| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
९. पटिग्गाहनिद्देसवण्णना
9. Paṭiggāhaniddesavaṇṇanā
१०६. दातुं कामेतीति दातुकामो, तस्स अभिहारो ईसकम्पि ओणमनादिनाभिहरणन्ति तप्पुरिसो, हत्थस्स पासो हत्थपासो। रुळ्हीवसेन तु अड्ढतेय्यहत्थो हत्थपासो नाम। सो च सचे भिक्खु निसिन्नो होति, आसनस्स पच्छिमन्ततो पट्ठाय, सचे ठितो, पण्हिअन्ततो पट्ठाय, सचे निपन्नो, येन पस्सेन निपन्नो, तस्स पारिमन्ततो पट्ठाय दायकस्स निसिन्नस्स ठितस्स वा ठपेत्वा पसारितहत्थं यं आसन्नतरं अङ्गं, तस्स ओरिमन्तेन परिच्छिन्दित्वा वेदितब्बो। एरणक्खमन्ति थाममज्झिमेन पुरिसेन एरणस्स उक्खिपनस्स खमं योग्गं। वत्थुसद्दापेक्खं नपुंसकत्तं। तिधा देन्तेति कायकायप्पटिबद्धनिस्सग्गियानं वसेन तीहि पकारेहि दायके ददमाने। तत्थ येन केनचि सरीरावयवेन अन्तमसो पादङ्गुलियापि दीयमानं कायेन दिन्नं नाम होति, कटच्छुआदीसु येन केनचि दीयमानं कायप्पटिबद्धेन, कायतो पन कायप्पटिबद्धतो वा मोचेत्वा हत्थपासे ठितस्स कायेन वा कायप्पटिबद्धेन वा पातियमानं निस्सग्गियेन पयोगेन दिन्नं नाम। द्विधा गाहोति कायकायप्पटिबद्धानं वसेन द्वीहि पकारेहि येहि केहिचि दीयमानस्स गहणं। एवं पटिग्गहो पञ्चङ्गोति योजना। पञ्चङ्गोति पञ्च अङ्गानि यस्साति बहुब्बीहि।
106. Dātuṃ kāmetīti dātukāmo, tassa abhihāro īsakampi oṇamanādinābhiharaṇanti tappuriso, hatthassa pāso hatthapāso. Ruḷhīvasena tu aḍḍhateyyahattho hatthapāso nāma. So ca sace bhikkhu nisinno hoti, āsanassa pacchimantato paṭṭhāya, sace ṭhito, paṇhiantato paṭṭhāya, sace nipanno, yena passena nipanno, tassa pārimantato paṭṭhāya dāyakassa nisinnassa ṭhitassa vā ṭhapetvā pasāritahatthaṃ yaṃ āsannataraṃ aṅgaṃ, tassa orimantena paricchinditvā veditabbo. Eraṇakkhamanti thāmamajjhimena purisena eraṇassa ukkhipanassa khamaṃ yoggaṃ. Vatthusaddāpekkhaṃ napuṃsakattaṃ. Tidhā denteti kāyakāyappaṭibaddhanissaggiyānaṃ vasena tīhi pakārehi dāyake dadamāne. Tattha yena kenaci sarīrāvayavena antamaso pādaṅguliyāpi dīyamānaṃ kāyena dinnaṃ nāma hoti, kaṭacchuādīsu yena kenaci dīyamānaṃ kāyappaṭibaddhena, kāyato pana kāyappaṭibaddhato vā mocetvā hatthapāse ṭhitassa kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā pātiyamānaṃ nissaggiyena payogena dinnaṃ nāma. Dvidhā gāhoti kāyakāyappaṭibaddhānaṃ vasena dvīhi pakārehi yehi kehici dīyamānassa gahaṇaṃ. Evaṃ paṭiggaho pañcaṅgoti yojanā. Pañcaṅgoti pañca aṅgāni yassāti bahubbīhi.
१०७. इदानि अनेरणक्खमे च किस्मिञ्चि कायप्पटिबद्धे च पटिग्गहणारोहनं दस्सेतुं ‘‘असंहारिये’’तिआदिमाह। तत्थ असंहारियेति आनेतुमसक्कुणेय्ये फलकपासाणादिम्हि। तत्थजातेति तेसुयेव रुक्खादीसु जाते किंसुकपदुमिनिपण्णादिके। चिञ्चआदीनं सुखुमे पण्णेति सम्बन्धो। तानि हि सन्धारेतुं न सक्कोन्ति। तेसं पन साखासु वट्टति। आदि-सद्देन ‘‘अङ्ग’’न्तिआदिकं सङ्गण्हाति। वा-सद्दो समुच्चये। असय्हभारेति थाममज्झिमपुरिसेन सहितुं सन्धारेतुं असक्कुणेय्ये भारे। सब्बेसं पटिग्गहो ‘‘न रूहती’’ति इमिना सम्बन्धो।
107. Idāni aneraṇakkhame ca kismiñci kāyappaṭibaddhe ca paṭiggahaṇārohanaṃ dassetuṃ ‘‘asaṃhāriye’’tiādimāha. Tattha asaṃhāriyeti ānetumasakkuṇeyye phalakapāsāṇādimhi. Tatthajāteti tesuyeva rukkhādīsu jāte kiṃsukapaduminipaṇṇādike. Ciñcaādīnaṃ sukhume paṇṇeti sambandho. Tāni hi sandhāretuṃ na sakkonti. Tesaṃ pana sākhāsu vaṭṭati. Ādi-saddena ‘‘aṅga’’ntiādikaṃ saṅgaṇhāti. Vā-saddo samuccaye. Asayhabhāreti thāmamajjhimapurisena sahituṃ sandhāretuṃ asakkuṇeyye bhāre. Sabbesaṃ paṭiggaho ‘‘na rūhatī’’ti iminā sambandho.
१०८. इदानि पटिग्गहणविजहनं दस्सेति ‘‘सिक्खा’’तिआदिना। तत्थ सिक्खामरणलिङ्गेहीति सिक्खापच्चक्खानेन च मरणेन च लिङ्गपरिवत्तनेन च। अनपेक्खविसग्गतोति नत्थि अपेक्खो एतस्साति अनपेक्खो, सोव विसग्गो, ततो च। अच्छेदाति चोरादीहि अच्छिन्दित्वा गहणेन। अनुपसम्पन्नदानाति अनुपसम्पन्नस्स दानेन। च-सद्दो सब्बत्थ आनेतब्बो। गाहोति पटिग्गहणं। उपसम्मतीति विजहति।
108. Idāni paṭiggahaṇavijahanaṃ dasseti ‘‘sikkhā’’tiādinā. Tattha sikkhāmaraṇaliṅgehīti sikkhāpaccakkhānena ca maraṇena ca liṅgaparivattanena ca. Anapekkhavisaggatoti natthi apekkho etassāti anapekkho, sova visaggo, tato ca. Acchedāti corādīhi acchinditvā gahaṇena. Anupasampannadānāti anupasampannassa dānena. Ca-saddo sabbattha ānetabbo. Gāhoti paṭiggahaṇaṃ. Upasammatīti vijahati.
१०९-१०. इदानि अप्पटिग्गहितं परिभोगे दोसं दस्सेतुं ‘‘अप्पटिग्गहित’’न्तिआदिमाह। तत्थ सब्बन्ति चतुकालिकपरियापन्नं सकलम्पि। इदानि अप्पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितब्बं दस्सेतुं ‘‘सुद्ध’’न्तिआदिमाह। तत्थ सुद्धं नातिबहलं उदकञ्च तथा अङ्गलग्गं अविच्छिन्नं दन्त…पे॰… गूथकञ्च लोण…पे॰… करीसकञ्च कप्पतेति सम्बन्धो। तत्थ सुद्धन्ति रजरेणूहि अञ्ञरसेन च असम्मिस्सताय परिसुद्धं। नातिबहलन्ति यं कसितट्ठाने बहलमुदकं विय मुखे वा हत्थे वा न लग्गं, तं। अविच्छिन्नन्ति अङ्गतो विच्छिन्दित्वा न गतं। दन्तानि च अक्खीनि च कण्णञ्च दन्तक्खिकण्णं पाण्यङ्गत्ता, तस्स गूथकन्ति तप्पुरिसो। लोणं सरीरुट्ठितं। सिङ्घाणीति सिङ्घाणिका। विच्छिन्नं न पटिग्गहेतब्बं।
109-10. Idāni appaṭiggahitaṃ paribhoge dosaṃ dassetuṃ ‘‘appaṭiggahita’’ntiādimāha. Tattha sabbanti catukālikapariyāpannaṃ sakalampi. Idāni appaṭiggahetvā paribhuñjitabbaṃ dassetuṃ ‘‘suddha’’ntiādimāha. Tattha suddhaṃ nātibahalaṃ udakañca tathā aṅgalaggaṃ avicchinnaṃ danta…pe… gūthakañca loṇa…pe… karīsakañca kappateti sambandho. Tattha suddhanti rajareṇūhi aññarasena ca asammissatāya parisuddhaṃ. Nātibahalanti yaṃ kasitaṭṭhāne bahalamudakaṃ viya mukhe vā hatthe vā na laggaṃ, taṃ. Avicchinnanti aṅgato vicchinditvā na gataṃ. Dantāni ca akkhīni ca kaṇṇañca dantakkhikaṇṇaṃ pāṇyaṅgattā, tassa gūthakanti tappuriso. Loṇaṃ sarīruṭṭhitaṃ. Siṅghāṇīti siṅghāṇikā. Vicchinnaṃ na paṭiggahetabbaṃ.
१११. इदानि ‘‘गूथा’’तिआदिना कालोदिस्सं दस्सेति। तथाविधेति सप्पदट्ठक्खणादिके तथाविधे काले। तथा तादिसो विधो कालो एतस्साति बहुब्बीहि। सेवेय्याति सेवनं करेय्य, परिभुञ्जेय्याति वुत्तं होति। असन्ते कप्पकारकेति एत्थ दुब्बचोपि असमत्थोपि कप्पियकारको असन्तपक्खेयेव तिट्ठतीति वेदितब्बो। कालोदिस्सत्ता पन छारिकाय असति अल्लदारुं रुक्खतो छिन्दित्वा कातुं, मत्तिकाय असति भूमिं खणित्वापि मत्तिकं गहेतुं वट्टति।
111. Idāni ‘‘gūthā’’tiādinā kālodissaṃ dasseti. Tathāvidheti sappadaṭṭhakkhaṇādike tathāvidhe kāle. Tathā tādiso vidho kālo etassāti bahubbīhi. Seveyyāti sevanaṃ kareyya, paribhuñjeyyāti vuttaṃ hoti. Asante kappakāraketi ettha dubbacopi asamatthopi kappiyakārako asantapakkheyeva tiṭṭhatīti veditabbo. Kālodissattā pana chārikāya asati alladāruṃ rukkhato chinditvā kātuṃ, mattikāya asati bhūmiṃ khaṇitvāpi mattikaṃ gahetuṃ vaṭṭati.
११२. दुरूपचिण्णेति दुट्ठुं उपचिण्णं आमट्ठं दुरूपचिण्णं। सचे भिक्खु अप्पटिग्गहितं सामिसं भाजनं ठितट्ठानतो अपनेत्वा आमसति, पिधानं आमसति, उपरि ठितकचवरादिं छड्डेति, तत्थजातकफलिनिया साखाय वा वल्लिया वा गहेत्वा वा चालेति, दुरूपचिण्णं नाम होति। तस्मिं दुक्कटन्ति सम्बन्धो। फलरुक्खं पन अपस्सयितुं वा तत्थ कण्टकं वा बन्धितुं वट्टति। अरञ्ञे पतितअम्बफलादिं ‘‘सामणेरस्स दस्सामी’’ति आहरित्वा दातुं वट्टति। रजोकिण्णेति रजसा ओकिण्णे, तस्मिं पत्तादिके यं किञ्चि पटिग्गण्हतो विनयदुक्कटं होतीति अत्थो। सचे पिण्डाय चरन्तस्स पत्ते रजं पतति, पटिग्गहेत्वा भिक्खा गण्हितब्बा । ‘‘पटिग्गहेत्वा देथा’’ति वुत्तेपि आकिरन्ति, हत्थतो अमोचेन्तेनेव पटिग्गाहापकस्स सन्तिकं नेत्वा पटिग्गहेतब्बं। सचे महावातो ततो ततो रजं पातेति, न सक्का होति भिक्खं गहेतुं, ‘‘अनुपसम्पन्नस्स दस्सामी’’ति सुद्धचित्तेन आभोगं कत्वा गण्हितुं वट्टति। तं पन तेन दिन्नं वा विस्सासेन वा पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति।
112.Durūpaciṇṇeti duṭṭhuṃ upaciṇṇaṃ āmaṭṭhaṃ durūpaciṇṇaṃ. Sace bhikkhu appaṭiggahitaṃ sāmisaṃ bhājanaṃ ṭhitaṭṭhānato apanetvā āmasati, pidhānaṃ āmasati, upari ṭhitakacavarādiṃ chaḍḍeti, tatthajātakaphaliniyā sākhāya vā valliyā vā gahetvā vā cāleti, durūpaciṇṇaṃ nāma hoti. Tasmiṃ dukkaṭanti sambandho. Phalarukkhaṃ pana apassayituṃ vā tattha kaṇṭakaṃ vā bandhituṃ vaṭṭati. Araññe patitaambaphalādiṃ ‘‘sāmaṇerassa dassāmī’’ti āharitvā dātuṃ vaṭṭati. Rajokiṇṇeti rajasā okiṇṇe, tasmiṃ pattādike yaṃ kiñci paṭiggaṇhato vinayadukkaṭaṃ hotīti attho. Sace piṇḍāya carantassa patte rajaṃ patati, paṭiggahetvā bhikkhā gaṇhitabbā . ‘‘Paṭiggahetvā dethā’’ti vuttepi ākiranti, hatthato amocenteneva paṭiggāhāpakassa santikaṃ netvā paṭiggahetabbaṃ. Sace mahāvāto tato tato rajaṃ pāteti, na sakkā hoti bhikkhaṃ gahetuṃ, ‘‘anupasampannassa dassāmī’’ti suddhacittena ābhogaṃ katvā gaṇhituṃ vaṭṭati. Taṃ pana tena dinnaṃ vā vissāsena vā paṭiggahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati.
अथाति वक्खमानारम्भे। उग्गहप्पटिग्गहेति उग्गहित्थाति उग्गहो, उग्गहितं, तस्स पटिग्गहो, तस्मिं। अप्पटिग्गहितभावं जानतो अत्तना एव उग्गहेत्वा गहणेति अधिप्पायो। मातापितूनं अत्थाय पन अप्पटिग्गहेत्वा तेलादीनि, छायत्थाय साखादीनि वा गहेत्वा पच्छतो भुञ्जितुकामताय पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टति। उच्छुआदीसु फालितेसु मलं न पञ्ञायति, मूलभेसज्जादीनि पिसन्तानं वा कोट्टेन्तानं वा निसदनिसदपोतकउदुक्खलमुसलानि खीयन्ति, दन्तन्तरे लग्गं सुखुमआमिसं होति, रसो न पञ्ञायति, अब्बोहारिकं। अन्तोवुत्थेति अकप्पियकुटिया छदनब्भन्तरे वुत्थेति अत्थो। सयंपक्केति अत्तना यत्थ कत्थचि पक्के। सचे वासिआदिं तापेत्वा तक्कादीसु पक्खिपति, एत्तावतापि सामपाकतो न मुच्चति। पुरिमकालिकद्वये पुनपाकञ्हि ठपेत्वा यं किञ्चि आमिसं भिक्खुनो पचितुं न वट्टति। सचेपिस्स उण्हयागुया सुलसिपण्णादीनि वा सिङ्गिवेरं वा पक्खिपन्ति, चालेतुं न वट्टति। उत्तण्डुलं भत्तं लभित्वा पिदहितुं न वट्टति। अन्तोपक्केति अकप्पियकुटिया अन्तो पक्के। सब्बत्थ दुक्कटन्ति सम्बन्धो।
Athāti vakkhamānārambhe. Uggahappaṭiggaheti uggahitthāti uggaho, uggahitaṃ, tassa paṭiggaho, tasmiṃ. Appaṭiggahitabhāvaṃ jānato attanā eva uggahetvā gahaṇeti adhippāyo. Mātāpitūnaṃ atthāya pana appaṭiggahetvā telādīni, chāyatthāya sākhādīni vā gahetvā pacchato bhuñjitukāmatāya paṭiggahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭati. Ucchuādīsu phālitesu malaṃ na paññāyati, mūlabhesajjādīni pisantānaṃ vā koṭṭentānaṃ vā nisadanisadapotakaudukkhalamusalāni khīyanti, dantantare laggaṃ sukhumaāmisaṃ hoti, raso na paññāyati, abbohārikaṃ. Antovuttheti akappiyakuṭiyā chadanabbhantare vuttheti attho. Sayaṃpakketi attanā yattha katthaci pakke. Sace vāsiādiṃ tāpetvā takkādīsu pakkhipati, ettāvatāpi sāmapākato na muccati. Purimakālikadvaye punapākañhi ṭhapetvā yaṃ kiñci āmisaṃ bhikkhuno pacituṃ na vaṭṭati. Sacepissa uṇhayāguyā sulasipaṇṇādīni vā siṅgiveraṃ vā pakkhipanti, cāletuṃ na vaṭṭati. Uttaṇḍulaṃ bhattaṃ labhitvā pidahituṃ na vaṭṭati. Antopakketi akappiyakuṭiyā anto pakke. Sabbattha dukkaṭanti sambandho.
पटिग्गाहनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Paṭiggāhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
