| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
១. កុសលត្តិកវណ្ណនា
1. Kusalattikavaṇṇanā
១. បដិច្ចវារវណ្ណនា
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
១. បច្ចយានុលោមំ
1. Paccayānulomaṃ
(១.) វិភង្គវារោ
(1.) Vibhaṅgavāro
៥៣. ឥទានិ យា ឯតា បណ្ណត្តិវារេ កុសលត្តិកំ និស្សាយ ហេតុបច្ចយាទិវសេន ឯកូនបញ្ញាសំ អាទិំ កត្វា នយមត្តំ ទស្សេន្តេន អបរិមាណា បុច្ឆា ទស្សិតា។ តត្ថ កុសលាកុសលាទីនំ សហុប្បត្តិយា អភាវតោ យា បុច្ឆា ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវំ វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ។ តា បហាយ យា វិស្សជ្ជនំ លភន្តិ, តាយេវ វិស្សជ្ជេតុំ អយំ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយាតិអាទិនា នយេន បដិច្ចវារស្ស និទ្ទេសវារោ អារទ្ធោ។
53. Idāni yā etā paṇṇattivāre kusalattikaṃ nissāya hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ ādiṃ katvā nayamattaṃ dassentena aparimāṇā pucchā dassitā. Tattha kusalākusalādīnaṃ sahuppattiyā abhāvato yā pucchā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’ti evaṃ vissajjanaṃ na labhanti. Tā pahāya yā vissajjanaṃ labhanti, tāyeva vissajjetuṃ ayaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādinā nayena paṭiccavārassa niddesavāro āraddho.
តត្ថ សិយា – សចេ ឥមា ហេតុបច្ចយាទិវសេន ឯកូនបញ្ញាសំ បុច្ឆា សព្ពសោ វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ, អថ កស្មា ទស្សិតា? ននុ យា លភន្តិ, តាយេវ ទស្សេតព្ពាតិ? អាម, ទស្សេតព្ពា សិយុំ។ តថា ទស្សិយមានា បន សព្ពេសុ តិកទុកបដ្ឋានាទីសុ ឯកេកស្មិំ តិកេ, ទុកេ, ទុកតិកេ, តិកទុកេ, តិកតិកេ, ទុកទុកេ ច សង្ខេបំ អកត្វា ទស្សេតព្ពាយេវ ភវេយ្យុំ។ កស្មា? យស្មា យា កុសលត្តិកេ លភន្តិ, ន តាយេវ វេទនាត្តិកាទីសុ។ ធម្មានុលោមបច្ចនីយេ ច តិកបដ្ឋានេ វិតក្កត្តិកបីតិត្តិកានំ វិស្សជ្ជនេ សព្ពាបេតា វិស្សជ្ជនំ លភន្តិ, តស្មា ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទេន ឯកេកស្មិំ តិកេ យត្តកាហិ បុច្ឆាហិ ភវិតព្ពំ សព្ពា កុសលត្តិកេ ទស្សិតា។ ឯវំ ទស្សិតាសុ ហិ យា តត្ថ វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ, តា បហាយ យា លភន្តិ, តា វុច្ចមានា សក្កា សុខេន វិជានិតុន្តិ សុខេន វិជាននត្ថំ សព្ពាបិ កុសលត្តិកេ ទស្សិតា។ យា បនេត្ថ វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ, តា បហាយ យា លភន្តិ, តាយេវ វិស្សជ្ជិតាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha siyā – sace imā hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ pucchā sabbaso vissajjanaṃ na labhanti, atha kasmā dassitā? Nanu yā labhanti, tāyeva dassetabbāti? Āma, dassetabbā siyuṃ. Tathā dassiyamānā pana sabbesu tikadukapaṭṭhānādīsu ekekasmiṃ tike, duke, dukatike, tikaduke, tikatike, dukaduke ca saṅkhepaṃ akatvā dassetabbāyeva bhaveyyuṃ. Kasmā? Yasmā yā kusalattike labhanti, na tāyeva vedanāttikādīsu. Dhammānulomapaccanīye ca tikapaṭṭhāne vitakkattikapītittikānaṃ vissajjane sabbāpetā vissajjanaṃ labhanti, tasmā ukkaṭṭhaparicchedena ekekasmiṃ tike yattakāhi pucchāhi bhavitabbaṃ sabbā kusalattike dassitā. Evaṃ dassitāsu hi yā tattha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tā vuccamānā sakkā sukhena vijānitunti sukhena vijānanatthaṃ sabbāpi kusalattike dassitā. Yā panettha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tāyeva vissajjitāti veditabbā.
តត្ថ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ចាតិ ចតុភូមកកុសលធម្មេសុ វេទនាក្ខន្ធាទិភេទំ ឯកំ ធម្មំ បដិច្ច បដិគន្ត្វា សហុប្បត្តិសង្ខាតេន សទិសភាវេន បត្វា, តេន សទ្ធិំ ឯកតោ ឧប្បត្តិភាវំ ឧបគន្ត្វាតិ អត្ថោ។ កុសលោ ធម្មោតិ ចតុភូមកកុសលធម្មេសុយេវ សញ្ញាក្ខន្ធាទិភេទោ ឯកោ ធម្មោ។ ឧប្បជ្ជតីតិ ឧប្បាទតោ យាវ និរោធគមនា ឧទ្ធំ បជ្ជតិ, និព្ពត្តតីតិបិ អត្ថោ ។ អត្តានំ លភតិ, ឧប្បាទាទយោ តយោបិ ខណេ បាបុណាតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ហេតុបច្ចយាតិ កុសលហេតុនា ហេតុបច្ចយភាវំ សាធេន្តេន។
Tattha kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti catubhūmakakusaladhammesu vedanākkhandhādibhedaṃ ekaṃ dhammaṃ paṭicca paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti attho. Kusalo dhammoti catubhūmakakusaladhammesuyeva saññākkhandhādibhedo eko dhammo. Uppajjatīti uppādato yāva nirodhagamanā uddhaṃ pajjati, nibbattatītipi attho . Attānaṃ labhati, uppādādayo tayopi khaṇe pāpuṇātīti vuttaṃ hoti. Hetupaccayāti kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena.
ឯវំ ‘‘ឧប្បជ្ជេយ្យា’’តិ បុច្ឆាយ ‘‘ឧប្បជ្ជតី’’តិ វិស្សជ្ជនំ វត្វា ឥទានិ យំ ធម្មំ បដិច្ច យោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ, តំ ធម្មំ ខន្ធវសេន ទស្សេតុំ កុសលំ ឯកំ ខន្ធន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯកន្តិ វេទនាទីសុ ចតូសុ យំកិញ្ចិ ឯកំ។ តយោ ខន្ធាតិ យោ យោ បច្ចយភាវេន គហិតោ, តំ តំ ឋបេត្វា អវសេសា តយោ ខន្ធា។ តយោ ខន្ធេតិ វេទនាទីសុ យោ ឯកោ ខន្ធោ ឧប្បជ្ជតីតិ គហិតោ, តំ ឋបេត្វា សេសេ តយោ។ ទ្វេ ខន្ធេតិ វេទនាសញ្ញាទុកាទីសុ ឆសុ ទុកេសុ យេកេចិ ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច។ ទ្វេ ខន្ធាតិ យេ យេ បច្ចយភាវេន គហិតា, តេ តេ ឋបេត្វា អវសេសា ទ្វេ ខន្ធា កុសលហេតុនា ហេតុបច្ចយភាវំ សាធេន្តេន ឧប្បជ្ជន្តីតិ អត្ថោ។
Evaṃ ‘‘uppajjeyyā’’ti pucchāya ‘‘uppajjatī’’ti vissajjanaṃ vatvā idāni yaṃ dhammaṃ paṭicca yo dhammo uppajjati, taṃ dhammaṃ khandhavasena dassetuṃ kusalaṃ ekaṃ khandhantiādimāha. Tattha ekanti vedanādīsu catūsu yaṃkiñci ekaṃ. Tayo khandhāti yo yo paccayabhāvena gahito, taṃ taṃ ṭhapetvā avasesā tayo khandhā. Tayo khandheti vedanādīsu yo eko khandho uppajjatīti gahito, taṃ ṭhapetvā sese tayo. Dve khandheti vedanāsaññādukādīsu chasu dukesu yekeci dve khandhe paṭicca. Dve khandhāti ye ye paccayabhāvena gahitā, te te ṭhapetvā avasesā dve khandhā kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena uppajjantīti attho.
យស្មា បន ឯកោ ខន្ធោ ឯកស្សេវ ទ្វិន្នំយេវ វា, ទ្វេ វា បន ឯកស្សេវ បច្ចយោ នាម នត្ថិ, តស្មា ‘‘ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ’’តិ ន វុត្តំ។ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតីតិអាទីសុបិ វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបន្តិ ឥទំ បដិច្ចត្ថស្ស សហជាតត្ថត្តា យំ កុសលេន សហជាតញ្ចេវ ហេតុបច្ចយញ្ច លភតិ, តំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ បរតោបិ ឯវរូបេសុ ឋានេសុ អយមេវ នយោ។
Yasmā pana eko khandho ekasseva dvinnaṃyeva vā, dve vā pana ekasseva paccayo nāma natthi, tasmā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca eko khandho, ekaṃ khandhaṃ paṭicca dve khandhā, dve khandhe paṭicca eko khandho’’ti na vuttaṃ. Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjatītiādīsupi vuttanayeneva attho veditabbo. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti idaṃ paṭiccatthassa sahajātatthattā yaṃ kusalena sahajātañceva hetupaccayañca labhati, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu ayameva nayo.
វិបាកាព្យាកតំ កិរិយាព្យាកតន្តិ ឯត្ថ ហេតុបច្ចយាភាវតោ អហេតុកំ, រូបេន សទ្ធិំ អនុប្បត្តិតោ អារុប្បវិបាកញ្ច ន គហេតព្ពំ។ បដិសន្ធិក្ខណេតិ កដត្តារូបសង្ខាតស្ស អព្យាកតស្ស អព្យាកតំ បដិច្ច ឧប្បត្តិទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ វិបាកាព្យាកតន្តិ តស្មិំ ខណេ វិជ្ជមានាព្យាកតវសេន វុត្តំ។ ខន្ធេ បដិច្ច វត្ថុ, វត្ថុំ បដិច្ច ខន្ធាតិ ឥទំ កដត្តារូបគ្គហណេន វត្ថុម្ហិ គហិតេបិ វត្ថុំ បដិច្ច ខន្ធានំ ឧប្បត្តិទស្សនត្ថំ វុត្តំ។
Vipākābyākataṃ kiriyābyākatanti ettha hetupaccayābhāvato ahetukaṃ, rūpena saddhiṃ anuppattito āruppavipākañca na gahetabbaṃ. Paṭisandhikkhaṇeti kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa abyākataṃ paṭicca uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākābyākatanti tasmiṃ khaṇe vijjamānābyākatavasena vuttaṃ. Khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti idaṃ kaṭattārūpaggahaṇena vatthumhi gahitepi vatthuṃ paṭicca khandhānaṃ uppattidassanatthaṃ vuttaṃ.
ឯកំ មហាភូតន្តិអាទិ រូបាព្យាកតំ បដិច្ច រូបាព្យាកតស្ស ឧប្បត្តិទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ ឯកំ ខន្ធន្តិអាទីសុ វុត្តនយេនេវ បនេត្ថ អត្ថយោជនា វេទិតព្ពា។ ឯវំ រូបាព្យាកតម្ហិ ភូតេ បដិច្ច ភូតានំ ឧប្បត្តិំ វត្វា ឥទានិ ភូតេ បដិច្ច ឧបាទារូបានំ ឧប្បត្តិំ ទស្សេតុំ មហាភូតេ បដិច្ច ចិត្តសមុដ្ឋានន្តិអាទិ វុត្តំ។ ឯវំ សន្តេ ឧបាទារូបន្តិ ឯត្តកមេវ វត្តព្ពំ, ឥតរទ្វយំ កស្មា វុត្តន្តិ? មហាភូតេបិ បដិច្ច ឧប្បត្តិទស្សនត្ថំ។ យញ្ហិ ហេដ្ឋា ‘‘ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ កដត្តា ច រូប’’ន្តិ ទស្សិតំ, តំ ន កេវលំ ខន្ធេយេវ ច បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ, មហាភូតេបិ បន បដិច្ច ឧប្បជ្ជតីតិ ទស្សនត្ថមិទំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ ចិត្តសមុដ្ឋានំ បវត្តេយេវ, កដត្តារូបំ បដិសន្ធិយម្បិ។ ឧបាទារូបន្តិ តស្សេវ ឧភយស្ស វិសេសនំ។
Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Ekaṃ khandhantiādīsu vuttanayeneva panettha atthayojanā veditabbā. Evaṃ rūpābyākatamhi bhūte paṭicca bhūtānaṃ uppattiṃ vatvā idāni bhūte paṭicca upādārūpānaṃ uppattiṃ dassetuṃ mahābhūtepaṭicca cittasamuṭṭhānantiādi vuttaṃ. Evaṃ sante upādārūpanti ettakameva vattabbaṃ, itaradvayaṃ kasmā vuttanti? Mahābhūtepi paṭicca uppattidassanatthaṃ. Yañhi heṭṭhā ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpaṃ kaṭattā ca rūpa’’nti dassitaṃ, taṃ na kevalaṃ khandheyeva ca paṭicca uppajjati, mahābhūtepi pana paṭicca uppajjatīti dassanatthamidaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tattha cittasamuṭṭhānaṃ pavatteyeva, kaṭattārūpaṃ paṭisandhiyampi. Upādārūpanti tasseva ubhayassa visesanaṃ.
កុសលេ ខន្ធេ ច មហាភូតេ ច បដិច្ចាតិ ឯត្ថ ចិត្តសមុដ្ឋានាវ មហាភូតា គហិតា។ ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបន្តិ ឯត្ថ បន ភូតរូបម្បិ ឧបាទារូបម្បិ គហិតំ។ ‘‘ឯកំ មហាភូតំ បដិច្ច តយោ មហាភូតា’’តិអាទិនា នយេន ហិ ភូតរូបម្បិ ខន្ធេ ច មហាភូតេ ច បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ។ មហាភូតេ បដិច្ច ឧបាទារូបន្តិ វុត្តនយេន ឧបាទារូបម្បិ។ អកុសលញ្ច អព្យាកតញ្ចាតិ បញ្ហាវិស្សជ្ជនេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវំ ហេតុបច្ចយេ នវ បុច្ឆា វិស្សជ្ជិតា។ ឯតាយេវ ហិ ឯត្ថ លព្ភន្តិ, សេសា ចត្តាលីស មោឃបុច្ឆាតិ ន វិស្សជ្ជិតា។ ឥមិនា ឧបាយេន អារម្មណបច្ចយាទីសុបិ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនានំ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ តត្ថ តត្ថ បន វិចារេតព្ពយុត្តកមេវ វិចារយិស្សាម។
Kusale khandhe ca mahābhūte ca paṭiccāti ettha cittasamuṭṭhānāva mahābhūtā gahitā. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti ettha pana bhūtarūpampi upādārūpampi gahitaṃ. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’tiādinā nayena hi bhūtarūpampi khandhe ca mahābhūte ca paṭicca uppajjati. Mahābhūte paṭicca upādārūpanti vuttanayena upādārūpampi. Akusalañca abyākatañcāti pañhāvissajjanesupi eseva nayo. Evaṃ hetupaccaye nava pucchā vissajjitā. Etāyeva hi ettha labbhanti, sesā cattālīsa moghapucchāti na vissajjitā. Iminā upāyena ārammaṇapaccayādīsupi pucchāvissajjanānaṃ attho veditabbo. Tattha tattha pana vicāretabbayuttakameva vicārayissāma.
៥៤. អារម្មណបច្ចយេ តាវ រូបស្ស អារម្មណបច្ចយវសេន អនុប្បត្តិតោ តាសុ នវសុ រូបមិស្សកា បហាយ តិស្សោវ បុច្ឆា វិស្សជ្ជិតា។ តេនេវ ច ការណេន ‘‘វត្ថុំ បដិច្ច ខន្ធា’’តិ វត្វា ‘‘ខន្ធេ បដិច្ច វត្ថូ’’តិ ន វុត្តំ។ ន ហិ តំ អារម្មណបច្ចយេន ឧប្បជ្ជតិ។
54. Ārammaṇapaccaye tāva rūpassa ārammaṇapaccayavasena anuppattito tāsu navasu rūpamissakā pahāya tissova pucchā vissajjitā. Teneva ca kāraṇena ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatvā ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti na vuttaṃ. Na hi taṃ ārammaṇapaccayena uppajjati.
៥៥. អធិបតិបច្ចយេ វិបាកាព្យាកតន្តិ លោកុត្តរមេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ តេនេវេត្ថ ‘‘បដិសន្ធិក្ខណេ’’តិ ន គហិតំ។ សេសំ ហេតុបច្ចយសទិសមេវ។
55. Adhipatipaccaye vipākābyākatanti lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘paṭisandhikkhaṇe’’ti na gahitaṃ. Sesaṃ hetupaccayasadisameva.
៥៦. អនន្តរសមន្តរេសុបិ រូបំ ន លព្ភតីតិ អារម្មណបច្ចយេ វិយ តិស្សោវ បុច្ឆា។
56. Anantarasamantaresupi rūpaṃ na labbhatīti ārammaṇapaccaye viya tissova pucchā.
៥៧. សហជាតបច្ចយេ បដិសន្ធិក្ខណេតិ បញ្ចវោការេ បដិសន្ធិវសេន វុត្តំ។ ហេដ្ឋា បន បច្ចយវិភង្គេ ‘‘ឱក្កន្តិក្ខណេ’’តិ អាគតំ តម្បិ ឥមិនា សទ្ធិំ អត្ថតោ ឯកំ, ព្យញ្ជនមត្តមេវ ហេត្ថ នានន្តិ។ អបិច ‘‘តិណ្ណំ សន្និបាតា គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតី’’តិ (ម. និ. ១.៤០៨) វចនតោ ឱក្កន្តីតិ បញ្ចវោការបដិសន្ធិយាវេតំ នាមំ។ បដិសន្ធីតិ សព្ពភវសាធារណំ។ ឥធ បន ‘‘កដត្តា ច រូប’’ន្តិអាទិវចនតោ បញ្ចវោការបដិសន្ធិយេវ អធិប្បេតា។ សា ហិ រូបស្សបិ អរូបស្សបិ បច្ចយភាវញ្ចេវ បច្ចយុប្បន្នភាវញ្ច សង្គណ្ហាតិ, តស្មា បរិបុណ្ណវិស្សជ្ជនា ហោតីតិ គហិតា។ ពាហិរំ ឯកំ មហាភូតន្តិ អនិន្ទ្រិយពទ្ធេសុ បថវីបាសាណាទីសុ មហាភូតំ សន្ធាយ វុត្តំ។ បច្ចយវិភង្គវារស្មិញ្ហិ ចត្តារោ មហាភូតាតិ អជ្ឈត្តិកញ្ច ពាហិរញ្ច ឯកតោ កត្វា គហិតំ។ សង្ខេបទេសនា ហិ សា។ អយំ បន វិត្ថារទេសនា, តស្មា សព្ពំ វិភជិត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘ពាហិរំ ឯកំ មហាភូត’’ន្តិអាទិមាហ។ អសញ្ញសត្តានំ ឯកំ មហាភូតំ បដិច្ចាតិ ទ្វិសន្តតិសមុដ្ឋានភូតវសេន វុត្តំ។ មហាភូតេ បដិច្ច កដត្តារូបន្តិ ឥទំ បន កម្មសមុដ្ឋានវសេនេវ វុត្តំ។ ឧបាទារូបន្តិ ឧតុសមុដ្ឋានវសេនេវ។
57. Sahajātapaccaye paṭisandhikkhaṇeti pañcavokāre paṭisandhivasena vuttaṃ. Heṭṭhā pana paccayavibhaṅge ‘‘okkantikkhaṇe’’ti āgataṃ tampi iminā saddhiṃ atthato ekaṃ, byañjanamattameva hettha nānanti. Apica ‘‘tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408) vacanato okkantīti pañcavokārapaṭisandhiyāvetaṃ nāmaṃ. Paṭisandhīti sabbabhavasādhāraṇaṃ. Idha pana ‘‘kaṭattā ca rūpa’’ntiādivacanato pañcavokārapaṭisandhiyeva adhippetā. Sā hi rūpassapi arūpassapi paccayabhāvañceva paccayuppannabhāvañca saṅgaṇhāti, tasmā paripuṇṇavissajjanā hotīti gahitā. Bāhiraṃ ekaṃ mahābhūtanti anindriyabaddhesu pathavīpāsāṇādīsu mahābhūtaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccayavibhaṅgavārasmiñhi cattāro mahābhūtāti ajjhattikañca bāhirañca ekato katvā gahitaṃ. Saṅkhepadesanā hi sā. Ayaṃ pana vitthāradesanā, tasmā sabbaṃ vibhajitvā dassento ‘‘bāhiraṃ ekaṃ mahābhūta’’ntiādimāha. Asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccāti dvisantatisamuṭṭhānabhūtavasena vuttaṃ. Mahābhūte paṭicca kaṭattārūpanti idaṃ pana kammasamuṭṭhānavaseneva vuttaṃ. Upādārūpanti utusamuṭṭhānavaseneva.
៥៨. អញ្ញមញ្ញបច្ចយេ ខន្ធេ បដិច្ច វត្ថុ, វត្ថុំ បដិច្ច ខន្ធាតិ ចតុន្នម្បិ ខន្ធានំ ឯកតោ វត្ថុនា អញ្ញមញ្ញបច្ចយតំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។
58. Aññamaññapaccaye khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti catunnampi khandhānaṃ ekato vatthunā aññamaññapaccayataṃ dassetuṃ vuttaṃ.
៥៩. និស្សយបច្ចយេ យស្មា បដិច្ចត្ថោ នាម សហជាតត្ថោ, តស្មា យា ហេដ្ឋា បច្ចយវិភង្គវារេ ចក្ខាយតនាទីនំ និស្សយបច្ចយតា ទស្សិតា, ន សា គហិតា។ ចក្ខាយតនាទីនិ ហិ បុរេជាតានិ ហុត្វា បច្ចយា ហោន្តិ, ឥធ សហជាតមេវ លព្ភតិ។ តេនេវ វុត្តំ – ‘‘និស្សយបច្ចយោ សហជាតបច្ចយសទិសោ’’តិ។
59. Nissayapaccaye yasmā paṭiccattho nāma sahajātattho, tasmā yā heṭṭhā paccayavibhaṅgavāre cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayatā dassitā, na sā gahitā. Cakkhāyatanādīni hi purejātāni hutvā paccayā honti, idha sahajātameva labbhati. Teneva vuttaṃ – ‘‘nissayapaccayo sahajātapaccayasadiso’’ti.
៦០. ឧបនិស្សយបច្ចយេ រូបស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយាភាវា តីណេវ វិស្សជ្ជនានិ លព្ភន្តិ, តេន វុត្តំ ‘‘អារម្មណបច្ចយសទិស’’ន្តិ។ តត្ថ កិញ្ចាបិ ន សព្ពេ កុសលាកុសលាព្យាកតា អារម្មណូបនិស្សយំ លភន្តិ, យេ បន លភន្តិ, តេសំ វសេនេតំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
60. Upanissayapaccaye rūpassa upanissayapaccayābhāvā tīṇeva vissajjanāni labbhanti, tena vuttaṃ ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti. Tattha kiñcāpi na sabbe kusalākusalābyākatā ārammaṇūpanissayaṃ labhanti, ye pana labhanti, tesaṃ vasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
៦១. បុរេជាតបច្ចយេ វត្ថុំ បុរេជាតបច្ចយាតិ វត្ថុំ បដិច្ច វត្ថុនា បុរេជាតបច្ចយតំ សាធេន្តេន ឧប្បជ្ជន្តីតិ អត្ថោ។ វិបាកាព្យាកតំ ឯកំ ខន្ធន្តិ ឯត្ថ យំ វិបាកាព្យាកតស្ស វត្ថុ ឱក្កន្តិក្ខណេ សហជាតបច្ចយោ ហោតិ, តំ បុរេជាតបច្ចយភាជនិយត្តា ឥធ ន គហេតព្ពំ។ យេបិ កុសលាទយោ អារុប្បេ បុរេជាតបច្ចយំ ន លភន្តិ, តេបិ បុរេជាតបច្ចយភាជនិយតោយេវ ឥធ ន គហេតព្ពា។ អារម្មណំ បន និយមតោ បុរេជាតបច្ចយភាវំ ន លភតិ។ រូបាយតនាទីនិ ហិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំយេវ បុរេជាតបច្ចយតំ សាធេន្តិ, មនោវិញ្ញាណធាតុយា អតីតានាគតានិបិ អារម្មណំ ហោន្តិយេវ។ តស្មា ឥធ ន គហិតំ។ ខន្ធវសេន ហិ អយំ ទេសនា, ន វិញ្ញាណធាតុវសេន។ ‘‘វិបាកាព្យាកតំ ឯកំ ខន្ធ’’ន្តិ ទេសនាយ ច សព្ពាបិ វិញ្ញាណធាតុយោ គហិតា, ន ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុអាទយោ ឯវាតិ។
61. Purejātapaccaye vatthuṃ purejātapaccayāti vatthuṃ paṭicca vatthunā purejātapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Vipākābyākataṃ ekaṃ khandhanti ettha yaṃ vipākābyākatassa vatthu okkantikkhaṇe sahajātapaccayo hoti, taṃ purejātapaccayabhājaniyattā idha na gahetabbaṃ. Yepi kusalādayo āruppe purejātapaccayaṃ na labhanti, tepi purejātapaccayabhājaniyatoyeva idha na gahetabbā. Ārammaṇaṃ pana niyamato purejātapaccayabhāvaṃ na labhati. Rūpāyatanādīni hi cakkhuviññāṇādīnaṃyeva purejātapaccayataṃ sādhenti, manoviññāṇadhātuyā atītānāgatānipi ārammaṇaṃ hontiyeva. Tasmā idha na gahitaṃ. Khandhavasena hi ayaṃ desanā, na viññāṇadhātuvasena. ‘‘Vipākābyākataṃ ekaṃ khandha’’nti desanāya ca sabbāpi viññāṇadhātuyo gahitā, na cakkhuviññāṇadhātuādayo evāti.
បច្ឆាជាតោ កុសលាកុសលានំ បច្ចយោ ន ហោតិ, អព្យាកតស្សបិ ឧបត្ថម្ភកោវ ន ជនកោ, តស្មា ‘‘ឧប្បជ្ជតិ បច្ឆាជាតបច្ចយា’’តិ ឯវំ វត្តព្ពោ ឯកធម្មោបិ នត្ថីតិ បច្ឆាជាតបច្ចយវសេន វិស្សជ្ជនំ ន កតំ។
Pacchājāto kusalākusalānaṃ paccayo na hoti, abyākatassapi upatthambhakova na janako, tasmā ‘‘uppajjati pacchājātapaccayā’’ti evaṃ vattabbo ekadhammopi natthīti pacchājātapaccayavasena vissajjanaṃ na kataṃ.
៦២. អាសេវនបច្ចយេ កាមំ សព្ពា កិរិយា អាសេវនបច្ចយំ ន លភន្តិ, លព្ភមានវសេន បន ‘‘កិរិយាព្យាកត’’ន្តិ វុត្តំ។ តស្មា ជវនកិរិយាវេត្ថ គហិតាតិ វេទិតព្ពា។
62. Āsevanapaccaye kāmaṃ sabbā kiriyā āsevanapaccayaṃ na labhanti, labbhamānavasena pana ‘‘kiriyābyākata’’nti vuttaṃ. Tasmā javanakiriyāvettha gahitāti veditabbā.
៦៣. កម្មបច្ចយេ កុសលាកុសលេសុ ឯកក្ខណិកោ កម្មបច្ចយោ វេទិតព្ពោ, តថា កិរិយាព្យាកតេ។ វិបាកាព្យាកតេ បន នានាក្ខណិកោបិ, តថា បដិសន្ធិក្ខណេ មហាភូតានំ។ ចិត្តសមុដ្ឋានានំ បន ឯកក្ខណិកោ។ កដត្តារូបានំ នានាក្ខណិកោវ តថា អសញ្ញសត្តរូបានំ។ កដត្តារូបំ បនេត្ថ ជីវិតិន្ទ្រិយំ។ សេសំ ន ឯកន្តតោ កម្មសមុដ្ឋានត្តា ឧបាទារូបន្តិ វុត្តំ។ ឯវំ សន្តេបិ ឥធ កម្មសមុដ្ឋានមេវ អធិប្បេតំ។
63. Kammapaccaye kusalākusalesu ekakkhaṇiko kammapaccayo veditabbo, tathā kiriyābyākate. Vipākābyākate pana nānākkhaṇikopi, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānānaṃ pana ekakkhaṇiko. Kaṭattārūpānaṃ nānākkhaṇikova tathā asaññasattarūpānaṃ. Kaṭattārūpaṃ panettha jīvitindriyaṃ. Sesaṃ na ekantato kammasamuṭṭhānattā upādārūpanti vuttaṃ. Evaṃ santepi idha kammasamuṭṭhānameva adhippetaṃ.
៦៤. វិបាកបច្ចយេ កុសលាកុសលំ កិរិយញ្ច ន លព្ភតីតិ អព្យាកតវសេនេវ វិស្សជ្ជនំ កតំ។ ចិត្តសមុដ្ឋានន្តិ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានមេវ។ កដត្តារូបន្តិ យថាលាភវសេន ឥន្ទ្រិយរូបញ្ច វត្ថុរូបញ្ច។ ឧបាទារូបន្តិ តទវសេសំ តស្មិំ សមយេ វិជ្ជមានកំ ឧបាទារូបំ។
64. Vipākapaccaye kusalākusalaṃ kiriyañca na labbhatīti abyākatavaseneva vissajjanaṃ kataṃ. Cittasamuṭṭhānanti vipākacittasamuṭṭhānameva. Kaṭattārūpanti yathālābhavasena indriyarūpañca vatthurūpañca. Upādārūpanti tadavasesaṃ tasmiṃ samaye vijjamānakaṃ upādārūpaṃ.
៦៥. អាហារបច្ចយេ សព្ពេសម្បិ កុសលាទីនំ ខន្ធានំ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបស្ស ច អរូបាហារវសេន ឧប្បត្តិ វេទិតព្ពា, តថា បដិសន្ធិក្ខណេ មហាភូតានំ។ ចិត្តសមុដ្ឋានន្តិ ភវង្គាទិចិត្តសមុដ្ឋានំ។ អាហារសមុដ្ឋានន្តិ កពឡីការាហារសមុដ្ឋានំ ។ ចិត្តសមុដ្ឋានន្តិ កុសលាកុសលចិត្តសមុដ្ឋានមេវ។ បច្ចយវិភង្គវារេ អាហារបដិបាដិយា បឋមំ កពឡីការោ អាហារោ ទស្សិតោ, ឥធ បន កុសលំ ធម្មន្តិ បុច្ឆាវសេន បឋមំ អរូបាហារា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។
65. Āhārapaccaye sabbesampi kusalādīnaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānarūpassa ca arūpāhāravasena uppatti veditabbā, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānanti bhavaṅgādicittasamuṭṭhānaṃ. Āhārasamuṭṭhānanti kabaḷīkārāhārasamuṭṭhānaṃ . Cittasamuṭṭhānanti kusalākusalacittasamuṭṭhānameva. Paccayavibhaṅgavāre āhārapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ kabaḷīkāro āhāro dassito, idha pana kusalaṃ dhammanti pucchāvasena paṭhamaṃ arūpāhārā dassitāti veditabbā.
៦៦. ឥន្ទ្រិយបច្ចយេ បច្ចយវិភង្គេ ឥន្ទ្រិយបដិបាដិយា បឋមំ ចក្ខុន្ទ្រិយាទីនិ ទស្សិតានិ, ឥធ បន កុសលាទិបុច្ឆាវសេន បឋមំ អរូបិន្ទ្រិយានំ បច្ចយតា ទស្សិតា។ តត្ថ កុសលាទីសុ យថាលាភវសេន អរូបិន្ទ្រិយា គហេតព្ពា។ អសញ្ញសត្តានំ ភូតរូបេសុបិ ជីវិតិន្ទ្រិយន្តិ។
66. Indriyapaccaye paccayavibhaṅge indriyapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ cakkhundriyādīni dassitāni, idha pana kusalādipucchāvasena paṭhamaṃ arūpindriyānaṃ paccayatā dassitā. Tattha kusalādīsu yathālābhavasena arūpindriyā gahetabbā. Asaññasattānaṃ bhūtarūpesupi jīvitindriyanti.
៦៧. ឈានមគ្គបច្ចយេសុ ហេតុបច្ចយសទិសមេវ វិស្សជ្ជនំ, តេនេវេត្ថ ‘‘ហេតុបច្ចយសទិស’’ន្តិ វុត្តំ។
67. Jhānamaggapaccayesu hetupaccayasadisameva vissajjanaṃ, tenevettha ‘‘hetupaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
៦៨. សម្បយុត្តបច្ចយេ វិស្សជ្ជនំ អារម្មណបច្ចយគតិកំ, តេនេវេត្ថ ‘‘អារម្មណបច្ចយសទិស’’ន្តិ វុត្តំ។
68. Sampayuttapaccaye vissajjanaṃ ārammaṇapaccayagatikaṃ, tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
៦៩. វិប្បយុត្តបច្ចយេ វត្ថុំ វិប្បយុត្តបច្ចយាតិ វត្ថុំ បដិច្ច វិប្បយុត្តបច្ចយា, វត្ថុនា វិប្បយុត្តបច្ចយតំ សាធេន្តេន ឧប្បជ្ជន្តីតិ អត្ថោ។ ខន្ធេ វិប្បយុត្តបច្ចយាតិ ខន្ធេ បដិច្ច វិប្បយុត្តបច្ចយា, ខន្ធេហិ វិប្បយុត្តបច្ចយតំ សាធេន្តេហិ ឧប្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។ ខន្ធា វត្ថុំ វិប្បយុត្តបច្ចយាតិ វត្ថុំ បដិច្ច ខន្ធា វិប្បយុត្តបច្ចយា។ វត្ថុនា វិប្បយុត្តបច្ចយតំ សាធេន្តេន ឧប្បជ្ជន្តីតិ អត្ថោ។ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ ខន្ធេ វិប្បយុត្តបច្ចយាតិ ខន្ធេ បដិច្ច វិប្បយុត្តបច្ចយា ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ ខន្ធេហិ វិប្បយុត្តបច្ចយតំ សាធេន្តេហិ ឧប្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។ សេសវិស្សជ្ជនេសុបិ វត្ថុំ វិប្បយុត្តបច្ចយាតិអាទីសុបិ វុត្តនយេនេវត្ថោ វេទិតព្ពោ។ វិបាកាព្យាកតេ ចេត្ថ វត្ថុគ្គហណេន ចក្ខាទីនិ សង្គហិតព្ពានិ។ ឯកំ មហាភូតន្តិអាទិ រូបាព្យាកតស្ស បច្ចយភាវំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ ចិត្តសមុដ្ឋានន្តិ អព្យាកតចិត្តសមុដ្ឋានម្បិ កុសលាកុសលចិត្តសមុដ្ឋានម្បិ។
69. Vippayuttapaccaye vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca vippayuttapaccayā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā, khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Khandhā vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca khandhā vippayuttapaccayā. Vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Cittasamuṭṭhānarūpaṃ khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Sesavissajjanesupi vatthuṃ vippayuttapaccayātiādīsupi vuttanayenevattho veditabbo. Vipākābyākate cettha vatthuggahaṇena cakkhādīni saṅgahitabbāni. Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākatassa paccayabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Cittasamuṭṭhānanti abyākatacittasamuṭṭhānampi kusalākusalacittasamuṭṭhānampi.
៧០. អត្ថិបច្ចយេ សព្ពំ សហជាតបច្ចយគតិកំ។ តេនេវេត្ថ ‘‘សហជាតបច្ចយសទិស’’ន្តិ វុត្តំ។
70. Atthipaccaye sabbaṃ sahajātapaccayagatikaṃ. Tenevettha ‘‘sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
៧១-៧២. នត្ថិវិគតា អារម្មណបច្ចយគតិកា, អវិគតំ សហជាតគតិកំ។ តេនេវេត្ថ ‘‘អារម្មណបច្ចយសទិសំ, សហជាតបច្ចយសទិស’’ន្តិ វុត្តំ ។ ឥមេ តេវីសតិ បច្ចយាតិ សង្ខិបិត្វា ទស្សិតានំ វសេនេតំ វុត្តំ។ វិត្ថារេតព្ពាតិ យា បុច្ឆា វិស្សជ្ជនំ លភន្តិ, តាសំ វសេន វិត្ថារេតព្ពា។ អយំ ហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកមូលកេ បច្ចយានុលោមេ បដិច្ចវារស្ស កុសលត្តិកវិស្សជ្ជនេ អត្ថវណ្ណនា។
71-72. Natthivigatā ārammaṇapaccayagatikā, avigataṃ sahajātagatikaṃ. Tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisaṃ, sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ . Ime tevīsati paccayāti saṅkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Vitthāretabbāti yā pucchā vissajjanaṃ labhanti, tāsaṃ vasena vitthāretabbā. Ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake paccayānulome paṭiccavārassa kusalattikavissajjane atthavaṇṇanā.
(២.) សង្ខ្យាវារោ
(2.) Saṅkhyāvāro
៧៣. ឥទានិ យេ ឯត្ថ ហេតុបច្ចយាទីសុ ឯកេកស្មិំ បច្ចយេ វិស្សជ្ជនវារា លទ្ធា, តេ គណនវសេន ទស្សេតុំ ហេតុយា នវាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ហេតុយា នវាតិ ហេតុបច្ចយេ នវ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនវារា ហោន្តិ។ សេយ្យថិទំ – កុសលេន កុសលំ, កុសលេន អព្យាកតំ, កុសលេន កុសលាព្យាកតំ; អកុសលេន អកុសលំ, អកុសលេន អព្យាកតំ, អកុសលេន អកុសលាព្យាកតំ, អព្យាកតេន អព្យាកតំ, កុសលាព្យាកតេន អព្យាកតំ, អកុសលាព្យាកតេន អព្យាកតន្តិ។
73. Idāni ye ettha hetupaccayādīsu ekekasmiṃ paccaye vissajjanavārā laddhā, te gaṇanavasena dassetuṃ hetuyā navātiādi āraddhaṃ. Tattha hetuyā navāti hetupaccaye nava pucchāvissajjanavārā honti. Seyyathidaṃ – kusalena kusalaṃ, kusalena abyākataṃ, kusalena kusalābyākataṃ; akusalena akusalaṃ, akusalena abyākataṃ, akusalena akusalābyākataṃ, abyākatena abyākataṃ, kusalābyākatena abyākataṃ, akusalābyākatena abyākatanti.
អារម្មណេ តីណីតិ កុសលេន កុសលំ, អកុសលេន អកុសលំ, អព្យាកតេន អព្យាកតំ។ អធិបតិយា នវាតិ ហេតុយា វុត្តសទិសាវ។ ទ្វាទសសុ ហិ បច្ចយេសុ នវ នវាតិ វុត្តំ។ សព្ពេសុបិ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនានិ ហេតុបច្ចយសទិសានេវ។ វិភង្គេ បន អត្ថិ វិសេសោ។ ទសសុ បច្ចយេសុ តីណិ តីណីតិ វុត្តំ។ សព្ពេសុបិ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនានិ អារម្មណសទិសានេវ។ វិភង្គេ បន អត្ថិ វិសេសោ។ អញ្ញមញ្ញបច្ចយស្មិញ្ហិ អព្យាកតបទស្ស វិស្សជ្ជនេ រូបម្បិ លព្ភតិ, តថា បុរេជាតបច្ចយេ។ អាសេវនបច្ចយេ វិបាកានិ ចេវ វីថិចិត្តានិ ច ន លព្ភន្តិ។ វិបាកេ ឯកន្តិ អព្យាកតមេវ។ ឯវមេត្ថ សង្ខេបតោ នវ តីណិ ឯកន្តិ, តិវិធោវ វារបរិច្ឆេទោ។ វិត្ថារតោ ទ្វាទស នវកា, ទស តិកា, ឯកំ ឯកកន្តិ សព្ពេសុបិ តេវីសតិយា បច្ចយេសុ ឯកូនចត្តាលីសាធិកំ វារសតំ ហោតិ, ឯកូនចត្តាលីសាធិកញ្ច បុច្ឆាសតំ។ ឯកូនចត្តាលីសាធិកំ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនសតន្តិបិ តស្សេវ នាមំ។
Ārammaṇetīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ, abyākatena abyākataṃ. Adhipatiyā navāti hetuyā vuttasadisāva. Dvādasasu hi paccayesu nava navāti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni hetupaccayasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Dasasu paccayesu tīṇi tīṇīti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni ārammaṇasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Aññamaññapaccayasmiñhi abyākatapadassa vissajjane rūpampi labbhati, tathā purejātapaccaye. Āsevanapaccaye vipākāni ceva vīthicittāni ca na labbhanti. Vipāke ekanti abyākatameva. Evamettha saṅkhepato nava tīṇi ekanti, tividhova vāraparicchedo. Vitthārato dvādasa navakā, dasa tikā, ekaṃ ekakanti sabbesupi tevīsatiyā paccayesu ekūnacattālīsādhikaṃ vārasataṃ hoti, ekūnacattālīsādhikañca pucchāsataṃ. Ekūnacattālīsādhikaṃ pucchāvissajjanasatantipi tasseva nāmaṃ.
៧៤. ឯវំ ហេតុបច្ចយាទិកេ ឯកមូលកេ គណនំ ទស្សេត្វា ឥតោ បរេសុ ទុមូលកាទីសុ វិត្ថារទេសនំ សង្ខិបិត្វា ឯកមូលកេ ទស្សិតាយ ទេសនាយ លព្ភមានគណនញ្ញេវ អាទាយ វារបរិច្ឆេទំ ទស្សេតុំ ទុមូលកេ តាវ ហេតុបច្ចយា អារម្មណេ តីណីតិអាទិមាហ។ តត្រិទំ លក្ខណំ – ពហុគណនោបិ បច្ចយោ អពហុគណនេន សទ្ធិំ យុត្តោ តេន សមានគណនោវ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ហេតុបច្ចយា អារម្មណេ តីណី’’តិ។ ហេតុអារម្មណទុកេ អារម្មណេ វុត្តានិ តីណេវ វិស្សជ្ជនានិ លព្ភន្តីតិ អត្ថោ។ សមានគណនោ បន សមានគណនេន សទ្ធិំ យុត្តោ អបរិហីនគណនោវ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ហេតុបច្ចយា អធិបតិយា នវា’’តិ។ ហេតាធិបតិទុកេ នវេវ វិស្សជ្ជនានិ លព្ភន្តីតិ អត្ថោ។ វិបាកេ ឯកន្តិ ហេតុវិបាកទុកេ វិបាកេ វុត្តំ ឯកមេវ វិស្សជ្ជនំ លព្ភតីតិ ឯវំ តាវ ទុមូលកេ វារបរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ។
74. Evaṃ hetupaccayādike ekamūlake gaṇanaṃ dassetvā ito paresu dumūlakādīsu vitthāradesanaṃ saṅkhipitvā ekamūlake dassitāya desanāya labbhamānagaṇanaññeva ādāya vāraparicchedaṃ dassetuṃ dumūlake tāva hetupaccayā ārammaṇe tīṇītiādimāha. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā ārammaṇe tīṇī’’ti. Hetuārammaṇaduke ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Samānagaṇano pana samānagaṇanena saddhiṃ yutto aparihīnagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā adhipatiyā navā’’ti. Hetādhipatiduke naveva vissajjanāni labbhantīti attho. Vipāke ekanti hetuvipākaduke vipāke vuttaṃ ekameva vissajjanaṃ labbhatīti evaṃ tāva dumūlake vāraparicchedo veditabbo.
៧៥. តិមូលកាទីសុបិ ឥទមេវ លក្ខណំ។ តេនេវាហ – ហេតុបច្ចយា អារម្មណបច្ចយា អធិបតិយា តីណីតិ។ ហេតារម្មណាធិបតិ តិកេ អារម្មណេ វុត្តានិ តីណេវ វិស្សជ្ជនានិ លព្ភន្តីតិ អត្ថោ។ ឯវំ សព្ពត្ថ នយោ នេតព្ពោ។
75. Timūlakādīsupi idameva lakkhaṇaṃ. Tenevāha – hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti. Hetārammaṇādhipati tike ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Evaṃ sabbattha nayo netabbo.
៧៦-៧៩. ទ្វាទសមូលកេ បន វិបាកបច្ចយោ ន លព្ភតិ, តស្មា អាសេវនបច្ចយា កម្មេ តីណីតិ វត្វា វិបាកំ អបរាមសិត្វា អាហារេ តីណីតិ វុត្តំ។ តេរសមូលកាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តេ បន សង្ខិបិត្វា តេវីសតិមូលកោវេត្ថ ទស្សិតោ។ សោ ទុវិធោ ហោតិ – សាសេវនោ វា សវិបាកោ វា។ តត្ថ បឋមំ សាសេវនោ ទស្សិតោ, សោ តីណេវ វិស្សជ្ជនានិ លភតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អាសេវនបច្ចយា អវិគតេ តីណី’’តិ។ សវិបាកោ បន អាសេវនំ ន លភតិ, តស្មា តំ បហាយ វិបាកវសេន គណនាយ ទស្សនត្ថំ អនន្តរាយេវ ‘‘ហេតុបច្ចយា…បេ.… វិបាកបច្ចយា អាហារេ ឯក’’ន្តិ ឯកំ នយំ ទស្សេត្វា បច្ឆា តេវីសតិមូលកោវ ទស្សិតោ។ ឯតេសុ បន ទ្វីសុ តេវីសតិមូលកេសុ កិញ្ចាបិ ឯកស្មិំ វិបាកបច្ចយោ នត្ថិ, ឯកស្មិំ អាសេវនបច្ចយោ, បច្ឆាជាតបច្ចយោ បន ឧភយត្ថាបិ។ រុឡ្ហីសទ្ទេន បនេតេ តេវីសតិមូលកាត្វេវ វេទិតព្ពា។ តេសុ សាសេវនេ អាសេវនស្ស វសេន សព្ពត្ថ តីណេវ វិស្សជ្ជនានិ, សវិបាកេ វិបាកបច្ចយស្ស វសេន ឯកមេវាតិ អយំ ហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកមូលកាទីសុ គណនា។
76-79. Dvādasamūlake pana vipākapaccayo na labbhati, tasmā āsevanapaccayā kamme tīṇīti vatvā vipākaṃ aparāmasitvā āhāre tīṇīti vuttaṃ. Terasamūlakādīsupi eseva nayo. Te pana saṅkhipitvā tevīsatimūlakovettha dassito. So duvidho hoti – sāsevano vā savipāko vā. Tattha paṭhamaṃ sāsevano dassito, so tīṇeva vissajjanāni labhati. Tena vuttaṃ ‘‘āsevanapaccayā avigate tīṇī’’ti. Savipāko pana āsevanaṃ na labhati, tasmā taṃ pahāya vipākavasena gaṇanāya dassanatthaṃ anantarāyeva ‘‘hetupaccayā…pe… vipākapaccayā āhāre eka’’nti ekaṃ nayaṃ dassetvā pacchā tevīsatimūlakova dassito. Etesu pana dvīsu tevīsatimūlakesu kiñcāpi ekasmiṃ vipākapaccayo natthi, ekasmiṃ āsevanapaccayo, pacchājātapaccayo pana ubhayatthāpi. Ruḷhīsaddena panete tevīsatimūlakātveva veditabbā. Tesu sāsevane āsevanassa vasena sabbattha tīṇeva vissajjanāni, savipāke vipākapaccayassa vasena ekamevāti ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
យំ បនេតំ ហេតុមូលកានន្តរំ ‘‘អារម្មណេ ឋិតេន សព្ពត្ថ តីណេវ បញ្ហា’’តិ វុត្តំ, តំ អារម្មណបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកមូលកេបិ ទុមូលកាទីសុបិ សព្ពត្ថ អារម្មណបទេ ចេវ អារម្មណេន សទ្ធិំ សេសបច្ចយយោជនាសុ ច យត្ថ នវហិ ភវិតព្ពំ, តត្ថ តយោវ បញ្ហា ហោន្តីតិ ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ វិបាកបទេ បន វិបាកបទេន សទ្ធិំ សេសបច្ចយយោជនាសុ ច ឯកោវ បញ្ហោ ហោតីតិ។ ឥតិ យំ ហេដ្ឋា អវោចុម្ហ ‘‘ពហុគណនោបិ បច្ចយោ អពហុគណនេន សទ្ធិំ យុត្តោ តេន សមានគណនោ ហោតី’’តិ, តំ សុវុត្តមេវ។
Yaṃ panetaṃ hetumūlakānantaraṃ ‘‘ārammaṇe ṭhitena sabbattha tīṇeva pañhā’’ti vuttaṃ, taṃ ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakepi dumūlakādīsupi sabbattha ārammaṇapade ceva ārammaṇena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca yattha navahi bhavitabbaṃ, tattha tayova pañhā hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākapade pana vipākapadena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca ekova pañho hotīti. Iti yaṃ heṭṭhā avocumha ‘‘bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇano hotī’’ti, taṃ suvuttameva.
៨០-៨៥. ឥទានិ យេ អារម្មណាទីនំ បច្ចយានំ វសេន ឯកមូលកាទយោ ទស្សេតព្ពា, តេសុ ឯកមូលកោ តាវ ហេតុឯកមូលកេនេវ សទិសោតិ ឯកស្មិម្បិ បច្ចយេ ន ទស្សិតោ។ អារម្មណបច្ចយវសេន បន ទុមូលកេ គណនំ ទស្សេតុំ អារម្មណបច្ចយា ហេតុយា តីណិ, អធិបតិយា តីណិ…បេ.… អវិគតេ តីណីតិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ច ‘‘អារម្មណបច្ចយា អធិបតិយា តីណិ…បេ.… អវិគតេ តីណី’’តិ វត្តព្ពេ យេ ហេតុបច្ចយាទយោ បច្ចយា ពហុគណនា, តេសំ ឩនតរគណនេហិ ច សមានគណនេហិ ច សទ្ធិំ សំសន្ទនេ យា គណនា លព្ភតិ, តំ ទស្សេតុំ អារម្មណបច្ចយស្ស បុរិមភាគេ ឋិតម្បិ ហេតុបច្ចយំ បច្ឆិមភាគេវ ឋបេត្វា ‘‘អារម្មណបច្ចយា ហេតុយា តីណី’’តិ វុត្តំ។ តេនេតំ អាវិ ករោតិ – អារម្មណបច្ចយោ យេន យេន ពហុតរគណនេន វា សមានគណនេន វា បច្ចយេន សទ្ធិំ ទុកតិកាទិភេទំ គច្ឆតិ, សព្ពត្ថ តីណេវ បញ្ហាវិស្សជ្ជនានិ វេទិតព្ពានិ។ វិបាកបច្ចយេន បន សទ្ធិំ សំសន្ទនេ ឯកមេវ លព្ភតិ, តំ វិបាកបច្ចយាទិកាយ គណនាយ អាវិ ភវិស្សតីតិ ឥធ ន ទស្សិតំ។ យា ចេសា ទុមូលកេ គណនា ទស្សិតា, តិមូលកាទីសុបិ ឯសាវ គណនាតិ អារម្មណបច្ចយវសេន តិមូលកាទយោ ន វិត្ថារិតា។
80-85. Idāni ye ārammaṇādīnaṃ paccayānaṃ vasena ekamūlakādayo dassetabbā, tesu ekamūlako tāva hetuekamūlakeneva sadisoti ekasmimpi paccaye na dassito. Ārammaṇapaccayavasena pana dumūlake gaṇanaṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇi, adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇīti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇī’’ti vattabbe ye hetupaccayādayo paccayā bahugaṇanā, tesaṃ ūnataragaṇanehi ca samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane yā gaṇanā labbhati, taṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayassa purimabhāge ṭhitampi hetupaccayaṃ pacchimabhāgeva ṭhapetvā ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’ti vuttaṃ. Tenetaṃ āvi karoti – ārammaṇapaccayo yena yena bahutaragaṇanena vā samānagaṇanena vā paccayena saddhiṃ dukatikādibhedaṃ gacchati, sabbattha tīṇeva pañhāvissajjanāni veditabbāni. Vipākapaccayena pana saddhiṃ saṃsandane ekameva labbhati, taṃ vipākapaccayādikāya gaṇanāya āvi bhavissatīti idha na dassitaṃ. Yā cesā dumūlake gaṇanā dassitā, timūlakādīsupi esāva gaṇanāti ārammaṇapaccayavasena timūlakādayo na vitthāritā.
ឥទានិ អធិបតិបច្ចយាទិវសេន ទុមូលកាទីសុ គណនំ ទស្សេតុំ អធិបតិបច្ចយា ហេតុយា នវាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថាបិ វុត្តនយេនេវ បច្ចយសន្និវេសោ វេទិតព្ពោ។ យថា ច អធិបតិបច្ចយា ហេតុយា នវ, ឯវំ សេសេសុបិ ហេតុនា សមានគណនាសុ នវេវ។ ឥតិ យោ យោ បច្ចយោ អាទិម្ហិ តិដ្ឋតិ, តេន តេន សទ្ធិំ សមានគណនានំ សំសន្ទនេ អាទិម្ហិ ឋិតស្ស វសេន គណនា ហោតិ។ តេន បន សទ្ធិំ ឩនតរគណនានំ សំសន្ទនេ ឩនតរគណនានំយេវ វសេន គណនា ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។ យថា ច អារម្មណបច្ចយវសេន ឯវំ អធិបតិបច្ចយវសេនាបិ តតោ បរេសំ អនន្តរាទីនំ វសេនាបិ តិមូលកាទយោ ន វិត្ថារិតា។ តស្មា ទុមូលកេ ទស្សិតគណនាវសេនេវ សព្ពត្ថ សាធេតព្ពា។ តេនេវ វុត្តំ ‘‘ឯកេកំ បច្ចយំ មូលកំ កាតុន សជ្ឈាយមគ្គេន គណេតព្ពា’’តិ។
Idāni adhipatipaccayādivasena dumūlakādīsu gaṇanaṃ dassetuṃ adhipatipaccayā hetuyā navātiādi vuttaṃ. Tatthāpi vuttanayeneva paccayasanniveso veditabbo. Yathā ca adhipatipaccayā hetuyā nava, evaṃ sesesupi hetunā samānagaṇanāsu naveva. Iti yo yo paccayo ādimhi tiṭṭhati, tena tena saddhiṃ samānagaṇanānaṃ saṃsandane ādimhi ṭhitassa vasena gaṇanā hoti. Tena pana saddhiṃ ūnataragaṇanānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā hotīti veditabbo. Yathā ca ārammaṇapaccayavasena evaṃ adhipatipaccayavasenāpi tato paresaṃ anantarādīnaṃ vasenāpi timūlakādayo na vitthāritā. Tasmā dumūlake dassitagaṇanāvaseneva sabbattha sādhetabbā. Teneva vuttaṃ ‘‘ekekaṃ paccayaṃ mūlakaṃ kātuna sajjhāyamaggena gaṇetabbā’’ti.
បច្ចយានុលោមវណ្ណនា។
Paccayānulomavaṇṇanā.
បដិច្ចវារោ
Paṭiccavāro
បច្ចយបច្ចនីយវណ្ណនា
Paccayapaccanīyavaṇṇanā
៨៦-៨៧. បច្ចយបច្ចនីយំ បន យស្មា កុសលបទេ ន លព្ភតិ កុសលធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន វិនា អនុប្បត្តិតោ, តស្មា អកុសលំ ធម្មំ បដិច្ចាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ នហេតុបច្ចយាតិ ហេតុបច្ចយបដិក្ខេបោ ហេតុបច្ចយំ វិនា អញ្ញេន បច្ចយេន ឧប្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។ វិចិកិច្ឆាសហគតោ ឧទ្ធច្ចសហគតោ មោហោតិ អយញ្ហិ សម្បយុត្តធម្មានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបស្ស ច សយំ ហេតុបច្ចយោ ហោតិ, អញ្ញស្ស បន សម្បយុត្តហេតុនោ អភាវា ន ហេតុបច្ចយា ឧប្បជ្ជតីតិ ឋបេត្វា ហេតុបច្ចយំ សេសេហិ អត្តនោ អនុរូបបច្ចយេហិ ឧប្បជ្ជតិ។ ឥមិនា នយេន សព្ពបច្ចយបដិក្ខេបេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អហេតុកំ វិបាកាព្យាកតន្តិ ឥទំ រូបសមុដ្ឋាបកវសេនេវ វេទិតព្ពំ។ អញ្ញេសុបិ ឯវរូបេសុ ឯសេវ នយោ។
86-87. Paccayapaccanīyaṃ pana yasmā kusalapade na labbhati kusaladhammassa hetupaccayena vinā anuppattito, tasmā akusalaṃ dhammaṃ paṭiccātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetupaccayāti hetupaccayapaṭikkhepo hetupaccayaṃ vinā aññena paccayena uppajjatīti attho. Vicikicchāsahagato uddhaccasahagato mohoti ayañhi sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sayaṃ hetupaccayo hoti, aññassa pana sampayuttahetuno abhāvā na hetupaccayā uppajjatīti ṭhapetvā hetupaccayaṃ sesehi attano anurūpapaccayehi uppajjati. Iminā nayena sabbapaccayapaṭikkhepesu attho veditabbo. Ahetukaṃ vipākābyākatanti idaṃ rūpasamuṭṭhāpakavaseneva veditabbaṃ. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
៨៨. នអធិបតិបច្ចយេ កាមំ អធិបតិបិ អត្តនា សទ្ធិំ ទុតិយស្ស អធិបតិនោ អភាវា នអធិបតិបច្ចយំ លភតិ, យថា បន វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតោ មោហោ អហេតុកោ, ន តថា អធិបតយោ ឯវ និរាធិបតិ។ ឆន្ទាទីសុ បន អញ្ញតរំ អធិបតិំ អកត្វា កុសលាទីនំ ឧប្បត្តិកាលេ សព្ពេបិ កុសលាទយោ និរាធិបតិនោ។ តស្មា មោហំ វិយ វិសុំ អធិបតិមត្តមេវ អនុទ្ធរិត្វា សព្ពសង្គាហិកវសេន ឯសា ‘‘ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា’’តិអាទិកា ទេសនា កតាតិ វេទិតព្ពា។
88. Naadhipatipaccaye kāmaṃ adhipatipi attanā saddhiṃ dutiyassa adhipatino abhāvā naadhipatipaccayaṃ labhati, yathā pana vicikicchuddhaccasahagato moho ahetuko, na tathā adhipatayo eva nirādhipati. Chandādīsu pana aññataraṃ adhipatiṃ akatvā kusalādīnaṃ uppattikāle sabbepi kusalādayo nirādhipatino. Tasmā mohaṃ viya visuṃ adhipatimattameva anuddharitvā sabbasaṅgāhikavasena esā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’tiādikā desanā katāti veditabbā.
៨៩. នានន្តរនសមនន្តរេសុ នារម្មណេ វិយ រូបមេវ បច្ចយុប្បន្នំ។ តេន វុត្តំ ‘‘នារម្មណបច្ចយសទិស’’ន្តិ។ សហជាតបច្ចយោ បរិហីនោ។ យថា ចេស, តថា និស្សយអត្ថិអវិគតបច្ចយាបិ។ កិំ ការណា? ឯតេហិ វិនា កស្សចិ អនុប្បត្តិតោ។ សហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតបច្ចយេបិ ហិ បច្ចក្ខាយ ឯកោបិ រូបារូបធម្មោ នុប្បជ្ជតិ, តស្មា តេ បរិហីនា។
89. Nānantaranasamanantaresu nārammaṇe viya rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti. Sahajātapaccayo parihīno. Yathā cesa, tathā nissayaatthiavigatapaccayāpi. Kiṃ kāraṇā? Etehi vinā kassaci anuppattito. Sahajātanissayaatthiavigatapaccayepi hi paccakkhāya ekopi rūpārūpadhammo nuppajjati, tasmā te parihīnā.
៩០. នអញ្ញមញ្ញបច្ចយវិភង្គេ បដិសន្ធិក្ខណេ វិបាកាព្យាកតេ ខន្ធេ បដិច្ច កដត្តារូបន្តិ ហទយវត្ថុវជ្ជំ វេទិតព្ពំ។
90. Naaññamaññapaccayavibhaṅge paṭisandhikkhaṇe vipākābyākate khandhe paṭicca kaṭattārūpanti hadayavatthuvajjaṃ veditabbaṃ.
៩១. នឧបនិស្សយបច្ចយវិភង្គេ រូបមេវ បច្ចយុប្បន្នំ, តញ្ហិ ឧបនិស្សយំ ន លភតិ។ អរូបំ បន កិញ្ចាបិ អារម្មណូបនិស្សយបកតូបនិស្សយេ ន លភេយ្យ, អនន្តរូបនិស្សយមុត្តកំ បន នត្ថិ។ តេន វុត្តំ ‘‘នារម្មណបច្ចយសទិស’’ន្តិ។
91. Naupanissayapaccayavibhaṅge rūpameva paccayuppannaṃ, tañhi upanissayaṃ na labhati. Arūpaṃ pana kiñcāpi ārammaṇūpanissayapakatūpanissaye na labheyya, anantarūpanissayamuttakaṃ pana natthi. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
៩២. នបុរេជាតេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបន្តិ បញ្ចវោការវសេន វុត្តំ។
92. Napurejāte cittasamuṭṭhānarūpanti pañcavokāravasena vuttaṃ.
៩៣. នបច្ឆាជាតបច្ចយាតិ ឯត្ថ សហជាតបុរេជាតបច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ តស្មា សហជាតបច្ចយសទិសា ឯត្ថ បាឡិ, សា នអធិបតិបច្ចយេ វិត្ថារិតាតិ ឥធ សង្ខិត្តា។ នាសេវនបច្ចយេ កុសលាកុសលា បឋមជវនវសេន វេទិតព្ពា, តថា កិរិយាព្យាកតំ។ បាឡិ បន ឥធាបិ នអធិបតិបច្ចយេ វិត្ថារិតវសេន វេទិតព្ពា។ តេនេវាហ – ‘‘នបច្ឆាជាតបច្ចយម្បិ នាសេវនបច្ចយម្បិ នាធិបតិបច្ចយសទិស’’ន្តិ។
93. Napacchājātapaccayāti ettha sahajātapurejātapaccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tasmā sahajātapaccayasadisā ettha pāḷi, sā naadhipatipaccaye vitthāritāti idha saṅkhittā. Nāsevanapaccaye kusalākusalā paṭhamajavanavasena veditabbā, tathā kiriyābyākataṃ. Pāḷi pana idhāpi naadhipatipaccaye vitthāritavasena veditabbā. Tenevāha – ‘‘napacchājātapaccayampi nāsevanapaccayampi nādhipatipaccayasadisa’’nti.
៩៤-៩៧. នកម្មបច្ចយេ វិបាកចេតនា នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយំ លភតីតិ ន គហិតា។ នាហារបច្ចយេ ឯកច្ចំ រូបមេវ បច្ចយុប្បន្នំ, តថា នឥន្ទ្រិយបច្ចយេ។
94-97. Nakammapaccaye vipākacetanā nānākkhaṇikakammapaccayaṃ labhatīti na gahitā. Nāhārapaccaye ekaccaṃ rūpameva paccayuppannaṃ, tathā naindriyapaccaye.
៩៨. នឈានបច្ចយេ បញ្ចវិញ្ញាណធម្មា ចេវ ឯកច្ចញ្ច រូបំ បច្ចយុប្បន្នំ។ បញ្ចវិញ្ញាណស្មិញ្ហិ វេទនា ច ចិត្តេកគ្គតា ច ទុព្ពលត្តា ឧបនិជ្ឈានលក្ខណំ ន បាបុណន្តីតិ ឈានបច្ចយេ ន គហិតា។
98. Najhānapaccaye pañcaviññāṇadhammā ceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Pañcaviññāṇasmiñhi vedanā ca cittekaggatā ca dubbalattā upanijjhānalakkhaṇaṃ na pāpuṇantīti jhānapaccaye na gahitā.
៩៩-១០២. នមគ្គបច្ចយេ អហេតុកវិបាកកិរិយញ្ចេវ ឯកច្ចញ្ច រូបំ បច្ចយុប្បន្នំ។ នសម្បយុត្តនោនត្ថិនោវិគតេសុ រូបមេវ បច្ចយុប្បន្នំ។ តេន វុត្តំ ‘‘នារម្មណបច្ចយសទិស’’ន្តិ។
99-102. Namaggapaccaye ahetukavipākakiriyañceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Nasampayuttanonatthinovigatesu rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
១០៣. នហេតុយា ទ្វេតិ ឯកមូលកគណនាយ យថាបាឡិមេវ និយ្យាតិ។
103. Nahetuyā dveti ekamūlakagaṇanāya yathāpāḷimeva niyyāti.
១០៤. ទុមូលកេ នហេតុបច្ចយា នារម្មណេ ឯកន្តិ ឯត្ថ កិញ្ចាបិ ពហុគណនេន សទ្ធិំ ឩនតរគណនស្ស សំសន្ទនេ ឩនតរគណនវសេន នហេតុយា វិយ ទ្វីហិ ភវិតព្ពំ។ នារម្មណវសេន បន អរូបធម្មានំ បរិហីនត្តា អព្យាកតំ បដិច្ច រូបាព្យាកតស្ស ឧប្បត្តិំ សន្ធាយ ‘‘ឯក’’ន្តិ វុត្តំ ។ សព្ពេសុ ឯកកេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ទ្វេតិ វុត្តដ្ឋានេ បន នហេតុយា លទ្ធវសេន វារទ្វយំ វេទិតព្ពំ។
104. Dumūlake nahetupaccayā nārammaṇe ekanti ettha kiñcāpi bahugaṇanena saddhiṃ ūnataragaṇanassa saṃsandane ūnataragaṇanavasena nahetuyā viya dvīhi bhavitabbaṃ. Nārammaṇavasena pana arūpadhammānaṃ parihīnattā abyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattiṃ sandhāya ‘‘eka’’nti vuttaṃ . Sabbesu ekakesupi eseva nayo. Dveti vuttaṭṭhāne pana nahetuyā laddhavasena vāradvayaṃ veditabbaṃ.
១០៥-១០៦. តិមូលកាទីសុ បន សព្ពេសុ នារម្មណបច្ចយស្ស អបរិហីនត្តា ឯកមេវ វិស្សជ្ជនន្តិ អយំ បច្ចនីយេ នហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា ឯកមូលកាទីសុ គណនា។
105-106. Timūlakādīsu pana sabbesu nārammaṇapaccayassa aparihīnattā ekameva vissajjananti ayaṃ paccanīye nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
១០៧-១៣០. នារម្មណបច្ចយាទយោ បន ឯកមូលកេ តាវ បុរិមេន សទិសត្តា ឥធាបិ ន ទស្សិតាយេវ។ នារម្មណបច្ចយវសេន ទុមូលកេ នារម្មណបច្ចយា, នហេតុយា ឯកន្តិ នហេតុទុមូលកេ វុត្តមេវ។ នាធិបតិយា បញ្ចាតិ នារម្មណបច្ចយេ លទ្ធវសេន វេទិតព្ពាតិ ឯវំ សព្ពសំសន្ទនេសុ ឩនតរគណនស្សេវ បច្ចយស្ស វសេន គណនា វេទិតព្ពា។ យត្ថ យត្ថ ច នារម្មណបច្ចយោ បវិសតិ, តត្ថ តត្ថ រូបមេវ បច្ចយុប្បន្នំ។ នានន្តរនសមនន្តរនអញ្ញមញ្ញនឧបនិស្សយនាហារនឥន្ទ្រិយនសម្បយុត្តនោនត្ថិនោវិគតបច្ចយានំ បវិដ្ឋដ្ឋានេបិ ឯសេវ នយោ។ នាហារនឥន្ទ្រិយនឈាននមគ្គបច្ចយា សព្ពត្ថ សទិសវិស្សជ្ជនា។ នសហជាតាទិចតុក្កំ ឥធាបិ បរិហីនមេវាតិ ឥទមេត្ថ លក្ខណំ។ ឥមិនា បន លក្ខណេន សព្ពេសុ ទុមូលកាទីសុ ‘‘អយំ បច្ចយោ មូលំ, អយមេត្ថ ទុមូលកោ, អយំ តិមូលកោ, អយំ សព្ពមូលកោ’’តិ សល្លក្ខេត្វា ឩនតរគណនស្ស បច្ចយស្ស វសេន គណនា វេទិតព្ពាតិ។
107-130. Nārammaṇapaccayādayo pana ekamūlake tāva purimena sadisattā idhāpi na dassitāyeva. Nārammaṇapaccayavasena dumūlake nārammaṇapaccayā, nahetuyā ekanti nahetudumūlake vuttameva. Nādhipatiyā pañcāti nārammaṇapaccaye laddhavasena veditabbāti evaṃ sabbasaṃsandanesu ūnataragaṇanasseva paccayassa vasena gaṇanā veditabbā. Yattha yattha ca nārammaṇapaccayo pavisati, tattha tattha rūpameva paccayuppannaṃ. Nānantaranasamanantaranaaññamaññanaupanissayanāhāranaindriyanasampayuttanonatthinovigatapaccayānaṃ paviṭṭhaṭṭhānepi eseva nayo. Nāhāranaindriyanajhānanamaggapaccayā sabbattha sadisavissajjanā. Nasahajātādicatukkaṃ idhāpi parihīnamevāti idamettha lakkhaṇaṃ. Iminā pana lakkhaṇena sabbesu dumūlakādīsu ‘‘ayaṃ paccayo mūlaṃ, ayamettha dumūlako, ayaṃ timūlako, ayaṃ sabbamūlako’’ti sallakkhetvā ūnataragaṇanassa paccayassa vasena gaṇanā veditabbāti.
បច្ចយបច្ចនីយវណ្ណនា។
Paccayapaccanīyavaṇṇanā.
បច្ចយានុលោមបច្ចនីយវណ្ណនា
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā
១៣១-១៨៩. ឥទានិ អនុលោមបច្ចនីយេ គណនំ ទស្សេតុំ ហេតុបច្ចយា នារម្មណេ បញ្ចាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ហេតាធិបតិមគ្គបច្ចយេសុ អនុលោមតោ ឋិតេសុ សហជាតាទយោ ចត្តារោ សព្ពដ្ឋានិកបច្ចយា, អាហារិន្ទ្រិយឈានមគ្គបច្ចយា ចត្តារោតិ ឥមេ អដ្ឋ បច្ចនីយតោ ន លព្ភន្តិ។ ហេតុបច្ចយាទិវសេន ហិ ឧប្បជ្ជមានោ ធម្មោ ឥមេ អដ្ឋ បច្ចយេ អលភន្តោ នាម នត្ថិ។ អារម្មណអនន្តរសមនន្តរឧបនិស្សយសម្បយុត្តនត្ថិវិគតបច្ចយេសុ បន អនុលោមតោ ឋិតេសុ អរូបដ្ឋានិកា បច្ចនីកតោ ន លព្ភន្តិ។ ន ហិ អារម្មណបច្ចយាទីហិ ឧប្បជ្ជមានា អនន្តរសមនន្តរបច្ចយាទយោ ន លភន្តិ។ សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយកម្មាហារិន្ទ្រិយអត្ថិអវិគតបច្ចយេសុ បន អនុលោមតោ ឋិតេសុ ចត្តារោ សព្ពដ្ឋានិកាយេវ, បច្ចនីកតោ ន លព្ភន្តិ។ ឯតេសញ្ហិ បច្ចយានំ វសេន ឧប្បជ្ជមានោ សព្ពដ្ឋានិកេ អលភន្តោ នាម នត្ថិ។ បច្ឆាជាតបច្ចយស្ស អនុលោមតោ ឋានំ នាម នត្ថិ។ ឯវំ សេសេសុ អនុលោមតោ ឋិតេសុ យេ ច លព្ភន្តិ, យេ ច ន លព្ភន្តិ, តេ សល្លក្ខេត្វា សព្ពេសុបិ ទុមូលកាទីសុ នយេសុ តេសំ តេសំ បច្ចយានំ សំសន្ទនេ ឩនតរគណនានំយេវ វសេន គណនា វេទិតព្ពាតិ។
131-189. Idāni anulomapaccanīye gaṇanaṃ dassetuṃ hetupaccayā nārammaṇe pañcātiādi āraddhaṃ. Tattha hetādhipatimaggapaccayesu anulomato ṭhitesu sahajātādayo cattāro sabbaṭṭhānikapaccayā, āhārindriyajhānamaggapaccayā cattāroti ime aṭṭha paccanīyato na labbhanti. Hetupaccayādivasena hi uppajjamāno dhammo ime aṭṭha paccaye alabhanto nāma natthi. Ārammaṇaanantarasamanantaraupanissayasampayuttanatthivigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu arūpaṭṭhānikā paccanīkato na labbhanti. Na hi ārammaṇapaccayādīhi uppajjamānā anantarasamanantarapaccayādayo na labhanti. Sahajātaaññamaññanissayakammāhārindriyaatthiavigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu cattāro sabbaṭṭhānikāyeva, paccanīkato na labbhanti. Etesañhi paccayānaṃ vasena uppajjamāno sabbaṭṭhānike alabhanto nāma natthi. Pacchājātapaccayassa anulomato ṭhānaṃ nāma natthi. Evaṃ sesesu anulomato ṭhitesu ye ca labbhanti, ye ca na labbhanti, te sallakkhetvā sabbesupi dumūlakādīsu nayesu tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā veditabbāti.
បច្ចយានុលោមបច្ចនីយវណ្ណនា។
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā.
បច្ចយបច្ចនីយានុលោមវណ្ណនា
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā
១៩០. ឥទានិ បច្ចនីយានុលោមេ គណនំ ទស្សេតុំ នហេតុបច្ចយា អារម្មណេ ទ្វេតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ហេតុម្ហិ បច្ចនីកតោ ឋិតេ ឋបេត្វា អធិបតិំ អវសេសា អនុលោមតោ លព្ភន្តិ។ បច្ឆាជាតោ បន អនុលោមតោ សព្ពត្ថេវ ន លព្ភតិ, យេ នវ បច្ចយា ‘‘អរូបានញ្ញេវា’’តិ វុត្តា, តេសុ បុរេជាតញ្ច អាសេវនញ្ច ឋបេត្វា អវសេសេសុ សត្តសុ បច្ចនីកតោ ឋិតេសុ សេសា អរូបដ្ឋានិកា អនុលោមតោ ន លព្ភន្តិ។ យោ ហិ អារម្មណាទីហិ នុប្បជ្ជតិ, ន សោ អនន្តរាទយោ លភតិ។ បដិសន្ធិវិបាកោ បន បុរេជាតតោ, សព្ពវិបាកោ ច សទ្ធិំ កិរិយមនោធាតុយា អាសេវនតោ អនុប្បជ្ជមានោបិ អនន្តរាទយោ លភតិ, តស្មា ‘‘បុរេជាតញ្ច អាសេវនញ្ច ឋបេត្វា’’តិ វុត្តំ។
190. Idāni paccanīyānulome gaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā ārammaṇe dvetiādi āraddhaṃ. Tattha hetumhi paccanīkato ṭhite ṭhapetvā adhipatiṃ avasesā anulomato labbhanti. Pacchājāto pana anulomato sabbattheva na labbhati, ye nava paccayā ‘‘arūpānaññevā’’ti vuttā, tesu purejātañca āsevanañca ṭhapetvā avasesesu sattasu paccanīkato ṭhitesu sesā arūpaṭṭhānikā anulomato na labbhanti. Yo hi ārammaṇādīhi nuppajjati, na so anantarādayo labhati. Paṭisandhivipāko pana purejātato, sabbavipāko ca saddhiṃ kiriyamanodhātuyā āsevanato anuppajjamānopi anantarādayo labhati, tasmā ‘‘purejātañca āsevanañca ṭhapetvā’’ti vuttaṃ.
បុរេជាតបច្ឆាជាតអាសេវនវិបាកវិប្បយុត្តេសុ បច្ចនីកតោ ឋិតេសុ ឯកំ ឋបេត្វា អវសេសា អនុលោមតោ លព្ភន្តិ។ កម្មបច្ចយេ បច្ចនីកតោ ឋិតេ ឋបេត្វា វិបាកបច្ចយំ អវសេសា អនុលោមតោ លព្ភន្តិ។ អាហារិន្ទ្រិយេសុ បច្ចនីកតោ ឋិតេសុ ឋបេត្វា សព្ពដ្ឋានិកេ ចេវ អញ្ញមញ្ញកម្មាហារិន្ទ្រិយបច្ចយេ ច អវសេសា អនុលោមតោ ន លព្ភន្តិ, ឥតរេ យុជ្ជមានកវសេន លព្ភន្តិ។ ឈានបច្ចយេ បច្ចនីកតោ ឋិតេ។ ហេតាធិបតិអាសេវនមគ្គបច្ចយា អនុលោមតោ ន លព្ភន្តិ។ មគ្គបច្ចយេ បច្ចនីកតោ ឋិតេ ហេតាធិបតិបច្ចយា អនុលោមតោ ន លព្ភន្តិ។ វិប្បយុត្តបច្ចយេ បច្ចនីកតោ ឋិតេ បុរេជាតបច្ចយំ ឋបេត្វា អវសេសា អនុលោមតោ លព្ភន្តិ។ ឯវំ តេសុ តេសុ បច្ចយេសុ បច្ចនីកតោ ឋិតេសុ យេ យេ អនុលោមតោ ន លព្ភន្តិ, តេ តេ ញត្វា តេសំ តេសំ បច្ចយានំ សំសន្ទនេ ឩនតរគណនានំ វសេន គណនា វេទិតព្ពា។
Purejātapacchājātaāsevanavipākavippayuttesu paccanīkato ṭhitesu ekaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Kammapaccaye paccanīkato ṭhite ṭhapetvā vipākapaccayaṃ avasesā anulomato labbhanti. Āhārindriyesu paccanīkato ṭhitesu ṭhapetvā sabbaṭṭhānike ceva aññamaññakammāhārindriyapaccaye ca avasesā anulomato na labbhanti, itare yujjamānakavasena labbhanti. Jhānapaccaye paccanīkato ṭhite. Hetādhipatiāsevanamaggapaccayā anulomato na labbhanti. Maggapaccaye paccanīkato ṭhite hetādhipatipaccayā anulomato na labbhanti. Vippayuttapaccaye paccanīkato ṭhite purejātapaccayaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Evaṃ tesu tesu paccayesu paccanīkato ṭhitesu ye ye anulomato na labbhanti, te te ñatvā tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃ vasena gaṇanā veditabbā.
១៩១-១៩៥. ទុមូលកាទីសុ ច នយេសុ យំ យំ បច្ចយំ អាទិំ កត្វា យេ យេ ទុកាទយោ ទស្សិតា, តេ តេ លព្ភមានាលព្ភមានបច្ចយវសេន យថា យថា ទស្សិតា, តថា តថា សាធុកំ សល្លក្ខេតព្ពា។ តត្ថ យំ នហេតុវសេន ទុមូលកាទយោ នយេ ទស្សេន្តេន នហេតុបច្ចយា នារម្មណបច្ចយា…បេ.… នាសេវនបច្ចយាតិ វត្វា ‘‘យាវ អាសេវនា សព្ពំ សទិស’’ន្តិ វុត្តំ។ តស្ស, ‘‘នអញ្ញមញ្ញបច្ចយា សហជាតេ ឯក’’ន្តិអាទីហិ សទិសតា វេទិតព្ពា។ យំ បន ‘‘នកម្មេ គណិតេ បញ្ច គណ្ហាតី’’តិ សីហឡភាសាយ លិខិតំ, តស្សត្ថោ – នហេតុបច្ចយំ អាទិំ កត្វា នកម្មបច្ចយាតិ ឯវំ នកម្មបច្ចយេន ឃដិតេ សហជាតេ ឯកន្តិ ឯវំ ទស្សិតា បញ្ចេវ បច្ចយា អនុលោមតោ លព្ភន្តិ, ន អញ្ញេតិ។ ឯវំ អញ្ញេសុបិ ឯវរូបេសុ ឋានេសុ ព្យញ្ជនំ អនាទិយិត្វា អធិប្បេតត្ថោយេវ គហេតព្ពោ។ ឯវរូបញ្ហិ ព្យញ្ជនំ អត្តនោ សញ្ញានិពន្ធនត្ថំ បោរាណេហិ សកសកភាសាយ លិខិតំ។
191-195. Dumūlakādīsu ca nayesu yaṃ yaṃ paccayaṃ ādiṃ katvā ye ye dukādayo dassitā, te te labbhamānālabbhamānapaccayavasena yathā yathā dassitā, tathā tathā sādhukaṃ sallakkhetabbā. Tattha yaṃ nahetuvasena dumūlakādayo naye dassentena nahetupaccayā nārammaṇapaccayā…pe… nāsevanapaccayāti vatvā ‘‘yāva āsevanā sabbaṃ sadisa’’nti vuttaṃ. Tassa, ‘‘naaññamaññapaccayā sahajāte eka’’ntiādīhi sadisatā veditabbā. Yaṃ pana ‘‘nakamme gaṇite pañca gaṇhātī’’ti sīhaḷabhāsāya likhitaṃ, tassattho – nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā nakammapaccayāti evaṃ nakammapaccayena ghaṭite sahajāte ekanti evaṃ dassitā pañceva paccayā anulomato labbhanti, na aññeti. Evaṃ aññesupi evarūpesu ṭhānesu byañjanaṃ anādiyitvā adhippetatthoyeva gahetabbo. Evarūpañhi byañjanaṃ attano saññānibandhanatthaṃ porāṇehi sakasakabhāsāya likhitaṃ.
អបិច ឥមស្មិំ បច្ចនីយានុលោមេ បច្ចយុប្បន្នធម្មេសុបិ អត្ថិ ធម្មោ កម្មបច្ចយំ លភតិ, ន ឥន្ទ្រិយបច្ចយំ។ សោ អសញ្ញេសុ ចេវ បញ្ចវោការេ បវត្តេ ច រូបជីវិតិន្ទ្រិយវសេន វេទិតព្ពោ។ អត្ថិ ធម្មោ មគ្គបច្ចយំ លភតិ, នហេតុបច្ចយំ។ សោ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហជាតមោហវសេន វេទិតព្ពោ។ អត្ថិ ធម្មោ ឈានបច្ចយំ លភតិ, នមគ្គបច្ចយំ។ សោ មនោធាតុអហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុវសេន វេទិតព្ពោ។ យត្ថ កដត្តារូបានិ នានាក្ខណិកកម្មវសេនេវ កម្មបច្ចយំ លភន្តិ, តត្ថ រូបធម្មា ហេតាធិបតិវិបាកិន្ទ្រិយឈានមគ្គបច្ចយេ ន លភន្តិ, សព្ពដ្ឋានិកា បច្ចនីយា ន ហោន្តិ។ អហេតុកេ អធិបតិបច្ចយោ នត្ថីតិ ឥមេសម្បិ បកិណ្ណកានំ វសេនេត្ថ គណនវារោ អសម្មោហតោ វេទិតព្ពោ។
Apica imasmiṃ paccanīyānulome paccayuppannadhammesupi atthi dhammo kammapaccayaṃ labhati, na indriyapaccayaṃ. So asaññesu ceva pañcavokāre pavatte ca rūpajīvitindriyavasena veditabbo. Atthi dhammo maggapaccayaṃ labhati, nahetupaccayaṃ. So vicikicchuddhaccasahajātamohavasena veditabbo. Atthi dhammo jhānapaccayaṃ labhati, namaggapaccayaṃ. So manodhātuahetukamanoviññāṇadhātuvasena veditabbo. Yattha kaṭattārūpāni nānākkhaṇikakammavaseneva kammapaccayaṃ labhanti, tattha rūpadhammā hetādhipativipākindriyajhānamaggapaccaye na labhanti, sabbaṭṭhānikā paccanīyā na honti. Ahetuke adhipatipaccayo natthīti imesampi pakiṇṇakānaṃ vasenettha gaṇanavāro asammohato veditabbo.
តត្រាយំ នយោ – នហេតុបច្ចយា អារម្មណេ ទ្វេតិ ឯត្ថ តាវ អហេតុកមោហោ ចេវ អហេតុកវិបាកកិរិយា ច បច្ចយុប្បន្នំ, តស្មា អកុសលេនាកុសលំ, អព្យាកតេន អព្យាកតំ សន្ធាយេត្ថ ទ្វេតិ វុត្តំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អាសេវនេ បន វិបាកំ ន លព្ភតិ, តថា កិរិយមនោធាតុ។ តស្មា កិរិយាហេតុមនោវិញ្ញាណធាតុវសេនេត្ថ អព្យាកតេន អព្យាកតំ វេទិតព្ពំ។ វិបាកេ ឯកន្តិ អព្យាកតេន អព្យាកតមេវ។ មគ្គេ ឯកន្តិ អកុសលេន អកុសលមេវ។
Tatrāyaṃ nayo – nahetupaccayā ārammaṇe dveti ettha tāva ahetukamoho ceva ahetukavipākakiriyā ca paccayuppannaṃ, tasmā akusalenākusalaṃ, abyākatena abyākataṃ sandhāyettha dveti vuttaṃ. Sesesupi eseva nayo. Āsevane pana vipākaṃ na labbhati, tathā kiriyamanodhātu. Tasmā kiriyāhetumanoviññāṇadhātuvasenettha abyākatena abyākataṃ veditabbaṃ. Vipāke ekanti abyākatena abyākatameva. Magge ekanti akusalena akusalameva.
១៩៦-១៩៧. នារម្មណមូលកេ ហេតុយា បញ្ចាតិ រូបមេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ តញ្ហិ កុសលំ អកុសលំ អព្យាកតំ កុសលាព្យាកតំ អកុសលាព្យាកតញ្ចាតិ បញ្ច កោដ្ឋាសេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ។ សព្ពបញ្ចកេសុ ឯសេវ នយោ។ អញ្ញមញ្ញេ ឯកន្តិ ភូតរូបានិ ចេវ វត្ថុញ្ច សន្ធាយ វុត្តំ។ តានិ ហិ នារម្មណបច្ចយា អញ្ញមញ្ញបច្ចយា ឧប្បជ្ជន្តិ។ តិមូលកេបិ ឯសេវ នយោ។
196-197. Nārammaṇamūlake hetuyā pañcāti rūpameva sandhāya vuttaṃ. Tañhi kusalaṃ akusalaṃ abyākataṃ kusalābyākataṃ akusalābyākatañcāti pañca koṭṭhāse paṭicca uppajjati. Sabbapañcakesu eseva nayo. Aññamaññe ekanti bhūtarūpāni ceva vatthuñca sandhāya vuttaṃ. Tāni hi nārammaṇapaccayā aññamaññapaccayā uppajjanti. Timūlakepi eseva nayo.
១៩៨-២០២. នាធិបតិមូលកេ ហេតុយា នវាតិ អនុលោមេ ហេតុម្ហិ វុត្តានេវ។ តីណីតិអាទីនិបិ ហេដ្ឋា អនុលោមេ វុត្តសទិសានេវ។ តិមូលកេ ទ្វេតិ ហេដ្ឋា នហេតុបច្ចយា អារម្មណេ វុត្តសទិសានេវ។
198-202. Nādhipatimūlake hetuyā navāti anulome hetumhi vuttāneva. Tīṇītiādīnipi heṭṭhā anulome vuttasadisāneva. Timūlake dveti heṭṭhā nahetupaccayā ārammaṇe vuttasadisāneva.
២០៣-២៣៣. នបុរេជាតមូលកេ ហេតុយា សត្តាតិ ហេដ្ឋា ‘‘អារុប្បេ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ចា’’តិអាទិនា នយេន បុរេជាតេ ទស្សិតានេវ។ សព្ពសត្តកេសុ ឯសេវ នយោ។ នកម្មមូលកេ ហេតុយា តីណីតិអាទីសុ ចេតនាវ បច្ចយុប្បន្នា។ តស្មា កុសលំ អកុសលំ អព្យាកតញ្ច បដិច្ច ឧប្បត្តិំ សន្ធាយ តីណីតិ វុត្តំ។ ឥមិនា នយេន ‘‘ឯកំ ទ្វេ តីណិ បញ្ច សត្ត នវា’’តិ អាគតដ្ឋានេសុ គណនា វេទិតព្ពា។ ‘‘ចត្តារិ ឆ អដ្ឋា’’តិ ឥមា បន តិស្សោ គណនា នត្ថេវាតិ។
203-233. Napurejātamūlake hetuyā sattāti heṭṭhā ‘‘āruppe kusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādinā nayena purejāte dassitāneva. Sabbasattakesu eseva nayo. Nakammamūlake hetuyā tīṇītiādīsu cetanāva paccayuppannā. Tasmā kusalaṃ akusalaṃ abyākatañca paṭicca uppattiṃ sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Iminā nayena ‘‘ekaṃ dve tīṇi pañca satta navā’’ti āgataṭṭhānesu gaṇanā veditabbā. ‘‘Cattāri cha aṭṭhā’’ti imā pana tisso gaṇanā natthevāti.
បច្ចយបច្ចនីយានុលោមវណ្ណនា។
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā.
និដ្ឋិតា ច បដិច្ចវារស្ស អត្ថវណ្ណនា។
Niṭṭhitā ca paṭiccavārassa atthavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / ១. កុសលត្តិកំ • 1. Kusalattikaṃ
