| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
6. පාටිහාරියකථා
6. Pāṭihāriyakathā
පාටිහාරියකථාවණ්‌ණනා
Pāṭihāriyakathāvaṇṇanā
30. ඉදානි ලොකත්‌ථචරියාපරියොසානාය චරියාකථාය අනන්‌තරං ලොකත්‌ථානුසාසනපරියොසානං පාටිහාරියං දස්‌සෙන්‌තෙන කථිතාය සුත්‌තන්‌තපුබ්‌බඞ්‌ගමාය පාටිහාරියකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. තත්‌ථ සුත්‌තන්‌තෙ තාව පාටිහාරියානීති පච්‌චනීකපටිහරණවසෙන පාටිහාරියානි. ඉද්‌ධිපාටිහාරියන්‌ති ඉජ්‌ඣනවසෙන ඉද්‌ධි, පටිහරණවසෙන පාටිහාරියං, ඉද්‌ධියෙව පාටිහාරියං ඉද්‌ධිපාටිහාරියං. ඉතරෙසු පන ආදිස්‌සනවසෙන ආදෙසනං, අනුසාසනවසෙන අනුසාසනී. සෙසං වුත්‌තනයමෙව.
30. Idāni lokatthacariyāpariyosānāya cariyākathāya anantaraṃ lokatthānusāsanapariyosānaṃ pāṭihāriyaṃ dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya pāṭihāriyakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva pāṭihāriyānīti paccanīkapaṭiharaṇavasena pāṭihāriyāni. Iddhipāṭihāriyanti ijjhanavasena iddhi, paṭiharaṇavasena pāṭihāriyaṃ, iddhiyeva pāṭihāriyaṃ iddhipāṭihāriyaṃ. Itaresu pana ādissanavasena ādesanaṃ, anusāsanavasena anusāsanī. Sesaṃ vuttanayameva.
ඉධාති ඉමස්‌මිං ලොකෙ. එකච්‌චොති එකො පොසො. ඉද්‌ධිපාටිහාරියනිද්‌දෙසො හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌ථොයෙව. නිමිත්‌තෙන ආදිසතීති ආගතනිමිත්‌තෙන වා ගතනිමිත්‌තෙන වා ඨිතනිමිත්‌තෙන වා කථෙති. එවම්‌පි තෙ මනොති එවම්‌පි තව මනො සොමනස්‌සිතො වා දොමනස්‌සිතො වා කාමවිතක්‌කාදිසම්‌පයුත්‌තො වා. අපි-සද්‌දො සම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථො. ඉත්‌ථම්‌පි තෙ මනොති සොමනස්‌සිතාදිතො එකෙකවිධෙපි චිත්‌තෙ නානප්‌පකාරපරිදීපනං. ඉතිපි තෙ චිත්‌තන්‌ති ඉතිපි තව චිත්‌තං, ඉමඤ්‌ච ඉමඤ්‌ච අත්‌ථං චින්‌තයමානං පවත්‌තතීති අත්‌ථො. බහුං චෙපි ආදිසතීති චිත්‌තතො අඤ්‌ඤං වා ඉදඤ්‌ච ඉදඤ්‌ච නාම අහොසි භවති භවිස්‌සතීති බහුකම්‌පි කථෙති. තථෙව තං හොති, නො අඤ්‌ඤථාති තං සබ්‌බම්‌පි යථා යථා කථිතං, තථෙව හොති, අඤ්‌ඤථා න හොති.
Idhāti imasmiṃ loke. Ekaccoti eko poso. Iddhipāṭihāriyaniddeso heṭṭhā vuttatthoyeva. Nimittena ādisatīti āgatanimittena vā gatanimittena vā ṭhitanimittena vā katheti. Evampi te manoti evampi tava mano somanassito vā domanassito vā kāmavitakkādisampayutto vā. Api-saddo sampiṇḍanattho. Itthampi te manoti somanassitādito ekekavidhepi citte nānappakāraparidīpanaṃ. Itipi te cittanti itipi tava cittaṃ, imañca imañca atthaṃ cintayamānaṃ pavattatīti attho. Bahuṃ cepi ādisatīti cittato aññaṃ vā idañca idañca nāma ahosi bhavati bhavissatīti bahukampi katheti. Tatheva taṃ hoti, no aññathāti taṃ sabbampi yathā yathā kathitaṃ, tatheva hoti, aññathā na hoti.
න හෙව ඛො නිමිත්‌තෙන ආදිසතීති නිමිත්‌තං ජානන්‌තොපි කෙවලං නිමිත්‌තෙනෙව න කථෙති. අපිචාති අපරපරියායදස්‌සනං. මනුස්‌සානන්‌ති චිත්‌තං ජානනකමනුස්‌සානං. අමනුස්‌සානන්‌ති සාවිතානං වා අස්‌සාවිතානං වා යක්‌ඛපිසාචාදීනං. දෙවතානන්‌ති චාතුමහාරාජිකාදීනං . සද්‌දං සුත්‌වාති අඤ්‌ඤස්‌ස චිත්‌තං ඤත්‌වා කථෙන්‌තානං සද්‌දං සුණිත්‌වා. පනාති නිපාතො පුන ආරම්‌භෙ. විතක්‌කයතොති යං වා තං වා විතක්‌කෙන විතක්‌කෙන්‌තස්‌ස. විචාරයතොති විතක්‌කසම්‌පයුත්‌තෙනෙව විචාරෙන විචාරෙන්‌තස්‌ස. විතක්‌කවිප්‌ඵාරසද්‌දං සුත්‌වාති විතක්‌කවෙගවසෙන උප්‌පන්‌නං විප්‌පලපන්‌තානං සුත්‌තප්‌පමත්‌තාදීනං කූජනසද්‌දං සුත්‌වා. යං විතක්‌කයතො සො සද්‌දො උප්‌පන්‌නො, තස්‌ස වසෙන ‘‘එවම්‌පි තෙ මනො’’තිආදීනි ආදිසති.
Na heva kho nimittena ādisatīti nimittaṃ jānantopi kevalaṃ nimitteneva na katheti. Apicāti aparapariyāyadassanaṃ. Manussānanti cittaṃ jānanakamanussānaṃ. Amanussānanti sāvitānaṃ vā assāvitānaṃ vā yakkhapisācādīnaṃ. Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ . Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ suṇitvā. Panāti nipāto puna ārambhe. Vitakkayatoti yaṃ vā taṃ vā vitakkena vitakkentassa. Vicārayatoti vitakkasampayutteneva vicārena vicārentassa. Vitakkavipphārasaddaṃ sutvāti vitakkavegavasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ kūjanasaddaṃ sutvā. Yaṃ vitakkayato so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’tiādīni ādisati.
අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධින්‌ති විතක්‌කවිචාරක්‌ඛොභවිරහිතසන්‌තචිත්‌තස්‌සාපි ජානනසමත්‌ථතං දස්‌සෙන්‌තෙන වුත්‌තං, සෙසචිත්‌තජානනෙ පන වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි. චෙතසා චෙතො පරිච්‌ච පජානාතීති චෙතොපරියඤාණලාභී. භොතොති භවන්‌තස්‌ස. මනොසඞ්‌ඛාරා පණිහිතාති චිත්‌තසඞ්‌ඛාරා ඨපිතා. අමුකං නාම විතක්‌කං විතක්‌කයිස්‌සතීති කුසලාදිවිතක්‌කං විතක්‌කයිස්‌සති පවත්‌තයිස්‌සතීති පජානාති. පජානන්‌තො ච ආගමනෙන ජානාති, පුබ්‌බභාගෙන ජානාති, අන්‌තොසමාපත්‌තියං චිත්‌තං ඔලොකෙත්‌වා ජානාති. ආගමනෙන ජානාති නාම කසිණපරිකම්‌මකාලෙයෙව ‘‘යෙනාකාරෙනෙස කසිණභාවනං ආරද්‌ධො පඨමජ්‌ඣානං වා දුතියාදිජ්‌ඣානං වා අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො වා උප්‌පාදෙස්‌සතී’’ති ජානාති. පුබ්‌බභාගෙන ජානාති නාම පඨමවිපස්‌සනාය ආරද්‌ධාය එවං ජානාති, ‘‘යෙනාකාරෙනෙස විපස්‌සනං ආරද්‌ධො සොතාපත්‌තිමග්‌ගං වා උප්‌පාදෙස්‌සති…පෙ.… අරහත්‌තමග්‌ගං වා උප්‌පාදෙස්‌සතී’’ති ජානාති. අන්‌තොසමාපත්‌තියං චිත්‌තං ඔලොකෙත්‌වා ජානාති නාම ‘‘යෙනාකාරෙන ඉමස්‌ස මනොසඞ්‌ඛාරා ඨපිතා, ඉමස්‌ස නාම චිත්‌තස්‌ස අනන්‌තරා ඉමං නාම විතක්‌කං විතක්‌කෙස්‌සති, ඉතො වුට්‌ඨිතස්‌ස එතස්‌ස හානභාගියො වා සමාධි භවිස්‌සති, ඨිතිභාගියො වා විසෙසභාගියො වා නිබ්‌බෙධභාගියො වා, අභිඤ්‌ඤායො වා උප්‌පාදෙස්‌සතී’’ති ජානාති. බහුං චෙපි ආදිසතීති චෙතොපරියඤාණස්‌ස චිත්‌තචෙතසිකානංයෙව ආරම්‌මණකරණතො සරාගාදිසොළසපභෙදවසෙනෙව බහුං චෙපි කථෙති, න අඤ්‌ඤවසෙනාති වෙදිතබ්‌බං. තථෙව තං හොතීති ඉදං එකංසෙන තථෙව හොති. චෙතොපරියඤාණවසෙන ඤාතඤ්‌හි අඤ්‌ඤථාභාවී නාම නත්‌ථි.
Avitakkaṃ avicāraṃ samādhinti vitakkavicārakkhobhavirahitasantacittassāpi jānanasamatthataṃ dassentena vuttaṃ, sesacittajānane pana vattabbameva natthi. Cetasā ceto paricca pajānātīti cetopariyañāṇalābhī. Bhototi bhavantassa. Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā ṭhapitā. Amukaṃ nāma vitakkaṃ vitakkayissatīti kusalādivitakkaṃ vitakkayissati pavattayissatīti pajānāti. Pajānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti. Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva ‘‘yenākārenesa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā dutiyādijjhānaṃ vā aṭṭha samāpattiyo vā uppādessatī’’ti jānāti. Pubbabhāgena jānāti nāma paṭhamavipassanāya āraddhāya evaṃ jānāti, ‘‘yenākārenesa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā uppādessati…pe… arahattamaggaṃ vā uppādessatī’’ti jānāti. Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma ‘‘yenākārena imassa manosaṅkhārā ṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati, ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā, abhiññāyo vā uppādessatī’’ti jānāti. Bahuṃ cepi ādisatīti cetopariyañāṇassa cittacetasikānaṃyeva ārammaṇakaraṇato sarāgādisoḷasapabhedavaseneva bahuṃ cepi katheti, na aññavasenāti veditabbaṃ. Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti. Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvī nāma natthi.
එවං විතක්‌කෙථාති එවං නෙක්‌ඛම්‌මවිතක්‌කාදයො පවත්‌තෙන්‌තා විතක්‌කෙථ. මා එවං විතක්‌කයිත්‌ථාති එවං කාමවිතක්‌කාදයො පවත්‌තෙන්‌තා මා විතක්‌කයිත්‌ථ . එවං මනසි කරොථාති එවං අනිච්‌චසඤ්‌ඤමෙව, දුක්‌ඛසඤ්‌ඤාදීසු වා අඤ්‌ඤතරං මනසි කරොථ. මා එවං මනසාකත්‌ථාති එවං නිච්‌චන්‌තිආදිනා නයෙන මා මනසි අකත්‌ථ. ඉදං පජහථාති ඉදං පඤ්‌චකාමගුණරාගාදිං පජහථ. ඉදං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරථාති ඉදං චතුමග්‌ගඵලප්‌පභෙදං ලොකුත්‌තරධම්‌මමෙව පාපුණිත්‌වා නිප්‌ඵාදෙත්‌වා විහරථ.
Evaṃ vitakkethāti evaṃ nekkhammavitakkādayo pavattentā vitakketha. Mā evaṃ vitakkayitthāti evaṃ kāmavitakkādayo pavattentā mā vitakkayittha . Evaṃ manasi karothāti evaṃ aniccasaññameva, dukkhasaññādīsu vā aññataraṃ manasi karotha. Mā evaṃ manasākatthāti evaṃ niccantiādinā nayena mā manasi akattha. Idaṃpajahathāti idaṃ pañcakāmaguṇarāgādiṃ pajahatha. Idaṃ upasampajja viharathāti idaṃ catumaggaphalappabhedaṃ lokuttaradhammameva pāpuṇitvā nipphādetvā viharatha.
31. ඉදානි ඉද්‌ධිපාටිහාරියෙ අපරං පරියායං විසෙසෙන දස්‌සෙන්‌තො නෙක්‌ඛම්‌මං ඉජ්‌ඣතීති ඉද්‌ධීතිආදිමාහ. තත්‌ථ කාමච්‌ඡන්‌දං පටිහරතීති අත්‌තනො පටිපක්‌ඛභූතං කාමච්‌ඡන්‌දං පටිබලං හුත්‌වා හරති පජහතීති තදෙව නෙක්‌ඛම්‌මං පාටිහාරියං නාමාති අත්‌ථො. යෙ තෙන නෙක්‌ඛම්‌මෙන සමන්‌නාගතාති එවං කාමච්‌ඡන්‌දපටිහාරකෙන තෙන නෙක්‌ඛම්‌මෙන යෙ පුග්‌ගලා පටිලාභවසෙන සමන්‌නාගතා. විසුද්‌ධචිත්‌තාති කාමච්‌ඡන්‌දාභාවතො විසුද්‌ධචිත්‌තා. අනාවිලසඞ්‌කප්‌පාති කාමසඞ්‌කප්‌පෙන අනාලුලිතනෙක්‌ඛම්‌මසඞ්‌කප්‌පා. ඉති ආදෙසනාපාටිහාරියන්‌ති පරචිත්‌තකුසලෙන වා අඤ්‌ඤෙන වා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන වා බුද්‌ධසාවකෙහි වා එවං ආදෙසනා පාටිහාරියන්‌ති අත්‌ථො. අථ වා ඉති එවං ආදිසනං ආදෙසනාපාටිහාරියන්‌ති ආදෙසනසද්‌දො පාඨසෙසං කත්‌වා පයුජ්‌ජිතබ්‌බො. එවං ආසෙවිතබ්‌බන්‌ති ඉමිනා ච පකාරෙන ඉමිනා ච පකාරෙන ආදිතො සෙවිතබ්‌බං. සෙසත්‌තයෙපි එසෙව නයො. තදනුධම්‌මතා සති උපට්‌ඨපෙතබ්‌බාති තස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මස්‌ස අනුකූලභූතා සති භුසං ඨපෙතබ්‌බා. ඉති අනුසාසනීපාටිහාරියන්‌ති එත්‌ථ ආදෙසනාපාටිහාරියයොජනාය විය යොජනා කාතබ්‌බා. අබ්‍යාපාදාදීසුපි එසෙව නයො. පාඨො පන ඣානාදීනි සඞ්‌ඛිපිත්‌වා අන්‌තෙ අරහත්‌තමග්‌ගමෙව දස්‌සෙත්‌වා ලිඛිතො. තත්‌ථ චතූසුපි මග්‌ගෙසු ‘‘එවං ආසෙවිතබ්‌බො’’තිආදි එකචිත්‌තක්‌ඛණිකත්‌තා මග්‌ගස්‌ස පුබ්‌බභාගවසෙන වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. මග්‌ගස්‌ස හි පුබ්‌බභාගභූතාය ලොකියමග්‌ගසඞ්‌ඛාතාය වුට්‌ඨානගාමිනියා විපස්‌සනාය මග්‌ගුප්‌පාදනත්‌ථං ආසෙවනාදීසු කතෙසු තාය උප්‌පන්‌නො මග්‌ගොපි ආසෙවිතො භාවිතො බහුලීකතො නාම හොතීති වෙදිතබ්‌බං. සබ්‌බත්‌ථිකවාදාචරියා පන ‘‘එකෙකමග්‌ගො සොළසක්‌ඛණිකො’’ති වදන්‌ති. තදනුධම්‌මතාසතිඋපට්‌ඨාපනං පන පුබ්‌බභාගෙ යුජ්‌ජතියෙවාති.
31. Idāni iddhipāṭihāriye aparaṃ pariyāyaṃ visesena dassento nekkhammaṃ ijjhatīti iddhītiādimāha. Tattha kāmacchandaṃ paṭiharatīti attano paṭipakkhabhūtaṃ kāmacchandaṃ paṭibalaṃ hutvā harati pajahatīti tadeva nekkhammaṃ pāṭihāriyaṃ nāmāti attho. Ye tena nekkhammena samannāgatāti evaṃ kāmacchandapaṭihārakena tena nekkhammena ye puggalā paṭilābhavasena samannāgatā. Visuddhacittāti kāmacchandābhāvato visuddhacittā. Anāvilasaṅkappāti kāmasaṅkappena anālulitanekkhammasaṅkappā. Iti ādesanāpāṭihāriyanti paracittakusalena vā aññena vā sammāsambuddhena vā buddhasāvakehi vā evaṃ ādesanā pāṭihāriyanti attho. Atha vā iti evaṃ ādisanaṃ ādesanāpāṭihāriyanti ādesanasaddo pāṭhasesaṃ katvā payujjitabbo. Evaṃ āsevitabbanti iminā ca pakārena iminā ca pakārena ādito sevitabbaṃ. Sesattayepi eseva nayo. Tadanudhammatā sati upaṭṭhapetabbāti tassa nekkhammassa anukūlabhūtā sati bhusaṃ ṭhapetabbā. Iti anusāsanīpāṭihāriyanti ettha ādesanāpāṭihāriyayojanāya viya yojanā kātabbā. Abyāpādādīsupi eseva nayo. Pāṭho pana jhānādīni saṅkhipitvā ante arahattamaggameva dassetvā likhito. Tattha catūsupi maggesu ‘‘evaṃ āsevitabbo’’tiādi ekacittakkhaṇikattā maggassa pubbabhāgavasena vuttanti veditabbaṃ. Maggassa hi pubbabhāgabhūtāya lokiyamaggasaṅkhātāya vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya magguppādanatthaṃ āsevanādīsu katesu tāya uppanno maggopi āsevito bhāvito bahulīkato nāma hotīti veditabbaṃ. Sabbatthikavādācariyā pana ‘‘ekekamaggo soḷasakkhaṇiko’’ti vadanti. Tadanudhammatāsatiupaṭṭhāpanaṃ pana pubbabhāge yujjatiyevāti.
32. පුන නෙක්‌ඛම්‌මං ඉජ්‌ඣතීති ඉද්‌ධීතිආදීනි ‘‘ඉද්‌ධිපාටිහාරිය’’න්‌තිපදස්‌ස කම්‌මධාරයසමාසත්‌තදීපනත්‌ථං වුත්‌තානි. සුත්‌තන්‌තෙ වුත්‌තෙසු තීසු ඉද්‌ධිපාටිහාරියස්‌සෙව සමාසත්‌තෙ වුත්‌තෙ සෙසානං ද්‌වින්‌නම්‌පි වුත්‌තොව හොතීති ඉමස්‌මිං පරියායෙ මූලභූතස්‌ස ඉද්‌ධිපාටිහාරියස්‌සෙව සමාසත්‌ථො වුත්‌තොති වෙදිතබ්‌බන්‌ති.
32. Puna nekkhammaṃ ijjhatīti iddhītiādīni ‘‘iddhipāṭihāriya’’ntipadassa kammadhārayasamāsattadīpanatthaṃ vuttāni. Suttante vuttesu tīsu iddhipāṭihāriyasseva samāsatte vutte sesānaṃ dvinnampi vuttova hotīti imasmiṃ pariyāye mūlabhūtassa iddhipāṭihāriyasseva samāsattho vuttoti veditabbanti.
පාටිහාරියකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 6. පාටිහාරියකථා • 6. Pāṭihāriyakathā
