| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / པཉྩཔཀརཎ-མཱུལཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
༡. ཀུསལཏྟིཀཾ
1. Kusalattikaṃ
༡. པཊིཙྩཝཱརཝཎྞནཱ
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
༡. པཙྩཡཱནུལོམཾ
1. Paccayānulomaṃ
(༡) ཝིབྷངྒཝཱརོ
(1) Vibhaṅgavāro
༥༣. ཡཱ ཀུསལཏྟིཀེ ལབྷནྟི, ན ཏཱཡེཝ ཝེདནཱཏྟིཀཱདཱིསཱུཏི ཏིཀཔདནཱནཏྟམཏྟེན ཝིནཱ མཱུལཱཝསཱནཝསེན སདིསཏཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ན ཏཱཡེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ན ཙ ཀེཝལཾ ཏིཀནྟརེཡེཝ, ཀུསལཏྟིཀེཔི པན ཡཱ པཊིཙྩཝཱརེ ལབྷནྟི, ན ཏཱཡེཝ པཙྩཡཝཱརཱདཱིསཱུཏི སབྦཔུཙྪཱསམཱཧརཎཾ ཨིདྷ ཀཏྟབྦམེཝ། དྷམྨཱནུལོམཔཙྩནཱིཡེ ཙ ཏིཀཔཊྛཱནེ ཝིཏཀྐཏྟིཀཔཱིཏིཏྟིཀཱནཾ ཝིསྶཛྫནེ སབྦཱཔེཏཱ ཝིསྶཛྫནཾ ལབྷནྟཱིཏི ཨེཏྠ པཱིཏིཏྟིཀགྒཧཎཾ ན ཀཱཏབྦཾ། ན ཧི ཏཏྠ ཨེཀཱུནཔཉྙཱས པུཙྪཱ ཝིསྶཛྫནཾ ལབྷནྟཱིཏི།
53. Yākusalattike labhanti, na tāyeva vedanāttikādīsūti tikapadanānattamattena vinā mūlāvasānavasena sadisataṃ sandhāya ‘‘natāyevā’’ti vuttaṃ, na ca kevalaṃ tikantareyeva, kusalattikepi pana yā paṭiccavāre labhanti, na tāyeva paccayavārādīsūti sabbapucchāsamāharaṇaṃ idha kattabbameva. Dhammānulomapaccanīye ca tikapaṭṭhāne vitakkattikapītittikānaṃ vissajjane sabbāpetā vissajjanaṃ labhantīti ettha pītittikaggahaṇaṃ na kātabbaṃ. Na hi tattha ekūnapaññāsa pucchā vissajjanaṃ labhantīti.
ཏེན སདྡྷིནྟི ཏེན སཧཛཱཏཔཙྩཡབྷཱུཏེན སདྡྷིནྟི ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ‘‘ཡཱཝ ནིརོདྷགམནཱ ཨུདྡྷཾ པཛྫཏཱི’’ཏི ཙ ‘‘ཨུཔྤཱདཱདཡོ ཝཱ པཱཔུཎཱཏཱི’’ཏི ཙ ཝཙནེཧི ཁཎཏྟཡསམངྒཱི ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝུཙྩཏཱིཏི ཨནུཉྙཱཏཾ ཝིཡ ཧོཏི, ཨུཔྤཱདཀྑཎསམངྒཱིཡེཝ པན ཨེཝཾ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ།
Tena saddhinti tena sahajātapaccayabhūtena saddhinti attho daṭṭhabbo. ‘‘Yāva nirodhagamanā uddhaṃ pajjatī’’ti ca ‘‘uppādādayo vā pāpuṇātī’’ti ca vacanehi khaṇattayasamaṅgī uppajjatīti vuccatīti anuññātaṃ viya hoti, uppādakkhaṇasamaṅgīyeva pana evaṃ vuttoti daṭṭhabbo.
ཡསྨཱ པན ཨེཀོ ཁནྡྷོ ཨེཀསྶཱཏིཨཱདི ཨིདྷ ཀུསལཝཙནེན གཧིཏེ ཁནྡྷེ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཝེདནཱཏྟིཀཱདཱིསུ པན ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩ དྭིནྣཾ, དྭེ པཊིཙྩ ཨེཀསྶཔི, ཧེཏུདུཀཱདཱིསུ ཙ སངྑཱརཀྑནྡྷེཀདེསཾ པཊིཙྩ སངྑཱརཀྑནྡྷེཀདེསསྶཔི ཨུཔྤཏྟི ཝུཏྟཱཏི སཧ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནཾ སབྦེསཾ དྷམྨཱནཾ པཙྩཡོ ཧོནྟོ ཨེཀེཀསྶཔི དུཀཏིཀཱདིབྷེདཱནཉྩ པཙྩཡོ ནཱམ ཧོཏིཡེཝ, ཏཐཱ དུཀཱདིབྷེདཱནཉྩཱཏི།
Yasmā pana eko khandho ekassātiādi idha kusalavacanena gahite khandhe sandhāya vuttaṃ. Vedanāttikādīsu pana ekaṃ khandhaṃ paṭicca dvinnaṃ, dve paṭicca ekassapi, hetudukādīsu ca saṅkhārakkhandhekadesaṃ paṭicca saṅkhārakkhandhekadesassapi uppatti vuttāti saha uppajjamānānaṃ sabbesaṃ dhammānaṃ paccayo honto ekekassapi dukatikādibhedānañca paccayo nāma hotiyeva, tathā dukādibhedānañcāti.
‘‘རཱུཔེན སདྡྷིཾ ཨནུཔྤཏྟིཏོ ཨཱརུཔྤཝིཔཱཀཉྩ ན གཧེཏབྦ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཏཾ པན ན སབྦསྨིཾ ཨེཏསྨིཾ ཝཙནེ གཧེཏབྦཾ, ཨཐ ཁོ ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཉྩ རཱུཔ’’ནྟི ཨེཏྠེཝ། ན ཀེཝལཉྩ ཨཱརུཔྤཝིཔཱཀོཝ, ཨཐ ཁོ ལོཀུཏྟརཝིཔཱཀཀིརིཡཱབྱཱཀཏམྤི ཨཱརུཔྤེ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཨེཏྠ ན གཧེཏབྦཾ། ‘‘ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཀིརིཡཱབྱཱཀཏཾ ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩ ཏཡོ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཨེཏྠ པན ན ཀིཉྩི རཱུཔེན ཝིནཱ སཧ ཝཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ སཧེཏུཀཾ ཝིཔཱཀཀིརིཡཱབྱཱཀཏཾ ཨགྒཧིཏཾ ནཱམ ཨཏྠི། ཏཏྠ པན ཡཾ རཱུཔེན སཧ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏསྶ པཙྩཡུཔྤནྣཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཉྩ རཱུཔ’’ནྟི ཝུཏྟཾ།
‘‘Rūpena saddhiṃ anuppattito āruppavipākañca na gahetabba’’nti vuttaṃ, taṃ pana na sabbasmiṃ etasmiṃ vacane gahetabbaṃ, atha kho ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti ettheva. Na kevalañca āruppavipākova, atha kho lokuttaravipākakiriyābyākatampi āruppe uppajjamānaṃ ettha na gahetabbaṃ. ‘‘Vipākābyākataṃ kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti ettha pana na kiñci rūpena vinā saha vā uppajjamānaṃ sahetukaṃ vipākakiriyābyākataṃ aggahitaṃ nāma atthi. Tattha pana yaṃ rūpena saha uppajjati, tassa paccayuppannavisesaṃ dassetuṃ ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpa’’nti vuttaṃ.
‘‘ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཨེཏྟཀེ ཝཏྟབྦེ པཙྩཡབྷཱུཏསྶ ཝཏྠུསྶ ‘‘ཀཊཏྟཱ ཙ རཱུཔ’’ནྟི ཨེཏསྨིཾ སཱམཉྙཝཙནེ པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝེན ཨགྒཧིཏཏཱཔཏྟིཾ ནིཝཱརེཏུཾ ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠཱུ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠུ, ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱཏི ཝཱ ཝཏྠུཁནྡྷཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡབྷཱུཏཱནཾ པཙྩཡབྷཱཝཝིསེསདསྶནཏྠཾ ཨཉྙམཉྙཱཔེཀྑཾ ཝཙནདྭཡཾ ཝུཏྟཾ སཱམཉྙེན གཧིཏམྤི ཝིསུཾ ཨུདྡྷཊཾ།
‘‘Vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti ettake vattabbe paccayabhūtassa vatthussa ‘‘kaṭattā ca rūpa’’nti etasmiṃ sāmaññavacane paccayuppannabhāvena aggahitatāpattiṃ nivāretuṃ ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti vuttaṃ. Khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti vā vatthukhandhānaṃ aññamaññapaccayabhūtānaṃ paccayabhāvavisesadassanatthaṃ aññamaññāpekkhaṃ vacanadvayaṃ vuttaṃ sāmaññena gahitampi visuṃ uddhaṭaṃ.
མཧཱབྷཱུཏེཔི པཊིཙྩ ཨུཔྤཏྟིདསྶནཏྟནྟི ཡཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཉྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔགྒཧཎེན ཝིནཱ ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏསྶ མཧཱབྷཱུཏེཔི པཊིཙྩ ཨུཔྤཏྟིདསྶནཏྠནྟི ཨཏྠོ། ཨེཏསྨིཾ པན དསྶནེ ཁནྡྷཔཙྩཡསཧིཏཱསཧིཏཉྩ སབྦཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ ཨིཏོ པརེསུ སཧཛཱཏཔཙྩཡཱདཱིསུ སངྒཧིཏནྟི ཨིམམཏྠཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ པཊིསནྡྷིཡམྤཱི’’ཏི པི-སདྡོ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ།
Mahābhūtepipaṭicca uppattidassanattanti yaṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ kaṭattārūpañca upādārūpaṃ upādārūpaggahaṇena vinā ‘‘khandhe paṭicca uppajjatī’’ti vuttaṃ, tassa mahābhūtepi paṭicca uppattidassanatthanti attho. Etasmiṃ pana dassane khandhapaccayasahitāsahitañca sabbaṃ upādārūpaṃ ito paresu sahajātapaccayādīsu saṅgahitanti imamatthaṃ sandhāya ‘‘kaṭattārūpaṃ paṭisandhiyampī’’ti pi-saddo vuttoti daṭṭhabbo.
མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔནྟི ཝུཏྟནཡེནཱཏི ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨེཏྠ ཨཏྠཏོ ཨཡཾ ནཡོ ཝུཏྟོཏི སནྡྷཱཡཱཧ།
Mahābhūte paṭicca upādārūpanti vuttanayenāti ‘‘mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti ettha atthato ayaṃ nayo vuttoti sandhāyāha.
༥༤. རཱུཔམིསྶཀཱ པཧཱཡཱཏི ཡཱསུ པུཙྪཱསུ རཱུཔེན ཝིནཱ པཙྩཡུཔྤནྣཾ ན ལབྦྷཏི, ཨཐ ཁོ རཱུཔམིསྶཀམེཝ ལབྦྷཏི, ཏཱ པཧཱཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
54. Rūpamissakā pahāyāti yāsu pucchāsu rūpena vinā paccayuppannaṃ na labbhati, atha kho rūpamissakameva labbhati, tā pahāyāti adhippāyo.
༥༧. ‘‘ཏིཎྞཾ སནྣིཔཱཏཱ གབྦྷསྶ ཨཝཀྐནྟི ཧོཏཱི’’ཏི ཝཙནཏོཏི གབྦྷསེཡྻཀཔཊིསནྡྷིཡཱ པཉྩཀྑནྡྷསབྦྷཱཝེན ཏཱཡ སམཱནལཀྑཎཱ སབྦཱཔི པཉྩཝོཀཱརཔཊིསནྡྷི ཨོཀྐནྟིནཱམཀཱཏི སཱདྷེཏི། པརིཔུཎྞདྷམྨཱནཾ ཝིསྶཛྫནཾ ཨེཏྠ ཨཏྠཱིཏི པརིཔུཎྞཝིསྶཛྫནཱ།
57. ‘‘Tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’’ti vacanatoti gabbhaseyyakapaṭisandhiyā pañcakkhandhasabbhāvena tāya samānalakkhaṇā sabbāpi pañcavokārapaṭisandhi okkantināmakāti sādheti. Paripuṇṇadhammānaṃ vissajjanaṃ ettha atthīti paripuṇṇavissajjanā.
ཨེཏྠ ཙ ‘‘ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩ ཏཡོ…པེ॰… མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༥༣) ཨེཏྟཱཝཏཱ པཉྩཝོཀཱརེ སབྦཾ ཙིཏྟཀམྨསམུཊྛཱནརཱུཔཾ དསྶིཏཾ། ཨཝསེསཾ པན དསྶེཏུཾ ‘‘བཱཧིར’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ བཱཧིརནྟི ཨེཏེན ཨནིནྡྲིཡབདྡྷརཱུཔཾ དསྶེཏི, པུན ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཾ ཨུཏུསམུཊྛཱནནྟི ཨེཏེཧི སབྦཾ ཨིནྡྲིཡབདྡྷཾ ཨཱཧཱརཨུཏུསམུཊྛཱནརཱུཔཾ། ཏཏྠ ‘‘ཨུཏུསམུཊྛཱནཾ ཨེཀ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཨསཉྙསཏྟཱནམྤི ཨུཏུསམུཊྛཱནཾ ཝུཏྟམེཝཱཏི དཊྛབྦཾ། ན ཧི ཏཏྠ ཏསྶ ཝཛྫནེ ཀཱརཎཾ ཨཏྠཱིཏི། ཨཱདིམྷི པན ‘‘ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདི ཨཝིསེསཝཙནཾ སཧཛཱཏཾ ཨརཱུཔམྤི པཙྩཡཾ ཧེཏཱདིཀེ ཙ པཙྩཡེ བཧུཏརེ ལབྷནྟཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཀཊཏྟཱརཱུཔདྭཡཾ སཧ སངྒཎྷིཏྭཱ ཝུཏྟཾ, ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཏསྶ པརིཡོསཱནེ ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ཏཏྠ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནསམྦནྡྷཾ ཏཾསམཱནགཏིཀཾ པཉྩཝོཀཱརེ ཝཏྟམཱནམེཝ གཧིཏནྟི ཨགྒཧིཏཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨསཉྙསཏྟཱནཾ ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ ཨིདྷཔི ཀམྨཔཙྩཡཝིབྷངྒེ ཝིཡ ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༦༣) ཀཊཏྟཱརཱུཔབྷཱཝཝིསིཊྛཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ གཧིཏནྟི དཊྛབྦཾ། ན ཧི ཝུཏྟསྶ ཨུཏུསམུཊྛཱནསྶ པུནཝཙནེ པཡོཛནཾ ཨཏྠཱིཏི།
Ettha ca ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo…pe… mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.53) ettāvatā pañcavokāre sabbaṃ cittakammasamuṭṭhānarūpaṃ dassitaṃ. Avasesaṃ pana dassetuṃ ‘‘bāhira’’ntiādi vuttaṃ. Tattha bāhiranti etena anindriyabaddharūpaṃ dasseti, puna āhārasamuṭṭhānaṃ utusamuṭṭhānanti etehi sabbaṃ indriyabaddhaṃ āhārautusamuṭṭhānarūpaṃ. Tattha ‘‘utusamuṭṭhānaṃ eka’’ntiādinā asaññasattānampi utusamuṭṭhānaṃ vuttamevāti daṭṭhabbaṃ. Na hi tattha tassa vajjane kāraṇaṃ atthīti. Ādimhi pana ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccā’’tiādi avisesavacanaṃ sahajātaṃ arūpampi paccayaṃ hetādike ca paccaye bahutare labhantaṃ cittasamuṭṭhānakaṭattārūpadvayaṃ saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ, evañca katvā tassa pariyosāne ‘‘mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānarūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti vuttaṃ, tasmā tattha kaṭattārūpaṃ cittasamuṭṭhānasambandhaṃ taṃsamānagatikaṃ pañcavokāre vattamānameva gahitanti aggahitaṃ kaṭattārūpaṃ dassetuṃ ‘‘asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccā’’tiādi vuttaṃ, tasmā upādārūpaṃ idhapi kammapaccayavibhaṅge viya ‘‘mahābhūte paṭicca kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.63) kaṭattārūpabhāvavisiṭṭhaṃ upādārūpaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Na hi vuttassa utusamuṭṭhānassa punavacane payojanaṃ atthīti.
ཀསྨཱ པན ཡཐཱ བཱཧིརཱདཱིསུ ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨཝིསེསེཏྭཱ ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ ཝུཏྟཾ, ཨེཝཾ ཨཝཏྭཱ ཙིཏྟཀམྨཛཨུཔཱདཱརཱུཔཱནི ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུ སཧ ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔཾ ཨསཉྙསཏྟཱནཾ…པེ॰… ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨདྷིཔཏིཔཙྩཡཱདཱིསུ ཝིསུཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔབྷཱཝཀཊཏྟཱརཱུཔབྷཱཝེཧི ཝིསེསེཏྭཱཝ ཝུཏྟཱནཱིཏི? ཏཏྠ བཱཧིརགྒཧཎཱདཱིཧི ཝིཡ ཨེཏྠ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཀེནཙི ཨཝིསེསིཏཏྟཱ། ཨཔིཙ ཨིདྡྷིཙིཏྟནིབྦཏྟཱནཾ ཀམྨཔཙྩཡཱནཉྩ ཨིཊྛཱནིཊྛཱནཾ བཱཧིརརཱུཔཱཡཏནཱདཱིནཾ ཙིཏྟཾ ཀམྨཉྩ ཧེཏཱདཱིསུ ན ཀོཙི པཙྩཡོ, ཨཱཧཱརཨུཏུསམུཊྛཱནཱནཾ པན ཙིཏྟཾ པཙྪཱཛཱཏབྷཱཝེན ཨུཔཏྠམྦྷཀམེཝ, ན ཛནཀཾ, མཧཱབྷཱུཏཱནེཝ པན ཏེསཾ སཧཛཱཏཱདིབྷཱཝེན ཛནཀཱནི, ཏསྨཱ སཏིཔི ཙིཏྟེན ཀམྨེན ཙ ཝིནཱ ཨབྷཱཝེ ཧེཏཱདིཔཙྩཡབྷཱུཏེཧི ཨརཱུཔེཧི ཨུཔྤཛྫམཱནཱནི ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཀཊཏྟཱརཱུཔབྷཱུཏཱནེཝ ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནི ཧོནྟི, ན ཨཉྙཱནཱིཏི ཨིམཾ ཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ཙིཏྟཀམྨཛེསྭེཝ ཨུཔཱདཱརཱུཔེསུ ཝིསེསནཾ ཀཏཾ། ཨཉྙཱནི ཝཱ སམཱནཛཱཏིཀེན རཱུཔེན སམུཊྛཱནཱནི པཱཀཊཝིསེསནཱནེཝཱཏི ན ཝིསེསནཾ ཨརཧནྟི, ཨེཏཱནི པན ཨསམཱནཛཱཏིཀེཧི ཨརཱུཔེཧི སམུཊྛིཏཱནི ཝིསེསནཾ ཨརཧནྟཱིཏི ཝིསེསིཏཱནཱིཏི ཝེདིཏབྦཱནི། ཡཐཱ ཝཱ ཙིཏྟཀམྨཱནི ཙིཏྟཀམྨསམུཊྛཱནཱནཾ སཝིསེསེན པཙྩཡབྷཱཝེན པཙྩཡཱ ཧོནྟི སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡབྷཱཝཏོ མཱུལཀརཎབྷཱཝཏོ ཙ, ན ཨེཝཾ ཨུཏུཨཱཧཱརཱ ཏཾསམུཊྛཱནཱནནྟི ཙིཏྟཀམྨཛཱནེཝ ཝིསུཾ ཝིསེསནཾ ཨརཧནྟི། ཨིཏརཱནི པན མཧཱབྷཱུཏཝིསེསེནེཝ ཝིསེསིཏཱནི, ཨིདྷ ཨུཔཱདཱརཱུཔཝིསེསནེན མཧཱབྷཱུཏཱནི ཝིཡ། ན ཧི ཨཉྙཏརཝིསེསནཾ ཨུབྷཡཝིསེསནཾ ན ཧོཏཱིཏི།
Kasmā pana yathā bāhirādīsu ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’nti avisesetvā upādārūpaṃ vuttaṃ, evaṃ avatvā cittakammajaupādārūpāni ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti hetupaccayādīsu saha ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ upādārūpaṃ asaññasattānaṃ…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti adhipatipaccayādīsu visuṃ cittasamuṭṭhānarūpabhāvakaṭattārūpabhāvehi visesetvāva vuttānīti? Tattha bāhiraggahaṇādīhi viya ettha mahābhūtānaṃ kenaci avisesitattā. Apica iddhicittanibbattānaṃ kammapaccayānañca iṭṭhāniṭṭhānaṃ bāhirarūpāyatanādīnaṃ cittaṃ kammañca hetādīsu na koci paccayo, āhārautusamuṭṭhānānaṃ pana cittaṃ pacchājātabhāvena upatthambhakameva, na janakaṃ, mahābhūtāneva pana tesaṃ sahajātādibhāvena janakāni, tasmā satipi cittena kammena ca vinā abhāve hetādipaccayabhūtehi arūpehi uppajjamānāni cittasamuṭṭhānarūpakaṭattārūpabhūtāneva upādārūpāni honti, na aññānīti imaṃ visesaṃ dassetuṃ cittakammajesveva upādārūpesu visesanaṃ kataṃ. Aññāni vā samānajātikena rūpena samuṭṭhānāni pākaṭavisesanānevāti na visesanaṃ arahanti, etāni pana asamānajātikehi arūpehi samuṭṭhitāni visesanaṃ arahantīti visesitānīti veditabbāni. Yathā vā cittakammāni cittakammasamuṭṭhānānaṃ savisesena paccayabhāvena paccayā honti sahajātādipaccayabhāvato mūlakaraṇabhāvato ca, na evaṃ utuāhārā taṃsamuṭṭhānānanti cittakammajāneva visuṃ visesanaṃ arahanti. Itarāni pana mahābhūtaviseseneva visesitāni, idha upādārūpavisesanena mahābhūtāni viya. Na hi aññataravisesanaṃ ubhayavisesanaṃ na hotīti.
༥༨. ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེ ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠུ, ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱཏི ཁནྡྷཝཏྠཱུནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཏཱདསྶནེན པུབྦེ ཝིསུཾ པཙྩཡབྷཱཝེན དསྶིཏཱནཾ ཁནྡྷཱནཾ ཨེཀཏོ པཙྩཡབྷཱཝོ དསྶིཏོ ཧོཏཱིཏི ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘ཙཏུནྣམྤི ཁནྡྷཱནཾ ཨེཀཏོ ཝཏྠུནཱ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཏཾ དསྶེཏུཾ ཝུཏྟ’’ནྟི། ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠཱུ’’ཏི ཨིདཾ པན ཙཏུནྣམྤི ཁནྡྷཱནཾ ཨེཀཏོ པཊིཙྩཏྠཕརཎཏཱདསྶནཏྠཾ, ‘‘ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཝཏྠུསྶ། ན ཀེཝལཉྩ ཁནྡྷཱནཾ ཨིདྷེཝ, ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུཔི ཨཡམེཝ ནཡོ། ཏཏྠ སབྦེསཾ ཁནྡྷཱནཾ ཝིསུཾ པཊིཙྩཏྠཕརཎཏཾ དསྶེཏྭཱ པུན ‘‘ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཝཏྠུསྶཔི དསྶིཏཱཡ ‘‘ཨེཀཾ ཁནྡྷཉྩ ཝཏྠུཉྩ པཊིཙྩ ཏཡོ ཁནྡྷཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཁནྡྷཝཏྠཱུནཉྩ དསྶིཏཱཡེཝ ཧོཏཱིཏི དཊྛབྦཱ།
58. Aññamaññapaccaye khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti khandhavatthūnaṃ aññamaññapaccayatādassanena pubbe visuṃ paccayabhāvena dassitānaṃ khandhānaṃ ekato paccayabhāvo dassito hotīti iminā adhippāyenāha ‘‘catunnampi khandhānaṃ ekato vatthunā aññamaññapaccayataṃ dassetuṃ vutta’’nti. ‘‘Khandhe paṭicca vatthū’’ti idaṃ pana catunnampi khandhānaṃ ekato paṭiccatthapharaṇatādassanatthaṃ, ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatthussa. Na kevalañca khandhānaṃ idheva, hetupaccayādīsupi ayameva nayo. Tattha sabbesaṃ khandhānaṃ visuṃ paṭiccatthapharaṇataṃ dassetvā puna ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatthussapi dassitāya ‘‘ekaṃ khandhañca vatthuñca paṭicca tayo khandhā’’tiādinā khandhavatthūnañca dassitāyeva hotīti daṭṭhabbā.
ཀསྨཱ པནེཏྠ ‘‘ཀུསལཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཨབྱཱཀཏོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ, ཀུསལེ ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱ མཧཱབྷཱུཏཱ’’ཏི ཨེཝམཱདི ན ཝུཏྟཾ, ནནུ ཡདེཝ པཊིཙྩཏྠཾ ཕརཏི, ན ཏེནེཝ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེན བྷཝིཏབྦཾ ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིཧི ཝིཡ། ན ཧི ཡཾ ‘‘ཨེཀཾ ཏཡོ དྭེ ཙ ཁནྡྷེ པཊིཙྩཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏེ ཧེཏུཔཙྩཡབྷཱུཏཱ ཨེཝ ཧོནྟི། ཨེས ནཡོ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱདཱིསུཔི། པཙྩཡཝཱརེ ཙ ‘‘ཨབྱཱཀཏཾ དྷམྨཾ པཙྩཡཱ ཀུསལོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༢༥༦) ཝུཏྟཾ, ན ཝཏྠུ ཀུསལཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡོ ཧོཏི, ཨཐ ཙ པན ཏཾཔཙྩཡཱ ཁནྡྷཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཏྟི ཝུཏྟཱ ཨེཝ། ཡདིཔི ཀུསལཱ ཁནྡྷཱ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ན ཧོནྟི, ཏཐཱཔི ཏེ པཊིཙྩ ཏེསཾ ཨུཔྤཏྟི ཝཏྟབྦཱ སིཡཱཏི? ན ཝཏྟབྦཱ ཁནྡྷསཧཛཱཏཱནཾ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཁནྡྷཱནཾ པཙྩཡབྷཱཝཱབྷཱཝཏོ། ཨཉྙམཉྙསདྡོ ཧི ན ཧེཏཱདིསདྡོ ཝིཡ ནིརཔེཀྑོ, སཧཛཱཏཱདིསདྡོ ཝིཡ ཝཱ ཨཉྙཏརཱཔེཀྑོ, ཨཐ ཁོ ཡཐཱཝུཏྟེཏརེཏརཱཔེཀྑོ། པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཱ ཙ ཁནྡྷཱ མཧཱབྷཱུཏཱ ཨིདྷ ཡཐཱཝུཏྟཱ བྷཝེཡྻུཾ, ཏེསུ ཙ མཧཱབྷཱུཏཱ ཁནྡྷཱནཾ ན ཀོཙི པཙྩཡོ། ཡསྶ ཙ སཡཾ པཙྩཡོ, ཏཏོ ཏེན ཏནྣིསྶིཏེན ཝཱ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེན ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏི, ཡཐཱ ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ, ཝཏྠུཾ པཙྩཡཱ ཁནྡྷཱ། ཏསྨཱ ཨཏྟནོ པཙྩཡསྶ པཙྩཡཏྟཱབྷཱཝཏོ ཏདཔེཀྑཏྟཱ ཙ ཨཉྙམཉྙསདྡསྶ ཁནྡྷེ པཊིཙྩ པཙྩཡཱ ཙ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཏྟི ན ཝུཏྟཱ, ན ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཙ ཝུཏྟཱ། ཁནྡྷཱ པན ཝཏྠུཾ པཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱ ཝཏྠུསྶ པཙྪཱཛཱཏཔཙྩཡཱ ཧོནྟི, ཏནྣིསྶིཏེན ཙ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེན ཨུཔྤཛྫནྟི། ཏསྨཱ ཝཏྠུཾ པཙྩཡཱ ཁནྡྷཱནཾ ཀུསལཱདཱིནཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཏྟི ཝུཏྟཱཏི།
Kasmā panettha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjati aññamaññapaccayā, kusale khandhe paṭicca cittasamuṭṭhānā mahābhūtā’’ti evamādi na vuttaṃ, nanu yadeva paṭiccatthaṃ pharati, na teneva aññamaññapaccayena bhavitabbaṃ hetupaccayādīhi viya. Na hi yaṃ ‘‘ekaṃ tayo dve ca khandhe paṭiccā’’ti vuttaṃ, te hetupaccayabhūtā eva honti. Esa nayo ārammaṇapaccayādīsupi. Paccayavāre ca ‘‘abyākataṃ dhammaṃ paccayā kusalo dhammo uppajjati aññamaññapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.256) vuttaṃ, na vatthu kusalānaṃ aññamaññapaccayo hoti, atha ca pana taṃpaccayā khandhānaṃ aññamaññapaccayā uppatti vuttā eva. Yadipi kusalā khandhā mahābhūtānaṃ aññamaññapaccayā na honti, tathāpi te paṭicca tesaṃ uppatti vattabbā siyāti? Na vattabbā khandhasahajātānaṃ mahābhūtānaṃ khandhānaṃ paccayabhāvābhāvato. Aññamaññasaddo hi na hetādisaddo viya nirapekkho, sahajātādisaddo viya vā aññatarāpekkho, atha kho yathāvuttetaretarāpekkho. Paccayapaccayuppannā ca khandhā mahābhūtā idha yathāvuttā bhaveyyuṃ, tesu ca mahābhūtā khandhānaṃ na koci paccayo. Yassa ca sayaṃ paccayo, tato tena tannissitena vā aññamaññapaccayena uppajjamānaṃ aññamaññapaccayā uppajjatīti vattabbataṃ arahati, yathā khandhe paṭicca khandhā, vatthuṃ paccayā khandhā. Tasmā attano paccayassa paccayattābhāvato tadapekkhattā ca aññamaññasaddassa khandhe paṭicca paccayā ca mahābhūtānaṃ aññamaññapaccayā uppatti na vuttā, na aññamaññapaccayā ca vuttā. Khandhā pana vatthuṃ paccayā uppajjamānā vatthussa pacchājātapaccayā honti, tannissitena ca aññamaññapaccayena uppajjanti. Tasmā vatthuṃ paccayā khandhānaṃ kusalādīnaṃ aññamaññapaccayā uppatti vuttāti.
༥༩. ན སཱ གཧིཏཱཏི ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི ནིསྶཡབྷཱུཏཱནི པཊིཙྩཱཏི ན ཝུཏྟནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱཝེན པན ན ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡབྷཱཝེན རཱུཔཱཡཏནཱདཱིནི ཝིཡ ན གཧིཏཱནཱིཏི།
59. Nasā gahitāti cakkhāyatanādīni nissayabhūtāni paṭiccāti na vuttanti adhippāyo. Nissayapaccayabhāvena pana na cakkhāyatanādīni ārammaṇapaccayabhāvena rūpāyatanādīni viya na gahitānīti.
༦༠. དྭཱིསུ ཨུཔནིསྶཡེསུ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠི, ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡམྤི པན ཡེ ལབྷནྟི, ཏེསཾ ཝསེན ཨཱརམྨཎཔཙྩཡསདིསནྟི ཨེཝཾ ཝུཏྟནྟི དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཏྠ ཀིཉྩཱཔཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཏཏྠ ‘‘ན སབྦེ ཨཀུསལཱ ཨབྱཱཀཏཱ ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཾ ལབྷནྟཱི’’ཏི པུརིམཔཱཋོ། ཀུསལཱཔི པན མཧགྒཏཱ ཨེཀནྟེན, ཀཱམཱཝཙརཱ ཙ ཀདཱཙི ན ལབྷནྟཱིཏི ‘‘ན སབྦེ ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏཱ’’ཏི པཋནྟི།
60. Dvīsu upanissayesu vattabbameva natthi, ārammaṇūpanissayampi pana ye labhanti, tesaṃ vasena ārammaṇapaccayasadisanti evaṃ vuttanti dassetuṃ ‘‘tattha kiñcāpī’’ti āha. Tattha ‘‘na sabbe akusalā abyākatā ārammaṇūpanissayaṃ labhantī’’ti purimapāṭho. Kusalāpi pana mahaggatā ekantena, kāmāvacarā ca kadāci na labhantīti ‘‘na sabbe kusalākusalābyākatā’’ti paṭhanti.
༦༡. པུརེཛཱཏཔཙྩཡེ ཡཐཱ ཨཉྙཏྠ པཙྩཡཾ ཨནིདྡིསིཏྭཱཝ དེསནཱ ཀཏཱ, ཨེཝཾ ཨཀཏྭཱ ཀསྨཱ ‘‘ཝཏྠུཾ པུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ’’ཏི ཝུཏྟནྟི? ནིཡམསབྦྷཱཝཱ། ཧེཏུཨཱདཱིསུ ཧི ནིཡམོ ནཏྠི། ན ཧི ཏེཧི ཨུཔྤཛྫམཱནཱནཾ ཨལོབྷཱདཱིསུ ཀུསལཱདཱིསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཙ ཨཡམེཝ པཙྩཡོཏི ནིཡམོ ཨཏྠི, ཨིདྷ པན ཝཏྠུ ན ཝཏྠུདྷམྨེསུ པུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནཾ དྷམྨཱནཾ ནིཡམཏོ ཚབྦིདྷཾ ཝཏྠུ པུརེཛཱཏཔཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེཏུཾ ཨིདཾ ཝུཏྟཾ། ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏམྤི ཧི ཝཏྠུཔུརེཛཱཏེ ཨཝིཛྫམཱནེ ན ལབྦྷཏི, ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ པཊིསནྡྷིཝིཔཱཀསྶ ནཔུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ ཨེཝ ཨུཔྤཏྟི ཝུཏྟཱ, པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎསྶཔི ཏསྶ པུརེཛཱཏཔཙྩཡོ ན ཨུདྡྷཊོ། ‘‘ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཾ པཊིཙྩ ཝིཔཱཀོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི པུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ’’ཏི ཨེཏསྶཔི ཨལཱབྷཏོ ཏཏྠ ‘‘པུརེཛཱཏེ ཏཱིཎཱི’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༡.༣.༡༢༤) ཝུཏྟནྟི།
61. Purejātapaccaye yathā aññattha paccayaṃ aniddisitvāva desanā katā, evaṃ akatvā kasmā ‘‘vatthuṃ purejātapaccayā’’ti vuttanti? Niyamasabbhāvā. Hetuādīsu hi niyamo natthi. Na hi tehi uppajjamānānaṃ alobhādīsu kusalādīsu rūpādīsu ca ayameva paccayoti niyamo atthi, idha pana vatthu na vatthudhammesu purejātapaccayā uppajjamānānaṃ dhammānaṃ niyamato chabbidhaṃ vatthu purejātapaccayo hotīti imamatthaṃ dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Ārammaṇapurejātampi hi vatthupurejāte avijjamāne na labbhati, evañca katvā paṭisandhivipākassa napurejātapaccayā eva uppatti vuttā, paccuppannārammaṇassapi tassa purejātapaccayo na uddhaṭo. ‘‘Nevavipākanavipākadhammadhammaṃ paṭicca vipāko dhammo uppajjati purejātapaccayā’’ti etassapi alābhato tattha ‘‘purejāte tīṇī’’ti (paṭṭhā. 1.3.124) vuttanti.
༦༣. ཏཐཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ མཧཱབྷཱུཏཱནནྟི མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨེཀཀྑཎིཀནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡཝསེནེཝ ཏདུཔཱདཱརཱུཔཱནམྤི ཝདཏཱིཏི ཙ དཊྛབྦཾ། ཀཊཏྟཱརཱུཔཱནནྟི པཝཏྟིཡཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཱནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
63. Tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānanti mahābhūtānaṃ ekakkhaṇikanānākkhaṇikakammapaccayavaseneva tadupādārūpānampi vadatīti ca daṭṭhabbaṃ. Kaṭattārūpānanti pavattiyaṃ kaṭattārūpānanti adhippāyo.
༦༤. ཡཐཱལཱབྷཝསེནཱཏི ཨིནྡྲིཡརཱུཔེསུ ཡཾ ཡཾ པཊིསནྡྷིཡཾ ལབྦྷཏི, ཏསྶ ཏསྶ ཝསེན།
64. Yathālābhavasenāti indriyarūpesu yaṃ yaṃ paṭisandhiyaṃ labbhati, tassa tassa vasena.
༦༩. ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནམྤི ཀེསཉྩི ནིཡམཏོ ཝཏྠུ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡོ, ཀེསཉྩི ཁནྡྷཱ, ན ཙ སམཱནཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ ཨེཝ ཀུསལཱདིཀེ པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫམཱནཱ ཨུཔྤཛྫནྟི, ཨཐ ཁོ ནཱནཱཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱཔི, ཏསྨཱ ཏཾ ཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཝཏྠུཾ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ, ཁནྡྷེ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ’’ཏི ཏཏྠ ཏཏྠ ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཏདཱཡཏྟཝུཏྟིཏཱཡ པཙྩཡུཔྤནྣོ པཙྩཡཾ པཙྩཡཾ ཀརོཏཱིཏི ཨིམསྶཏྠསྶ ཝསེན ཨུཔཡོགཝཙནཾ དཊྛབྦཾ། ཝཏྠུཾ ཁནྡྷེ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཀརཎཏོཏི ཨཡཉྷེཏྠ ཨཏྠོ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ‘‘ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ, ཝཏྠུནཱ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཏཾ སཱདྷེནྟེནཱ’’ཏི ཨཏྠོ ཝུཏྟོ, ཏཏྠ ཀུསལཱནཾ ཁནྡྷཱནཾ ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཨུཔྤཏྟི ནཏྠཱིཏི ‘‘ཝཏྠུཾ པཊིཙྩཱ’’ཏི ན སཀྐཱ ཝཏྟུནྟི, ཨིདཾ པན པཊིཙྩསདྡེན ཨཡོཛེཏྭཱ ‘‘པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫནྟི ཝཏྠུཾ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ’’ཏི ཡོཛེཏྭཱ ཏསྶཏྠོ ‘‘ཝཏྠུནཱ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཏཾ སཱདྷེནྟེནཱ’’ཏི ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ཀིཾ པན པཊིཙྩཱཏི? ཡཾ ‘‘ཨེཀཾ ཁནྡྷ’’ནྟིཨཱདིཀཾ པཱལི༹ཡཾ པཊིཙྩཱཏི ཝུཏྟཾ། ཏམེཝ ཨཏྠཾ པཱཀཊཾ ཀཏྭཱ ‘‘ཝཏྠུཾ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱཏི ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ, ཝཏྠུནཱ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཏཾ སཱདྷེནྟེནཱ’’ཏི པཋནྟི། ཨནནྟརཏྟཱ པཱཀཊསྶ ཨབྱཱཀཏཙིཏྟསམུཊྛཱནསྶེཝ གཧཎཾ མཱ ཧོཏཱུཏི ‘‘ཨབྱཱཀཏཙིཏྟསམུཊྛཱནམྤི ཀུསལཱཀུསལཙིཏྟསམུཊྛཱནམྤཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཨཱསནྣམྤི དཱུརམྤི སབྦནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏཱིཏི།
69. Vippayuttapaccayā uppajjamānānampi kesañci niyamato vatthu vippayuttapaccayo, kesañci khandhā, na ca samānavippayuttapaccayā eva kusalādike paṭicca uppajjamānā uppajjanti, atha kho nānāvippayuttapaccayāpi, tasmā taṃ visesaṃ dassetuṃ ‘‘vatthuṃ vippayuttapaccayā, khandhe vippayuttapaccayā’’ti tattha tattha vuttaṃ. Tattha tadāyattavuttitāya paccayuppanno paccayaṃ paccayaṃ karotīti imassatthassa vasena upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vatthuṃ khandhe vippayuttapaccayakaraṇatoti ayañhettha attho. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vatthuṃ paṭicca vippayuttapaccayā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentenā’’ti attho vutto, tattha kusalānaṃ khandhānaṃ vatthuṃ paṭicca uppatti natthīti ‘‘vatthuṃ paṭiccā’’ti na sakkā vattunti, idaṃ pana paṭiccasaddena ayojetvā ‘‘paṭicca uppajjanti vatthuṃ vippayuttapaccayā’’ti yojetvā tassattho ‘‘vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentenā’’ti vuttoti daṭṭhabbo. Kiṃ pana paṭiccāti? Yaṃ ‘‘ekaṃ khandha’’ntiādikaṃ pāḷiyaṃ paṭiccāti vuttaṃ. Tameva atthaṃ pākaṭaṃ katvā ‘‘vatthuṃ vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca khandhā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentenā’’ti paṭhanti. Anantarattā pākaṭassa abyākatacittasamuṭṭhānasseva gahaṇaṃ mā hotūti ‘‘abyākatacittasamuṭṭhānampi kusalākusalacittasamuṭṭhānampī’’ti āha. Āsannampi dūrampi sabbanti vuttaṃ hotīti.
༧༡-༧༢. ‘‘ཨིམེ ཝཱིསཏི པཙྩཡཱཏི སཾཁིཔིཏྭཱ དསྶིཏཱནཾ ཝསེནེཏཾ ཝུཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཡདི ཨེཀེནཔི དེསནཾ སཾཁིཏྟཾ སཾཁིཏྟམེཝ, ཨཱདིམྷི པན ཏཡོ པཙྩཡཱ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡོ ཨེཀམྤི པདཾ ཨཔརིཧཱཔེཏྭཱ ཝིཏྠཱརིཏཱཏི ཏེ ཙཏྟཱརོ པཙྪཱཛཱཏཉྩ ཝཛྫེཏྭཱ ‘‘ཨིམེ ཨེཀཱུནཝཱིསཏི པཙྩཡཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ། ཨེཏྟཀཱ ཧི སཾཁིཔིཏྭཱ དསྶིཏཱཏི། ཡེ པན པཱལི༹ཡཾ ཝིཏྠཱརིཏཾ ཨཝིཏྠཱརིཏཉྩ སབྦཾ སངྒཧེཏྭཱ ཝུཏྟནྟི ཝདནྟི, ཏེསཾ ‘‘ཨིམེ ཏེཝཱིསཏི པཙྩཡཱ’’ཏི པཱཋེན བྷཝིཏབྦཾ། ཨཱདིམྷི པན ཏཡོ པཙྩཡེ ཝིཏྠཱརིཏེ ཝཛྫེཏྭཱ ཡཏོ པབྷུཏི སངྑེཔོ ཨཱརདྡྷོ, ཏཏོ ཙཏུཏྠཏོ པབྷུཏི སཾཁིཏྟཾ ཝིཏྠཱརིཏཉྩ སཧ གཧེཏྭཱ ‘‘ཨིམེ ཏེཝཱིསཏི པཙྩཡཱ’’ཏི ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ།
71-72. ‘‘Ime vīsati paccayāti saṃkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Tattha yadi ekenapi desanaṃ saṃkhittaṃ saṃkhittameva, ādimhi pana tayo paccayā vippayuttapaccayo ekampi padaṃ aparihāpetvā vitthāritāti te cattāro pacchājātañca vajjetvā ‘‘ime ekūnavīsati paccayā’’ti vattabbaṃ siyā. Ettakā hi saṃkhipitvā dassitāti. Ye pana pāḷiyaṃ vitthāritaṃ avitthāritañca sabbaṃ saṅgahetvā vuttanti vadanti, tesaṃ ‘‘ime tevīsati paccayā’’ti pāṭhena bhavitabbaṃ. Ādimhi pana tayo paccaye vitthārite vajjetvā yato pabhuti saṅkhepo āraddho, tato catutthato pabhuti saṃkhittaṃ vitthāritañca saha gahetvā ‘‘ime tevīsati paccayā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ཝིབྷངྒཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Vibhaṅgavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
(༢) སངྑྱཱཝཱརོ
(2) Saṅkhyāvāro
༧༣. ཏཐཱ པུརེཛཱཏཔཙྩཡེཏི ཡཐཱ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེ ཝིསེསོ ཝིབྷངྒེ ཨཏྠི, ཏཐཱ པུརེཛཱཏཔཙྩཡེཔི ཨཏྠཱིཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཝཏྠུཾ པུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ’’ཏི ཧི ཏཏྠ ཝིསེསོ པཊིསནྡྷིཨབྷཱཝོ ཙཱཏི། ཝིཔཱཀཱནི ཙེཝ ཝཱིཐིཙིཏྟཱནི ཙ ན ལབྦྷནྟཱིཏི ཨེཏེན ‘‘ཀིརིཡཱབྱཱཀཏཾ ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདིཀེ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༥༣) ཝིབྷངྒེ ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཱབྷཱཝཾ ཀིརིཡཱབྱཱཀཏེ ཙ ཨཛཝནསྶ སབྦེན སབྦཾ ཨལབྦྷམཱནཏཾ ཝིསེསཾ དསྶེཏི།
73. Tathāpurejātapaccayeti yathā aññamaññapaccaye viseso vibhaṅge atthi, tathā purejātapaccayepi atthīti attho. ‘‘Vatthuṃ purejātapaccayā’’ti hi tattha viseso paṭisandhiabhāvo cāti. Vipākāni cevavīthicittāni ca na labbhantīti etena ‘‘kiriyābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādike (paṭṭhā. 1.1.53) vibhaṅge vipākābyākatābhāvaṃ kiriyābyākate ca ajavanassa sabbena sabbaṃ alabbhamānataṃ visesaṃ dasseti.
༧༤. ཨེཀམཱུལཀེ དསྶིཏཱཡ དེསནཱཡ ལབྦྷམཱནགཎནཉྙེཝ ཨཱདཱཡཱཏི ཨིདཾ ཨེཏསྨིཾ ཨནུལོམེ སུདྡྷིཀནཡེ དསྶིཏགཎནཏོ ཏཏོ པརེསུ ནཡེསུ ཨཉྙིསྶཱ ཨབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཨབཧུགཎནེན ཡུཏྟསྶ ཏེན སམཱནགཎནཏཱ ཙ ཨིམསྨིཾ ཨནུལོམེཡེཝ དཊྛབྦཱ། པཙྩནཱིཡེ པན ‘‘ནཧེཏུཔཙྩཡཱ ནཱརམྨཎེ ཨེཀ’’ནྟིཨཱདིཾ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༡༠༤) ཝཀྑཏཱིཏི།
74. Ekamūlake dassitāya desanāya labbhamānagaṇanaññeva ādāyāti idaṃ etasmiṃ anulome suddhikanaye dassitagaṇanato tato paresu nayesu aññissā abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Abahugaṇanena yuttassa tena samānagaṇanatā ca imasmiṃ anulomeyeva daṭṭhabbā. Paccanīye pana ‘‘nahetupaccayā nārammaṇe eka’’ntiādiṃ (paṭṭhā. 1.1.104) vakkhatīti.
༧༦-༧༩. ཏེ པན སངྑིཔིཏྭཱ ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀོཝེཏྠ དསྶིཏོཏི ཨེཏྠ པཙྪཱཛཱཏཝིཔཱཀཱནཾ པརིཧཱིནཏྟཱ ‘‘དྭཱཝཱིསཏིམཱུལཀོ’’ཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ སཱསེཝནསཝིཔཱཀཱནཾ ཝསེན། དུཝིདྷམྤི པན དྭཱཝཱིསཏིམཱུལཀཾ སཧ གཧེཏྭཱ སངྒཧིཏེ ཏསྨིཾ ཨུབྷཡསབྦྷཱཝཏོ ‘‘ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀོ’’ཏི ཨཱཧཱཏི དཊྛབྦཾ། ཨཱསེཝནཝིཔཱཀཱནཾ ཝཱ ཝིརོདྷཱབྷཱཝེ སཏི པུཙྪཱཡ དསྶིཏནཡེན ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀེན བྷཝིཏབྦཾ, ཏསྶ ཙ ནཱམཾ དྭཱཝཱིསཏིམཱུལཀེ ཨཱརོཔེཏྭཱ ‘‘ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀོ’’ཏི ཝུཏྟནྟི ཨཡམེཏྠ རུལ༹ྷཱི།
76-79. Te pana saṅkhipitvā tevīsatimūlakovettha dassitoti ettha pacchājātavipākānaṃ parihīnattā ‘‘dvāvīsatimūlako’’ti vattabbaṃ siyā sāsevanasavipākānaṃ vasena. Duvidhampi pana dvāvīsatimūlakaṃ saha gahetvā saṅgahite tasmiṃ ubhayasabbhāvato ‘‘tevīsatimūlako’’ti āhāti daṭṭhabbaṃ. Āsevanavipākānaṃ vā virodhābhāve sati pucchāya dassitanayena tevīsatimūlakena bhavitabbaṃ, tassa ca nāmaṃ dvāvīsatimūlake āropetvā ‘‘tevīsatimūlako’’ti vuttanti ayamettha ruḷhī.
ཨཱརམྨཎཔདེ ཙེཝཱཏི ཨེཏེན ཨེཀམཱུལཀེ ཨཉྙཔདཱནི ཝཛྫེཏི། ན ཧི ཨེཀམཱུལཀེ ཧེཏཱདཱིསུ ཏཡོཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། སུདྡྷིཀནཡོ པན ཨཱརམྨཎམཱུལཀཱདཱིསུ ན ལབྦྷཏཱིཏི ཨཱརམྨཎམཱུལཀེ ‘‘ནཝཱ’’ཏི ཨེཏཱཡ ཨདྷིཀགཎནཱཡ ཨབྷཱཝདསྶནཏྠཾ ‘‘ཨཱརམྨཎེ ཋིཏེན སབྦཏྠ ཏཱིཎེཝ པཉྷཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཀཱཏབྦཱཏི ཝཙནསེསོ། ཏཱིཎེཝཱཏི ཙ ཏཏོ ཨུདྡྷཾ གཎནཾ ནིཝཱརེཏི, ན ཨདྷོ པཊིཀྑིཔཏི། ཏེན ‘‘ཝིཔཱཀེ ཨེཀ’’ནྟི གཎནཱ ན ནིཝཱརིཏཱཏི དཊྛབྦཱ། ཏཱིསུ ཨེཀསྶ ཨནྟོགདྷཏཱཡ ཙ ‘‘ཏཱིཎེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟནྟི། ཨིཏཱིཏིཨཱདིནཱ ‘‘སབྦཏྠ ཏཱིཎེཝཱ’’ཏི ཝཙནེན ཨཏྟནོ ཝཙནཾ དལ༹ྷཾ ཀརོཏི།
Ārammaṇapade cevāti etena ekamūlake aññapadāni vajjeti. Na hi ekamūlake hetādīsu tayovāti adhippāyo. Suddhikanayo pana ārammaṇamūlakādīsu na labbhatīti ārammaṇamūlake ‘‘navā’’ti etāya adhikagaṇanāya abhāvadassanatthaṃ ‘‘ārammaṇe ṭhitena sabbattha tīṇeva pañhā’’ti vuttaṃ. Tattha kātabbāti vacanaseso. Tīṇevāti ca tato uddhaṃ gaṇanaṃ nivāreti, na adho paṭikkhipati. Tena ‘‘vipāke eka’’nti gaṇanā na nivāritāti daṭṭhabbā. Tīsu ekassa antogadhatāya ca ‘‘tīṇevā’’ti vuttanti. Itītiādinā ‘‘sabbattha tīṇevā’’ti vacanena attano vacanaṃ daḷhaṃ karoti.
༨༠-༨༥. ཡེ …པེ॰… ཏཾ དསྶེཏུནྟི ཨེཏྠཱཡམདྷིཔྤཱཡོ – ཡདིཔི ཨཝིགཏཱནནྟརཾ ‘‘ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱ ཧེཏུཡཱ ཏཱིཎཱི’’ཏི ཝུཏྟེཔི ཨཱུནཏརགཎནེན སདྡྷིཾ སཾསནྡནེ ཡཱ གཎནཱ ལབྦྷཏི, སཱ དསྶིཏཱ ཧོཏི, ཏཐཱཔི ཨཱུནཏརགཎནེཧི སམཱནགཎནེཧི ཙ སདྡྷིཾ སཾསནྡནེ ཨཱུནཏརཱ སམཱནཱ ཙ ཧོཏི, ན ཨེཝཾ ཨཱཝིཀརཎཝསེན དསྶིཏཱ ཧོཏི, ཝིཔལླཱསཡོཛནཱཡ པན ཏཐཱ དསྶེཏི། ཝཙནེན ཝཱ ཧི ལིངྒེན ཝཱ ཨཏྠཝིསེསཱཝིཀརཎཾ ཧོཏཱིཏི། ཏེནེཏཾ ཨཱཝིཀརོཏཱིཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེཝམེཝ ཨདྷིཔྤཱཡོ ཡོཛེཏབྦོ། པཙྩནཱིཡཱདཱིསུཔི པན ‘‘ནཱརམྨཎཔཙྩཡཱ ནཧེཏུཡཱ ཨེཀཾ…པེ॰… ནོཝིགཏཔཙྩཡཱ ནཧེཏུཡཱ ཨེཀ’’ནྟིཨཱདིནཱ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༡༠༧) མཱུལཔདཾ ཨཱདིམྷིཡེཝ ཋཔེཏྭཱ ཡོཛནཱ ཀཏཱ, ན ཙ ཏཏྠ ཨེཏཾ ལཀྑཎཾ ལབྦྷཏི, ཏསྨཱ མཱུལཔདསྶ ཨཱདིམྷི ཋཔེཏྭཱ ཡོཛནམེཝ ཀམོ, ན ཙཀྐབནྡྷནནྟི ‘‘ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱ ཧེཏུཡཱ ཏཱིཎཱི’’ཏིཨཱདི ཡོཛིཏཾ, ན ཙ ཝིཉྙཱཏེ ཨཏྠེ ཝཙནེན ལིངྒེན ཙ པཡོཛནམཏྠཱིཏི།
80-85. Ye…pe… taṃ dassetunti etthāyamadhippāyo – yadipi avigatānantaraṃ ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’ti vuttepi ūnataragaṇanena saddhiṃ saṃsandane yā gaṇanā labbhati, sā dassitā hoti, tathāpi ūnataragaṇanehi samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane ūnatarā samānā ca hoti, na evaṃ āvikaraṇavasena dassitā hoti, vipallāsayojanāya pana tathā dasseti. Vacanena vā hi liṅgena vā atthavisesāvikaraṇaṃ hotīti. Tenetaṃ āvikarotīti etthāpi evameva adhippāyo yojetabbo. Paccanīyādīsupi pana ‘‘nārammaṇapaccayā nahetuyā ekaṃ…pe… novigatapaccayā nahetuyā eka’’ntiādinā (paṭṭhā. 1.1.107) mūlapadaṃ ādimhiyeva ṭhapetvā yojanā katā, na ca tattha etaṃ lakkhaṇaṃ labbhati, tasmā mūlapadassa ādimhi ṭhapetvā yojanameva kamo, na cakkabandhananti ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’tiādi yojitaṃ, na ca viññāte atthe vacanena liṅgena ca payojanamatthīti.
པཙྩཡཱནུལོམཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paccayānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
པཊིཙྩཝཱརོ
Paṭiccavāro
པཙྩཡཔཙྩནཱིཡཝཎྞནཱ
Paccayapaccanīyavaṇṇanā
༨༦-༨༧. ‘‘ཨཧེཏུཀཾ ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏནྟི ཨིདཾ རཱུཔསམུཊྛཱཔཀཝསེནེཝ ཝེདིཏབྦ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, སབྦསངྒཱཧཀཝསེན པནེཏཾ ན ན སཀྐཱ ཡོཛེཏུཾ།
86-87. ‘‘Ahetukaṃ vipākābyākatanti idaṃ rūpasamuṭṭhāpakavaseneva veditabba’’nti vuttaṃ, sabbasaṅgāhakavasena panetaṃ na na sakkā yojetuṃ.
༩༣. སཧཛཱཏཔུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ སངྒཧཾ གཙྪནྟཱིཏི ཨེཏྠ ཙ སཧཛཱཏཱ ཙ ཧེཏཱདཡོ པུརེཛཱཏཱ ཙ ཨཱརམྨཎཱདཡོ པཙྩཡཱ སངྒཧཾ གཙྪནྟཱིཏི ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ན ཧི ནཔཙྪཱཛཱཏཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱ དྭཱིཧེཝ སཧཛཱཏཔུརེཛཱཏཔཙྩཡེཧི ཨུཔྤཛྫནྟི, ཨཐ ཁོ པཙྪཱཛཱཏཝཛྫེཧི སབྦེཧཱིཏི།
93. Sahajātapurejātapaccayā saṅgahaṃ gacchantīti ettha ca sahajātā ca hetādayo purejātā ca ārammaṇādayo paccayā saṅgahaṃ gacchantīti attho daṭṭhabbo. Na hi napacchājātapaccayā uppajjamānā dvīheva sahajātapurejātapaccayehi uppajjanti, atha kho pacchājātavajjehi sabbehīti.
༩༤-༩༧. ནཱཧཱརཔཙྩཡེ ཨེཀཙྩཾ རཱུཔམེཝ པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣནྟི ཡཾ པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫཏི, སོ པཙྩཡོ རཱུཔམེཝཱཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཡསྨཱ པན པཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫཏི, སོ ཨརཱུཔམྤི ཧོཏི ཡཐཱ ཀམྨཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔསྶ།
94-97. Nāhārapaccaye ekaccaṃ rūpameva paccayapaccayuppannanti yaṃ paṭicca uppajjati, so paccayo rūpamevāti katvā vuttaṃ. Yasmā pana paccayā uppajjati, so arūpampi hoti yathā kammaṃ kaṭattārūpassa.
༩༩-༡༠༢. ནམགྒཔཙྩཡེ ཡདིཔི ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱདཡོ སབྦེ རཱུཔཀོཊྛཱསཱ ལབྦྷནྟི, ཏཐཱཔི ཡཾ མགྒཔཙྩཡཾ ལབྷཏི, ཏསྶ པཧཱིནཏྟཱ ‘‘ཨེཀཙྩཾ རཱུཔཾ པཙྩཡུཔྤནྣ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཨེཝམེཝ པན ནཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུཔི ཨེཀཙྩརཱུཔསྶ པཙྩཡུཔྤནྣཏཱ དཊྛབྦཱ།
99-102. Namaggapaccaye yadipi cittasamuṭṭhānādayo sabbe rūpakoṭṭhāsā labbhanti, tathāpi yaṃ maggapaccayaṃ labhati, tassa pahīnattā ‘‘ekaccaṃ rūpaṃpaccayuppanna’’nti vuttaṃ, evameva pana nahetupaccayādīsupi ekaccarūpassa paccayuppannatā daṭṭhabbā.
༡༠༧-༡༣༠. ནཱཧཱརནཨིནྡྲིཡནཛྷཱནནམགྒཔཙྩཡཱ སབྦཏྠ སདིསཝིསྶཛྫནཱཏི ཨིདཾ ཨེཏེསུ མཱུལབྷཱཝེན ཋིཏེསུ གཎནཱཡ སམཱནཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། མཱུལཱནཉྷི ཨིདྷ ཝིསྶཛྫནཾ གཎནཱཡེཝ, ན སརཱུཔདསྶནནྟི། ནསཧཛཱཏཱདིཙཏུཀྐཾ ཨིདྷཱཔི པརིཧཱིནམེཝཱཏི སུདྡྷིཀནཡེ ཝིཡ མཱུལེསུཔི པརིཧཱིནམེཝཱཏི ཨཏྠོ།
107-130. Nāhāranaindriyanajhānanamaggapaccayā sabbattha sadisavissajjanāti idaṃ etesu mūlabhāvena ṭhitesu gaṇanāya samānataṃ sandhāya vuttaṃ. Mūlānañhi idha vissajjanaṃ gaṇanāyeva, na sarūpadassananti. Nasahajātādicatukkaṃ idhāpi parihīnamevāti suddhikanaye viya mūlesupi parihīnamevāti attho.
པཙྩཡཔཙྩནཱིཡཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paccayapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
པཙྩཡཱནུལོམཔཙྩནཱིཡཝཎྞནཱ
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā
༡༣༡-༡༨༩. ཧེཏཱདྷིཔཏིམགྒཔཙྩཡེསུ ཨནུལོམཏོ ཋིཏེསུ…པེ॰… ཨཊྛ པཙྩནཱིཡཏོ ན ལབྦྷནྟཱིཏི ཏིཎྞམྤི སཱདྷཱརཎཱནཾ པཙྩནཱིཡཏོ ཨལབྦྷམཱནཱནཾ སབྦེསཾ སངྒཧཝསེན ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ མགྒཔཙྩཡེ ཨིཏརེཧི སཱདྷཱརཎཱ སཏྟེཝ ཡོཛེཏབྦཱ། ཨདྷིཔཏིཔཙྩཡེ ཨནུལོམཏོ ཋིཏེ ཧེཏུཔཙྩཡོཔི པཙྩནཱིཡཏོ ན ལབྦྷཏི, སོ པན མགྒེན ཨསཱདྷཱརཎོཏི ཀཏྭཱ ན ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ཡེཧི ཝིནཱ ཨརཱུཔཾ ན ཨུཔྤཛྫཏི, ཏེ ཨེཀནྟིཀཏྟཱ ཨརཱུཔཊྛཱནིཀཱཏི ཨིདྷ ཝུཏྟཱཏི དཊྛབྦཱ, ཏེན པུརེཛཱཏཱསེཝནཔཙྩཡཱ ཏེཧི ཝིནཱཔི ཨརཱུཔསྶ ཨུཔྤཏྟིཏོ ཝཛྫིཏཱ ཧོནྟི། སབྦཊྛཱནིཀཱ ཨཉྙམཉྙཨཱཧཱརིནྡྲིཡཱ ཙ ཏེཧི ཝིནཱ ཨརཱུཔསྶ ཨནུཔྤཏྟིཏོ སངྒཧིཏཱཏི། ཨཱུནཏརགཎནཱནཾཡེཝ ཝསེནཱཏི ཡདི ཨནུལོམཏོ ཋིཏཱ ཨེཀཀཱདཡོ དྭཱཝཱིསཏིཔརིཡོསཱནཱ ཨཱུནཏརགཎནཱ ཧོནྟི, ཏེསཾ ཝསེན པཙྩནཱིཡཏོ ཡོཛིཏསྶ ཏསྶ ཏསྶ གཎནཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨཐ པཙྩནཱིཡཏོ ཡོཛིཏོ ཨཱུནཏརགཎནོ, ཏསྶ ཝསེན ཨནུལོམཏོ ཋིཏསྶཔི གཎནཱ ཝེདིཏབྦཱཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ནཱརམྨཎེ ཨེཀ’’ནྟིཨཱདིཝཙནཏོ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༡༤༦) པན ན ཨིདཾ ལཀྑཎཾ ཨེཀནྟིཀཾ།
131-189. Hetādhipatimaggapaccayesu anulomato ṭhitesu…pe… aṭṭha paccanīyato na labbhantīti tiṇṇampi sādhāraṇānaṃ paccanīyato alabbhamānānaṃ sabbesaṃ saṅgahavasena vuttaṃ, tasmā maggapaccaye itarehi sādhāraṇā satteva yojetabbā. Adhipatipaccaye anulomato ṭhite hetupaccayopi paccanīyato na labbhati, so pana maggena asādhāraṇoti katvā na vuttoti daṭṭhabbo. Yehi vinā arūpaṃ na uppajjati, te ekantikattā arūpaṭṭhānikāti idha vuttāti daṭṭhabbā, tena purejātāsevanapaccayā tehi vināpi arūpassa uppattito vajjitā honti. Sabbaṭṭhānikā aññamaññaāhārindriyā ca tehi vinā arūpassa anuppattito saṅgahitāti. Ūnataragaṇanānaṃyeva vasenāti yadi anulomato ṭhitā ekakādayo dvāvīsatipariyosānā ūnataragaṇanā honti, tesaṃ vasena paccanīyato yojitassa tassa tassa gaṇanā veditabbā. Atha paccanīyato yojito ūnataragaṇano, tassa vasena anulomato ṭhitassapi gaṇanā veditabbāti attho. ‘‘Aññamaññapaccayā nārammaṇe eka’’ntiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.146) pana na idaṃ lakkhaṇaṃ ekantikaṃ.
པཙྩཡཱནུལོམཔཙྩནཱིཡཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
པཙྩཡཔཙྩནཱིཡཱནུལོམཝཎྞནཱ
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā
༡༩༠. སབྦཏྠེཝཱཏི ན ཀེཝལཾ ཧེཏུམྷིཡེཝ, ཨཐ ཁོ སབྦེསུ པཙྩཡེསུ པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེསཱུཏི ཨཏྠོ། པུརེཛཱཏཾ ཨཱསེཝནཉྩ ཨལབྷནྟཾ ཀཉྩི ནིདསྶནཝསེན དསྶེནྟོ ‘‘པཊིསནྡྷིཝིཔཱཀོ པནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།
190. Sabbatthevāti na kevalaṃ hetumhiyeva, atha kho sabbesu paccayesu paccanīkato ṭhitesūti attho. Purejātaṃ āsevanañca alabhantaṃ kañci nidassanavasena dassento ‘‘paṭisandhivipāko panā’’tiādimāha.
‘‘པུརེཛཱཏཔཙྪཱཛཱཏཱསེཝནཝིཔཱཀཝིཔྤཡུཏྟེསུ པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེསུ ཨེཀཾ ཋཔེཏྭཱ ཨཝསེསཱ ཨནུལོམཏོ ལབྦྷནྟཱི’’ཏི ཨིདཾ ཨཝསེསཱནཾ ལཱབྷམཏྟཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ན སབྦེསཾ ཨཝསེསཱནཾ ལཱབྷནྟི དཊྛབྦཾ། ཡདིཔི ཧི པཙྪཱཛཱཏེ པསངྒོ ནཏྠི ‘‘ཨནུལོམཏོ སབྦཏྠེཝ ན ལབྦྷཏཱི’’ཏི ཨཔཝཱདསྶ ཀཏཏྟཱ, པུརེཛཱཏོ པན ཝིཔྤཡུཏྟེ པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེ ཨནུལོམཏོ ལབྦྷཏཱིཏི ཨིདམྤི ཨཝསེསཱ སབྦེཏི ཨཏྠེ གཡ྄ཧམཱནེ ཨཱཔཛྫེཡྻ། ཡམྤི ཀེཙི ‘‘ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡརཧིཏེ ཨཱརུཔྤེཔི ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏསྶ སམྦྷཝཾ ཉཱཔེཏུཾ ཨེཝཾ ཝུཏྟ’’ནྟི ཝདནྟི, ཏམྤི ཏེསཾ རུཙིམཏྟམེཝ། ན ཧི ཡཏྠ ཝཏྠུཔུརེཛཱཏཾ ན ལབྦྷཏི, ཏཏྠ ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏབྷཱཝེན ཨུཔཀཱརཀཾ ཧོཏཱིཏི དསྶིཏོཡཾ ནཡོཏི། ཡུཛྫམཱནཀཝསེནཱཏི པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏསྶ ཋཔེཏབྦཏྟཱ ཝུཏྟཾ, ཡུཛྫམཱནཀཔཙྩཡུཔྤནྣཝསེན ཝཱཏི ཨཏྠོ། ‘‘མགྒཔཙྩཡེ པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེ ཧེཏུཔཙྩཡོ ཨནུལོམཏོ ན ལབྦྷཏཱི’’ཏི པུརིམཔཱཋོ, ཨདྷིཔཏིཔཙྩཡོཔི པན ན ལབྦྷཏཱིཏི ‘‘ཧེཏཱདྷིཔཏིཔཙྩཡཱ ཨནུལོམཏོ ན ལབྦྷནྟཱི’’ཏི པཋནྟི། ཨདྷིཔཏིཔཙྩཡེ པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེ པཙྪཱཛཱཏཏོ ཨཉྙོ ཨནུལོམཏོ ཨལབྦྷམཱནོ ནཱམ ནཏྠཱིཏི ན ཝིཙཱརིཏཾ། ཨཉྙམཉྙེ པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེ ‘‘ཨརཱུཔཱནཾཡེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ ནཝ ཨནུལོམཏོ ན ལབྦྷནྟི, ཏམྤི པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེཧི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱདཱིཧི སདིསཏཱཡ སུཝིཉྙེཡྻནྟི ན ཝིཙཱརིཏཾ བྷཝིསྶཏཱིཏི།
‘‘Purejātapacchājātāsevanavipākavippayuttesu paccanīkato ṭhitesu ekaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhantī’’ti idaṃ avasesānaṃ lābhamattaṃ sandhāya vuttaṃ. Na sabbesaṃ avasesānaṃ lābhanti daṭṭhabbaṃ. Yadipi hi pacchājāte pasaṅgo natthi ‘‘anulomato sabbattheva na labbhatī’’ti apavādassa katattā, purejāto pana vippayutte paccanīkato ṭhite anulomato labbhatīti idampi avasesā sabbeti atthe gayhamāne āpajjeyya. Yampi keci ‘‘vippayuttapaccayarahite āruppepi ārammaṇapurejātassa sambhavaṃ ñāpetuṃ evaṃ vutta’’nti vadanti, tampi tesaṃ rucimattameva. Na hi yattha vatthupurejātaṃ na labbhati, tattha ārammaṇapurejātabhāvena upakārakaṃ hotīti dassitoyaṃ nayoti. Yujjamānakavasenāti paccanīkato ṭhitassa ṭhapetabbattā vuttaṃ, yujjamānakapaccayuppannavasena vāti attho. ‘‘Maggapaccaye paccanīkato ṭhite hetupaccayo anulomato na labbhatī’’ti purimapāṭho, adhipatipaccayopi pana na labbhatīti ‘‘hetādhipatipaccayā anulomato na labbhantī’’ti paṭhanti. Adhipatipaccaye paccanīkato ṭhite pacchājātato añño anulomato alabbhamāno nāma natthīti na vicāritaṃ. Aññamaññe paccanīkato ṭhite ‘‘arūpānaṃyevā’’ti vuttā nava anulomato na labbhanti, tampi paccanīkato ṭhitehi ārammaṇapaccayādīhi sadisatāya suviññeyyanti na vicāritaṃ bhavissatīti.
༡༩༡-༡༩༥. ཡཱཝ ཨཱསེཝནཱ སབྦཾ སདིསནྟི ན ཨཉྙམཉྙེན གྷཊིཏསྶ མཱུལསྶ ཝིཏྠཱརིཏཏྟཱ ཏཏོ པརཱནི མཱུལཱནི སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏེསུ ཧི ཨནུལོམཏོ ཡོཛེཏབྦཔཙྩཡཱ ཙ པཉྷཱ ཙཱཏི སབྦཾ སདིསནྟི།
191-195. Yāvaāsevanā sabbaṃ sadisanti na aññamaññena ghaṭitassa mūlassa vitthāritattā tato parāni mūlāni sandhāya vuttaṃ. Tesu hi anulomato yojetabbapaccayā ca pañhā cāti sabbaṃ sadisanti.
ཨིམསྨིཾ པཙྩནཱིཡཱནུལོམེཏི ཨེཏསྶ ‘‘ཨིམེསམྤི པཀིཎྞཀཱནཾ ཝསེནེཏྠ གཎནཝཱརོ ཨསམྨོཧཏོ ཝེདིཏབྦོ’’ཏི ཨེཏེན སཧ སམྦནྡྷོ ། ཏཏྠ ཨེཏྠཱཏི ཨེཏེསུ པཙྩཡེསཱུཏི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨིམསྨིཾ པཙྩནཱིཡཱནུལོམེ ལབྦྷམཱནེསུ པཙྩཡུཔྤནྣདྷམྨེསུཔཱིཏི ཝཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ཏཏྠ པི-སདྡེན ཨིམམཏྠཾ དཱིཔེཏི – ན ཀེཝལཾ པཙྩཡེསྭེཝ ཀིསྨིཉྩི པཙྩནཱིཀཏོ ཋིཏེ ཀེཙི ཨནུལོམཏོ ན ལབྦྷནྟི, ཨཐ ཁོ པཙྩཡུཔྤནྣདྷམྨེསུཔི ཀོཙི ཨེཀཙྩཾ པཙྩཡཾ ལབྷམཱནོ ཀཉྩི པཙྩཡཾ ན ལབྷཏཱིཏི། ཏཏྠ ཀམྨཔཙྩཡཾ ལབྷམཱནོ ཡེབྷུཡྻེན ཨིནྡྲིཡཔཙྩཡཾ ལབྷཏི, མགྒཔཙྩཡཾ ལབྷམཱནོ ཡེབྷུཡྻེན ཧེཏུཔཙྩཡཾ, ཏཐཱ ཙ ཛྷཱནཔཙྩཡཾ ལབྷམཱནོ མགྒཔཙྩཡནྟི ཨེཏེསྭེཝ ལཱབྷཱལཱབྷཱ ཝིཙཱརིཏཱ། ཡཏྠཱཏི པཉྩཝོཀཱརཔཝཏྟེ ཨསཉྙེསུ ཙ། རཱུཔདྷམྨཱཏི ཡཐཱཝུཏྟཱནི ཀཊཏྟཱརཱུཔཱནེཝ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ན ཧི པཉྩཝོཀཱརཔཝཏྟེ སབྦེ རཱུཔདྷམྨཱ ཧེཏཱདཱིནི ན ལབྷནྟཱིཏི། ‘‘ཧེཏཱདྷིཔཏིཝིཔཱཀིནྡྲིཡཔཙྩཡེ ན ལབྷནྟཱི’’ཏི པུརིམཔཱཋོ, ཛྷཱནམགྒེཔི པན ན ལབྷནྟཱིཏི ‘‘ཧེཏཱདྷིཔཏིཝིཔཱཀིནྡྲིཡཛྷཱནམགྒཔཙྩཡེ ན ལབྷནྟཱི’’ཏི པཋནྟི། ཡེ རཱུཔདྷམྨཱནཾ པཙྩཡཱ ཧོནྟི, ཏེསུ ཨརཱུཔཊྛཱནིཀཝཛྫེསུ ཨེཏེཡེཝ ན ལབྷནྟཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པཙྪཱཛཱཏཱཧཱརཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡེཔི ཧི པཝཏྟེ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ལབྷཏཱིཏི། ལབྦྷམཱནཱལབྦྷམཱནཔཙྩཡདསྶནམཏྟཉྩེཏཾ, ན ཏེཧི པཙྩཡེཧི ཨུཔྤཏྟིཨནུཔྤཏྟིདསྶནནྟི། ཨེཝཾ ཨིནྡྲིཡཔཙྩཡཱལཱབྷོ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟོ སིཡཱ། ཡཐཱཝུཏྟེསུ ཧི དྷམྨཝསེན པཙྪཱཛཱཏཱདིཏྟཡམྤི ཨལབྷནྟཾ ནཱམ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ནཏྠི། ཀོ པན ཝཱདོ སབྦཊྛཱནིཀཀམྨེསུ། ཨིནྡྲིཡཾ པན ཨལབྷནྟཾ ཨཏྠི, ཀིནྟཾ? ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡནྟི། ཡདི ཨེཝཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནི སནྡྷཱཡ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡམྤི ན ལབྷནྟཱིཏི ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ པན པཱཀཊནྟི ན ཝུཏྟཾ སིཡཱ། ཨརཱུཔིནྡྲིཡཱལཱབྷཾ ཝཱ སནྡྷཱཡ ཨིནྡྲིཡཔཙྩཡཱལཱབྷོ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ།
Imasmiṃ paccanīyānulometi etassa ‘‘imesampi pakiṇṇakānaṃ vasenettha gaṇanavāro asammohato veditabbo’’ti etena saha sambandho . Tattha etthāti etesu paccayesūti attho veditabbo. Imasmiṃ paccanīyānulome labbhamānesu paccayuppannadhammesupīti vā yojetabbaṃ. Tattha pi-saddena imamatthaṃ dīpeti – na kevalaṃ paccayesveva kismiñci paccanīkato ṭhite keci anulomato na labbhanti, atha kho paccayuppannadhammesupi koci ekaccaṃ paccayaṃ labhamāno kañci paccayaṃ na labhatīti. Tattha kammapaccayaṃ labhamāno yebhuyyena indriyapaccayaṃ labhati, maggapaccayaṃ labhamāno yebhuyyena hetupaccayaṃ, tathā ca jhānapaccayaṃ labhamāno maggapaccayanti etesveva lābhālābhā vicāritā. Yatthāti pañcavokārapavatte asaññesu ca. Rūpadhammāti yathāvuttāni kaṭattārūpāneva sandhāya vadati. Na hi pañcavokārapavatte sabbe rūpadhammā hetādīni na labhantīti. ‘‘Hetādhipativipākindriyapaccaye na labhantī’’ti purimapāṭho, jhānamaggepi pana na labhantīti ‘‘hetādhipativipākindriyajhānamaggapaccaye na labhantī’’ti paṭhanti. Ye rūpadhammānaṃ paccayā honti, tesu arūpaṭṭhānikavajjesu eteyeva na labhantīti adhippāyo. Pacchājātāhāravippayuttapaccayepi hi pavatte kaṭattārūpaṃ labhatīti. Labbhamānālabbhamānapaccayadassanamattañcetaṃ, na tehi paccayehi uppattianuppattidassananti. Evaṃ indriyapaccayālābho jīvitindriyaṃ sandhāya vutto siyā. Yathāvuttesu hi dhammavasena pacchājātādittayampi alabhantaṃ nāma kaṭattārūpaṃ natthi. Ko pana vādo sabbaṭṭhānikakammesu. Indriyaṃ pana alabhantaṃ atthi, kintaṃ? Jīvitindriyanti. Yadi evaṃ upādārūpāni sandhāya aññamaññapaccayampi na labhantīti vattabbaṃ, taṃ pana pākaṭanti na vuttaṃ siyā. Arūpindriyālābhaṃ vā sandhāya indriyapaccayālābho vuttoti daṭṭhabbo.
༡༩༦-༡༩༧. ནཱརམྨཎམཱུལཀེསུ དུཀཱདཱིསུ ཧེཏུཡཱ པཉྩཱཏི ཡདིཔི ཏིཀཱདཱིསུ ‘‘ཧེཏུཡཱ པཉྩཱ’’ཏི ཨིདཾ ནཏྠི, ཏཐཱཔི དུཀཱདཱིསུ སབྦཏྠ ཨནུཏྟཱནཾ ཝཏྟུཀཱམོ ‘‘དུཀཱདཱིསཱུ’’ཏི སབྦསངྒཧཝསེན ཝཏྭཱ ཏཏྠ ཡཾ ཨཱདིདུཀེ ཝུཏྟཾ ‘‘ཧེཏུཡཱ པཉྩཱ’’ཏི, ཏཾ ནིདྡྷཱརེཏི། ཀེཙི པན ‘‘ནཱརམྨཎམཱུལཀེ ཧེཏུཡཱ པཉྩཱ’’ཏི པཱཋཾ ཝདནྟི། ‘‘ཨཉྙམཉྙེ ཨེཀནྟི བྷཱུཏརཱུཔམེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི པུརིམཔཱཋོ, ཝཏྠུཔི པན ལབྦྷཏཱིཏི ‘‘བྷཱུཏརཱུཔཱནི ཙེཝ ཝཏྠུཉྩ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི པཋནྟི། ཏིམཱུལཀེཏི ཨིདྷཱཔི དུམཱུལཀཾ ཏིམཱུལཀནྟི ཝདནྟི།
196-197. Nārammaṇamūlakesu dukādīsu hetuyā pañcāti yadipi tikādīsu ‘‘hetuyā pañcā’’ti idaṃ natthi, tathāpi dukādīsu sabbattha anuttānaṃ vattukāmo ‘‘dukādīsū’’ti sabbasaṅgahavasena vatvā tattha yaṃ ādiduke vuttaṃ ‘‘hetuyā pañcā’’ti, taṃ niddhāreti. Keci pana ‘‘nārammaṇamūlake hetuyā pañcā’’ti pāṭhaṃ vadanti. ‘‘Aññamaññe ekanti bhūtarūpameva sandhāya vutta’’nti purimapāṭho, vatthupi pana labbhatīti ‘‘bhūtarūpāni ceva vatthuñca sandhāya vutta’’nti paṭhanti. Timūlaketi idhāpi dumūlakaṃ timūlakanti vadanti.
༢༠༣-༢༣༣. ནཀམྨམཱུལཀེ ཧེཏུཡཱ ཏཱིཎཱིཏིཨཱདཱིསུ ཙེཏནཱཝ པཙྩཡུཔྤནྣཱཏི ཨིདཾ ‘‘ཧེཏུཡཱ ཏཱིཎཱི’’ཏི ཨེཝཾཔཀཱརེ ཙེཏནཱམཏྟསངྒཱཧཀེ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟནྟི དཊྛབྦཾ། ཨཱདི-སདྡོ ཧི པཀཱརཏྠོཝ ཧོཏཱིཏི། སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཱཧཱརཨཏྠིཨཝིགཏེསུ པན རཱུཔམྤི ལབྦྷཏཱིཏི།
203-233. Nakammamūlakehetuyā tīṇītiādīsu cetanāva paccayuppannāti idaṃ ‘‘hetuyā tīṇī’’ti evaṃpakāre cetanāmattasaṅgāhake sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ādi-saddo hi pakāratthova hotīti. Sahajātaaññamaññanissayāhāraatthiavigatesu pana rūpampi labbhatīti.
པཙྩཡཔཙྩནཱིཡཱནུལོམཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
པཊིཙྩཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paṭiccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / པཊྛཱནཔཱལི༹ • Paṭṭhānapāḷi / ༡. ཀུསལཏྟིཀཾ • 1. Kusalattikaṃ
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / པཉྩཔཀརཎ-ཨནུཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā
༡. པཊིཙྩཝཱརཝཎྞནཱ • 1. Paṭiccavāravaṇṇanā
པཊིཙྩཝཱརོ • Paṭiccavāro
