Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
౧. కుసలత్తికం
1. Kusalattikaṃ
౧. పటిచ్చవారవణ్ణనా
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
౧. పచ్చయానులోమం
1. Paccayānulomaṃ
(౧) విభఙ్గవారో
(1) Vibhaṅgavāro
౫౩. యా కుసలత్తికే లభన్తి, న తాయేవ వేదనాత్తికాదీసూతి తికపదనానత్తమత్తేన వినా మూలావసానవసేన సదిసతం సన్ధాయ ‘‘న తాయేవా’’తి వుత్తం, న చ కేవలం తికన్తరేయేవ, కుసలత్తికేపి పన యా పటిచ్చవారే లభన్తి, న తాయేవ పచ్చయవారాదీసూతి సబ్బపుచ్ఛాసమాహరణం ఇధ కత్తబ్బమేవ. ధమ్మానులోమపచ్చనీయే చ తికపట్ఠానే వితక్కత్తికపీతిత్తికానం విస్సజ్జనే సబ్బాపేతా విస్సజ్జనం లభన్తీతి ఏత్థ పీతిత్తికగ్గహణం న కాతబ్బం. న హి తత్థ ఏకూనపఞ్ఞాస పుచ్ఛా విస్సజ్జనం లభన్తీతి.
53. Yākusalattike labhanti, na tāyeva vedanāttikādīsūti tikapadanānattamattena vinā mūlāvasānavasena sadisataṃ sandhāya ‘‘natāyevā’’ti vuttaṃ, na ca kevalaṃ tikantareyeva, kusalattikepi pana yā paṭiccavāre labhanti, na tāyeva paccayavārādīsūti sabbapucchāsamāharaṇaṃ idha kattabbameva. Dhammānulomapaccanīye ca tikapaṭṭhāne vitakkattikapītittikānaṃ vissajjane sabbāpetā vissajjanaṃ labhantīti ettha pītittikaggahaṇaṃ na kātabbaṃ. Na hi tattha ekūnapaññāsa pucchā vissajjanaṃ labhantīti.
తేన సద్ధిన్తి తేన సహజాతపచ్చయభూతేన సద్ధిన్తి అత్థో దట్ఠబ్బో. ‘‘యావ నిరోధగమనా ఉద్ధం పజ్జతీ’’తి చ ‘‘ఉప్పాదాదయో వా పాపుణాతీ’’తి చ వచనేహి ఖణత్తయసమఙ్గీ ఉప్పజ్జతీతి వుచ్చతీతి అనుఞ్ఞాతం వియ హోతి, ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గీయేవ పన ఏవం వుత్తోతి దట్ఠబ్బో.
Tena saddhinti tena sahajātapaccayabhūtena saddhinti attho daṭṭhabbo. ‘‘Yāva nirodhagamanā uddhaṃ pajjatī’’ti ca ‘‘uppādādayo vā pāpuṇātī’’ti ca vacanehi khaṇattayasamaṅgī uppajjatīti vuccatīti anuññātaṃ viya hoti, uppādakkhaṇasamaṅgīyeva pana evaṃ vuttoti daṭṭhabbo.
యస్మా పన ఏకో ఖన్ధో ఏకస్సాతిఆది ఇధ కుసలవచనేన గహితే ఖన్ధే సన్ధాయ వుత్తం. వేదనాత్తికాదీసు పన ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ ద్విన్నం, ద్వే పటిచ్చ ఏకస్సపి, హేతుదుకాదీసు చ సఙ్ఖారక్ఖన్ధేకదేసం పటిచ్చ సఙ్ఖారక్ఖన్ధేకదేసస్సపి ఉప్పత్తి వుత్తాతి సహ ఉప్పజ్జమానానం సబ్బేసం ధమ్మానం పచ్చయో హోన్తో ఏకేకస్సపి దుకతికాదిభేదానఞ్చ పచ్చయో నామ హోతియేవ, తథా దుకాదిభేదానఞ్చాతి.
Yasmā pana eko khandho ekassātiādi idha kusalavacanena gahite khandhe sandhāya vuttaṃ. Vedanāttikādīsu pana ekaṃ khandhaṃ paṭicca dvinnaṃ, dve paṭicca ekassapi, hetudukādīsu ca saṅkhārakkhandhekadesaṃ paṭicca saṅkhārakkhandhekadesassapi uppatti vuttāti saha uppajjamānānaṃ sabbesaṃ dhammānaṃ paccayo honto ekekassapi dukatikādibhedānañca paccayo nāma hotiyeva, tathā dukādibhedānañcāti.
‘‘రూపేన సద్ధిం అనుప్పత్తితో ఆరుప్పవిపాకఞ్చ న గహేతబ్బ’’న్తి వుత్తం, తం పన న సబ్బస్మిం ఏతస్మిం వచనే గహేతబ్బం, అథ ఖో ‘‘చిత్తసముట్ఠానఞ్చ రూప’’న్తి ఏత్థేవ. న కేవలఞ్చ ఆరుప్పవిపాకోవ, అథ ఖో లోకుత్తరవిపాకకిరియాబ్యాకతమ్పి ఆరుప్పే ఉప్పజ్జమానం ఏత్థ న గహేతబ్బం. ‘‘విపాకాబ్యాకతం కిరియాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ తయో ఖన్ధా’’తి ఏత్థ పన న కిఞ్చి రూపేన వినా సహ వా ఉప్పజ్జమానం సహేతుకం విపాకకిరియాబ్యాకతం అగ్గహితం నామ అత్థి. తత్థ పన యం రూపేన సహ ఉప్పజ్జతి, తస్స పచ్చయుప్పన్నవిసేసం దస్సేతుం ‘‘చిత్తసముట్ఠానఞ్చ రూప’’న్తి వుత్తం.
‘‘Rūpena saddhiṃ anuppattito āruppavipākañca na gahetabba’’nti vuttaṃ, taṃ pana na sabbasmiṃ etasmiṃ vacane gahetabbaṃ, atha kho ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti ettheva. Na kevalañca āruppavipākova, atha kho lokuttaravipākakiriyābyākatampi āruppe uppajjamānaṃ ettha na gahetabbaṃ. ‘‘Vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti ettha pana na kiñci rūpena vinā saha vā uppajjamānaṃ sahetukaṃ vipākakiriyābyākataṃ aggahitaṃ nāma atthi. Tattha pana yaṃ rūpena saha uppajjati, tassa paccayuppannavisesaṃ dassetuṃ ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti vuttaṃ.
‘‘వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి ఏత్తకే వత్తబ్బే పచ్చయభూతస్స వత్థుస్స ‘‘కటత్తా చ రూప’’న్తి ఏతస్మిం సామఞ్ఞవచనే పచ్చయుప్పన్నభావేన అగ్గహితతాపత్తిం నివారేతుం ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థూ’’తి వుత్తం. ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థు, వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధాతి వా వత్థుఖన్ధానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయభూతానం పచ్చయభావవిసేసదస్సనత్థం అఞ్ఞమఞ్ఞాపేక్ఖం వచనద్వయం వుత్తం సామఞ్ఞేన గహితమ్పి విసుం ఉద్ధటం.
‘‘Vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti ettake vattabbe paccayabhūtassa vatthussa ‘‘kaṭattā ca rūpa’’nti etasmiṃ sāmaññavacane paccayuppannabhāvena aggahitatāpattiṃ nivāretuṃ ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti vuttaṃ. Khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti vā vatthukhandhānaṃ aññamaññapaccayabhūtānaṃ paccayabhāvavisesadassanatthaṃ aññamaññāpekkhaṃ vacanadvayaṃ vuttaṃ sāmaññena gahitampi visuṃ uddhaṭaṃ.
మహాభూతేపి పటిచ్చ ఉప్పత్తిదస్సనత్తన్తి యం చిత్తసముట్ఠానరూపం కటత్తారూపఞ్చ ఉపాదారూపం ఉపాదారూపగ్గహణేన వినా ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తం, తస్స మహాభూతేపి పటిచ్చ ఉప్పత్తిదస్సనత్థన్తి అత్థో. ఏతస్మిం పన దస్సనే ఖన్ధపచ్చయసహితాసహితఞ్చ సబ్బం ఉపాదారూపం ఇతో పరేసు సహజాతపచ్చయాదీసు సఙ్గహితన్తి ఇమమత్థం సన్ధాయ ‘‘కటత్తారూపం పటిసన్ధియమ్పీ’’తి పి-సద్దో వుత్తోతి దట్ఠబ్బో.
Mahābhūtepipaṭicca uppattidassanattanti yaṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ kaṭattārūpañca upādārūpaṃ upādārūpaggahaṇena vinā ‘‘khandhe paṭicca uppajjatī’’ti vuttaṃ, tassa mahābhūtepi paṭicca uppattidassanatthanti attho. Etasmiṃ pana dassane khandhapaccayasahitāsahitañca sabbaṃ upādārūpaṃ ito paresu sahajātapaccayādīsu saṅgahitanti imamatthaṃ sandhāya ‘‘kaṭattārūpaṃ paṭisandhiyampī’’ti pi-saddo vuttoti daṭṭhabbo.
మహాభూతే పటిచ్చ ఉపాదారూపన్తి వుత్తనయేనాతి ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి ఏత్థ అత్థతో అయం నయో వుత్తోతి సన్ధాయాహ.
Mahābhūte paṭicca upādārūpanti vuttanayenāti ‘‘mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti ettha atthato ayaṃ nayo vuttoti sandhāyāha.
౫౪. రూపమిస్సకా పహాయాతి యాసు పుచ్ఛాసు రూపేన వినా పచ్చయుప్పన్నం న లబ్భతి, అథ ఖో రూపమిస్సకమేవ లబ్భతి, తా పహాయాతి అధిప్పాయో.
54. Rūpamissakā pahāyāti yāsu pucchāsu rūpena vinā paccayuppannaṃ na labbhati, atha kho rūpamissakameva labbhati, tā pahāyāti adhippāyo.
౫౭. ‘‘తిణ్ణం సన్నిపాతా గబ్భస్స అవక్కన్తి హోతీ’’తి వచనతోతి గబ్భసేయ్యకపటిసన్ధియా పఞ్చక్ఖన్ధసబ్భావేన తాయ సమానలక్ఖణా సబ్బాపి పఞ్చవోకారపటిసన్ధి ఓక్కన్తినామకాతి సాధేతి. పరిపుణ్ణధమ్మానం విస్సజ్జనం ఏత్థ అత్థీతి పరిపుణ్ణవిస్సజ్జనా.
57. ‘‘Tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’’ti vacanatoti gabbhaseyyakapaṭisandhiyā pañcakkhandhasabbhāvena tāya samānalakkhaṇā sabbāpi pañcavokārapaṭisandhi okkantināmakāti sādheti. Paripuṇṇadhammānaṃ vissajjanaṃ ettha atthīti paripuṇṇavissajjanā.
ఏత్థ చ ‘‘ఏకం మహాభూతం పటిచ్చ తయో…పే॰… మహాభూతే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౫౩) ఏత్తావతా పఞ్చవోకారే సబ్బం చిత్తకమ్మసముట్ఠానరూపం దస్సితం. అవసేసం పన దస్సేతుం ‘‘బాహిర’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ బాహిరన్తి ఏతేన అనిన్ద్రియబద్ధరూపం దస్సేతి, పున ఆహారసముట్ఠానం ఉతుసముట్ఠానన్తి ఏతేహి సబ్బం ఇన్ద్రియబద్ధం ఆహారఉతుసముట్ఠానరూపం. తత్థ ‘‘ఉతుసముట్ఠానం ఏక’’న్తిఆదినా అసఞ్ఞసత్తానమ్పి ఉతుసముట్ఠానం వుత్తమేవాతి దట్ఠబ్బం. న హి తత్థ తస్స వజ్జనే కారణం అత్థీతి. ఆదిమ్హి పన ‘‘ఏకం మహాభూతం పటిచ్చా’’తిఆది అవిసేసవచనం సహజాతం అరూపమ్పి పచ్చయం హేతాదికే చ పచ్చయే బహుతరే లభన్తం చిత్తసముట్ఠానకటత్తారూపద్వయం సహ సఙ్గణ్హిత్వా వుత్తం, ఏవఞ్చ కత్వా తస్స పరియోసానే ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానరూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి వుత్తం, తస్మా తత్థ కటత్తారూపం చిత్తసముట్ఠానసమ్బన్ధం తంసమానగతికం పఞ్చవోకారే వత్తమానమేవ గహితన్తి అగ్గహితం కటత్తారూపం దస్సేతుం ‘‘అసఞ్ఞసత్తానం ఏకం మహాభూతం పటిచ్చా’’తిఆది వుత్తం, తస్మా ఉపాదారూపం ఇధపి కమ్మపచ్చయవిభఙ్గే వియ ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౬౩) కటత్తారూపభావవిసిట్ఠం ఉపాదారూపం గహితన్తి దట్ఠబ్బం. న హి వుత్తస్స ఉతుసముట్ఠానస్స పునవచనే పయోజనం అత్థీతి.
Ettha ca ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo…pe… mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.53) ettāvatā pañcavokāre sabbaṃ cittakammasamuṭṭhānarūpaṃ dassitaṃ. Avasesaṃ pana dassetuṃ ‘‘bāhira’’ntiādi vuttaṃ. Tattha bāhiranti etena anindriyabaddharūpaṃ dasseti, puna āhārasamuṭṭhānaṃ utusamuṭṭhānanti etehi sabbaṃ indriyabaddhaṃ āhārautusamuṭṭhānarūpaṃ. Tattha ‘‘utusamuṭṭhānaṃ eka’’ntiādinā asaññasattānampi utusamuṭṭhānaṃ vuttamevāti daṭṭhabbaṃ. Na hi tattha tassa vajjane kāraṇaṃ atthīti. Ādimhi pana ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccā’’tiādi avisesavacanaṃ sahajātaṃ arūpampi paccayaṃ hetādike ca paccaye bahutare labhantaṃ cittasamuṭṭhānakaṭattārūpadvayaṃ saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ, evañca katvā tassa pariyosāne ‘‘mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānarūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti vuttaṃ, tasmā tattha kaṭattārūpaṃ cittasamuṭṭhānasambandhaṃ taṃsamānagatikaṃ pañcavokāre vattamānameva gahitanti aggahitaṃ kaṭattārūpaṃ dassetuṃ ‘‘asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccā’’tiādi vuttaṃ, tasmā upādārūpaṃ idhapi kammapaccayavibhaṅge viya ‘‘mahābhūte paṭicca kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.63) kaṭattārūpabhāvavisiṭṭhaṃ upādārūpaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Na hi vuttassa utusamuṭṭhānassa punavacane payojanaṃ atthīti.
కస్మా పన యథా బాహిరాదీసు ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ ఉపాదారూప’’న్తి అవిసేసేత్వా ఉపాదారూపం వుత్తం, ఏవం అవత్వా చిత్తకమ్మజఉపాదారూపాని ‘‘చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి హేతుపచ్చయాదీసు సహ ‘‘చిత్తసముట్ఠానం రూపం ఉపాదారూపం అసఞ్ఞసత్తానం…పే॰… కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి అధిపతిపచ్చయాదీసు విసుం చిత్తసముట్ఠానరూపభావకటత్తారూపభావేహి విసేసేత్వావ వుత్తానీతి? తత్థ బాహిరగ్గహణాదీహి వియ ఏత్థ మహాభూతానం కేనచి అవిసేసితత్తా. అపిచ ఇద్ధిచిత్తనిబ్బత్తానం కమ్మపచ్చయానఞ్చ ఇట్ఠానిట్ఠానం బాహిరరూపాయతనాదీనం చిత్తం కమ్మఞ్చ హేతాదీసు న కోచి పచ్చయో, ఆహారఉతుసముట్ఠానానం పన చిత్తం పచ్ఛాజాతభావేన ఉపత్థమ్భకమేవ, న జనకం, మహాభూతానేవ పన తేసం సహజాతాదిభావేన జనకాని, తస్మా సతిపి చిత్తేన కమ్మేన చ వినా అభావే హేతాదిపచ్చయభూతేహి అరూపేహి ఉప్పజ్జమానాని చిత్తసముట్ఠానరూపకటత్తారూపభూతానేవ ఉపాదారూపాని హోన్తి, న అఞ్ఞానీతి ఇమం విసేసం దస్సేతుం చిత్తకమ్మజేస్వేవ ఉపాదారూపేసు విసేసనం కతం. అఞ్ఞాని వా సమానజాతికేన రూపేన సముట్ఠానాని పాకటవిసేసనానేవాతి న విసేసనం అరహన్తి, ఏతాని పన అసమానజాతికేహి అరూపేహి సముట్ఠితాని విసేసనం అరహన్తీతి విసేసితానీతి వేదితబ్బాని. యథా వా చిత్తకమ్మాని చిత్తకమ్మసముట్ఠానానం సవిసేసేన పచ్చయభావేన పచ్చయా హోన్తి సహజాతాదిపచ్చయభావతో మూలకరణభావతో చ, న ఏవం ఉతుఆహారా తంసముట్ఠానానన్తి చిత్తకమ్మజానేవ విసుం విసేసనం అరహన్తి. ఇతరాని పన మహాభూతవిసేసేనేవ విసేసితాని, ఇధ ఉపాదారూపవిసేసనేన మహాభూతాని వియ. న హి అఞ్ఞతరవిసేసనం ఉభయవిసేసనం న హోతీతి.
Kasmā pana yathā bāhirādīsu ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’nti avisesetvā upādārūpaṃ vuttaṃ, evaṃ avatvā cittakammajaupādārūpāni ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti hetupaccayādīsu saha ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ upādārūpaṃ asaññasattānaṃ…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti adhipatipaccayādīsu visuṃ cittasamuṭṭhānarūpabhāvakaṭattārūpabhāvehi visesetvāva vuttānīti? Tattha bāhiraggahaṇādīhi viya ettha mahābhūtānaṃ kenaci avisesitattā. Apica iddhicittanibbattānaṃ kammapaccayānañca iṭṭhāniṭṭhānaṃ bāhirarūpāyatanādīnaṃ cittaṃ kammañca hetādīsu na koci paccayo, āhārautusamuṭṭhānānaṃ pana cittaṃ pacchājātabhāvena upatthambhakameva, na janakaṃ, mahābhūtāneva pana tesaṃ sahajātādibhāvena janakāni, tasmā satipi cittena kammena ca vinā abhāve hetādipaccayabhūtehi arūpehi uppajjamānāni cittasamuṭṭhānarūpakaṭattārūpabhūtāneva upādārūpāni honti, na aññānīti imaṃ visesaṃ dassetuṃ cittakammajesveva upādārūpesu visesanaṃ kataṃ. Aññāni vā samānajātikena rūpena samuṭṭhānāni pākaṭavisesanānevāti na visesanaṃ arahanti, etāni pana asamānajātikehi arūpehi samuṭṭhitāni visesanaṃ arahantīti visesitānīti veditabbāni. Yathā vā cittakammāni cittakammasamuṭṭhānānaṃ savisesena paccayabhāvena paccayā honti sahajātādipaccayabhāvato mūlakaraṇabhāvato ca, na evaṃ utuāhārā taṃsamuṭṭhānānanti cittakammajāneva visuṃ visesanaṃ arahanti. Itarāni pana mahābhūtaviseseneva visesitāni, idha upādārūpavisesanena mahābhūtāni viya. Na hi aññataravisesanaṃ ubhayavisesanaṃ na hotīti.
౫౮. అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయే ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థు, వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధాతి ఖన్ధవత్థూనం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయతాదస్సనేన పుబ్బే విసుం పచ్చయభావేన దస్సితానం ఖన్ధానం ఏకతో పచ్చయభావో దస్సితో హోతీతి ఇమినా అధిప్పాయేనాహ ‘‘చతున్నమ్పి ఖన్ధానం ఏకతో వత్థునా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయతం దస్సేతుం వుత్త’’న్తి. ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థూ’’తి ఇదం పన చతున్నమ్పి ఖన్ధానం ఏకతో పటిచ్చత్థఫరణతాదస్సనత్థం, ‘‘వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి వత్థుస్స. న కేవలఞ్చ ఖన్ధానం ఇధేవ, హేతుపచ్చయాదీసుపి అయమేవ నయో. తత్థ సబ్బేసం ఖన్ధానం విసుం పటిచ్చత్థఫరణతం దస్సేత్వా పున ‘‘వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి వత్థుస్సపి దస్సితాయ ‘‘ఏకం ఖన్ధఞ్చ వత్థుఞ్చ పటిచ్చ తయో ఖన్ధా’’తిఆదినా ఖన్ధవత్థూనఞ్చ దస్సితాయేవ హోతీతి దట్ఠబ్బా.
58. Aññamaññapaccaye khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti khandhavatthūnaṃ aññamaññapaccayatādassanena pubbe visuṃ paccayabhāvena dassitānaṃ khandhānaṃ ekato paccayabhāvo dassito hotīti iminā adhippāyenāha ‘‘catunnampi khandhānaṃ ekato vatthunā aññamaññapaccayataṃ dassetuṃ vutta’’nti. ‘‘Khandhe paṭicca vatthū’’ti idaṃ pana catunnampi khandhānaṃ ekato paṭiccatthapharaṇatādassanatthaṃ, ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatthussa. Na kevalañca khandhānaṃ idheva, hetupaccayādīsupi ayameva nayo. Tattha sabbesaṃ khandhānaṃ visuṃ paṭiccatthapharaṇataṃ dassetvā puna ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatthussapi dassitāya ‘‘ekaṃ khandhañca vatthuñca paṭicca tayo khandhā’’tiādinā khandhavatthūnañca dassitāyeva hotīti daṭṭhabbā.
కస్మా పనేత్థ ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అబ్యాకతో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా, కుసలే ఖన్ధే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానా మహాభూతా’’తి ఏవమాది న వుత్తం, నను యదేవ పటిచ్చత్థం ఫరతి, న తేనేవ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన భవితబ్బం హేతుపచ్చయాదీహి వియ. న హి యం ‘‘ఏకం తయో ద్వే చ ఖన్ధే పటిచ్చా’’తి వుత్తం, తే హేతుపచ్చయభూతా ఏవ హోన్తి. ఏస నయో ఆరమ్మణపచ్చయాదీసుపి. పచ్చయవారే చ ‘‘అబ్యాకతం ధమ్మం పచ్చయా కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౨౫౬) వుత్తం, న వత్థు కుసలానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో హోతి, అథ చ పన తంపచ్చయా ఖన్ధానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా ఉప్పత్తి వుత్తా ఏవ. యదిపి కుసలా ఖన్ధా మహాభూతానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా న హోన్తి, తథాపి తే పటిచ్చ తేసం ఉప్పత్తి వత్తబ్బా సియాతి? న వత్తబ్బా ఖన్ధసహజాతానం మహాభూతానం ఖన్ధానం పచ్చయభావాభావతో. అఞ్ఞమఞ్ఞసద్దో హి న హేతాదిసద్దో వియ నిరపేక్ఖో, సహజాతాదిసద్దో వియ వా అఞ్ఞతరాపేక్ఖో, అథ ఖో యథావుత్తేతరేతరాపేక్ఖో. పచ్చయపచ్చయుప్పన్నా చ ఖన్ధా మహాభూతా ఇధ యథావుత్తా భవేయ్యుం, తేసు చ మహాభూతా ఖన్ధానం న కోచి పచ్చయో. యస్స చ సయం పచ్చయో, తతో తేన తన్నిస్సితేన వా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన ఉప్పజ్జమానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా ఉప్పజ్జతీతి వత్తబ్బతం అరహతి, యథా ఖన్ధే పటిచ్చ ఖన్ధా, వత్థుం పచ్చయా ఖన్ధా. తస్మా అత్తనో పచ్చయస్స పచ్చయత్తాభావతో తదపేక్ఖత్తా చ అఞ్ఞమఞ్ఞసద్దస్స ఖన్ధే పటిచ్చ పచ్చయా చ మహాభూతానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా ఉప్పత్తి న వుత్తా, న అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా చ వుత్తా. ఖన్ధా పన వత్థుం పచ్చయా ఉప్పజ్జమానా వత్థుస్స పచ్ఛాజాతపచ్చయా హోన్తి, తన్నిస్సితేన చ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన ఉప్పజ్జన్తి. తస్మా వత్థుం పచ్చయా ఖన్ధానం కుసలాదీనం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా ఉప్పత్తి వుత్తాతి.
Kasmā panettha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjati aññamaññapaccayā, kusale khandhe paṭicca cittasamuṭṭhānā mahābhūtā’’ti evamādi na vuttaṃ, nanu yadeva paṭiccatthaṃ pharati, na teneva aññamaññapaccayena bhavitabbaṃ hetupaccayādīhi viya. Na hi yaṃ ‘‘ekaṃ tayo dve ca khandhe paṭiccā’’ti vuttaṃ, te hetupaccayabhūtā eva honti. Esa nayo ārammaṇapaccayādīsupi. Paccayavāre ca ‘‘abyākataṃ dhammaṃ paccayā kusalo dhammo uppajjati aññamaññapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.256) vuttaṃ, na vatthu kusalānaṃ aññamaññapaccayo hoti, atha ca pana taṃpaccayā khandhānaṃ aññamaññapaccayā uppatti vuttā eva. Yadipi kusalā khandhā mahābhūtānaṃ aññamaññapaccayā na honti, tathāpi te paṭicca tesaṃ uppatti vattabbā siyāti? Na vattabbā khandhasahajātānaṃ mahābhūtānaṃ khandhānaṃ paccayabhāvābhāvato. Aññamaññasaddo hi na hetādisaddo viya nirapekkho, sahajātādisaddo viya vā aññatarāpekkho, atha kho yathāvuttetaretarāpekkho. Paccayapaccayuppannā ca khandhā mahābhūtā idha yathāvuttā bhaveyyuṃ, tesu ca mahābhūtā khandhānaṃ na koci paccayo. Yassa ca sayaṃ paccayo, tato tena tannissitena vā aññamaññapaccayena uppajjamānaṃ aññamaññapaccayā uppajjatīti vattabbataṃ arahati, yathā khandhe paṭicca khandhā, vatthuṃ paccayā khandhā. Tasmā attano paccayassa paccayattābhāvato tadapekkhattā ca aññamaññasaddassa khandhe paṭicca paccayā ca mahābhūtānaṃ aññamaññapaccayā uppatti na vuttā, na aññamaññapaccayā ca vuttā. Khandhā pana vatthuṃ paccayā uppajjamānā vatthussa pacchājātapaccayā honti, tannissitena ca aññamaññapaccayena uppajjanti. Tasmā vatthuṃ paccayā khandhānaṃ kusalādīnaṃ aññamaññapaccayā uppatti vuttāti.
౫౯. న సా గహితాతి చక్ఖాయతనాదీని నిస్సయభూతాని పటిచ్చాతి న వుత్తన్తి అధిప్పాయో. నిస్సయపచ్చయభావేన పన న చక్ఖాయతనాదీని ఆరమ్మణపచ్చయభావేన రూపాయతనాదీని వియ న గహితానీతి.
59. Nasā gahitāti cakkhāyatanādīni nissayabhūtāni paṭiccāti na vuttanti adhippāyo. Nissayapaccayabhāvena pana na cakkhāyatanādīni ārammaṇapaccayabhāvena rūpāyatanādīni viya na gahitānīti.
౬౦. ద్వీసు ఉపనిస్సయేసు వత్తబ్బమేవ నత్థి, ఆరమ్మణూపనిస్సయమ్పి పన యే లభన్తి, తేసం వసేన ఆరమ్మణపచ్చయసదిసన్తి ఏవం వుత్తన్తి దస్సేతుం ‘‘తత్థ కిఞ్చాపీ’’తి ఆహ. తత్థ ‘‘న సబ్బే అకుసలా అబ్యాకతా ఆరమ్మణూపనిస్సయం లభన్తీ’’తి పురిమపాఠో. కుసలాపి పన మహగ్గతా ఏకన్తేన, కామావచరా చ కదాచి న లభన్తీతి ‘‘న సబ్బే కుసలాకుసలాబ్యాకతా’’తి పఠన్తి.
60. Dvīsu upanissayesu vattabbameva natthi, ārammaṇūpanissayampi pana ye labhanti, tesaṃ vasena ārammaṇapaccayasadisanti evaṃ vuttanti dassetuṃ ‘‘tattha kiñcāpī’’ti āha. Tattha ‘‘na sabbe akusalā abyākatā ārammaṇūpanissayaṃ labhantī’’ti purimapāṭho. Kusalāpi pana mahaggatā ekantena, kāmāvacarā ca kadāci na labhantīti ‘‘na sabbe kusalākusalābyākatā’’ti paṭhanti.
౬౧. పురేజాతపచ్చయే యథా అఞ్ఞత్థ పచ్చయం అనిద్దిసిత్వావ దేసనా కతా, ఏవం అకత్వా కస్మా ‘‘వత్థుం పురేజాతపచ్చయా’’తి వుత్తన్తి? నియమసబ్భావా. హేతుఆదీసు హి నియమో నత్థి. న హి తేహి ఉప్పజ్జమానానం అలోభాదీసు కుసలాదీసు రూపాదీసు చ అయమేవ పచ్చయోతి నియమో అత్థి, ఇధ పన వత్థు న వత్థుధమ్మేసు పురేజాతపచ్చయా ఉప్పజ్జమానానం ధమ్మానం నియమతో ఛబ్బిధం వత్థు పురేజాతపచ్చయో హోతీతి ఇమమత్థం దస్సేతుం ఇదం వుత్తం. ఆరమ్మణపురేజాతమ్పి హి వత్థుపురేజాతే అవిజ్జమానే న లబ్భతి, ఏవఞ్చ కత్వా పటిసన్ధివిపాకస్స నపురేజాతపచ్చయా ఏవ ఉప్పత్తి వుత్తా, పచ్చుప్పన్నారమ్మణస్సపి తస్స పురేజాతపచ్చయో న ఉద్ధటో. ‘‘నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మం పటిచ్చ విపాకో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి పురేజాతపచ్చయా’’తి ఏతస్సపి అలాభతో తత్థ ‘‘పురేజాతే తీణీ’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౩.౧౨౪) వుత్తన్తి.
61. Purejātapaccaye yathā aññattha paccayaṃ aniddisitvāva desanā katā, evaṃ akatvā kasmā ‘‘vatthuṃ purejātapaccayā’’ti vuttanti? Niyamasabbhāvā. Hetuādīsu hi niyamo natthi. Na hi tehi uppajjamānānaṃ alobhādīsu kusalādīsu rūpādīsu ca ayameva paccayoti niyamo atthi, idha pana vatthu na vatthudhammesu purejātapaccayā uppajjamānānaṃ dhammānaṃ niyamato chabbidhaṃ vatthu purejātapaccayo hotīti imamatthaṃ dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Ārammaṇapurejātampi hi vatthupurejāte avijjamāne na labbhati, evañca katvā paṭisandhivipākassa napurejātapaccayā eva uppatti vuttā, paccuppannārammaṇassapi tassa purejātapaccayo na uddhaṭo. ‘‘Nevavipākanavipākadhammadhammaṃ paṭicca vipāko dhammo uppajjati purejātapaccayā’’ti etassapi alābhato tattha ‘‘purejāte tīṇī’’ti (paṭṭhā. 1.3.124) vuttanti.
౬౩. తథా పటిసన్ధిక్ఖణే మహాభూతానన్తి మహాభూతానం ఏకక్ఖణికనానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయవసేనేవ తదుపాదారూపానమ్పి వదతీతి చ దట్ఠబ్బం. కటత్తారూపానన్తి పవత్తియం కటత్తారూపానన్తి అధిప్పాయో.
63. Tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānanti mahābhūtānaṃ ekakkhaṇikanānākkhaṇikakammapaccayavaseneva tadupādārūpānampi vadatīti ca daṭṭhabbaṃ. Kaṭattārūpānanti pavattiyaṃ kaṭattārūpānanti adhippāyo.
౬౪. యథాలాభవసేనాతి ఇన్ద్రియరూపేసు యం యం పటిసన్ధియం లబ్భతి, తస్స తస్స వసేన.
64. Yathālābhavasenāti indriyarūpesu yaṃ yaṃ paṭisandhiyaṃ labbhati, tassa tassa vasena.
౬౯. విప్పయుత్తపచ్చయా ఉప్పజ్జమానానమ్పి కేసఞ్చి నియమతో వత్థు విప్పయుత్తపచ్చయో, కేసఞ్చి ఖన్ధా, న చ సమానవిప్పయుత్తపచ్చయా ఏవ కుసలాదికే పటిచ్చ ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జన్తి, అథ ఖో నానావిప్పయుత్తపచ్చయాపి, తస్మా తం విసేసం దస్సేతుం ‘‘వత్థుం విప్పయుత్తపచ్చయా, ఖన్ధే విప్పయుత్తపచ్చయా’’తి తత్థ తత్థ వుత్తం. తత్థ తదాయత్తవుత్తితాయ పచ్చయుప్పన్నో పచ్చయం పచ్చయం కరోతీతి ఇమస్సత్థస్స వసేన ఉపయోగవచనం దట్ఠబ్బం. వత్థుం ఖన్ధే విప్పయుత్తపచ్చయకరణతోతి అయఞ్హేత్థ అత్థో. అట్ఠకథాయం పన ‘‘వత్థుం పటిచ్చ విప్పయుత్తపచ్చయా, వత్థునా విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేనా’’తి అత్థో వుత్తో, తత్థ కుసలానం ఖన్ధానం వత్థుం పటిచ్చ ఉప్పత్తి నత్థీతి ‘‘వత్థుం పటిచ్చా’’తి న సక్కా వత్తున్తి, ఇదం పన పటిచ్చసద్దేన అయోజేత్వా ‘‘పటిచ్చ ఉప్పజ్జన్తి వత్థుం విప్పయుత్తపచ్చయా’’తి యోజేత్వా తస్సత్థో ‘‘వత్థునా విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేనా’’తి వుత్తోతి దట్ఠబ్బో. కిం పన పటిచ్చాతి? యం ‘‘ఏకం ఖన్ధ’’న్తిఆదికం పాళియం పటిచ్చాతి వుత్తం. తమేవ అత్థం పాకటం కత్వా ‘‘వత్థుం విప్పయుత్తపచ్చయాతి ఖన్ధే పటిచ్చ ఖన్ధా, వత్థునా విప్పయుత్తపచ్చయతం సాధేన్తేనా’’తి పఠన్తి. అనన్తరత్తా పాకటస్స అబ్యాకతచిత్తసముట్ఠానస్సేవ గహణం మా హోతూతి ‘‘అబ్యాకతచిత్తసముట్ఠానమ్పి కుసలాకుసలచిత్తసముట్ఠానమ్పీ’’తి ఆహ. ఆసన్నమ్పి దూరమ్పి సబ్బన్తి వుత్తం హోతీతి.
69. Vippayuttapaccayā uppajjamānānampi kesañci niyamato vatthu vippayuttapaccayo, kesañci khandhā, na ca samānavippayuttapaccayā eva kusalādike paṭicca uppajjamānā uppajjanti, atha kho nānāvippayuttapaccayāpi, tasmā taṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘vatthuṃ vippayuttapaccayā, khandhe vippayuttapaccayā’’ti tattha tattha vuttaṃ. Tattha tadāyattavuttitāya paccayuppanno paccayaṃ paccayaṃ karotīti imassatthassa vasena upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vatthuṃ khandhe vippayuttapaccayakaraṇatoti ayañhettha attho. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vatthuṃ paṭicca vippayuttapaccayā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentenā’’ti attho vutto, tattha kusalānaṃ khandhānaṃ vatthuṃ paṭicca uppatti natthīti ‘‘vatthuṃ paṭiccā’’ti na sakkā vattunti, idaṃ pana paṭiccasaddena ayojetvā ‘‘paṭicca uppajjanti vatthuṃ vippayuttapaccayā’’ti yojetvā tassattho ‘‘vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentenā’’ti vuttoti daṭṭhabbo. Kiṃ pana paṭiccāti? Yaṃ ‘‘ekaṃ khandha’’ntiādikaṃ pāḷiyaṃ paṭiccāti vuttaṃ. Tameva atthaṃ pākaṭaṃ katvā ‘‘vatthuṃ vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca khandhā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentenā’’ti paṭhanti. Anantarattā pākaṭassa abyākatacittasamuṭṭhānasseva gahaṇaṃ mā hotūti ‘‘abyākatacittasamuṭṭhānampi kusalākusalacittasamuṭṭhānampī’’ti āha. Āsannampi dūrampi sabbanti vuttaṃ hotīti.
౭౧-౭౨. ‘‘ఇమే వీసతి పచ్చయాతి సంఖిపిత్వా దస్సితానం వసేనేతం వుత్త’’న్తి వుత్తం. తత్థ యది ఏకేనపి దేసనం సంఖిత్తం సంఖిత్తమేవ, ఆదిమ్హి పన తయో పచ్చయా విప్పయుత్తపచ్చయో ఏకమ్పి పదం అపరిహాపేత్వా విత్థారితాతి తే చత్తారో పచ్ఛాజాతఞ్చ వజ్జేత్వా ‘‘ఇమే ఏకూనవీసతి పచ్చయా’’తి వత్తబ్బం సియా. ఏత్తకా హి సంఖిపిత్వా దస్సితాతి. యే పన పాళియం విత్థారితం అవిత్థారితఞ్చ సబ్బం సఙ్గహేత్వా వుత్తన్తి వదన్తి, తేసం ‘‘ఇమే తేవీసతి పచ్చయా’’తి పాఠేన భవితబ్బం. ఆదిమ్హి పన తయో పచ్చయే విత్థారితే వజ్జేత్వా యతో పభుతి సఙ్ఖేపో ఆరద్ధో, తతో చతుత్థతో పభుతి సంఖిత్తం విత్థారితఞ్చ సహ గహేత్వా ‘‘ఇమే తేవీసతి పచ్చయా’’తి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.
71-72. ‘‘Ime vīsati paccayāti saṃkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Tattha yadi ekenapi desanaṃ saṃkhittaṃ saṃkhittameva, ādimhi pana tayo paccayā vippayuttapaccayo ekampi padaṃ aparihāpetvā vitthāritāti te cattāro pacchājātañca vajjetvā ‘‘ime ekūnavīsati paccayā’’ti vattabbaṃ siyā. Ettakā hi saṃkhipitvā dassitāti. Ye pana pāḷiyaṃ vitthāritaṃ avitthāritañca sabbaṃ saṅgahetvā vuttanti vadanti, tesaṃ ‘‘ime tevīsati paccayā’’ti pāṭhena bhavitabbaṃ. Ādimhi pana tayo paccaye vitthārite vajjetvā yato pabhuti saṅkhepo āraddho, tato catutthato pabhuti saṃkhittaṃ vitthāritañca saha gahetvā ‘‘ime tevīsati paccayā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
విభఙ్గవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Vibhaṅgavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
(౨) సఙ్ఖ్యావారో
(2) Saṅkhyāvāro
౭౩. తథా పురేజాతపచ్చయేతి యథా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయే విసేసో విభఙ్గే అత్థి, తథా పురేజాతపచ్చయేపి అత్థీతి అత్థో. ‘‘వత్థుం పురేజాతపచ్చయా’’తి హి తత్థ విసేసో పటిసన్ధిఅభావో చాతి. విపాకాని చేవ వీథిచిత్తాని చ న లబ్భన్తీతి ఏతేన ‘‘కిరియాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చా’’తిఆదికే (పట్ఠా॰ ౧.౧.౫౩) విభఙ్గే విపాకాబ్యాకతాభావం కిరియాబ్యాకతే చ అజవనస్స సబ్బేన సబ్బం అలబ్భమానతం విసేసం దస్సేతి.
73. Tathāpurejātapaccayeti yathā aññamaññapaccaye viseso vibhaṅge atthi, tathā purejātapaccayepi atthīti attho. ‘‘Vatthuṃ purejātapaccayā’’ti hi tattha viseso paṭisandhiabhāvo cāti. Vipākāni cevavīthicittāni ca na labbhantīti etena ‘‘kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādike (paṭṭhā. 1.1.53) vibhaṅge vipākābyākatābhāvaṃ kiriyābyākate ca ajavanassa sabbena sabbaṃ alabbhamānataṃ visesaṃ dasseti.
౭౪. ఏకమూలకే దస్సితాయ దేసనాయ లబ్భమానగణనఞ్ఞేవ ఆదాయాతి ఇదం ఏతస్మిం అనులోమే సుద్ధికనయే దస్సితగణనతో తతో పరేసు నయేసు అఞ్ఞిస్సా అభావం సన్ధాయ వుత్తం. అబహుగణనేన యుత్తస్స తేన సమానగణనతా చ ఇమస్మిం అనులోమేయేవ దట్ఠబ్బా. పచ్చనీయే పన ‘‘నహేతుపచ్చయా నారమ్మణే ఏక’’న్తిఆదిం (పట్ఠా॰ ౧.౧.౧౦౪) వక్ఖతీతి.
74. Ekamūlake dassitāya desanāya labbhamānagaṇanaññeva ādāyāti idaṃ etasmiṃ anulome suddhikanaye dassitagaṇanato tato paresu nayesu aññissā abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Abahugaṇanena yuttassa tena samānagaṇanatā ca imasmiṃ anulomeyeva daṭṭhabbā. Paccanīye pana ‘‘nahetupaccayā nārammaṇe eka’’ntiādiṃ (paṭṭhā. 1.1.104) vakkhatīti.
౭౬-౭౯. తే పన సఙ్ఖిపిత్వా తేవీసతిమూలకోవేత్థ దస్సితోతి ఏత్థ పచ్ఛాజాతవిపాకానం పరిహీనత్తా ‘‘ద్వావీసతిమూలకో’’తి వత్తబ్బం సియా సాసేవనసవిపాకానం వసేన. దువిధమ్పి పన ద్వావీసతిమూలకం సహ గహేత్వా సఙ్గహితే తస్మిం ఉభయసబ్భావతో ‘‘తేవీసతిమూలకో’’తి ఆహాతి దట్ఠబ్బం. ఆసేవనవిపాకానం వా విరోధాభావే సతి పుచ్ఛాయ దస్సితనయేన తేవీసతిమూలకేన భవితబ్బం, తస్స చ నామం ద్వావీసతిమూలకే ఆరోపేత్వా ‘‘తేవీసతిమూలకో’’తి వుత్తన్తి అయమేత్థ రుళ్హీ.
76-79. Te pana saṅkhipitvā tevīsatimūlakovettha dassitoti ettha pacchājātavipākānaṃ parihīnattā ‘‘dvāvīsatimūlako’’ti vattabbaṃ siyā sāsevanasavipākānaṃ vasena. Duvidhampi pana dvāvīsatimūlakaṃ saha gahetvā saṅgahite tasmiṃ ubhayasabbhāvato ‘‘tevīsatimūlako’’ti āhāti daṭṭhabbaṃ. Āsevanavipākānaṃ vā virodhābhāve sati pucchāya dassitanayena tevīsatimūlakena bhavitabbaṃ, tassa ca nāmaṃ dvāvīsatimūlake āropetvā ‘‘tevīsatimūlako’’ti vuttanti ayamettha ruḷhī.
ఆరమ్మణపదే చేవాతి ఏతేన ఏకమూలకే అఞ్ఞపదాని వజ్జేతి. న హి ఏకమూలకే హేతాదీసు తయోవాతి అధిప్పాయో. సుద్ధికనయో పన ఆరమ్మణమూలకాదీసు న లబ్భతీతి ఆరమ్మణమూలకే ‘‘నవా’’తి ఏతాయ అధికగణనాయ అభావదస్సనత్థం ‘‘ఆరమ్మణే ఠితేన సబ్బత్థ తీణేవ పఞ్హా’’తి వుత్తం. తత్థ కాతబ్బాతి వచనసేసో. తీణేవాతి చ తతో ఉద్ధం గణనం నివారేతి, న అధో పటిక్ఖిపతి. తేన ‘‘విపాకే ఏక’’న్తి గణనా న నివారితాతి దట్ఠబ్బా. తీసు ఏకస్స అన్తోగధతాయ చ ‘‘తీణేవా’’తి వుత్తన్తి. ఇతీతిఆదినా ‘‘సబ్బత్థ తీణేవా’’తి వచనేన అత్తనో వచనం దళ్హం కరోతి.
Ārammaṇapade cevāti etena ekamūlake aññapadāni vajjeti. Na hi ekamūlake hetādīsu tayovāti adhippāyo. Suddhikanayo pana ārammaṇamūlakādīsu na labbhatīti ārammaṇamūlake ‘‘navā’’ti etāya adhikagaṇanāya abhāvadassanatthaṃ ‘‘ārammaṇe ṭhitena sabbattha tīṇeva pañhā’’ti vuttaṃ. Tattha kātabbāti vacanaseso. Tīṇevāti ca tato uddhaṃ gaṇanaṃ nivāreti, na adho paṭikkhipati. Tena ‘‘vipāke eka’’nti gaṇanā na nivāritāti daṭṭhabbā. Tīsu ekassa antogadhatāya ca ‘‘tīṇevā’’ti vuttanti. Itītiādinā ‘‘sabbattha tīṇevā’’ti vacanena attano vacanaṃ daḷhaṃ karoti.
౮౦-౮౫. యే …పే॰… తం దస్సేతున్తి ఏత్థాయమధిప్పాయో – యదిపి అవిగతానన్తరం ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుయా తీణీ’’తి వుత్తేపి ఊనతరగణనేన సద్ధిం సంసన్దనే యా గణనా లబ్భతి, సా దస్సితా హోతి, తథాపి ఊనతరగణనేహి సమానగణనేహి చ సద్ధిం సంసన్దనే ఊనతరా సమానా చ హోతి, న ఏవం ఆవికరణవసేన దస్సితా హోతి, విపల్లాసయోజనాయ పన తథా దస్సేతి. వచనేన వా హి లిఙ్గేన వా అత్థవిసేసావికరణం హోతీతి. తేనేతం ఆవికరోతీతి ఏత్థాపి ఏవమేవ అధిప్పాయో యోజేతబ్బో. పచ్చనీయాదీసుపి పన ‘‘నారమ్మణపచ్చయా నహేతుయా ఏకం…పే॰… నోవిగతపచ్చయా నహేతుయా ఏక’’న్తిఆదినా (పట్ఠా॰ ౧.౧.౧౦౭) మూలపదం ఆదిమ్హియేవ ఠపేత్వా యోజనా కతా, న చ తత్థ ఏతం లక్ఖణం లబ్భతి, తస్మా మూలపదస్స ఆదిమ్హి ఠపేత్వా యోజనమేవ కమో, న చక్కబన్ధనన్తి ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయా హేతుయా తీణీ’’తిఆది యోజితం, న చ విఞ్ఞాతే అత్థే వచనేన లిఙ్గేన చ పయోజనమత్థీతి.
80-85. Ye…pe… taṃ dassetunti etthāyamadhippāyo – yadipi avigatānantaraṃ ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’ti vuttepi ūnataragaṇanena saddhiṃ saṃsandane yā gaṇanā labbhati, sā dassitā hoti, tathāpi ūnataragaṇanehi samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane ūnatarā samānā ca hoti, na evaṃ āvikaraṇavasena dassitā hoti, vipallāsayojanāya pana tathā dasseti. Vacanena vā hi liṅgena vā atthavisesāvikaraṇaṃ hotīti. Tenetaṃ āvikarotīti etthāpi evameva adhippāyo yojetabbo. Paccanīyādīsupi pana ‘‘nārammaṇapaccayā nahetuyā ekaṃ…pe… novigatapaccayā nahetuyā eka’’ntiādinā (paṭṭhā. 1.1.107) mūlapadaṃ ādimhiyeva ṭhapetvā yojanā katā, na ca tattha etaṃ lakkhaṇaṃ labbhati, tasmā mūlapadassa ādimhi ṭhapetvā yojanameva kamo, na cakkabandhananti ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’tiādi yojitaṃ, na ca viññāte atthe vacanena liṅgena ca payojanamatthīti.
పచ్చయానులోమవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccayānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
పటిచ్చవారో
Paṭiccavāro
పచ్చయపచ్చనీయవణ్ణనా
Paccayapaccanīyavaṇṇanā
౮౬-౮౭. ‘‘అహేతుకం విపాకాబ్యాకతన్తి ఇదం రూపసముట్ఠాపకవసేనేవ వేదితబ్బ’’న్తి వుత్తం, సబ్బసఙ్గాహకవసేన పనేతం న న సక్కా యోజేతుం.
86-87. ‘‘Ahetukaṃ vipākābyākatanti idaṃ rūpasamuṭṭhāpakavaseneva veditabba’’nti vuttaṃ, sabbasaṅgāhakavasena panetaṃ na na sakkā yojetuṃ.
౯౩. సహజాతపురేజాతపచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి ఏత్థ చ సహజాతా చ హేతాదయో పురేజాతా చ ఆరమ్మణాదయో పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి అత్థో దట్ఠబ్బో. న హి నపచ్ఛాజాతపచ్చయా ఉప్పజ్జమానా ద్వీహేవ సహజాతపురేజాతపచ్చయేహి ఉప్పజ్జన్తి, అథ ఖో పచ్ఛాజాతవజ్జేహి సబ్బేహీతి.
93. Sahajātapurejātapaccayā saṅgahaṃ gacchantīti ettha ca sahajātā ca hetādayo purejātā ca ārammaṇādayo paccayā saṅgahaṃ gacchantīti attho daṭṭhabbo. Na hi napacchājātapaccayā uppajjamānā dvīheva sahajātapurejātapaccayehi uppajjanti, atha kho pacchājātavajjehi sabbehīti.
౯౪-౯౭. నాహారపచ్చయే ఏకచ్చం రూపమేవ పచ్చయపచ్చయుప్పన్నన్తి యం పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి, సో పచ్చయో రూపమేవాతి కత్వా వుత్తం. యస్మా పన పచ్చయా ఉప్పజ్జతి, సో అరూపమ్పి హోతి యథా కమ్మం కటత్తారూపస్స.
94-97. Nāhārapaccaye ekaccaṃ rūpameva paccayapaccayuppannanti yaṃ paṭicca uppajjati, so paccayo rūpamevāti katvā vuttaṃ. Yasmā pana paccayā uppajjati, so arūpampi hoti yathā kammaṃ kaṭattārūpassa.
౯౯-౧౦౨. నమగ్గపచ్చయే యదిపి చిత్తసముట్ఠానాదయో సబ్బే రూపకోట్ఠాసా లబ్భన్తి, తథాపి యం మగ్గపచ్చయం లభతి, తస్స పహీనత్తా ‘‘ఏకచ్చం రూపం పచ్చయుప్పన్న’’న్తి వుత్తం, ఏవమేవ పన నహేతుపచ్చయాదీసుపి ఏకచ్చరూపస్స పచ్చయుప్పన్నతా దట్ఠబ్బా.
99-102. Namaggapaccaye yadipi cittasamuṭṭhānādayo sabbe rūpakoṭṭhāsā labbhanti, tathāpi yaṃ maggapaccayaṃ labhati, tassa pahīnattā ‘‘ekaccaṃ rūpaṃpaccayuppanna’’nti vuttaṃ, evameva pana nahetupaccayādīsupi ekaccarūpassa paccayuppannatā daṭṭhabbā.
౧౦౭-౧౩౦. నాహారనఇన్ద్రియనఝాననమగ్గపచ్చయా సబ్బత్థ సదిసవిస్సజ్జనాతి ఇదం ఏతేసు మూలభావేన ఠితేసు గణనాయ సమానతం సన్ధాయ వుత్తం. మూలానఞ్హి ఇధ విస్సజ్జనం గణనాయేవ, న సరూపదస్సనన్తి. నసహజాతాదిచతుక్కం ఇధాపి పరిహీనమేవాతి సుద్ధికనయే వియ మూలేసుపి పరిహీనమేవాతి అత్థో.
107-130. Nāhāranaindriyanajhānanamaggapaccayā sabbattha sadisavissajjanāti idaṃ etesu mūlabhāvena ṭhitesu gaṇanāya samānataṃ sandhāya vuttaṃ. Mūlānañhi idha vissajjanaṃ gaṇanāyeva, na sarūpadassananti. Nasahajātādicatukkaṃ idhāpi parihīnamevāti suddhikanaye viya mūlesupi parihīnamevāti attho.
పచ్చయపచ్చనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccayapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
పచ్చయానులోమపచ్చనీయవణ్ణనా
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā
౧౩౧-౧౮౯. హేతాధిపతిమగ్గపచ్చయేసు అనులోమతో ఠితేసు…పే॰… అట్ఠ పచ్చనీయతో న లబ్భన్తీతి తిణ్ణమ్పి సాధారణానం పచ్చనీయతో అలబ్భమానానం సబ్బేసం సఙ్గహవసేన వుత్తం, తస్మా మగ్గపచ్చయే ఇతరేహి సాధారణా సత్తేవ యోజేతబ్బా. అధిపతిపచ్చయే అనులోమతో ఠితే హేతుపచ్చయోపి పచ్చనీయతో న లబ్భతి, సో పన మగ్గేన అసాధారణోతి కత్వా న వుత్తోతి దట్ఠబ్బో. యేహి వినా అరూపం న ఉప్పజ్జతి, తే ఏకన్తికత్తా అరూపట్ఠానికాతి ఇధ వుత్తాతి దట్ఠబ్బా, తేన పురేజాతాసేవనపచ్చయా తేహి వినాపి అరూపస్స ఉప్పత్తితో వజ్జితా హోన్తి. సబ్బట్ఠానికా అఞ్ఞమఞ్ఞఆహారిన్ద్రియా చ తేహి వినా అరూపస్స అనుప్పత్తితో సఙ్గహితాతి. ఊనతరగణనానంయేవ వసేనాతి యది అనులోమతో ఠితా ఏకకాదయో ద్వావీసతిపరియోసానా ఊనతరగణనా హోన్తి, తేసం వసేన పచ్చనీయతో యోజితస్స తస్స తస్స గణనా వేదితబ్బా. అథ పచ్చనీయతో యోజితో ఊనతరగణనో, తస్స వసేన అనులోమతో ఠితస్సపి గణనా వేదితబ్బాతి అత్థో. ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా నారమ్మణే ఏక’’న్తిఆదివచనతో (పట్ఠా॰ ౧.౧.౧౪౬) పన న ఇదం లక్ఖణం ఏకన్తికం.
131-189. Hetādhipatimaggapaccayesu anulomato ṭhitesu…pe… aṭṭha paccanīyato na labbhantīti tiṇṇampi sādhāraṇānaṃ paccanīyato alabbhamānānaṃ sabbesaṃ saṅgahavasena vuttaṃ, tasmā maggapaccaye itarehi sādhāraṇā satteva yojetabbā. Adhipatipaccaye anulomato ṭhite hetupaccayopi paccanīyato na labbhati, so pana maggena asādhāraṇoti katvā na vuttoti daṭṭhabbo. Yehi vinā arūpaṃ na uppajjati, te ekantikattā arūpaṭṭhānikāti idha vuttāti daṭṭhabbā, tena purejātāsevanapaccayā tehi vināpi arūpassa uppattito vajjitā honti. Sabbaṭṭhānikā aññamaññaāhārindriyā ca tehi vinā arūpassa anuppattito saṅgahitāti. Ūnataragaṇanānaṃyeva vasenāti yadi anulomato ṭhitā ekakādayo dvāvīsatipariyosānā ūnataragaṇanā honti, tesaṃ vasena paccanīyato yojitassa tassa tassa gaṇanā veditabbā. Atha paccanīyato yojito ūnataragaṇano, tassa vasena anulomato ṭhitassapi gaṇanā veditabbāti attho. ‘‘Aññamaññapaccayā nārammaṇe eka’’ntiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.146) pana na idaṃ lakkhaṇaṃ ekantikaṃ.
పచ్చయానులోమపచ్చనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
పచ్చయపచ్చనీయానులోమవణ్ణనా
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā
౧౯౦. సబ్బత్థేవాతి న కేవలం హేతుమ్హియేవ, అథ ఖో సబ్బేసు పచ్చయేసు పచ్చనీకతో ఠితేసూతి అత్థో. పురేజాతం ఆసేవనఞ్చ అలభన్తం కఞ్చి నిదస్సనవసేన దస్సేన్తో ‘‘పటిసన్ధివిపాకో పనా’’తిఆదిమాహ.
190. Sabbatthevāti na kevalaṃ hetumhiyeva, atha kho sabbesu paccayesu paccanīkato ṭhitesūti attho. Purejātaṃ āsevanañca alabhantaṃ kañci nidassanavasena dassento ‘‘paṭisandhivipāko panā’’tiādimāha.
‘‘పురేజాతపచ్ఛాజాతాసేవనవిపాకవిప్పయుత్తేసు పచ్చనీకతో ఠితేసు ఏకం ఠపేత్వా అవసేసా అనులోమతో లబ్భన్తీ’’తి ఇదం అవసేసానం లాభమత్తం సన్ధాయ వుత్తం. న సబ్బేసం అవసేసానం లాభన్తి దట్ఠబ్బం. యదిపి హి పచ్ఛాజాతే పసఙ్గో నత్థి ‘‘అనులోమతో సబ్బత్థేవ న లబ్భతీ’’తి అపవాదస్స కతత్తా, పురేజాతో పన విప్పయుత్తే పచ్చనీకతో ఠితే అనులోమతో లబ్భతీతి ఇదమ్పి అవసేసా సబ్బేతి అత్థే గయ్హమానే ఆపజ్జేయ్య. యమ్పి కేచి ‘‘విప్పయుత్తపచ్చయరహితే ఆరుప్పేపి ఆరమ్మణపురేజాతస్స సమ్భవం ఞాపేతుం ఏవం వుత్త’’న్తి వదన్తి, తమ్పి తేసం రుచిమత్తమేవ. న హి యత్థ వత్థుపురేజాతం న లబ్భతి, తత్థ ఆరమ్మణపురేజాతభావేన ఉపకారకం హోతీతి దస్సితోయం నయోతి. యుజ్జమానకవసేనాతి పచ్చనీకతో ఠితస్స ఠపేతబ్బత్తా వుత్తం, యుజ్జమానకపచ్చయుప్పన్నవసేన వాతి అత్థో. ‘‘మగ్గపచ్చయే పచ్చనీకతో ఠితే హేతుపచ్చయో అనులోమతో న లబ్భతీ’’తి పురిమపాఠో, అధిపతిపచ్చయోపి పన న లబ్భతీతి ‘‘హేతాధిపతిపచ్చయా అనులోమతో న లబ్భన్తీ’’తి పఠన్తి. అధిపతిపచ్చయే పచ్చనీకతో ఠితే పచ్ఛాజాతతో అఞ్ఞో అనులోమతో అలబ్భమానో నామ నత్థీతి న విచారితం. అఞ్ఞమఞ్ఞే పచ్చనీకతో ఠితే ‘‘అరూపానంయేవా’’తి వుత్తా నవ అనులోమతో న లబ్భన్తి, తమ్పి పచ్చనీకతో ఠితేహి ఆరమ్మణపచ్చయాదీహి సదిసతాయ సువిఞ్ఞేయ్యన్తి న విచారితం భవిస్సతీతి.
‘‘Purejātapacchājātāsevanavipākavippayuttesu paccanīkato ṭhitesu ekaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhantī’’ti idaṃ avasesānaṃ lābhamattaṃ sandhāya vuttaṃ. Na sabbesaṃ avasesānaṃ lābhanti daṭṭhabbaṃ. Yadipi hi pacchājāte pasaṅgo natthi ‘‘anulomato sabbattheva na labbhatī’’ti apavādassa katattā, purejāto pana vippayutte paccanīkato ṭhite anulomato labbhatīti idampi avasesā sabbeti atthe gayhamāne āpajjeyya. Yampi keci ‘‘vippayuttapaccayarahite āruppepi ārammaṇapurejātassa sambhavaṃ ñāpetuṃ evaṃ vutta’’nti vadanti, tampi tesaṃ rucimattameva. Na hi yattha vatthupurejātaṃ na labbhati, tattha ārammaṇapurejātabhāvena upakārakaṃ hotīti dassitoyaṃ nayoti. Yujjamānakavasenāti paccanīkato ṭhitassa ṭhapetabbattā vuttaṃ, yujjamānakapaccayuppannavasena vāti attho. ‘‘Maggapaccaye paccanīkato ṭhite hetupaccayo anulomato na labbhatī’’ti purimapāṭho, adhipatipaccayopi pana na labbhatīti ‘‘hetādhipatipaccayā anulomato na labbhantī’’ti paṭhanti. Adhipatipaccaye paccanīkato ṭhite pacchājātato añño anulomato alabbhamāno nāma natthīti na vicāritaṃ. Aññamaññe paccanīkato ṭhite ‘‘arūpānaṃyevā’’ti vuttā nava anulomato na labbhanti, tampi paccanīkato ṭhitehi ārammaṇapaccayādīhi sadisatāya suviññeyyanti na vicāritaṃ bhavissatīti.
౧౯౧-౧౯౫. యావ ఆసేవనా సబ్బం సదిసన్తి న అఞ్ఞమఞ్ఞేన ఘటితస్స మూలస్స విత్థారితత్తా తతో పరాని మూలాని సన్ధాయ వుత్తం. తేసు హి అనులోమతో యోజేతబ్బపచ్చయా చ పఞ్హా చాతి సబ్బం సదిసన్తి.
191-195. Yāvaāsevanā sabbaṃ sadisanti na aññamaññena ghaṭitassa mūlassa vitthāritattā tato parāni mūlāni sandhāya vuttaṃ. Tesu hi anulomato yojetabbapaccayā ca pañhā cāti sabbaṃ sadisanti.
ఇమస్మిం పచ్చనీయానులోమేతి ఏతస్స ‘‘ఇమేసమ్పి పకిణ్ణకానం వసేనేత్థ గణనవారో అసమ్మోహతో వేదితబ్బో’’తి ఏతేన సహ సమ్బన్ధో . తత్థ ఏత్థాతి ఏతేసు పచ్చయేసూతి అత్థో వేదితబ్బో. ఇమస్మిం పచ్చనీయానులోమే లబ్భమానేసు పచ్చయుప్పన్నధమ్మేసుపీతి వా యోజేతబ్బం. తత్థ పి-సద్దేన ఇమమత్థం దీపేతి – న కేవలం పచ్చయేస్వేవ కిస్మిఞ్చి పచ్చనీకతో ఠితే కేచి అనులోమతో న లబ్భన్తి, అథ ఖో పచ్చయుప్పన్నధమ్మేసుపి కోచి ఏకచ్చం పచ్చయం లభమానో కఞ్చి పచ్చయం న లభతీతి. తత్థ కమ్మపచ్చయం లభమానో యేభుయ్యేన ఇన్ద్రియపచ్చయం లభతి, మగ్గపచ్చయం లభమానో యేభుయ్యేన హేతుపచ్చయం, తథా చ ఝానపచ్చయం లభమానో మగ్గపచ్చయన్తి ఏతేస్వేవ లాభాలాభా విచారితా. యత్థాతి పఞ్చవోకారపవత్తే అసఞ్ఞేసు చ. రూపధమ్మాతి యథావుత్తాని కటత్తారూపానేవ సన్ధాయ వదతి. న హి పఞ్చవోకారపవత్తే సబ్బే రూపధమ్మా హేతాదీని న లభన్తీతి. ‘‘హేతాధిపతివిపాకిన్ద్రియపచ్చయే న లభన్తీ’’తి పురిమపాఠో, ఝానమగ్గేపి పన న లభన్తీతి ‘‘హేతాధిపతివిపాకిన్ద్రియఝానమగ్గపచ్చయే న లభన్తీ’’తి పఠన్తి. యే రూపధమ్మానం పచ్చయా హోన్తి, తేసు అరూపట్ఠానికవజ్జేసు ఏతేయేవ న లభన్తీతి అధిప్పాయో. పచ్ఛాజాతాహారవిప్పయుత్తపచ్చయేపి హి పవత్తే కటత్తారూపం లభతీతి. లబ్భమానాలబ్భమానపచ్చయదస్సనమత్తఞ్చేతం, న తేహి పచ్చయేహి ఉప్పత్తిఅనుప్పత్తిదస్సనన్తి. ఏవం ఇన్ద్రియపచ్చయాలాభో జీవితిన్ద్రియం సన్ధాయ వుత్తో సియా. యథావుత్తేసు హి ధమ్మవసేన పచ్ఛాజాతాదిత్తయమ్పి అలభన్తం నామ కటత్తారూపం నత్థి. కో పన వాదో సబ్బట్ఠానికకమ్మేసు. ఇన్ద్రియం పన అలభన్తం అత్థి, కిన్తం? జీవితిన్ద్రియన్తి. యది ఏవం ఉపాదారూపాని సన్ధాయ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయమ్పి న లభన్తీతి వత్తబ్బం, తం పన పాకటన్తి న వుత్తం సియా. అరూపిన్ద్రియాలాభం వా సన్ధాయ ఇన్ద్రియపచ్చయాలాభో వుత్తోతి దట్ఠబ్బో.
Imasmiṃ paccanīyānulometi etassa ‘‘imesampi pakiṇṇakānaṃ vasenettha gaṇanavāro asammohato veditabbo’’ti etena saha sambandho . Tattha etthāti etesu paccayesūti attho veditabbo. Imasmiṃ paccanīyānulome labbhamānesu paccayuppannadhammesupīti vā yojetabbaṃ. Tattha pi-saddena imamatthaṃ dīpeti – na kevalaṃ paccayesveva kismiñci paccanīkato ṭhite keci anulomato na labbhanti, atha kho paccayuppannadhammesupi koci ekaccaṃ paccayaṃ labhamāno kañci paccayaṃ na labhatīti. Tattha kammapaccayaṃ labhamāno yebhuyyena indriyapaccayaṃ labhati, maggapaccayaṃ labhamāno yebhuyyena hetupaccayaṃ, tathā ca jhānapaccayaṃ labhamāno maggapaccayanti etesveva lābhālābhā vicāritā. Yatthāti pañcavokārapavatte asaññesu ca. Rūpadhammāti yathāvuttāni kaṭattārūpāneva sandhāya vadati. Na hi pañcavokārapavatte sabbe rūpadhammā hetādīni na labhantīti. ‘‘Hetādhipativipākindriyapaccaye na labhantī’’ti purimapāṭho, jhānamaggepi pana na labhantīti ‘‘hetādhipativipākindriyajhānamaggapaccaye na labhantī’’ti paṭhanti. Ye rūpadhammānaṃ paccayā honti, tesu arūpaṭṭhānikavajjesu eteyeva na labhantīti adhippāyo. Pacchājātāhāravippayuttapaccayepi hi pavatte kaṭattārūpaṃ labhatīti. Labbhamānālabbhamānapaccayadassanamattañcetaṃ, na tehi paccayehi uppattianuppattidassananti. Evaṃ indriyapaccayālābho jīvitindriyaṃ sandhāya vutto siyā. Yathāvuttesu hi dhammavasena pacchājātādittayampi alabhantaṃ nāma kaṭattārūpaṃ natthi. Ko pana vādo sabbaṭṭhānikakammesu. Indriyaṃ pana alabhantaṃ atthi, kintaṃ? Jīvitindriyanti. Yadi evaṃ upādārūpāni sandhāya aññamaññapaccayampi na labhantīti vattabbaṃ, taṃ pana pākaṭanti na vuttaṃ siyā. Arūpindriyālābhaṃ vā sandhāya indriyapaccayālābho vuttoti daṭṭhabbo.
౧౯౬-౧౯౭. నారమ్మణమూలకేసు దుకాదీసు హేతుయా పఞ్చాతి యదిపి తికాదీసు ‘‘హేతుయా పఞ్చా’’తి ఇదం నత్థి, తథాపి దుకాదీసు సబ్బత్థ అనుత్తానం వత్తుకామో ‘‘దుకాదీసూ’’తి సబ్బసఙ్గహవసేన వత్వా తత్థ యం ఆదిదుకే వుత్తం ‘‘హేతుయా పఞ్చా’’తి, తం నిద్ధారేతి. కేచి పన ‘‘నారమ్మణమూలకే హేతుయా పఞ్చా’’తి పాఠం వదన్తి. ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞే ఏకన్తి భూతరూపమేవ సన్ధాయ వుత్త’’న్తి పురిమపాఠో, వత్థుపి పన లబ్భతీతి ‘‘భూతరూపాని చేవ వత్థుఞ్చ సన్ధాయ వుత్త’’న్తి పఠన్తి. తిమూలకేతి ఇధాపి దుమూలకం తిమూలకన్తి వదన్తి.
196-197. Nārammaṇamūlakesu dukādīsu hetuyā pañcāti yadipi tikādīsu ‘‘hetuyā pañcā’’ti idaṃ natthi, tathāpi dukādīsu sabbattha anuttānaṃ vattukāmo ‘‘dukādīsū’’ti sabbasaṅgahavasena vatvā tattha yaṃ ādiduke vuttaṃ ‘‘hetuyā pañcā’’ti, taṃ niddhāreti. Keci pana ‘‘nārammaṇamūlake hetuyā pañcā’’ti pāṭhaṃ vadanti. ‘‘Aññamaññe ekanti bhūtarūpameva sandhāya vutta’’nti purimapāṭho, vatthupi pana labbhatīti ‘‘bhūtarūpāni ceva vatthuñca sandhāya vutta’’nti paṭhanti. Timūlaketi idhāpi dumūlakaṃ timūlakanti vadanti.
౨౦౩-౨౩౩. నకమ్మమూలకే హేతుయా తీణీతిఆదీసు చేతనావ పచ్చయుప్పన్నాతి ఇదం ‘‘హేతుయా తీణీ’’తి ఏవంపకారే చేతనామత్తసఙ్గాహకే సన్ధాయ వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. ఆది-సద్దో హి పకారత్థోవ హోతీతి. సహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయాహారఅత్థిఅవిగతేసు పన రూపమ్పి లబ్భతీతి.
203-233. Nakammamūlakehetuyā tīṇītiādīsu cetanāva paccayuppannāti idaṃ ‘‘hetuyā tīṇī’’ti evaṃpakāre cetanāmattasaṅgāhake sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ādi-saddo hi pakāratthova hotīti. Sahajātaaññamaññanissayāhāraatthiavigatesu pana rūpampi labbhatīti.
పచ్చయపచ్చనీయానులోమవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
పటిచ్చవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭiccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / ౧. కుసలత్తికం • 1. Kusalattikaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā
౧. పటిచ్చవారవణ్ణనా • 1. Paṭiccavāravaṇṇanā
పటిచ్చవారో • Paṭiccavāro