| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
८. पतिलीनसुत्तवण्णना
8. Patilīnasuttavaṇṇanā
३८. अट्ठमे अन्तवा लोकोति एकपस्सेन वड्ढितं कसिणनिमित्तं ‘‘लोको’’ति गाहेन वा तक्केन वा उप्पन्नदिट्ठि। लाभी हि झानचक्खुना पस्सित्वा गण्हाति, इतरो तक्कमत्तेन। अनन्तवाति समन्ततो वड्ढितं अप्पमाणं कसिणनिमित्तं ‘‘लोको’’ति गाहेन वा तक्केन वा उप्पन्नदिट्ठि। तं जीवं तं सरीरन्ति जीवो सरीरञ्च एकमेव वत्थूति उप्पन्नदिट्ठि। विस्सट्ठानीति सकपरिच्चजनवसेन निस्सट्ठानि। वन्तानीति इदं पुन अनादियनभावदस्सनवसेन वुत्तं। चत्तम्पि हि केचि गण्हन्ति, नयिदमेवन्ति दस्सनत्थं ‘‘वन्तानी’’ति वुत्तं। न हि यं येन वन्तं, न सो तं पुन आदीयति। वन्तम्पि किञ्चि ससन्ततिलग्गं सिया, नयिदमेवन्ति दस्सनत्थं ‘‘मुत्तानी’’ति वुत्तं। तेनेवाह ‘‘छिन्नबन्धनानि कतानी’’ति, सन्ततितो विनिमोचनवसेन छिन्नबन्धनानि कतानीति अत्थो। मुत्तम्पि किञ्चि मुत्तबन्धनं विय फलं कुहिञ्चि तिट्ठति, न एवमिदन्ति दस्सनत्थं ‘‘पहीनानी’’ति वुत्तं। यथा किञ्चि दुन्निस्सट्ठं पुन आदाय सम्मदेव निस्सट्ठं ‘‘पटिनिस्सट्ठ’’न्ति वुच्चति, एवं विपस्सनाय निस्सट्ठानि आदिन्नसदिसानि मग्गेन पहीनानि पटिनिस्सट्ठानि नाम होन्तीति दस्सनत्थं ‘‘पटिनिस्सट्ठानी’’ति वुत्तं। तेनेवाह ‘‘यथा न पुन चित्तं आरोहन्ति, एवं पटिनिस्सज्जितानी’’ति।
38. Aṭṭhame antavā lokoti ekapassena vaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ ‘‘loko’’ti gāhena vā takkena vā uppannadiṭṭhi. Lābhī hi jhānacakkhunā passitvā gaṇhāti, itaro takkamattena. Anantavāti samantato vaḍḍhitaṃ appamāṇaṃ kasiṇanimittaṃ ‘‘loko’’ti gāhena vā takkena vā uppannadiṭṭhi. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvo sarīrañca ekameva vatthūti uppannadiṭṭhi. Vissaṭṭhānīti sakapariccajanavasena nissaṭṭhāni. Vantānīti idaṃ puna anādiyanabhāvadassanavasena vuttaṃ. Cattampi hi keci gaṇhanti, nayidamevanti dassanatthaṃ ‘‘vantānī’’ti vuttaṃ. Na hi yaṃ yena vantaṃ, na so taṃ puna ādīyati. Vantampi kiñci sasantatilaggaṃ siyā, nayidamevanti dassanatthaṃ ‘‘muttānī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘chinnabandhanāni katānī’’ti, santatito vinimocanavasena chinnabandhanāni katānīti attho. Muttampi kiñci muttabandhanaṃ viya phalaṃ kuhiñci tiṭṭhati, na evamidanti dassanatthaṃ ‘‘pahīnānī’’ti vuttaṃ. Yathā kiñci dunnissaṭṭhaṃ puna ādāya sammadeva nissaṭṭhaṃ ‘‘paṭinissaṭṭha’’nti vuccati, evaṃ vipassanāya nissaṭṭhāni ādinnasadisāni maggena pahīnāni paṭinissaṭṭhāni nāma hontīti dassanatthaṃ ‘‘paṭinissaṭṭhānī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘yathā na puna cittaṃ ārohanti, evaṃ paṭinissajjitānī’’ti.
कामेसनाति कामानं एसना, कामसङ्खाता वा एसना कामेसना। वुत्तञ्हेतं ‘‘तत्थ कतमा कामेसना? यो कामेसु कामच्छन्दो कामरागो कामनन्दी कामपिपासा काममुच्छा कामज्झोसानं, अयं वुच्चति कामेसना’’ति, तस्मा कामरागो ‘‘कामेसना’’ति वेदितब्बो। तेनेवाह ‘‘कामेसना…पे॰… अनागामिमग्गेन पहीना’’ति। भवानं एसना भवेसना। वुत्तम्पि चेतं ‘‘तत्थ कतमा भवेसना? यो भवेसु भवच्छन्दो…पे॰… भवज्झोसानं, अयं वुच्चति भवेसना’’ति, तस्मा भवेसनरागो रूपारूपभवपत्थनाति वेदितब्बो। तेनेवाह ‘‘भवेसना पन अरहत्तमग्गेन पहीयती’’ति।
Kāmesanāti kāmānaṃ esanā, kāmasaṅkhātā vā esanā kāmesanā. Vuttañhetaṃ ‘‘tattha katamā kāmesanā? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmapipāsā kāmamucchā kāmajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā’’ti, tasmā kāmarāgo ‘‘kāmesanā’’ti veditabbo. Tenevāha ‘‘kāmesanā…pe… anāgāmimaggena pahīnā’’ti. Bhavānaṃ esanā bhavesanā. Vuttampi cetaṃ ‘‘tattha katamā bhavesanā? Yo bhavesu bhavacchando…pe… bhavajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā’’ti, tasmā bhavesanarāgo rūpārūpabhavapatthanāti veditabbo. Tenevāha ‘‘bhavesanā pana arahattamaggena pahīyatī’’ti.
ब्रह्मचरियस्स एसना ब्रह्मचरियेसना। सा च मग्गब्रह्मचरियस्स, दिट्ठिगतिकसम्मतब्रह्मचरियस्स च गवेसनवसेन द्विप्पकाराति आह ‘‘ब्रह्मचरियं एसिस्सामी’’तिआदि। दिट्ठिगतिकसम्मतस्स ब्रह्मचरियस्स एसनापि हि ब्रह्मचरियेसनाति वुच्चति। वुत्तम्पि चेतं –
Brahmacariyassa esanā brahmacariyesanā. Sā ca maggabrahmacariyassa, diṭṭhigatikasammatabrahmacariyassa ca gavesanavasena dvippakārāti āha ‘‘brahmacariyaṃ esissāmī’’tiādi. Diṭṭhigatikasammatassa brahmacariyassa esanāpi hi brahmacariyesanāti vuccati. Vuttampi cetaṃ –
‘‘तत्थ कतमा ब्रह्मचरियेसना? सस्सतो लोकोति वा, असस्सतो लोकोति वा, अन्तवा लोकोति वा, अनन्तवा लोकोति वा, तं जीवं तं सरीरन्ति वा, अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीरन्ति वा, होति तथागतो परं मरणाति वा, न होति तथागतो परं मरणाति वा, होति च न च होति तथागतो परं मरणाति वा, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणाति वा, या एवरूपा दिट्ठि दिट्ठिगतं दिट्ठिगहनं दिट्ठिकन्तारं दिट्ठिविसूकायिकं दिट्ठिविप्फन्दितं दिट्ठिसंयोजनं गाहो पतिट्ठाहो अभिनिवेसो परामासो कुम्मग्गो मिच्छापथो मिच्छत्तं तित्थायतनं विपरियेसग्गाहो, अयं वुच्चति ब्रह्मचरियेसना’’ति (विभ॰ ९१९)।
‘‘Tattha katamā brahmacariyesanā? Sassato lokoti vā, asassato lokoti vā, antavā lokoti vā, anantavā lokoti vā, taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti vā, aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti vā, hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti vā, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāraṃ diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphanditaṃ diṭṭhisaṃyojanaṃ gāho patiṭṭhāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā’’ti (vibha. 919).
तस्मा दिट्ठिगतिकसम्मतस्स ब्रह्मचरियस्स एसना दिट्ठब्रह्मचरियेसनाति वेदितब्बा। तेनेवाह ‘‘दिट्ठिब्रह्मचरियेसना पन सोतापत्तिमग्गेनेव पटिप्पस्सम्भती’’ति। एत्तावता च रागदिट्ठियो एसनाति दस्सितं होति। न केवलञ्च रागदिट्ठियो एव एसना, तदेकट्ठं कम्मम्पि। वुत्तम्पि चेतं –
Tasmā diṭṭhigatikasammatassa brahmacariyassa esanā diṭṭhabrahmacariyesanāti veditabbā. Tenevāha ‘‘diṭṭhibrahmacariyesanā pana sotāpattimaggeneva paṭippassambhatī’’ti. Ettāvatā ca rāgadiṭṭhiyo esanāti dassitaṃ hoti. Na kevalañca rāgadiṭṭhiyo eva esanā, tadekaṭṭhaṃ kammampi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘तत्थ कतमा कामेसना? कामरागो तदेकट्ठं अकुसलं कायकम्मं वचीकम्मं मनोकम्मं, अयं वुच्चति कामेसना। तत्थ कतमा भवेसना? भवरागो तदेकट्ठं अकुसलं कायकम्मं वचीकम्मं मनोकम्मं, अयं वुच्चति भवेसना। तत्थ कतमा ब्रह्मचरियेसना? अन्तग्गाहिका दिट्ठि तदेकट्ठं अकुसलं कायकम्मं वचीकम्मं मनोकम्मं, अयं वुच्चति ब्रह्मचरियेसना’’ति (विभ॰ ९१९)।
‘‘Tattha katamā kāmesanā? Kāmarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā. Tattha katamā bhavesanā? Bhavarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā. Tattha katamā brahmacariyesanā? Antaggāhikā diṭṭhi tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā’’ti (vibha. 919).
नवविधमानोति ‘‘सेय्यस्स सेय्योहमस्मी’’तिआदिना (सं॰ नि॰ ४.१०८; ध॰ स॰ ११२१; विभ॰ ८६६; महानि॰ २१) आगतो नवविधमानो।
Navavidhamānoti ‘‘seyyassa seyyohamasmī’’tiādinā (saṃ. ni. 4.108; dha. sa. 1121; vibha. 866; mahāni. 21) āgato navavidhamāno.
‘‘कामेसना’’तिआदिगाथाय पन ब्रह्मचरियेसना सहाति ब्रह्मचरियेसनाय सद्धिं। विभत्तिलोपेन हि अयं निद्देसो। करणत्थे वा एतं पच्चत्तवचनं। इदं वुत्तं होति ‘‘ब्रह्मचरियेसनाय सद्धिं कामेसना भवेसनाति तिस्सो एसना’’ति। तासु ब्रह्मचरियेसनं सरूपतो दस्सेतुं ‘‘इतिसच्चपरामासो, दिट्ठिट्ठाना समुस्सया’’ति वुत्तं। तस्सत्थो – इति एवं सच्चन्ति परामासो इतिसच्चपरामासो। इदमेव सच्चं मोघमञ्ञन्ति दिट्ठिया पवत्तिआकारं दस्सेति। दिट्ठियो एव सब्बानत्थहेतुभावतो दिट्ठिट्ठाना। वुत्तञ्हेतं – ‘‘मिच्छादिट्ठिपरमाहं, भिक्खवे, वज्जं वदामी’’ति (अ॰ नि॰ १.३१०)। ता एव च उपरूपरि वुद्धिया मानलोभादिकिलेससमुस्सयनेन वट्टदुक्खसमुस्सयनेन च समुस्सया, ‘‘इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति मिच्छाभिनिविसमाना सब्बानत्थहेतुका किलेसदुक्खूपचयतो हेतुभूता च दिट्ठियो ब्रह्मचरियेसनाति वुत्तं होति। एतेन पवत्तिआकारतो निब्बत्तितो च ब्रह्मचरियेसना दस्सिताति वेदितब्बा।
‘‘Kāmesanā’’tiādigāthāya pana brahmacariyesanā sahāti brahmacariyesanāya saddhiṃ. Vibhattilopena hi ayaṃ niddeso. Karaṇatthe vā etaṃ paccattavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘brahmacariyesanāya saddhiṃ kāmesanā bhavesanāti tisso esanā’’ti. Tāsu brahmacariyesanaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘itisaccaparāmāso, diṭṭhiṭṭhānā samussayā’’ti vuttaṃ. Tassattho – iti evaṃ saccanti parāmāso itisaccaparāmāso. Idameva saccaṃ moghamaññanti diṭṭhiyā pavattiākāraṃ dasseti. Diṭṭhiyo eva sabbānatthahetubhāvato diṭṭhiṭṭhānā. Vuttañhetaṃ – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 1.310). Tā eva ca uparūpari vuddhiyā mānalobhādikilesasamussayanena vaṭṭadukkhasamussayanena ca samussayā, ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti micchābhinivisamānā sabbānatthahetukā kilesadukkhūpacayato hetubhūtā ca diṭṭhiyo brahmacariyesanāti vuttaṃ hoti. Etena pavattiākārato nibbattito ca brahmacariyesanā dassitāti veditabbā.
सब्बरागविरत्तस्साति सब्बेहि कामभवरागेहि विरत्तस्स। ततो एव तण्हाक्खयसङ्खाते निब्बाने विमुत्तत्ता तण्हाक्खयविमुत्तिनो अरहतो। एसना पटिनिस्सट्ठाति कामेसना, भवेसना सब्बसो निस्सट्ठा पहीना। दिट्ठिट्ठाना समूहताति ब्रह्मचरियेसनासङ्खाता दिट्ठिट्ठाना च पठममग्गेनेव समुग्घातिता। एवम्पि इमिस्सा गाथाय अत्थवण्णना वेदितब्बा। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Sabbarāgavirattassāti sabbehi kāmabhavarāgehi virattassa. Tato eva taṇhākkhayasaṅkhāte nibbāne vimuttattā taṇhākkhayavimuttino arahato. Esanā paṭinissaṭṭhāti kāmesanā, bhavesanā sabbaso nissaṭṭhā pahīnā. Diṭṭhiṭṭhānā samūhatāti brahmacariyesanāsaṅkhātā diṭṭhiṭṭhānā ca paṭhamamaggeneva samugghātitā. Evampi imissā gāthāya atthavaṇṇanā veditabbā. Sesaṃ suviññeyyameva.
पतिलीनसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Patilīnasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ८. पतिलीनसुत्तं • 8. Patilīnasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ८. पतिलीनसुत्तवण्णना • 8. Patilīnasuttavaṇṇanā
