| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೧. ಕುಸಲತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ
1. Kusalattikavaṇṇanā
೧. ಪಟಿಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
೧. ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಂ
1. Paccayānulomaṃ
(೧.) ವಿಭಙ್ಗವಾರೋ
(1.) Vibhaṅgavāro
೫೩. ಇದಾನಿ ಯಾ ಏತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರೇ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ನಯಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಅಪರಿಮಾಣಾ ಪುಚ್ಛಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾದೀನಂ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ ಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ‘‘ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ। ತಾ ಪಹಾಯ ಯಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ ಅಯಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ।
53. Idāni yā etā paṇṇattivāre kusalattikaṃ nissāya hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ ādiṃ katvā nayamattaṃ dassentena aparimāṇā pucchā dassitā. Tattha kusalākusalādīnaṃ sahuppattiyā abhāvato yā pucchā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’ti evaṃ vissajjanaṃ na labhanti. Tā pahāya yā vissajjanaṃ labhanti, tāyeva vissajjetuṃ ayaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādinā nayena paṭiccavārassa niddesavāro āraddho.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಸಚೇ ಇಮಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಂ ಪುಚ್ಛಾ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ದಸ್ಸಿತಾ? ನನು ಯಾ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಯೇವ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ? ಆಮ, ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ತಥಾ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸು ತಿಕದುಕಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ, ದುಕೇ, ದುಕತಿಕೇ, ತಿಕದುಕೇ, ತಿಕತಿಕೇ, ದುಕದುಕೇ ಚ ಸಙ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾಯೇವ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಯಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಲಭನ್ತಿ, ನ ತಾಯೇವ ವೇದನಾತ್ತಿಕಾದೀಸು। ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಚ ತಿಕಪಟ್ಠಾನೇ ವಿತಕ್ಕತ್ತಿಕಪೀತಿತ್ತಿಕಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಸಬ್ಬಾಪೇತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ಯತ್ತಕಾಹಿ ಪುಚ್ಛಾಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಾಸು ಹಿ ಯಾ ತತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ಪಹಾಯ ಯಾ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ವಿಜಾನಿತುನ್ತಿ ಸುಖೇನ ವಿಜಾನನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ಪಹಾಯ ಯಾ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha siyā – sace imā hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ pucchā sabbaso vissajjanaṃ na labhanti, atha kasmā dassitā? Nanu yā labhanti, tāyeva dassetabbāti? Āma, dassetabbā siyuṃ. Tathā dassiyamānā pana sabbesu tikadukapaṭṭhānādīsu ekekasmiṃ tike, duke, dukatike, tikaduke, tikatike, dukaduke ca saṅkhepaṃ akatvā dassetabbāyeva bhaveyyuṃ. Kasmā? Yasmā yā kusalattike labhanti, na tāyeva vedanāttikādīsu. Dhammānulomapaccanīye ca tikapaṭṭhāne vitakkattikapītittikānaṃ vissajjane sabbāpetā vissajjanaṃ labhanti, tasmā ukkaṭṭhaparicchedena ekekasmiṃ tike yattakāhi pucchāhi bhavitabbaṃ sabbā kusalattike dassitā. Evaṃ dassitāsu hi yā tattha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tā vuccamānā sakkā sukhena vijānitunti sukhena vijānanatthaṃ sabbāpi kusalattike dassitā. Yā panettha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tāyeva vissajjitāti veditabbā.
ತತ್ಥ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದಿಭೇದಂ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಟಿಗನ್ತ್ವಾ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಸದಿಸಭಾವೇನ ಪತ್ವಾ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭಾವಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸುಯೇವ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಯಾವ ನಿರೋಧಗಮನಾ ಉದ್ಧಂ ಪಜ್ಜತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ । ಅತ್ತಾನಂ ಲಭತಿ, ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ತಯೋಪಿ ಖಣೇ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿ ಕುಸಲಹೇತುನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ।
Tattha kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti catubhūmakakusaladhammesu vedanākkhandhādibhedaṃ ekaṃ dhammaṃ paṭicca paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti attho. Kusalo dhammoti catubhūmakakusaladhammesuyeva saññākkhandhādibhedo eko dhammo. Uppajjatīti uppādato yāva nirodhagamanā uddhaṃ pajjati, nibbattatītipi attho . Attānaṃ labhati, uppādādayo tayopi khaṇe pāpuṇātīti vuttaṃ hoti. Hetupaccayāti kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena.
ಏವಂ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಖನ್ಧವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಏಕನ್ತಿ ವೇದನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ। ತಯೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಯೋ ಯೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ, ತಂ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ। ತಯೋ ಖನ್ಧೇತಿ ವೇದನಾದೀಸು ಯೋ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಗಹಿತೋ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೇ ತಯೋ। ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾದುಕಾದೀಸು ಛಸು ದುಕೇಸು ಯೇಕೇಚಿ ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ। ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾತಿ ಯೇ ಯೇ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ, ತೇ ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ ಕುಸಲಹೇತುನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Evaṃ ‘‘uppajjeyyā’’ti pucchāya ‘‘uppajjatī’’ti vissajjanaṃ vatvā idāni yaṃ dhammaṃ paṭicca yo dhammo uppajjati, taṃ dhammaṃ khandhavasena dassetuṃ kusalaṃ ekaṃ khandhantiādimāha. Tattha ekanti vedanādīsu catūsu yaṃkiñci ekaṃ. Tayo khandhāti yo yo paccayabhāvena gahito, taṃ taṃ ṭhapetvā avasesā tayo khandhā. Tayo khandheti vedanādīsu yo eko khandho uppajjatīti gahito, taṃ ṭhapetvā sese tayo. Dve khandheti vedanāsaññādukādīsu chasu dukesu yekeci dve khandhe paṭicca. Dve khandhāti ye ye paccayabhāvena gahitā, te te ṭhapetvā avasesā dve khandhā kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena uppajjantīti attho.
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ ಏಕಸ್ಸೇವ ದ್ವಿನ್ನಂಯೇವ ವಾ, ದ್ವೇ ವಾ ಪನ ಏಕಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ, ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ, ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥಸ್ಸ ಸಹಜಾತತ್ಥತ್ತಾ ಯಂ ಕುಸಲೇನ ಸಹಜಾತಞ್ಚೇವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಲಭತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಪರತೋಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಯಮೇವ ನಯೋ।
Yasmā pana eko khandho ekasseva dvinnaṃyeva vā, dve vā pana ekasseva paccayo nāma natthi, tasmā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca eko khandho, ekaṃ khandhaṃ paṭicca dve khandhā, dve khandhe paṭicca eko khandho’’ti na vuttaṃ. Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjatītiādīsupi vuttanayeneva attho veditabbo. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti idaṃ paṭiccatthassa sahajātatthattā yaṃ kusalena sahajātañceva hetupaccayañca labhati, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu ayameva nayo.
ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ ಅಹೇತುಕಂ, ರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಆರುಪ್ಪವಿಪಾಕಞ್ಚ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇತಿ ಕಟತ್ತಾರೂಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥು, ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾತಿ ಇದಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಗ್ಗಹಣೇನ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಗಹಿತೇಪಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
Vipākābyākataṃ kiriyābyākatanti ettha hetupaccayābhāvato ahetukaṃ, rūpena saddhiṃ anuppattito āruppavipākañca na gahetabbaṃ. Paṭisandhikkhaṇeti kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa abyākataṃ paṭicca uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākābyākatanti tasmiṃ khaṇe vijjamānābyākatavasena vuttaṃ. Khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti idaṃ kaṭattārūpaggahaṇena vatthumhi gahitepi vatthuṃ paṭicca khandhānaṃ uppattidassanatthaṃ vuttaṃ.
ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತನ್ತಿಆದಿ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಏಕಂ ಖನ್ಧನ್ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಮ್ಹಿ ಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಭೂತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಇತರದ್ವಯಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಮಹಾಭೂತೇಪಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ರೂಪಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ನ ಕೇವಲಂ ಖನ್ಧೇಯೇವ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮಹಾಭೂತೇಪಿ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಮಿದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪವತ್ತೇಯೇವ, ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಮ್ಪಿ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಉಭಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ।
Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Ekaṃ khandhantiādīsu vuttanayeneva panettha atthayojanā veditabbā. Evaṃ rūpābyākatamhi bhūte paṭicca bhūtānaṃ uppattiṃ vatvā idāni bhūte paṭicca upādārūpānaṃ uppattiṃ dassetuṃ mahābhūtepaṭicca cittasamuṭṭhānantiādi vuttaṃ. Evaṃ sante upādārūpanti ettakameva vattabbaṃ, itaradvayaṃ kasmā vuttanti? Mahābhūtepi paṭicca uppattidassanatthaṃ. Yañhi heṭṭhā ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpaṃ kaṭattā ca rūpa’’nti dassitaṃ, taṃ na kevalaṃ khandheyeva ca paṭicca uppajjati, mahābhūtepi pana paṭicca uppajjatīti dassanatthamidaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tattha cittasamuṭṭhānaṃ pavatteyeva, kaṭattārūpaṃ paṭisandhiyampi. Upādārūpanti tasseva ubhayassa visesanaṃ.
ಕುಸಲೇ ಖನ್ಧೇ ಚ ಮಹಾಭೂತೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾವ ಮಹಾಭೂತಾ ಗಹಿತಾ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಭೂತರೂಪಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾರೂಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ। ‘‘ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಿ ಭೂತರೂಪಮ್ಪಿ ಖನ್ಧೇ ಚ ಮಹಾಭೂತೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಾದಾರೂಪಮ್ಪಿ। ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ನವ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ಏತಾಯೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಸೇಸಾ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಮೋಘಪುಚ್ಛಾತಿ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದೀಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪನ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಮೇವ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮ।
Kusale khandhe ca mahābhūte ca paṭiccāti ettha cittasamuṭṭhānāva mahābhūtā gahitā. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti ettha pana bhūtarūpampi upādārūpampi gahitaṃ. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’tiādinā nayena hi bhūtarūpampi khandhe ca mahābhūte ca paṭicca uppajjati. Mahābhūte paṭicca upādārūpanti vuttanayena upādārūpampi. Akusalañca abyākatañcāti pañhāvissajjanesupi eseva nayo. Evaṃ hetupaccaye nava pucchā vissajjitā. Etāyeva hi ettha labbhanti, sesā cattālīsa moghapucchāti na vissajjitā. Iminā upāyena ārammaṇapaccayādīsupi pucchāvissajjanānaṃ attho veditabbo. Tattha tattha pana vicāretabbayuttakameva vicārayissāma.
೫೪. ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ತಾವ ರೂಪಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ತಾಸು ನವಸು ರೂಪಮಿಸ್ಸಕಾ ಪಹಾಯ ತಿಸ್ಸೋವ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ತೇನೇವ ಚ ಕಾರಣೇನ ‘‘ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥೂ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
54. Ārammaṇapaccaye tāva rūpassa ārammaṇapaccayavasena anuppattito tāsu navasu rūpamissakā pahāya tissova pucchā vissajjitā. Teneva ca kāraṇena ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatvā ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti na vuttaṃ. Na hi taṃ ārammaṇapaccayena uppajjati.
೫೫. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ನ ಗಹಿತಂ। ಸೇಸಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸಮೇವ।
55. Adhipatipaccaye vipākābyākatanti lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘paṭisandhikkhaṇe’’ti na gahitaṃ. Sesaṃ hetupaccayasadisameva.
೫೬. ಅನನ್ತರಸಮನ್ತರೇಸುಪಿ ರೂಪಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ವಿಯ ತಿಸ್ಸೋವ ಪುಚ್ಛಾ।
56. Anantarasamantaresupi rūpaṃ na labbhatīti ārammaṇapaccaye viya tissova pucchā.
೫೭. ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಆಗತಂ ತಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಮೇವ ಹೇತ್ಥ ನಾನನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಅವಕ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೮) ವಚನತೋ ಓಕ್ಕನ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾವೇತಂ ನಾಮಂ। ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಸಬ್ಬಭವಸಾಧಾರಣಂ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಪಟಿಸನ್ಧಿಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸಾ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸಪಿ ಅರೂಪಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವಞ್ಚೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ ಹೋತೀತಿ ಗಹಿತಾ। ಬಾಹಿರಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತನ್ತಿ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇಸು ಪಥವೀಪಾಸಾಣಾದೀಸು ಮಹಾಭೂತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಞ್ಚ ಬಾಹಿರಞ್ಚ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಂ। ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ ಹಿ ಸಾ। ಅಯಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಾಹಿರಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ದ್ವಿಸನ್ತತಿಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಟತ್ತಾರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ।
57. Sahajātapaccaye paṭisandhikkhaṇeti pañcavokāre paṭisandhivasena vuttaṃ. Heṭṭhā pana paccayavibhaṅge ‘‘okkantikkhaṇe’’ti āgataṃ tampi iminā saddhiṃ atthato ekaṃ, byañjanamattameva hettha nānanti. Apica ‘‘tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408) vacanato okkantīti pañcavokārapaṭisandhiyāvetaṃ nāmaṃ. Paṭisandhīti sabbabhavasādhāraṇaṃ. Idha pana ‘‘kaṭattā ca rūpa’’ntiādivacanato pañcavokārapaṭisandhiyeva adhippetā. Sā hi rūpassapi arūpassapi paccayabhāvañceva paccayuppannabhāvañca saṅgaṇhāti, tasmā paripuṇṇavissajjanā hotīti gahitā. Bāhiraṃ ekaṃ mahābhūtanti anindriyabaddhesu pathavīpāsāṇādīsu mahābhūtaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccayavibhaṅgavārasmiñhi cattāro mahābhūtāti ajjhattikañca bāhirañca ekato katvā gahitaṃ. Saṅkhepadesanā hi sā. Ayaṃ pana vitthāradesanā, tasmā sabbaṃ vibhajitvā dassento ‘‘bāhiraṃ ekaṃ mahābhūta’’ntiādimāha. Asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccāti dvisantatisamuṭṭhānabhūtavasena vuttaṃ. Mahābhūte paṭicca kaṭattārūpanti idaṃ pana kammasamuṭṭhānavaseneva vuttaṃ. Upādārūpanti utusamuṭṭhānavaseneva.
೫೮. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥು, ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕತೋ ವತ್ಥುನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
58. Aññamaññapaccaye khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti catunnampi khandhānaṃ ekato vatthunā aññamaññapaccayataṃ dassetuṃ vuttaṃ.
೫೯. ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಹಜಾತತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಸಾ ಗಹಿತಾ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಹಿ ಪುರೇಜಾತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಧ ಸಹಜಾತಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸೋ’’ತಿ।
59. Nissayapaccaye yasmā paṭiccattho nāma sahajātattho, tasmā yā heṭṭhā paccayavibhaṅgavāre cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayatā dassitā, na sā gahitā. Cakkhāyatanādīni hi purejātāni hutvā paccayā honti, idha sahajātameva labbhati. Teneva vuttaṃ – ‘‘nissayapaccayo sahajātapaccayasadiso’’ti.
೬೦. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾಭಾವಾ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಲಭನ್ತಿ, ಯೇ ಪನ ಲಭನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
60. Upanissayapaccaye rūpassa upanissayapaccayābhāvā tīṇeva vissajjanāni labbhanti, tena vuttaṃ ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti. Tattha kiñcāpi na sabbe kusalākusalābyākatā ārammaṇūpanissayaṃ labhanti, ye pana labhanti, tesaṃ vasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
೬೧. ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ವತ್ಥುಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥುನಾ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ವತ್ಥು ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾಜನಿಯತ್ತಾ ಇಧ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಯೇಪಿ ಕುಸಲಾದಯೋ ಆರುಪ್ಪೇ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾಜನಿಯತೋಯೇವ ಇಧ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಪನ ನಿಯಮತೋ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ನ ಲಭತಿ। ರೂಪಾಯತನಾದೀನಿ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂಯೇವ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಅತೀತಾನಾಗತಾನಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತಿಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ನ ಗಹಿತಂ। ಖನ್ಧವಸೇನ ಹಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾ, ನ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನ। ‘‘ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧ’’ನ್ತಿ ದೇಸನಾಯ ಚ ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ಗಹಿತಾ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಆದಯೋ ಏವಾತಿ।
61. Purejātapaccaye vatthuṃ purejātapaccayāti vatthuṃ paṭicca vatthunā purejātapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Vipākābyākataṃ ekaṃ khandhanti ettha yaṃ vipākābyākatassa vatthu okkantikkhaṇe sahajātapaccayo hoti, taṃ purejātapaccayabhājaniyattā idha na gahetabbaṃ. Yepi kusalādayo āruppe purejātapaccayaṃ na labhanti, tepi purejātapaccayabhājaniyatoyeva idha na gahetabbā. Ārammaṇaṃ pana niyamato purejātapaccayabhāvaṃ na labhati. Rūpāyatanādīni hi cakkhuviññāṇādīnaṃyeva purejātapaccayataṃ sādhenti, manoviññāṇadhātuyā atītānāgatānipi ārammaṇaṃ hontiyeva. Tasmā idha na gahitaṃ. Khandhavasena hi ayaṃ desanā, na viññāṇadhātuvasena. ‘‘Vipākābyākataṃ ekaṃ khandha’’nti desanāya ca sabbāpi viññāṇadhātuyo gahitā, na cakkhuviññāṇadhātuādayo evāti.
ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋವ ನ ಜನಕೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏಕಧಮ್ಮೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಕತಂ।
Pacchājāto kusalākusalānaṃ paccayo na hoti, abyākatassapi upatthambhakova na janako, tasmā ‘‘uppajjati pacchājātapaccayā’’ti evaṃ vattabbo ekadhammopi natthīti pacchājātapaccayavasena vissajjanaṃ na kataṃ.
೬೨. ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾ ಕಿರಿಯಾ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಪನ ‘‘ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಜವನಕಿರಿಯಾವೇತ್ಥ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
62. Āsevanapaccaye kāmaṃ sabbā kiriyā āsevanapaccayaṃ na labhanti, labbhamānavasena pana ‘‘kiriyābyākata’’nti vuttaṃ. Tasmā javanakiriyāvettha gahitāti veditabbā.
೬೩. ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸು ಏಕಕ್ಖಣಿಕೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತಥಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತೇ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇ ಪನ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕೋಪಿ, ತಥಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಮಹಾಭೂತಾನಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಪನ ಏಕಕ್ಖಣಿಕೋ। ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕೋವ ತಥಾ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತರೂಪಾನಂ। ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ ಪನೇತ್ಥ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಸೇಸಂ ನ ಏಕನ್ತತೋ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಇಧ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।
63. Kammapaccaye kusalākusalesu ekakkhaṇiko kammapaccayo veditabbo, tathā kiriyābyākate. Vipākābyākate pana nānākkhaṇikopi, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānānaṃ pana ekakkhaṇiko. Kaṭattārūpānaṃ nānākkhaṇikova tathā asaññasattarūpānaṃ. Kaṭattārūpaṃ panettha jīvitindriyaṃ. Sesaṃ na ekantato kammasamuṭṭhānattā upādārūpanti vuttaṃ. Evaṃ santepi idha kammasamuṭṭhānameva adhippetaṃ.
೬೪. ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಿರಿಯಞ್ಚ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಬ್ಯಾಕತವಸೇನೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ। ಕಟತ್ತಾರೂಪನ್ತಿ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯರೂಪಞ್ಚ ವತ್ಥುರೂಪಞ್ಚ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ತದವಸೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ।
64. Vipākapaccaye kusalākusalaṃ kiriyañca na labbhatīti abyākatavaseneva vissajjanaṃ kataṃ. Cittasamuṭṭhānanti vipākacittasamuṭṭhānameva. Kaṭattārūpanti yathālābhavasena indriyarūpañca vatthurūpañca. Upādārūpanti tadavasesaṃ tasmiṃ samaye vijjamānakaṃ upādārūpaṃ.
೬೫. ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಚ ಅರೂಪಾಹಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಮಹಾಭೂತಾನಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಾದಿಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ । ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ। ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ಆಹಾರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಠಮಂ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಇಧ ಪನ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಠಮಂ ಅರೂಪಾಹಾರಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
65. Āhārapaccaye sabbesampi kusalādīnaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānarūpassa ca arūpāhāravasena uppatti veditabbā, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānanti bhavaṅgādicittasamuṭṭhānaṃ. Āhārasamuṭṭhānanti kabaḷīkārāhārasamuṭṭhānaṃ . Cittasamuṭṭhānanti kusalākusalacittasamuṭṭhānameva. Paccayavibhaṅgavāre āhārapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ kabaḷīkāro āhāro dassito, idha pana kusalaṃ dhammanti pucchāvasena paṭhamaṃ arūpāhārā dassitāti veditabbā.
೬೬. ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಠಮಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಇಧ ಪನ ಕುಸಲಾದಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಠಮಂ ಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಚ್ಚಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾದೀಸು ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಭೂತರೂಪೇಸುಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ।
66. Indriyapaccaye paccayavibhaṅge indriyapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ cakkhundriyādīni dassitāni, idha pana kusalādipucchāvasena paṭhamaṃ arūpindriyānaṃ paccayatā dassitā. Tattha kusalādīsu yathālābhavasena arūpindriyā gahetabbā. Asaññasattānaṃ bhūtarūpesupi jīvitindriyanti.
೬೭. ಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇಸು ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
67. Jhānamaggapaccayesu hetupaccayasadisameva vissajjanaṃ, tenevettha ‘‘hetupaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
೬೮. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಗತಿಕಂ, ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
68. Sampayuttapaccaye vissajjanaṃ ārammaṇapaccayagatikaṃ, tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
೬೯. ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ, ವತ್ಥುನಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ, ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ। ವತ್ಥುನಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಖನ್ಧೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಬ್ಬಾನಿ। ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತನ್ತಿಆದಿ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ।
69. Vippayuttapaccaye vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca vippayuttapaccayā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā, khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Khandhā vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca khandhā vippayuttapaccayā. Vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Cittasamuṭṭhānarūpaṃ khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Sesavissajjanesupi vatthuṃ vippayuttapaccayātiādīsupi vuttanayenevattho veditabbo. Vipākābyākate cettha vatthuggahaṇena cakkhādīni saṅgahitabbāni. Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākatassa paccayabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Cittasamuṭṭhānanti abyākatacittasamuṭṭhānampi kusalākusalacittasamuṭṭhānampi.
೭೦. ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇ ಸಬ್ಬಂ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಗತಿಕಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
70. Atthipaccaye sabbaṃ sahajātapaccayagatikaṃ. Tenevettha ‘‘sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
೭೧-೭೨. ನತ್ಥಿವಿಗತಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಗತಿಕಾ, ಅವಿಗತಂ ಸಹಜಾತಗತಿಕಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸಂ, ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ । ಇಮೇ ತೇವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾತಿ ಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಸಂ ವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕೇ ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮೇ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
71-72. Natthivigatā ārammaṇapaccayagatikā, avigataṃ sahajātagatikaṃ. Tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisaṃ, sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ . Ime tevīsati paccayāti saṅkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Vitthāretabbāti yā pucchā vissajjanaṃ labhanti, tāsaṃ vasena vitthāretabbā. Ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake paccayānulome paṭiccavārassa kusalattikavissajjane atthavaṇṇanā.
(೨.) ಸಙ್ಖ್ಯಾವಾರೋ
(2.) Saṅkhyāvāro
೭೩. ಇದಾನಿ ಯೇ ಏತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಾರಾ ಲದ್ಧಾ, ತೇ ಗಣನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ನವ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ; ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ।
73. Idāni ye ettha hetupaccayādīsu ekekasmiṃ paccaye vissajjanavārā laddhā, te gaṇanavasena dassetuṃ hetuyā navātiādi āraddhaṃ. Tattha hetuyā navāti hetupaccaye nava pucchāvissajjanavārā honti. Seyyathidaṃ – kusalena kusalaṃ, kusalena abyākataṃ, kusalena kusalābyākataṃ; akusalena akusalaṃ, akusalena abyākataṃ, akusalena akusalābyākataṃ, abyākatena abyākataṃ, kusalābyākatena abyākataṃ, akusalābyākatena abyākatanti.
ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ನವಾತಿ ಹೇತುಯಾ ವುತ್ತಸದಿಸಾವ। ದ್ವಾದಸಸು ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಸು ನವ ನವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸಾನೇವ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ। ದಸಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ತೀಣಿ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಸದಿಸಾನೇವ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಪದಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ರೂಪಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇ। ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ವಿಪಾಕಾನಿ ಚೇವ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ನವ ತೀಣಿ ಏಕನ್ತಿ, ತಿವಿಧೋವ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ದ್ವಾದಸ ನವಕಾ, ದಸ ತಿಕಾ, ಏಕಂ ಏಕಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತೇವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಂ ವಾರಸತಂ ಹೋತಿ, ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಾಸತಂ। ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಂ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸತನ್ತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ।
Ārammaṇetīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ, abyākatena abyākataṃ. Adhipatiyā navāti hetuyā vuttasadisāva. Dvādasasu hi paccayesu nava navāti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni hetupaccayasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Dasasu paccayesu tīṇi tīṇīti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni ārammaṇasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Aññamaññapaccayasmiñhi abyākatapadassa vissajjane rūpampi labbhati, tathā purejātapaccaye. Āsevanapaccaye vipākāni ceva vīthicittāni ca na labbhanti. Vipāke ekanti abyākatameva. Evamettha saṅkhepato nava tīṇi ekanti, tividhova vāraparicchedo. Vitthārato dvādasa navakā, dasa tikā, ekaṃ ekakanti sabbesupi tevīsatiyā paccayesu ekūnacattālīsādhikaṃ vārasataṃ hoti, ekūnacattālīsādhikañca pucchāsataṃ. Ekūnacattālīsādhikaṃ pucchāvissajjanasatantipi tasseva nāmaṃ.
೭೪. ಏವಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿಕೇ ಏಕಮೂಲಕೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇತೋ ಪರೇಸು ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕೇ ದಸ್ಸಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನಗಣನಞ್ಞೇವ ಆದಾಯ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುಮೂಲಕೇ ತಾವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ – ಬಹುಗಣನೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಬಹುಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯುತ್ತೋ ತೇನ ಸಮಾನಗಣನೋವ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀ’’ತಿ। ಹೇತುಆರಮ್ಮಣದುಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಾನಿ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಾನಗಣನೋ ಪನ ಸಮಾನಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯುತ್ತೋ ಅಪರಿಹೀನಗಣನೋವ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ನವಾ’’ತಿ। ಹೇತಾಧಿಪತಿದುಕೇ ನವೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಹೇತುವಿಪಾಕದುಕೇ ವಿಪಾಕೇ ವುತ್ತಂ ಏಕಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ದುಮೂಲಕೇ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
74. Evaṃ hetupaccayādike ekamūlake gaṇanaṃ dassetvā ito paresu dumūlakādīsu vitthāradesanaṃ saṅkhipitvā ekamūlake dassitāya desanāya labbhamānagaṇanaññeva ādāya vāraparicchedaṃ dassetuṃ dumūlake tāva hetupaccayā ārammaṇe tīṇītiādimāha. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā ārammaṇe tīṇī’’ti. Hetuārammaṇaduke ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Samānagaṇano pana samānagaṇanena saddhiṃ yutto aparihīnagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā adhipatiyā navā’’ti. Hetādhipatiduke naveva vissajjanāni labbhantīti attho. Vipāke ekanti hetuvipākaduke vipāke vuttaṃ ekameva vissajjanaṃ labbhatīti evaṃ tāva dumūlake vāraparicchedo veditabbo.
೭೫. ತಿಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಇದಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನೇವಾಹ – ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣೀತಿ। ಹೇತಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ತಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಾನಿ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ।
75. Timūlakādīsupi idameva lakkhaṇaṃ. Tenevāha – hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti. Hetārammaṇādhipati tike ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Evaṃ sabbattha nayo netabbo.
೭೬-೭೯. ದ್ವಾದಸಮೂಲಕೇ ಪನ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮೇ ತೀಣೀತಿ ವತ್ವಾ ವಿಪಾಕಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಆಹಾರೇ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇರಸಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇ ಪನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇವೀಸತಿಮೂಲಕೋವೇತ್ಥ ದಸ್ಸಿತೋ। ಸೋ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ – ಸಾಸೇವನೋ ವಾ ಸವಿಪಾಕೋ ವಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಸಾಸೇವನೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಸೋ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಭತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಗತೇ ತೀಣೀ’’ತಿ। ಸವಿಪಾಕೋ ಪನ ಆಸೇವನಂ ನ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಹಾಯ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಗಣನಾಯ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅನನ್ತರಾಯೇವ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಾ ಆಹಾರೇ ಏಕ’’ನ್ತಿ ಏಕಂ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ತೇವೀಸತಿಮೂಲಕೋವ ದಸ್ಸಿತೋ। ಏತೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸು ತೇವೀಸತಿಮೂಲಕೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ ನತ್ಥಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಪನ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ। ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ಪನೇತೇ ತೇವೀಸತಿಮೂಲಕಾತ್ವೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇಸು ಸಾಸೇವನೇ ಆಸೇವನಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ, ಸವಿಪಾಕೇ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಏಕಮೇವಾತಿ ಅಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಾ।
76-79. Dvādasamūlake pana vipākapaccayo na labbhati, tasmā āsevanapaccayā kamme tīṇīti vatvā vipākaṃ aparāmasitvā āhāre tīṇīti vuttaṃ. Terasamūlakādīsupi eseva nayo. Te pana saṅkhipitvā tevīsatimūlakovettha dassito. So duvidho hoti – sāsevano vā savipāko vā. Tattha paṭhamaṃ sāsevano dassito, so tīṇeva vissajjanāni labhati. Tena vuttaṃ ‘‘āsevanapaccayā avigate tīṇī’’ti. Savipāko pana āsevanaṃ na labhati, tasmā taṃ pahāya vipākavasena gaṇanāya dassanatthaṃ anantarāyeva ‘‘hetupaccayā…pe… vipākapaccayā āhāre eka’’nti ekaṃ nayaṃ dassetvā pacchā tevīsatimūlakova dassito. Etesu pana dvīsu tevīsatimūlakesu kiñcāpi ekasmiṃ vipākapaccayo natthi, ekasmiṃ āsevanapaccayo, pacchājātapaccayo pana ubhayatthāpi. Ruḷhīsaddena panete tevīsatimūlakātveva veditabbā. Tesu sāsevane āsevanassa vasena sabbattha tīṇeva vissajjanāni, savipāke vipākapaccayassa vasena ekamevāti ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
ಯಂ ಪನೇತಂ ಹೇತುಮೂಲಕಾನನ್ತರಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ಠಿತೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಣೇವ ಪಞ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕೇಪಿ ದುಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಪದೇ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸೇಸಪಚ್ಚಯಯೋಜನಾಸು ಚ ಯತ್ಥ ನವಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತತ್ಥ ತಯೋವ ಪಞ್ಹಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಪದೇ ಪನ ವಿಪಾಕಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸೇಸಪಚ್ಚಯಯೋಜನಾಸು ಚ ಏಕೋವ ಪಞ್ಹೋ ಹೋತೀತಿ। ಇತಿ ಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಬಹುಗಣನೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಬಹುಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯುತ್ತೋ ತೇನ ಸಮಾನಗಣನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಂ ಸುವುತ್ತಮೇವ।
Yaṃ panetaṃ hetumūlakānantaraṃ ‘‘ārammaṇe ṭhitena sabbattha tīṇeva pañhā’’ti vuttaṃ, taṃ ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakepi dumūlakādīsupi sabbattha ārammaṇapade ceva ārammaṇena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca yattha navahi bhavitabbaṃ, tattha tayova pañhā hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākapade pana vipākapadena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca ekova pañho hotīti. Iti yaṃ heṭṭhā avocumha ‘‘bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇano hotī’’ti, taṃ suvuttameva.
೮೦-೮೫. ಇದಾನಿ ಯೇ ಆರಮ್ಮಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಏಕಮೂಲಕಾದಯೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ, ತೇಸು ಏಕಮೂಲಕೋ ತಾವ ಹೇತುಏಕಮೂಲಕೇನೇವ ಸದಿಸೋತಿ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪನ ದುಮೂಲಕೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣಿ, ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣಿ…ಪೇ॰… ಅವಿಗತೇ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣಿ…ಪೇ॰… ಅವಿಗತೇ ತೀಣೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಯೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಬಹುಗಣನಾ, ತೇಸಂ ಊನತರಗಣನೇಹಿ ಚ ಸಮಾನಗಣನೇಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಯಾ ಗಣನಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪುರಿಮಭಾಗೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇತಂ ಆವಿ ಕರೋತಿ – ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಯೇನ ಯೇನ ಬಹುತರಗಣನೇನ ವಾ ಸಮಾನಗಣನೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದುಕತಿಕಾದಿಭೇದಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಣೇವ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಏಕಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಾದಿಕಾಯ ಗಣನಾಯ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಧ ನ ದಸ್ಸಿತಂ। ಯಾ ಚೇಸಾ ದುಮೂಲಕೇ ಗಣನಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಿಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸಾವ ಗಣನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ತಿಮೂಲಕಾದಯೋ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ।
80-85. Idāni ye ārammaṇādīnaṃ paccayānaṃ vasena ekamūlakādayo dassetabbā, tesu ekamūlako tāva hetuekamūlakeneva sadisoti ekasmimpi paccaye na dassito. Ārammaṇapaccayavasena pana dumūlake gaṇanaṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇi, adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇīti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇī’’ti vattabbe ye hetupaccayādayo paccayā bahugaṇanā, tesaṃ ūnataragaṇanehi ca samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane yā gaṇanā labbhati, taṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayassa purimabhāge ṭhitampi hetupaccayaṃ pacchimabhāgeva ṭhapetvā ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’ti vuttaṃ. Tenetaṃ āvi karoti – ārammaṇapaccayo yena yena bahutaragaṇanena vā samānagaṇanena vā paccayena saddhiṃ dukatikādibhedaṃ gacchati, sabbattha tīṇeva pañhāvissajjanāni veditabbāni. Vipākapaccayena pana saddhiṃ saṃsandane ekameva labbhati, taṃ vipākapaccayādikāya gaṇanāya āvi bhavissatīti idha na dassitaṃ. Yā cesā dumūlake gaṇanā dassitā, timūlakādīsupi esāva gaṇanāti ārammaṇapaccayavasena timūlakādayo na vitthāritā.
ಇದಾನಿ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿವೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ನವ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಹೇತುನಾ ಸಮಾನಗಣನಾಸು ನವೇವ। ಇತಿ ಯೋ ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ತೇನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾನಗಣನಾನಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಆದಿಮ್ಹಿ ಠಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಾ ಹೋತಿ। ತೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಊನತರಗಣನಾನಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನಾನಂಯೇವ ವಸೇನ ಗಣನಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏವಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯವಸೇನಾಪಿ ತತೋ ಪರೇಸಂ ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ವಸೇನಾಪಿ ತಿಮೂಲಕಾದಯೋ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ದುಮೂಲಕೇ ದಸ್ಸಿತಗಣನಾವಸೇನೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಾಧೇತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೇಕಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಮೂಲಕಂ ಕಾತುನ ಸಜ್ಝಾಯಮಗ್ಗೇನ ಗಣೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ।
Idāni adhipatipaccayādivasena dumūlakādīsu gaṇanaṃ dassetuṃ adhipatipaccayā hetuyā navātiādi vuttaṃ. Tatthāpi vuttanayeneva paccayasanniveso veditabbo. Yathā ca adhipatipaccayā hetuyā nava, evaṃ sesesupi hetunā samānagaṇanāsu naveva. Iti yo yo paccayo ādimhi tiṭṭhati, tena tena saddhiṃ samānagaṇanānaṃ saṃsandane ādimhi ṭhitassa vasena gaṇanā hoti. Tena pana saddhiṃ ūnataragaṇanānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā hotīti veditabbo. Yathā ca ārammaṇapaccayavasena evaṃ adhipatipaccayavasenāpi tato paresaṃ anantarādīnaṃ vasenāpi timūlakādayo na vitthāritā. Tasmā dumūlake dassitagaṇanāvaseneva sabbattha sādhetabbā. Teneva vuttaṃ ‘‘ekekaṃ paccayaṃ mūlakaṃ kātuna sajjhāyamaggena gaṇetabbā’’ti.
ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ।
Paccayānulomavaṇṇanā.
ಪಟಿಚ್ಚವಾರೋ
Paṭiccavāro
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ
Paccayapaccanīyavaṇṇanā
೮೬-೮೭. ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಪದೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತೋ ಮೋಹೋತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಚ ಸಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುನೋ ಅಭಾವಾ ನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಸೇಸೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಹೇತುಕಂ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಇದಂ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
86-87. Paccayapaccanīyaṃ pana yasmā kusalapade na labbhati kusaladhammassa hetupaccayena vinā anuppattito, tasmā akusalaṃ dhammaṃ paṭiccātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetupaccayāti hetupaccayapaṭikkhepo hetupaccayaṃ vinā aññena paccayena uppajjatīti attho. Vicikicchāsahagato uddhaccasahagato mohoti ayañhi sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sayaṃ hetupaccayo hoti, aññassa pana sampayuttahetuno abhāvā na hetupaccayā uppajjatīti ṭhapetvā hetupaccayaṃ sesehi attano anurūpapaccayehi uppajjati. Iminā nayena sabbapaccayapaṭikkhepesu attho veditabbo. Ahetukaṃ vipākābyākatanti idaṃ rūpasamuṭṭhāpakavaseneva veditabbaṃ. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
೮೮. ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ಕಾಮಂ ಅಧಿಪತಿಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿನೋ ಅಭಾವಾ ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಂ ಲಭತಿ, ಯಥಾ ಪನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತೋ ಮೋಹೋ ಅಹೇತುಕೋ, ನ ತಥಾ ಅಧಿಪತಯೋ ಏವ ನಿರಾಧಿಪತಿ। ಛನ್ದಾದೀಸು ಪನ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಧಿಪತಿಂ ಅಕತ್ವಾ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾದಯೋ ನಿರಾಧಿಪತಿನೋ। ತಸ್ಮಾ ಮೋಹಂ ವಿಯ ವಿಸುಂ ಅಧಿಪತಿಮತ್ತಮೇವ ಅನುದ್ಧರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನ ಏಸಾ ‘‘ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
88. Naadhipatipaccaye kāmaṃ adhipatipi attanā saddhiṃ dutiyassa adhipatino abhāvā naadhipatipaccayaṃ labhati, yathā pana vicikicchuddhaccasahagato moho ahetuko, na tathā adhipatayo eva nirādhipati. Chandādīsu pana aññataraṃ adhipatiṃ akatvā kusalādīnaṃ uppattikāle sabbepi kusalādayo nirādhipatino. Tasmā mohaṃ viya visuṃ adhipatimattameva anuddharitvā sabbasaṅgāhikavasena esā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’tiādikā desanā katāti veditabbā.
೮೯. ನಾನನ್ತರನಸಮನನ್ತರೇಸು ನಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಯ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಪರಿಹೀನೋ। ಯಥಾ ಚೇಸ, ತಥಾ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಾಪಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಏತೇಹಿ ವಿನಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಏಕೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಪರಿಹೀನಾ।
89. Nānantaranasamanantaresu nārammaṇe viya rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti. Sahajātapaccayo parihīno. Yathā cesa, tathā nissayaatthiavigatapaccayāpi. Kiṃ kāraṇā? Etehi vinā kassaci anuppattito. Sahajātanissayaatthiavigatapaccayepi hi paccakkhāya ekopi rūpārūpadhammo nuppajjati, tasmā te parihīnā.
೯೦. ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಟತ್ತಾರೂಪನ್ತಿ ಹದಯವತ್ಥುವಜ್ಜಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
90. Naaññamaññapaccayavibhaṅge paṭisandhikkhaṇe vipākābyākate khandhe paṭicca kaṭattārūpanti hadayavatthuvajjaṃ veditabbaṃ.
೯೧. ನಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಞ್ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ನ ಲಭತಿ। ಅರೂಪಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ನ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಮುತ್ತಕಂ ಪನ ನತ್ಥಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ।
91. Naupanissayapaccayavibhaṅge rūpameva paccayuppannaṃ, tañhi upanissayaṃ na labhati. Arūpaṃ pana kiñcāpi ārammaṇūpanissayapakatūpanissaye na labheyya, anantarūpanissayamuttakaṃ pana natthi. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
೯೨. ನಪುರೇಜಾತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
92. Napurejāte cittasamuṭṭhānarūpanti pañcavokāravasena vuttaṃ.
೯೩. ನಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸಾ ಏತ್ಥ ಪಾಳಿ, ಸಾ ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾತಿ ಇಧ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾ। ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಪಠಮಜವನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ। ಪಾಳಿ ಪನ ಇಧಾಪಿ ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ನಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ।
93. Napacchājātapaccayāti ettha sahajātapurejātapaccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tasmā sahajātapaccayasadisā ettha pāḷi, sā naadhipatipaccaye vitthāritāti idha saṅkhittā. Nāsevanapaccaye kusalākusalā paṭhamajavanavasena veditabbā, tathā kiriyābyākataṃ. Pāḷi pana idhāpi naadhipatipaccaye vitthāritavasena veditabbā. Tenevāha – ‘‘napacchājātapaccayampi nāsevanapaccayampi nādhipatipaccayasadisa’’nti.
೯೪-೯೭. ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ವಿಪಾಕಚೇತನಾ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಂ ಲಭತೀತಿ ನ ಗಹಿತಾ। ನಾಹಾರಪಚ್ಚಯೇ ಏಕಚ್ಚಂ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಥಾ ನಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇ।
94-97. Nakammapaccaye vipākacetanā nānākkhaṇikakammapaccayaṃ labhatīti na gahitā. Nāhārapaccaye ekaccaṃ rūpameva paccayuppannaṃ, tathā naindriyapaccaye.
೯೮. ನಝಾನಪಚ್ಚಯೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮಾ ಚೇವ ಏಕಚ್ಚಞ್ಚ ರೂಪಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವೇದನಾ ಚ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಚ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಝಾನಪಚ್ಚಯೇ ನ ಗಹಿತಾ।
98. Najhānapaccaye pañcaviññāṇadhammā ceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Pañcaviññāṇasmiñhi vedanā ca cittekaggatā ca dubbalattā upanijjhānalakkhaṇaṃ na pāpuṇantīti jhānapaccaye na gahitā.
೯೯-೧೦೨. ನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯಞ್ಚೇವ ಏಕಚ್ಚಞ್ಚ ರೂಪಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ನಸಮ್ಪಯುತ್ತನೋನತ್ಥಿನೋವಿಗತೇಸು ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ।
99-102. Namaggapaccaye ahetukavipākakiriyañceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Nasampayuttanonatthinovigatesu rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
೧೦೩. ನಹೇತುಯಾ ದ್ವೇತಿ ಏಕಮೂಲಕಗಣನಾಯ ಯಥಾಪಾಳಿಮೇವ ನಿಯ್ಯಾತಿ।
103. Nahetuyā dveti ekamūlakagaṇanāya yathāpāḷimeva niyyāti.
೧೦೪. ದುಮೂಲಕೇ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಏಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಬಹುಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಊನತರಗಣನಸ್ಸ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನವಸೇನ ನಹೇತುಯಾ ವಿಯ ದ್ವೀಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ನಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ । ಸಬ್ಬೇಸು ಏಕಕೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದ್ವೇತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಪನ ನಹೇತುಯಾ ಲದ್ಧವಸೇನ ವಾರದ್ವಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
104. Dumūlake nahetupaccayā nārammaṇe ekanti ettha kiñcāpi bahugaṇanena saddhiṃ ūnataragaṇanassa saṃsandane ūnataragaṇanavasena nahetuyā viya dvīhi bhavitabbaṃ. Nārammaṇavasena pana arūpadhammānaṃ parihīnattā abyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattiṃ sandhāya ‘‘eka’’nti vuttaṃ . Sabbesu ekakesupi eseva nayo. Dveti vuttaṭṭhāne pana nahetuyā laddhavasena vāradvayaṃ veditabbaṃ.
೧೦೫-೧೦೬. ತಿಮೂಲಕಾದೀಸು ಪನ ಸಬ್ಬೇಸು ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಏಕಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಾ।
105-106. Timūlakādīsu pana sabbesu nārammaṇapaccayassa aparihīnattā ekameva vissajjananti ayaṃ paccanīye nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
೧೦೭-೧೩೦. ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಪನ ಏಕಮೂಲಕೇ ತಾವ ಪುರಿಮೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ನ ದಸ್ಸಿತಾಯೇವ। ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ದುಮೂಲಕೇ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ, ನಹೇತುಯಾ ಏಕನ್ತಿ ನಹೇತುದುಮೂಲಕೇ ವುತ್ತಮೇವ। ನಾಧಿಪತಿಯಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ಲದ್ಧವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಂಸನ್ದನೇಸು ಊನತರಗಣನಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ನಾನನ್ತರನಸಮನನ್ತರನಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಉಪನಿಸ್ಸಯನಾಹಾರನಇನ್ದ್ರಿಯನಸಮ್ಪಯುತ್ತನೋನತ್ಥಿನೋವಿಗತಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಾಹಾರನಇನ್ದ್ರಿಯನಝಾನನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸದಿಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ। ನಸಹಜಾತಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ಇಧಾಪಿ ಪರಿಹೀನಮೇವಾತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ। ಇಮಿನಾ ಪನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಬ್ಬೇಸು ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ‘‘ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಮೂಲಂ, ಅಯಮೇತ್ಥ ದುಮೂಲಕೋ, ಅಯಂ ತಿಮೂಲಕೋ, ಅಯಂ ಸಬ್ಬಮೂಲಕೋ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಊನತರಗಣನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ।
107-130. Nārammaṇapaccayādayo pana ekamūlake tāva purimena sadisattā idhāpi na dassitāyeva. Nārammaṇapaccayavasena dumūlake nārammaṇapaccayā, nahetuyā ekanti nahetudumūlake vuttameva. Nādhipatiyā pañcāti nārammaṇapaccaye laddhavasena veditabbāti evaṃ sabbasaṃsandanesu ūnataragaṇanasseva paccayassa vasena gaṇanā veditabbā. Yattha yattha ca nārammaṇapaccayo pavisati, tattha tattha rūpameva paccayuppannaṃ. Nānantaranasamanantaranaaññamaññanaupanissayanāhāranaindriyanasampayuttanonatthinovigatapaccayānaṃ paviṭṭhaṭṭhānepi eseva nayo. Nāhāranaindriyanajhānanamaggapaccayā sabbattha sadisavissajjanā. Nasahajātādicatukkaṃ idhāpi parihīnamevāti idamettha lakkhaṇaṃ. Iminā pana lakkhaṇena sabbesu dumūlakādīsu ‘‘ayaṃ paccayo mūlaṃ, ayamettha dumūlako, ayaṃ timūlako, ayaṃ sabbamūlako’’ti sallakkhetvā ūnataragaṇanassa paccayassa vasena gaṇanā veditabbāti.
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ।
Paccayapaccanīyavaṇṇanā.
ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā
೧೩೧-೧೮೯. ಇದಾನಿ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪಞ್ಚಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೇತಾಧಿಪತಿಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇಸು ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೇಸು ಸಹಜಾತಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಪಚ್ಚಯಾ, ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಲಭನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಆರಮ್ಮಣಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಸು ಪನ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೇಸು ಅರೂಪಟ್ಠಾನಿಕಾ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ನ ಲಭನ್ತಿ। ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಕಮ್ಮಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಸು ಪನ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಾಯೇವ, ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕೇ ಅಲಭನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸು ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೇಸು ಯೇ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ನಯೇಸು ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನಾನಂಯೇವ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ।
131-189. Idāni anulomapaccanīye gaṇanaṃ dassetuṃ hetupaccayā nārammaṇe pañcātiādi āraddhaṃ. Tattha hetādhipatimaggapaccayesu anulomato ṭhitesu sahajātādayo cattāro sabbaṭṭhānikapaccayā, āhārindriyajhānamaggapaccayā cattāroti ime aṭṭha paccanīyato na labbhanti. Hetupaccayādivasena hi uppajjamāno dhammo ime aṭṭha paccaye alabhanto nāma natthi. Ārammaṇaanantarasamanantaraupanissayasampayuttanatthivigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu arūpaṭṭhānikā paccanīkato na labbhanti. Na hi ārammaṇapaccayādīhi uppajjamānā anantarasamanantarapaccayādayo na labhanti. Sahajātaaññamaññanissayakammāhārindriyaatthiavigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu cattāro sabbaṭṭhānikāyeva, paccanīkato na labbhanti. Etesañhi paccayānaṃ vasena uppajjamāno sabbaṭṭhānike alabhanto nāma natthi. Pacchājātapaccayassa anulomato ṭhānaṃ nāma natthi. Evaṃ sesesu anulomato ṭhitesu ye ca labbhanti, ye ca na labbhanti, te sallakkhetvā sabbesupi dumūlakādīsu nayesu tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā veditabbāti.
ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ।
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā.
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā
೧೯೦. ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ದ್ವೇತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಧಿಪತಿಂ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಪನ ಅನುಲೋಮತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಯೇ ನವ ಪಚ್ಚಯಾ ‘‘ಅರೂಪಾನಞ್ಞೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಪುರೇಜಾತಞ್ಚ ಆಸೇವನಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇಸು ಸತ್ತಸು ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇಸು ಸೇಸಾ ಅರೂಪಟ್ಠಾನಿಕಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಯೋ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಸೋ ಅನನ್ತರಾದಯೋ ಲಭತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಪಾಕೋ ಪನ ಪುರೇಜಾತತೋ, ಸಬ್ಬವಿಪಾಕೋ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತುಯಾ ಆಸೇವನತೋ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಅನನ್ತರಾದಯೋ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುರೇಜಾತಞ್ಚ ಆಸೇವನಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
190. Idāni paccanīyānulome gaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā ārammaṇe dvetiādi āraddhaṃ. Tattha hetumhi paccanīkato ṭhite ṭhapetvā adhipatiṃ avasesā anulomato labbhanti. Pacchājāto pana anulomato sabbattheva na labbhati, ye nava paccayā ‘‘arūpānaññevā’’ti vuttā, tesu purejātañca āsevanañca ṭhapetvā avasesesu sattasu paccanīkato ṭhitesu sesā arūpaṭṭhānikā anulomato na labbhanti. Yo hi ārammaṇādīhi nuppajjati, na so anantarādayo labhati. Paṭisandhivipāko pana purejātato, sabbavipāko ca saddhiṃ kiriyamanodhātuyā āsevanato anuppajjamānopi anantarādayo labhati, tasmā ‘‘purejātañca āsevanañca ṭhapetvā’’ti vuttaṃ.
ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಆಸೇವನವಿಪಾಕವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇಸು ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಂ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕೇ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಕಮ್ಮಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಇತರೇ ಯುಜ್ಜಮಾನಕವಸೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಝಾನಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ। ಹೇತಾಧಿಪತಿಆಸೇವನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ ಹೇತಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಏವಂ ತೇಸು ತೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇಸು ಯೇ ಯೇ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇ ತೇ ಞತ್ವಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನಾನಂ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Purejātapacchājātaāsevanavipākavippayuttesu paccanīkato ṭhitesu ekaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Kammapaccaye paccanīkato ṭhite ṭhapetvā vipākapaccayaṃ avasesā anulomato labbhanti. Āhārindriyesu paccanīkato ṭhitesu ṭhapetvā sabbaṭṭhānike ceva aññamaññakammāhārindriyapaccaye ca avasesā anulomato na labbhanti, itare yujjamānakavasena labbhanti. Jhānapaccaye paccanīkato ṭhite. Hetādhipatiāsevanamaggapaccayā anulomato na labbhanti. Maggapaccaye paccanīkato ṭhite hetādhipatipaccayā anulomato na labbhanti. Vippayuttapaccaye paccanīkato ṭhite purejātapaccayaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Evaṃ tesu tesu paccayesu paccanīkato ṭhitesu ye ye anulomato na labbhanti, te te ñatvā tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃ vasena gaṇanā veditabbā.
೧೯೧-೧೯೫. ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ಚ ನಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯೇ ಯೇ ದುಕಾದಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ, ತೇ ತೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾಲಬ್ಭಮಾನಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಯಥಾ ಯಥಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಥಾ ತಥಾ ಸಾಧುಕಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಯಂ ನಹೇತುವಸೇನ ದುಮೂಲಕಾದಯೋ ನಯೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಾವ ಆಸೇವನಾ ಸಬ್ಬಂ ಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ, ‘‘ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ಸಹಜಾತೇ ಏಕ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಸದಿಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಂ ಪನ ‘‘ನಕಮ್ಮೇ ಗಣಿತೇ ಪಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಲಿಖಿತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏವಂ ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಘಟಿತೇ ಸಹಜಾತೇ ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಚೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇತಿ। ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏವರೂಪಞ್ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಞ್ಞಾನಿಬನ್ಧನತ್ಥಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ ಸಕಸಕಭಾಸಾಯ ಲಿಖಿತಂ।
191-195. Dumūlakādīsu ca nayesu yaṃ yaṃ paccayaṃ ādiṃ katvā ye ye dukādayo dassitā, te te labbhamānālabbhamānapaccayavasena yathā yathā dassitā, tathā tathā sādhukaṃ sallakkhetabbā. Tattha yaṃ nahetuvasena dumūlakādayo naye dassentena nahetupaccayā nārammaṇapaccayā…pe… nāsevanapaccayāti vatvā ‘‘yāva āsevanā sabbaṃ sadisa’’nti vuttaṃ. Tassa, ‘‘naaññamaññapaccayā sahajāte eka’’ntiādīhi sadisatā veditabbā. Yaṃ pana ‘‘nakamme gaṇite pañca gaṇhātī’’ti sīhaḷabhāsāya likhitaṃ, tassattho – nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā nakammapaccayāti evaṃ nakammapaccayena ghaṭite sahajāte ekanti evaṃ dassitā pañceva paccayā anulomato labbhanti, na aññeti. Evaṃ aññesupi evarūpesu ṭhānesu byañjanaṃ anādiyitvā adhippetatthoyeva gahetabbo. Evarūpañhi byañjanaṃ attano saññānibandhanatthaṃ porāṇehi sakasakabhāsāya likhitaṃ.
ಅಪಿಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಂ ಲಭತಿ, ನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಂ। ಸೋ ಅಸಞ್ಞೇಸು ಚೇವ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪವತ್ತೇ ಚ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮೋ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಂ ಲಭತಿ, ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ। ಸೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಜಾತಮೋಹವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮೋ ಝಾನಪಚ್ಚಯಂ ಲಭತಿ, ನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಂ। ಸೋ ಮನೋಧಾತುಅಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯತ್ಥ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಿ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಂ ಲಭನ್ತಿ, ತತ್ಥ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಹೇತಾಧಿಪತಿವಿಪಾಕಿನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಾ ಪಚ್ಚನೀಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಅಹೇತುಕೇ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಪಕಿಣ್ಣಕಾನಂ ವಸೇನೇತ್ಥ ಗಣನವಾರೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Apica imasmiṃ paccanīyānulome paccayuppannadhammesupi atthi dhammo kammapaccayaṃ labhati, na indriyapaccayaṃ. So asaññesu ceva pañcavokāre pavatte ca rūpajīvitindriyavasena veditabbo. Atthi dhammo maggapaccayaṃ labhati, nahetupaccayaṃ. So vicikicchuddhaccasahajātamohavasena veditabbo. Atthi dhammo jhānapaccayaṃ labhati, namaggapaccayaṃ. So manodhātuahetukamanoviññāṇadhātuvasena veditabbo. Yattha kaṭattārūpāni nānākkhaṇikakammavaseneva kammapaccayaṃ labhanti, tattha rūpadhammā hetādhipativipākindriyajhānamaggapaccaye na labhanti, sabbaṭṭhānikā paccanīyā na honti. Ahetuke adhipatipaccayo natthīti imesampi pakiṇṇakānaṃ vasenettha gaṇanavāro asammohato veditabbo.
ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ದ್ವೇತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಅಹೇತುಕಮೋಹೋ ಚೇವ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಕುಸಲೇನಾಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತ್ಥ ದ್ವೇತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಸೇವನೇ ಪನ ವಿಪಾಕಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು। ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನೇತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವ। ಮಗ್ಗೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಮೇವ।
Tatrāyaṃ nayo – nahetupaccayā ārammaṇe dveti ettha tāva ahetukamoho ceva ahetukavipākakiriyā ca paccayuppannaṃ, tasmā akusalenākusalaṃ, abyākatena abyākataṃ sandhāyettha dveti vuttaṃ. Sesesupi eseva nayo. Āsevane pana vipākaṃ na labbhati, tathā kiriyamanodhātu. Tasmā kiriyāhetumanoviññāṇadhātuvasenettha abyākatena abyākataṃ veditabbaṃ. Vipāke ekanti abyākatena abyākatameva. Magge ekanti akusalena akusalameva.
೧೯೬-೧೯೭. ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ರೂಪಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಬ್ಬಪಞ್ಚಕೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ಏಕನ್ತಿ ಭೂತರೂಪಾನಿ ಚೇವ ವತ್ಥುಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಾನಿ ಹಿ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತಿಮೂಲಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
196-197. Nārammaṇamūlake hetuyā pañcāti rūpameva sandhāya vuttaṃ. Tañhi kusalaṃ akusalaṃ abyākataṃ kusalābyākataṃ akusalābyākatañcāti pañca koṭṭhāse paṭicca uppajjati. Sabbapañcakesu eseva nayo. Aññamaññe ekanti bhūtarūpāni ceva vatthuñca sandhāya vuttaṃ. Tāni hi nārammaṇapaccayā aññamaññapaccayā uppajjanti. Timūlakepi eseva nayo.
೧೯೮-೨೦೨. ನಾಧಿಪತಿಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿ ಅನುಲೋಮೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಾನೇವ। ತೀಣೀತಿಆದೀನಿಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನುಲೋಮೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾನೇವ। ತಿಮೂಲಕೇ ದ್ವೇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾನೇವ।
198-202. Nādhipatimūlake hetuyā navāti anulome hetumhi vuttāneva. Tīṇītiādīnipi heṭṭhā anulome vuttasadisāneva. Timūlake dveti heṭṭhā nahetupaccayā ārammaṇe vuttasadisāneva.
೨೦೩-೨೩೩. ನಪುರೇಜಾತಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಆರುಪ್ಪೇ ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುರೇಜಾತೇ ದಸ್ಸಿತಾನೇವ। ಸಬ್ಬಸತ್ತಕೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಕಮ್ಮಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀತಿಆದೀಸು ಚೇತನಾವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾ। ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ‘‘ಏಕಂ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಪಞ್ಚ ಸತ್ತ ನವಾ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಛ ಅಟ್ಠಾ’’ತಿ ಇಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಗಣನಾ ನತ್ಥೇವಾತಿ।
203-233. Napurejātamūlake hetuyā sattāti heṭṭhā ‘‘āruppe kusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādinā nayena purejāte dassitāneva. Sabbasattakesu eseva nayo. Nakammamūlake hetuyā tīṇītiādīsu cetanāva paccayuppannā. Tasmā kusalaṃ akusalaṃ abyākatañca paṭicca uppattiṃ sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Iminā nayena ‘‘ekaṃ dve tīṇi pañca satta navā’’ti āgataṭṭhānesu gaṇanā veditabbā. ‘‘Cattāri cha aṭṭhā’’ti imā pana tisso gaṇanā natthevāti.
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ।
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
Niṭṭhitā ca paṭiccavārassa atthavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ • Paṭṭhānapāḷi / ೧. ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ • 1. Kusalattikaṃ
