| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / པཉྩཔཀརཎ-ཨནུཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
༡. ཀུསལཏྟིཀཾ
1. Kusalattikaṃ
༡. པཊིཙྩཝཱརཝཎྞནཱ
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
༡. པཙྩཡཱནུལོམཾ
1. Paccayānulomaṃ
(༡) ཝིབྷངྒཝཱརཝཎྞནཱ
(1) Vibhaṅgavāravaṇṇanā
༥༣. ཏིཀཔདཱནཾ ཏིཀནྟརཔདེཧི ཝིསདིསཏཱ པཱཀཊཱཡེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཏིཀཔདནཱནཏྟམཏྟེན ཝིནཱ’’ཏི། མཱུལཱཝསཱནཝསེནཱཏི ‘‘ཨེཀམཱུལེཀཱཝསཱནཾ ནཝཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟམཱུལཱཝསཱནཝསེན། ‘‘ན ཏཱཡེཝ ཝེདནཱཏྟིཀཱདཱིསཱུ’’ཏི ཨེཏྠ ཡཱ སདིསཏཱ པཊིཀྑིཏྟཱ, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སདིསཏཾ སནྡྷཱཡ ‘ན ཏཱཡེཝཱ’ཏི ཝུཏྟ’’ནྟི ཨཱཧ། ཡཱཏི ཡཱ པུཙྪཱ། སབྦཔུཙྪཱསམཱཧརཎནྟི སབྦཱསཾ ཨེཀཱུནཔཉྙཱསཱཡ པུཙྪཱནཾ སམུཙྩཡནཾ ཨནཝསེསེཏྭཱ ཀཐནཾ། ཨིདྷ ཨིམསྨིཾ པཊིཙྩཝཱརུདྡེསེ ཀཏྟབྦཾ། ཨཱདིཏོ ཧི ཨནཝསེསཏོ ཝུཏྟེ པཙྪཱ ཡཐཱརཧཾ ཏདེཀདེསཝཙནཾ ཡུཏྟཾ། ན ཧི ཏཏྠ ཨེཀཱུནཔཉྙཱས པུཙྪཱ ཝིསྶཛྫནཾ ལབྷནྟཱིཏི ཏཏྠ ཏསྨིཾ དྷམྨཱནུལོམཔཙྩནཱིཡེ པཱིཏིཏྟིཀེ ཨེཀཱུནཔཉྙཱས པུཙྪཱ ཝིསྶཛྫནཾ ན ཧི ལབྷནྟི, ཨཊྛཝཱིསེ པན ལབྷནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
53. Tikapadānaṃ tikantarapadehi visadisatā pākaṭāyevāti vuttaṃ ‘‘tikapadanānattamattena vinā’’ti. Mūlāvasānavasenāti ‘‘ekamūlekāvasānaṃ navā’’tiādinā vuttamūlāvasānavasena. ‘‘Na tāyeva vedanāttikādīsū’’ti ettha yā sadisatā paṭikkhittā, taṃ dassetuṃ ‘‘sadisataṃ sandhāya ‘na tāyevā’ti vutta’’nti āha. Yāti yā pucchā. Sabbapucchāsamāharaṇanti sabbāsaṃ ekūnapaññāsāya pucchānaṃ samuccayanaṃ anavasesetvā kathanaṃ. Idha imasmiṃ paṭiccavāruddese kattabbaṃ. Ādito hi anavasesato vutte pacchā yathārahaṃ tadekadesavacanaṃ yuttaṃ. Na hi tattha ekūnapaññāsa pucchā vissajjanaṃ labhantīti tattha tasmiṃ dhammānulomapaccanīye pītittike ekūnapaññāsa pucchā vissajjanaṃ na hi labhanti, aṭṭhavīse pana labhantīti attho.
ཏེན སཧཛཱཏཔཙྩཡབྷཱུཏེནཱཏི ཏེན ཝེདནཱདིབྷེདེན ཨེཀེན དྷམྨེན སཧཛཱཏཔཙྩཡོ ཧོནྟེན, སཧཛཱཏཔཙྩཡཏཾ ཝཱ པཏྟེན པཱཔུཎནྟེནཱཏི ཨཏྠོ། ཨནུཉྙཱཏཾ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཡདིཔི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཡཱཝ ནིརོདྷགམནཱ’’ཏིཨཱདིཝཙནེཧི ཁཎཏྟཡསམངྒཱི ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཨནུཉྙཱཏཾ ཝིཡ ཧོཏི, ཨུཔྤཱདཀྑཎསམངྒཱིཡེཝ པན ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝུཏྟོ པཊིཙྩཝཱརཱདཱིནཾ ཚནྣཾ ཝཱརཱནཾ ཨུཔྤཱདམེཝ གཧེཏྭཱ པཝཏྟཏྟཱ། ཏཐཱ ཧི ཏེསུ པཙྪཱཛཱཏཔཙྩཡོ ཨནུལོམཏོ ན ཏིཊྛཏི།
Tena sahajātapaccayabhūtenāti tena vedanādibhedena ekena dhammena sahajātapaccayo hontena, sahajātapaccayataṃ vā pattena pāpuṇantenāti attho. Anuññātaṃ viya hotīti yadipi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yāva nirodhagamanā’’tiādivacanehi khaṇattayasamaṅgī uppajjatīti anuññātaṃ viya hoti, uppādakkhaṇasamaṅgīyeva pana uppajjatīti vutto paṭiccavārādīnaṃ channaṃ vārānaṃ uppādameva gahetvā pavattattā. Tathā hi tesu pacchājātapaccayo anulomato na tiṭṭhati.
ཨིདྷ ཀུསལཝཙནེན གཧིཏེ ཁནྡྷེ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟནྟི ཨིམསྨིཾ པཊིཙྩཝཱརེ ‘‘ཀུསལཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཀུསལོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཀུསལསདྡེན གཧིཏེ ཁནྡྷེ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ ཙཏཱུསུཔི ཀུསལཁནྡྷེསུ ཨེཀཏོ ཨུཔྤཛྫམཱནེསུ སཱམཉྙཏོ ཝུཏྟེསུ སཧཛཱཏཱདིསཱདྷཱརཎཔཙྩཡཝསེན ཨཝིསེསཏོ སབྦེ སབྦེསཾ པཙྩཡཱཏི ཨཡམེཝ ཨིམསྶ པཙྩཡོ, ཨིམསྶེཝ ཨཡཾ པཙྩཡོཏི ཙ ནིཡམེཏྭཱ ཝཏྟུཾ ན སཀྐཱ། ཏེན ཝུཏྟཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཨེཀསྶེཝ དྭིནྣཾཡེཝ ཝཱ’’ཏིཨཱདི། ‘‘སུཁཱཡ ཝེདནཱཡ སམྤཡུཏྟཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ པན ཝིསེསནབྷཱཝེན ཝེདནཱདཱིནཾ ཝིསུཾ གཧིཏཏྟཱ ‘‘ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩ དྭེ ཁནྡྷཱ’’ཏིཨཱདི ཝཏྟུཾ སཀྐཱ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཝེདནཱཏྟིཀཱདཱིསུ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཐཱཏི ཨིམིནཱ ‘‘ཨེཀེཀསྶཔི དུཀཱདིབྷེདཱནཉྩཱ’’ཏི ཨིམཾ ཨནུཀཌྜྷཏི།
Idha kusalavacanena gahite khandhe sandhāya vuttanti imasmiṃ paṭiccavāre ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjatī’’ti kusalasaddena gahite khandhe sandhāya vuttaṃ catūsupi kusalakhandhesu ekato uppajjamānesu sāmaññato vuttesu sahajātādisādhāraṇapaccayavasena avisesato sabbe sabbesaṃ paccayāti ayameva imassa paccayo, imasseva ayaṃ paccayoti ca niyametvā vattuṃ na sakkā. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekasseva dvinnaṃyeva vā’’tiādi. ‘‘Sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭiccā’’tiādīsu pana visesanabhāvena vedanādīnaṃ visuṃ gahitattā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca dve khandhā’’tiādi vattuṃ sakkā. Tena vuttaṃ ‘‘vedanāttikādīsu panā’’tiādi. Tathāti iminā ‘‘ekekassapi dukādibhedānañcā’’ti imaṃ anukaḍḍhati.
ཨེཏསྨིནྟི ‘‘ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཀིརིཡཱབྱཱཀཏ’’ནྟི ཨེཝཾ ཝིཔཱཀཀིརིཡཱབྱཱཀཏགྒཧཎེ། ‘‘སབྦསྨིཾ ན གཧེཏབྦ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཀཏྠ པན གཧེཏབྦནྟི ཨཱཧ ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཉྩ རཱུཔནྟི ཨེཏྠེཝཱ’’ཏི། ཨེཝཾ པཋམེ ཝཱཀྱེ ཨཏིབྱཱཔིཏཾ པརིཧརིཏྭཱ དུཏིཡེ ཨབྱཱཔིཏཾ པརིཧརིཏུཾ ‘‘ན ཀེཝལ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨེཏྠཱཏི ‘‘ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཀིརིཡཱབྱཱཀཏ’’ནྟི ཨེཏྠ ན གཧེཏབྦཾ ཏསྶཔི ཨཱརུཔྤེ ཨུཔྤཛྫམཱནསྶ རཱུཔེན ཝིནཱ ཨུཔྤཏྟིཏོ། ཨེཏྠ ཙ ཡཐཱ ཧེཏུཔཙྩཡགྒཧཎེནེཝ ཨཧེཏུཀཾ ནིཝཏྟིཏཾ, ཨེཝཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཉྩ རཱུཔནྟི རཱུཔགྒཧཎེནེཝ ཨཱརུཔྤེ ཝིཔཱཀོཔི ཏཏྠ ཨུཔྤཛྫམཱནེན ཙིཏྟུཔྤཱདེན སདྡྷིཾ ན གཧིཏོ། ཏཾ པནེཏཾ ཨཏྠསིདྡྷམེཝ ཨཀཏྭཱ སརཱུཔཏོ པཱཀཊཏརཾ ཀཏྭཱ དསྶེཏུཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པཊིསནྡྷིཔཙྪིམཙིཏྟཱནི པནེཏྠ སཏིཔི རཱུཔསྶ ཨནུཔྤཱདནེ ཝཝཏྠཱནཱབྷཱཝཏོ ན གཧིཏཱནཱིཏི དཊྛབྦཾ།
Etasminti ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākata’’nti evaṃ vipākakiriyābyākataggahaṇe. ‘‘Sabbasmiṃ na gahetabba’’nti vuttaṃ, kattha pana gahetabbanti āha ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpanti etthevā’’ti. Evaṃ paṭhame vākye atibyāpitaṃ pariharitvā dutiye abyāpitaṃ pariharituṃ ‘‘na kevala’’ntiādi vuttaṃ. Etthāti ‘‘vipākābyākataṃ kiriyābyākata’’nti ettha na gahetabbaṃ tassapi āruppe uppajjamānassa rūpena vinā uppattito. Ettha ca yathā hetupaccayaggahaṇeneva ahetukaṃ nivattitaṃ, evaṃ cittasamuṭṭhānañca rūpanti rūpaggahaṇeneva āruppe vipākopi tattha uppajjamānena cittuppādena saddhiṃ na gahito. Taṃ panetaṃ atthasiddhameva akatvā sarūpato pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vipākābyākata’’ntiādi vuttaṃ. Paṭisandhipacchimacittāni panettha satipi rūpassa anuppādane vavatthānābhāvato na gahitānīti daṭṭhabbaṃ.
པཙྩཡབྷཱུཏསྶཱཏི ཁནྡྷཱནཾ པཙྩཡབྷཱུཏསྶ ཝཏྠུསྶ ཨགྒཧིཏཏཱཔཏྟིཾ ནིཝཱརེཏུཾ, ཀཐཾ? པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝེན, ཀཏྠ? ‘‘ཀཊཏྟཱ ཙ རཱུཔ’’ནྟི ཨེཏསྨིཾ སཱམཉྙཝཙནེ ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠཱུ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨེཝཉྷིསྶ པཙྩཡུཔྤནྣཏཱ དསྶིཏཱ ཧོཏཱིཏི། ཨཉྙམཉྙཱཔེཀྑཾ ཝཙནདྭཡནྟི ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠུ, ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི པདདྭཡཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། སཱམཉྙེན གཧིཏནྟི ‘‘ཀཊཏྟཱ ཙ རཱུཔ’’ནྟི ཨིམིནཱ སཱམཉྙཝཙནེན, ཀཊཏྟཱརཱུཔསཱམཉྙེན ཝཱ གཧིཏཾ།
Paccayabhūtassāti khandhānaṃ paccayabhūtassa vatthussa aggahitatāpattiṃ nivāretuṃ, kathaṃ? Paccayuppannabhāvena, kattha? ‘‘Kaṭattā ca rūpa’’nti etasmiṃ sāmaññavacane ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti vuttaṃ, evañhissa paccayuppannatā dassitā hotīti. Aññamaññāpekkhaṃ vacanadvayanti ‘‘khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti padadvayaṃ sandhāya vuttaṃ. Sāmaññena gahitanti ‘‘kaṭattā ca rūpa’’nti iminā sāmaññavacanena, kaṭattārūpasāmaññena vā gahitaṃ.
ཨུཔཱདཱརཱུཔགྒཧཎེན ཝིནཱ ‘‘ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨགྒཧེཏྭཱ ཀེཝལཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཾ ‘‘ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ’’ཨིཙྩེཝ གཧེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཨེཏསྨིཾ པན དསྶནེཏི ‘‘མཧཱབྷཱུཏེཔི པཊིཙྩ ཨུཔྤཏྟིདསྶནཏྠ’’ནྟི ཝུཏྟེ ཨེཏསྨིཾ ཨཏྠདསྶནེ། ཁནྡྷཔཙྩཡསཧིཏནྟི པཊིསནྡྷིཡཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ, པཝཏྟིཡཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཝདཏི། ཨསཧིཏནྟི པན པཝཏྟིཡཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཾ ཨུཏུསམུཊྛཱནཾ ཨནིནྡྲིཡབདྡྷཾ ཨསཉྙབྷཝསངྒཧིཏཉྩ རཱུཔཾ། པཊིསནྡྷིཡམྤཱིཏི པི-སདྡེན པཝཏྟིཡམྤི ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨཉྙཉྩ ཏཏྠ ཨུཔྤཛྫནཀཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔནྟི ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ཀཐཾ པནེཏྠ བྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫམཱནསྶ རཱུཔསྶ ཧེཏུཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི? ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཧེཏུཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ རཱུཔཾ བྷཱུཏེཔི པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ པདམེཏཾ, བྷཱུཏཱནཾ ཝཱ ཧེཏུཔཙྩཡཏོ ནིབྦཏྟཏྟཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཀཱརཎཀཱརཎམྤི ཧི ཀཱརཎནྟྭེཝ ཝུཙྩཏི ཡཐཱ ‘‘ཙོརེཧི གཱམོ དཌྜྷོ’’ཏི།
Upādārūpaggahaṇena vinā ‘‘upādārūpa’’nti aggahetvā kevalaṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ ‘‘kaṭattārūpaṃ’’icceva gahetvāti attho. Etasmiṃ pana dassaneti ‘‘mahābhūtepi paṭicca uppattidassanattha’’nti vutte etasmiṃ atthadassane. Khandhapaccayasahitanti paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpaṃ, pavattiyaṃ cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ vadati. Asahitanti pana pavattiyaṃ kaṭattārūpaṃ āhārasamuṭṭhānaṃ utusamuṭṭhānaṃ anindriyabaddhaṃ asaññabhavasaṅgahitañca rūpaṃ. Paṭisandhiyampīti pi-saddena pavattiyampi kaṭattārūpaṃ aññañca tattha uppajjanakaṃ upādārūpanti attho daṭṭhabbo. Kathaṃ panettha bhūte paṭicca uppajjamānassa rūpassa hetupaccayā uppajjatīti? ‘‘Khandhe paṭicca hetupaccayā uppajjamānaṃ rūpaṃ bhūtepi paṭicca uppajjatī’’ti evaṃ padametaṃ, bhūtānaṃ vā hetupaccayato nibbattattā evaṃ vuttaṃ. Kāraṇakāraṇampi hi kāraṇantveva vuccati yathā ‘‘corehi gāmo daḍḍho’’ti.
བྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔནྟི པདུདྡྷཱརོ ཀཏོ, ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི པན པཱཋོཏི ཨཊྛཀཐཱཡཉྩ ཏམེཝ ཝུཏྟཾ། ཨཡཾ ཧེཏྠཏྠོ – ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨིམསྨིཾ པཱཋེ ཝུཏྟནཡེན ཨུཔཱདཱརཱུཔམྤི ཀུསལེ ཁནྡྷེ མཧཱབྷཱུཏེ ཙ པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི། ཀོ པན སོ ནཡོཏི ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ…པེ॰… སནྡྷཱཡཱཧཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨཏྠཏོ ཨཡཾ ནཡོ ཝུཏྟོཏི ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཨབྱཱཀཏེ ཁནྡྷེ མཧཱབྷཱུཏེ ཙ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནཾ ཨུཔྤཏྟིཝཙནེན ཀུསལེ ཁནྡྷེ མཧཱབྷཱུཏེ ཙ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནཾ ཨུཔྤཏྟི ཨཏྠཏོ ཝུཏྟོ ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ།
Bhūte paṭicca upādārūpanti paduddhāro kato, ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’nti pana pāṭhoti aṭṭhakathāyañca tameva vuttaṃ. Ayaṃ hetthattho – ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’nti imasmiṃ pāṭhe vuttanayena upādārūpampi kusale khandhe mahābhūte ca paṭicca uppajjatīti. Ko pana so nayoti taṃ dassetuṃ ‘‘mahābhūte…pe… sandhāyāhā’’ti vuttaṃ. Tattha atthato ayaṃ nayo vuttoti ‘‘mahābhūte paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti iminā abyākate khandhe mahābhūte ca paṭicca upādārūpānaṃ uppattivacanena kusale khandhe mahābhūte ca paṭicca upādārūpānaṃ uppatti atthato vutto hotīti attho.
༥༤. རཱུཔེན ཝིནཱ པཙྩཡུཔྤནྣཾ ན ལབྦྷཏཱིཏི ཨེཏེན ཡཱ པུཙྪཱ ཨརཱུཔམིསྶཀཱཝསཱནཱ, ཏཱཔི ཨིདྷ ན གཡ྄ཧནྟི, པགེཝ རཱུཔཱཝསཱནཱཏི དསྶེཏི།
54. Rūpenavinā paccayuppannaṃ na labbhatīti etena yā pucchā arūpamissakāvasānā, tāpi idha na gayhanti, pageva rūpāvasānāti dasseti.
༥༧. ཏཱཡ སམཱནལཀྑཎཱཏི པཉྩཀྑནྡྷཔཊིསནྡྷིཏཱཡ གབྦྷསེཡྻཀཔཊིསནྡྷིཡཱ སམཱནལཀྑཎཱ། པརིཔུཎྞདྷམྨཱནནྟི པརིཡཏྟིཝིབྷཱགཱནཾ པཉྩཀྑནྡྷདྷམྨཱནཾ། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏསྨིཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡནིདྡེསེ།
57. Tāya samānalakkhaṇāti pañcakkhandhapaṭisandhitāya gabbhaseyyakapaṭisandhiyā samānalakkhaṇā. Paripuṇṇadhammānanti pariyattivibhāgānaṃ pañcakkhandhadhammānaṃ. Etthāti etasmiṃ sahajātapaccayaniddese.
ཙིཏྟཀམྨསམུཊྛཱནརཱུཔནྟི ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཾ ཀམྨསམུཊྛཱནརཱུཔཉྩ། པུན ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནནྟི ཨེཏྠ པུནགཧཎཾ ཨུཏུསམུཊྛཱནཱཔེཀྑཾ། ན ཧི ཏཾ པུབྦེ བཱཧིརགྒཧཎེན ཨགྒཧིཏཾ, ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཾ པན ཨགྒཧིཏམེཝ, ཨུཏུསམུཊྛཱནསྶ ཀསྨཱ པུནགཧཎནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨེཏེཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠཱཏི ཨསཉྙསཏྟེསུ། ཏསྶཱཏི ཨུཏུསམུཊྛཱནསྶ། ཨཱདིམྷཱིཏི བཱཧིརཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཨུཏུསམུཊྛཱནཨསཉྙསཏྟཝསེན ཨཱགཏཝཱརེཧི པཋམཝཱརེ། ཨཝིསེསཝཙནནྟི བཱཧིརཱདིཝིསེསཾ ཨཀཏྭཱ ཝུཏྟཝཙནཾ, ཨརཱུཔམྤི པཙྩཡཾ ལབྷནྟཾ ཨཏྠཾ ཧེཏཱདིཀེ པཙྩཡེ ལབྷནྟཾ སཧ སངྒཎྷིཏྭཱཏི ཡོཛནཱ། ཏསྶཱཏི, ཏཏྠཱཏི ཙ པདདྭཡེན ཡཐཱཝུཏྟཾ པཋམཝཱརམེཝ པཙྩཱམསཏི། ཏཾསམཱནགཏིཀནྟི ཙིཏྟསམུཊྛཱནགཏིཀཾ། ཨིདྷཱཔཱིཏི ཨིམསྨིཾ སཧཛཱཏཔཙྩཡནིདྡེསེཔི། ཀམྨཔཙྩཡཝིབྷངྒེ ཝིཡཱཏི ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡནིདྡེསེ ཝིཡ། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཏཾསམུཊྛཱནནྟི ཨིམིནཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཀཊཏྟཱརཱུཔམྤི སངྒཎྷཱཏཱི’’ཏི། ཨཡཉྩ ཨཏྠཝིསེསོ ཨེཏྠ ཨེཀཾསེན ཨིཙྪིཏབྦོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ན ཧི…པེ॰… ཨཏྠཱི’’ཏི ཨཱཧ།
Cittakammasamuṭṭhānarūpanti cittasamuṭṭhānarūpaṃ kammasamuṭṭhānarūpañca. Puna āhārasamuṭṭhānanti ettha punagahaṇaṃ utusamuṭṭhānāpekkhaṃ. Na hi taṃ pubbe bāhiraggahaṇena aggahitaṃ, āhārasamuṭṭhānaṃ pana aggahitameva, utusamuṭṭhānassa kasmā punagahaṇanti āha ‘‘etehī’’tiādi. Tatthāti asaññasattesu. Tassāti utusamuṭṭhānassa. Ādimhīti bāhiraāhārasamuṭṭhānautusamuṭṭhānaasaññasattavasena āgatavārehi paṭhamavāre. Avisesavacananti bāhirādivisesaṃ akatvā vuttavacanaṃ, arūpampi paccayaṃ labhantaṃ atthaṃ hetādike paccaye labhantaṃ saha saṅgaṇhitvāti yojanā. Tassāti, tatthāti ca padadvayena yathāvuttaṃ paṭhamavārameva paccāmasati. Taṃsamānagatikanti cittasamuṭṭhānagatikaṃ. Idhāpīti imasmiṃ sahajātapaccayaniddesepi. Kammapaccayavibhaṅge viyāti nānākkhaṇikakammapaccayaniddese viya. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘taṃsamuṭṭhānanti iminā paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpampi saṅgaṇhātī’’ti. Ayañca atthaviseso ettha ekaṃsena icchitabboti dassento ‘‘na hi…pe… atthī’’ti āha.
ཨཝིསེསེཏྭཱཏི ‘‘ཨུཏུསམུཊྛཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝིསེསཾ ཨཀཏྭཱ། ཨུཔཱདཱརཱུཔནྟི ཝིསེསེཏྭཱཝ ཀསྨཱ པན ཝུཏྟཱནཱིཏི ཡོཛནཱ། ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསཱུཏི ཨཱདི-སདྡེན སཧཛཱཏཔཙྩཡཱདིཾ སངྒཎྷཱཏི། སཧཱཏི ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔནྟི ཨེཝཾ ཨེཀཏོ། ཝིསུནྟི ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཏོ ཝིསེསེཏྭཱ། ཏཏྠ བཱཧིརགྒཧཎཱདཱིཧི ཝིཡཱཏི ཡཐཱ ‘‘བཱཧིརཾ ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏ’’ནྟིཨཱདཱིསུ བཱཧིརཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཨུཏུསམུཊྛཱནགྒཧཎེཧི མཧཱབྷཱུཏཱནི ཝིསེསིཏཱནི, ཨེཝཾ ཨེཏྠ ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩཱ’’ཏི ཨེཏསྨིཾ ནིདྡེསེ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཀེནཙི ཝིསེསནེན ཨཝིསེསིཏཏྟཱ ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔབྷཱཝཀཊཏྟཱརཱུཔབྷཱཝེཧི ཝིསེསེཏྭཱཝ ཝུཏྟཱནཱིཏི ཡོཛནཱ།
Avisesetvāti ‘‘utusamuṭṭhāna’’ntiādinā visesaṃ akatvā. Upādārūpanti visesetvāva kasmā pana vuttānīti yojanā. Hetupaccayādīsūti ādi-saddena sahajātapaccayādiṃ saṅgaṇhāti. Sahāti cittasamuṭṭhānarūpaṃ kaṭattārūpanti evaṃ ekato. Visunti cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpato visesetvā. Tattha bāhiraggahaṇādīhi viyāti yathā ‘‘bāhiraṃ ekaṃ mahābhūta’’ntiādīsu bāhiraāhārasamuṭṭhānautusamuṭṭhānaggahaṇehi mahābhūtāni visesitāni, evaṃ ettha ‘‘mahābhūte paṭiccā’’ti etasmiṃ niddese mahābhūtānaṃ kenaci visesanena avisesitattā cittasamuṭṭhānarūpabhāvakaṭattārūpabhāvehi visesetvāva vuttānīti yojanā.
ཨིདཱནི ཨཉྙེནཔི ཀཱརཎེན ཏེསཾ ཝིསེསིཏབྦཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ན ཀོཙི པཙྩཡོཏི ཨིདཾ པཊྛཱནེ ཨཱགཏནིཡཱམེན རཱུཔཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡཾ ན ལབྷཏཱིཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཧེཏཱདཱིསཱུ’’ཏི། ཏདཝིནཱབྷཱཝཏོ པན ཏསྶ ཙིཏྟཀམྨཱནཾ ཀཱརཎབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ, ཡཏོ ཨིདྡྷིཙིཏྟནིབྦཏྟཱནི ཀམྨཔཙྩཡཱནི ཙཱཏི ཝུཏྟཱནི། ནནུ ཙིཏྟཾ ཨཱཧཱརཨུཏུསམུཊྛཱནཱནཾ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི? སཙྩཾ ཧོཏི, སོ པན ཨུཔཏྠམྦྷཀཏྟེན, ན ཛནཀཏྟེནཱཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨཱཧཱར…པེ॰… ཛནཀ’’ནྟི ། ཀིཾ པན ཏེསཾ ཛནཀནྟི ཨཱཧ ‘‘མཧཱབྷཱུཏཱནེཝ…པེ॰… ཛནཀཱནཱི’’ཏི། ཙིཏྟེན ཀམྨུནཱ ཙ ཝིནཱ ཨབྷཱཝེ ཡཐཱཀྐམཾ ཙིཏྟཀམྨསམུཊྛཱནཨུཔཱདཱརཱུཔཱནནྟི ཨཏྠོ། ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཀཊཏྟཱརཱུཔབྷཱུཏཱནེཝཱཏི ཙིཏྟཀམྨསམུཊྛཱནམཧཱབྷཱུཏནིབྦཏྟཱནེཝ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཏེསཾ ཨཱསནྣཀཱརཎཏྟཱ། ཨཉྙཱནཱིཏི ཨུཏུཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཱནི ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནི ཝདཏི། ཝིསེསནཾ ཀཏཾ ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི། སམཱནཛཱཏིཀེན རཱུཔེན ཨུཏུནཱ ཨཱཧཱརེན ཙཱཏི ཨཏྠོ། པཱཀཊཝིསེསནཱནེཝཱཏི ཨིདཾ ཡེཧི མཧཱབྷཱུཏེཧི ཏཱནི ནིབྦཏྟཱནི, ཏེསཾ ‘‘ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཾ ཨུཏུསམུཊྛཱན’’ནྟི ཝིསེསིཏཏྟཱ ཝུཏྟཾ། ན ཝིསེསནཾ ཨརཧནྟི ན ཝིསེསིཏབྦཱནི ཀཱརཎཝིསེསནེནེཝ ཝིསེསསྶ སིདྡྷཏྟཱ, ‘‘མཧཱབྷཱུཏེ པཊིཙྩ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟྭེཝ ཝཏྟབྦནྟི ཨཏྠོ། ཨེཏཱནི པན ཙིཏྟཛཀམྨཛརཱུཔཱནི།
Idāni aññenapi kāraṇena tesaṃ visesitabbataṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nakoci paccayoti idaṃ paṭṭhāne āgataniyāmena rūpaṃ upanissayapaccayaṃ na labhatīti katvā vuttaṃ. Tenāha ‘‘hetādīsū’’ti. Tadavinābhāvato pana tassa cittakammānaṃ kāraṇabhāvo veditabbo, yato iddhicittanibbattāni kammapaccayāni cāti vuttāni. Nanu cittaṃ āhārautusamuṭṭhānānaṃ paccayo hotīti? Saccaṃ hoti, so pana upatthambhakattena, na janakattenāti dassento āha ‘‘āhāra…pe… janaka’’nti . Kiṃ pana tesaṃ janakanti āha ‘‘mahābhūtāneva…pe… janakānī’’ti. Cittena kammunā ca vinā abhāve yathākkamaṃ cittakammasamuṭṭhānaupādārūpānanti attho. Cittasamuṭṭhānarūpakaṭattārūpabhūtānevāti cittakammasamuṭṭhānamahābhūtanibbattāneva mahābhūtānaṃ tesaṃ āsannakāraṇattā. Aññānīti utuāhārasamuṭṭhānāni upādārūpāni vadati. Visesanaṃ kataṃ ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti. Samānajātikena rūpena utunā āhārena cāti attho. Pākaṭavisesanānevāti idaṃ yehi mahābhūtehi tāni nibbattāni, tesaṃ ‘‘āhārasamuṭṭhānaṃ utusamuṭṭhāna’’nti visesitattā vuttaṃ. Na visesanaṃ arahanti na visesitabbāni kāraṇavisesaneneva visesassa siddhattā, ‘‘mahābhūte paṭicca upādārūpa’’ntveva vattabbanti attho. Etāni pana cittajakammajarūpāni.
སཝིསེསེནཱཏི ཡེན ཝིསེསེན ཝིསེསིཏཱ, ཏཾ དསྶེནྟོ ཙིཏྟཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡབྷཱཝཏོ’’ཏི, ཨིཏརཾ པན སནྡྷཱཡ ‘‘མཱུལཀཱརཎབྷཱཝཏོ’’ཏི, ཀམྨཱུཔནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱཝཏོཏི ཨཏྠོ། ཨིཏརཱནཱིཏི ཨཱཧཱརཨུཏུསམུཊྛཱནཱནིཔི ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནི། མཧཱབྷཱུཏཝིསེསནེནེཝ ཝིསེསིཏཱནཱིཏི ‘‘ཨཱཧཱརསམུཊྛཱནཾ ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩ ཨུཏུསམུཊྛཱནཾ ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩཱ’’ཏི མཧཱབྷཱུཏཝིསེསནེནེཝ ཛནཀཔཙྩཡེན ཨཱཧཱརེན ཨུཏུནཱ ཙ ཝིསེསིཏཱནི། ཨིདྷཱཏི ‘‘ཙིཏྟསམུཊྛཱནཾ རཱུཔཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཾ ཨུཔཱདཱརཱུཔ’’ནྟི ཨིམསྨིཾ ཝཙནེ། ཨེཏྠ ཧི ཨུཔཱདཱརཱུཔཱནཾ ཙིཏྟཀམྨསམུཊྛཱནཏཱཝཙནེན ཏཾནིསྶཡཱནམྤི ཏབྦྷཱཝོ པཀཱསིཏོཏི། ཨཉྙཏརཝིསེསནཾ ཨུབྷཡཝིསེསནཾ ཧོཏི ཨུབྷཡེསཾ ཨཝིནིབྦྷོགེན པཝཏྟནཏོ།
Savisesenāti yena visesena visesitā, taṃ dassento cittaṃ sandhāyāha ‘‘sahajātādipaccayabhāvato’’ti, itaraṃ pana sandhāya ‘‘mūlakāraṇabhāvato’’ti, kammūpanissayapaccayabhāvatoti attho. Itarānīti āhārautusamuṭṭhānānipi upādārūpāni. Mahābhūtavisesaneneva visesitānīti ‘‘āhārasamuṭṭhānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca utusamuṭṭhānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccā’’ti mahābhūtavisesaneneva janakapaccayena āhārena utunā ca visesitāni. Idhāti ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ kaṭattārūpaṃ upādārūpa’’nti imasmiṃ vacane. Ettha hi upādārūpānaṃ cittakammasamuṭṭhānatāvacanena taṃnissayānampi tabbhāvo pakāsitoti. Aññataravisesanaṃ ubhayavisesanaṃ hoti ubhayesaṃ avinibbhogena pavattanato.
༥༨. པུབྦེཏི ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུ། ཝིསུཾ པཙྩཡབྷཱཝེནཱཏི ‘‘པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩ ཏཡོ ཁནྡྷཱ ཀཊཏྟཱ ཙ རཱུཔ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝཏྠུསྶ ཝིསུཾ པཙྩཡབྷཱཝེན། ཨེཏྠ ཙ ཝིསུཾཡེཝ པཙྩཡབྷཱཝེན དསྶིཏཱནཱིཏི ན སཀྐཱ ཝཏྟུཾ, ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠུ, ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝོ ཝིཡ ཁནྡྷཱནཾ ཨེཀཏོཔི པཙྩཡབྷཱཝོ དསྶིཏོ། ཏེནེཝ ཧི ཏསྨིཾ ཨཏྠེ ཨཏྟནོ ཨརུཙིཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧཱ’’ཏི། ཡོ པནཏྠོ ཨཏྟནོ རུཙྩཏི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཝཏྠཱུཏི ཨིདཾ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཁནྡྷཱནཾ པཙྩཡབྷཱུཏཱནཾ པཊིཙྩཊྛཕརཎཏཱདསྶནཾ , ཝཏྠུསྶ པཙྩཡབྷཱུཏསྶ པཊིཙྩཊྛཕརཎཏཱདསྶནཾ, ན ཁནྡྷཱནནྟི སམྦནྡྷོ། ཨིདྷེཝཱཏི ཨིམསྨིཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེ ཨེཝ། ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུཔི ཨཡམེཝ ནཡོ, ཏཏྠ ཧི པཊིཙྩཊྛཕརཎསྶ སམཱནཏཱ། དསྶིཏཱཡ པཊིཙྩཊྛདྭཡཕརཎཏཱཡ། ཁནྡྷཝཏྠཱུནཉྩ དསྶིཏཱཡེཝཱཏི ཁནྡྷཝཏྠཱུནཉྩ ཨེཀཏོ པཊིཙྩཊྛཕརཎཏཱ དསྶིཏཱཡེཝ།
58. Pubbeti hetupaccayādīsu. Visuṃ paccayabhāvenāti ‘‘paṭisandhikkhaṇe vipākābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā kaṭattā ca rūpa’’ntiādinā vatthussa visuṃ paccayabhāvena. Ettha ca visuṃyeva paccayabhāvena dassitānīti na sakkā vattuṃ, ‘‘khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti paccayuppannabhāvo viya khandhānaṃ ekatopi paccayabhāvo dassito. Teneva hi tasmiṃ atthe attano aruciṃ vibhāvento āha ‘‘iminā adhippāyenāhā’’ti. Yo panattho attano ruccati, taṃ dassetuṃ ‘‘khandhe paṭicca vatthūti idaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Khandhānaṃ paccayabhūtānaṃ paṭiccaṭṭhapharaṇatādassanaṃ , vatthussa paccayabhūtassa paṭiccaṭṭhapharaṇatādassanaṃ, na khandhānanti sambandho. Idhevāti imasmiṃ aññamaññapaccaye eva. Hetupaccayādīsupi ayameva nayo, tattha hi paṭiccaṭṭhapharaṇassa samānatā. Dassitāya paṭiccaṭṭhadvayapharaṇatāya. Khandhavatthūnañca dassitāyevāti khandhavatthūnañca ekato paṭiccaṭṭhapharaṇatā dassitāyeva.
ཨེཝམཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཨཀུསལཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩཱ’’ཏི ཨེཝམཱདི སངྒཡ྄ཧཏི། ནནུ བྷཝིཏབྦནྟི ཡོཛནཱ། ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིཧི ཝིཡཱཏི སདིསཱུདཱཧརཎནྟི ཏཾ དསྶེནྟོ ‘‘ན ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཡཾ ‘‘ཨེཀཾ, ཏཡོ, དྭེ ཙ ཁནྡྷེ པཊིཙྩཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ པཙྩཡཛཱཏནྟི ཨཏྠོ། པཙྩཡཊྛོ ཧི པཊིཙྩཊྛོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏེ ཧེཏུཔཙྩཡབྷཱུཏཱ ཨེཝ ན ཧོནྟཱི’’ཏི། ཨེཏེན ན པཊིཙྩཊྛཕརཎཀསྶ ཨེཀནྟིཀོ ཧེཏུཨཱདིཔཙྩཡབྷཱཝོཏི དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེས ནཡོ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱདཱིསཱུ’’ཏི། ན ཧི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡབྷཱུཏོ དྷམྨོ པཊིཙྩཊྛཾ ཕརཏི། ཝུཏྟཉྩ ‘‘ཀུསལཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཀུསལོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱ’’ཏི།
Evamādīti ādi-saddena ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭiccā’’ti evamādi saṅgayhati. Nanu bhavitabbanti yojanā. Hetupaccayādīhi viyāti sadisūdāharaṇanti taṃ dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Yaṃ ‘‘ekaṃ, tayo, dve ca khandhe paṭiccā’’ti vuttaṃ paccayajātanti attho. Paccayaṭṭho hi paṭiccaṭṭho. Tenāha ‘‘te hetupaccayabhūtā eva na hontī’’ti. Etena na paṭiccaṭṭhapharaṇakassa ekantiko hetuādipaccayabhāvoti dasseti. Tenāha ‘‘esa nayo ārammaṇapaccayādīsū’’ti. Na hi ārammaṇapaccayabhūto dhammo paṭiccaṭṭhaṃ pharati. Vuttañca ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati ārammaṇapaccayā’’ti.
པཙྩཡནྟརེནཔི ཨུཔཀཱརཀཏཱམཏྟམྤི གཧེཏྭཱ པཊིཙྩཝཱརེ ཝཱརནྟརེ ཙ ཧེཏུཨཱདིཔཙྩཡཱ དསྶིཏཱཏི ཨུཔཙཡེན ཡཐཱཝུཏྟཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ‘‘པཙྩཡཝཱརེ ཙཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཾཔཙྩཡཱཏི ཝཏྠུཔཙྩཡཱ, ཡཐཱརཧཾ པཙྩཡབྷཱུཏཾ ཝཏྠུཾ ལབྷིཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཏེཏི ཀུསལེ ཁནྡྷེ པཊིཙྩ། ཏེསནྟི མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཁནྡྷཱནཾ། པཙྩཡབྷཱཝཱབྷཱཝཏོཏི ཨིདཾ ཁནྡྷཱནཾ ཧེཏུསཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡབྷཱཝསྶ མཧཱབྷཱུཏེསུ དིཊྛཏྟཱ ཝུཏྟཾ། ཡདི ཨེཝཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱཔི ཏེ ཏེསཾ བྷཝེཡྻུནྟི པརསྶ ཨཱསངྐནིརཱསངྐཾ ཀརོནྟོ ‘‘ཨཉྙམཉྙསདྡོ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ནིརཔེཀྑོཏི ཨཉྙནིརཔེཀྑོ། ན ཧི ཧེཏུདྷམྨོ དྷམྨནྟརཱཔེཀྑོ ཧུཏྭཱ ཧེཏུཔཙྩཡོ ཧོཏི, སདྡསཱིསེནེཏྠ ཨཏྠོ ཝུཏྟོ། ཨཉྙཏརཱཔེཀྑོཏི ཨཏྟནཱ སཧཀཱརིཀཱརཎབྷཱུཏཾ, ཨིཏརཾ ཝཱ ཡཾ ཀིཉྩི ཨཉྙཏརཾ ཨཔེཀྑཏཱིཏི ཨཉྙཏརཱཔེཀྑོ། ཡཐཱཝུཏྟེཏརེཏརཱཔེཀྑོཏི ཨརཱུཔཀྑནྡྷཱདིབྷེདཾ པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟཔྤཀཱརཾ ཨིཏརེཏརཾ མིཐུ པཙྩཡབྷཱུཏཾ ཨཔེཀྑཏཱིཏི ཨིཏརེཏརཱཔེཀྑོ། པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཱ ཙ ཁནྡྷཱ མཧཱབྷཱུཏཱ ཨིདྷ ཡཐཱཝུཏྟཱ བྷཝེཡྻུནྟི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ། ན ཧི ཁནྡྷཱ མཧཱབྷཱུཏཱ ཨཉྙམཉྙཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡབྷཱཝེན ཝུཏྟཱ, ཨཐ ཁནྡྷཱ ཙ མཧཱབྷཱུཏཱ ཙཱཏི ཝིསུཾ ཝིསུཾ གཡ྄ཧེཡྻུཾ, ཨེཝཾ སཏི ‘‘མཧཱབྷཱུཏཱ ཁནྡྷཱནཾ ན ཀོཙི པཙྩཡོ’’ཏི ན ཝཏྟབྦཾ།
Paccayantarenapi upakārakatāmattampi gahetvā paṭiccavāre vārantare ca hetuādipaccayā dassitāti upacayena yathāvuttaṃ vibhāvento ‘‘paccayavāre cā’’tiādimāha. Taṃpaccayāti vatthupaccayā, yathārahaṃ paccayabhūtaṃ vatthuṃ labhitvāti attho. Teti kusale khandhe paṭicca. Tesanti mahābhūtānaṃ khandhānaṃ. Paccayabhāvābhāvatoti idaṃ khandhānaṃ hetusahajātādipaccayabhāvassa mahābhūtesu diṭṭhattā vuttaṃ. Yadi evaṃ aññamaññapaccayāpi te tesaṃ bhaveyyunti parassa āsaṅkanirāsaṅkaṃ karonto ‘‘aññamaññasaddo hī’’tiādimāha. Nirapekkhoti aññanirapekkho. Na hi hetudhammo dhammantarāpekkho hutvā hetupaccayo hoti, saddasīsenettha attho vutto. Aññatarāpekkhoti attanā sahakārikāraṇabhūtaṃ, itaraṃ vā yaṃ kiñci aññataraṃ apekkhatīti aññatarāpekkho. Yathāvuttetaretarāpekkhoti arūpakkhandhādibhedaṃ pāḷiyaṃ vuttappakāraṃ itaretaraṃ mithu paccayabhūtaṃ apekkhatīti itaretarāpekkho. Paccayapaccayuppannā ca khandhā mahābhūtā idha yathāvuttā bhaveyyunti kasmā vuttaṃ. Na hi khandhā mahābhūtā aññamaññaṃ aññamaññapaccayabhāvena vuttā, atha khandhā ca mahābhūtā cāti visuṃ visuṃ gayheyyuṃ, evaṃ sati ‘‘mahābhūtā khandhānaṃ na koci paccayo’’ti na vattabbaṃ.
ཡསྶ སཡཾ པཙྩཡོ, ཏཏོ ཏེན ཏནྣིསྶིཏེན ཝཱཏི ཡསྶ དྷམྨསྶ སཡཾ ཨཏྟནཱ པཙྩཡོ ཧོཏི, ཏཏོ དྷམྨཏོ སཡཾ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཀཐཾ ཏེན དྷམྨེན ཏནྣིསྶིཏེན ཝཱ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེན ཨེཝཾབྷཱུཏཾ ཏཾ དྷམྨཛཱཏཾ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏཱིཏི ཝུཏྟམེཝཏྠཾ ཨུདཱཧརཎེན ཝིབྷཱཝེཏི ‘‘ཡཐཱ’’ཏིཨཱདིནཱ། ཏཏྠ ‘‘ཁནྡྷེ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཨིདཾ ‘‘ཏེན ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེན ཨུཔྤཛྫམཱན’’ནྟི ཨིམསྶ ཨུདཱཧརཎཾ, ‘‘ཝཏྠུཾ པཙྩཡཱ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཨིདཾ པན ‘‘ཏནྣིསྶིཏེན ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེན ཨུཔྤཛྫམཱན’’ནྟི ཨེཏསྶ། ཏསྨཱཏི ཝུཏྟམེཝ ཨཏྠཾ ཀཱརཎབྷཱཝེན པཙྩཱམསཏི། ཨཏྟནོ པཙྩཡསྶ པཙྩཡཏྟཱབྷཱཝཏོཏི ཨཏྟནོ པཙྩཡབྷཱུཏསྶ ཨརཱུཔཀྑནྡྷསྶ པཙྩཡབྷཱཝཱབྷཱཝཏོ། ན ཧི མཧཱབྷཱུཏཱ ཡཏོ ཁནྡྷཏོ ཨུཔྤནྣཱ, ཏེསཾ པཙྩཡཱ ཧོནྟི། ཏདཔེཀྑཏྟཱཏི ཨིཏརེཏརཔཙྩཡབྷཱཝཱཔེཀྑཏྟཱ། ཁནྡྷེ པཊིཙྩ པཙྩཡཱ ཙཱཏི པཊིཙྩཝཱརེ ཝུཏྟནིཡཱམེནེཝ ཁནྡྷེ པཊིཙྩ, པཙྩཡཝཱརེ ཝུཏྟནིཡཱམེན ཁནྡྷེ པཙྩཡཱ ཙ། ནཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཱ ཙ ཝུཏྟཱཏི ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཏོ ཨཉྙསྨཱ ནིསྶཡཔཙྩཡཱདིཏོ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨུཔྤཏྟི ཝུཏྟཱ ཙཱཏི ཨཏྠོ། ཝཏྠུཾ པཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱཏི ཝཏྠུཾ པུརེཛཱཏཔཙྩཡཾ ཀཏྭཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱ། ཏནྣིསྶིཏེན ཙ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེནཱཏི ཏཾ ཝཏྠུཾ ནིསྶིཏེན ཁནྡྷེན ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡབྷཱུཏེན ཨུཔྤཛྫནྟི, ཏསྨཱ ཡཐཱཝུཏྟེན ཀཱརཎེན ཝཏྠུཾ པཙྩཡཱ…པེ॰… ཝུཏྟཱ, ཨིམིནཱ པརིཡཱཡེན པན ཨུཛུཀཾ པཝཏྟིཡཾ ཝཏྠུསྶ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡབྷཱཝོཏི ཨཏྠོ།
Yassasayaṃ paccayo, tato tena tannissitena vāti yassa dhammassa sayaṃ attanā paccayo hoti, tato dhammato sayaṃ uppajjamānaṃ kathaṃ tena dhammena tannissitena vā aññamaññapaccayena evaṃbhūtaṃ taṃ dhammajātaṃ aññamaññapaccayā uppajjatīti vattabbataṃ arahatīti vuttamevatthaṃ udāharaṇena vibhāveti ‘‘yathā’’tiādinā. Tattha ‘‘khandhe paṭicca khandhā’’ti idaṃ ‘‘tena aññamaññapaccayena uppajjamāna’’nti imassa udāharaṇaṃ, ‘‘vatthuṃ paccayā khandhā’’ti idaṃ pana ‘‘tannissitena aññamaññapaccayena uppajjamāna’’nti etassa. Tasmāti vuttameva atthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Attano paccayassa paccayattābhāvatoti attano paccayabhūtassa arūpakkhandhassa paccayabhāvābhāvato. Na hi mahābhūtā yato khandhato uppannā, tesaṃ paccayā honti. Tadapekkhattāti itaretarapaccayabhāvāpekkhattā. Khandhe paṭicca paccayā cāti paṭiccavāre vuttaniyāmeneva khandhe paṭicca, paccayavāre vuttaniyāmena khandhe paccayā ca. Naaññamaññapaccayā ca vuttāti aññamaññapaccayato aññasmā nissayapaccayādito mahābhūtānaṃ uppatti vuttā cāti attho. Vatthuṃ paccayā uppajjamānāti vatthuṃ purejātapaccayaṃ katvā uppajjamānā. Tannissitena ca aññamaññapaccayenāti taṃ vatthuṃ nissitena khandhena aññamaññapaccayabhūtena uppajjanti, tasmā yathāvuttena kāraṇena vatthuṃ paccayā…pe… vuttā, iminā pariyāyena pana ujukaṃ pavattiyaṃ vatthussa aññamaññapaccayabhāvoti attho.
༥༩. སཱ ན གཧིཏཱཏི ཡཱ ‘‘ཙཀྑཱཡཏནཾ ནིསྶཱཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ ནིསྶཡཔཙྩཡཏཱ ཝུཏྟཱ, སཱ ཨིདྷ པཊིཙྩཝཱརེ ན ཝུཏྟཱཏི ཨཏྠོ སཧཛཱཏཏྠོ པཊིཙྩཏྠོཏི ཀཏྭཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི…པེ॰… ཨདྷིཔྤཱཡོ’’ཏི། ཡེསཾ པན ཨརཱུཔཀྑནྡྷམཧཱབྷཱུཏནཱམརཱུཔཙིཏྟཙེཏསིཀམཧཱབྷཱུཏརཱུཔིདྷམྨཱནཾ ཝསེན ཚདྷཱ ནིསྶཡཔཙྩཡོ ཨིཙྪིཏོ, ཏེསཾ ཝསེན ཨིདྷ ཝིབྷཏྟོ ཨེཝ། ཀཐཾ རཱུཔིཝསེན ཝིབྷཏྟོཏི ཙེ? ‘‘ཝཏྠུཾ པཊིཙྩ ཁནྡྷཱ’’ཏི ཧདཡཝཏྠུཝསེན སརཱུཔཏོ དསྶིཏོ ཨེཝ། ཨིཏརེསམྤི ཝསེན ‘‘ཨབྱཱཀཏཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཨབྱཱཀཏོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི ནིསྶཡཔཙྩཡཱ’’ཏི ཨེཏྠ དསྶིཏོ། ཡཐཱ ཧི ‘‘ཀུསལཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཀུསལོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ རཱུཔཱཡཏནཱདཱིནཾ ཨསཏིཔི པཊིཙྩཊྛཕརཎེ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡབྷཱཝོ དསྶིཏོ ཧོཏི, ཨེཝམིདྷཱཔི ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ ནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱཝོ དསྶིཏོ ཧོཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ནིསྶཡ…པེ॰… ན གཧིཏཱནཱི’’ཏི།
59. Sā na gahitāti yā ‘‘cakkhāyatanaṃ nissāyā’’tiādinā cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayatā vuttā, sā idha paṭiccavāre na vuttāti attho sahajātattho paṭiccatthoti katvā. Tenāha ‘‘cakkhāyatanādīni…pe… adhippāyo’’ti. Yesaṃ pana arūpakkhandhamahābhūtanāmarūpacittacetasikamahābhūtarūpidhammānaṃ vasena chadhā nissayapaccayo icchito, tesaṃ vasena idha vibhatto eva. Kathaṃ rūpivasena vibhattoti ce? ‘‘Vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti hadayavatthuvasena sarūpato dassito eva. Itaresampi vasena ‘‘abyākataṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjati nissayapaccayā’’ti ettha dassito. Yathā hi ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati ārammaṇapaccayā’’tiādīsu rūpāyatanādīnaṃ asatipi paṭiccaṭṭhapharaṇe ārammaṇapaccayabhāvo dassito hoti, evamidhāpi cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayabhāvo dassito hoti. Tena vuttaṃ ‘‘nissaya…pe… na gahitānī’’ti.
༦༠. དྭཱིསུ ཨུཔནིསྶཡེསཱུཏི ཨནནྟརཔཀཏཱུཔནིསྶཡེསུ། ཀུསལཱཔི པན མཧགྒཏཱཏི པི-སདྡེན ཨབྱཱཀཏེ མཧགྒཏེ ཨཱཀཌྜྷཏི ‘‘ཀུསལཱཔི མཧགྒཏཱ ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཾ ན ལབྷནྟི, པགེཝ ཨབྱཱཀཏཱ’’ཏི། ཀདཱཙི ན ལབྷནྟི, ཡདཱ གརུཾ ཀཏྭཱ ན པཝཏྟནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
60. Dvīsuupanissayesūti anantarapakatūpanissayesu. Kusalāpi pana mahaggatāti pi-saddena abyākate mahaggate ākaḍḍhati ‘‘kusalāpi mahaggatā ārammaṇūpanissayaṃ na labhanti, pageva abyākatā’’ti. Kadāci na labhanti, yadā garuṃ katvā na pavattantīti attho.
༦༡. ཨཉྙཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུ། པཙྩཡཾ ཨནིདྡིསིཏྭཱཏི པཙྩཡཾ དྷམྨཾ སརཱུཔཏོ ཨནིདྡིསིཏྭཱ། ན ཧི ཧེཏུཔཙྩཡནིདྡེསཱདཱིསུ ཨལོབྷཱདིཀུསལཱདིསརཱུཔཝིསེསཏོ ཧེཏུཨཱདིདྷམྨཱ དསྶིཏཱ། ཀུསལཱདཱིསཱུཏི ཨིདཾ ཨལོབྷཱདིཝིསེསནཾ། ཏེན ཡཐཱ ཨལོབྷཱདཱིསུ ཨཡམེཝ པཙྩཡོཏི ནིཡམོ ནཏྠི, ཨེཝཾ ཏབྦིསེསེསུ ཀུསལཱདཱིསཱུཏི དསྶེཏི། ཨིདྷ པན པུརེཛཱཏཔཙྩཡེ། ཝཏྠུནཝཏྠུདྷམྨེསཱུཏི ནིདྡྷཱརཎེ བྷུམྨཾ། པུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནནྟི ཨིམིནཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ, ཨཱརུཔྤེ ཨུཔྤཛྫམཱནེ ཙ ཁནྡྷེ ནིཝཏྟེཏི། ཀསྨཱ པནེཏྠ ཝཏྠུཔུརེཛཱཏམེཝ གཧིཏཾ, ན ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏནྟི ཙོདནཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏམྤི ཧི ཝཏྠུཔུརེཛཱཏེ ཨཝིཛྫམཱནེ ན ལབྦྷཏཱི’’ཏི། ཏསྶཱཏི པཊིསནྡྷིཝིཔཱཀསྶ། ན ཨུདྡྷཊོཏི ཝུཏྟམེཝཏྠཾ པཱཀཊཾ ཀཱཏུཾ ‘‘ནེཝཝིཔཱཀ…པེ॰… ཏཱིཎཱིཏི ཝུཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨལཱབྷཏོཏི ཡདི ལབྦྷེཡྻ, ‘‘ཙཏྟཱརཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱཏི དསྶེཏི། ཏཏྠཱཏི ཝིཔཱཀཏྟིཀེ། ཏཱིཎཱིཏི ‘‘ཝིཔཱཀཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཝིཔཱཀོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི པུརེཛཱཏཔཙྩཡཱ, ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཾ, ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཾ པཊིཙྩཱ’’ཏི ཨིམཱནི ཏཱིཎི།
61. Aññattha hetupaccayādīsu. Paccayaṃ aniddisitvāti paccayaṃ dhammaṃ sarūpato aniddisitvā. Na hi hetupaccayaniddesādīsu alobhādikusalādisarūpavisesato hetuādidhammā dassitā. Kusalādīsūti idaṃ alobhādivisesanaṃ. Tena yathā alobhādīsu ayameva paccayoti niyamo natthi, evaṃ tabbisesesu kusalādīsūti dasseti. Idha pana purejātapaccaye. Vatthunavatthudhammesūti niddhāraṇe bhummaṃ. Purejātapaccayā uppajjamānānanti iminā paṭisandhikkhaṇe, āruppe uppajjamāne ca khandhe nivatteti. Kasmā panettha vatthupurejātameva gahitaṃ, na ārammaṇapurejātanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘ārammaṇapurejātampi hi vatthupurejāte avijjamāne na labbhatī’’ti. Tassāti paṭisandhivipākassa. Na uddhaṭoti vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘nevavipāka…pe… tīṇīti vutta’’nti vuttaṃ. Alābhatoti yadi labbheyya, ‘‘cattārī’’ti vattabbaṃ siyāti dasseti. Tatthāti vipākattike. Tīṇīti ‘‘vipākaṃ dhammaṃ paṭicca vipāko dhammo uppajjati purejātapaccayā, vipākadhammadhammaṃ, nevavipākanavipākadhammadhammaṃ paṭiccā’’ti imāni tīṇi.
༦༣. ཏདུཔཱདཱརཱུཔཱནནྟི ཏེ མཧཱབྷཱུཏེ ནིསྶཱཡ པཝཏྟཨུཔཱདཱརཱུཔཱནཾ། ཝདཏཱིཏི ཨེཀཀྑཎིཀནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡཾ ཝདཏི ཨཝིནིབྦྷོགཝསེན པཝཏྟམཱནཱནཾ ཏེསཾ པཙྩཡེན ཝིསེསཱབྷཱཝཏོ། པཝཏྟིཡཾ ཀཊཏྟཱརཱུཔཱནནྟི ཝིསེསནཾ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཀཊཏྟཱརཱུཔཱནཾ ཨེཀཀྑཎིཀསྶཔི ཀམྨཔཙྩཡསྶ ཨིཙྪིཏཏྟཱ། ཏེནེཝ ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཏཐཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ མཧཱབྷཱུཏཱན’’ནྟི དུཝིདྷོཔི ཀམྨཔཙྩཡོ ཝུཏྟོ།
63. Tadupādārūpānanti te mahābhūte nissāya pavattaupādārūpānaṃ. Vadatīti ekakkhaṇikanānākkhaṇikakammapaccayaṃ vadati avinibbhogavasena pavattamānānaṃ tesaṃ paccayena visesābhāvato. Pavattiyaṃ kaṭattārūpānanti visesanaṃ paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpānaṃ ekakkhaṇikassapi kammapaccayassa icchitattā. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtāna’’nti duvidhopi kammapaccayo vutto.
༦༤. ཡཾ ཡཾ པཊིསནྡྷིཡཾ ལབྦྷཏཱིཏི ཙཀྑུནྡྲིཡཱདཱིསུ ཡཾ ཡཾ ཨིནྡྲིཡརཱུཔཾ པཊིསནྡྷིཡཾ ལབྦྷཏི, ཏསྶ ཏསྶ ཝསེན ཨིནྡྲིཡརཱུཔཉྩ ཝཏྠུརཱུཔཉྩ ‘‘ཀཊཏྟཱརཱུཔ’’ནྟི ཝུཏྟཾ།
64. Yaṃ yaṃ paṭisandhiyaṃ labbhatīti cakkhundriyādīsu yaṃ yaṃ indriyarūpaṃ paṭisandhiyaṃ labbhati, tassa tassa vasena indriyarūpañca vatthurūpañca ‘‘kaṭattārūpa’’nti vuttaṃ.
༦༩. ཀེསཉྩཱིཏི པཉྩཝོཀཱརེ པཊིསནྡྷིཀྑནྡྷཱདཱིནཾ། ཏེསཉྷི ཝཏྠུ ནིཡམཏོ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡོ ཧོཏི། སམཱནཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱཏི སདིསཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ། ཀུསལཱཀུསལཱ ཧི ཁནྡྷཱ ཨེཀཙྩེ ཙ ཨབྱཱཀཏཱ ཡསྶ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ ཧོནྟི, ན སཡཾ ཏཏོ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཾ ལབྷནྟི ཙིཏྟསམུཊྛཱནཱནཾ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱབྷཱཝཏོ ཝཏྠུནཱཝ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡེན ཨུཔྤཛྫནཏོ། ཨེཀཙྩེ པན ཨབྱཱཀཏཱ ཡསྶ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱ ཧོནྟི, སཡམྤི ཏཏོ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཾ ལབྷནྟི ཡཐཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཝཏྠུཀྑནྡྷཱ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཀེསཉྩི ཁནྡྷཱ…པེ॰… ནཱནཱཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཱཔཱི’’ཏི། པཙྩཡཾ པཙྩཡཾ ཀརོཏཱིཏི པཙྩཡདྷམྨཾ ཝཏྠུཾ ཁནྡྷེ ཙ ཨཏྟནོ པཙྩཡབྷཱུཏཾ ཀརོཏི, ཡཐཱཝུཏྟཾ པཙྩཡདྷམྨཾ པཙྩཡཾ ཀཏྭཱ པཝཏྟཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཏཾཀིརིཡཱཀརཎཏོཏི ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡཀིཙྩཀརཎཏོ། པཊིཙྩ ཨུཔྤཏྟི ནཏྠཱིཏི པཊིཙྩཊྛཕརཎཾ ནཏྠི སཧཛཱཏཊྛོ པཊིཙྩཊྛོཏི ཀཏྭཱ། ‘‘པཊིཙྩ ཨུཔྤཛྫནྟཱི’’ཏི ཨེཏྟཀམེཝཱཧ, ཀིཾ པཊིཙྩ? ཁནྡྷེཏི པཱཀཊོཡམཏྠོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཀིཾ པན པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདི། པཙྩཱསཏྟིཉཱཡེན ཨནནྟརསྶ ཝིདྷི པཊིསེདྷོ ཝཱ ཧོཏཱིཏི གཎྷེཡྻཱཏི ཏཾ ནིཝཱརེཏུཾ ཝུཏྟནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཨནནྟརཏྟཱ…པེ॰… ཝུཏྟཾ ཧོཏཱི’’ཏི ཨཱཧ།
69. Kesañcīti pañcavokāre paṭisandhikkhandhādīnaṃ. Tesañhi vatthu niyamato vippayuttapaccayo hoti. Samānavippayuttapaccayāti sadisavippayuttapaccayā. Kusalākusalā hi khandhā ekacce ca abyākatā yassa vippayuttapaccayā honti, na sayaṃ tato vippayuttapaccayaṃ labhanti cittasamuṭṭhānānaṃ vippayuttapaccayābhāvato vatthunāva vippayuttapaccayena uppajjanato. Ekacce pana abyākatā yassa vippayuttapaccayā honti, sayampi tato vippayuttapaccayaṃ labhanti yathā paṭisandhikkhaṇe vatthukkhandhā. Tena vuttaṃ ‘‘kesañci khandhā…pe… nānāvippayuttapaccayāpī’’ti. Paccayaṃ paccayaṃ karotīti paccayadhammaṃ vatthuṃ khandhe ca attano paccayabhūtaṃ karoti, yathāvuttaṃ paccayadhammaṃ paccayaṃ katvā pavattatīti attho. Taṃkiriyākaraṇatoti vippayuttapaccayakiccakaraṇato. Paṭicca uppatti natthīti paṭiccaṭṭhapharaṇaṃ natthi sahajātaṭṭho paṭiccaṭṭhoti katvā. ‘‘Paṭicca uppajjantī’’ti ettakamevāha, kiṃ paṭicca? Khandheti pākaṭoyamatthoti. Tenāha ‘‘kiṃ pana paṭiccā’’tiādi. Paccāsattiñāyena anantarassa vidhi paṭisedho vā hotīti gaṇheyyāti taṃ nivāretuṃ vuttanti dassento ‘‘anantarattā…pe… vuttaṃ hotī’’ti āha.
༧༡-༧༢. སངྑིཔིཏྭཱ དསྶིཏཱནཾ ཝསེནེཏཾ ཝུཏྟནྟི སངྑིཔིཏྭཱ དསྶིཏཱནཾ པཙྩཡཱནཾ ཝསེན ཨེཏཾ ‘‘ཨིམེ ཏེཝཱིསཏི པཙྩཡཱ’’ཏིཨཱདིཝཙནཾ ཝཱཙནཱམགྒཾ དསྶེནྟེཧིཔི པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟནྟི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟཾ། ཨེཀེནཔཱིཏི ཀུསལཱདཱིསུ ཙ པདེསུ ཨེཀེནཔི པདེན, ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཝཱ པཙྩཡནིདྡེསེ ཝཱཀྱསངྑཱཏེན ཨེཀེནཔི པདེན། ཏཡོ པཙྩཡཱཏི ཧེཏུཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཔཙྩཡཱ། ཏེ ཙཏྟཱརོ པཙྪཱཛཱཏཉྩ ཝཛྫེཏྭཱཏི ཨེཏྠ ཡཐཱཝུཏྟེ ཙཏྟཱརོ པཙྩཡེ ཝིཏྠཱརིཏཏྟཱ ‘‘ཝཛྫེཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, པཙྪཱཛཱཏཾ པན སབྦེན སབྦཾ ཨགྒཧིཏཏྟཱ། ཨེཏྟཀཱ ཧི ཨེཀཱུནཝཱིསཏི པཙྩཡཱ ཡཐཱཝུཏྟེ པཙྩཡེ ཝཛྫེཏྭཱ ཨཝསིཊྛཱ། ཡེ པནཱཏི པདཀཱརཀེ ཝདཏི། སངྑིཔིཏྭཱཏི པདསྶ ‘‘པཱལི༹ཡཾ ཝིཏྠཱརིཏཾ ཨཝིཏྠཱརིཏཉྩ སབྦཾ སངྒཧེཏྭཱ ཝུཏྟ’’ནྟི ཨཏྠཾ ཝདནྟི། ‘‘ཏེཝཱིསཏི པཙྩཡཱ’’ཏི པཱཋེན བྷཝིཏབྦཾ ‘‘སབྦཾ སངྒཧེཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ། པཙྪཱཛཱཏཔཙྩཡོཡེཝ ཧི ཝཛྫེཏབྦོཏི། ཨེཝཾ ཝཱདནྟརེ ཝཏྟབྦཾ ཝཏྭཱ ཨིདཱནི པཱལི༹ཡཱ ཨཝིཔརཱིཏཾ ཨཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཱདིམྷི པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
71-72. Saṅkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vuttanti saṅkhipitvā dassitānaṃ paccayānaṃ vasena etaṃ ‘‘ime tevīsati paccayā’’tiādivacanaṃ vācanāmaggaṃ dassentehipi pāḷiyaṃ vuttanti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Ekenapīti kusalādīsu ca padesu ekenapi padena, tasmiṃ tasmiṃ vā paccayaniddese vākyasaṅkhātena ekenapi padena. Tayo paccayāti hetuārammaṇādhipatipaccayā. Te cattāro pacchājātañca vajjetvāti ettha yathāvutte cattāro paccaye vitthāritattā ‘‘vajjetvā’’ti vuttaṃ, pacchājātaṃ pana sabbena sabbaṃ aggahitattā. Ettakā hi ekūnavīsati paccayā yathāvutte paccaye vajjetvā avasiṭṭhā. Ye panāti padakārake vadati. Saṅkhipitvāti padassa ‘‘pāḷiyaṃ vitthāritaṃ avitthāritañca sabbaṃ saṅgahetvā vutta’’nti atthaṃ vadanti. ‘‘Tevīsati paccayā’’ti pāṭhena bhavitabbaṃ ‘‘sabbaṃ saṅgahetvā’’ti vuttattā. Pacchājātapaccayoyeva hi vajjetabboti. Evaṃ vādantare vattabbaṃ vatvā idāni pāḷiyā aviparītaṃ atthaṃ dassetuṃ ‘‘ādimhi panā’’tiādi vuttaṃ.
ཝིབྷངྒཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Vibhaṅgavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
(༢) སངྑྱཱཝཱརཝཎྞནཱ
(2) Saṅkhyāvāravaṇṇanā
༧༣. ཡཐཱ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེ ཝིསེསོ ཝིབྷངྒེ ཨཏྠཱིཏི ཨིདཾ ཧེཏུཔཙྩཡཱདིཝིབྷངྒཏོ ཝིསེསབྷཱཝསཱམཉྙེན ཝུཏྟཾ། ན ཧི ཡཱདིསོ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཝིབྷངྒེ ཝིསེསོ, ཏཱདིསོ པུརེཛཱཏཔཙྩཡཝིབྷངྒེ། ཏཐཱ ཧི ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡེ པཊིསནྡྷི ལབྦྷཏི, ན པུརེཛཱཏཔཙྩཡེ། ‘‘ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདིཀེ ཝིབྷངྒེཏི ཨིམིནཱ ཡསྨིཾ པཙྩཡེ ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཨུདྡྷཊཾ, ཏཾ ནིདསྶནཝསེན དསྶེཏི། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ཡཐཱ ཧེཏུཔཙྩཡཱདཱིསུ ‘‘ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཨེཀཾ ཁནྡྷཾ པཊིཙྩཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝིབྷངྒེ ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཾ ཨུདྡྷཊཾ ཨཏྠི, ཨེཝཾ ཝིཔཱཀཱབྱཱཀཏཱབྷཱཝཾ ཨཱསེཝནཔཙྩཡེ ཝིསེསཾ དསྶེཏཱིཏི།
73. Yathāaññamaññapaccaye viseso vibhaṅge atthīti idaṃ hetupaccayādivibhaṅgato visesabhāvasāmaññena vuttaṃ. Na hi yādiso aññamaññapaccayavibhaṅge viseso, tādiso purejātapaccayavibhaṅge. Tathā hi aññamaññapaccaye paṭisandhi labbhati, na purejātapaccaye. ‘‘Vipākābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādike vibhaṅgeti iminā yasmiṃ paccaye vipākābyākataṃ uddhaṭaṃ, taṃ nidassanavasena dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā hetupaccayādīsu ‘‘vipākābyākataṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādinā vibhaṅge vipākābyākataṃ uddhaṭaṃ atthi, evaṃ vipākābyākatābhāvaṃ āsevanapaccaye visesaṃ dassetīti.
༧༤. ཨེཏསྨིཾ ཨནུལོམེཏི ཨིམསྨིཾ པཊིཙྩཝཱརེ པཙྩཡཱནུལོམེ། སུདྡྷིཀནཡེཏི པཋམེ ནཡེ། དསྶིཏགཎནཏོཏི ‘‘ནཝ, ཏཱིཎི, ཨེཀ’’ནྟི ཨེཝཾ སངྑེཔཏོ དསྶིཏགཎནཏོ། ཏཏོ པརེསུ ནཡེསཱུཏི ཏཏོ པཋམནཡཏོ པརེསུ དུཏིཡཱདིནཡེསུ། ཨཉྙིསྶཱཏི ནཝཱདིབྷེདཏོ ཨཉྙིསྶཱ གཎནཱཡ། ཨབཧུགཎནེན ཡུཏྟསྶ བཧུགཎནསྶ པཙྩཡསྶ, ཏེན ཨབཧུགཎནེན། སམཱནགཎནཏཱ ཙཱཏི ཙ-སདྡོ བྱཏིརེཀོ། ཏེན པཙྩནཱིཡཏོ ཨནུལོམེ ཡོ ཝིསེསོ ཝུཙྩཏི, ཏཾ ཛོཏེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནུལོམེཡེཝ དཊྛབྦཱ’’ཏི། ཨནུལོམེཡེཝཱཏི ཨཝདྷཱརཎེན ནིཝཏྟིཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པཙྩནཱིཡེ…པེ॰… ཝཀྑཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ།
74. Etasmiṃ anulometi imasmiṃ paṭiccavāre paccayānulome. Suddhikanayeti paṭhame naye. Dassitagaṇanatoti ‘‘nava, tīṇi, eka’’nti evaṃ saṅkhepato dassitagaṇanato. Tato paresu nayesūti tato paṭhamanayato paresu dutiyādinayesu. Aññissāti navādibhedato aññissā gaṇanāya. Abahugaṇanena yuttassa bahugaṇanassa paccayassa, tena abahugaṇanena. Samānagaṇanatā cāti ca-saddo byatireko. Tena paccanīyato anulome yo viseso vuccati, taṃ joteti. Tenāha ‘‘anulomeyeva daṭṭhabbā’’ti. Anulomeyevāti avadhāraṇena nivattitaṃ dassetuṃ ‘‘paccanīye…pe… vakkhatī’’ti vuttaṃ.
༧༦-༧༩. ཏེ པན ཏེརསམཱུལཀཱདིཀེ ནཡེ སཱསེཝནསཝིཔཱཀེསུ དྭཱིསུ དྭཱཝཱིསཏིམཱུལཀེསུ སཱསེཝནམེཝ གཧེཏྭཱ ཨིཏརཾ པཛཧནྟོ ཨཱཧ ‘‘པཙྪཱཛཱཏཝིཔཱཀཱནཾ པརིཧཱིནཏྟཱ’’ཏི། ཝིརོདྷཱབྷཱཝེ སཏཱིཏི ཨིདཾ ‘‘སིཡཱ ཀུསལཾ དྷམྨཾ པཊིཙྩ ཨཀུསལོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫེཡྻཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝིཡ པརིཀཔྤཝཙནཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘པུཙྪཱཡ དསྶིཏནཡེནཱ’’ཏི། ཏསྶ ཙ ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀསྶ། ནཱམནྟི ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀནྟི ནཱམཾ། དྭཱཝཱིསཏི…པེ॰… ཝུཏྟནྟི ཨེཏེན དྭཱཝཱིསཏིམཱུལཀོཝ པརམཏྠཏོ ལབྦྷཏི, ན ཏེཝཱིསཏིམཱུལཀོཏི དསྶེཏི།
76-79. Te pana terasamūlakādike naye sāsevanasavipākesu dvīsu dvāvīsatimūlakesu sāsevanameva gahetvā itaraṃ pajahanto āha ‘‘pacchājātavipākānaṃ parihīnattā’’ti. Virodhābhāve satīti idaṃ ‘‘siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjeyyā’’tiādīsu viya parikappavacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘pucchāya dassitanayenā’’ti. Tassa ca tevīsatimūlakassa. Nāmanti tevīsatimūlakanti nāmaṃ. Dvāvīsati…pe… vuttanti etena dvāvīsatimūlakova paramatthato labbhati, na tevīsatimūlakoti dasseti.
ཨཉྙཔདཱནཱིཏི ཧེཏུཨདྷིཔཏིཔདཱདཱིནི། སུདྡྷིཀནཡོཏི པཋམནཡོ, ཡཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཨེཀམཱུལ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨཱརམྨཎམཱུལཀཱདཱིསུ ན ལབྦྷཏཱིཏི དུམཱུལཀཱདཱིསུ ཏཾ ན ཡོཛཱིཡཏི། ཧེཊྛིམཾ ཧེཊྛིམཾ སོདྷེཏྭཱ ཨེཝ ཧི ཨབྷིདྷམྨཔཱལི༹ པཝཏྟཱ, ཏསྨཱ ‘‘ཨཱརམྨཎེ…པེ॰… པཉྷཱ’’ཏི ཝུཏྟནྟི སམྦནྡྷོ། ཏཏྠཱཏི ‘‘ཏཱིཎིཡེཝ པཉྷཱ’’ཏི པཱཋེ། ‘‘ཝཏྟུ ཨདྷིཔྤཱཡཱནུཝིདྷཱཡཱི སདྡཔྤཡོགོ’’ཏི ཀཏྭཱ ཨདྷིཔྤཱཡཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཏཏོ ཨུདྡྷཾ གཎནཾ ནིཝཱརེཏི, ན ཨདྷོ པཊིཀྑིཔཏཱི’’ཏི། གཎནཱཡ ཨུཔནིཀྑིཏྟཔཉྙཏྟིབྷཱཝཏོ ཧེཊྛཱགཎནཾ ཨམུཉྩིཏྭཱཝ ཨུཔརིགཎནཱ སམྦྷཝཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཱིསུ ཨེཀསྶ ཨནྟོགདྷཏཱཡ ཙ ‘ཏཱིཎིཡེཝཱ’ཏི ཝུཏྟ’’ནྟི། ཨཏྟནོ ཝཙནནྟི ‘‘ཏཏྲིདཾ ལཀྑཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཾ ཨཏྟནོ ཝཙནཾ།
Aññapadānīti hetuadhipatipadādīni. Suddhikanayoti paṭhamanayo, yaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ekamūla’’nti vuttaṃ. Ārammaṇamūlakādīsu na labbhatīti dumūlakādīsu taṃ na yojīyati. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ sodhetvā eva hi abhidhammapāḷi pavattā, tasmā ‘‘ārammaṇe…pe… pañhā’’ti vuttanti sambandho. Tatthāti ‘‘tīṇiyeva pañhā’’ti pāṭhe. ‘‘Vattu adhippāyānuvidhāyī saddappayogo’’ti katvā adhippāyaṃ vibhāvento āha ‘‘tato uddhaṃ gaṇanaṃ nivāreti, na adho paṭikkhipatī’’ti. Gaṇanāya upanikkhittapaññattibhāvato heṭṭhāgaṇanaṃ amuñcitvāva uparigaṇanā sambhavatīti āha ‘‘tīsu ekassa antogadhatāya ca ‘tīṇiyevā’ti vutta’’nti. Attano vacananti ‘‘tatridaṃ lakkhaṇa’’ntiādinā vuttaṃ attano vacanaṃ.
༨༠-༨༥. ཨཝིགཏཱ…པེ॰… ཝུཏྟེཔི ཝིཔལླཱསཡོཛནཾ ཨཀཏྭཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། སཱ དསྶིཏཱ ཧོཏཱིཏི སཱ ཝིཔལླཱསཡོཛནཾ ཨཀཏྭཱ དསྶིཡམཱནཱ ཡདིཔི དསྶིཏཱ ཧོཏི, ན ཨེཝཾ ཨཱཝིཀརཎཝསེན དསྶིཏཱ ཧོཏི ཏཱདིསསྶ ལིངྒནསྶ ཨབྷཱཝཏོ ཡཐཱ ཝིཔལླཱསཡོཛནཱཡནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཝིཔལླཱས…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི། ཨེཝམེཝ ཨདྷིཔྤཱཡོ ཡོཛེཏབྦོཏི ‘‘ཡེ…པེ॰… ཏཾ དསྶེཏུ’’ནྟི ཨེཏྠ ‘‘ཡདིཔི ཨཝིགཏཱནནྟར’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡཐཱ ཨདྷིཔྤཱཡོ ཡོཛིཏོ, ཨེཝམེཝ ‘‘ཏེནེཏཾ ཨཱཝིཀརོཏཱི’’ཏི ཨེཏྠཱཔི ཨདྷིཔྤཱཡོ ཡོཛེཏབྦོ། ཀིཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི? ཡཐཱ ཏཏྠ ‘‘ཨཱུནཏརགཎནེཧི སམཱནགཎནེཧི ཙ སདྡྷིཾ སཾསནྡནེ ཨཱུནཏརཱ སམཱནཱ ཙ གཎནཱ ཧོཏཱི’’ཏི ཨཡམཏྠོ ཉཱཔནཝསེན དསྶིཏོ, ཨེཝམིདྷཱཔཱིཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཨཱརམྨཎཔཙྩཡོ ཡེན ཡེན བཧུཏརགཎནེན ཝཱ སམཱནགཎནེན ཝཱ པཙྩཡེན སདྡྷིཾ ཏིཀདུཀཱདིབྷེདཾ གཙྪཏི, སབྦཏྠ ཏཱིཎེཝ པཉྷཝིསྶཛྫནཱནི ཝེདིཏབྦཱནཱི’’ཏི། ན ཀེཝལམཏྠཝིསེསཱཝིཀརཎཏྠམེཝེཏྠ ཏཐཱ ཡོཛནཱ ཀཏཱ, ཨཐ ཁོ དེསནཱཀྐམོཡེཝ སོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘པཙྩནཱིཡཱདཱིསུཔི པནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ མཱུལཔདནྟི ཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱདིཀཾ ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ནཡེ མཱུལབྷཱུཏཾ པདཾ། ཏཏྠཱཏི པཙྩནཱིཡཱདཱིསུ། ཨེཏཾ ལཀྑཎནྟི ‘‘ཏཏྲིདཾ ལཀྑཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟལཀྑཎཾ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ པུབྦེནཱཔརཾ པཱལི༹ ཨེཝམེཝ པཝཏྟཱ, ཏསྨཱ ཨེཝ། ཏེན མཱུལཔདཾ ཨཱདིམྷིཡེཝ ཋཔེཏྭཱ དེསནཱ ཉཱཡཱགཏཱཏི དསྶེཏི། ཡདི ཨེཝཾ ལིངྒནེན ཨཏྠཝིསེསཱཝིཀརཎཾ ཀཐནྟི ཨཱཧ ‘‘ན ཙ ཝིཉྙཱཏེ ཨཏྠེ ཝཙནེན ལིངྒེན ཙ པཡོཛནཾ ཨཏྠཱི’’ཏི།
80-85. Avigatā…pe… vuttepi vipallāsayojanaṃ akatvāti adhippāyo. Sā dassitā hotīti sā vipallāsayojanaṃ akatvā dassiyamānā yadipi dassitā hoti, na evaṃ āvikaraṇavasena dassitā hoti tādisassa liṅganassa abhāvato yathā vipallāsayojanāyanti adhippāyo. Tenāha ‘‘vipallāsa…pe… hotī’’ti. Evameva adhippāyo yojetabboti ‘‘ye…pe… taṃ dassetu’’nti ettha ‘‘yadipi avigatānantara’’ntiādinā yathā adhippāyo yojito, evameva ‘‘tenetaṃ āvikarotī’’ti etthāpi adhippāyo yojetabbo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā tattha ‘‘ūnataragaṇanehi samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane ūnatarā samānā ca gaṇanā hotī’’ti ayamattho ñāpanavasena dassito, evamidhāpīti. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ārammaṇapaccayo yena yena bahutaragaṇanena vā samānagaṇanena vā paccayena saddhiṃ tikadukādibhedaṃ gacchati, sabbattha tīṇeva pañhavissajjanāni veditabbānī’’ti. Na kevalamatthavisesāvikaraṇatthamevettha tathā yojanā katā, atha kho desanākkamoyeva soti dassetuṃ ‘‘paccanīyādīsupi panā’’tiādimāha. Tattha mūlapadanti ārammaṇapaccayādikaṃ tasmiṃ tasmiṃ naye mūlabhūtaṃ padaṃ. Tatthāti paccanīyādīsu. Etaṃ lakkhaṇanti ‘‘tatridaṃ lakkhaṇa’’ntiādinā vuttalakkhaṇaṃ. Tasmāti yasmā pubbenāparaṃ pāḷi evameva pavattā, tasmā eva. Tena mūlapadaṃ ādimhiyeva ṭhapetvā desanā ñāyāgatāti dasseti. Yadi evaṃ liṅganena atthavisesāvikaraṇaṃ kathanti āha ‘‘na ca viññāte atthe vacanena liṅgena ca payojanaṃ atthī’’ti.
པཙྩཡཱནུལོམཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Paccayānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / པཊྛཱནཔཱལི༹ • Paṭṭhānapāḷi / ༡. ཀུསལཏྟིཀཾ • 1. Kusalattikaṃ
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / པཉྩཔཀརཎ-མཱུལཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ༡. པཊིཙྩཝཱརཝཎྞནཱ • 1. Paṭiccavāravaṇṇanā
