tāvadeva ca dhammacakkappavattananti dassento ‘‘yasmā’’tiādimāha . Yasmā pana pavattinivattivibhāvanato saccadesanāva paccayākāradesanā, saccadesanā ca dhammacakkappavattanaṃ. Yathāha ‘‘idaṃ dukkhanti me bhikkhave…pe… bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattita’’ntiādi, tasmā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti padassa saccadesanābhāvadīpanena dhammacakkappavattanabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘nāmarūpamattatāvacaneneva vā’’tiādi vuttaṃ.

    ਨਾਮਰੂਪਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā

    ੨੨੯. ਯਥਾਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવਾਨੁਰੂਪਂ। ਤੇਨ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਤਾવ ਭੂਤਾਨਂ ਸਹਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, વਤ੍ਥੂਸੁ ਪਨ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨੋ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਸਹਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ, ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਨ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ વਤ੍ਥੁ ਠਿਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਬਲવਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਨ ਸਹਜਾਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰੇਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ। ਇਤਰવਤ੍ਥੂਨਂ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਚ, ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨੇવਾਤਿ ਯਥਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਯਤਦਸ੍ਸਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚਾਨੁવਿਧਾਨਤੋ ਨਿਯਤੋ ਏਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, ਨ ਏવਂ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਂ, ਤੇਸਂ ਪਨ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਨਾ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਤਿ ‘‘ਅਨਿਯਮਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਨਿਯਮਤੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ‘‘ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ।

    229. Yathāsambhavanti sambhavānurūpaṃ. Tena catunnaṃ tāva bhūtānaṃ sahajātanissayaatthiavigatavasena cakkhāyatanādīnaṃ pañcannaṃ paccayabhāvo, vatthūsu pana hadayavatthuno chaṭṭhāyatanassa paṭisandhiyaṃ sahajātanissayaaññamaññavippayuttaatthiavigatavasena, pavattiyaṃ yasmā anantaracittena saddhiṃ uppannameva vatthu ṭhitippattiyā balavabhāvena tassa nissayo bhavituṃ sakkoti, na sahajātaṃ, tasmā purejātanissayavippayuttaatthiavigatavasena. Itaravatthūnaṃ pañcaviññāṇasaṅkhātassa chaṭṭhāyatanassa indriyapaccayavasena ca, jīvitassa indriyaatthiavigatavasena paccayabhāvo vuttoti daṭṭhabbo. Ekappakārenevāti yathā cakkhādīnaṃ manāyatanassa paṭiniyatadassanādikiccānuvidhānato niyato ekappakāreneva paccayabhāvo, na evaṃ rūpāyatanādīnaṃ, tesaṃ pana rūpārammaṇādinā pakārantarena tassa paccayabhāvoti ‘‘aniyamato’’ti vuttaṃ. Keci pana ‘‘niyamato’’ti padaṃ ‘‘sasantatipariyāpanna’’nti iminā sambandhitvā atthaṃ vadanti ‘‘ekantena sasantatipariyāpanna’’nti.

    ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਮਨਾਯਤਨਞ੍ਚ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਗ੍ਗਹੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ, ਇਤਰੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਸਦ੍ਦਤੋਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋਪਿ ਸਰੂਪਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਚਕ੍ਖਾਦੀਹਿ ਸਹ ‘ਸਲ਼ਾਯਤਨ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਏਕਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨਾਯਤਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਮਨਾਯਤਨਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਨਾਮਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਸਦ੍ਦਸਰੂਪਤਾਸੁ, ਅਤ੍ਥਸਰੂਪਤਾਸੁ વਾ। ਯਦਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ વਿਪਾਕਛਟ੍ਠਾਯਤਨਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਤਰਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਪਾਕਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਇਤਰਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਨਯੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    ‘‘Chaṭṭhāyatanañca manāyatanañca chaṭṭhāyatana’’nti iminā viggahena atthato, itarehi dvīhi saddatopi atthatopi sarūpataṃ dasseti. ‘‘Cakkhādīhi saha ‘saḷāyatana’nti vutta’’nti vuttanayena ekasesaṃ katvā manāyatanaṃ cakkhādīhi saddhiṃ ‘‘saḷāyatana’’nti pāḷiyaṃ vuttaṃ ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti. Yathāvuttoti ‘‘chaṭṭhāyatanañca manāyatanañcā’’tiādinā attanā vuttappakāro. Sabbatthāti nāmarūpasaddena saḷāyatanasaddena ca saddasarūpatāsu, atthasarūpatāsu vā. Yadi suttantabhājanīye vipākachaṭṭhāyatanameva adhippetaṃ, atha kasmā ‘‘itaraṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Avipākañhi tattha itaranti adhippetanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paccayanaye panā’’tiādi.

    ਸਹਜਾਤਾਦੀਸੁ ਹੇਤੁਆਹਾਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਚ੍ਚਯੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸਧਾ, ਤਤੋ ਏਕਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਨવਧਾ, ਤਤੋ ਏਕਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਅવਕਂਸੋ, ਹੇਤੁਆਦਿਅਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਉਕ੍ਕਂਸੋਤਿ ਝਾਨਾਦੀਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Sahajātādīsu hetuāhārindriyapaccaye pakkhipitvā dasadhā, tato ekaṃ apanetvā navadhā, tato ekaṃ apanetvā aṭṭhadhā paccayabhāvo veditabbo. Evamettha sādhāraṇavasena avakaṃso, hetuādiasādhāraṇavasena ukkaṃsoti jhānādīnampi vasena veditabbo.

    ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਪવਤ੍ਤੇ’’ਤਿ વਿਸੇਸੇਤਿ। ‘‘ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਏવਾ’’ਤਿ ਨਿਯਮੇਨ ਸਹਜਾਤਪੁਰੇਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ।

    Paṭisandhiyaṃ arūpadhammā kammajarūpassa uppādakkhaṇe paccayā hontīti ‘‘pavatte’’ti viseseti. ‘‘Pacchājātavippayuttādayo evā’’ti niyamena sahajātapurejātavippayuttādayo nivatteti.

    ‘‘ਅવਸੇਸਮਨਾਯਤਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਅવਸੇਸਗ੍ਗਹਣਮ੍ਪਿ ਪਕਰਣਤੋ વਿਸਿਟ੍ਠવਿਸਯਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਭવੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਯਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘વਤ੍ਥੁਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਸਹਜਾਤਾਦਿਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪਾਕਹੇਤੁਆਹਾਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਿਅਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨਾਮਸ੍ਸ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਪਨ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Avasesamanāyatanassā’’ti avasesaggahaṇampi pakaraṇato visiṭṭhavisayamevāti dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhabhave’’tiādimāha, yato aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vatthurūpa’’ntiādi vuttaṃ. Yathāsambhavaṃ yojetabboti nāmarūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayaatthiavigatādipaccayabhāvo sahajātādisādhāraṇapaccayabhāvo, sampayuttavipākahetuāhārindriyādipaccayabhāvo sampayuttādiasādhāraṇapaccayabhāvo nāmassa, rūpassa pana vippayuttapaccayabhāvo yojetabbo.

    ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਫਸ੍ਸਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Phassapadaniddesavaṇṇanā

    ੨੩੦. ਤਦਭੇਦવਸੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਭੇਦવਸੇਨ, ਫਸ੍ਸਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ ਏਕਸ੍ਸੇવ વਚਨਂ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਪਿ। ਸਬ੍ਬਾਯਤਨਤੋ ਹਿ ਏਕਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਚੋਦਨਾਯਂ ਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇਨ ਏਕਾਯਤਨਤੋ ਅਨੇਕਸ੍ਸਾਪਿ ਸਮ੍ਭવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਚੋਦਨਾ ‘‘ਈਦਿਸੀ ਧਮ੍ਮਤਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਉਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ । ਏਕਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਕਾਰਣਾਪਦੇਸੋ। ਏਕਫਸ੍ਸਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਰਿਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸੇਸੇਸੂਤਿ ਏਕਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ। ਨવਧਾ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤੇ ਏਕਂ વਿਪਾਕਮਨਾਯਤਨਂ વਿਭਾવਯੇ। ਤਥਾ ਚਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪੁਰੇਜਾਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ। ਯ੍વਾਯਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਯਾਦਿਸਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਕਾਲવਿਮੁਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮਤ੍ਤਤਾਯ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਆਹ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਿਂ।

    230. Tadabhedavasenāti tassa phassassa abhedavasena, phassabhāvasāmaññenāti attho. Na yuttaṃ ekasseva vacanaṃ. Aññassāpīti yathāvuttato aññassāpi. Sabbāyatanato hi ekassa phassassa asambhavacodanāyaṃ tappasaṅgena ekāyatanato anekassāpi sambhavo natthīti codanā ‘‘īdisī dhammatā natthī’’ti ñāpanatthāti dasseti ‘‘aññassāpī’’tiādinā. Nidassanavasenāti udāharaṇadassanavasena . Ekaphassassa sambhavatoti kāraṇāpadeso. Ekaphassasambhavassa labbhamānattā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti bhagavatā vuttanti parihāraṃ dassentoti yojanā. Sesesūti ekantiādīsu. Navadhā paccayatte ekaṃ vipākamanāyatanaṃ vibhāvaye. Tathā cāti ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena. Yvāyaṃ paccayabhāvo yādisānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paccuppannāni…pe… sandhāya vutta’’nti āha. Atītānāgatakālavimuttānampi ārammaṇamattatāya sambhavato āha ‘‘ārammaṇa…pe… sandhāya vutta’’nti. Tattha tanti rūpāyatanādiṃ.

    ਫਸ੍ਸਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Phassapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    વੇਦਨਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Vedanāpadaniddesavaṇṇanā

    ੨੩੧. ਅਨਨ੍ਤਰਾਦੀਹੀਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਨਤ੍ਥਿવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੇਹਿ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇ। ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਾ ਹਿ ਅਨਨ੍ਤਰਤਾવਸੇਨੇવ ਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ। ਨਤ੍ਥਿવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂਯੇવ ਤਥਾਭਾવਤੋ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ।

    231. Anantarādīhīti anantarasamanantarūpanissayanatthivigatapaccayehi. Upanissayeti anantarūpanissaye. Anantarasamanantarapaccayā hi anantaratāvaseneva anantarūpanissaye antogadhā. Natthivigatapaccayā pana anantarasamanantarapaccayadhammānaṃyeva tathābhāvato tadantogadhā. Tassāti upanissayassa.

    ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ વਿਪਾਕਸ੍ਸ, ਅવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਭવਙ੍ਗਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਹਿ વੇਦਨਾਯ ਸਹਜਾਤਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਰੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾਦਿਨਾ, ਅਨਾਨਨ੍ਤਰੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਸਮ੍ਭવਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚੇਤਂ, ਨ ਤਾਸਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Sabbassāti vipākassa, avipākassa ca. Paṭisandhibhavaṅgacuticittasampayuttāya hi vedanāya sahajātamanosamphasso vuttanayena aṭṭhadhā paccayo hoti. Anantaro anantarādinā, anānantaro upanissayavaseneva paccayo hoti. Sambhavadassanañcetaṃ, na tāsaṃ manodvārikabhāvadassananti daṭṭhabbaṃ.

    વੇਦਨਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vedanāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਤਣ੍ਹਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā

    ੨੩੨. ਯਥਾ ਚ ਰਸਾਯਨਜਾਨਿ ਓਜਾਜੀવਿਤਾਨਿ, ਏવਂ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੁਖਂ, ਤਦਪਨੇਯ੍ਯਂ ਜਰਾਦਿਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    232. Yathā ca rasāyanajāni ojājīvitāni, evaṃ taṃnimittaṃ sukhaṃ, tadapaneyyaṃ jarādidukkhañca dhammārammaṇabhāvena yojetabbaṃ.

    ਕਮ੍ਮਫਲਾਭਿਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਾਨਿਪਿ ਆਯੂਹਨ੍ਤੀਤਿ ਸਾਤਿਸਯਂ ਤਣ੍ਹਾਯ વਿਪਾਕવੇਦਨਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਨ ਤਥਾ ਇਤਰਾਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਪਾਕਾ વਿਸੇਸੇਨ…ਪੇ॰… ਅવਿਸੇਸੇਨ ਇਤਰਾ ਚਾ’’ਤਿ। ਇਤਰਾਤਿ ਅવਿਪਾਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਇਟ੍ਠਸਭਾવਂਯੇવ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਨਿਟ੍ਠਸਭਾવਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ਅવੀਤਰਾਗਸ੍ਸ વੀਤਰਾਗਸ੍ਸ ਚ વੇਦਨਾવਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ।

    Kammaphalābhipatthanāvasena sattā kammānipi āyūhantīti sātisayaṃ taṇhāya vipākavedanā upanissayo, na tathā itarāti āha ‘‘vipākā visesena…pe… avisesena itarā cā’’ti. Itarāti avipākāti attho. ‘‘Sukhamicceva bhāsitā’’ti idaṃ iṭṭhasabhāvaṃyeva upekkhaṃ sandhāya vuttaṃ, na aniṭṭhasabhāvaṃ. Tenāha ‘‘upekkhā panā’’tiādi. Sabbassāti avītarāgassa vītarāgassa ca vedanāvato puggalassa.

    વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਏવਾਤਿ ਅਯਂ ਨਿਯਮੋ ਨਿਯਮਨ੍ਤਰਨਿવਤ੍ਤਨਪਰੋਤਿ ਨਾਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਏਤੇਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਰਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋਪਿ ਨਿવਤ੍ਤਿਤੋ ਹੋਤਿ।

    Vedanāpaccayā evāti ayaṃ niyamo niyamantaranivattanaparoti nāssa paccayantaranivattanatthatā daṭṭhabbā. Etena paccayuppannantarapaṭikkhepopi nivattito hoti.

    ਤਣ੍ਹਾਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਉਪਾਦਾਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Upādānapadaniddesavaṇṇanā

    ੨੩੩. ਪੁਰਿਮਦਿਟ੍ਠਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧) ਪਗੇવ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਂ ਸਸ੍ਸਤਗਾਹਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ…ਪੇ॰… ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਪਾਦਿਯਮਾਨਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਂ। ਲੋਕੋਤਿ વਾ ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਯਂ ‘‘ਲੋਕੋ ਸਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ ਗਹਣਂ, ਸਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪ…ਪੇ॰… ਦਿਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਬ੍ਯવਹਿਤਾਨਂ ਪਦਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਤੋਤਿ ਸਮੁਦਾਯਭੂਤਤੋ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਤਦવਯવਭੂਤਂ ਸਙ੍ਖੇਪਂ વਿਤ੍ਥਾਰਞ੍ਚ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਿ।

    233. Purimadiṭṭhinti ‘‘sassato attā’’ti (dī. ni. 1.31) pageva abhiniviṭṭhaṃ sassatagāhaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘attaggahaṇaṃ…pe… daṭṭhabba’’nti. Upādiyamānanti gaṇhantaṃ. Lokoti vā gahaṇanti yaṃ ‘‘loko sassato’’ti gahaṇaṃ, sā diṭṭhīti attho. Tenāha ‘‘diṭṭhupādānabhūta’’nti. ‘‘Dhammasaṅkhepa…pe… diṭṭhimattamevā’’ti idaṃ byavahitānaṃ padānaṃ sambandhadassanaṃ. Tattha saṅkhepato taṇhādaḷhattaṃ, saṅkhepato diṭṭhimattameva cattāri upādānānīti adhippāyo. Dhammasaṅkhepavitthāratoti samudāyabhūtato dhammasaṅkhepavitthārato tadavayavabhūtaṃ saṅkhepaṃ vitthārañca niddhāreti.

    ਸਸ੍ਸਤਗਾਹਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ, ਉਚ੍ਛੇਦਗਾਹਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਚ ਅਤ੍ਤਗਾਹੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਗਾਹਾਨਂ ਮੂਲਭਾવੇਨ વਿਧਾਯਕਤ੍ਤਾ ਸਾਮਿਭੂਤੋ। ਆਦਿਨਾ વਾਤਿ ‘‘ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વਾ વਾਕ੍ਯੇਨ।

    Sassatagāhapubbaṅgamo, ucchedagāhapubbaṅgamo ca attagāhoti yojanā. Tesanti yathāvuttasassatucchedagāhānaṃ mūlabhāvena vidhāyakattā sāmibhūto. Ādinā vāti ‘‘paṭhamaṃ attavādupādāna’’ntiādinā vā vākyena.

    ਯੇਨ ਭવਸ੍ਸਾਦੇਨ ਗਧਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭવਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਪਨ੍ਨੋ, ਸਾ ਭવਨਿਕਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਚਿਰਾਨੁਬਨ੍ਧਾ ਅਭਿਣ੍ਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਉਪਪਨ੍ਨਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਦਿਪਿ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਤ੍ਤਾ ਭવਰਾਗਸ੍ਸਪਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਭਾવੋ ਅਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਦਲ਼੍ਹਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ’’ਤਿ। ਭવਰਾਗੋਪਿ ਹਿ ਸવਿਸਯੇ ਦਲ਼੍ਹਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Yena bhavassādena gadhitacitto bhavanibbattakaṃ kammaṃ katvā upapanno, sā bhavanikanti santāne cirānubandhā abhiṇhuppattikā upapannamattassa uppajjatīti āha ‘‘yadipi…pe… pavattitabbattā’’ti. Arahattamaggavajjhattā bhavarāgassapi kāmupādānabhāvo atthevāti āha ‘‘taṇhādaḷhattaṃ na hotīti maññamāno’’ti. Bhavarāgopi hi savisaye daḷhaṃ pavattatīti. Sabbāpi taṇhā kāmupādānanti etthāpi tassa arahattamaggavajjhatā vuttāti ānetvā yojetabbaṃ.

    ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਨ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਆਲਯਭਾવੇਨ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਰਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ। ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਂ।

    Uppattiṭṭhānabhūtā na ārammaṇabhūtāti adhippāyo. Tenāti khandhānaṃ ālayabhāvena. Ārammaṇānantarapakatūpanissayāti ārammaṇūpanissayaanantarūpanissayapakatūpanissayā. Anantarapaccayādīnanti anantarasamanantaraārammaṇapaccayādīnaṃ.

    ਉਪਾਦਾਨਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Upādānapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਭવਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Bhavapadaniddesavaṇṇanā

    ੨੩੪. ‘‘ਭવਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਨਿਬ੍ਬਚਨਂ। ਦ੍વਯਸ੍ਸਾਤਿ ਕਮ੍ਮੁਪਪਤ੍ਤਿਭવਦ੍વਯਸ੍ਸ। ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਫਲਂ ਫਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ।

    234. ‘‘Bhavatī’’ti idaṃ upapattibhavanibbacanaṃ. Dvayassāti kammupapattibhavadvayassa. Nipphādanaphalaṃ phalassa uppādanasamatthatā. Nibbattanaṃ nipphādanaṃ.

    ‘‘ਭਗવਂਮੂਲਕਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੮੩; ੯.੧; ੧੦.੫੮; ੧੧.੧੯) વਿਯ ‘‘ਸਞ੍ਞਾવਂਭવੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਥਿ-ਅਤ੍ਥੇ વਾ વਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਞ੍ਞਾਭવੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਥੇਤਿ ਤਸ੍ਸ વਨ੍ਤੁਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੇ, ਅਤ੍ਥਿ-ਅਤ੍ਥੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਅਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਞ੍ਞੋ, ਭવੋ, ਸੋવ ਸਞ੍ਞਭવੋ। ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਏવ। ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਕਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਅਭੇਦੇਪਿ ਉਪਚਾਰવਸੇਨ ਭਿਨ੍ਨਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    ‘‘Bhagavaṃmūlakā’’ti (a. ni. 8.83; 9.1; 10.58; 11.19) viya ‘‘saññāvaṃbhavo’’ti vattabbe atthi-atthe vā vaṃ-saddo luttaniddiṭṭhoti āha ‘‘saññābhavo’’ti. Tassa vā attheti tassa vantusaddassa atthe, atthi-attheti attho. Akāraṃ katvāti yathā ‘‘pītisukhaṃ assa atthī’’ti atthe akāraṃ katvā uppādetvā jhānaṃ pītisukhanti vuccati, evaṃ saññā assa atthīti sañño, bhavo, sova saññabhavo. Ekasminti rūpakkhandhe eva. Pavattattāti pavattakapavattanaṭṭhānānaṃ abhedepi upacāravasena bhinnaṃ viya katvā dasseti.

    ਕਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ, ਕਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਤਂ વਾ। ‘‘ਚੇਤਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਮ੍ਮਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੬੩) ਸੁਤ੍ਤੇਪਿ ਚੇਤਨਾਯ ਕਮ੍ਮਭਾવੋ ਆਗਤੋવ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਚੇਤਨਾવ ਕਮ੍ਮਭવੋਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਾਲ਼ਿਯਾવ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਮਾਯ ਹਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ, ਮਨਾਯਤਨਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਹਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਧਮ੍ਮਾਯਤਨਧਮ੍ਮਧਾਤੁਏਕਦੇਸੇਨ ਚ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਂ વਦਨ੍ਤਿਯਾ ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿਯਾ ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋਤਿ।

    Kammasaṅkhātatanti ‘‘kamma’’nti vattabbataṃ, kammakoṭṭhāsataṃ vā. ‘‘Cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmī’’tiādinā (a. ni. 6.63) suttepi cetanāya kammabhāvo āgatova. Nippariyāyena pana cetanāva kammabhavoti vuttamatthaṃ abhidhammapāḷiyāva sādhento ‘‘vuttañhī’’tiādimāha. Imāya hi vedanāsaññāviññāṇakkhandhehi, manāyatanamanoviññāṇadhātūhi, saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātuekadesena ca kammabhavassa sampayuttataṃ vadantiyā dhātukathāpāḷiyā tassa cetanābhāvo dīpitoti.

    ਧਮ੍ਮਭੇਦਤੋਤਿ ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવੇਨ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਭਾવੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮવਿਭਾਗਤੋ। ‘‘ਪੁਨવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾવ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸਾਪਤ੍ਤਿ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਾਤਿ ਪਰਸ੍ਸ ਆਸਙ੍ਕਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਕਮੇવਿਦਂ ਪੁਨવਚਨਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਭવੇਕਦੇਸਭਾવੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ। ਤੇਨ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਾਯੋ ਭવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਦੇਕਦੇਸਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਸਮੁਦਾਯੇਕਦੇਸਾ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਭਿਨ੍ਨਾ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવੇਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮੇવ ਭੇਦਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪੁਨવਚਨਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਰੇਨ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Dhammabhedatoti cetanācetanāsampayuttabhāvena, kusalākusalābyākatabhāvena ca dhammavibhāgato. ‘‘Punavacana’’nti imināva punaruttidosāpatti paṭiññātāti parassa āsaṅkaṃ dassento ‘‘sātthakamevidaṃ punavacananti etaṃ na yuttanti ce’’ti āha. Bhavekadesabhāvenāti kammabhavassa ekadesattā saṅkhārānaṃ. Tena yesaṃ dhammānaṃ samudāyo bhavo vutto, tadekadesā saṅkhārā, samudāyekadesā ca atthato bhinnā evāti vuttamevetanti dasseti. Puna yathāvuttameva bhedaṃ manasi katvā atthato punavacanābhāvaṃ dassento ‘‘parena vā’’tiādimāha.

    ਅਨ੍ਤੋਗਧੇਤਿ ਕਾਮਭવਾਦਿਅਨ੍ਤੋਗਧੇ ਸਞ੍ਞਾਭવਾਦਿਕੇ। ਕਾਮਭવਾਦਿਕੇਤਿ ਕਾਮਰੂਪਾਰੂਪਭવੇ।

    Antogadheti kāmabhavādiantogadhe saññābhavādike. Kāmabhavādiketi kāmarūpārūpabhave.

    ਉਪਾਦਾਨਭੇਦਨ੍ਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਾਦਿਉਪਾਦਾਨવਿਸੇਸਂ।

    Upādānabhedanti kāmupādānādiupādānavisesaṃ.

    ਤੇਨਾਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨੇਨ। વਕ੍ਖਮਾਨੇਨਾਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੩੪) ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਕ੍ਖਮਾਨੇਨ ਪਕਾਰੇਨ। ਪੁਰਾਣਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਣ੍ਡਲਿਙ੍ਗਖਨ੍ਦਪੁਰਾਣਾਦਿ। ‘‘ਸੇਤવਧਯਜ੍ਜਂ ਆਰਭਤੇ ਭੂਤਿਕਾਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ਮਹਾਟੀ॰ ੨.੬੫੦) ਪਸੁਮਾਰਣવਿਧਾਨਯੁਤ੍ਤੋ ਯਞ੍ਞવਿਧਿ ਪਸੁਬਨ੍ਧવਿਧਿ।

    Tenāti sīlabbatupādānena. Vakkhamānenāti ‘‘idaṃ sīlabbataṃ nāmā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 234) aṭṭhakathāyaṃ vakkhamānena pakārena. Purāṇaṃ brahmaṇḍaliṅgakhandapurāṇādi. ‘‘Setavadhayajjaṃ ārabhate bhūtikāmo’’tiādinā (visuddhi. mahāṭī. 2.650) pasumāraṇavidhānayutto yaññavidhi pasubandhavidhi.

    ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਪਰਾਮਾਸਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    Attano suddhimaggaparāmāsamattattā sīlabbatupādānassa attavādupādānanimittaṃ vuttaṃ.

    ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਨਿਯ੍ਯਾਨਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਨ ਕਾਮਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਨਤ੍ਥਿવਿਗਤਾਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਪਾਕਟੋਯੇવਾਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋ।

    Maggapaccayā honti micchāniyyānasabhāvattā. Anantarassa pana kāmakammabhavassa anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanapaccayehi upādānassa paccayabhāvo pākaṭoyevāti na vutto.

    ਭવਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Bhavapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਦਿਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā

    ੨੩੫. ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇ, ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਭਾવੇਨ વਾ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਜਾਯਮਾਨਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ। ਜਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿવਿਕਾਰੋ। ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋਪਿ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਕਸ੍ਮਾ? ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਅਭਾવਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘ਜਾਯਮਾਨਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ।

    235. Upapattibhavuppattīti upapattibhave, upapattibhavabhāvena vā upādinnakkhandhānaṃ uppatti. Jāyamānassa khandhassa. Jāti nibbattivikāro. Upapattibhavopi jātiyā paccayo. Kasmā? Upapattibhave asati jātiyā abhāvāti yojanā. ‘‘Jāyamānarūpapadaṭṭhānatā’’tiādināpi tassa jātiyā paccayabhāvaṃyeva vibhāveti.

    ਸਤਿਪਿ ਸੁਕ੍ਕਸੋਣਿਤਾਦਿਕੇ ਪਿਤੁਗਤવਿਸੇਸਾਦਿਕਾਰਣੇ ਬਾਹਿਰੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨਿਯਤਤ੍ਤਾ, ਹੀਨਪਣੀਤਾਦਿવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਚ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤ…ਪੇ॰… ਅਭਾવਾ’’ਤਿ।

    Satipi sukkasoṇitādike pitugatavisesādikāraṇe bāhire paccaye tassa pana aniyatattā, hīnapaṇītādivisesassa ca adhippetattā vuttaṃ ‘‘ajjhatta…pe… abhāvā’’ti.

    ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਦਿਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਭવਚਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Bhavacakkakathāvaṇṇanā

    ੨੪੨. ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਇਤਂ ਗਤਨ੍ਤਿ ਸਮਿਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਙ੍ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    242. Sambandhaṃ itaṃ gatanti samitaṃ. Tenāha ‘‘saṅgata’’nti.

    ਭવਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਭવਰਾਗੋ। ਤਸ੍ਸਾਰੁਪ੍ਪਕਥਾਸવਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਬਾਲਭਾવਸ੍ਸ ਅਯੁਤ੍ਤਕਾਰਿਤਾਯ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਕਥਾਸવਨਂ। ਏਤੇਨ ਪਰੂਪવਾਦਹੇਤੁਕਾਦਿਦੁਕ੍ਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਦਣ੍ਡਹੇਤੁਕਂ, ਇਤਰੇਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਕਂ । ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਞਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਫਲੇਨਾਪਿ ਹਿ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰਿਨਾ ਹੇਤੁ ਞਾਯਤਿ, વੁਟ੍ਠਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ વਿਯ ਮਹੋਘੇਨ ਉਪਰਿਦੇਸੇ વੁਟ੍ਠਿਨਿਪਾਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬੋਧੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।

    Bhavacchando bhavarāgo. Tassāruppakathāsavananti tassa bālabhāvassa ayuttakāritāya anucchavikakathāsavanaṃ. Etena parūpavādahetukādidukkhaṃ dasseti, ‘‘kammakāraṇādassana’’nti iminā daṇḍahetukaṃ, itarena duggatinibbattihetukaṃ . Gamentīti ñāpenti. Phalenāpi hi abyabhicārinā hetu ñāyati, vuṭṭhinimittena viya mahoghena uparidese vuṭṭhinipāto. Tena vuttaṃ ‘‘bodhentī’’ti.

    વਿਸੇਸਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ ਮਤ੍ਤਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੬) વਿਯ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਾવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਰਣਲਾਭੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਤਾਯ ਸਮੀਪੇਯੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਭਾવਕਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। વੇਦੇਤੀਤਿ વੇਦਯਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ ਅਨੁਭવਤੀਤਿ। વੇਦਂ વਾ ਞਾਣਂ ਕਰੋਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ વੇਦੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ। વੇਦਿਯਤੀਤਿ ਪਨ ਕਮ੍ਮਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਜਾਨਾਤਿ, ਞਾਯਤਿ ਚਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਚ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋਤਿ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਦਿਨਾ ਚ ਕਾਰਕੇਨ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ વੇਦਕੇਨ ਰਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚ-ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਸਮਾਸਨ੍ਤਿ ਦ੍વਨ੍ਦਸਮਾਸਮਾਹ।

    Visesanivattiattho mattasaddo ‘‘avitakkavicāramattā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 6) viya. Appahīnāvijjā kāraṇalābhe uppattiarahatāya samīpeyevāti āha ‘‘sannihitabhāvakaraṇenā’’ti. Vedetīti vedayati. Tassa atthavacanaṃ anubhavatīti. Vedaṃ vā ñāṇaṃ karoti uppādetīti vedeti. Tassa atthavacanaṃ jānātīti. Vediyatīti pana kammakattukammānaṃ vasena niddesoti tassapi atthaṃ dassento ‘‘jānāti, ñāyati cā’’ti āha. Ca-saddatthoti samuccayattho, brahmādinā ca kārakena, attanā ca vedakena rahitanti attho. Ca-saddatthasamāsanti dvandasamāsamāha.

    ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ વਾ ਸੁਞ੍ਞਤਨ੍ਤਿ ਧੁવਭਾવਾਦਿਸੁਞ੍ਞਤਂ, ਅਤ੍ਤਾਦਿਸੁਞ੍ਞਤਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ।

    Catubbidhampi vā suññatanti dhuvabhāvādisuññataṃ, attādisuññatañca sandhāya vadati.

    ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਤੋਤਿ ਅਤੀਤਕੋਟ੍ਠਾਸਤੋ। વੇਦਨਾવਸਾਨਮ੍ਪਿ ਭવਚਕ੍ਕਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વੇਦਨਾ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗਹਣੇਨ વਾ ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਾਨਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਭવੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਨਿ ਸੋਕਾਦਯੋ ਚ ਗਹਿਤਾਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ વੇਦਨਾવਸਾਨਂ ਭવਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਯੁਤ੍ਤਮੇવੇਤਂ। ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੇ ਚਾਤਿ ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਗਹਿਤਾਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਹੇਤੁਫਲવਜ੍ਜਾਨਂ। વਿਪਰੀਤਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍ਤੁਉਪਚਾਰੇਨ વਦਤਿ। ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਮੇવ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Pubbantatoti atītakoṭṭhāsato. Vedanāvasānampi bhavacakkaṃ paripuṇṇamevāti dassetuṃ ‘‘vedanā vā’’tiādi vuttaṃ. Avijjāgahaṇena vā taṇhupādānāni, saṅkhāraggahaṇena bhavo, viññāṇādiggahaṇena jātijarāmaraṇāni sokādayo ca gahitāti evampi vedanāvasānaṃ bhavacakkanti yuttamevetaṃ. Taṇhāmūlake cāti taṇhupādānaggahaṇena avijjā gahitātiādinā yojetabbaṃ. Tenāha ‘‘dvinnaṃ…pe… hotī’’ti. Tattha dvinnanti purimapacchimānaṃ ubhinnaṃ hetuphalavajjānaṃ. Viparītābhinivesaṃ karontīti nimittaṃ kattuupacārena vadati. Anupacchedameva pakāsetīti yojanā.

    ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧਿ, ਫਲਹੇਤੁਸਨ੍ਧਿ, ਪੁਨਪਿ ਹੇਤੁਫਲਸਨ੍ਧੀਤਿ ਏવਂ ਹੇਤੁਆਦਿਪੁਬ੍ਬਕਾ ਹੇਤੁਫਲਹੇਤੁਪੁਬ੍ਬਕਾ। ਹੇਤੁਫਲਹੇਤੁਫਲવਸੇਨਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਹੇਤੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਫਲ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਹੇਤੁ, ਜਾਤਿਫਲવਸੇਨ। ਉਪਸਗ੍ਗવਿਸੇਸੇਨ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਆਕਿਰੀਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਪਕਾਸੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੇ વੇਦਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ વਦਤਿ। વਿਪਾਕਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮੇਹੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਹਿ ਭવਪਰਿਯੋਸਾਨੇਹਿ। ਪੁਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਨ ਗਹਿਤੋ। ‘‘વਟ੍ਟਾਨੀ’’ਤਿ ਚ ਇਦਂ ‘‘ਤੀਣਿ વਟ੍ਟਾਨੀ’’ਤਿ વਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    Hetuphalasandhi, phalahetusandhi, punapi hetuphalasandhīti evaṃ hetuādipubbakā hetuphalahetupubbakā. Hetuphalahetuphalavasenāti avijjādihetu, viññāṇādiphala, taṇhādihetu, jātiphalavasena. Upasaggavisesena atthaviseso hotīti ‘‘ākirīyantī’’ti padassa pakāsīyantīti attho vutto. Kilesakammavipākāti avijjādike vedanāpariyosāne vadati. Vipākakilesakammehīti viññāṇādīhi bhavapariyosānehi. Puna kammassa vipākasambandho vuttanayattā na gahito. ‘‘Vaṭṭānī’’ti ca idaṃ ‘‘tīṇi vaṭṭānī’’ti viggahavasena labbhamānaṃ gahetvā vuttaṃ.

    ‘‘ਪੁਰਿਮਕਮ੍ਮਭવਸ੍ਮਿਂ ਮੋਹੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੪੨) ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਾ વਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਰੋਧੋ ਯਥਾਪਾਠਂ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਚੇਤਨਾਯ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਭਾવੇਨ ਕਮ੍ਮਭવਭਾવੇਨ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਦ੍વਯਾਧਿਪ੍ਪਾਯવਿવਰਣવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਸ੍ਸ। ‘‘ਭવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਨਿਕਾਮਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਗਹਣਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚੇਨਾਹਾ’’ਤਿ। ਇਤਰਾਨਿ ਕਿਚ੍ਚੇਨਾਹਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇਸੂਤਿ ‘‘ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤੋ ਪੁਰਿਮਾ ਚੇਤਨਾਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਆਯੂਹਨਚੇਤਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇਸੁ। ਨਨੁ ਚ ਤਤਿਯੇ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਅવਸਾਨੇ ਚੇਤਨਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਯਦਿਪਿ ਸਰੂਪਤੋ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ‘‘ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਪਨ ਸਦ੍ਦਤੋ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਧਾਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਅવਸਾਨੇ ਪਚ੍ਛਤੋ વੁਤ੍ਤਾ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਂ ਪਰਿਯਾਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤੀਸੁਪਿ…ਪੇ॰… ਅવਸਾਨੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Purimakammabhavasmiṃ moho’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 242) aṭṭhakathāya āgatattā āsannapaccakkhataṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘imissā’’ti. Vibhaṅgapāḷiyā vasena dassitaṃ, tasmā na aṭṭhakathāya pubbāparavirodho yathāpāṭhaṃ atthassa pakāsitattāti adhippāyo. Tattha cetanāsampayuttānañca cetanāya ca saṅkhārabhāvena kammabhavabhāvena ca vattabbamevāti pāḷidvayādhippāyavivaraṇavasena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Bhavassāti upapattibhavassa. ‘‘Bhavo’’ti vuttā cetanāsampayuttāti sambandho. Gahaṇanti nikāmanavasena ārammaṇassa gahaṇaṃ. Tenāha ‘‘kāmupādānaṃ kiccenāhā’’ti. Itarāni kiccenāhāti yojanā. Tīsu atthavikappesūti ‘‘taṃ kammaṃ karoto purimā cetanāyo’’tiādinā vuttesu tīsu āyūhanacetanānaṃ atthavikappesu. Nanu ca tatiye atthavikappe āyūhanassa avasāne cetanā na vuttāti? Yadipi sarūpato na vuttā, ‘‘taṃsampayuttā’’ti pana saddato padhānabhāvena vuttassa āyūhanassa appadhānabhāvena vuttā avasāne pacchato vuttā viya hotīti imaṃ pariyāyaṃ sandhāya ‘‘tīsupi…pe… avasāne’’ti vuttaṃ.

    ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਯੇਸੁ ਆਯੂਹਨਸ੍ਸ ਅવਸਾਨੇ ਚੇਤਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦ੍વੀਸੁ…ਪੇ॰… ਆਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤਿਯੇ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ વੁਤ੍ਤੇ ਆਯੂਹਨਸਙ੍ਖਾਰੇ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਂ। ਤੇਨ ‘‘ਕਮ੍ਮਕਰਣਕਾਲੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਕਮ੍ਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ।

    Nippariyāyena pana yesu āyūhanassa avasāne cetanā vuttā, te dassetuṃ ‘‘dvīsu…pe… āhā’’ti vuttaṃ. Tatiye atthavikappe vutte āyūhanasaṅkhāre taṃsampayuttāti āhāti yojanā. Kammassa paccayabhūtanti saṅkhārapaccayaṃ. Tena ‘‘kammakaraṇakāle’’ti ettha kamma-saddena sabbassapi saṅkhārassa gahitataṃ dasseti. Tenāha ‘‘na kammasampayuttamevā’’ti.

    ਕਮ੍ਮਾਨੇવਾਤਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿਯੇવ। વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾਯ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਾ। ਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ, ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਯਾ ਚ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਕਾਤਿ ਤਦੁਪਕਾਰਕਾ। ਸਂਖਿਪ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਸਂਖਿਪੀਯਨ੍ਤਿ ਸਂਯੂਹੀਯਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਂਖਿਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਅਧਿਕਰਣਸਾਧਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨવਸੇਨ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਸਂਖਿਪੀਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Kammānevāti kammāniyeva. Vipākadhammatāya kammasarikkhakā. Sahajātakoṭiyā, upanissayakoṭiyā ca tassa kammassa upakārakāti tadupakārakā. Saṃkhippantīti saṃkhipīyanti saṃyūhīyanti. ‘‘Saṃkhippanti etthā’’ti adhikaraṇasādhanavasena saṅkhepasaddassa atthaṃ vatvā puna kammasādhanavasena vattuṃ ‘‘saṃkhipīyatī’’tiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥਾਪੀਤਿ ‘‘ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਸਮ੍ਭਾਰੇਪਿ। ਗਮਨਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਭਙ੍ਗੁਪਗਮਨਧਮ੍ਮਂ। ਤੇਨ ਇਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਭਙ੍ਗਪਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਤਿ વਿਨਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮਤਾਦੀਪਕੇਨ ਇਤ੍ਤਰਸਦ੍ਦੇਨ। ਨਿਸ੍ਸਾਰਤਂ ਅਤ੍ਤਸਾਰਾਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਏવਂ ‘‘ਇਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਚਲਂ ਇਤ੍ਤਰਂ ਅਦ੍ਧੁવਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸવਾਚਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਠਾਨਸੋਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਞ੍ਞਮ੍ਪੀਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ। ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਸਮ੍ਭવੇ ਸਤਿ વਟ੍ਟੁਪਚ੍ਛੇਦੇ ਸਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੇ ਚ-ਸਦ੍ਦੇ ਸਤਿ।

    Tatthāpīti ‘‘kamma’’nti vuttakammasambhārepi. Gamanadhammanti bhaṅgupagamanadhammaṃ. Tena ittaranti bhaṅgaparanti vuttaṃ hoti. Tenāti vinassanadhammatādīpakena ittarasaddena. Nissārataṃ attasārābhāvaṃ dīpeti. Evaṃ ‘‘ittara’’ntiādinā aniccaṃ calaṃ ittaraṃ addhuvanti catunnaṃ padānaṃ atthavisesavācitaṃ dasseti. Ṭhānasoti ettha vuttaṭṭhānaṃ nāma paccayo. Aññampīti aññattha vuttaṃ. Tassa tassa phalassa. Dhammamattasambhave sati vaṭṭupacchede satīti yojanā. Evanti vuttappakārena samuccayatthe ca-sadde sati.

    ਸਚ੍ਚਾਨਿਯੇવ ਪਭવੋਤਿ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਪਕ੍ਖਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਭવਤੋਤਿ ਸਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવਂਭੂਤਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ વਿਸੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ।

    Saccāniyeva pabhavoti samānādhikaraṇapakkhaṃ sandhāyāha ‘‘saccappabhavatoti saccato’’ti. ‘‘Yassa pahānatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti evaṃbhūtaṃ ariyasaccaṃ visesaṃ akatvā.

    ਤੇਹਿ ਸੋਕਾਦੀਹਿ। ‘‘ਸੋਕਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅવਿਯੋਗਿਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਿਦ੍ਧਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ। ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ ਪવਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਕਿਚ੍ਚਤੋ।

    Tehi sokādīhi. ‘‘Sokadomanassupāyāsā avijjāya aviyogino’’tiādinā pubbe vuttanayena siddhāya avijjāya. Attanoyevāti paccayuppannaṃ anapekkhitvā attanoyeva pavattasaṅkhātakiccato.

    ਸੋਕਾਦਯੋਪਿ ਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੋਕਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤਾ ਅવਸવਤ੍ਤਿਨੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ વਚਨੇਨ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ ਸੋਚਤੀ’’ਤਿਆਦਿਦਸ੍ਸਨਨਿવਾਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Sokādayopi hīti ettha hi-saddo hetuattho. Yasmā ‘‘sokādayo paccayāyattā avasavattino’’ti idaṃ ‘‘jātipaccayā…pe… sambhavantī’’ti etena vacanena siddhaṃ, tasmā taṃ ‘‘attā socatī’’tiādidassananivāraṇanti attho.

    ਸਤਿ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਰਜ੍ਜਂ વਿਯ ਗਤਿਯੋ ਅਨੇਕਾਨਤ੍ਥਾਨੁਬਨ੍ਧਨਾ, ਤਾਹਿ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪਦ੍ਦੁਤਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ…ਪੇ॰… ਰਜ੍ਜੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਚੁਤਿਆਸਨ੍ਨਜવਨੇਹਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ વਿਯ ਗਹਿਤਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਪਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਾਨਿ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਨਸ੍ਸ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਮੇવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਰਿ…ਪੇ॰… ਤੋ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨਂ વਾ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕਨਤੋ’’ਤਿ। ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁਆਦਯੋ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾવਿਸੇਸੋ।

    Sati ca pariggahe rajjaṃ viya gatiyo anekānatthānubandhanā, tāhi ca viññāṇassa upaddutatāti dassetuṃ ‘‘saṅkhārapariggahitaṃ…pe… rajje’’ti vuttanti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Yathāupaṭṭhitāni kammādīni cutiāsannajavanehi parikappetvā viya gahitāni paṭisandhiviññāṇenapi parikappitāni viya honti, taṃ panassa parikappanaṃ atthato ārammaṇakaraṇamevāti vuttaṃ ‘‘pari…pe… to’’ti. Saṅkappanaṃ vā parikappananti vuttaṃ ‘‘vitakkena vitakkanato’’ti. Sasambhāracakkhuādayo saḷāyatanassa patiṭṭhāviseso.

    ਯਦਾਕਾਰਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਯਦਾਕਾਰਂ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਞ੍ਚ ਯਥਾਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤਂ, ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ, ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਿਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਜੀਰਣਭਿਜ੍ਜਨਾવਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਾ ਜਰਾਮਰਣਾਪਦੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਚ ਨੇਸਂ ਅવਤ੍ਥਾ ਜਾਤਿਪੁਬ੍ਬਿਕਾ, ਤੇ ਚ ਸਮੁਦਿਤਾ ਏવ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਜਾਤਿਤੋ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਜਾਤਿਤੋ ਜਰਾਮਰਣਂ ਨ ਨ ਹੋਤਿ ਹੋਤਿਯੇવ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਜਾਤਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਸਮ੍ਭવਤੋ, ਨ ਚ ਜਾਤਿਂ વਿਨਾ ਹੋਤਿ ਅਜਾਤਸ੍ਸ ਤਦਭਾવਤੋਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਤਂ ਅਨ੍વਯਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇਹਿ વਿਭਾવੇਤਿ ‘‘ਨ ਜਾਤਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਇਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਕਾਰਂ વਦਤਿ।

    Yadākārāya jātiyā yadākāraṃ jarāmaraṇaṃ sambhavati, sambhavantañca yathānupubbaṃ pavattaṃ, so attho jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho, sahitassa samuditassa puggalassa jīraṇabhijjanāvatthā dhammā jarāmaraṇāpadesena vuttā, sā ca nesaṃ avatthā jātipubbikā, te ca samuditā eva pavattantīti evaṃ jātito jarāmaraṇassa sambhūtasamudāgataṭṭho veditabbo. Jātito jarāmaraṇaṃ na na hoti hotiyeva ekantena jātassa jarāmaraṇasambhavato, na ca jātiṃ vinā hoti ajātassa tadabhāvatoti jarāmaraṇassa jātipaccayataṃ anvayabyatirekehi vibhāveti ‘‘na jātito’’tiādinā. Itthanti jātipaccayā jarāmaraṇassa nibbattākāraṃ vadati.

    ਨਿਰੋਧਾ ਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਨਿਰੋਧਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ। ਅਨੁਲੋਮਦੇਸਨਾਯ ਚ વੇਮਜ੍ਝਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Nirodhā nirodhasaṅkhātanti paccayanirodhā paccayuppannanirodhasaṅkhātaṃ. Anulomadesanāya ca vemajjhato paṭṭhāyāti yojanā.

    ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਕਦੇਸੋ ਸਰਾਗੋ ਰਾਗੇਨ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠੋਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਰਾਗੋ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਭਾવਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮੋ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਭਾਗੋ, ਅਨਕੁਸਲਧਮ੍ਮੋ વਿਸਭਾਗੋ, ਯਥਾਰਹਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ, ਰਾਗਪ੍ਪવਡ੍ਢਕੋ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ । ‘‘ਤਦੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ ਸਂਸਰਤੀ’’ਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਸਂਸਰਣਕਿਰਿਯਾਯਪਿ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਤਾਭਿਨਿવੇਸਬਲવਤਾਯ, ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਅਭਿਨਿવੇਸਬਲવਤਾਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਅਸਹવਤ੍ਤਨਤੋ, ਸਹવਤ੍ਤਨਤੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਅਸਹવੁਤ੍ਤਿ વਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋ, ਸਹવੁਤ੍ਤਿ ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo rāgena sahajekaṭṭhoti katvā. Sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo pahānekaṭṭhabhāvato. Yasmā pana akusaladhammo akusaladhammassa sabhāgo, anakusaladhammo visabhāgo, yathārahaṃ paccayo ca hoti, tasmā ‘‘apaṭipakkhabhāvato, rāgappavaḍḍhako’’ti ca vuttaṃ . ‘‘Tadeva viññāṇaṃ sandhāvati saṃsaratī’’ti micchābhinivesasabbhāvato saṃsaraṇakiriyāyapi sabyāpāratā viññāṇassa vuttā. Sabyāpāratābhinivesabalavatāya, saṅkantiabhinivesabalavatāyāti paccekaṃ yojetabbaṃ. ‘‘Asahavattanato, sahavattanato’’ti etena asahavutti vinibbhogo, sahavutti avinibbhogoti dasseti.

    ਸਭਾવਾਧਿਗਮਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ ਓਭਾਸਨਂ। ਚਕ੍ਖਾਦਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਹਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ ਰੂਪਾਦਿਸਭਾવਂ ਉਪਲਭਨ੍ਤਿ। ਇਤਰੇ ਫੁਸਨਸਙ੍ਗਤਿਸਨ੍ਨਿਪਾਤਟ੍ਠਾ। ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਨਂ।

    Sabhāvādhigamanimittatā obhāsanaṃ. Cakkhādisannissayena hi pañcaviññāṇāni rūpādisabhāvaṃ upalabhanti. Itare phusanasaṅgatisannipātaṭṭhā. Channanti channampi samphassānaṃ.

    ਆਦਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪਸਦ੍ਦੇਨ વਿਨਾਪਿ ਦਲ਼੍ਹਗਾਹੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਦਾਨਟ੍ਠੋ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਂ ਸਮਾਨੋ’’ਤਿ। ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਨਿਕਾਮਨવਸੇਨ વਿਸਯਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਹਣਟ੍ਠੋ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿਯਾ ਅਲੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਖਿਪਨਸਦ੍ਦੇਨ। ਹਾਨਿ વਾ ਖੀਣਭਾવੋ ਖਯੋਤਿ ‘‘ਖਯਟ੍ਠੋ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਜਰਾਮਰਣਾਨਂ। ਮਰਣੂਪਨਯਨਰਸਤ੍ਤਾ વਾ ਜਰਾਯਪਿ ਮਰਣਟ੍ਠੋ ਏવ ਦਸ੍ਸਿਤੋ।

    Ādānanti upasaddena vināpi daḷhagāho adhippetoti āha ‘‘ādānaṭṭho catunnampi upādānānaṃ samāno’’ti. Gahaṇanti nikāmanavasena visayassa paṭicchannanti vuttaṃ ‘‘gahaṇaṭṭho kāmupādānassā’’ti. Itaresanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Tasmāti vibhattiyā aluttabhāvato. Tenāti khipanasaddena. Hāni vā khīṇabhāvo khayoti ‘‘khayaṭṭho vā’’tiādi vuttaṃ. Dvinnanti jarāmaraṇānaṃ. Maraṇūpanayanarasattā vā jarāyapi maraṇaṭṭho eva dassito.

    ਨੀਯਨ੍ਤਿ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨਯਾ, ਏਕਤ੍ਤਾਦਯੋ। ਕੇਹਿ ਨੀਯਨ੍ਤਿ? ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਅਤ੍ਥੇਹੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਸੇਨ ਭਾવੇਨਾਤਿ ਸਕੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਭਾવੇਨ, ਤਂ ਅਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਏવ। ਨ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਏਕਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਸੇਨ ਭਾવੇਨਾਤਿ વਾ ਸਕੇਨ ਏਕਤ੍ਤਾਦਿਭਾવੇਨ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋ ਹੇਤੁਫਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਸਨ੍ਤਤਿਪਤਿਤਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਏਕਤ੍ਤਾਦਿਭਾવੋ ਤੇਨੇવ ਸਭਾવੇਨ ਞਾਯਤਿ, ਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਭਾવੇਨਾਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਨੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਤੇਸਂ ਨਯਾ। ਅਤ੍ਥਾ ਏવ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ। ਅਨੇਕੇਪਿ ਸਮਾਨਾ ਧਮ੍ਮਾ ਯੇਨ ਸਨ੍ਤਾਨਾਨੁਪਚ੍ਛੇਦੇਨ ‘‘ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ ਞਾਯਨ੍ਤਿ વੋਹਰੀਯਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਕਰਣਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ, ਤਥਾ ਇਤਰੇਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਤ੍ਤਾਦੀਹਿ ਚ ਅਤ੍ਥਾ ‘ਏਕ’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨੀਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਞਾਯਨ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਪੀਯਨ੍ਤਿ ਚ। ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਰੋਧੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰਨ੍ਤਰਤਾਯ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਬਨ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ, ਉਭਯਸ੍ਸ ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾਯ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਾਨਤੋ ਏਕੀਭੂਤਸ੍ਸ વਿਯ ਘਨਭਾવਪ੍ਪਬਨ੍ਧੋ ਹੇਤੁਫਲਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਸਮ੍ਮਾ ਤਾਨੋਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦੋ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿ ਏਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਤਾਨਾਨੁਪਚ੍ਛੇਦੋ ਏਕਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    Nīyanti gamentīti nayā, ekattādayo. Kehi nīyanti? Avijjādiatthehīti imamatthamāha ‘‘avijjādī’’tiādinā. Sena bhāvenāti sakena avijjādibhāvena, taṃ amuñcitvā eva. Na hi avijjādivinimuttaṃ ekattaṃ nāma kiñci paramatthato atthi. Sena bhāvenāti vā sakena ekattādibhāvena. Avijjādīsu viññāyamāno hetuphaladhammānaṃ ekasantatipatitādisaṅkhāto ekattādibhāvo teneva sabhāvena ñāyati, na avijjādibhāvenāti. Te hi netabbāti tesaṃ nayā. Atthā eva vā avijjādayo. Anekepi samānā dhammā yena santānānupacchedena ‘‘eka’’nti ñāyanti voharīyanti, so tattha karaṇabhāvena vattabbataṃ arahati, tathā itarepīti āha ‘‘ekattādīhi ca atthā ‘eka’ntiādinā nīyantī’’ti. Tattha nīyantīti ñāyanti, paññāpīyanti ca. Purimapacchimānaṃ dhammānaṃ nirodhuppādanirantaratāya nāmakāyassa, sambandhavuttitāya rūpakāyassa, ubhayassa ca aññamaññasannissitatāya duviññeyyanānato ekībhūtassa viya ghanabhāvappabandho hetuphalabhāvena sambandho sammā tānoti santāno, tassa anupacchedo tathāpavatti ekattanti āha ‘‘santānānupacchedo ekatta’’nti.

    ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਰਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਹੇਤੁਫਲਭਾવੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવਰਹਿਤਸ੍ਸ। ਸਤ੍ਤਨ੍ਤਰੋਤਿ ਅਞ੍ਞੋ ਸਤ੍ਤੋ। ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਮੁਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਯਥਾਨੁਰੂਪਕਾਰਣਤੋ ਫਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਅਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਨਾਨਾਸਨ੍ਤਾਨੇ વਿਯ ਅਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਾਨਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤੋ ਹੇਤੁਭਾવਰਹਿਤਾਨਂ ਨਿਪ੍ਪਯੋਜਨਾਨਂ ਪੁਰਿਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਰੋਧੇ ਹੇਤੁਨਿਯਮਾਭਾવਤੋ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸਦਿਸਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸਮਾਨਜਾਤਿਦੇਸਪਰਿਣਾਮવਯਰੂਪਬਲਸਣ੍ਠਾਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿਆਦੀਨਿ વਿਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    Sambandharahitassāti hetuphalabhāvena aññamaññasambandhabhāvarahitassa. Sattantaroti añño satto. Ucchedadiṭṭhimupādiyatīti yathānurūpakāraṇato phalappavattiṃ asamanupassanto nānāsantāne viya asambandhanānattadassanato hetubhāvarahitānaṃ nippayojanānaṃ purimuppannānaṃ dhammānaṃ nirodhe hetuniyamābhāvato ekantena uppatti na yuttā, tathā santānena uppatti, sadisabhāvena uppatti, samānajātidesapariṇāmavayarūpabalasaṇṭhānānaṃ uppatti na yuttātiādīni vikappento ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti.

    ਕਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਸਿਯਾਤਿ વਾਲਿਕਾਹਿ વਿਯ ਤਿਲੇਹਿਪਿ ਤੇਲਸ੍ਸ, ਉਚ੍ਛੁਤੋ વਿਯ ਗਾવਿਤੋਪਿ ਖੀਰਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਭਾવਤੋ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤੇਹਿ ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਸਿਯਾ, ਇਤਰੇਹਿ ਏવ ਚ ਨੇਸਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਚੇਤਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਯਤਿવਾਦੀ ਅਨੁਰੂਪਾ ਹੇਤੁਤੋ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧਮੇવ ਚ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧਾ ਏવ ਹਿ ਅਚ੍ਛੇਜ੍ਜਸੁਤ੍ਤਾવੁਤਾਭੇਜ੍ਜਮਣਿ વਿਯ ਕਮਲਙ੍ਘਨਰਹਿਤਾ ਤਥਾ ਤਥਾ ਸਰੀਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਾਦਿਭਾવਪਰਿਣਾਮਾਯ ਨਿਯਤਿਯਾવ ਕਾਯਾ ਸਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਯਤੋ ਗਤਿਜਾਤਿਬਨ੍ਧਾ, ਅਪવਗ੍ਗੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਨਿਯਤਿવਾਦੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਯਤਤਾਯ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਨਿਯਤਿਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ।

    Kasmā uppatti na siyāti vālikāhi viya tilehipi telassa, ucchuto viya gāvitopi khīrassa aññābhāvato kena kāraṇena tehi tesaṃ uppatti na siyā, itarehi eva ca nesaṃ uppatti hotīti. Tasmāti aññassa aññato uppattiyaṃ sabbassa sabbaso uppattiyā bhavitabbaṃ, na cetaṃ atthi, tasmā. Yasmā niyativādī anurūpā hetuto phaluppattiṃ na icchati, sabhāvasiddhameva ca dhammappavattiṃ icchati, tasmā ‘‘avijjamānepi hetumhī’’ti vuttaṃ. Sabhāvasiddhā eva hi acchejjasuttāvutābhejjamaṇi viya kamalaṅghanarahitā tathā tathā sarīrindriyasukhādibhāvapariṇāmāya niyatiyāva kāyā samāgacchanti, yato gatijātibandhā, apavaggo ca hotīti niyativādo. Tenāha ‘‘niyatatāya…pe… pavattantī’’ti. Niyatiattho vuttoyeva.

    ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਆਕੁਲਮੇવ, ਆਕੁਲਭਾવੋ વਾ ਆਕੁਲਕਂ। ਜਟਿਤਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠੁਪਰਿਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਹਿ ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇਹਿ ਜਾਤਜਟਾ। ਨੀਡਨ੍ਤਿ ਕੁਲਾવਕਂ। ਸਂਸਾਰਨ੍ਤਿ ਇਧ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਪ੍ਪਬਨ੍ਧਮਾਹ ਅਪਾਯਾਦਿਪਦੇਹਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ।

    Etassa atthassa sādhakaṃ suttaṃ. Ākulameva, ākulabhāvo vā ākulakaṃ. Jaṭitāti heṭṭhupariyavasena pavattamānehi kilesakammavipākehi jātajaṭā. Nīḍanti kulāvakaṃ. Saṃsāranti idha sampattibhavappabandhamāha apāyādipadehi duggatippabandhassa vuttattā.

    ਭવਚਕ੍ਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Bhavacakkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ੨੪੩. ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ। ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤਾવਰੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ વਿਯ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਅવਰੁਦ੍ਧਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਅਸਹਜਾਤਾਨਞ੍ਚ ‘‘ਅਸਹਜਾਤਾਨਂ, ਸਹਜਾਤਾਨਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਠਮਪਦੇ ਏਕਸੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਸਹਜਾਤਾਯੇવ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ વਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੨੫) ਚ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਅਸਹਜਾਤਾ, ਸਹਜਾਤਾ ਚ। ‘‘ਏਕੇਕੇਨ ਨਯੇਨਾ’’ਤਿ ਪੁਰਾਤਨੋ ਪਾਠੋ, ਏਤਰਹਿ ਪਨ ‘‘ਏਕੇਕੇਨ ਚਤੁਕ੍ਕੇਨ’’ ਇਚ੍ਚੇવ ਬਹੂਸੁ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਪਾਠੋ। ਨਯਚਤੁਕ੍ਕવਾਰਾਤਿ ਨਯੇਸੁ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਾਰਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਾਦੀਸੁ ਨવਸੁ ਨਯੇਸੁ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਪਚ੍ਚਯਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਿਸੇਸਭਿਨ੍ਨਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਾਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વવਤ੍ਥਿਤਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਸੇਸੇਨ ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਾ। ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਨ੍ਤਿ વਾਰਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਾਰਸੋਲ਼ਸਕਸ੍ਸ ਨਯਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    243. Taṃ paṭiccasamuppādaṃ. Ekekacittāvaruddhanti abhidhammabhājanīye viya ekekasmiṃ citte avaruddhaṃ antogadhaṃ akatvā. Asahajātānañca ‘‘asahajātānaṃ, sahajātānañcā’’ti evaṃ paṭhamapade ekasesaniddeso daṭṭhabbo. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti asahajātāyeva paccayapaccayuppannā dassitā vipākaviññāṇasseva adhippetattā. ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti (vibha. 225) ca evamādīsu asahajātā, sahajātā ca. ‘‘Ekekena nayenā’’ti purātano pāṭho, etarahi pana ‘‘ekekena catukkena’’ icceva bahūsu potthakesu pāṭho. Nayacatukkavārāti nayesu catukkānaṃ vārā, avijjāmūlakādīsu navasu nayesu paccekaṃ paccayacatukkādīnaṃ catunnaṃ catukkānaṃ ‘‘nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’ntiādivisesabhinnā cattāro vārāti attho. Vavatthitāti yathāvuttavisesena asaṃkiṇṇā. Catukkānanti vāracatukkānaṃ vārasoḷasakassa nayabhāvatoti adhippāyo.

    ੧. ਪਚ੍ਚਯਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ

    1. Paccayacatukkavaṇṇanā

    ਪਚ੍ਚਯਸਹਿਤਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਕੇવਲਂ ਪਚ੍ਚਯਾ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਤਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ, ਤਸ੍ਸ ਅਨਙ੍ਗਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਸਹਿਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਭਾવਤੋ। ਤੀਸੁ ਪਕਾਰੇਸੂਤਿ ‘‘ਪਠਮੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੪੩) ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਤੀਸੁਪਿ ਪਕਾਰੇਸੁ। ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਾਦੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਾਮਂ, ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੋ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਯੋਨਿવਿਸੇਸੋ, ਆਯਤਨਾਨਂ ਅਪਾਰਿਪੂਰਿਪਾਰਿਪੂਰਿਭવવਿਸੇਸੋ ਚ ਗਹਿਤੋ। ਤੇ ਹਿ ਦੁਤਿਯવਾਰਾਦੀਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਕਰਾ। ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਯਦਿਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ‘‘ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਥਾਪਿ ਸਹਜਾਤਾਦਿਨਾਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਨਾਮਮਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਸੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਨਾਨਾਨਯવਿਚਿਤ੍ਤਤਾਨੁਮਿਤਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવਸ੍ਸ વਿਭਾવਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ, ਅਨવਸੇਸਨਾਮਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਚ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੇਨ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਯੇਹਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਆਕਾਰੇਹਿ ਯੇਹਿ ਲਿਙ੍ਗੇਹਿ ਯੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਯੇਹਿ ਉਦ੍ਦੇਸੇਹਿ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, ਤੇਸੁ ਆਕਾਰੇਸੁ…ਪੇ॰… ਉਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਅਸਤਿ ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ ਰੂਪਕਾਯੇ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧੪) ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਤਾવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਮਹਾਨਿਦਾਨਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ વਚਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੭) ‘‘ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ।

    Paccayasahitapaccayuppannāni aṅgabhāvena vuttāni, na kevalaṃ paccayā. Tasmā ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayā phasso’’ti ettha na chaṭṭhāyatanassa aṅgatā. Tena vuttaṃ ‘‘na, tassa anaṅgattā’’ti. Evañca katvāti paccayasahitassa paccayuppannassa aṅgabhāvato. Tīsu pakāresūti ‘‘paṭhamo sabbasaṅgāhikaṭṭhenā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 243) aṭṭhakathāyaṃ vuttesu tīsupi pakāresu. Paccayavisesādīti ettha nāmaṃ, chaṭṭhāyatanañca paccayaviseso. Ādi-saddena yoniviseso, āyatanānaṃ apāripūripāripūribhavaviseso ca gahito. Te hi dutiyavārādīnaṃ nānattakarā. Atthavisesenāti yadipi aññattha ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti saḷāyatanapaccayo vutto, tathāpi sahajātādināmasannissayena pavattanato nāmamattapaccayāpi so hotīti paṭiccasamuppādassa nānānayavicittatānumitassa gambhīrabhāvassa vibhāvanasaṅkhātena, anavasesanāmapaccayadassanasaṅkhātena ca atthavisesena. Tathā hi ‘‘yehi, ānanda, ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi nāmakāyassa paññatti hoti, tesu ākāresu…pe… uddesesu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyethā’’ti (dī. ni. 2.114) phassassa nāmapaccayatāvibhāvanavasena mahānidānadesanā pavattā. Tathā ‘‘nāmarūpapaccayā phassoti iccassa vacanīya’’nti (dī. ni. 2.97) ‘‘nāmarūpapaccayā’’ti vadantena ‘‘nāmapaccayā’’tipi vuttameva hotīti.

    વਾਰਚਤੁਕ੍ਕੇ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸੋਕਾਦਯੋ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ વਾਰਦ੍વਯੇ ਰੂਪਂ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, વਾਰਤ੍ਤਯੇ ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Vāracatukke ‘‘saṅkhāro’’ti vuttaṃ, sokādayo na vuttā, purimasmiṃ vāradvaye rūpaṃ na vuttaṃ, vārattaye saḷāyatanaṃ na vuttanti yojetabbaṃ.

    ਸਬ੍ਬ…ਪੇ॰… ਰਣਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਸਬ੍ਬਭવਸਾਧਾਰਣਤੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਸਬ੍ਬਭવਸਾਧਾਰਣਤੋ। ਸਮਾਨਂ ਫਲਂ ਸਮਾਨੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਉਪਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਉਪਕਾਰਕਤੋ ਚ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਰਣਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ। ਅਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ।

    Sabba…pe… raṇatoti sabbassa viññāṇassa pavattiṭṭhānabhūtasabbabhavasādhāraṇato, viññāṇassa vā pavattiṭṭhānabhūtasabbabhavasādhāraṇato. Samānaṃ phalaṃ samāno paccayo sahajātādipaccayehi upakattabbato, upakārakato ca. Tassa viññāṇassa. Viññāṇāharaṇanti vipākaviññāṇanibbattanaṃ. Assa viññāṇassa.

    ਗਤਿਸੂਚਕੋਤਿ ਹਿ-ਸਦ੍ਦਂ ਲੋਕੇ ਗਤਿਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘વਿਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਟਿਸੇਧਦੀਪਕੋਤਿ ਦ੍વੇ ਪਟਿਸੇਧਾ ਪਕਤਿਂ ਞਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਗਤਤਾਨਿવਾਰਣવਸੇਨ ਗਤਿ ਏવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Gatisūcakoti hi-saddaṃ loke gatiatthaṃ vadantīti katvā vuttaṃ. ‘‘Vigata’’nti ettha vi-saddo paṭisedhadīpakoti dve paṭisedhā pakatiṃ ñāpentīti āha ‘‘vigatatānivāraṇavasena gati eva hotī’’ti.

    ਤਿਧਾ ਚਤੁਧਾ ਪਞ੍ਚਧਾ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾਦਯੋ ਸਹਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਅਤ੍ਥਿਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਤਿਧਾ, ਫਸ੍ਸਚੇਤਨਾਦਯੋ ਤੇਸਞ੍ਚੇવ ਆਹਾਰਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਚਤੁਧਾ, વੇਦਨਾવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਤੇਸਞ੍ਚੇવ ਝਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ। ਯਥਾ ਸਮਾਧਿ, ਏવਂ વੀਰਿਯਮ੍ਪਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਧਿਪਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਛਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ।

    Tidhā catudhā pañcadhā vāti ettha saññāmanasikārādayo sahajātanissayaatthipaccayavasena tidhā, phassacetanādayo tesañceva āhārādīnañca vasena catudhā, vedanāvitakkādayo tesañceva jhānindriyādīnañca vasena pañcadhā. Yathā samādhi, evaṃ vīriyampi daṭṭhabbaṃ. Tampi hi adhipatindriyamaggapaccayehi chadhā paccayo hoti.

    ‘‘વਚਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੋ। ਕਤ੍ਥਚੀਤਿ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ વਾਰੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯਥਾਸਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਨ ਹੋਤਿ। ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ’’ਤਿ ਚ ਪਾਠੋ। ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, વੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨੇવ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਚ ਤਂ ਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਚ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀਤਿਆਦਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਚ੍ਚਯવਚਨਮੇવਾਤਿ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯવਚਨਮੇવ ਚ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਆਚਰਿਯਾਨਂ। ਅਯੋਜੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਥਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸਹਜਾਤਸੂਚਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਚਨਤੋ ਅਸਿਦ੍ਧਿਮਾਹ, ‘‘ਸਹਜਾਤਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਅਸਮ੍ਭવੇ ਹਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ વਚਨਤੋ વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਾਧਨਾਤਿ।

    ‘‘Vacanavasenā’’ti iminā imasmiṃ catukke sahajātapaccayaṃ dhuraṃ katvā desanā pavattāti tesaṃ adhippāyoti dasseti. Atthoti paccayadhammo. Katthacīti kismiñci vāre attano paccayuppannassa yathāsakehi paccayo na na hoti. ‘‘Atthato’’ti ca pāṭho. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’tiādi na vattabbaṃ siyā, vuttañca taṃ. Tasmā sahajātapaccayavaseneva paṭhamacatukko vuttoti na gahetabbanti dasseti. Tenāha ‘‘na ca taṃ na vutta’’ntiādi. Imassa ca ‘‘bhavapaccayā jātītiādi na vattabbaṃ siyā’’ti iminā sambandho veditabbo. Paccayavacanamevāti ‘‘avijjāpaccayā’’tiādīsu vuttapaccayavacanameva ca. Tesanti tesaṃ ācariyānaṃ. Ayojetvā vuttanti sambandho. Kathaṃ pana vuttanti āha ‘‘sāmaññena…pe… sandhāyavutta’’nti. Ettha ca ‘‘sahajātasūcaka’’ntiādinā yathādhippetassa atthassa vacanato asiddhimāha, ‘‘sahajātato’’tiādinā pana atthāpattito. Asambhave hi aññassa atthato sijjheyya vacanato vā atthato vā adhippetatthasādhanāti.

    ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ। ਅਤੀਤਦ੍ਧਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਾਗਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਦ੍ਧਤ੍ਤਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤਂਦੇਸਨਾਪਰਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਦਾਨਦੇਸਨਾਪਰਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਂ। ਸੋ ਚ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਦੇਸਨਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਭਾਸਿਤਾ ਦੇਸਨਾ ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਂਸਨ੍ਦਤੀਤਿ।

    Aññatthāti aññasmiṃ sutte. Atītaddhaṃ niddhāretvā paccuppannānāgatehi saddhiṃ addhattayadassanatthaṃ. Taṃdesanāpariggahatthanti mahānidānadesanāpariggahatthaṃ. So ca ubhinnaṃ desanānaṃ aññamaññaṃ saṃsandanabhāvadassanatthaṃ. Evaṃ sabbaññubuddhabhāsitā desanā aññadatthu saṃsandatīti.

    ਇਮਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਤਤਿਯવਾਰਸ੍ਸ।

    Imassāti imassa tatiyavārassa.

    ਅਪਰਾਪੇਕ੍ਖਤਾਯ, ਅਪਰਿਕਿਲਿਟ੍ਠੁਪਪਤ੍ਤਿਤਾਯ, ਅਸੁਚਿਅਮਕ੍ਖਿਤਤਾਯ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਾਨਂ, ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਤਥਾ ਉਪਪਜ੍ਜਨਤੋ ਚ ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਯਾ ਪਧਾਨਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਙ੍ਗਹਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਓਪਪਾਤਿਕਯੋਨਿਯਾ ਏવ ਸਂਸੇਦਜਯੋਨਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ। ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸਾਪਿ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਸਤਿਪਿ ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੇ ਸੋ ਪਨ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭੂਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ વਿਯ ਨ ਸਾਤਿਸਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਕੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Aparāpekkhatāya, aparikiliṭṭhupapattitāya, asuciamakkhitatāya kāmāvacaradevānaṃ, sabbesañca brahmānaṃ tathā upapajjanato ca opapātikayoniyā padhānatā veditabbā. Saṅgahanidassanavasenāti opapātikayoniyā eva saṃsedajayoniyā saṅgahassa nidassanavasena udāharaṇavasena. Ārammaṇapaccayassāpi phassassa satipi pavattihetubhāve so pana sahajātādipaccayabhūtassa ajjhattikassa chaṭṭhāyatanassa viya na sātisayoti vuttaṃ ‘‘ārammaṇapaccayo cettha pavattako na hotī’’ti.

    ਕੇਸਞ੍ਚੀਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ। ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮ…ਪੇ॰… ਸਦਾ ਸਮ੍ਭવਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ વਿਯ ਇਤਰਯੋਨਿਕਾਨਂ ਕਮੇਨ ਆਯਤਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਚਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਸਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤੋ’’ਤਿ।

    Kesañcīti paripuṇṇāyatanānaṃ gabbhaseyyakānaṃ. ‘‘Pacchima…pe… sadā sambhavatī’’ti idaṃ gabbhaseyyakānaṃ viya itarayonikānaṃ kamena āyatanuppatti natthīti vuttaṃ. Tathā cāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sahuppattidīpanato’’ti.

    ਪਚ੍ਚਯਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paccayacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੨. ਹੇਤੁਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ

    2. Hetucatukkavaṇṇanā

    ੨੪੪. ਅਭਾવਤੋਤਿ ਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਯਞ੍ਹਿ ਜਾਤਿਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਭવਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਪਰਂ, ਤਂ ਜਾਤਿਯਾ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਯਾ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਭવੋ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿਕ੍ਖਣਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਭਾવਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਭવੇਤਿ ਭવਪਦੇ, ਭવੇ વਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬੇ। ਏਸ ਨਯੋ ਜਾਤਿਆਦੀਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ‘‘ਯਥਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ, ਨਿਯਮਾਭਾવਤੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਹੇਤੂਨਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਬ੍ਯਾਪਿਭਾવવਿਭਾવਨੇਨ ਅਕਾਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਅਯਾવਭਾવਿਨੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਤਿਆਦਿ ਮਗ੍ਗਸੋਧਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਹਾਰਂ ਸਯਮੇવ વਦਤਿ। ਸੋ ਖਣੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਙ੍ਖਣਿਕੋ, ਨ ਤਙ੍ਖਣਿਕੋ ਅਤਙ੍ਖਣਿਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਭਾવਾ, ਅਯਾવਭਾવਿਕਸਬ੍ਭਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਹੇਤੂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    244. Abhāvatoti bhāvābhāvato. Yañhi jātikkhaṇamatteyeva bhavati, na tato paraṃ, taṃ jātiyā avigatapaccayo siyā avigatapaccayaniyamasabbhāvato. Bhavo pana yasmā jātikkhaṇato parampi bhavati, tasmā na so tassā avigatapaccayo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘tato uddhaṃ bhāvatoti attho’’ti. Bhaveti bhavapade, bhave vā nipphādetabbe. Esa nayo jātiādīsūti etthāpi. ‘‘Yathā panā’’tiādinā ‘‘avigatapaccayassa abhāvato, niyamābhāvato cā’’ti vuttānaṃ hetūnaṃ vuttanayena abyāpibhāvavibhāvanena akāraṇataṃ dasseti ayāvabhāvino paccayuppannassa, paccayadhammassa ca avigatapaccayabhāvadassanato. Saṅkhārakkhandhetiādi maggasodhanavasena vuttaṃ. Tassa parihāraṃ sayameva vadati. So khaṇo etassa atthīti taṅkhaṇiko, na taṅkhaṇiko ataṅkhaṇiko, tassa sabbhāvā, ayāvabhāvikasabbhāvāti attho. Yathā pana hetū honti, taṃ dassetuṃ ‘‘saṅkhatalakkhaṇānaṃ panā’’tiādimāha.

    ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇ ਸਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਨ ਹਿ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ વਿਯ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਪਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ।

    Evanti evaṃ yathāvuttanaye sati, evaṃ santeti attho. ‘‘Na hi…pe… atthī’’ti iminā jātiādīnaṃ avigatapaccayavasena paccayuppannabhāvo viya paccayabhāvopi natthīti dasseti. Tattha kāraṇamāha ‘‘asabhāvadhammattā’’ti.

    ਕਥਂ ਪਨ ਅਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ, ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਚਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਜਾਯਮਾਨਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ। વਤ੍ਤਬ੍ਬਪਦੇਸੋਤਿ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਪਦੇਸੋ। ਕੋ ਪਨ ਸੋਤਿ? ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮਂ, ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਚ ਜਰਾਮਰਣਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ । ‘‘ਯੋ ਭવੋ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਭવਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿਪਿ ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਜਾਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਏવ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਪਚ੍ਚਯਭਾવਾਸਙ੍ਕਾ ਏવ ਨੇਸਂ ਤਸ੍ਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨੇવ ਠਪੇਤਬ੍ਬਗਹੇਤਬ੍ਬવਿਸੇਸੇ ਸਤੀਤਿ ਸਾਸਙ੍ਕਂ વਦਤਿ।

    Kathaṃ pana asabhāvadhammānaṃ jātiādīnaṃ paccayuppannatā, paccayatā cāti āha ‘‘jāyamānānaṃ panā’’tiādi. Tassāti jātijarāmaraṇassa. Vattabbapadesoti ‘‘ṭhapetvā’’ti vattabbapadeso. Ko pana soti? Yathāvuttaṃ nāmaṃ, nāmarūpañca saṅkhārakkhandhena rūpakkhandhena ca jarāmaraṇānaṃ saṅgahitattā . ‘‘Yo bhavo jātiyā paccayo’’ti etena bhavasaṅgahitānipi jātiādīni jātiyā appaccayattā eva ‘‘ṭhapetvā’’ti na vuttānīti dasseti, paccayabhāvāsaṅkā eva nesaṃ tassā natthīti adhippāyo. Teneva ṭhapetabbagahetabbavisese satīti sāsaṅkaṃ vadati.

    ਹੇਤੁਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Hetucatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੪. ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ

    4. Aññamaññacatukkavaṇṇanā

    ੨੪੬. ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਿਨੋ। વਿਸੁਂ ਠਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਭવੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ। ਸਪ੍ਪਦੇਸਮੇવ ਗਹਿਤਂ ਇਧ વੇਦਨਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਸ੍ਸੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਚ। ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂਯੇવ ਨਾਮਂ ਗਹਿਤਂ, ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਾਭਾવੋ વਿਯ ਭવੇ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਨਿਯਮਾਭਾવੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ।

    246. Paccayuppannassāti paccayuppannabhāvino. Visuṃ ṭhitassāti bhavena asaṅgahitassa. Sappadesameva gahitaṃ idha vedanādikkhandhattayasseva adhippetattā niruḷhattā ca. Paccayuppannaṃ ṭhapetvā paccayabhūtaṃyeva nāmaṃ gahitaṃ, avigatapaccayaniyamābhāvo viya bhave upādānassa aññamaññapaccayaniyamābhāvoti yojanā. Vuttanayenāti ‘‘saṅkhatalakkhaṇānaṃ panā’’tiādinā vuttanayena.

    ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯੋ વਿਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞ…ਪੇ॰… ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਥਾ ਚ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਨ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਆਗਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੁਪਚਯਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਉਪਰੂਪਰਿ ਚਿਤਾਨਿ વਿਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ, ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਂ વਾ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਾਨਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੁਪਚਯਾਦੀਨਿ।

    Aññamaññapaccayo viya aññamaññapaccayoti ayamattho idhādhippetoti dassento ‘‘aññamañña…pe… adhippeto siyā’’ti āha. Tathā ca vadanti ‘‘aññamaññañcettha na paṭṭhāne āgataaññamaññavasena gahetabba’’nti. Cakkhāyatanupacayādīnanti uparūpari citāni viya uppannacakkhāyatanādīni, cakkhāyatanādīnaṃ vā upatthambhakāni cakkhāyatanupacayādīni.

    ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Aññamaññacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਮੂਲਕਨਯਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ

    Saṅkhārādimūlakanayamātikāvaṇṇanā

    ੨੪੭. ਯਦਿਪਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਗਤવਿਸੇਸੋ, ਤਥਾਪਿ ਸਾਮਞ੍ਞਗ੍ਗਹਣੇਨ ਨਯਗਤੋ વਿਸੇਸੋ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾਪਿ ਨਾਮવਿਸੇਸਾਨਂ ਤਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਾਮવਿਸੇਸਾਨਂ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਯਦੇવ ਪਨ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਨਾਮਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਗ੍ਗਹਿਤੋਪਿ ਜਾਤਿਆਦਿ ਭવਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਭવਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਧਾਪੀਤਿ ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ ਇਧਾਪਿ। ਨ ਸਿਯਾਤਿ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਨ ਸਿਯਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਞਚੋਦਿਤਂ વਿਸੇਸਚੋਦਿਤਮੇવ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਸੋਤਿ ਭવੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਸਭਾવਾਸਭਾવਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਣੇਨ।

    247. Yadipi sāmaññato gataviseso, tathāpi sāmaññaggahaṇena nayagato viseso sarūpato dassito hotīti ‘‘nāmapaccayā avijjā’’ti vatvāpi nāmavisesānaṃ tassā paccayabhāvo dassetabboti āha ‘‘nāmavisesānaṃ…pe… vuttā’’ti. ‘‘Yadeva pana nāma’’ntiādi kasmā vuttaṃ, nanu nāmaggahaṇena aggahitopi jātiādi bhavaggahaṇena gahitoti dassitovāyamatthoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘bhavaggahaṇena cā’’tiādi. Idhāpīti ‘‘bhavapaccayā avijjā’’ti idhāpi. Nasiyāti ‘‘avijjāpaccayā avijjā’’ti vuttaṃ na siyā. Tasmāti yasmā sāmaññacoditaṃ visesacoditameva na hoti, tasmā. Soti bhavo. Tenāti sabhāvāsabhāvadhammasaṅgahaṇena.

    ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸਪਿ ਭવੇਕਦੇਸਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ…ਪੇ॰… ਅਗ੍ਗਹਿਤੇ’’ਤਿ। ‘‘ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਭવਸਦ੍ਦੋ…ਪੇ॰… વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ’’ਤਿ। ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਏવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ ਨਾਮਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਨਾਮਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰવਸੇਸਬੋਧਕੋ’’ਤਿ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਏਕਂਸਤੋ ਕਾਰਣਂ ਮਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਂ। ਯੇਨ ਭવ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰવਸੇਸਬੋਧਕੋ, ਨ ਨਾਮ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂਸਭਾવਾ ਹਿ ਏਤਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਤਿ ਭવਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰવਸੇਸਬੋਧਕੋ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧવਿਸਯਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ। ਜਾਯਮਾਨਾਦਿਧਮ੍ਮવਿਕਾਰਭਾવਤੋ ਜਾਯਮਾਨਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਜਾਤਿਆਦਯੋ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਪਨ ਜਾਤਿਆਦਿਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਜਾਯਮਾਨਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਜਾਤਿਆਦੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਜਾਯਮਾਨਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਜਾਤਿਆਦਯੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ’’ਤਿ વਿਸੇਸਿਤਂ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਅਸਮ੍ਭવੇਨੇવ।

    Upādānassapi bhavekadesattā vuttaṃ ‘‘upādānapaccayā…pe… aggahite’’ti. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’ti idaṃ vacanaṃ sandhāyāha ‘‘bhavasaddo…pe… vuccamāno’’ti. ‘‘Nāmapaccayā avijjā’’ti ettha paccayuppannaṃ ṭhapetvā paccayassa gahaṇato avijjāvinimuttā eva cattāro khandhā nāmasaddena vuccantīti āha ‘‘na nāmasaddo niravasesabodhako’’ti. Na cettha ekaṃsato kāraṇaṃ maggitabbaṃ. Yena bhava-saddo niravasesabodhako, na nāma-saddoti āha ‘‘evaṃsabhāvā hi etā niruttiyo’’ti. Iminā adhippāyenāti bhavasaddo niravasesabodhako upādinnacatukkhandhavisayattāti iminā adhippāyena. Jāyamānādidhammavikārabhāvato jāyamānādikkhandhapaṭibaddhā jātiādayo vucceyyuṃ, na pana jātiādipaṭibaddhā jāyamānādikkhandhāti na ekacittakkhaṇe jātiādīnaṃ avijjāya paccayabhāvo sambhavatīti imamatthamāha ‘‘jāyamānānaṃ panā’’tiādinā. Nānācittakkhaṇe pana jātiādayo avijjāya upanissayapaccayo hontīti ‘‘ekacittakkhaṇe’’ti visesitaṃ. Tenevāti asambhaveneva.

    ਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Akusalaniddesavaṇṇanā

    ੨੪੮-੯. ਤਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ। ਇਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ। ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨਾਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ਨਾਮਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਕਸ੍ਮਾ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਾਮੇ વਿਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਭਾવਾ’’ਤਿ। ‘‘ਨਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਪਿ ਨਾਮੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਨਾਮਸ੍ਸ ਯਥਾਰਹਂ ਛਟ੍ਠਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ, ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਨ ਭવਸਙ੍ਗਹੋਪਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੇવ વਿਸੇਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਾਮੇ વਿਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਭਾવਾ’’ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ, ਦਿਟ੍ਠਿ । ਭવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਤਿ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਪਿ ਭવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭੂਤਾ। ਉਭਯੇਨਪਿ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਭવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਠਪੇਤਬ੍ਬਤਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ। ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਏਕਮੇવਾਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ‘‘ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੋ ਚ ਏਕੋ ਏવਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਸੁਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤੋ ਭਿਨ੍ਨਂ ਕਤ੍વਾ ਨ વਿਭਤ੍ਤੋ।

    248-9. Tanti diṭṭhupādānaṃ. Itarassāti kāmupādānassa. Taṇhāgahaṇenāti ‘‘taṇhāpaccayā’’ti ettha taṇhāgahaṇena gahitattā. Yadi evaṃ nāmaggahaṇena gahitā taṇhā kasmā puna vuttāti āha ‘‘nāme viya visesapaccayattābhāvā’’ti. ‘‘Nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’nti ettha hi kāmataṇhāpi nāme saṅgahitāti nāmassa yathārahaṃ chaṭṭhāyatanassa paccayabhāvo vuttoti atthi tattha visesapaccayattaṃ, upādānassa pana bhavasaṅgahopi atthīti ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti etena ‘‘kāmupādānapaccayā bhavo’’ti etassa nattheva visesoti vuttaṃ ‘‘nāme viya visesapaccayattābhāvā’’ti. Taṇhā etissā paccayoti taṇhāpaccayā, diṭṭhi . Bhavassa paccayabhūtāti duvidhassapi bhavassa kāraṇabhūtā. Ubhayenapi upādānassa bhavaniddese ṭhapetabbataṃyeva vibhāveti. Paccayuppannaṃ paccayo ca ekamevāti ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti ettha vuttapaccayuppannaṃ, ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti ettha vuttapaccayo ca eko evattho, tasmā paccayo visuṃ paccayuppannato bhinnaṃ katvā na vibhatto.

    ੨੫੨. ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨਾਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨવਸੇਨ, ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਚ।

    252. Upatthambhakasamuṭṭhāpanapacchājātapaccayavasenāti upatthambhakassa cittasamuṭṭhānarūpassa samuṭṭhāpanavasena, pacchājātapaccayavasena ca.

    ੨੫੪. ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ। ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਸਹਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋ। વਤ੍ਥੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੂਪਂ। ਪੁਰੇਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਪੁਰੇਜਾਤਨਿਸ੍ਸਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ। ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ। ਛਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਾਦਯੋ ਗਹਿਤਾ।

    254. Pañcannanti cakkhāyatanādīnaṃ pañcannaṃ. Sahajātādipaccayoti sahajātanissayaatthiavigatādipaccayo. Vatthusaṅkhātaṃ rūpaṃ. Purejātādipaccayoti purejātanissayavippayuttaatthiavigatapaccayo. Pacchājātādipaccayoti pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayo. Chaṭṭhassa sahajātādīti ādi-saddena aññamaññanissayasampayuttaatthiavigatādayo gahitā.

    ੨੬੪. ਯਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।

    264. Yassāti ‘‘yassa ca hotī’’ti ettha vuttaṃ ‘‘yassā’’ti padaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘hotīti yojetabba’’nti.

    ੨੮੦. ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਬਲવਕਿਲੇਸਭੂਤਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੮੦) ਪਦਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ ਪਦੇਨ। ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡਾਦੀਸੂਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੇ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    280. Tassāti ‘‘balavakilesabhūtāya vicikicchāyā’’ti (vibha. aṭṭha. 280) padassa. Tenāti ‘‘taṇhāṭṭhāne’’ti padena. Cittuppādakaṇḍādīsūti ādi-saddena imasmiṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge suttantabhājanīyādiṃ saṅgaṇhāti.

    ਅਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Akusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Kusalābyākataniddesavaṇṇanā

    ੩੦੬. ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਾਨੀਤਿ ਸਉਸ੍ਸਾਹਾਨਿ, વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਹੀਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਹੀਨਾવਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਾ।

    306. Sabyāpārānīti saussāhāni, vipākadhammānīti attho. Parihīnaṃ avijjāṭṭhānaṃ etesanti parihīnāvijjāṭṭhānā.

    ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ વਿਯ વਦਤਿ, ਸਰੂਪੇਨੇવ ਪਨ ‘‘ਨ ਚ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੦੬) ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਾਮਰੂਪਂ ਨ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Sandhāyāti adhippāyaṃ vibhāvento viya vadati, sarūpeneva pana ‘‘na ca cakkhuviññāṇādīni rūpaṃ samuṭṭhāpentī’’ti (vibha. aṭṭha. 306) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Nāmarūpaṃ na na labbhatīti yojanā.

    ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Kusalābyākataniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā

    ੩੩੪. ਕੁਸਲਫਲੇਤਿ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਸਾਦੁਰਸવਿਸਰੁਕ੍ਖਬੀਜਸਦਿਸਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    334. Kusalaphaleti kusalavipākapaṭisandhiviññāṇassa gahitattā tassa sādurasavisarukkhabījasadisatā vuttā.

    ਯਦਿਪਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੁਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜਨਾ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਅવਿਗਤਚਤੁਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਪਨ ਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ ਯਥਾਲਾਭਯੋਜਨਾਯ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ।

    Yadipi ‘‘saṅkhārahetuka’’ntiādinā yojanā labbhati, avigatacatukkādīni pana na labbhanti yathālābhayojanāya dassitattā.

    ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਕੁਸਲਮੂਲਕવਿਪਾਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā

    ੩੪੩. ਕਮ੍ਮਂ વਿਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ વਿਪਾਕਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤਂ ਸਾਤਿਸਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤਾ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਯਾਯਤਾ ਸਿਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩), ਅਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩), વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮੋ ਨੇવવਿਪਾਕਨવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੩.੧੦੩) ਪਨ વਚਨਤੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਕੁਸਲਮੂਲਂ ਅਕੁਸਲਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸਂ ਅਨ੍વਾਦੇਸੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ‘‘ਏਸਾ’’ਤਿ ਪੁਲ੍ਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਏਸਾਤਿ…ਪੇ॰… ਯੋਜੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।

    343. Kammaṃ viya paccayo hoti vipākabhāvatoti adhippāyo. Vipākassa kammaṃ paccayo hontaṃ sātisayaṃ hotīti tassa nippariyāyatā, taṃsampayuttānaṃ pariyāyatā siyāti adhippāyena ‘‘pariyāyena upanissayapaccayoti vuttānī’’ti āha. ‘‘Kusalo dhammo abyākatassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo (paṭṭhā. 1.1.423), akusalo dhammo abyākatassa dhammassa (paṭṭhā. 1.1.423), vipākadhammadhammo nevavipākanavipākadhammadhammassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.103) pana vacanato nippariyāyena sabbepi kusalākusalā dhammā vipākassa upanissayapaccayo hotīti ayamattho dissati. ‘‘Kusalamūlaṃ akusalamūla’’nti imesaṃ anvādesopi paccayasaddāpekkhāya ‘‘esā’’ti pulliṅgavasena vuttoti dassento āha ‘‘esāti…pe… yojetabba’’nti.

    ‘‘ਮਨਸਿਕਾਰੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾવਿਜ੍ਜਾਨਮ੍ਪਿ ਕਿਰਿਯਾਯ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟવਿਪਾਕવਟ੍ਟਭੂਤਾਨਿਯੇવ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ ਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਿਰਿਯਾਨਿ ਪਨ…ਪੇ॰… ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    ‘‘Manasikāropī’’tiādinā appahīnāvijjānampi kiriyāya kusalākusalamūlāni, avijjā ca upanissayā na hontīti dasseti. Kammavaṭṭavipākavaṭṭabhūtāniyeva saṅkhāraviññāṇāni pacchimanaye adhippetānīti vuttaṃ ‘‘kiriyāni pana…pe… gacchantī’’ti. Tesaṃ paccayānaṃ vasena anekappakāratoti adhippāyoti yojanā.

    ਨવਾਦਿਭੇਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨવਅਟ੍ਠਸਤ੍ਤਛਾਤਿ ਏવਂਪਭੇਦਾਨਂ। ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇ ਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇ ਚ ਆਗਤਾਨਂ ਯਥਾਲਾਭਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ। ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਪਨ વਿਪਾਕੇ ਚਾ’’ਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਚਾਤਿ ਸਮੁਚ੍ਚੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਸਲ…ਪੇ॰… વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਮੂਲਪਦੇਕਪਚ੍ਚਯਤਾવਸੇਨਾਤਿ ਮੂਲਪਦਸ੍ਸ ਏਕਪਚ੍ਚਯਭਾવવਸੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਤਾવਸੇਨ। ਏਕਸ੍ਸੇવ ਨਯਸ੍ਸਾਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਸ੍ਸ, વਿਪਾਕੇਸੁ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੂਲਕਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਂ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਨਯਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਭੇਦੇਤਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਸ੍ਸ, ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਭੇਦੇਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਮੇવ ‘‘ਤਂਤਂਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ વਿਭਾવੇਤਿ।

    Navādibhedānanti navaaṭṭhasattachāti evaṃpabhedānaṃ. Catunnaṃ catukkānanti purimanaye pacchimanaye ca āgatānaṃ yathālābhaṃ catunnaṃ catunnaṃ catukkānaṃ. ‘‘Kusalākusalānaṃ pana vipāke cā’’ti ca-saddena kusalākusale cāti samuccetabboti āha ‘‘kusala…pe… vattabba’’nti. Mūlapadekapaccayatāvasenāti mūlapadassa ekapaccayabhāvavasena upanissayapaccayatāvasena. Ekasseva nayassāti kusalākusalesu avijjāmūlakassa, vipākesu kusalākusalamūlakassāti evaṃ ekasseva nayassa vasena. Dhammapaccayabhedeti dhammassa paccayabhūtassa, paccayuppannassa vā paccayabhāvena bhedeti imamatthaṃ dassento ‘‘avijjādīna’’ntiādiṃ vatvā puna tameva ‘‘taṃtaṃcittuppādā’’tiādinā pakārantarena vibhāveti.

    ਕੁਸਲਮੂਲਕવਿਪਾਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paṭiccasamuppādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ੭. ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਙ੍ਗੋ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੬. ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੋ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
    ੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ੬. ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੋ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact