| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๖. ปาฎิหาริยกถา
6. Pāṭihāriyakathā
ปาฎิหาริยกถาวณฺณนา
Pāṭihāriyakathāvaṇṇanā
๓๐. อิทานิ โลกตฺถจริยาปริโยสานาย จริยากถาย อนนฺตรํ โลกตฺถานุสาสนปริโยสานํ ปาฎิหาริยํ ทเสฺสเนฺตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย ปาฎิหาริยกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ ตตฺถ สุตฺตเนฺต ตาว ปาฎิหาริยานีติ ปจฺจนีกปฎิหรณวเสน ปาฎิหาริยานิฯ อิทฺธิปาฎิหาริยนฺติ อิชฺฌนวเสน อิทฺธิ, ปฎิหรณวเสน ปาฎิหาริยํ, อิทฺธิเยว ปาฎิหาริยํ อิทฺธิปาฎิหาริยํฯ อิตเรสุ ปน อาทิสฺสนวเสน อาเทสนํ, อนุสาสนวเสน อนุสาสนีฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
30. Idāni lokatthacariyāpariyosānāya cariyākathāya anantaraṃ lokatthānusāsanapariyosānaṃ pāṭihāriyaṃ dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya pāṭihāriyakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva pāṭihāriyānīti paccanīkapaṭiharaṇavasena pāṭihāriyāni. Iddhipāṭihāriyanti ijjhanavasena iddhi, paṭiharaṇavasena pāṭihāriyaṃ, iddhiyeva pāṭihāriyaṃ iddhipāṭihāriyaṃ. Itaresu pana ādissanavasena ādesanaṃ, anusāsanavasena anusāsanī. Sesaṃ vuttanayameva.
อิธาติ อิมสฺมิํ โลเกฯ เอกโจฺจติ เอโก โปโสฯ อิทฺธิปาฎิหาริยนิเทฺทโส เหฎฺฐา วุตฺตโตฺถเยวฯ นิมิเตฺตน อาทิสตีติ อาคตนิมิเตฺตน วา คตนิมิเตฺตน วา ฐิตนิมิเตฺตน วา กเถติฯ เอวมฺปิ เต มโนติ เอวมฺปิ ตว มโน โสมนสฺสิโต วา โทมนสฺสิโต วา กามวิตกฺกาทิสมฺปยุโตฺต วาฯ อปิ-สโทฺท สมฺปิณฺฑนโตฺถฯ อิตฺถมฺปิ เต มโนติ โสมนสฺสิตาทิโต เอเกกวิเธปิ จิเตฺต นานปฺปการปริทีปนํฯ อิติปิ เต จิตฺตนฺติ อิติปิ ตว จิตฺตํ, อิมญฺจ อิมญฺจ อตฺถํ จินฺตยมานํ ปวตฺตตีติ อโตฺถฯ พหุํ เจปิ อาทิสตีติ จิตฺตโต อญฺญํ วา อิทญฺจ อิทญฺจ นาม อโหสิ ภวติ ภวิสฺสตีติ พหุกมฺปิ กเถติฯ ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาติ ตํ สพฺพมฺปิ ยถา ยถา กถิตํ, ตเถว โหติ, อญฺญถา น โหติฯ
Idhāti imasmiṃ loke. Ekaccoti eko poso. Iddhipāṭihāriyaniddeso heṭṭhā vuttatthoyeva. Nimittena ādisatīti āgatanimittena vā gatanimittena vā ṭhitanimittena vā katheti. Evampi te manoti evampi tava mano somanassito vā domanassito vā kāmavitakkādisampayutto vā. Api-saddo sampiṇḍanattho. Itthampi te manoti somanassitādito ekekavidhepi citte nānappakāraparidīpanaṃ. Itipi te cittanti itipi tava cittaṃ, imañca imañca atthaṃ cintayamānaṃ pavattatīti attho. Bahuṃ cepi ādisatīti cittato aññaṃ vā idañca idañca nāma ahosi bhavati bhavissatīti bahukampi katheti. Tatheva taṃ hoti, no aññathāti taṃ sabbampi yathā yathā kathitaṃ, tatheva hoti, aññathā na hoti.
น เหว โข นิมิเตฺตน อาทิสตีติ นิมิตฺตํ ชานโนฺตปิ เกวลํ นิมิเตฺตเนว น กเถติฯ อปิจาติ อปรปริยายทสฺสนํฯ มนุสฺสานนฺติ จิตฺตํ ชานนกมนุสฺสานํฯ อมนุสฺสานนฺติ สาวิตานํ วา อสฺสาวิตานํ วา ยกฺขปิสาจาทีนํฯ เทวตานนฺติ จาตุมหาราชิกาทีนํ ฯ สทฺทํ สุตฺวาติ อญฺญสฺส จิตฺตํ ญตฺวา กเถนฺตานํ สทฺทํ สุณิตฺวาฯ ปนาติ นิปาโต ปุน อารเมฺภฯ วิตกฺกยโตติ ยํ วา ตํ วา วิตเกฺกน วิตเกฺกนฺตสฺสฯ วิจารยโตติ วิตกฺกสมฺปยุเตฺตเนว วิจาเรน วิจาเรนฺตสฺสฯ วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวาติ วิตกฺกเวควเสน อุปฺปนฺนํ วิปฺปลปนฺตานํ สุตฺตปฺปมตฺตาทีนํ กูชนสทฺทํ สุตฺวาฯ ยํ วิตกฺกยโต โส สโทฺท อุปฺปโนฺน, ตสฺส วเสน ‘‘เอวมฺปิ เต มโน’’ติอาทีนิ อาทิสติฯ
Na heva kho nimittena ādisatīti nimittaṃ jānantopi kevalaṃ nimitteneva na katheti. Apicāti aparapariyāyadassanaṃ. Manussānanti cittaṃ jānanakamanussānaṃ. Amanussānanti sāvitānaṃ vā assāvitānaṃ vā yakkhapisācādīnaṃ. Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ . Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ suṇitvā. Panāti nipāto puna ārambhe. Vitakkayatoti yaṃ vā taṃ vā vitakkena vitakkentassa. Vicārayatoti vitakkasampayutteneva vicārena vicārentassa. Vitakkavipphārasaddaṃ sutvāti vitakkavegavasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ kūjanasaddaṃ sutvā. Yaṃ vitakkayato so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’tiādīni ādisati.
อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธินฺติ วิตกฺกวิจารโกฺขภวิรหิตสนฺตจิตฺตสฺสาปิ ชานนสมตฺถตํ ทเสฺสเนฺตน วุตฺตํ, เสสจิตฺตชานเน ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาตีติ เจโตปริยญาณลาภีฯ โภโตติ ภวนฺตสฺสฯ มโนสงฺขารา ปณิหิตาติ จิตฺตสงฺขารา ฐปิตาฯ อมุกํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺกยิสฺสตีติ กุสลาทิวิตกฺกํ วิตกฺกยิสฺสติ ปวตฺตยิสฺสตีติ ปชานาติฯ ปชานโนฺต จ อาคมเนน ชานาติ, ปุพฺพภาเคน ชานาติ, อโนฺตสมาปตฺติยํ จิตฺตํ โอโลเกตฺวา ชานาติฯ อาคมเนน ชานาติ นาม กสิณปริกมฺมกาเลเยว ‘‘เยนากาเรเนส กสิณภาวนํ อารโทฺธ ปฐมชฺฌานํ วา ทุติยาทิชฺฌานํ วา อฎฺฐ สมาปตฺติโย วา อุปฺปาเทสฺสตี’’ติ ชานาติฯ ปุพฺพภาเคน ชานาติ นาม ปฐมวิปสฺสนาย อารทฺธาย เอวํ ชานาติ, ‘‘เยนากาเรเนส วิปสฺสนํ อารโทฺธ โสตาปตฺติมคฺคํ วา อุปฺปาเทสฺสติ…เป.… อรหตฺตมคฺคํ วา อุปฺปาเทสฺสตี’’ติ ชานาติฯ อโนฺตสมาปตฺติยํ จิตฺตํ โอโลเกตฺวา ชานาติ นาม ‘‘เยนากาเรน อิมสฺส มโนสงฺขารา ฐปิตา, อิมสฺส นาม จิตฺตสฺส อนนฺตรา อิมํ นาม วิตกฺกํ วิตเกฺกสฺสติ, อิโต วุฎฺฐิตสฺส เอตสฺส หานภาคิโย วา สมาธิ ภวิสฺสติ, ฐิติภาคิโย วา วิเสสภาคิโย วา นิเพฺพธภาคิโย วา, อภิญฺญาโย วา อุปฺปาเทสฺสตี’’ติ ชานาติฯ พหุํ เจปิ อาทิสตีติ เจโตปริยญาณสฺส จิตฺตเจตสิกานํเยว อารมฺมณกรณโต สราคาทิโสฬสปเภทวเสเนว พหุํ เจปิ กเถติ, น อญฺญวเสนาติ เวทิตพฺพํฯ ตเถว ตํ โหตีติ อิทํ เอกํเสน ตเถว โหติฯ เจโตปริยญาณวเสน ญาตญฺหิ อญฺญถาภาวี นาม นตฺถิฯ
Avitakkaṃ avicāraṃ samādhinti vitakkavicārakkhobhavirahitasantacittassāpi jānanasamatthataṃ dassentena vuttaṃ, sesacittajānane pana vattabbameva natthi. Cetasā ceto paricca pajānātīti cetopariyañāṇalābhī. Bhototi bhavantassa. Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā ṭhapitā. Amukaṃ nāma vitakkaṃ vitakkayissatīti kusalādivitakkaṃ vitakkayissati pavattayissatīti pajānāti. Pajānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti. Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva ‘‘yenākārenesa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā dutiyādijjhānaṃ vā aṭṭha samāpattiyo vā uppādessatī’’ti jānāti. Pubbabhāgena jānāti nāma paṭhamavipassanāya āraddhāya evaṃ jānāti, ‘‘yenākārenesa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā uppādessati…pe… arahattamaggaṃ vā uppādessatī’’ti jānāti. Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma ‘‘yenākārena imassa manosaṅkhārā ṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati, ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā, abhiññāyo vā uppādessatī’’ti jānāti. Bahuṃ cepi ādisatīti cetopariyañāṇassa cittacetasikānaṃyeva ārammaṇakaraṇato sarāgādisoḷasapabhedavaseneva bahuṃ cepi katheti, na aññavasenāti veditabbaṃ. Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti. Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvī nāma natthi.
เอวํ วิตเกฺกถาติ เอวํ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทโย ปวเตฺตนฺตา วิตเกฺกถฯ มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถาติ เอวํ กามวิตกฺกาทโย ปวเตฺตนฺตา มา วิตกฺกยิตฺถ ฯ เอวํ มนสิ กโรถาติ เอวํ อนิจฺจสญฺญเมว, ทุกฺขสญฺญาทีสุ วา อญฺญตรํ มนสิ กโรถฯ มา เอวํ มนสากตฺถาติ เอวํ นิจฺจนฺติอาทินา นเยน มา มนสิ อกตฺถฯ อิทํ ปชหถาติ อิทํ ปญฺจกามคุณราคาทิํ ปชหถฯ อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถาติ อิทํ จตุมคฺคผลปฺปเภทํ โลกุตฺตรธมฺมเมว ปาปุณิตฺวา นิปฺผาเทตฺวา วิหรถฯ
Evaṃ vitakkethāti evaṃ nekkhammavitakkādayo pavattentā vitakketha. Mā evaṃ vitakkayitthāti evaṃ kāmavitakkādayo pavattentā mā vitakkayittha . Evaṃ manasi karothāti evaṃ aniccasaññameva, dukkhasaññādīsu vā aññataraṃ manasi karotha. Mā evaṃ manasākatthāti evaṃ niccantiādinā nayena mā manasi akattha. Idaṃpajahathāti idaṃ pañcakāmaguṇarāgādiṃ pajahatha. Idaṃ upasampajja viharathāti idaṃ catumaggaphalappabhedaṃ lokuttaradhammameva pāpuṇitvā nipphādetvā viharatha.
๓๑. อิทานิ อิทฺธิปาฎิหาริเย อปรํ ปริยายํ วิเสเสน ทเสฺสโนฺต เนกฺขมฺมํ อิชฺฌตีติ อิทฺธีติอาทิมาหฯ ตตฺถ กามจฺฉนฺทํ ปฎิหรตีติ อตฺตโน ปฎิปกฺขภูตํ กามจฺฉนฺทํ ปฎิพลํ หุตฺวา หรติ ปชหตีติ ตเทว เนกฺขมฺมํ ปาฎิหาริยํ นามาติ อโตฺถฯ เย เตน เนกฺขเมฺมน สมนฺนาคตาติ เอวํ กามจฺฉนฺทปฎิหารเกน เตน เนกฺขเมฺมน เย ปุคฺคลา ปฎิลาภวเสน สมนฺนาคตาฯ วิสุทฺธจิตฺตาติ กามจฺฉนฺทาภาวโต วิสุทฺธจิตฺตาฯ อนาวิลสงฺกปฺปาติ กามสงฺกเปฺปน อนาลุลิตเนกฺขมฺมสงฺกปฺปาฯ อิติ อาเทสนาปาฎิหาริยนฺติ ปรจิตฺตกุสเลน วา อเญฺญน วา สมฺมาสมฺพุเทฺธน วา พุทฺธสาวเกหิ วา เอวํ อาเทสนา ปาฎิหาริยนฺติ อโตฺถฯ อถ วา อิติ เอวํ อาทิสนํ อาเทสนาปาฎิหาริยนฺติ อาเทสนสโทฺท ปาฐเสสํ กตฺวา ปยุชฺชิตโพฺพฯ เอวํ อาเสวิตพฺพนฺติ อิมินา จ ปกาเรน อิมินา จ ปกาเรน อาทิโต เสวิตพฺพํฯ เสสตฺตเยปิ เอเสว นโยฯ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฎฺฐเปตพฺพาติ ตสฺส เนกฺขมฺมสฺส อนุกูลภูตา สติ ภุสํ ฐเปตพฺพาฯ อิติ อนุสาสนีปาฎิหาริยนฺติ เอตฺถ อาเทสนาปาฎิหาริยโยชนาย วิย โยชนา กาตพฺพาฯ อพฺยาปาทาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ปาโฐ ปน ฌานาทีนิ สงฺขิปิตฺวา อเนฺต อรหตฺตมคฺคเมว ทเสฺสตฺวา ลิขิโตฯ ตตฺถ จตูสุปิ มเคฺคสุ ‘‘เอวํ อาเสวิตโพฺพ’’ติอาทิ เอกจิตฺตกฺขณิกตฺตา มคฺคสฺส ปุพฺพภาควเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ มคฺคสฺส หิ ปุพฺพภาคภูตาย โลกิยมคฺคสงฺขาตาย วุฎฺฐานคามินิยา วิปสฺสนาย มคฺคุปฺปาทนตฺถํ อาเสวนาทีสุ กเตสุ ตาย อุปฺปโนฺน มโคฺคปิ อาเสวิโต ภาวิโต พหุลีกโต นาม โหตีติ เวทิตพฺพํฯ สพฺพตฺถิกวาทาจริยา ปน ‘‘เอเกกมโคฺค โสฬสกฺขณิโก’’ติ วทนฺติฯ ตทนุธมฺมตาสติอุปฎฺฐาปนํ ปน ปุพฺพภาเค ยุชฺชติเยวาติฯ
31. Idāni iddhipāṭihāriye aparaṃ pariyāyaṃ visesena dassento nekkhammaṃ ijjhatīti iddhītiādimāha. Tattha kāmacchandaṃ paṭiharatīti attano paṭipakkhabhūtaṃ kāmacchandaṃ paṭibalaṃ hutvā harati pajahatīti tadeva nekkhammaṃ pāṭihāriyaṃ nāmāti attho. Ye tena nekkhammena samannāgatāti evaṃ kāmacchandapaṭihārakena tena nekkhammena ye puggalā paṭilābhavasena samannāgatā. Visuddhacittāti kāmacchandābhāvato visuddhacittā. Anāvilasaṅkappāti kāmasaṅkappena anālulitanekkhammasaṅkappā. Iti ādesanāpāṭihāriyanti paracittakusalena vā aññena vā sammāsambuddhena vā buddhasāvakehi vā evaṃ ādesanā pāṭihāriyanti attho. Atha vā iti evaṃ ādisanaṃ ādesanāpāṭihāriyanti ādesanasaddo pāṭhasesaṃ katvā payujjitabbo. Evaṃ āsevitabbanti iminā ca pakārena iminā ca pakārena ādito sevitabbaṃ. Sesattayepi eseva nayo. Tadanudhammatā sati upaṭṭhapetabbāti tassa nekkhammassa anukūlabhūtā sati bhusaṃ ṭhapetabbā. Iti anusāsanīpāṭihāriyanti ettha ādesanāpāṭihāriyayojanāya viya yojanā kātabbā. Abyāpādādīsupi eseva nayo. Pāṭho pana jhānādīni saṅkhipitvā ante arahattamaggameva dassetvā likhito. Tattha catūsupi maggesu ‘‘evaṃ āsevitabbo’’tiādi ekacittakkhaṇikattā maggassa pubbabhāgavasena vuttanti veditabbaṃ. Maggassa hi pubbabhāgabhūtāya lokiyamaggasaṅkhātāya vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya magguppādanatthaṃ āsevanādīsu katesu tāya uppanno maggopi āsevito bhāvito bahulīkato nāma hotīti veditabbaṃ. Sabbatthikavādācariyā pana ‘‘ekekamaggo soḷasakkhaṇiko’’ti vadanti. Tadanudhammatāsatiupaṭṭhāpanaṃ pana pubbabhāge yujjatiyevāti.
๓๒. ปุน เนกฺขมฺมํ อิชฺฌตีติ อิทฺธีติอาทีนิ ‘‘อิทฺธิปาฎิหาริย’’นฺติปทสฺส กมฺมธารยสมาสตฺตทีปนตฺถํ วุตฺตานิฯ สุตฺตเนฺต วุเตฺตสุ ตีสุ อิทฺธิปาฎิหาริยเสฺสว สมาสเตฺต วุเตฺต เสสานํ ทฺวินฺนมฺปิ วุโตฺตว โหตีติ อิมสฺมิํ ปริยาเย มูลภูตสฺส อิทฺธิปาฎิหาริยเสฺสว สมาสโตฺถ วุโตฺตติ เวทิตพฺพนฺติฯ
32. Puna nekkhammaṃ ijjhatīti iddhītiādīni ‘‘iddhipāṭihāriya’’ntipadassa kammadhārayasamāsattadīpanatthaṃ vuttāni. Suttante vuttesu tīsu iddhipāṭihāriyasseva samāsatte vutte sesānaṃ dvinnampi vuttova hotīti imasmiṃ pariyāye mūlabhūtassa iddhipāṭihāriyasseva samāsattho vuttoti veditabbanti.
ปาฎิหาริยกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๖. ปาฎิหาริยกถา • 6. Pāṭihāriyakathā
