Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    ౧. కుసలత్తికం

    1. Kusalattikaṃ

    ౧. పటిచ్చవారవణ్ణనా

    1. Paṭiccavāravaṇṇanā

    ౧. పచ్చయానులోమం

    1. Paccayānulomaṃ

    (౧) విభఙ్గవారవణ్ణనా

    (1) Vibhaṅgavāravaṇṇanā

    ౫౩. తికపదానం తికన్తరపదేహి విసదిసతా పాకటాయేవాతి వుత్తం ‘‘తికపదనానత్తమత్తేన వినా’’తి. మూలావసానవసేనాతి ‘‘ఏకమూలేకావసానం నవా’’తిఆదినా వుత్తమూలావసానవసేన. ‘‘న తాయేవ వేదనాత్తికాదీసూ’’తి ఏత్థ యా సదిసతా పటిక్ఖిత్తా, తం దస్సేతుం ‘‘సదిసతం సన్ధాయ ‘న తాయేవా’తి వుత్త’’న్తి ఆహ. యాతి యా పుచ్ఛా. సబ్బపుచ్ఛాసమాహరణన్తి సబ్బాసం ఏకూనపఞ్ఞాసాయ పుచ్ఛానం సముచ్చయనం అనవసేసేత్వా కథనం. ఇధ ఇమస్మిం పటిచ్చవారుద్దేసే కత్తబ్బం. ఆదితో హి అనవసేసతో వుత్తే పచ్ఛా యథారహం తదేకదేసవచనం యుత్తం. న హి తత్థ ఏకూనపఞ్ఞాస పుచ్ఛా విస్సజ్జనం లభన్తీతి తత్థ తస్మిం ధమ్మానులోమపచ్చనీయే పీతిత్తికే ఏకూనపఞ్ఞాస పుచ్ఛా విస్సజ్జనం న హి లభన్తి, అట్ఠవీసే పన లభన్తీతి అత్థో.

    53. Tikapadānaṃ tikantarapadehi visadisatā pākaṭāyevāti vuttaṃ ‘‘tikapadanānattamattena vinā’’ti. Mūlāvasānavasenāti ‘‘ekamūlekāvasānaṃ navā’’tiādinā vuttamūlāvasānavasena. ‘‘Na tāyeva vedanāttikādīsū’’ti ettha yā sadisatā paṭikkhittā, taṃ dassetuṃ ‘‘sadisataṃ sandhāya ‘na tāyevā’ti vutta’’nti āha. ti yā pucchā. Sabbapucchāsamāharaṇanti sabbāsaṃ ekūnapaññāsāya pucchānaṃ samuccayanaṃ anavasesetvā kathanaṃ. Idha imasmiṃ paṭiccavāruddese kattabbaṃ. Ādito hi anavasesato vutte pacchā yathārahaṃ tadekadesavacanaṃ yuttaṃ. Na hi tattha ekūnapaññāsa pucchā vissajjanaṃ labhantīti tattha tasmiṃ dhammānulomapaccanīye pītittike ekūnapaññāsa pucchā vissajjanaṃ na hi labhanti, aṭṭhavīse pana labhantīti attho.

    తేన సహజాతపచ్చయభూతేనాతి తేన వేదనాదిభేదేన ఏకేన ధమ్మేన సహజాతపచ్చయో హోన్తేన, సహజాతపచ్చయతం వా పత్తేన పాపుణన్తేనాతి అత్థో. అనుఞ్ఞాతం వియ హోతీతి యదిపి అట్ఠకథాయం ‘‘యావ నిరోధగమనా’’తిఆదివచనేహి ఖణత్తయసమఙ్గీ ఉప్పజ్జతీతి అనుఞ్ఞాతం వియ హోతి, ఉప్పాదక్ఖణసమఙ్గీయేవ పన ఉప్పజ్జతీతి వుత్తో పటిచ్చవారాదీనం ఛన్నం వారానం ఉప్పాదమేవ గహేత్వా పవత్తత్తా. తథా హి తేసు పచ్ఛాజాతపచ్చయో అనులోమతో న తిట్ఠతి.

    Tena sahajātapaccayabhūtenāti tena vedanādibhedena ekena dhammena sahajātapaccayo hontena, sahajātapaccayataṃ vā pattena pāpuṇantenāti attho. Anuññātaṃ viya hotīti yadipi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yāva nirodhagamanā’’tiādivacanehi khaṇattayasamaṅgī uppajjatīti anuññātaṃ viya hoti, uppādakkhaṇasamaṅgīyeva pana uppajjatīti vutto paṭiccavārādīnaṃ channaṃ vārānaṃ uppādameva gahetvā pavattattā. Tathā hi tesu pacchājātapaccayo anulomato na tiṭṭhati.

    ఇధ కుసలవచనేన గహితే ఖన్ధే సన్ధాయ వుత్తన్తి ఇమస్మిం పటిచ్చవారే ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతీ’’తి కుసలసద్దేన గహితే ఖన్ధే సన్ధాయ వుత్తం చతూసుపి కుసలఖన్ధేసు ఏకతో ఉప్పజ్జమానేసు సామఞ్ఞతో వుత్తేసు సహజాతాదిసాధారణపచ్చయవసేన అవిసేసతో సబ్బే సబ్బేసం పచ్చయాతి అయమేవ ఇమస్స పచ్చయో, ఇమస్సేవ అయం పచ్చయోతి చ నియమేత్వా వత్తుం న సక్కా. తేన వుత్తం అట్ఠకథాయం ‘‘ఏకస్సేవ ద్విన్నంయేవ వా’’తిఆది. ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం ధమ్మం పటిచ్చా’’తిఆదీసు పన విసేసనభావేన వేదనాదీనం విసుం గహితత్తా ‘‘ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ ద్వే ఖన్ధా’’తిఆది వత్తుం సక్కా. తేన వుత్తం ‘‘వేదనాత్తికాదీసు పనా’’తిఆది. తథాతి ఇమినా ‘‘ఏకేకస్సపి దుకాదిభేదానఞ్చా’’తి ఇమం అనుకడ్ఢతి.

    Idha kusalavacanena gahite khandhe sandhāya vuttanti imasmiṃ paṭiccavāre ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjatī’’ti kusalasaddena gahite khandhe sandhāya vuttaṃ catūsupi kusalakhandhesu ekato uppajjamānesu sāmaññato vuttesu sahajātādisādhāraṇapaccayavasena avisesato sabbe sabbesaṃ paccayāti ayameva imassa paccayo, imasseva ayaṃ paccayoti ca niyametvā vattuṃ na sakkā. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekasseva dvinnaṃyeva vā’’tiādi. ‘‘Sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭiccā’’tiādīsu pana visesanabhāvena vedanādīnaṃ visuṃ gahitattā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca dve khandhā’’tiādi vattuṃ sakkā. Tena vuttaṃ ‘‘vedanāttikādīsu panā’’tiādi. Tathāti iminā ‘‘ekekassapi dukādibhedānañcā’’ti imaṃ anukaḍḍhati.

    ఏతస్మిన్తి ‘‘విపాకాబ్యాకతం కిరియాబ్యాకత’’న్తి ఏవం విపాకకిరియాబ్యాకతగ్గహణే. ‘‘సబ్బస్మిం న గహేతబ్బ’’న్తి వుత్తం, కత్థ పన గహేతబ్బన్తి ఆహ ‘‘చిత్తసముట్ఠానఞ్చ రూపన్తి ఏత్థేవా’’తి. ఏవం పఠమే వాక్యే అతిబ్యాపితం పరిహరిత్వా దుతియే అబ్యాపితం పరిహరితుం ‘‘న కేవల’’న్తిఆది వుత్తం. ఏత్థాతి ‘‘విపాకాబ్యాకతం కిరియాబ్యాకత’’న్తి ఏత్థ న గహేతబ్బం తస్సపి ఆరుప్పే ఉప్పజ్జమానస్స రూపేన వినా ఉప్పత్తితో. ఏత్థ చ యథా హేతుపచ్చయగ్గహణేనేవ అహేతుకం నివత్తితం, ఏవం చిత్తసముట్ఠానఞ్చ రూపన్తి రూపగ్గహణేనేవ ఆరుప్పే విపాకోపి తత్థ ఉప్పజ్జమానేన చిత్తుప్పాదేన సద్ధిం న గహితో. తం పనేతం అత్థసిద్ధమేవ అకత్వా సరూపతో పాకటతరం కత్వా దస్సేతుం అట్ఠకథాయం ‘‘విపాకాబ్యాకత’’న్తిఆది వుత్తం. పటిసన్ధిపచ్ఛిమచిత్తాని పనేత్థ సతిపి రూపస్స అనుప్పాదనే వవత్థానాభావతో న గహితానీతి దట్ఠబ్బం.

    Etasminti ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākata’’nti evaṃ vipākakiriyābyākataggahaṇe. ‘‘Sabbasmiṃ na gahetabba’’nti vuttaṃ, kattha pana gahetabbanti āha ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpanti etthevā’’ti. Evaṃ paṭhame vākye atibyāpitaṃ pariharitvā dutiye abyāpitaṃ pariharituṃ ‘‘na kevala’’ntiādi vuttaṃ. Etthāti ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākata’’nti ettha na gahetabbaṃ tassapi āruppe uppajjamānassa rūpena vinā uppattito. Ettha ca yathā hetupaccayaggahaṇeneva ahetukaṃ nivattitaṃ, evaṃ cittasamuṭṭhānañca rūpanti rūpaggahaṇeneva āruppe vipākopi tattha uppajjamānena cittuppādena saddhiṃ na gahito. Taṃ panetaṃ atthasiddhameva akatvā sarūpato pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vipākābyākata’’ntiādi vuttaṃ. Paṭisandhipacchimacittāni panettha satipi rūpassa anuppādane vavatthānābhāvato na gahitānīti daṭṭhabbaṃ.

    పచ్చయభూతస్సాతి ఖన్ధానం పచ్చయభూతస్స వత్థుస్స అగ్గహితతాపత్తిం నివారేతుం, కథం? పచ్చయుప్పన్నభావేన, కత్థ? ‘‘కటత్తా చ రూప’’న్తి ఏతస్మిం సామఞ్ఞవచనే ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థూ’’తి వుత్తం, ఏవఞ్హిస్స పచ్చయుప్పన్నతా దస్సితా హోతీతి. అఞ్ఞమఞ్ఞాపేక్ఖం వచనద్వయన్తి ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థు, వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి పదద్వయం సన్ధాయ వుత్తం. సామఞ్ఞేన గహితన్తి ‘‘కటత్తా చ రూప’’న్తి ఇమినా సామఞ్ఞవచనేన, కటత్తారూపసామఞ్ఞేన వా గహితం.

    Paccayabhūtassāti khandhānaṃ paccayabhūtassa vatthussa aggahitatāpattiṃ nivāretuṃ, kathaṃ? Paccayuppannabhāvena, kattha? ‘‘Kaṭattā ca rūpa’’nti etasmiṃ sāmaññavacane ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti vuttaṃ, evañhissa paccayuppannatā dassitā hotīti. Aññamaññāpekkhaṃ vacanadvayanti ‘‘khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti padadvayaṃ sandhāya vuttaṃ. Sāmaññena gahitanti ‘‘kaṭattā ca rūpa’’nti iminā sāmaññavacanena, kaṭattārūpasāmaññena vā gahitaṃ.

    ఉపాదారూపగ్గహణేన వినా ‘‘ఉపాదారూప’’న్తి అగ్గహేత్వా కేవలం చిత్తసముట్ఠానరూపం ‘‘కటత్తారూపం’’ఇచ్చేవ గహేత్వాతి అత్థో. ఏతస్మిం పన దస్సనేతి ‘‘మహాభూతేపి పటిచ్చ ఉప్పత్తిదస్సనత్థ’’న్తి వుత్తే ఏతస్మిం అత్థదస్సనే. ఖన్ధపచ్చయసహితన్తి పటిసన్ధియం కటత్తారూపం, పవత్తియం చిత్తసముట్ఠానం రూపం వదతి. అసహితన్తి పన పవత్తియం కటత్తారూపం ఆహారసముట్ఠానం ఉతుసముట్ఠానం అనిన్ద్రియబద్ధం అసఞ్ఞభవసఙ్గహితఞ్చ రూపం. పటిసన్ధియమ్పీతి పి-సద్దేన పవత్తియమ్పి కటత్తారూపం అఞ్ఞఞ్చ తత్థ ఉప్పజ్జనకం ఉపాదారూపన్తి అత్థో దట్ఠబ్బో. కథం పనేత్థ భూతే పటిచ్చ ఉప్పజ్జమానస్స రూపస్స హేతుపచ్చయా ఉప్పజ్జతీతి? ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ హేతుపచ్చయా ఉప్పజ్జమానం రూపం భూతేపి పటిచ్చ ఉప్పజ్జతీ’’తి ఏవం పదమేతం, భూతానం వా హేతుపచ్చయతో నిబ్బత్తత్తా ఏవం వుత్తం. కారణకారణమ్పి హి కారణన్త్వేవ వుచ్చతి యథా ‘‘చోరేహి గామో దడ్ఢో’’తి.

    Upādārūpaggahaṇena vinā ‘‘upādārūpa’’nti aggahetvā kevalaṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ ‘‘kaṭattārūpaṃ’’icceva gahetvāti attho. Etasmiṃ pana dassaneti ‘‘mahābhūtepi paṭicca uppattidassanattha’’nti vutte etasmiṃ atthadassane. Khandhapaccayasahitanti paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpaṃ, pavattiyaṃ cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ vadati. Asahitanti pana pavattiyaṃ kaṭattārūpaṃ āhārasamuṭṭhānaṃ utusamuṭṭhānaṃ anindriyabaddhaṃ asaññabhavasaṅgahitañca rūpaṃ. Paṭisandhiyampīti pi-saddena pavattiyampi kaṭattārūpaṃ aññañca tattha uppajjanakaṃ upādārūpanti attho daṭṭhabbo. Kathaṃ panettha bhūte paṭicca uppajjamānassa rūpassa hetupaccayā uppajjatīti? ‘‘Khandhe paṭicca hetupaccayā uppajjamānaṃ rūpaṃ bhūtepi paṭicca uppajjatī’’ti evaṃ padametaṃ, bhūtānaṃ vā hetupaccayato nibbattattā evaṃ vuttaṃ. Kāraṇakāraṇampi hi kāraṇantveva vuccati yathā ‘‘corehi gāmo daḍḍho’’ti.

    భూతే పటిచ్చ ఉపాదారూపన్తి పదుద్ధారో కతో, ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ ఉపాదారూప’’న్తి పన పాఠోతి అట్ఠకథాయఞ్చ తమేవ వుత్తం. అయం హేత్థత్థో – ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ ఉపాదారూప’’న్తి ఇమస్మిం పాఠే వుత్తనయేన ఉపాదారూపమ్పి కుసలే ఖన్ధే మహాభూతే చ పటిచ్చ ఉప్పజ్జతీతి. కో పన సో నయోతి తం దస్సేతుం ‘‘మహాభూతే…పే॰… సన్ధాయాహా’’తి వుత్తం. తత్థ అత్థతో అయం నయో వుత్తోతి ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి ఇమినా అబ్యాకతే ఖన్ధే మహాభూతే చ పటిచ్చ ఉపాదారూపానం ఉప్పత్తివచనేన కుసలే ఖన్ధే మహాభూతే చ పటిచ్చ ఉపాదారూపానం ఉప్పత్తి అత్థతో వుత్తో హోతీతి అత్థో.

    Bhūte paṭicca upādārūpanti paduddhāro kato, ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’nti pana pāṭhoti aṭṭhakathāyañca tameva vuttaṃ. Ayaṃ hetthattho – ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’nti imasmiṃ pāṭhe vuttanayena upādārūpampi kusale khandhe mahābhūte ca paṭicca uppajjatīti. Ko pana so nayoti taṃ dassetuṃ ‘‘mahābhūte…pe… sandhāyāhā’’ti vuttaṃ. Tattha atthato ayaṃ nayo vuttoti ‘‘mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti iminā abyākate khandhe mahābhūte ca paṭicca upādārūpānaṃ uppattivacanena kusale khandhe mahābhūte ca paṭicca upādārūpānaṃ uppatti atthato vutto hotīti attho.

    ౫౪. రూపేన వినా పచ్చయుప్పన్నం న లబ్భతీతి ఏతేన యా పుచ్ఛా అరూపమిస్సకావసానా, తాపి ఇధ న గయ్హన్తి, పగేవ రూపావసానాతి దస్సేతి.

    54. Rūpenavinā paccayuppannaṃ na labbhatīti etena yā pucchā arūpamissakāvasānā, tāpi idha na gayhanti, pageva rūpāvasānāti dasseti.

    ౫౭. తాయ సమానలక్ఖణాతి పఞ్చక్ఖన్ధపటిసన్ధితాయ గబ్భసేయ్యకపటిసన్ధియా సమానలక్ఖణా. పరిపుణ్ణధమ్మానన్తి పరియత్తివిభాగానం పఞ్చక్ఖన్ధధమ్మానం. ఏత్థాతి ఏతస్మిం సహజాతపచ్చయనిద్దేసే.

    57. Tāya samānalakkhaṇāti pañcakkhandhapaṭisandhitāya gabbhaseyyakapaṭisandhiyā samānalakkhaṇā. Paripuṇṇadhammānanti pariyattivibhāgānaṃ pañcakkhandhadhammānaṃ. Etthāti etasmiṃ sahajātapaccayaniddese.

    చిత్తకమ్మసముట్ఠానరూపన్తి చిత్తసముట్ఠానరూపం కమ్మసముట్ఠానరూపఞ్చ. పున ఆహారసముట్ఠానన్తి ఏత్థ పునగహణం ఉతుసముట్ఠానాపేక్ఖం. న హి తం పుబ్బే బాహిరగ్గహణేన అగ్గహితం, ఆహారసముట్ఠానం పన అగ్గహితమేవ, ఉతుసముట్ఠానస్స కస్మా పునగహణన్తి ఆహ ‘‘ఏతేహీ’’తిఆది. తత్థాతి అసఞ్ఞసత్తేసు. తస్సాతి ఉతుసముట్ఠానస్స. ఆదిమ్హీతి బాహిరఆహారసముట్ఠానఉతుసముట్ఠానఅసఞ్ఞసత్తవసేన ఆగతవారేహి పఠమవారే. అవిసేసవచనన్తి బాహిరాదివిసేసం అకత్వా వుత్తవచనం, అరూపమ్పి పచ్చయం లభన్తం అత్థం హేతాదికే పచ్చయే లభన్తం సహ సఙ్గణ్హిత్వాతి యోజనా. తస్సాతి, తత్థాతి చ పదద్వయేన యథావుత్తం పఠమవారమేవ పచ్చామసతి. తంసమానగతికన్తి చిత్తసముట్ఠానగతికం. ఇధాపీతి ఇమస్మిం సహజాతపచ్చయనిద్దేసేపి. కమ్మపచ్చయవిభఙ్గే వియాతి నానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయనిద్దేసే వియ. తథా హి వుత్తం అట్ఠకథాయం ‘‘తంసముట్ఠానన్తి ఇమినా పటిసన్ధిక్ఖణే కటత్తారూపమ్పి సఙ్గణ్హాతీ’’తి. అయఞ్చ అత్థవిసేసో ఏత్థ ఏకంసేన ఇచ్ఛితబ్బోతి దస్సేన్తో ‘‘న హి…పే॰… అత్థీ’’తి ఆహ.

    Cittakammasamuṭṭhānarūpanti cittasamuṭṭhānarūpaṃ kammasamuṭṭhānarūpañca. Puna āhārasamuṭṭhānanti ettha punagahaṇaṃ utusamuṭṭhānāpekkhaṃ. Na hi taṃ pubbe bāhiraggahaṇena aggahitaṃ, āhārasamuṭṭhānaṃ pana aggahitameva, utusamuṭṭhānassa kasmā punagahaṇanti āha ‘‘etehī’’tiādi. Tatthāti asaññasattesu. Tassāti utusamuṭṭhānassa. Ādimhīti bāhiraāhārasamuṭṭhānautusamuṭṭhānaasaññasattavasena āgatavārehi paṭhamavāre. Avisesavacananti bāhirādivisesaṃ akatvā vuttavacanaṃ, arūpampi paccayaṃ labhantaṃ atthaṃ hetādike paccaye labhantaṃ saha saṅgaṇhitvāti yojanā. Tassāti, tatthāti ca padadvayena yathāvuttaṃ paṭhamavārameva paccāmasati. Taṃsamānagatikanti cittasamuṭṭhānagatikaṃ. Idhāpīti imasmiṃ sahajātapaccayaniddesepi. Kammapaccayavibhaṅge viyāti nānākkhaṇikakammapaccayaniddese viya. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘taṃsamuṭṭhānanti iminā paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpampi saṅgaṇhātī’’ti. Ayañca atthaviseso ettha ekaṃsena icchitabboti dassento ‘‘na hi…pe… atthī’’ti āha.

    అవిసేసేత్వాతి ‘‘ఉతుసముట్ఠాన’’న్తిఆదినా విసేసం అకత్వా. ఉపాదారూపన్తి విసేసేత్వావ కస్మా పన వుత్తానీతి యోజనా. హేతుపచ్చయాదీసూతి ఆది-సద్దేన సహజాతపచ్చయాదిం సఙ్గణ్హాతి. సహాతి చిత్తసముట్ఠానరూపం కటత్తారూపన్తి ఏవం ఏకతో. విసున్తి చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపతో విసేసేత్వా. తత్థ బాహిరగ్గహణాదీహి వియాతి యథా ‘‘బాహిరం ఏకం మహాభూత’’న్తిఆదీసు బాహిరఆహారసముట్ఠానఉతుసముట్ఠానగ్గహణేహి మహాభూతాని విసేసితాని, ఏవం ఏత్థ ‘‘మహాభూతే పటిచ్చా’’తి ఏతస్మిం నిద్దేసే మహాభూతానం కేనచి విసేసనేన అవిసేసితత్తా చిత్తసముట్ఠానరూపభావకటత్తారూపభావేహి విసేసేత్వావ వుత్తానీతి యోజనా.

    Avisesetvāti ‘‘utusamuṭṭhāna’’ntiādinā visesaṃ akatvā. Upādārūpanti visesetvāva kasmā pana vuttānīti yojanā. Hetupaccayādīsūti ādi-saddena sahajātapaccayādiṃ saṅgaṇhāti. Sahāti cittasamuṭṭhānarūpaṃ kaṭattārūpanti evaṃ ekato. Visunti cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpato visesetvā. Tattha bāhiraggahaṇādīhi viyāti yathā ‘‘bāhiraṃ ekaṃ mahābhūta’’ntiādīsu bāhiraāhārasamuṭṭhānautusamuṭṭhānaggahaṇehi mahābhūtāni visesitāni, evaṃ ettha ‘‘mahābhūte paṭiccā’’ti etasmiṃ niddese mahābhūtānaṃ kenaci visesanena avisesitattā cittasamuṭṭhānarūpabhāvakaṭattārūpabhāvehi visesetvāva vuttānīti yojanā.

    ఇదాని అఞ్ఞేనపి కారణేన తేసం విసేసితబ్బతం దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ కోచి పచ్చయోతి ఇదం పట్ఠానే ఆగతనియామేన రూపం ఉపనిస్సయపచ్చయం న లభతీతి కత్వా వుత్తం. తేనాహ ‘‘హేతాదీసూ’’తి. తదవినాభావతో పన తస్స చిత్తకమ్మానం కారణభావో వేదితబ్బో, యతో ఇద్ధిచిత్తనిబ్బత్తాని కమ్మపచ్చయాని చాతి వుత్తాని. నను చిత్తం ఆహారఉతుసముట్ఠానానం పచ్చయో హోతీతి? సచ్చం హోతి, సో పన ఉపత్థమ్భకత్తేన, న జనకత్తేనాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ఆహార…పే॰… జనక’’న్తి . కిం పన తేసం జనకన్తి ఆహ ‘‘మహాభూతానేవ…పే॰… జనకానీ’’తి. చిత్తేన కమ్మునా చ వినా అభావే యథాక్కమం చిత్తకమ్మసముట్ఠానఉపాదారూపానన్తి అత్థో. చిత్తసముట్ఠానరూపకటత్తారూపభూతానేవాతి చిత్తకమ్మసముట్ఠానమహాభూతనిబ్బత్తానేవ మహాభూతానం తేసం ఆసన్నకారణత్తా. అఞ్ఞానీతి ఉతుఆహారసముట్ఠానాని ఉపాదారూపాని వదతి. విసేసనం కతం ‘‘చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి. సమానజాతికేన రూపేన ఉతునా ఆహారేన చాతి అత్థో. పాకటవిసేసనానేవాతి ఇదం యేహి మహాభూతేహి తాని నిబ్బత్తాని, తేసం ‘‘ఆహారసముట్ఠానం ఉతుసముట్ఠాన’’న్తి విసేసితత్తా వుత్తం. న విసేసనం అరహన్తి న విసేసితబ్బాని కారణవిసేసనేనేవ విసేసస్స సిద్ధత్తా, ‘‘మహాభూతే పటిచ్చ ఉపాదారూప’’న్త్వేవ వత్తబ్బన్తి అత్థో. ఏతాని పన చిత్తజకమ్మజరూపాని.

    Idāni aññenapi kāraṇena tesaṃ visesitabbataṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nakoci paccayoti idaṃ paṭṭhāne āgataniyāmena rūpaṃ upanissayapaccayaṃ na labhatīti katvā vuttaṃ. Tenāha ‘‘hetādīsū’’ti. Tadavinābhāvato pana tassa cittakammānaṃ kāraṇabhāvo veditabbo, yato iddhicittanibbattāni kammapaccayāni cāti vuttāni. Nanu cittaṃ āhārautusamuṭṭhānānaṃ paccayo hotīti? Saccaṃ hoti, so pana upatthambhakattena, na janakattenāti dassento āha ‘‘āhāra…pe… janaka’’nti . Kiṃ pana tesaṃ janakanti āha ‘‘mahābhūtāneva…pe… janakānī’’ti. Cittena kammunā ca vinā abhāve yathākkamaṃ cittakammasamuṭṭhānaupādārūpānanti attho. Cittasamuṭṭhānarūpakaṭattārūpabhūtānevāti cittakammasamuṭṭhānamahābhūtanibbattāneva mahābhūtānaṃ tesaṃ āsannakāraṇattā. Aññānīti utuāhārasamuṭṭhānāni upādārūpāni vadati. Visesanaṃ kataṃ ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti. Samānajātikena rūpena utunā āhārena cāti attho. Pākaṭavisesanānevāti idaṃ yehi mahābhūtehi tāni nibbattāni, tesaṃ ‘‘āhārasamuṭṭhānaṃ utusamuṭṭhāna’’nti visesitattā vuttaṃ. Na visesanaṃ arahanti na visesitabbāni kāraṇavisesaneneva visesassa siddhattā, ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’ntveva vattabbanti attho. Etāni pana cittajakammajarūpāni.

    సవిసేసేనాతి యేన విసేసేన విసేసితా, తం దస్సేన్తో చిత్తం సన్ధాయాహ ‘‘సహజాతాదిపచ్చయభావతో’’తి, ఇతరం పన సన్ధాయ ‘‘మూలకారణభావతో’’తి, కమ్మూపనిస్సయపచ్చయభావతోతి అత్థో. ఇతరానీతి ఆహారఉతుసముట్ఠానానిపి ఉపాదారూపాని. మహాభూతవిసేసనేనేవ విసేసితానీతి ‘‘ఆహారసముట్ఠానం ఏకం మహాభూతం పటిచ్చ ఉతుసముట్ఠానం ఏకం మహాభూతం పటిచ్చా’’తి మహాభూతవిసేసనేనేవ జనకపచ్చయేన ఆహారేన ఉతునా చ విసేసితాని. ఇధాతి ‘‘చిత్తసముట్ఠానం రూపం కటత్తారూపం ఉపాదారూప’’న్తి ఇమస్మిం వచనే. ఏత్థ హి ఉపాదారూపానం చిత్తకమ్మసముట్ఠానతావచనేన తంనిస్సయానమ్పి తబ్భావో పకాసితోతి. అఞ్ఞతరవిసేసనం ఉభయవిసేసనం హోతి ఉభయేసం అవినిబ్భోగేన పవత్తనతో.

    Savisesenāti yena visesena visesitā, taṃ dassento cittaṃ sandhāyāha ‘‘sahajātādipaccayabhāvato’’ti, itaraṃ pana sandhāya ‘‘mūlakāraṇabhāvato’’ti, kammūpanissayapaccayabhāvatoti attho. Itarānīti āhārautusamuṭṭhānānipi upādārūpāni. Mahābhūtavisesaneneva visesitānīti ‘‘āhārasamuṭṭhānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca utusamuṭṭhānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccā’’ti mahābhūtavisesaneneva janakapaccayena āhārena utunā ca visesitāni. Idhāti ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti imasmiṃ vacane. Ettha hi upādārūpānaṃ cittakammasamuṭṭhānatāvacanena taṃnissayānampi tabbhāvo pakāsitoti. Aññataravisesanaṃ ubhayavisesanaṃ hoti ubhayesaṃ avinibbhogena pavattanato.

    ౫౮. పుబ్బేతి హేతుపచ్చయాదీసు. విసుం పచ్చయభావేనాతి ‘‘పటిసన్ధిక్ఖణే విపాకాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చ తయో ఖన్ధా కటత్తా చ రూప’’న్తిఆదినా వత్థుస్స విసుం పచ్చయభావేన. ఏత్థ చ విసుంయేవ పచ్చయభావేన దస్సితానీతి న సక్కా వత్తుం, ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థు, వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి పచ్చయుప్పన్నభావో వియ ఖన్ధానం ఏకతోపి పచ్చయభావో దస్సితో. తేనేవ హి తస్మిం అత్థే అత్తనో అరుచిం విభావేన్తో ఆహ ‘‘ఇమినా అధిప్పాయేనాహా’’తి. యో పనత్థో అత్తనో రుచ్చతి, తం దస్సేతుం ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ వత్థూతి ఇదం పనా’’తిఆది వుత్తం. ఖన్ధానం పచ్చయభూతానం పటిచ్చట్ఠఫరణతాదస్సనం , వత్థుస్స పచ్చయభూతస్స పటిచ్చట్ఠఫరణతాదస్సనం, న ఖన్ధానన్తి సమ్బన్ధో. ఇధేవాతి ఇమస్మిం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయే ఏవ. హేతుపచ్చయాదీసుపి అయమేవ నయో, తత్థ హి పటిచ్చట్ఠఫరణస్స సమానతా. దస్సితాయ పటిచ్చట్ఠద్వయఫరణతాయ. ఖన్ధవత్థూనఞ్చ దస్సితాయేవాతి ఖన్ధవత్థూనఞ్చ ఏకతో పటిచ్చట్ఠఫరణతా దస్సితాయేవ.

    58. Pubbeti hetupaccayādīsu. Visuṃ paccayabhāvenāti ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā kaṭattā ca rūpa’’ntiādinā vatthussa visuṃ paccayabhāvena. Ettha ca visuṃyeva paccayabhāvena dassitānīti na sakkā vattuṃ, ‘‘khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti paccayuppannabhāvo viya khandhānaṃ ekatopi paccayabhāvo dassito. Teneva hi tasmiṃ atthe attano aruciṃ vibhāvento āha ‘‘iminā adhippāyenāhā’’ti. Yo panattho attano ruccati, taṃ dassetuṃ ‘‘khandhe paṭicca vatthūti idaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Khandhānaṃ paccayabhūtānaṃ paṭiccaṭṭhapharaṇatādassanaṃ , vatthussa paccayabhūtassa paṭiccaṭṭhapharaṇatādassanaṃ, na khandhānanti sambandho. Idhevāti imasmiṃ aññamaññapaccaye eva. Hetupaccayādīsupi ayameva nayo, tattha hi paṭiccaṭṭhapharaṇassa samānatā. Dassitāya paṭiccaṭṭhadvayapharaṇatāya. Khandhavatthūnañca dassitāyevāti khandhavatthūnañca ekato paṭiccaṭṭhapharaṇatā dassitāyeva.

    ఏవమాదీతి ఆది-సద్దేన ‘‘అకుసలం ధమ్మం పటిచ్చా’’తి ఏవమాది సఙ్గయ్హతి. నను భవితబ్బన్తి యోజనా. హేతుపచ్చయాదీహి వియాతి సదిసూదాహరణన్తి తం దస్సేన్తో ‘‘న హీ’’తిఆదిమాహ. యం ‘‘ఏకం, తయో, ద్వే చ ఖన్ధే పటిచ్చా’’తి వుత్తం పచ్చయజాతన్తి అత్థో. పచ్చయట్ఠో హి పటిచ్చట్ఠో. తేనాహ ‘‘తే హేతుపచ్చయభూతా ఏవ న హోన్తీ’’తి. ఏతేన న పటిచ్చట్ఠఫరణకస్స ఏకన్తికో హేతుఆదిపచ్చయభావోతి దస్సేతి. తేనాహ ‘‘ఏస నయో ఆరమ్మణపచ్చయాదీసూ’’తి. న హి ఆరమ్మణపచ్చయభూతో ధమ్మో పటిచ్చట్ఠం ఫరతి. వుత్తఞ్చ ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి ఆరమ్మణపచ్చయా’’తి.

    Evamādīti ādi-saddena ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭiccā’’ti evamādi saṅgayhati. Nanu bhavitabbanti yojanā. Hetupaccayādīhi viyāti sadisūdāharaṇanti taṃ dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Yaṃ ‘‘ekaṃ, tayo, dve ca khandhe paṭiccā’’ti vuttaṃ paccayajātanti attho. Paccayaṭṭho hi paṭiccaṭṭho. Tenāha ‘‘te hetupaccayabhūtā eva na hontī’’ti. Etena na paṭiccaṭṭhapharaṇakassa ekantiko hetuādipaccayabhāvoti dasseti. Tenāha ‘‘esa nayo ārammaṇapaccayādīsū’’ti. Na hi ārammaṇapaccayabhūto dhammo paṭiccaṭṭhaṃ pharati. Vuttañca ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati ārammaṇapaccayā’’ti.

    పచ్చయన్తరేనపి ఉపకారకతామత్తమ్పి గహేత్వా పటిచ్చవారే వారన్తరే చ హేతుఆదిపచ్చయా దస్సితాతి ఉపచయేన యథావుత్తం విభావేన్తో ‘‘పచ్చయవారే చా’’తిఆదిమాహ. తంపచ్చయాతి వత్థుపచ్చయా, యథారహం పచ్చయభూతం వత్థుం లభిత్వాతి అత్థో. తేతి కుసలే ఖన్ధే పటిచ్చ. తేసన్తి మహాభూతానం ఖన్ధానం. పచ్చయభావాభావతోతి ఇదం ఖన్ధానం హేతుసహజాతాదిపచ్చయభావస్స మహాభూతేసు దిట్ఠత్తా వుత్తం. యది ఏవం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయాపి తే తేసం భవేయ్యున్తి పరస్స ఆసఙ్కనిరాసఙ్కం కరోన్తో ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞసద్దో హీ’’తిఆదిమాహ. నిరపేక్ఖోతి అఞ్ఞనిరపేక్ఖో. న హి హేతుధమ్మో ధమ్మన్తరాపేక్ఖో హుత్వా హేతుపచ్చయో హోతి, సద్దసీసేనేత్థ అత్థో వుత్తో. అఞ్ఞతరాపేక్ఖోతి అత్తనా సహకారికారణభూతం, ఇతరం వా యం కిఞ్చి అఞ్ఞతరం అపేక్ఖతీతి అఞ్ఞతరాపేక్ఖో. యథావుత్తేతరేతరాపేక్ఖోతి అరూపక్ఖన్ధాదిభేదం పాళియం వుత్తప్పకారం ఇతరేతరం మిథు పచ్చయభూతం అపేక్ఖతీతి ఇతరేతరాపేక్ఖో. పచ్చయపచ్చయుప్పన్నా చ ఖన్ధా మహాభూతా ఇధ యథావుత్తా భవేయ్యున్తి కస్మా వుత్తం. న హి ఖన్ధా మహాభూతా అఞ్ఞమఞ్ఞం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయభావేన వుత్తా, అథ ఖన్ధా చ మహాభూతా చాతి విసుం విసుం గయ్హేయ్యుం, ఏవం సతి ‘‘మహాభూతా ఖన్ధానం న కోచి పచ్చయో’’తి న వత్తబ్బం.

    Paccayantarenapi upakārakatāmattampi gahetvā paṭiccavāre vārantare ca hetuādipaccayā dassitāti upacayena yathāvuttaṃ vibhāvento ‘‘paccayavāre cā’’tiādimāha. Taṃpaccayāti vatthupaccayā, yathārahaṃ paccayabhūtaṃ vatthuṃ labhitvāti attho. Teti kusale khandhe paṭicca. Tesanti mahābhūtānaṃ khandhānaṃ. Paccayabhāvābhāvatoti idaṃ khandhānaṃ hetusahajātādipaccayabhāvassa mahābhūtesu diṭṭhattā vuttaṃ. Yadi evaṃ aññamaññapaccayāpi te tesaṃ bhaveyyunti parassa āsaṅkanirāsaṅkaṃ karonto ‘‘aññamaññasaddo hī’’tiādimāha. Nirapekkhoti aññanirapekkho. Na hi hetudhammo dhammantarāpekkho hutvā hetupaccayo hoti, saddasīsenettha attho vutto. Aññatarāpekkhoti attanā sahakārikāraṇabhūtaṃ, itaraṃ vā yaṃ kiñci aññataraṃ apekkhatīti aññatarāpekkho. Yathāvuttetaretarāpekkhoti arūpakkhandhādibhedaṃ pāḷiyaṃ vuttappakāraṃ itaretaraṃ mithu paccayabhūtaṃ apekkhatīti itaretarāpekkho. Paccayapaccayuppannā ca khandhā mahābhūtā idha yathāvuttā bhaveyyunti kasmā vuttaṃ. Na hi khandhā mahābhūtā aññamaññaṃ aññamaññapaccayabhāvena vuttā, atha khandhā ca mahābhūtā cāti visuṃ visuṃ gayheyyuṃ, evaṃ sati ‘‘mahābhūtā khandhānaṃ na koci paccayo’’ti na vattabbaṃ.

    యస్స సయం పచ్చయో, తతో తేన తన్నిస్సితేన వాతి యస్స ధమ్మస్స సయం అత్తనా పచ్చయో హోతి, తతో ధమ్మతో సయం ఉప్పజ్జమానం కథం తేన ధమ్మేన తన్నిస్సితేన వా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన ఏవంభూతం తం ధమ్మజాతం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా ఉప్పజ్జతీతి వత్తబ్బతం అరహతీతి వుత్తమేవత్థం ఉదాహరణేన విభావేతి ‘‘యథా’’తిఆదినా. తత్థ ‘‘ఖన్ధే పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి ఇదం ‘‘తేన అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన ఉప్పజ్జమాన’’న్తి ఇమస్స ఉదాహరణం, ‘‘వత్థుం పచ్చయా ఖన్ధా’’తి ఇదం పన ‘‘తన్నిస్సితేన అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన ఉప్పజ్జమాన’’న్తి ఏతస్స. తస్మాతి వుత్తమేవ అత్థం కారణభావేన పచ్చామసతి. అత్తనో పచ్చయస్స పచ్చయత్తాభావతోతి అత్తనో పచ్చయభూతస్స అరూపక్ఖన్ధస్స పచ్చయభావాభావతో. న హి మహాభూతా యతో ఖన్ధతో ఉప్పన్నా, తేసం పచ్చయా హోన్తి. తదపేక్ఖత్తాతి ఇతరేతరపచ్చయభావాపేక్ఖత్తా. ఖన్ధే పటిచ్చ పచ్చయా చాతి పటిచ్చవారే వుత్తనియామేనేవ ఖన్ధే పటిచ్చ, పచ్చయవారే వుత్తనియామేన ఖన్ధే పచ్చయా చ. నఅఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా చ వుత్తాతి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయతో అఞ్ఞస్మా నిస్సయపచ్చయాదితో మహాభూతానం ఉప్పత్తి వుత్తా చాతి అత్థో. వత్థుం పచ్చయా ఉప్పజ్జమానాతి వత్థుం పురేజాతపచ్చయం కత్వా ఉప్పజ్జమానా. తన్నిస్సితేన చ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేనాతి తం వత్థుం నిస్సితేన ఖన్ధేన అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయభూతేన ఉప్పజ్జన్తి, తస్మా యథావుత్తేన కారణేన వత్థుం పచ్చయా…పే॰… వుత్తా, ఇమినా పరియాయేన పన ఉజుకం పవత్తియం వత్థుస్స అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయభావోతి అత్థో.

    Yassasayaṃ paccayo, tato tena tannissitena vāti yassa dhammassa sayaṃ attanā paccayo hoti, tato dhammato sayaṃ uppajjamānaṃ kathaṃ tena dhammena tannissitena vā aññamaññapaccayena evaṃbhūtaṃ taṃ dhammajātaṃ aññamaññapaccayā uppajjatīti vattabbataṃ arahatīti vuttamevatthaṃ udāharaṇena vibhāveti ‘‘yathā’’tiādinā. Tattha ‘‘khandhe paṭicca khandhā’’ti idaṃ ‘‘tena aññamaññapaccayena uppajjamāna’’nti imassa udāharaṇaṃ, ‘‘vatthuṃ paccayā khandhā’’ti idaṃ pana ‘‘tannissitena aññamaññapaccayena uppajjamāna’’nti etassa. Tasmāti vuttameva atthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Attano paccayassa paccayattābhāvatoti attano paccayabhūtassa arūpakkhandhassa paccayabhāvābhāvato. Na hi mahābhūtā yato khandhato uppannā, tesaṃ paccayā honti. Tadapekkhattāti itaretarapaccayabhāvāpekkhattā. Khandhe paṭicca paccayā cāti paṭiccavāre vuttaniyāmeneva khandhe paṭicca, paccayavāre vuttaniyāmena khandhe paccayā ca. Naaññamaññapaccayā ca vuttāti aññamaññapaccayato aññasmā nissayapaccayādito mahābhūtānaṃ uppatti vuttā cāti attho. Vatthuṃ paccayā uppajjamānāti vatthuṃ purejātapaccayaṃ katvā uppajjamānā. Tannissitena ca aññamaññapaccayenāti taṃ vatthuṃ nissitena khandhena aññamaññapaccayabhūtena uppajjanti, tasmā yathāvuttena kāraṇena vatthuṃ paccayā…pe… vuttā, iminā pariyāyena pana ujukaṃ pavattiyaṃ vatthussa aññamaññapaccayabhāvoti attho.

    ౫౯. సా న గహితాతి యా ‘‘చక్ఖాయతనం నిస్సాయా’’తిఆదినా చక్ఖాయతనాదీనం నిస్సయపచ్చయతా వుత్తా, సా ఇధ పటిచ్చవారే న వుత్తాతి అత్థో సహజాతత్థో పటిచ్చత్థోతి కత్వా. తేనాహ ‘‘చక్ఖాయతనాదీని…పే॰… అధిప్పాయో’’తి. యేసం పన అరూపక్ఖన్ధమహాభూతనామరూపచిత్తచేతసికమహాభూతరూపిధమ్మానం వసేన ఛధా నిస్సయపచ్చయో ఇచ్ఛితో, తేసం వసేన ఇధ విభత్తో ఏవ. కథం రూపివసేన విభత్తోతి చే? ‘‘వత్థుం పటిచ్చ ఖన్ధా’’తి హదయవత్థువసేన సరూపతో దస్సితో ఏవ. ఇతరేసమ్పి వసేన ‘‘అబ్యాకతం ధమ్మం పటిచ్చ అబ్యాకతో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి నిస్సయపచ్చయా’’తి ఏత్థ దస్సితో. యథా హి ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ కుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి ఆరమ్మణపచ్చయా’’తిఆదీసు రూపాయతనాదీనం అసతిపి పటిచ్చట్ఠఫరణే ఆరమ్మణపచ్చయభావో దస్సితో హోతి, ఏవమిధాపి చక్ఖాయతనాదీనం నిస్సయపచ్చయభావో దస్సితో హోతి. తేన వుత్తం ‘‘నిస్సయ…పే॰… న గహితానీ’’తి.

    59. Sā na gahitāti yā ‘‘cakkhāyatanaṃ nissāyā’’tiādinā cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayatā vuttā, sā idha paṭiccavāre na vuttāti attho sahajātattho paṭiccatthoti katvā. Tenāha ‘‘cakkhāyatanādīni…pe… adhippāyo’’ti. Yesaṃ pana arūpakkhandhamahābhūtanāmarūpacittacetasikamahābhūtarūpidhammānaṃ vasena chadhā nissayapaccayo icchito, tesaṃ vasena idha vibhatto eva. Kathaṃ rūpivasena vibhattoti ce? ‘‘Vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti hadayavatthuvasena sarūpato dassito eva. Itaresampi vasena ‘‘abyākataṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjati nissayapaccayā’’ti ettha dassito. Yathā hi ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati ārammaṇapaccayā’’tiādīsu rūpāyatanādīnaṃ asatipi paṭiccaṭṭhapharaṇe ārammaṇapaccayabhāvo dassito hoti, evamidhāpi cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayabhāvo dassito hoti. Tena vuttaṃ ‘‘nissaya…pe… na gahitānī’’ti.

    ౬౦. ద్వీసు ఉపనిస్సయేసూతి అనన్తరపకతూపనిస్సయేసు. కుసలాపి పన మహగ్గతాతి పి-సద్దేన అబ్యాకతే మహగ్గతే ఆకడ్ఢతి ‘‘కుసలాపి మహగ్గతా ఆరమ్మణూపనిస్సయం న లభన్తి, పగేవ అబ్యాకతా’’తి. కదాచి న లభన్తి, యదా గరుం కత్వా న పవత్తన్తీతి అత్థో.

    60. Dvīsuupanissayesūti anantarapakatūpanissayesu. Kusalāpi pana mahaggatāti pi-saddena abyākate mahaggate ākaḍḍhati ‘‘kusalāpi mahaggatā ārammaṇūpanissayaṃ na labhanti, pageva abyākatā’’ti. Kadāci na labhanti, yadā garuṃ katvā na pavattantīti attho.

    ౬౧. అఞ్ఞత్థ హేతుపచ్చయాదీసు. పచ్చయం అనిద్దిసిత్వాతి పచ్చయం ధమ్మం సరూపతో అనిద్దిసిత్వా. న హి హేతుపచ్చయనిద్దేసాదీసు అలోభాదికుసలాదిసరూపవిసేసతో హేతుఆదిధమ్మా దస్సితా. కుసలాదీసూతి ఇదం అలోభాదివిసేసనం. తేన యథా అలోభాదీసు అయమేవ పచ్చయోతి నియమో నత్థి, ఏవం తబ్బిసేసేసు కుసలాదీసూతి దస్సేతి. ఇధ పన పురేజాతపచ్చయే. వత్థునవత్థుధమ్మేసూతి నిద్ధారణే భుమ్మం. పురేజాతపచ్చయా ఉప్పజ్జమానానన్తి ఇమినా పటిసన్ధిక్ఖణే, ఆరుప్పే ఉప్పజ్జమానే చ ఖన్ధే నివత్తేతి. కస్మా పనేత్థ వత్థుపురేజాతమేవ గహితం, న ఆరమ్మణపురేజాతన్తి చోదనం మనసి కత్వా ఆహ ‘‘ఆరమ్మణపురేజాతమ్పి హి వత్థుపురేజాతే అవిజ్జమానే న లబ్భతీ’’తి. తస్సాతి పటిసన్ధివిపాకస్స. న ఉద్ధటోతి వుత్తమేవత్థం పాకటం కాతుం ‘‘నేవవిపాక…పే॰… తీణీతి వుత్త’’న్తి వుత్తం. అలాభతోతి యది లబ్భేయ్య, ‘‘చత్తారీ’’తి వత్తబ్బం సియాతి దస్సేతి. తత్థాతి విపాకత్తికే. తీణీతి ‘‘విపాకం ధమ్మం పటిచ్చ విపాకో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి పురేజాతపచ్చయా, విపాకధమ్మధమ్మం, నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మం పటిచ్చా’’తి ఇమాని తీణి.

    61. Aññattha hetupaccayādīsu. Paccayaṃ aniddisitvāti paccayaṃ dhammaṃ sarūpato aniddisitvā. Na hi hetupaccayaniddesādīsu alobhādikusalādisarūpavisesato hetuādidhammā dassitā. Kusalādīsūti idaṃ alobhādivisesanaṃ. Tena yathā alobhādīsu ayameva paccayoti niyamo natthi, evaṃ tabbisesesu kusalādīsūti dasseti. Idha pana purejātapaccaye. Vatthunavatthudhammesūti niddhāraṇe bhummaṃ. Purejātapaccayā uppajjamānānanti iminā paṭisandhikkhaṇe, āruppe uppajjamāne ca khandhe nivatteti. Kasmā panettha vatthupurejātameva gahitaṃ, na ārammaṇapurejātanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘ārammaṇapurejātampi hi vatthupurejāte avijjamāne na labbhatī’’ti. Tassāti paṭisandhivipākassa. Na uddhaṭoti vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘nevavipāka…pe… tīṇīti vutta’’nti vuttaṃ. Alābhatoti yadi labbheyya, ‘‘cattārī’’ti vattabbaṃ siyāti dasseti. Tatthāti vipākattike. Tīṇīti ‘‘vipākaṃ dhammaṃ paṭicca vipāko dhammo uppajjati purejātapaccayā, vipākadhammadhammaṃ, nevavipākanavipākadhammadhammaṃ paṭiccā’’ti imāni tīṇi.

    ౬౩. తదుపాదారూపానన్తి తే మహాభూతే నిస్సాయ పవత్తఉపాదారూపానం. వదతీతి ఏకక్ఖణికనానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయం వదతి అవినిబ్భోగవసేన పవత్తమానానం తేసం పచ్చయేన విసేసాభావతో. పవత్తియం కటత్తారూపానన్తి విసేసనం పటిసన్ధిక్ఖణే కటత్తారూపానం ఏకక్ఖణికస్సపి కమ్మపచ్చయస్స ఇచ్ఛితత్తా. తేనేవ హి అట్ఠకథాయం ‘‘తథా పటిసన్ధిక్ఖణే మహాభూతాన’’న్తి దువిధోపి కమ్మపచ్చయో వుత్తో.

    63. Tadupādārūpānanti te mahābhūte nissāya pavattaupādārūpānaṃ. Vadatīti ekakkhaṇikanānākkhaṇikakammapaccayaṃ vadati avinibbhogavasena pavattamānānaṃ tesaṃ paccayena visesābhāvato. Pavattiyaṃ kaṭattārūpānanti visesanaṃ paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpānaṃ ekakkhaṇikassapi kammapaccayassa icchitattā. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtāna’’nti duvidhopi kammapaccayo vutto.

    ౬౪. యం యం పటిసన్ధియం లబ్భతీతి చక్ఖున్ద్రియాదీసు యం యం ఇన్ద్రియరూపం పటిసన్ధియం లబ్భతి, తస్స తస్స వసేన ఇన్ద్రియరూపఞ్చ వత్థురూపఞ్చ ‘‘కటత్తారూప’’న్తి వుత్తం.

    64. Yaṃ yaṃ paṭisandhiyaṃ labbhatīti cakkhundriyādīsu yaṃ yaṃ indriyarūpaṃ paṭisandhiyaṃ labbhati, tassa tassa vasena indriyarūpañca vatthurūpañca ‘‘kaṭattārūpa’’nti vuttaṃ.

    ౬౯. కేసఞ్చీతి పఞ్చవోకారే పటిసన్ధిక్ఖన్ధాదీనం. తేసఞ్హి వత్థు నియమతో విప్పయుత్తపచ్చయో హోతి. సమానవిప్పయుత్తపచ్చయాతి సదిసవిప్పయుత్తపచ్చయా. కుసలాకుసలా హి ఖన్ధా ఏకచ్చే చ అబ్యాకతా యస్స విప్పయుత్తపచ్చయా హోన్తి, న సయం తతో విప్పయుత్తపచ్చయం లభన్తి చిత్తసముట్ఠానానం విప్పయుత్తపచ్చయాభావతో వత్థునావ విప్పయుత్తపచ్చయేన ఉప్పజ్జనతో. ఏకచ్చే పన అబ్యాకతా యస్స విప్పయుత్తపచ్చయా హోన్తి, సయమ్పి తతో విప్పయుత్తపచ్చయం లభన్తి యథా పటిసన్ధిక్ఖణే వత్థుక్ఖన్ధా. తేన వుత్తం ‘‘కేసఞ్చి ఖన్ధా…పే॰… నానావిప్పయుత్తపచ్చయాపీ’’తి. పచ్చయం పచ్చయం కరోతీతి పచ్చయధమ్మం వత్థుం ఖన్ధే చ అత్తనో పచ్చయభూతం కరోతి, యథావుత్తం పచ్చయధమ్మం పచ్చయం కత్వా పవత్తతీతి అత్థో. తంకిరియాకరణతోతి విప్పయుత్తపచ్చయకిచ్చకరణతో. పటిచ్చ ఉప్పత్తి నత్థీతి పటిచ్చట్ఠఫరణం నత్థి సహజాతట్ఠో పటిచ్చట్ఠోతి కత్వా. ‘‘పటిచ్చ ఉప్పజ్జన్తీ’’తి ఏత్తకమేవాహ, కిం పటిచ్చ? ఖన్ధేతి పాకటోయమత్థోతి. తేనాహ ‘‘కిం పన పటిచ్చా’’తిఆది. పచ్చాసత్తిఞాయేన అనన్తరస్స విధి పటిసేధో వా హోతీతి గణ్హేయ్యాతి తం నివారేతుం వుత్తన్తి దస్సేన్తో ‘‘అనన్తరత్తా…పే॰… వుత్తం హోతీ’’తి ఆహ.

    69. Kesañcīti pañcavokāre paṭisandhikkhandhādīnaṃ. Tesañhi vatthu niyamato vippayuttapaccayo hoti. Samānavippayuttapaccayāti sadisavippayuttapaccayā. Kusalākusalā hi khandhā ekacce ca abyākatā yassa vippayuttapaccayā honti, na sayaṃ tato vippayuttapaccayaṃ labhanti cittasamuṭṭhānānaṃ vippayuttapaccayābhāvato vatthunāva vippayuttapaccayena uppajjanato. Ekacce pana abyākatā yassa vippayuttapaccayā honti, sayampi tato vippayuttapaccayaṃ labhanti yathā paṭisandhikkhaṇe vatthukkhandhā. Tena vuttaṃ ‘‘kesañci khandhā…pe… nānāvippayuttapaccayāpī’’ti. Paccayaṃ paccayaṃ karotīti paccayadhammaṃ vatthuṃ khandhe ca attano paccayabhūtaṃ karoti, yathāvuttaṃ paccayadhammaṃ paccayaṃ katvā pavattatīti attho. Taṃkiriyākaraṇatoti vippayuttapaccayakiccakaraṇato. Paṭicca uppatti natthīti paṭiccaṭṭhapharaṇaṃ natthi sahajātaṭṭho paṭiccaṭṭhoti katvā. ‘‘Paṭicca uppajjantī’’ti ettakamevāha, kiṃ paṭicca? Khandheti pākaṭoyamatthoti. Tenāha ‘‘kiṃ pana paṭiccā’’tiādi. Paccāsattiñāyena anantarassa vidhi paṭisedho vā hotīti gaṇheyyāti taṃ nivāretuṃ vuttanti dassento ‘‘anantarattā…pe… vuttaṃ hotī’’ti āha.

    ౭౧-౭౨. సఙ్ఖిపిత్వా దస్సితానం వసేనేతం వుత్తన్తి సఙ్ఖిపిత్వా దస్సితానం పచ్చయానం వసేన ఏతం ‘‘ఇమే తేవీసతి పచ్చయా’’తిఆదివచనం వాచనామగ్గం దస్సేన్తేహిపి పాళియం వుత్తన్తి అట్ఠకథాయం వుత్తం. ఏకేనపీతి కుసలాదీసు చ పదేసు ఏకేనపి పదేన, తస్మిం తస్మిం వా పచ్చయనిద్దేసే వాక్యసఙ్ఖాతేన ఏకేనపి పదేన. తయో పచ్చయాతి హేతుఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయా. తే చత్తారో పచ్ఛాజాతఞ్చ వజ్జేత్వాతి ఏత్థ యథావుత్తే చత్తారో పచ్చయే విత్థారితత్తా ‘‘వజ్జేత్వా’’తి వుత్తం, పచ్ఛాజాతం పన సబ్బేన సబ్బం అగ్గహితత్తా. ఏత్తకా హి ఏకూనవీసతి పచ్చయా యథావుత్తే పచ్చయే వజ్జేత్వా అవసిట్ఠా. యే పనాతి పదకారకే వదతి. సఙ్ఖిపిత్వాతి పదస్స ‘‘పాళియం విత్థారితం అవిత్థారితఞ్చ సబ్బం సఙ్గహేత్వా వుత్త’’న్తి అత్థం వదన్తి. ‘‘తేవీసతి పచ్చయా’’తి పాఠేన భవితబ్బం ‘‘సబ్బం సఙ్గహేత్వా’’తి వుత్తత్తా. పచ్ఛాజాతపచ్చయోయేవ హి వజ్జేతబ్బోతి. ఏవం వాదన్తరే వత్తబ్బం వత్వా ఇదాని పాళియా అవిపరీతం అత్థం దస్సేతుం ‘‘ఆదిమ్హి పనా’’తిఆది వుత్తం.

    71-72. Saṅkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vuttanti saṅkhipitvā dassitānaṃ paccayānaṃ vasena etaṃ ‘‘ime tevīsati paccayā’’tiādivacanaṃ vācanāmaggaṃ dassentehipi pāḷiyaṃ vuttanti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ekenapīti kusalādīsu ca padesu ekenapi padena, tasmiṃ tasmiṃ vā paccayaniddese vākyasaṅkhātena ekenapi padena. Tayo paccayāti hetuārammaṇādhipatipaccayā. Te cattāro pacchājātañca vajjetvāti ettha yathāvutte cattāro paccaye vitthāritattā ‘‘vajjetvā’’ti vuttaṃ, pacchājātaṃ pana sabbena sabbaṃ aggahitattā. Ettakā hi ekūnavīsati paccayā yathāvutte paccaye vajjetvā avasiṭṭhā. Ye panāti padakārake vadati. Saṅkhipitvāti padassa ‘‘pāḷiyaṃ vitthāritaṃ avitthāritañca sabbaṃ saṅgahetvā vutta’’nti atthaṃ vadanti. ‘‘Tevīsati paccayā’’ti pāṭhena bhavitabbaṃ ‘‘sabbaṃ saṅgahetvā’’ti vuttattā. Pacchājātapaccayoyeva hi vajjetabboti. Evaṃ vādantare vattabbaṃ vatvā idāni pāḷiyā aviparītaṃ atthaṃ dassetuṃ ‘‘ādimhi panā’’tiādi vuttaṃ.

    విభఙ్గవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Vibhaṅgavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    (౨) సఙ్ఖ్యావారవణ్ణనా

    (2) Saṅkhyāvāravaṇṇanā

    ౭౩. యథా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయే విసేసో విభఙ్గే అత్థీతి ఇదం హేతుపచ్చయాదివిభఙ్గతో విసేసభావసామఞ్ఞేన వుత్తం. న హి యాదిసో అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయవిభఙ్గే విసేసో, తాదిసో పురేజాతపచ్చయవిభఙ్గే. తథా హి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయే పటిసన్ధి లబ్భతి, న పురేజాతపచ్చయే. ‘‘విపాకాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చా’’తిఆదికే విభఙ్గేతి ఇమినా యస్మిం పచ్చయే విపాకాబ్యాకతం ఉద్ధటం, తం నిదస్సనవసేన దస్సేతి. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా హేతుపచ్చయాదీసు ‘‘విపాకాబ్యాకతం ఏకం ఖన్ధం పటిచ్చా’’తిఆదినా విభఙ్గే విపాకాబ్యాకతం ఉద్ధటం అత్థి, ఏవం విపాకాబ్యాకతాభావం ఆసేవనపచ్చయే విసేసం దస్సేతీతి.

    73. Yathāaññamaññapaccaye viseso vibhaṅge atthīti idaṃ hetupaccayādivibhaṅgato visesabhāvasāmaññena vuttaṃ. Na hi yādiso aññamaññapaccayavibhaṅge viseso, tādiso purejātapaccayavibhaṅge. Tathā hi aññamaññapaccaye paṭisandhi labbhati, na purejātapaccaye. ‘‘Vipākābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādike vibhaṅgeti iminā yasmiṃ paccaye vipākābyākataṃ uddhaṭaṃ, taṃ nidassanavasena dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā hetupaccayādīsu ‘‘vipākābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādinā vibhaṅge vipākābyākataṃ uddhaṭaṃ atthi, evaṃ vipākābyākatābhāvaṃ āsevanapaccaye visesaṃ dassetīti.

    ౭౪. ఏతస్మిం అనులోమేతి ఇమస్మిం పటిచ్చవారే పచ్చయానులోమే. సుద్ధికనయేతి పఠమే నయే. దస్సితగణనతోతి ‘‘నవ, తీణి, ఏక’’న్తి ఏవం సఙ్ఖేపతో దస్సితగణనతో. తతో పరేసు నయేసూతి తతో పఠమనయతో పరేసు దుతియాదినయేసు. అఞ్ఞిస్సాతి నవాదిభేదతో అఞ్ఞిస్సా గణనాయ. అబహుగణనేన యుత్తస్స బహుగణనస్స పచ్చయస్స, తేన అబహుగణనేన. సమానగణనతా చాతి -సద్దో బ్యతిరేకో. తేన పచ్చనీయతో అనులోమే యో విసేసో వుచ్చతి, తం జోతేతి. తేనాహ ‘‘అనులోమేయేవ దట్ఠబ్బా’’తి. అనులోమేయేవాతి అవధారణేన నివత్తితం దస్సేతుం ‘‘పచ్చనీయే…పే॰… వక్ఖతీ’’తి వుత్తం.

    74. Etasmiṃ anulometi imasmiṃ paṭiccavāre paccayānulome. Suddhikanayeti paṭhame naye. Dassitagaṇanatoti ‘‘nava, tīṇi, eka’’nti evaṃ saṅkhepato dassitagaṇanato. Tato paresu nayesūti tato paṭhamanayato paresu dutiyādinayesu. Aññissāti navādibhedato aññissā gaṇanāya. Abahugaṇanena yuttassa bahugaṇanassa paccayassa, tena abahugaṇanena. Samānagaṇanatā cāti ca-saddo byatireko. Tena paccanīyato anulome yo viseso vuccati, taṃ joteti. Tenāha ‘‘anulomeyeva daṭṭhabbā’’ti. Anulomeyevāti avadhāraṇena nivattitaṃ dassetuṃ ‘‘paccanīye…pe… vakkhatī’’ti vuttaṃ.

    ౭౬-౭౯. తే పన తేరసమూలకాదికే నయే సాసేవనసవిపాకేసు ద్వీసు ద్వావీసతిమూలకేసు సాసేవనమేవ గహేత్వా ఇతరం పజహన్తో ఆహ ‘‘పచ్ఛాజాతవిపాకానం పరిహీనత్తా’’తి. విరోధాభావే సతీతి ఇదం ‘‘సియా కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అకుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జేయ్యా’’తిఆదీసు వియ పరికప్పవచనం సన్ధాయ వుత్తం. తేనాహ ‘‘పుచ్ఛాయ దస్సితనయేనా’’తి. తస్స చ తేవీసతిమూలకస్స. నామన్తి తేవీసతిమూలకన్తి నామం. ద్వావీసతి…పే॰… వుత్తన్తి ఏతేన ద్వావీసతిమూలకోవ పరమత్థతో లబ్భతి, న తేవీసతిమూలకోతి దస్సేతి.

    76-79. Te pana terasamūlakādike naye sāsevanasavipākesu dvīsu dvāvīsatimūlakesu sāsevanameva gahetvā itaraṃ pajahanto āha ‘‘pacchājātavipākānaṃ parihīnattā’’ti. Virodhābhāve satīti idaṃ ‘‘siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjeyyā’’tiādīsu viya parikappavacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘pucchāya dassitanayenā’’ti. Tassa ca tevīsatimūlakassa. Nāmanti tevīsatimūlakanti nāmaṃ. Dvāvīsati…pe… vuttanti etena dvāvīsatimūlakova paramatthato labbhati, na tevīsatimūlakoti dasseti.

    అఞ్ఞపదానీతి హేతుఅధిపతిపదాదీని. సుద్ధికనయోతి పఠమనయో, యం అట్ఠకథాయం ‘‘ఏకమూల’’న్తి వుత్తం. ఆరమ్మణమూలకాదీసు న లబ్భతీతి దుమూలకాదీసు తం న యోజీయతి. హేట్ఠిమం హేట్ఠిమం సోధేత్వా ఏవ హి అభిధమ్మపాళి పవత్తా, తస్మా ‘‘ఆరమ్మణే…పే॰… పఞ్హా’’తి వుత్తన్తి సమ్బన్ధో. తత్థాతి ‘‘తీణియేవ పఞ్హా’’తి పాఠే. ‘‘వత్తు అధిప్పాయానువిధాయీ సద్దప్పయోగో’’తి కత్వా అధిప్పాయం విభావేన్తో ఆహ ‘‘తతో ఉద్ధం గణనం నివారేతి, న అధో పటిక్ఖిపతీ’’తి. గణనాయ ఉపనిక్ఖిత్తపఞ్ఞత్తిభావతో హేట్ఠాగణనం అముఞ్చిత్వావ ఉపరిగణనా సమ్భవతీతి ఆహ ‘‘తీసు ఏకస్స అన్తోగధతాయ చ ‘తీణియేవా’తి వుత్త’’న్తి. అత్తనో వచనన్తి ‘‘తత్రిదం లక్ఖణ’’న్తిఆదినా వుత్తం అత్తనో వచనం.

    Aññapadānīti hetuadhipatipadādīni. Suddhikanayoti paṭhamanayo, yaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekamūla’’nti vuttaṃ. Ārammaṇamūlakādīsu na labbhatīti dumūlakādīsu taṃ na yojīyati. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ sodhetvā eva hi abhidhammapāḷi pavattā, tasmā ‘‘ārammaṇe…pe… pañhā’’ti vuttanti sambandho. Tatthāti ‘‘tīṇiyeva pañhā’’ti pāṭhe. ‘‘Vattu adhippāyānuvidhāyī saddappayogo’’ti katvā adhippāyaṃ vibhāvento āha ‘‘tato uddhaṃ gaṇanaṃ nivāreti, na adho paṭikkhipatī’’ti. Gaṇanāya upanikkhittapaññattibhāvato heṭṭhāgaṇanaṃ amuñcitvāva uparigaṇanā sambhavatīti āha ‘‘tīsu ekassa antogadhatāya ca ‘tīṇiyevā’ti vutta’’nti. Attano vacananti ‘‘tatridaṃ lakkhaṇa’’ntiādinā vuttaṃ attano vacanaṃ.

    ౮౦-౮౫. అవిగతా…పే॰… వుత్తేపి విపల్లాసయోజనం అకత్వాతి అధిప్పాయో. సా దస్సితా హోతీతి సా విపల్లాసయోజనం అకత్వా దస్సియమానా యదిపి దస్సితా హోతి, న ఏవం ఆవికరణవసేన దస్సితా హోతి తాదిసస్స లిఙ్గనస్స అభావతో యథా విపల్లాసయోజనాయన్తి అధిప్పాయో. తేనాహ ‘‘విపల్లాస…పే॰… హోతీ’’తి. ఏవమేవ అధిప్పాయో యోజేతబ్బోతి ‘‘యే…పే॰… తం దస్సేతు’’న్తి ఏత్థ ‘‘యదిపి అవిగతానన్తర’’న్తిఆదినా యథా అధిప్పాయో యోజితో, ఏవమేవ ‘‘తేనేతం ఆవికరోతీ’’తి ఏత్థాపి అధిప్పాయో యోజేతబ్బో. కిం వుత్తం హోతి? యథా తత్థ ‘‘ఊనతరగణనేహి సమానగణనేహి చ సద్ధిం సంసన్దనే ఊనతరా సమానా చ గణనా హోతీ’’తి అయమత్థో ఞాపనవసేన దస్సితో, ఏవమిధాపీతి. తేన వుత్తం అట్ఠకథాయం ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయో యేన యేన బహుతరగణనేన వా సమానగణనేన వా పచ్చయేన సద్ధిం తికదుకాదిభేదం గచ్ఛతి, సబ్బత్థ తీణేవ పఞ్హవిస్సజ్జనాని వేదితబ్బానీ’’తి. న కేవలమత్థవిసేసావికరణత్థమేవేత్థ తథా యోజనా కతా, అథ ఖో దేసనాక్కమోయేవ సోతి దస్సేతుం ‘‘పచ్చనీయాదీసుపి పనా’’తిఆదిమాహ. తత్థ మూలపదన్తి ఆరమ్మణపచ్చయాదికం తస్మిం తస్మిం నయే మూలభూతం పదం. తత్థాతి పచ్చనీయాదీసు. ఏతం లక్ఖణన్తి ‘‘తత్రిదం లక్ఖణ’’న్తిఆదినా వుత్తలక్ఖణం. తస్మాతి యస్మా పుబ్బేనాపరం పాళి ఏవమేవ పవత్తా, తస్మా ఏవ. తేన మూలపదం ఆదిమ్హియేవ ఠపేత్వా దేసనా ఞాయాగతాతి దస్సేతి. యది ఏవం లిఙ్గనేన అత్థవిసేసావికరణం కథన్తి ఆహ ‘‘న చ విఞ్ఞాతే అత్థే వచనేన లిఙ్గేన చ పయోజనం అత్థీ’’తి.

    80-85. Avigatā…pe… vuttepi vipallāsayojanaṃ akatvāti adhippāyo. Sā dassitā hotīti sā vipallāsayojanaṃ akatvā dassiyamānā yadipi dassitā hoti, na evaṃ āvikaraṇavasena dassitā hoti tādisassa liṅganassa abhāvato yathā vipallāsayojanāyanti adhippāyo. Tenāha ‘‘vipallāsa…pe… hotī’’ti. Evameva adhippāyo yojetabboti ‘‘ye…pe… taṃ dassetu’’nti ettha ‘‘yadipi avigatānantara’’ntiādinā yathā adhippāyo yojito, evameva ‘‘tenetaṃ āvikarotī’’ti etthāpi adhippāyo yojetabbo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā tattha ‘‘ūnataragaṇanehi samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane ūnatarā samānā ca gaṇanā hotī’’ti ayamattho ñāpanavasena dassito, evamidhāpīti. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ārammaṇapaccayo yena yena bahutaragaṇanena vā samānagaṇanena vā paccayena saddhiṃ tikadukādibhedaṃ gacchati, sabbattha tīṇeva pañhavissajjanāni veditabbānī’’ti. Na kevalamatthavisesāvikaraṇatthamevettha tathā yojanā katā, atha kho desanākkamoyeva soti dassetuṃ ‘‘paccanīyādīsupi panā’’tiādimāha. Tattha mūlapadanti ārammaṇapaccayādikaṃ tasmiṃ tasmiṃ naye mūlabhūtaṃ padaṃ. Tatthāti paccanīyādīsu. Etaṃ lakkhaṇanti ‘‘tatridaṃ lakkhaṇa’’ntiādinā vuttalakkhaṇaṃ. Tasmāti yasmā pubbenāparaṃ pāḷi evameva pavattā, tasmā eva. Tena mūlapadaṃ ādimhiyeva ṭhapetvā desanā ñāyāgatāti dasseti. Yadi evaṃ liṅganena atthavisesāvikaraṇaṃ kathanti āha ‘‘na ca viññāte atthe vacanena liṅgena ca payojanaṃ atthī’’ti.

    పచ్చయానులోమవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Paccayānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / ౧. కుసలత్తికం • 1. Kusalattikaṃ

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ౧. పటిచ్చవారవణ్ణనా • 1. Paṭiccavāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact