Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
౧. కుసలత్తికవణ్ణనా
1. Kusalattikavaṇṇanā
౧. పటిచ్చవారవణ్ణనా
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
౧. పచ్చయానులోమం
1. Paccayānulomaṃ
(౧.) విభఙ్గవారో
(1.) Vibhaṅgavāro
౫౩. ఇదాని యా ఏతా పణ్ణత్తివారే కుసలత్తికం నిస్సాయ హేతుపచ్చయాదివసేన ఏకూనపఞ్ఞాసం ఆదిం కత్వా నయమత్తం దస్సేన్తేన అపరిమాణా పుచ్ఛా దస్సితా. తత్థ కుసలాకుసలాదీనం సహుప్పత్తియా అభావతో యా పుచ్ఛా ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అకుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి హేతుపచ్చయా’’తి ఏవం విస్సజ్జనం న లభన్తి. తా పహాయ యా విస్సజ్జనం లభన్తి, తాయేవ విస్సజ్జేతుం అయం కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి హేతుపచ్చయాతిఆదినా నయేన పటిచ్చవారస్స నిద్దేసవారో ఆరద్ధో.
53. Idāni yā etā paṇṇattivāre kusalattikaṃ nissāya hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ ādiṃ katvā nayamattaṃ dassentena aparimāṇā pucchā dassitā. Tattha kusalākusalādīnaṃ sahuppattiyā abhāvato yā pucchā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’ti evaṃ vissajjanaṃ na labhanti. Tā pahāya yā vissajjanaṃ labhanti, tāyeva vissajjetuṃ ayaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādinā nayena paṭiccavārassa niddesavāro āraddho.
తత్థ సియా – సచే ఇమా హేతుపచ్చయాదివసేన ఏకూనపఞ్ఞాసం పుచ్ఛా సబ్బసో విస్సజ్జనం న లభన్తి, అథ కస్మా దస్సితా? నను యా లభన్తి, తాయేవ దస్సేతబ్బాతి? ఆమ, దస్సేతబ్బా సియుం. తథా దస్సియమానా పన సబ్బేసు తికదుకపట్ఠానాదీసు ఏకేకస్మిం తికే, దుకే, దుకతికే, తికదుకే, తికతికే, దుకదుకే చ సఙ్ఖేపం అకత్వా దస్సేతబ్బాయేవ భవేయ్యుం. కస్మా? యస్మా యా కుసలత్తికే లభన్తి, న తాయేవ వేదనాత్తికాదీసు. ధమ్మానులోమపచ్చనీయే చ తికపట్ఠానే వితక్కత్తికపీతిత్తికానం విస్సజ్జనే సబ్బాపేతా విస్సజ్జనం లభన్తి, తస్మా ఉక్కట్ఠపరిచ్ఛేదేన ఏకేకస్మిం తికే యత్తకాహి పుచ్ఛాహి భవితబ్బం సబ్బా కుసలత్తికే దస్సితా. ఏవం దస్సితాసు హి యా తత్థ విస్సజ్జనం న లభన్తి, తా పహాయ యా లభన్తి, తా వుచ్చమానా సక్కా సుఖేన విజానితున్తి సుఖేన విజాననత్థం సబ్బాపి కుసలత్తికే దస్సితా. యా పనేత్థ విస్సజ్జనం న లభన్తి, తా పహాయ యా లభన్తి, తాయేవ విస్సజ్జితాతి వేదితబ్బా.
Tattha siyā – sace imā hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ pucchā sabbaso vissajjanaṃ na labhanti, atha kasmā dassitā? Nanu yā labhanti, tāyeva dassetabbāti? Āma, dassetabbā siyuṃ. Tathā dassiyamānā pana sabbesu tikadukapaṭṭhānādīsu ekekasmiṃ tike, duke, dukatike, tikaduke, tikatike, dukaduke ca saṅkhepaṃ akatvā dassetabbāyeva bhaveyyuṃ. Kasmā? Yasmā yā kusalattike labhanti, na tāyeva vedanāttikādīsu. Dhammānulomapaccanīye ca tikapaṭṭhāne vitakkattikapītittikānaṃ vissajjane sabbāpetā vissajjanaṃ labhanti, tasmā ukkaṭṭhaparicchedena ekekasmiṃ tike yattakāhi pucchāhi bhavitabbaṃ sabbā kusalattike dassitā. Evaṃ dassitāsu hi yā tattha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tā vuccamānā sakkā sukhena vijānitunti sukhena vijānanatthaṃ sabbāpi kusalattike dassitā. Yā panettha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tāyeva vissajjitāti veditabbā.
తత్థ కుసలం ధమ్మం పటిచ్చాతి చతుభూమకకుసలధమ్మేసు వేదనాక్ఖన్ధాదిభేదం ఏకం ధమ్మం పటిచ్చ పటిగన్త్వా సహుప్పత్తిసఙ్ఖాతేన సదిసభావేన పత్వా, తేన సద్ధిం ఏకతో ఉప్పత్తిభావం ఉపగన్త్వాతి అత్థో. కుసలో ధమ్మోతి చతుభూమకకుసలధమ్మేసుయేవ సఞ్ఞాక్ఖన్ధాదిభేదో ఏకో ధమ్మో. ఉప్పజ్జతీతి ఉప్పాదతో యావ నిరోధగమనా ఉద్ధం పజ్జతి, నిబ్బత్తతీతిపి అత్థో . అత్తానం లభతి, ఉప్పాదాదయో తయోపి ఖణే పాపుణాతీతి వుత్తం హోతి. హేతుపచ్చయాతి కుసలహేతునా హేతుపచ్చయభావం సాధేన్తేన.
Tattha kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti catubhūmakakusaladhammesu vedanākkhandhādibhedaṃ ekaṃ dhammaṃ paṭicca paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti attho. Kusalo dhammoti catubhūmakakusaladhammesuyeva saññākkhandhādibhedo eko dhammo. Uppajjatīti uppādato yāva nirodhagamanā uddhaṃ pajjati, nibbattatītipi attho . Attānaṃ labhati, uppādādayo tayopi khaṇe pāpuṇātīti vuttaṃ hoti. Hetupaccayāti kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena.
ఏవం ‘‘ఉప్పజ్జేయ్యా’’తి పుచ్ఛాయ ‘‘ఉప్పజ్జతీ’’తి విస్సజ్జనం వత్వా ఇదాని యం ధమ్మం పటిచ్చ యో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి, తం ధమ్మం ఖన్ధవసేన దస్సేతుం కుసలం ఏకం ఖన్ధన్తిఆదిమాహ. తత్థ ఏకన్తి వేదనాదీసు చతూసు యంకిఞ్చి ఏకం. తయో ఖన్ధాతి యో యో పచ్చయభావేన గహితో, తం తం ఠపేత్వా అవసేసా తయో ఖన్ధా. తయో ఖన్ధేతి వేదనాదీసు యో ఏకో ఖన్ధో ఉప్పజ్జతీతి గహితో, తం ఠపేత్వా సేసే తయో. ద్వే ఖన్ధేతి వేదనాసఞ్ఞాదుకాదీసు ఛసు దుకేసు యేకేచి ద్వే ఖన్ధే పటిచ్చ. ద్వే ఖన్ధాతి యే యే పచ్చయభావేన గహితా, తే తే ఠపేత్వా అవసేసా ద్వే ఖన్ధా కుసలహేతునా హేతుపచ్చయభావం సాధేన్తేన ఉప్పజ్జన్తీతి అత్థో.
Evaṃ ‘‘uppajjeyyā’’ti pucchāya ‘‘uppajjatī’’ti vissajjanaṃ vatvā idāni yaṃ dhammaṃ paṭicca yo dhammo uppajjati, taṃ dhammaṃ khandhavasena dassetuṃ kusalaṃ ekaṃ khandhantiādimāha. Tattha ekanti vedanādīsu catūsu yaṃkiñci ekaṃ. Tayo khandhāti yo yo paccayabhāvena gahito, taṃ taṃ ṭhapetvā avasesā tayo khandhā. Tayo khandheti vedanādīsu yo eko khandho uppajjatīti gahito, taṃ ṭhapetvā sese tayo. Dve khandheti vedanāsaññādukādīsu chasu dukesu yekeci dve khandhe paṭicca. Dve khandhāti ye ye paccayabhāvena gahitā, te te ṭhapetvā avasesā dve khandhā kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena uppajjantīti attho.
యస్మా పన ఏకో ఖన్ధో ఏకస్సేవ ద్విన్నంయేవ వా, ద్వే వా పన ఏకస్సేవ పచ్చయో నామ నత్థి, తస్మా ‘‘ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ ఏకో ఖన్ధో, ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ ద్వే ఖన్ధా, ద్వే ఖన్ధే పటిచ్చ ఏకో ఖన్ధో’’తి న వుత్తం. కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అబ్యాకతో ధమ్మో ఉప్పజ్జతీతిఆదీసుపి వుత్తనయేనేవ అత్థో వేదితబ్బో. చిత్తసముట్ఠానం రూపన్తి ఇదం పటిచ్చత్థస్స సహజాతత్థత్తా యం కుసలేన సహజాతఞ్చేవ హేతుపచ్చయఞ్చ లభతి, తం దస్సేతుం వుత్తం. పరతోపి ఏవరూపేసు ఠానేసు అయమేవ నయో.
Yasmā pana eko khandho ekasseva dvinnaṃyeva vā, dve vā pana ekasseva paccayo nāma natthi, tasmā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca eko khandho, ekaṃ khandhaṃ paṭicca dve khandhā, dve khandhe paṭicca eko khandho’’ti na vuttaṃ. Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjatītiādīsupi vuttanayeneva attho veditabbo. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti idaṃ paṭiccatthassa sahajātatthattā yaṃ kusalena sahajātañceva hetupaccayañca labhati, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu ayameva nayo.
విపాకాబ్యాకతం కిరియాబ్యాకతన్తి ఏత్థ హేతుపచ్చయాభావతో అహేతుకం, రూపేన సద్ధిం అనుప్పత్తితో ఆరుప్పవిపాకఞ్చ న గహేతబ్బం. పటిసన్ధిక్ఖణేతి కటత్తారూపసఙ్ఖాతస్స అబ్యాకతస్స అబ్యాకతం పటిచ్చ ఉప్పత్తిదస్సనత్థం వుత్తం. విపాకాబ్యాకతన్తి తస్మిం ఖణే విజ్జమానాబ్యాకతవసేన వుత్తం. ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థు, వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధాతి ఇదం కటత్తారూపగ్గహణేన వత్థుమ్హి గహితేపి వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధానం ఉప్పత్తిదస్సనత్థం వుత్తం.
Vipākābyākataṃ kiriyābyākatanti ettha hetupaccayābhāvato ahetukaṃ, rūpena saddhiṃ anuppattito āruppavipākañca na gahetabbaṃ. Paṭisandhikkhaṇeti kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa abyākataṃ paṭicca uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākābyākatanti tasmiṃ khaṇe vijjamānābyākatavasena vuttaṃ. Khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti idaṃ kaṭattārūpaggahaṇena vatthumhi gahitepi vatthuṃ paṭicca khandhānaṃ uppattidassanatthaṃ vuttaṃ.
ఏకం మహాభూతన్తిఆది రూపాబ్యాకతం పటిచ్చ రూపాబ్యాకతస్స ఉప్పత్తిదస్సనత్థం వుత్తం. ఏకం ఖన్ధన్తిఆదీసు వుత్తనయేనేవ పనేత్థ అత్థయోజనా వేదితబ్బా. ఏవం రూపాబ్యాకతమ్హి భూతే పటిచ్చ భూతానం ఉప్పత్తిం వత్వా ఇదాని భూతే పటిచ్చ ఉపాదారూపానం ఉప్పత్తిం దస్సేతుం మహాభూతే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానన్తిఆది వుత్తం. ఏవం సన్తే ఉపాదారూపన్తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బం, ఇతరద్వయం కస్మా వుత్తన్తి? మహాభూతేపి పటిచ్చ ఉప్పత్తిదస్సనత్థం. యఞ్హి హేట్ఠా ‘‘చిత్తసముట్ఠానఞ్చ రూపం కటత్తా చ రూప’’న్తి దస్సితం, తం న కేవలం ఖన్ధేయేవ చ పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి, మహాభూతేపి పన పటిచ్చ ఉప్పజ్జతీతి దస్సనత్థమిదం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. తత్థ చిత్తసముట్ఠానం పవత్తేయేవ, కటత్తారూపం పటిసన్ధియమ్పి. ఉపాదారూపన్తి తస్సేవ ఉభయస్స విసేసనం.
Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Ekaṃ khandhantiādīsu vuttanayeneva panettha atthayojanā veditabbā. Evaṃ rūpābyākatamhi bhūte paṭicca bhūtānaṃ uppattiṃ vatvā idāni bhūte paṭicca upādārūpānaṃ uppattiṃ dassetuṃ mahābhūtepaṭicca cittasamuṭṭhānantiādi vuttaṃ. Evaṃ sante upādārūpanti ettakameva vattabbaṃ, itaradvayaṃ kasmā vuttanti? Mahābhūtepi paṭicca uppattidassanatthaṃ. Yañhi heṭṭhā ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpaṃ kaṭattā ca rūpa’’nti dassitaṃ, taṃ na kevalaṃ khandheyeva ca paṭicca uppajjati, mahābhūtepi pana paṭicca uppajjatīti dassanatthamidaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tattha cittasamuṭṭhānaṃ pavatteyeva, kaṭattārūpaṃ paṭisandhiyampi. Upādārūpanti tasseva ubhayassa visesanaṃ.
కుసలే ఖన్ధే చ మహాభూతే చ పటిచ్చాతి ఏత్థ చిత్తసముట్ఠానావ మహాభూతా గహితా. చిత్తసముట్ఠానం రూపన్తి ఏత్థ పన భూతరూపమ్పి ఉపాదారూపమ్పి గహితం. ‘‘ఏకం మహాభూతం పటిచ్చ తయో మహాభూతా’’తిఆదినా నయేన హి భూతరూపమ్పి ఖన్ధే చ మహాభూతే చ పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి. మహాభూతే పటిచ్చ ఉపాదారూపన్తి వుత్తనయేన ఉపాదారూపమ్పి. అకుసలఞ్చ అబ్యాకతఞ్చాతి పఞ్హావిస్సజ్జనేసుపి ఏసేవ నయో. ఏవం హేతుపచ్చయే నవ పుచ్ఛా విస్సజ్జితా. ఏతాయేవ హి ఏత్థ లబ్భన్తి, సేసా చత్తాలీస మోఘపుచ్ఛాతి న విస్సజ్జితా. ఇమినా ఉపాయేన ఆరమ్మణపచ్చయాదీసుపి పుచ్ఛావిస్సజ్జనానం అత్థో వేదితబ్బో. తత్థ తత్థ పన విచారేతబ్బయుత్తకమేవ విచారయిస్సామ.
Kusale khandhe ca mahābhūte ca paṭiccāti ettha cittasamuṭṭhānāva mahābhūtā gahitā. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti ettha pana bhūtarūpampi upādārūpampi gahitaṃ. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’tiādinā nayena hi bhūtarūpampi khandhe ca mahābhūte ca paṭicca uppajjati. Mahābhūte paṭicca upādārūpanti vuttanayena upādārūpampi. Akusalañca abyākatañcāti pañhāvissajjanesupi eseva nayo. Evaṃ hetupaccaye nava pucchā vissajjitā. Etāyeva hi ettha labbhanti, sesā cattālīsa moghapucchāti na vissajjitā. Iminā upāyena ārammaṇapaccayādīsupi pucchāvissajjanānaṃ attho veditabbo. Tattha tattha pana vicāretabbayuttakameva vicārayissāma.
౫౪. ఆరమ్మణపచ్చయే తావ రూపస్స ఆరమ్మణపచ్చయవసేన అనుప్పత్తితో తాసు నవసు రూపమిస్సకా పహాయ తిస్సోవ పుచ్ఛా విస్సజ్జితా. తేనేవ చ కారణేన ‘‘వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి వత్వా ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థూ’’తి న వుత్తం. న హి తం ఆరమ్మణపచ్చయేన ఉప్పజ్జతి.
54. Ārammaṇapaccaye tāva rūpassa ārammaṇapaccayavasena anuppattito tāsu navasu rūpamissakā pahāya tissova pucchā vissajjitā. Teneva ca kāraṇena ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatvā ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti na vuttaṃ. Na hi taṃ ārammaṇapaccayena uppajjati.
౫౫. అధిపతిపచ్చయే విపాకాబ్యాకతన్తి లోకుత్తరమేవ సన్ధాయ వుత్తం. తేనేవేత్థ ‘‘పటిసన్ధిక్ఖణే’’తి న గహితం. సేసం హేతుపచ్చయసదిసమేవ.
55. Adhipatipaccaye vipākābyākatanti lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘paṭisandhikkhaṇe’’ti na gahitaṃ. Sesaṃ hetupaccayasadisameva.
౫౬. అనన్తరసమన్తరేసుపి రూపం న లబ్భతీతి ఆరమ్మణపచ్చయే వియ తిస్సోవ పుచ్ఛా.
56. Anantarasamantaresupi rūpaṃ na labbhatīti ārammaṇapaccaye viya tissova pucchā.
౫౭. సహజాతపచ్చయే పటిసన్ధిక్ఖణేతి పఞ్చవోకారే పటిసన్ధివసేన వుత్తం. హేట్ఠా పన పచ్చయవిభఙ్గే ‘‘ఓక్కన్తిక్ఖణే’’తి ఆగతం తమ్పి ఇమినా సద్ధిం అత్థతో ఏకం, బ్యఞ్జనమత్తమేవ హేత్థ నానన్తి. అపిచ ‘‘తిణ్ణం సన్నిపాతా గబ్భస్స అవక్కన్తి హోతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౦౮) వచనతో ఓక్కన్తీతి పఞ్చవోకారపటిసన్ధియావేతం నామం. పటిసన్ధీతి సబ్బభవసాధారణం. ఇధ పన ‘‘కటత్తా చ రూప’’న్తిఆదివచనతో పఞ్చవోకారపటిసన్ధియేవ అధిప్పేతా. సా హి రూపస్సపి అరూపస్సపి పచ్చయభావఞ్చేవ పచ్చయుప్పన్నభావఞ్చ సఙ్గణ్హాతి, తస్మా పరిపుణ్ణవిస్సజ్జనా హోతీతి గహితా. బాహిరం ఏకం మహాభూతన్తి అనిన్ద్రియబద్ధేసు పథవీపాసాణాదీసు మహాభూతం సన్ధాయ వుత్తం. పచ్చయవిభఙ్గవారస్మిఞ్హి చత్తారో మహాభూతాతి అజ్ఝత్తికఞ్చ బాహిరఞ్చ ఏకతో కత్వా గహితం. సఙ్ఖేపదేసనా హి సా. అయం పన విత్థారదేసనా, తస్మా సబ్బం విభజిత్వా దస్సేన్తో ‘‘బాహిరం ఏకం మహాభూత’’న్తిఆదిమాహ. అసఞ్ఞసత్తానం ఏకం మహాభూతం పటిచ్చాతి ద్విసన్తతిసముట్ఠానభూతవసేన వుత్తం. మహాభూతే పటిచ్చ కటత్తారూపన్తి ఇదం పన కమ్మసముట్ఠానవసేనేవ వుత్తం. ఉపాదారూపన్తి ఉతుసముట్ఠానవసేనేవ.
57. Sahajātapaccaye paṭisandhikkhaṇeti pañcavokāre paṭisandhivasena vuttaṃ. Heṭṭhā pana paccayavibhaṅge ‘‘okkantikkhaṇe’’ti āgataṃ tampi iminā saddhiṃ atthato ekaṃ, byañjanamattameva hettha nānanti. Apica ‘‘tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408) vacanato okkantīti pañcavokārapaṭisandhiyāvetaṃ nāmaṃ. Paṭisandhīti sabbabhavasādhāraṇaṃ. Idha pana ‘‘kaṭattā ca rūpa’’ntiādivacanato pañcavokārapaṭisandhiyeva adhippetā. Sā hi rūpassapi arūpassapi paccayabhāvañceva paccayuppannabhāvañca saṅgaṇhāti, tasmā paripuṇṇavissajjanā hotīti gahitā. Bāhiraṃ ekaṃ mahābhūtanti anindriyabaddhesu pathavīpāsāṇādīsu mahābhūtaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccayavibhaṅgavārasmiñhi cattāro mahābhūtāti ajjhattikañca bāhirañca ekato katvā gahitaṃ. Saṅkhepadesanā hi sā. Ayaṃ pana vitthāradesanā, tasmā sabbaṃ vibhajitvā dassento ‘‘bāhiraṃ ekaṃ mahābhūta’’ntiādimāha. Asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccāti dvisantatisamuṭṭhānabhūtavasena vuttaṃ. Mahābhūte paṭicca kaṭattārūpanti idaṃ pana kammasamuṭṭhānavaseneva vuttaṃ. Upādārūpanti utusamuṭṭhānavaseneva.
౫౮. అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయే ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థు, వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధాతి చతున్నమ్పి ఖన్ధానం ఏకతో వత్థునా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయతం దస్సేతుం వుత్తం.
58. Aññamaññapaccaye khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti catunnampi khandhānaṃ ekato vatthunā aññamaññapaccayataṃ dassetuṃ vuttaṃ.
౫౯. నిస్సయపచ్చయే యస్మా పటిచ్చత్థో నామ సహజాతత్థో, తస్మా యా హేట్ఠా పచ్చయవిభఙ్గవారే చక్ఖాయతనాదీనం నిస్సయపచ్చయతా దస్సితా, న సా గహితా. చక్ఖాయతనాదీని హి పురేజాతాని హుత్వా పచ్చయా హోన్తి, ఇధ సహజాతమేవ లబ్భతి. తేనేవ వుత్తం – ‘‘నిస్సయపచ్చయో సహజాతపచ్చయసదిసో’’తి.
59. Nissayapaccaye yasmā paṭiccattho nāma sahajātattho, tasmā yā heṭṭhā paccayavibhaṅgavāre cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayatā dassitā, na sā gahitā. Cakkhāyatanādīni hi purejātāni hutvā paccayā honti, idha sahajātameva labbhati. Teneva vuttaṃ – ‘‘nissayapaccayo sahajātapaccayasadiso’’ti.
౬౦. ఉపనిస్సయపచ్చయే రూపస్స ఉపనిస్సయపచ్చయాభావా తీణేవ విస్సజ్జనాని లబ్భన్తి, తేన వుత్తం ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయసదిస’’న్తి. తత్థ కిఞ్చాపి న సబ్బే కుసలాకుసలాబ్యాకతా ఆరమ్మణూపనిస్సయం లభన్తి, యే పన లభన్తి, తేసం వసేనేతం వుత్తన్తి వేదితబ్బం.
60. Upanissayapaccaye rūpassa upanissayapaccayābhāvā tīṇeva vissajjanāni labbhanti, tena vuttaṃ ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti. Tattha kiñcāpi na sabbe kusalākusalābyākatā ārammaṇūpanissayaṃ labhanti, ye pana labhanti, tesaṃ vasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
౬౧. పురేజాతపచ్చయే వత్థుం పురేజాతపచ్చయాతి వత్థుం పటిచ్చ వత్థునా పురేజాతపచ్చయతం సాధేన్తేన ఉప్పజ్జన్తీతి అత్థో. విపాకాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధన్తి ఏత్థ యం విపాకాబ్యాకతస్స వత్థు ఓక్కన్తిక్ఖణే సహజాతపచ్చయో హోతి, తం పురేజాతపచ్చయభాజనియత్తా ఇధ న గహేతబ్బం. యేపి కుసలాదయో ఆరుప్పే పురేజాతపచ్చయం న లభన్తి, తేపి పురేజాతపచ్చయభాజనియతోయేవ ఇధ న గహేతబ్బా. ఆరమ్మణం పన నియమతో పురేజాతపచ్చయభావం న లభతి. రూపాయతనాదీని హి చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనంయేవ పురేజాతపచ్చయతం సాధేన్తి, మనోవిఞ్ఞాణధాతుయా అతీతానాగతానిపి ఆరమ్మణం హోన్తియేవ. తస్మా ఇధ న గహితం. ఖన్ధవసేన హి అయం దేసనా, న విఞ్ఞాణధాతువసేన. ‘‘విపాకాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధ’’న్తి దేసనాయ చ సబ్బాపి విఞ్ఞాణధాతుయో గహితా, న చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుఆదయో ఏవాతి.
61. Purejātapaccaye vatthuṃ purejātapaccayāti vatthuṃ paṭicca vatthunā purejātapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Vipākābyākataṃ ekaṃ khandhanti ettha yaṃ vipākābyākatassa vatthu okkantikkhaṇe sahajātapaccayo hoti, taṃ purejātapaccayabhājaniyattā idha na gahetabbaṃ. Yepi kusalādayo āruppe purejātapaccayaṃ na labhanti, tepi purejātapaccayabhājaniyatoyeva idha na gahetabbā. Ārammaṇaṃ pana niyamato purejātapaccayabhāvaṃ na labhati. Rūpāyatanādīni hi cakkhuviññāṇādīnaṃyeva purejātapaccayataṃ sādhenti, manoviññāṇadhātuyā atītānāgatānipi ārammaṇaṃ hontiyeva. Tasmā idha na gahitaṃ. Khandhavasena hi ayaṃ desanā, na viññāṇadhātuvasena. ‘‘Vipākābyākataṃ ekaṃ khandha’’nti desanāya ca sabbāpi viññāṇadhātuyo gahitā, na cakkhuviññāṇadhātuādayo evāti.
పచ్ఛాజాతో కుసలాకుసలానం పచ్చయో న హోతి, అబ్యాకతస్సపి ఉపత్థమ్భకోవ న జనకో, తస్మా ‘‘ఉప్పజ్జతి పచ్ఛాజాతపచ్చయా’’తి ఏవం వత్తబ్బో ఏకధమ్మోపి నత్థీతి పచ్ఛాజాతపచ్చయవసేన విస్సజ్జనం న కతం.
Pacchājāto kusalākusalānaṃ paccayo na hoti, abyākatassapi upatthambhakova na janako, tasmā ‘‘uppajjati pacchājātapaccayā’’ti evaṃ vattabbo ekadhammopi natthīti pacchājātapaccayavasena vissajjanaṃ na kataṃ.
౬౨. ఆసేవనపచ్చయే కామం సబ్బా కిరియా ఆసేవనపచ్చయం న లభన్తి, లబ్భమానవసేన పన ‘‘కిరియాబ్యాకత’’న్తి వుత్తం. తస్మా జవనకిరియావేత్థ గహితాతి వేదితబ్బా.
62. Āsevanapaccaye kāmaṃ sabbā kiriyā āsevanapaccayaṃ na labhanti, labbhamānavasena pana ‘‘kiriyābyākata’’nti vuttaṃ. Tasmā javanakiriyāvettha gahitāti veditabbā.
౬౩. కమ్మపచ్చయే కుసలాకుసలేసు ఏకక్ఖణికో కమ్మపచ్చయో వేదితబ్బో, తథా కిరియాబ్యాకతే. విపాకాబ్యాకతే పన నానాక్ఖణికోపి, తథా పటిసన్ధిక్ఖణే మహాభూతానం. చిత్తసముట్ఠానానం పన ఏకక్ఖణికో. కటత్తారూపానం నానాక్ఖణికోవ తథా అసఞ్ఞసత్తరూపానం. కటత్తారూపం పనేత్థ జీవితిన్ద్రియం. సేసం న ఏకన్తతో కమ్మసముట్ఠానత్తా ఉపాదారూపన్తి వుత్తం. ఏవం సన్తేపి ఇధ కమ్మసముట్ఠానమేవ అధిప్పేతం.
63. Kammapaccaye kusalākusalesu ekakkhaṇiko kammapaccayo veditabbo, tathā kiriyābyākate. Vipākābyākate pana nānākkhaṇikopi, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānānaṃ pana ekakkhaṇiko. Kaṭattārūpānaṃ nānākkhaṇikova tathā asaññasattarūpānaṃ. Kaṭattārūpaṃ panettha jīvitindriyaṃ. Sesaṃ na ekantato kammasamuṭṭhānattā upādārūpanti vuttaṃ. Evaṃ santepi idha kammasamuṭṭhānameva adhippetaṃ.
౬౪. విపాకపచ్చయే కుసలాకుసలం కిరియఞ్చ న లబ్భతీతి అబ్యాకతవసేనేవ విస్సజ్జనం కతం. చిత్తసముట్ఠానన్తి విపాకచిత్తసముట్ఠానమేవ. కటత్తారూపన్తి యథాలాభవసేన ఇన్ద్రియరూపఞ్చ వత్థురూపఞ్చ. ఉపాదారూపన్తి తదవసేసం తస్మిం సమయే విజ్జమానకం ఉపాదారూపం.
64. Vipākapaccaye kusalākusalaṃ kiriyañca na labbhatīti abyākatavaseneva vissajjanaṃ kataṃ. Cittasamuṭṭhānanti vipākacittasamuṭṭhānameva. Kaṭattārūpanti yathālābhavasena indriyarūpañca vatthurūpañca. Upādārūpanti tadavasesaṃ tasmiṃ samaye vijjamānakaṃ upādārūpaṃ.
౬౫. ఆహారపచ్చయే సబ్బేసమ్పి కుసలాదీనం ఖన్ధానం చిత్తసముట్ఠానరూపస్స చ అరూపాహారవసేన ఉప్పత్తి వేదితబ్బా, తథా పటిసన్ధిక్ఖణే మహాభూతానం. చిత్తసముట్ఠానన్తి భవఙ్గాదిచిత్తసముట్ఠానం. ఆహారసముట్ఠానన్తి కబళీకారాహారసముట్ఠానం . చిత్తసముట్ఠానన్తి కుసలాకుసలచిత్తసముట్ఠానమేవ. పచ్చయవిభఙ్గవారే ఆహారపటిపాటియా పఠమం కబళీకారో ఆహారో దస్సితో, ఇధ పన కుసలం ధమ్మన్తి పుచ్ఛావసేన పఠమం అరూపాహారా దస్సితాతి వేదితబ్బా.
65. Āhārapaccaye sabbesampi kusalādīnaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānarūpassa ca arūpāhāravasena uppatti veditabbā, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānanti bhavaṅgādicittasamuṭṭhānaṃ. Āhārasamuṭṭhānanti kabaḷīkārāhārasamuṭṭhānaṃ . Cittasamuṭṭhānanti kusalākusalacittasamuṭṭhānameva. Paccayavibhaṅgavāre āhārapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ kabaḷīkāro āhāro dassito, idha pana kusalaṃ dhammanti pucchāvasena paṭhamaṃ arūpāhārā dassitāti veditabbā.
౬౬. ఇన్ద్రియపచ్చయే పచ్చయవిభఙ్గే ఇన్ద్రియపటిపాటియా పఠమం చక్ఖున్ద్రియాదీని దస్సితాని, ఇధ పన కుసలాదిపుచ్ఛావసేన పఠమం అరూపిన్ద్రియానం పచ్చయతా దస్సితా. తత్థ కుసలాదీసు యథాలాభవసేన అరూపిన్ద్రియా గహేతబ్బా. అసఞ్ఞసత్తానం భూతరూపేసుపి జీవితిన్ద్రియన్తి.
66. Indriyapaccaye paccayavibhaṅge indriyapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ cakkhundriyādīni dassitāni, idha pana kusalādipucchāvasena paṭhamaṃ arūpindriyānaṃ paccayatā dassitā. Tattha kusalādīsu yathālābhavasena arūpindriyā gahetabbā. Asaññasattānaṃ bhūtarūpesupi jīvitindriyanti.
౬౭. ఝానమగ్గపచ్చయేసు హేతుపచ్చయసదిసమేవ విస్సజ్జనం, తేనేవేత్థ ‘‘హేతుపచ్చయసదిస’’న్తి వుత్తం.
67. Jhānamaggapaccayesu hetupaccayasadisameva vissajjanaṃ, tenevettha ‘‘hetupaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
౬౮. సమ్పయుత్తపచ్చయే విస్సజ్జనం ఆరమ్మణపచ్చయగతికం, తేనేవేత్థ ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయసదిస’’న్తి వుత్తం.
68. Sampayuttapaccaye vissajjanaṃ ārammaṇapaccayagatikaṃ, tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
౬౯. విప్పయుత్తపచ్చయే వత్థుం విప్పయుత్తపచ్చయాతి వత్థుం పటిచ్చ విప్పయుత్తపచ్చయా, వత్థునా విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేన ఉప్పజ్జన్తీతి అత్థో. ఖన్ధే విప్పయుత్తపచ్చయాతి ఖన్ధే పటిచ్చ విప్పయుత్తపచ్చయా, ఖన్ధేహి విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేహి ఉప్పజ్జతీతి అత్థో. ఖన్ధా వత్థుం విప్పయుత్తపచ్చయాతి వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా విప్పయుత్తపచ్చయా. వత్థునా విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేన ఉప్పజ్జన్తీతి అత్థో. చిత్తసముట్ఠానరూపం ఖన్ధే విప్పయుత్తపచ్చయాతి ఖన్ధే పటిచ్చ విప్పయుత్తపచ్చయా చిత్తసముట్ఠానం రూపం ఖన్ధేహి విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేహి ఉప్పజ్జతీతి అత్థో. సేసవిస్సజ్జనేసుపి వత్థుం విప్పయుత్తపచ్చయాతిఆదీసుపి వుత్తనయేనేవత్థో వేదితబ్బో. విపాకాబ్యాకతే చేత్థ వత్థుగ్గహణేన చక్ఖాదీని సఙ్గహితబ్బాని. ఏకం మహాభూతన్తిఆది రూపాబ్యాకతస్స పచ్చయభావం దస్సేతుం వుత్తం. చిత్తసముట్ఠానన్తి అబ్యాకతచిత్తసముట్ఠానమ్పి కుసలాకుసలచిత్తసముట్ఠానమ్పి.
69. Vippayuttapaccaye vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca vippayuttapaccayā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā, khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Khandhā vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca khandhā vippayuttapaccayā. Vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Cittasamuṭṭhānarūpaṃ khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Sesavissajjanesupi vatthuṃ vippayuttapaccayātiādīsupi vuttanayenevattho veditabbo. Vipākābyākate cettha vatthuggahaṇena cakkhādīni saṅgahitabbāni. Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākatassa paccayabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Cittasamuṭṭhānanti abyākatacittasamuṭṭhānampi kusalākusalacittasamuṭṭhānampi.
౭౦. అత్థిపచ్చయే సబ్బం సహజాతపచ్చయగతికం. తేనేవేత్థ ‘‘సహజాతపచ్చయసదిస’’న్తి వుత్తం.
70. Atthipaccaye sabbaṃ sahajātapaccayagatikaṃ. Tenevettha ‘‘sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
౭౧-౭౨. నత్థివిగతా ఆరమ్మణపచ్చయగతికా, అవిగతం సహజాతగతికం. తేనేవేత్థ ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయసదిసం, సహజాతపచ్చయసదిస’’న్తి వుత్తం . ఇమే తేవీసతి పచ్చయాతి సఙ్ఖిపిత్వా దస్సితానం వసేనేతం వుత్తం. విత్థారేతబ్బాతి యా పుచ్ఛా విస్సజ్జనం లభన్తి, తాసం వసేన విత్థారేతబ్బా. అయం హేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకమూలకే పచ్చయానులోమే పటిచ్చవారస్స కుసలత్తికవిస్సజ్జనే అత్థవణ్ణనా.
71-72. Natthivigatā ārammaṇapaccayagatikā, avigataṃ sahajātagatikaṃ. Tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisaṃ, sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ . Ime tevīsati paccayāti saṅkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Vitthāretabbāti yā pucchā vissajjanaṃ labhanti, tāsaṃ vasena vitthāretabbā. Ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake paccayānulome paṭiccavārassa kusalattikavissajjane atthavaṇṇanā.
(౨.) సఙ్ఖ్యావారో
(2.) Saṅkhyāvāro
౭౩. ఇదాని యే ఏత్థ హేతుపచ్చయాదీసు ఏకేకస్మిం పచ్చయే విస్సజ్జనవారా లద్ధా, తే గణనవసేన దస్సేతుం హేతుయా నవాతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ హేతుయా నవాతి హేతుపచ్చయే నవ పుచ్ఛావిస్సజ్జనవారా హోన్తి. సేయ్యథిదం – కుసలేన కుసలం, కుసలేన అబ్యాకతం, కుసలేన కుసలాబ్యాకతం; అకుసలేన అకుసలం, అకుసలేన అబ్యాకతం, అకుసలేన అకుసలాబ్యాకతం, అబ్యాకతేన అబ్యాకతం, కుసలాబ్యాకతేన అబ్యాకతం, అకుసలాబ్యాకతేన అబ్యాకతన్తి.
73. Idāni ye ettha hetupaccayādīsu ekekasmiṃ paccaye vissajjanavārā laddhā, te gaṇanavasena dassetuṃ hetuyā navātiādi āraddhaṃ. Tattha hetuyā navāti hetupaccaye nava pucchāvissajjanavārā honti. Seyyathidaṃ – kusalena kusalaṃ, kusalena abyākataṃ, kusalena kusalābyākataṃ; akusalena akusalaṃ, akusalena abyākataṃ, akusalena akusalābyākataṃ, abyākatena abyākataṃ, kusalābyākatena abyākataṃ, akusalābyākatena abyākatanti.
ఆరమ్మణే తీణీతి కుసలేన కుసలం, అకుసలేన అకుసలం, అబ్యాకతేన అబ్యాకతం. అధిపతియా నవాతి హేతుయా వుత్తసదిసావ. ద్వాదససు హి పచ్చయేసు నవ నవాతి వుత్తం. సబ్బేసుపి పుచ్ఛావిస్సజ్జనాని హేతుపచ్చయసదిసానేవ. విభఙ్గే పన అత్థి విసేసో. దససు పచ్చయేసు తీణి తీణీతి వుత్తం. సబ్బేసుపి పుచ్ఛావిస్సజ్జనాని ఆరమ్మణసదిసానేవ. విభఙ్గే పన అత్థి విసేసో. అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయస్మిఞ్హి అబ్యాకతపదస్స విస్సజ్జనే రూపమ్పి లబ్భతి, తథా పురేజాతపచ్చయే. ఆసేవనపచ్చయే విపాకాని చేవ వీథిచిత్తాని చ న లబ్భన్తి. విపాకే ఏకన్తి అబ్యాకతమేవ. ఏవమేత్థ సఙ్ఖేపతో నవ తీణి ఏకన్తి, తివిధోవ వారపరిచ్ఛేదో. విత్థారతో ద్వాదస నవకా, దస తికా, ఏకం ఏకకన్తి సబ్బేసుపి తేవీసతియా పచ్చయేసు ఏకూనచత్తాలీసాధికం వారసతం హోతి, ఏకూనచత్తాలీసాధికఞ్చ పుచ్ఛాసతం. ఏకూనచత్తాలీసాధికం పుచ్ఛావిస్సజ్జనసతన్తిపి తస్సేవ నామం.
Ārammaṇetīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ, abyākatena abyākataṃ. Adhipatiyā navāti hetuyā vuttasadisāva. Dvādasasu hi paccayesu nava navāti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni hetupaccayasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Dasasu paccayesu tīṇi tīṇīti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni ārammaṇasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Aññamaññapaccayasmiñhi abyākatapadassa vissajjane rūpampi labbhati, tathā purejātapaccaye. Āsevanapaccaye vipākāni ceva vīthicittāni ca na labbhanti. Vipāke ekanti abyākatameva. Evamettha saṅkhepato nava tīṇi ekanti, tividhova vāraparicchedo. Vitthārato dvādasa navakā, dasa tikā, ekaṃ ekakanti sabbesupi tevīsatiyā paccayesu ekūnacattālīsādhikaṃ vārasataṃ hoti, ekūnacattālīsādhikañca pucchāsataṃ. Ekūnacattālīsādhikaṃ pucchāvissajjanasatantipi tasseva nāmaṃ.
౭౪. ఏవం హేతుపచ్చయాదికే ఏకమూలకే గణనం దస్సేత్వా ఇతో పరేసు దుమూలకాదీసు విత్థారదేసనం సఙ్ఖిపిత్వా ఏకమూలకే దస్సితాయ దేసనాయ లబ్భమానగణనఞ్ఞేవ ఆదాయ వారపరిచ్ఛేదం దస్సేతుం దుమూలకే తావ హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణే తీణీతిఆదిమాహ. తత్రిదం లక్ఖణం – బహుగణనోపి పచ్చయో అబహుగణనేన సద్ధిం యుత్తో తేన సమానగణనోవ హోతి. తేన వుత్తం ‘‘హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణే తీణీ’’తి. హేతుఆరమ్మణదుకే ఆరమ్మణే వుత్తాని తీణేవ విస్సజ్జనాని లబ్భన్తీతి అత్థో. సమానగణనో పన సమానగణనేన సద్ధిం యుత్తో అపరిహీనగణనోవ హోతి. తేన వుత్తం ‘‘హేతుపచ్చయా అధిపతియా నవా’’తి. హేతాధిపతిదుకే నవేవ విస్సజ్జనాని లబ్భన్తీతి అత్థో. విపాకే ఏకన్తి హేతువిపాకదుకే విపాకే వుత్తం ఏకమేవ విస్సజ్జనం లబ్భతీతి ఏవం తావ దుమూలకే వారపరిచ్ఛేదో వేదితబ్బో.
74. Evaṃ hetupaccayādike ekamūlake gaṇanaṃ dassetvā ito paresu dumūlakādīsu vitthāradesanaṃ saṅkhipitvā ekamūlake dassitāya desanāya labbhamānagaṇanaññeva ādāya vāraparicchedaṃ dassetuṃ dumūlake tāva hetupaccayā ārammaṇe tīṇītiādimāha. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā ārammaṇe tīṇī’’ti. Hetuārammaṇaduke ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Samānagaṇano pana samānagaṇanena saddhiṃ yutto aparihīnagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā adhipatiyā navā’’ti. Hetādhipatiduke naveva vissajjanāni labbhantīti attho. Vipāke ekanti hetuvipākaduke vipāke vuttaṃ ekameva vissajjanaṃ labbhatīti evaṃ tāva dumūlake vāraparicchedo veditabbo.
౭౫. తిమూలకాదీసుపి ఇదమేవ లక్ఖణం. తేనేవాహ – హేతుపచ్చయా ఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతియా తీణీతి. హేతారమ్మణాధిపతి తికే ఆరమ్మణే వుత్తాని తీణేవ విస్సజ్జనాని లబ్భన్తీతి అత్థో. ఏవం సబ్బత్థ నయో నేతబ్బో.
75. Timūlakādīsupi idameva lakkhaṇaṃ. Tenevāha – hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti. Hetārammaṇādhipati tike ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Evaṃ sabbattha nayo netabbo.
౭౬-౭౯. ద్వాదసమూలకే పన విపాకపచ్చయో న లబ్భతి, తస్మా ఆసేవనపచ్చయా కమ్మే తీణీతి వత్వా విపాకం అపరామసిత్వా ఆహారే తీణీతి వుత్తం. తేరసమూలకాదీసుపి ఏసేవ నయో. తే పన సఙ్ఖిపిత్వా తేవీసతిమూలకోవేత్థ దస్సితో. సో దువిధో హోతి – సాసేవనో వా సవిపాకో వా. తత్థ పఠమం సాసేవనో దస్సితో, సో తీణేవ విస్సజ్జనాని లభతి. తేన వుత్తం ‘‘ఆసేవనపచ్చయా అవిగతే తీణీ’’తి. సవిపాకో పన ఆసేవనం న లభతి, తస్మా తం పహాయ విపాకవసేన గణనాయ దస్సనత్థం అనన్తరాయేవ ‘‘హేతుపచ్చయా…పే॰… విపాకపచ్చయా ఆహారే ఏక’’న్తి ఏకం నయం దస్సేత్వా పచ్ఛా తేవీసతిమూలకోవ దస్సితో. ఏతేసు పన ద్వీసు తేవీసతిమూలకేసు కిఞ్చాపి ఏకస్మిం విపాకపచ్చయో నత్థి, ఏకస్మిం ఆసేవనపచ్చయో, పచ్ఛాజాతపచ్చయో పన ఉభయత్థాపి. రుళ్హీసద్దేన పనేతే తేవీసతిమూలకాత్వేవ వేదితబ్బా. తేసు సాసేవనే ఆసేవనస్స వసేన సబ్బత్థ తీణేవ విస్సజ్జనాని, సవిపాకే విపాకపచ్చయస్స వసేన ఏకమేవాతి అయం హేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకమూలకాదీసు గణనా.
76-79. Dvādasamūlake pana vipākapaccayo na labbhati, tasmā āsevanapaccayā kamme tīṇīti vatvā vipākaṃ aparāmasitvā āhāre tīṇīti vuttaṃ. Terasamūlakādīsupi eseva nayo. Te pana saṅkhipitvā tevīsatimūlakovettha dassito. So duvidho hoti – sāsevano vā savipāko vā. Tattha paṭhamaṃ sāsevano dassito, so tīṇeva vissajjanāni labhati. Tena vuttaṃ ‘‘āsevanapaccayā avigate tīṇī’’ti. Savipāko pana āsevanaṃ na labhati, tasmā taṃ pahāya vipākavasena gaṇanāya dassanatthaṃ anantarāyeva ‘‘hetupaccayā…pe… vipākapaccayā āhāre eka’’nti ekaṃ nayaṃ dassetvā pacchā tevīsatimūlakova dassito. Etesu pana dvīsu tevīsatimūlakesu kiñcāpi ekasmiṃ vipākapaccayo natthi, ekasmiṃ āsevanapaccayo, pacchājātapaccayo pana ubhayatthāpi. Ruḷhīsaddena panete tevīsatimūlakātveva veditabbā. Tesu sāsevane āsevanassa vasena sabbattha tīṇeva vissajjanāni, savipāke vipākapaccayassa vasena ekamevāti ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
యం పనేతం హేతుమూలకానన్తరం ‘‘ఆరమ్మణే ఠితేన సబ్బత్థ తీణేవ పఞ్హా’’తి వుత్తం, తం ఆరమ్మణపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకమూలకేపి దుమూలకాదీసుపి సబ్బత్థ ఆరమ్మణపదే చేవ ఆరమ్మణేన సద్ధిం సేసపచ్చయయోజనాసు చ యత్థ నవహి భవితబ్బం, తత్థ తయోవ పఞ్హా హోన్తీతి దస్సనత్థం వుత్తం. విపాకపదే పన విపాకపదేన సద్ధిం సేసపచ్చయయోజనాసు చ ఏకోవ పఞ్హో హోతీతి. ఇతి యం హేట్ఠా అవోచుమ్హ ‘‘బహుగణనోపి పచ్చయో అబహుగణనేన సద్ధిం యుత్తో తేన సమానగణనో హోతీ’’తి, తం సువుత్తమేవ.
Yaṃ panetaṃ hetumūlakānantaraṃ ‘‘ārammaṇe ṭhitena sabbattha tīṇeva pañhā’’ti vuttaṃ, taṃ ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakepi dumūlakādīsupi sabbattha ārammaṇapade ceva ārammaṇena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca yattha navahi bhavitabbaṃ, tattha tayova pañhā hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākapade pana vipākapadena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca ekova pañho hotīti. Iti yaṃ heṭṭhā avocumha ‘‘bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇano hotī’’ti, taṃ suvuttameva.
౮౦-౮౫. ఇదాని యే ఆరమ్మణాదీనం పచ్చయానం వసేన ఏకమూలకాదయో దస్సేతబ్బా, తేసు ఏకమూలకో తావ హేతుఏకమూలకేనేవ సదిసోతి ఏకస్మిమ్పి పచ్చయే న దస్సితో. ఆరమ్మణపచ్చయవసేన పన దుమూలకే గణనం దస్సేతుం ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుయా తీణి, అధిపతియా తీణి…పే॰… అవిగతే తీణీతి వుత్తం. ఏత్థ చ ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతియా తీణి…పే॰… అవిగతే తీణీ’’తి వత్తబ్బే యే హేతుపచ్చయాదయో పచ్చయా బహుగణనా, తేసం ఊనతరగణనేహి చ సమానగణనేహి చ సద్ధిం సంసన్దనే యా గణనా లబ్భతి, తం దస్సేతుం ఆరమ్మణపచ్చయస్స పురిమభాగే ఠితమ్పి హేతుపచ్చయం పచ్ఛిమభాగేవ ఠపేత్వా ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుయా తీణీ’’తి వుత్తం. తేనేతం ఆవి కరోతి – ఆరమ్మణపచ్చయో యేన యేన బహుతరగణనేన వా సమానగణనేన వా పచ్చయేన సద్ధిం దుకతికాదిభేదం గచ్ఛతి, సబ్బత్థ తీణేవ పఞ్హావిస్సజ్జనాని వేదితబ్బాని. విపాకపచ్చయేన పన సద్ధిం సంసన్దనే ఏకమేవ లబ్భతి, తం విపాకపచ్చయాదికాయ గణనాయ ఆవి భవిస్సతీతి ఇధ న దస్సితం. యా చేసా దుమూలకే గణనా దస్సితా, తిమూలకాదీసుపి ఏసావ గణనాతి ఆరమ్మణపచ్చయవసేన తిమూలకాదయో న విత్థారితా.
80-85. Idāni ye ārammaṇādīnaṃ paccayānaṃ vasena ekamūlakādayo dassetabbā, tesu ekamūlako tāva hetuekamūlakeneva sadisoti ekasmimpi paccaye na dassito. Ārammaṇapaccayavasena pana dumūlake gaṇanaṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇi, adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇīti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇī’’ti vattabbe ye hetupaccayādayo paccayā bahugaṇanā, tesaṃ ūnataragaṇanehi ca samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane yā gaṇanā labbhati, taṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayassa purimabhāge ṭhitampi hetupaccayaṃ pacchimabhāgeva ṭhapetvā ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’ti vuttaṃ. Tenetaṃ āvi karoti – ārammaṇapaccayo yena yena bahutaragaṇanena vā samānagaṇanena vā paccayena saddhiṃ dukatikādibhedaṃ gacchati, sabbattha tīṇeva pañhāvissajjanāni veditabbāni. Vipākapaccayena pana saddhiṃ saṃsandane ekameva labbhati, taṃ vipākapaccayādikāya gaṇanāya āvi bhavissatīti idha na dassitaṃ. Yā cesā dumūlake gaṇanā dassitā, timūlakādīsupi esāva gaṇanāti ārammaṇapaccayavasena timūlakādayo na vitthāritā.
ఇదాని అధిపతిపచ్చయాదివసేన దుమూలకాదీసు గణనం దస్సేతుం అధిపతిపచ్చయా హేతుయా నవాతిఆది వుత్తం. తత్థాపి వుత్తనయేనేవ పచ్చయసన్నివేసో వేదితబ్బో. యథా చ అధిపతిపచ్చయా హేతుయా నవ, ఏవం సేసేసుపి హేతునా సమానగణనాసు నవేవ. ఇతి యో యో పచ్చయో ఆదిమ్హి తిట్ఠతి, తేన తేన సద్ధిం సమానగణనానం సంసన్దనే ఆదిమ్హి ఠితస్స వసేన గణనా హోతి. తేన పన సద్ధిం ఊనతరగణనానం సంసన్దనే ఊనతరగణనానంయేవ వసేన గణనా హోతీతి వేదితబ్బో. యథా చ ఆరమ్మణపచ్చయవసేన ఏవం అధిపతిపచ్చయవసేనాపి తతో పరేసం అనన్తరాదీనం వసేనాపి తిమూలకాదయో న విత్థారితా. తస్మా దుమూలకే దస్సితగణనావసేనేవ సబ్బత్థ సాధేతబ్బా. తేనేవ వుత్తం ‘‘ఏకేకం పచ్చయం మూలకం కాతున సజ్ఝాయమగ్గేన గణేతబ్బా’’తి.
Idāni adhipatipaccayādivasena dumūlakādīsu gaṇanaṃ dassetuṃ adhipatipaccayā hetuyā navātiādi vuttaṃ. Tatthāpi vuttanayeneva paccayasanniveso veditabbo. Yathā ca adhipatipaccayā hetuyā nava, evaṃ sesesupi hetunā samānagaṇanāsu naveva. Iti yo yo paccayo ādimhi tiṭṭhati, tena tena saddhiṃ samānagaṇanānaṃ saṃsandane ādimhi ṭhitassa vasena gaṇanā hoti. Tena pana saddhiṃ ūnataragaṇanānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā hotīti veditabbo. Yathā ca ārammaṇapaccayavasena evaṃ adhipatipaccayavasenāpi tato paresaṃ anantarādīnaṃ vasenāpi timūlakādayo na vitthāritā. Tasmā dumūlake dassitagaṇanāvaseneva sabbattha sādhetabbā. Teneva vuttaṃ ‘‘ekekaṃ paccayaṃ mūlakaṃ kātuna sajjhāyamaggena gaṇetabbā’’ti.
పచ్చయానులోమవణ్ణనా.
Paccayānulomavaṇṇanā.
పటిచ్చవారో
Paṭiccavāro
పచ్చయపచ్చనీయవణ్ణనా
Paccayapaccanīyavaṇṇanā
౮౬-౮౭. పచ్చయపచ్చనీయం పన యస్మా కుసలపదే న లబ్భతి కుసలధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన వినా అనుప్పత్తితో, తస్మా అకుసలం ధమ్మం పటిచ్చాతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ నహేతుపచ్చయాతి హేతుపచ్చయపటిక్ఖేపో హేతుపచ్చయం వినా అఞ్ఞేన పచ్చయేన ఉప్పజ్జతీతి అత్థో. విచికిచ్ఛాసహగతో ఉద్ధచ్చసహగతో మోహోతి అయఞ్హి సమ్పయుత్తధమ్మానఞ్చేవ చిత్తసముట్ఠానరూపస్స చ సయం హేతుపచ్చయో హోతి, అఞ్ఞస్స పన సమ్పయుత్తహేతునో అభావా న హేతుపచ్చయా ఉప్పజ్జతీతి ఠపేత్వా హేతుపచ్చయం సేసేహి అత్తనో అనురూపపచ్చయేహి ఉప్పజ్జతి. ఇమినా నయేన సబ్బపచ్చయపటిక్ఖేపేసు అత్థో వేదితబ్బో. అహేతుకం విపాకాబ్యాకతన్తి ఇదం రూపసముట్ఠాపకవసేనేవ వేదితబ్బం. అఞ్ఞేసుపి ఏవరూపేసు ఏసేవ నయో.
86-87. Paccayapaccanīyaṃ pana yasmā kusalapade na labbhati kusaladhammassa hetupaccayena vinā anuppattito, tasmā akusalaṃ dhammaṃ paṭiccātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetupaccayāti hetupaccayapaṭikkhepo hetupaccayaṃ vinā aññena paccayena uppajjatīti attho. Vicikicchāsahagato uddhaccasahagato mohoti ayañhi sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sayaṃ hetupaccayo hoti, aññassa pana sampayuttahetuno abhāvā na hetupaccayā uppajjatīti ṭhapetvā hetupaccayaṃ sesehi attano anurūpapaccayehi uppajjati. Iminā nayena sabbapaccayapaṭikkhepesu attho veditabbo. Ahetukaṃ vipākābyākatanti idaṃ rūpasamuṭṭhāpakavaseneva veditabbaṃ. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
౮౮. నఅధిపతిపచ్చయే కామం అధిపతిపి అత్తనా సద్ధిం దుతియస్స అధిపతినో అభావా నఅధిపతిపచ్చయం లభతి, యథా పన విచికిచ్ఛుద్ధచ్చసహగతో మోహో అహేతుకో, న తథా అధిపతయో ఏవ నిరాధిపతి. ఛన్దాదీసు పన అఞ్ఞతరం అధిపతిం అకత్వా కుసలాదీనం ఉప్పత్తికాలే సబ్బేపి కుసలాదయో నిరాధిపతినో. తస్మా మోహం వియ విసుం అధిపతిమత్తమేవ అనుద్ధరిత్వా సబ్బసఙ్గాహికవసేన ఏసా ‘‘ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ తయో ఖన్ధా’’తిఆదికా దేసనా కతాతి వేదితబ్బా.
88. Naadhipatipaccaye kāmaṃ adhipatipi attanā saddhiṃ dutiyassa adhipatino abhāvā naadhipatipaccayaṃ labhati, yathā pana vicikicchuddhaccasahagato moho ahetuko, na tathā adhipatayo eva nirādhipati. Chandādīsu pana aññataraṃ adhipatiṃ akatvā kusalādīnaṃ uppattikāle sabbepi kusalādayo nirādhipatino. Tasmā mohaṃ viya visuṃ adhipatimattameva anuddharitvā sabbasaṅgāhikavasena esā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’tiādikā desanā katāti veditabbā.
౮౯. నానన్తరనసమనన్తరేసు నారమ్మణే వియ రూపమేవ పచ్చయుప్పన్నం. తేన వుత్తం ‘‘నారమ్మణపచ్చయసదిస’’న్తి. సహజాతపచ్చయో పరిహీనో. యథా చేస, తథా నిస్సయఅత్థిఅవిగతపచ్చయాపి. కిం కారణా? ఏతేహి వినా కస్సచి అనుప్పత్తితో. సహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతపచ్చయేపి హి పచ్చక్ఖాయ ఏకోపి రూపారూపధమ్మో నుప్పజ్జతి, తస్మా తే పరిహీనా.
89. Nānantaranasamanantaresu nārammaṇe viya rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti. Sahajātapaccayo parihīno. Yathā cesa, tathā nissayaatthiavigatapaccayāpi. Kiṃ kāraṇā? Etehi vinā kassaci anuppattito. Sahajātanissayaatthiavigatapaccayepi hi paccakkhāya ekopi rūpārūpadhammo nuppajjati, tasmā te parihīnā.
౯౦. నఅఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయవిభఙ్గే పటిసన్ధిక్ఖణే విపాకాబ్యాకతే ఖన్ధే పటిచ్చ కటత్తారూపన్తి హదయవత్థువజ్జం వేదితబ్బం.
90. Naaññamaññapaccayavibhaṅge paṭisandhikkhaṇe vipākābyākate khandhe paṭicca kaṭattārūpanti hadayavatthuvajjaṃ veditabbaṃ.
౯౧. నఉపనిస్సయపచ్చయవిభఙ్గే రూపమేవ పచ్చయుప్పన్నం, తఞ్హి ఉపనిస్సయం న లభతి. అరూపం పన కిఞ్చాపి ఆరమ్మణూపనిస్సయపకతూపనిస్సయే న లభేయ్య, అనన్తరూపనిస్సయముత్తకం పన నత్థి. తేన వుత్తం ‘‘నారమ్మణపచ్చయసదిస’’న్తి.
91. Naupanissayapaccayavibhaṅge rūpameva paccayuppannaṃ, tañhi upanissayaṃ na labhati. Arūpaṃ pana kiñcāpi ārammaṇūpanissayapakatūpanissaye na labheyya, anantarūpanissayamuttakaṃ pana natthi. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
౯౨. నపురేజాతే చిత్తసముట్ఠానరూపన్తి పఞ్చవోకారవసేన వుత్తం.
92. Napurejāte cittasamuṭṭhānarūpanti pañcavokāravasena vuttaṃ.
౯౩. నపచ్ఛాజాతపచ్చయాతి ఏత్థ సహజాతపురేజాతపచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. తస్మా సహజాతపచ్చయసదిసా ఏత్థ పాళి, సా నఅధిపతిపచ్చయే విత్థారితాతి ఇధ సఙ్ఖిత్తా. నాసేవనపచ్చయే కుసలాకుసలా పఠమజవనవసేన వేదితబ్బా, తథా కిరియాబ్యాకతం. పాళి పన ఇధాపి నఅధిపతిపచ్చయే విత్థారితవసేన వేదితబ్బా. తేనేవాహ – ‘‘నపచ్ఛాజాతపచ్చయమ్పి నాసేవనపచ్చయమ్పి నాధిపతిపచ్చయసదిస’’న్తి.
93. Napacchājātapaccayāti ettha sahajātapurejātapaccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tasmā sahajātapaccayasadisā ettha pāḷi, sā naadhipatipaccaye vitthāritāti idha saṅkhittā. Nāsevanapaccaye kusalākusalā paṭhamajavanavasena veditabbā, tathā kiriyābyākataṃ. Pāḷi pana idhāpi naadhipatipaccaye vitthāritavasena veditabbā. Tenevāha – ‘‘napacchājātapaccayampi nāsevanapaccayampi nādhipatipaccayasadisa’’nti.
౯౪-౯౭. నకమ్మపచ్చయే విపాకచేతనా నానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయం లభతీతి న గహితా. నాహారపచ్చయే ఏకచ్చం రూపమేవ పచ్చయుప్పన్నం, తథా నఇన్ద్రియపచ్చయే.
94-97. Nakammapaccaye vipākacetanā nānākkhaṇikakammapaccayaṃ labhatīti na gahitā. Nāhārapaccaye ekaccaṃ rūpameva paccayuppannaṃ, tathā naindriyapaccaye.
౯౮. నఝానపచ్చయే పఞ్చవిఞ్ఞాణధమ్మా చేవ ఏకచ్చఞ్చ రూపం పచ్చయుప్పన్నం. పఞ్చవిఞ్ఞాణస్మిఞ్హి వేదనా చ చిత్తేకగ్గతా చ దుబ్బలత్తా ఉపనిజ్ఝానలక్ఖణం న పాపుణన్తీతి ఝానపచ్చయే న గహితా.
98. Najhānapaccaye pañcaviññāṇadhammā ceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Pañcaviññāṇasmiñhi vedanā ca cittekaggatā ca dubbalattā upanijjhānalakkhaṇaṃ na pāpuṇantīti jhānapaccaye na gahitā.
౯౯-౧౦౨. నమగ్గపచ్చయే అహేతుకవిపాకకిరియఞ్చేవ ఏకచ్చఞ్చ రూపం పచ్చయుప్పన్నం. నసమ్పయుత్తనోనత్థినోవిగతేసు రూపమేవ పచ్చయుప్పన్నం. తేన వుత్తం ‘‘నారమ్మణపచ్చయసదిస’’న్తి.
99-102. Namaggapaccaye ahetukavipākakiriyañceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Nasampayuttanonatthinovigatesu rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
౧౦౩. నహేతుయా ద్వేతి ఏకమూలకగణనాయ యథాపాళిమేవ నియ్యాతి.
103. Nahetuyā dveti ekamūlakagaṇanāya yathāpāḷimeva niyyāti.
౧౦౪. దుమూలకే నహేతుపచ్చయా నారమ్మణే ఏకన్తి ఏత్థ కిఞ్చాపి బహుగణనేన సద్ధిం ఊనతరగణనస్స సంసన్దనే ఊనతరగణనవసేన నహేతుయా వియ ద్వీహి భవితబ్బం. నారమ్మణవసేన పన అరూపధమ్మానం పరిహీనత్తా అబ్యాకతం పటిచ్చ రూపాబ్యాకతస్స ఉప్పత్తిం సన్ధాయ ‘‘ఏక’’న్తి వుత్తం . సబ్బేసు ఏకకేసుపి ఏసేవ నయో. ద్వేతి వుత్తట్ఠానే పన నహేతుయా లద్ధవసేన వారద్వయం వేదితబ్బం.
104. Dumūlake nahetupaccayā nārammaṇe ekanti ettha kiñcāpi bahugaṇanena saddhiṃ ūnataragaṇanassa saṃsandane ūnataragaṇanavasena nahetuyā viya dvīhi bhavitabbaṃ. Nārammaṇavasena pana arūpadhammānaṃ parihīnattā abyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattiṃ sandhāya ‘‘eka’’nti vuttaṃ . Sabbesu ekakesupi eseva nayo. Dveti vuttaṭṭhāne pana nahetuyā laddhavasena vāradvayaṃ veditabbaṃ.
౧౦౫-౧౦౬. తిమూలకాదీసు పన సబ్బేసు నారమ్మణపచ్చయస్స అపరిహీనత్తా ఏకమేవ విస్సజ్జనన్తి అయం పచ్చనీయే నహేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా ఏకమూలకాదీసు గణనా.
105-106. Timūlakādīsu pana sabbesu nārammaṇapaccayassa aparihīnattā ekameva vissajjananti ayaṃ paccanīye nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
౧౦౭-౧౩౦. నారమ్మణపచ్చయాదయో పన ఏకమూలకే తావ పురిమేన సదిసత్తా ఇధాపి న దస్సితాయేవ. నారమ్మణపచ్చయవసేన దుమూలకే నారమ్మణపచ్చయా, నహేతుయా ఏకన్తి నహేతుదుమూలకే వుత్తమేవ. నాధిపతియా పఞ్చాతి నారమ్మణపచ్చయే లద్ధవసేన వేదితబ్బాతి ఏవం సబ్బసంసన్దనేసు ఊనతరగణనస్సేవ పచ్చయస్స వసేన గణనా వేదితబ్బా. యత్థ యత్థ చ నారమ్మణపచ్చయో పవిసతి, తత్థ తత్థ రూపమేవ పచ్చయుప్పన్నం. నానన్తరనసమనన్తరనఅఞ్ఞమఞ్ఞనఉపనిస్సయనాహారనఇన్ద్రియనసమ్పయుత్తనోనత్థినోవిగతపచ్చయానం పవిట్ఠట్ఠానేపి ఏసేవ నయో. నాహారనఇన్ద్రియనఝాననమగ్గపచ్చయా సబ్బత్థ సదిసవిస్సజ్జనా. నసహజాతాదిచతుక్కం ఇధాపి పరిహీనమేవాతి ఇదమేత్థ లక్ఖణం. ఇమినా పన లక్ఖణేన సబ్బేసు దుమూలకాదీసు ‘‘అయం పచ్చయో మూలం, అయమేత్థ దుమూలకో, అయం తిమూలకో, అయం సబ్బమూలకో’’తి సల్లక్ఖేత్వా ఊనతరగణనస్స పచ్చయస్స వసేన గణనా వేదితబ్బాతి.
107-130. Nārammaṇapaccayādayo pana ekamūlake tāva purimena sadisattā idhāpi na dassitāyeva. Nārammaṇapaccayavasena dumūlake nārammaṇapaccayā, nahetuyā ekanti nahetudumūlake vuttameva. Nādhipatiyā pañcāti nārammaṇapaccaye laddhavasena veditabbāti evaṃ sabbasaṃsandanesu ūnataragaṇanasseva paccayassa vasena gaṇanā veditabbā. Yattha yattha ca nārammaṇapaccayo pavisati, tattha tattha rūpameva paccayuppannaṃ. Nānantaranasamanantaranaaññamaññanaupanissayanāhāranaindriyanasampayuttanonatthinovigatapaccayānaṃ paviṭṭhaṭṭhānepi eseva nayo. Nāhāranaindriyanajhānanamaggapaccayā sabbattha sadisavissajjanā. Nasahajātādicatukkaṃ idhāpi parihīnamevāti idamettha lakkhaṇaṃ. Iminā pana lakkhaṇena sabbesu dumūlakādīsu ‘‘ayaṃ paccayo mūlaṃ, ayamettha dumūlako, ayaṃ timūlako, ayaṃ sabbamūlako’’ti sallakkhetvā ūnataragaṇanassa paccayassa vasena gaṇanā veditabbāti.
పచ్చయపచ్చనీయవణ్ణనా.
Paccayapaccanīyavaṇṇanā.
పచ్చయానులోమపచ్చనీయవణ్ణనా
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā
౧౩౧-౧౮౯. ఇదాని అనులోమపచ్చనీయే గణనం దస్సేతుం హేతుపచ్చయా నారమ్మణే పఞ్చాతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ హేతాధిపతిమగ్గపచ్చయేసు అనులోమతో ఠితేసు సహజాతాదయో చత్తారో సబ్బట్ఠానికపచ్చయా, ఆహారిన్ద్రియఝానమగ్గపచ్చయా చత్తారోతి ఇమే అట్ఠ పచ్చనీయతో న లబ్భన్తి. హేతుపచ్చయాదివసేన హి ఉప్పజ్జమానో ధమ్మో ఇమే అట్ఠ పచ్చయే అలభన్తో నామ నత్థి. ఆరమ్మణఅనన్తరసమనన్తరఉపనిస్సయసమ్పయుత్తనత్థివిగతపచ్చయేసు పన అనులోమతో ఠితేసు అరూపట్ఠానికా పచ్చనీకతో న లబ్భన్తి. న హి ఆరమ్మణపచ్చయాదీహి ఉప్పజ్జమానా అనన్తరసమనన్తరపచ్చయాదయో న లభన్తి. సహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయకమ్మాహారిన్ద్రియఅత్థిఅవిగతపచ్చయేసు పన అనులోమతో ఠితేసు చత్తారో సబ్బట్ఠానికాయేవ, పచ్చనీకతో న లబ్భన్తి. ఏతేసఞ్హి పచ్చయానం వసేన ఉప్పజ్జమానో సబ్బట్ఠానికే అలభన్తో నామ నత్థి. పచ్ఛాజాతపచ్చయస్స అనులోమతో ఠానం నామ నత్థి. ఏవం సేసేసు అనులోమతో ఠితేసు యే చ లబ్భన్తి, యే చ న లబ్భన్తి, తే సల్లక్ఖేత్వా సబ్బేసుపి దుమూలకాదీసు నయేసు తేసం తేసం పచ్చయానం సంసన్దనే ఊనతరగణనానంయేవ వసేన గణనా వేదితబ్బాతి.
131-189. Idāni anulomapaccanīye gaṇanaṃ dassetuṃ hetupaccayā nārammaṇe pañcātiādi āraddhaṃ. Tattha hetādhipatimaggapaccayesu anulomato ṭhitesu sahajātādayo cattāro sabbaṭṭhānikapaccayā, āhārindriyajhānamaggapaccayā cattāroti ime aṭṭha paccanīyato na labbhanti. Hetupaccayādivasena hi uppajjamāno dhammo ime aṭṭha paccaye alabhanto nāma natthi. Ārammaṇaanantarasamanantaraupanissayasampayuttanatthivigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu arūpaṭṭhānikā paccanīkato na labbhanti. Na hi ārammaṇapaccayādīhi uppajjamānā anantarasamanantarapaccayādayo na labhanti. Sahajātaaññamaññanissayakammāhārindriyaatthiavigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu cattāro sabbaṭṭhānikāyeva, paccanīkato na labbhanti. Etesañhi paccayānaṃ vasena uppajjamāno sabbaṭṭhānike alabhanto nāma natthi. Pacchājātapaccayassa anulomato ṭhānaṃ nāma natthi. Evaṃ sesesu anulomato ṭhitesu ye ca labbhanti, ye ca na labbhanti, te sallakkhetvā sabbesupi dumūlakādīsu nayesu tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā veditabbāti.
పచ్చయానులోమపచ్చనీయవణ్ణనా.
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā.
పచ్చయపచ్చనీయానులోమవణ్ణనా
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā
౧౯౦. ఇదాని పచ్చనీయానులోమే గణనం దస్సేతుం నహేతుపచ్చయా ఆరమ్మణే ద్వేతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ హేతుమ్హి పచ్చనీకతో ఠితే ఠపేత్వా అధిపతిం అవసేసా అనులోమతో లబ్భన్తి. పచ్ఛాజాతో పన అనులోమతో సబ్బత్థేవ న లబ్భతి, యే నవ పచ్చయా ‘‘అరూపానఞ్ఞేవా’’తి వుత్తా, తేసు పురేజాతఞ్చ ఆసేవనఞ్చ ఠపేత్వా అవసేసేసు సత్తసు పచ్చనీకతో ఠితేసు సేసా అరూపట్ఠానికా అనులోమతో న లబ్భన్తి. యో హి ఆరమ్మణాదీహి నుప్పజ్జతి, న సో అనన్తరాదయో లభతి. పటిసన్ధివిపాకో పన పురేజాతతో, సబ్బవిపాకో చ సద్ధిం కిరియమనోధాతుయా ఆసేవనతో అనుప్పజ్జమానోపి అనన్తరాదయో లభతి, తస్మా ‘‘పురేజాతఞ్చ ఆసేవనఞ్చ ఠపేత్వా’’తి వుత్తం.
190. Idāni paccanīyānulome gaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā ārammaṇe dvetiādi āraddhaṃ. Tattha hetumhi paccanīkato ṭhite ṭhapetvā adhipatiṃ avasesā anulomato labbhanti. Pacchājāto pana anulomato sabbattheva na labbhati, ye nava paccayā ‘‘arūpānaññevā’’ti vuttā, tesu purejātañca āsevanañca ṭhapetvā avasesesu sattasu paccanīkato ṭhitesu sesā arūpaṭṭhānikā anulomato na labbhanti. Yo hi ārammaṇādīhi nuppajjati, na so anantarādayo labhati. Paṭisandhivipāko pana purejātato, sabbavipāko ca saddhiṃ kiriyamanodhātuyā āsevanato anuppajjamānopi anantarādayo labhati, tasmā ‘‘purejātañca āsevanañca ṭhapetvā’’ti vuttaṃ.
పురేజాతపచ్ఛాజాతఆసేవనవిపాకవిప్పయుత్తేసు పచ్చనీకతో ఠితేసు ఏకం ఠపేత్వా అవసేసా అనులోమతో లబ్భన్తి. కమ్మపచ్చయే పచ్చనీకతో ఠితే ఠపేత్వా విపాకపచ్చయం అవసేసా అనులోమతో లబ్భన్తి. ఆహారిన్ద్రియేసు పచ్చనీకతో ఠితేసు ఠపేత్వా సబ్బట్ఠానికే చేవ అఞ్ఞమఞ్ఞకమ్మాహారిన్ద్రియపచ్చయే చ అవసేసా అనులోమతో న లబ్భన్తి, ఇతరే యుజ్జమానకవసేన లబ్భన్తి. ఝానపచ్చయే పచ్చనీకతో ఠితే. హేతాధిపతిఆసేవనమగ్గపచ్చయా అనులోమతో న లబ్భన్తి. మగ్గపచ్చయే పచ్చనీకతో ఠితే హేతాధిపతిపచ్చయా అనులోమతో న లబ్భన్తి. విప్పయుత్తపచ్చయే పచ్చనీకతో ఠితే పురేజాతపచ్చయం ఠపేత్వా అవసేసా అనులోమతో లబ్భన్తి. ఏవం తేసు తేసు పచ్చయేసు పచ్చనీకతో ఠితేసు యే యే అనులోమతో న లబ్భన్తి, తే తే ఞత్వా తేసం తేసం పచ్చయానం సంసన్దనే ఊనతరగణనానం వసేన గణనా వేదితబ్బా.
Purejātapacchājātaāsevanavipākavippayuttesu paccanīkato ṭhitesu ekaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Kammapaccaye paccanīkato ṭhite ṭhapetvā vipākapaccayaṃ avasesā anulomato labbhanti. Āhārindriyesu paccanīkato ṭhitesu ṭhapetvā sabbaṭṭhānike ceva aññamaññakammāhārindriyapaccaye ca avasesā anulomato na labbhanti, itare yujjamānakavasena labbhanti. Jhānapaccaye paccanīkato ṭhite. Hetādhipatiāsevanamaggapaccayā anulomato na labbhanti. Maggapaccaye paccanīkato ṭhite hetādhipatipaccayā anulomato na labbhanti. Vippayuttapaccaye paccanīkato ṭhite purejātapaccayaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Evaṃ tesu tesu paccayesu paccanīkato ṭhitesu ye ye anulomato na labbhanti, te te ñatvā tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃ vasena gaṇanā veditabbā.
౧౯౧-౧౯౫. దుమూలకాదీసు చ నయేసు యం యం పచ్చయం ఆదిం కత్వా యే యే దుకాదయో దస్సితా, తే తే లబ్భమానాలబ్భమానపచ్చయవసేన యథా యథా దస్సితా, తథా తథా సాధుకం సల్లక్ఖేతబ్బా. తత్థ యం నహేతువసేన దుమూలకాదయో నయే దస్సేన్తేన నహేతుపచ్చయా నారమ్మణపచ్చయా…పే॰… నాసేవనపచ్చయాతి వత్వా ‘‘యావ ఆసేవనా సబ్బం సదిస’’న్తి వుత్తం. తస్స, ‘‘నఅఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా సహజాతే ఏక’’న్తిఆదీహి సదిసతా వేదితబ్బా. యం పన ‘‘నకమ్మే గణితే పఞ్చ గణ్హాతీ’’తి సీహళభాసాయ లిఖితం, తస్సత్థో – నహేతుపచ్చయం ఆదిం కత్వా నకమ్మపచ్చయాతి ఏవం నకమ్మపచ్చయేన ఘటితే సహజాతే ఏకన్తి ఏవం దస్సితా పఞ్చేవ పచ్చయా అనులోమతో లబ్భన్తి, న అఞ్ఞేతి. ఏవం అఞ్ఞేసుపి ఏవరూపేసు ఠానేసు బ్యఞ్జనం అనాదియిత్వా అధిప్పేతత్థోయేవ గహేతబ్బో. ఏవరూపఞ్హి బ్యఞ్జనం అత్తనో సఞ్ఞానిబన్ధనత్థం పోరాణేహి సకసకభాసాయ లిఖితం.
191-195. Dumūlakādīsu ca nayesu yaṃ yaṃ paccayaṃ ādiṃ katvā ye ye dukādayo dassitā, te te labbhamānālabbhamānapaccayavasena yathā yathā dassitā, tathā tathā sādhukaṃ sallakkhetabbā. Tattha yaṃ nahetuvasena dumūlakādayo naye dassentena nahetupaccayā nārammaṇapaccayā…pe… nāsevanapaccayāti vatvā ‘‘yāva āsevanā sabbaṃ sadisa’’nti vuttaṃ. Tassa, ‘‘naaññamaññapaccayā sahajāte eka’’ntiādīhi sadisatā veditabbā. Yaṃ pana ‘‘nakamme gaṇite pañca gaṇhātī’’ti sīhaḷabhāsāya likhitaṃ, tassattho – nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā nakammapaccayāti evaṃ nakammapaccayena ghaṭite sahajāte ekanti evaṃ dassitā pañceva paccayā anulomato labbhanti, na aññeti. Evaṃ aññesupi evarūpesu ṭhānesu byañjanaṃ anādiyitvā adhippetatthoyeva gahetabbo. Evarūpañhi byañjanaṃ attano saññānibandhanatthaṃ porāṇehi sakasakabhāsāya likhitaṃ.
అపిచ ఇమస్మిం పచ్చనీయానులోమే పచ్చయుప్పన్నధమ్మేసుపి అత్థి ధమ్మో కమ్మపచ్చయం లభతి, న ఇన్ద్రియపచ్చయం. సో అసఞ్ఞేసు చేవ పఞ్చవోకారే పవత్తే చ రూపజీవితిన్ద్రియవసేన వేదితబ్బో. అత్థి ధమ్మో మగ్గపచ్చయం లభతి, నహేతుపచ్చయం. సో విచికిచ్ఛుద్ధచ్చసహజాతమోహవసేన వేదితబ్బో. అత్థి ధమ్మో ఝానపచ్చయం లభతి, నమగ్గపచ్చయం. సో మనోధాతుఅహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతువసేన వేదితబ్బో. యత్థ కటత్తారూపాని నానాక్ఖణికకమ్మవసేనేవ కమ్మపచ్చయం లభన్తి, తత్థ రూపధమ్మా హేతాధిపతివిపాకిన్ద్రియఝానమగ్గపచ్చయే న లభన్తి, సబ్బట్ఠానికా పచ్చనీయా న హోన్తి. అహేతుకే అధిపతిపచ్చయో నత్థీతి ఇమేసమ్పి పకిణ్ణకానం వసేనేత్థ గణనవారో అసమ్మోహతో వేదితబ్బో.
Apica imasmiṃ paccanīyānulome paccayuppannadhammesupi atthi dhammo kammapaccayaṃ labhati, na indriyapaccayaṃ. So asaññesu ceva pañcavokāre pavatte ca rūpajīvitindriyavasena veditabbo. Atthi dhammo maggapaccayaṃ labhati, nahetupaccayaṃ. So vicikicchuddhaccasahajātamohavasena veditabbo. Atthi dhammo jhānapaccayaṃ labhati, namaggapaccayaṃ. So manodhātuahetukamanoviññāṇadhātuvasena veditabbo. Yattha kaṭattārūpāni nānākkhaṇikakammavaseneva kammapaccayaṃ labhanti, tattha rūpadhammā hetādhipativipākindriyajhānamaggapaccaye na labhanti, sabbaṭṭhānikā paccanīyā na honti. Ahetuke adhipatipaccayo natthīti imesampi pakiṇṇakānaṃ vasenettha gaṇanavāro asammohato veditabbo.
తత్రాయం నయో – నహేతుపచ్చయా ఆరమ్మణే ద్వేతి ఏత్థ తావ అహేతుకమోహో చేవ అహేతుకవిపాకకిరియా చ పచ్చయుప్పన్నం, తస్మా అకుసలేనాకుసలం, అబ్యాకతేన అబ్యాకతం సన్ధాయేత్థ ద్వేతి వుత్తం. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. ఆసేవనే పన విపాకం న లబ్భతి, తథా కిరియమనోధాతు. తస్మా కిరియాహేతుమనోవిఞ్ఞాణధాతువసేనేత్థ అబ్యాకతేన అబ్యాకతం వేదితబ్బం. విపాకే ఏకన్తి అబ్యాకతేన అబ్యాకతమేవ. మగ్గే ఏకన్తి అకుసలేన అకుసలమేవ.
Tatrāyaṃ nayo – nahetupaccayā ārammaṇe dveti ettha tāva ahetukamoho ceva ahetukavipākakiriyā ca paccayuppannaṃ, tasmā akusalenākusalaṃ, abyākatena abyākataṃ sandhāyettha dveti vuttaṃ. Sesesupi eseva nayo. Āsevane pana vipākaṃ na labbhati, tathā kiriyamanodhātu. Tasmā kiriyāhetumanoviññāṇadhātuvasenettha abyākatena abyākataṃ veditabbaṃ. Vipāke ekanti abyākatena abyākatameva. Magge ekanti akusalena akusalameva.
౧౯౬-౧౯౭. నారమ్మణమూలకే హేతుయా పఞ్చాతి రూపమేవ సన్ధాయ వుత్తం. తఞ్హి కుసలం అకుసలం అబ్యాకతం కుసలాబ్యాకతం అకుసలాబ్యాకతఞ్చాతి పఞ్చ కోట్ఠాసే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి. సబ్బపఞ్చకేసు ఏసేవ నయో. అఞ్ఞమఞ్ఞే ఏకన్తి భూతరూపాని చేవ వత్థుఞ్చ సన్ధాయ వుత్తం. తాని హి నారమ్మణపచ్చయా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా ఉప్పజ్జన్తి. తిమూలకేపి ఏసేవ నయో.
196-197. Nārammaṇamūlake hetuyā pañcāti rūpameva sandhāya vuttaṃ. Tañhi kusalaṃ akusalaṃ abyākataṃ kusalābyākataṃ akusalābyākatañcāti pañca koṭṭhāse paṭicca uppajjati. Sabbapañcakesu eseva nayo. Aññamaññe ekanti bhūtarūpāni ceva vatthuñca sandhāya vuttaṃ. Tāni hi nārammaṇapaccayā aññamaññapaccayā uppajjanti. Timūlakepi eseva nayo.
౧౯౮-౨౦౨. నాధిపతిమూలకే హేతుయా నవాతి అనులోమే హేతుమ్హి వుత్తానేవ. తీణీతిఆదీనిపి హేట్ఠా అనులోమే వుత్తసదిసానేవ. తిమూలకే ద్వేతి హేట్ఠా నహేతుపచ్చయా ఆరమ్మణే వుత్తసదిసానేవ.
198-202. Nādhipatimūlake hetuyā navāti anulome hetumhi vuttāneva. Tīṇītiādīnipi heṭṭhā anulome vuttasadisāneva. Timūlake dveti heṭṭhā nahetupaccayā ārammaṇe vuttasadisāneva.
౨౦౩-౨౩౩. నపురేజాతమూలకే హేతుయా సత్తాతి హేట్ఠా ‘‘ఆరుప్పే కుసలం ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చా’’తిఆదినా నయేన పురేజాతే దస్సితానేవ. సబ్బసత్తకేసు ఏసేవ నయో. నకమ్మమూలకే హేతుయా తీణీతిఆదీసు చేతనావ పచ్చయుప్పన్నా. తస్మా కుసలం అకుసలం అబ్యాకతఞ్చ పటిచ్చ ఉప్పత్తిం సన్ధాయ తీణీతి వుత్తం. ఇమినా నయేన ‘‘ఏకం ద్వే తీణి పఞ్చ సత్త నవా’’తి ఆగతట్ఠానేసు గణనా వేదితబ్బా. ‘‘చత్తారి ఛ అట్ఠా’’తి ఇమా పన తిస్సో గణనా నత్థేవాతి.
203-233. Napurejātamūlake hetuyā sattāti heṭṭhā ‘‘āruppe kusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādinā nayena purejāte dassitāneva. Sabbasattakesu eseva nayo. Nakammamūlake hetuyā tīṇītiādīsu cetanāva paccayuppannā. Tasmā kusalaṃ akusalaṃ abyākatañca paṭicca uppattiṃ sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Iminā nayena ‘‘ekaṃ dve tīṇi pañca satta navā’’ti āgataṭṭhānesu gaṇanā veditabbā. ‘‘Cattāri cha aṭṭhā’’ti imā pana tisso gaṇanā natthevāti.
పచ్చయపచ్చనీయానులోమవణ్ణనా.
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā.
నిట్ఠితా చ పటిచ్చవారస్స అత్థవణ్ణనా.
Niṭṭhitā ca paṭiccavārassa atthavaṇṇanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / ౧. కుసలత్తికం • 1. Kusalattikaṃ