| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
पातिमोक्खुद्देसकथा
Pātimokkhuddesakathā
१५०. निदानं उद्दिसित्वा अवसेसं सुतेन सावेतब्बन्ति ‘‘सुणातु मे भन्ते सङ्घो…पे॰… आविकता हिस्स फासु होती’’ति इमं निदानं उद्दिसित्वा ‘‘उद्दिट्ठं खो आयस्मन्तो निदानं, तत्थायस्मन्ते पुच्छामि – कच्चित्थ परिसुद्धा, दुतियम्पि पुच्छामि…पे॰… एवमेतं धारयामीति। सुता खो पनायस्मन्तेहि चत्तारो पाराजिका धम्मा…पे॰… अविवदमानेहि सिक्खितब्ब’’न्ति एवं अवसेसं सुतेन सावेतब्बं। एतेन नयेन सेसापि चत्तारो पातिमोक्खुद्देसा वेदितब्बा।
150.Nidānaṃ uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbanti ‘‘suṇātu me bhante saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti imaṃ nidānaṃ uddisitvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ, tatthāyasmante pucchāmi – kaccittha parisuddhā, dutiyampi pucchāmi…pe… evametaṃ dhārayāmīti. Sutā kho panāyasmantehi cattāro pārājikā dhammā…pe… avivadamānehi sikkhitabba’’nti evaṃ avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ. Etena nayena sesāpi cattāro pātimokkhuddesā veditabbā.
सवरभयन्ति अटविमनुस्सभयं। राजन्तरायोतिआदीसु सचे भिक्खूसु ‘‘उपोसथं करिस्सामा’’ति निसिन्नेसु राजा आगच्छति, अयं राजन्तरायो। चोरा आगच्छन्ति, अयं चोरन्तरायो। दवदाहो वा आगच्छति, आवासे वा अग्गि उट्ठहति, अयं अग्गन्तरायो। मेघो वा उट्ठेति, ओघो वा आगच्छति, अयं उदकन्तरायो। बहू मनुस्सा आगच्छन्ति, अयं मनुस्सन्तरायो। भिक्खुं यक्खो गण्हाति, अयं अमनुस्सन्तरायो। ब्यग्घादयो चण्डमिगा आगच्छन्ति, अयं वाळन्तरायो। भिक्खुं सप्पादयो डंसन्ति, अयं सरीसपन्तरायो। भिक्खु गिलानो वा होति, कालं वा करोति, वेरिनो वा तं मारेतुकामा गण्हन्ति, अयं जीवितन्तरायो। मनुस्सा एकं वा बहू वा भिक्खू ब्रह्मचरिया चावेतुकामा गण्हन्ति, अयं ब्रह्मचरियन्तरायो। एवरूपेसु अन्तरायेसु संखित्तेन पातिमोक्खो उद्दिसितब्बो , पठमो वा उद्देसो उद्दिसितब्बो, आदिम्हि द्वे तयो चत्तारो वा। एत्थ च दुतियादीसु उद्देसेसु यस्मिं अपरियोसिते अन्तरायो होति, सोपि सुतेनेव सावेतब्बो।
Savarabhayanti aṭavimanussabhayaṃ. Rājantarāyotiādīsu sace bhikkhūsu ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti nisinnesu rājā āgacchati, ayaṃ rājantarāyo. Corā āgacchanti, ayaṃ corantarāyo. Davadāho vā āgacchati, āvāse vā aggi uṭṭhahati, ayaṃ aggantarāyo. Megho vā uṭṭheti, ogho vā āgacchati, ayaṃ udakantarāyo. Bahū manussā āgacchanti, ayaṃ manussantarāyo. Bhikkhuṃ yakkho gaṇhāti, ayaṃ amanussantarāyo. Byagghādayo caṇḍamigā āgacchanti, ayaṃ vāḷantarāyo. Bhikkhuṃ sappādayo ḍaṃsanti, ayaṃ sarīsapantarāyo. Bhikkhu gilāno vā hoti, kālaṃ vā karoti, verino vā taṃ māretukāmā gaṇhanti, ayaṃ jīvitantarāyo. Manussā ekaṃ vā bahū vā bhikkhū brahmacariyā cāvetukāmā gaṇhanti, ayaṃ brahmacariyantarāyo. Evarūpesu antarāyesu saṃkhittena pātimokkho uddisitabbo , paṭhamo vā uddeso uddisitabbo, ādimhi dve tayo cattāro vā. Ettha ca dutiyādīsu uddesesu yasmiṃ apariyosite antarāyo hoti, sopi suteneva sāvetabbo.
अनज्झिट्ठाति अनाणत्ता अयाचिता वा। अज्झेसना चेत्थ सङ्घेन सम्मतधम्मज्झेसकायत्ता वा सङ्घत्थेरायत्ता वा, तस्मिं धम्मज्झेसके असति सङ्घत्थेरं आपुच्छित्वा वा तेन याचितो वा भासितुं लभति। सङ्घत्थेरेनापि सचे विहारे बहू धम्मकथिका होन्ति, वारपटिपाटिया वत्तब्बा – ‘‘त्वं धम्मं भण, धम्मं कथेहि, धम्मदानं देही’’ति वा वुत्तेन तीहिपि विधीहि धम्मो भासितब्बो। ‘‘ओसारेही’’ति वुत्तो पन ओसारेतुमेव लभति, ‘‘कथेही’’ति वुत्तो कथेतुमेव, ‘‘सरभञ्ञं भणाही’’ति वुत्तो सरभञ्ञमेव। सङ्घत्थेरोपि च उच्चतरे आसने निसिन्नो याचितुं न लभति। सचे उपज्झायो चेव सद्धिविहारिको च होन्ति, उपज्झायो च नं उच्चासने निसिन्नो ‘‘भणाही’’ति वदति, सज्झायं अधिट्ठहित्वा भणितब्बं। सचे पनेत्थ दहरा भिक्खू होन्ति, तेसं ‘‘भणामी’’ति भणितब्बं।
Anajjhiṭṭhāti anāṇattā ayācitā vā. Ajjhesanā cettha saṅghena sammatadhammajjhesakāyattā vā saṅghattherāyattā vā, tasmiṃ dhammajjhesake asati saṅghattheraṃ āpucchitvā vā tena yācito vā bhāsituṃ labhati. Saṅghattherenāpi sace vihāre bahū dhammakathikā honti, vārapaṭipāṭiyā vattabbā – ‘‘tvaṃ dhammaṃ bhaṇa, dhammaṃ kathehi, dhammadānaṃ dehī’’ti vā vuttena tīhipi vidhīhi dhammo bhāsitabbo. ‘‘Osārehī’’ti vutto pana osāretumeva labhati, ‘‘kathehī’’ti vutto kathetumeva, ‘‘sarabhaññaṃ bhaṇāhī’’ti vutto sarabhaññameva. Saṅghattheropi ca uccatare āsane nisinno yācituṃ na labhati. Sace upajjhāyo ceva saddhivihāriko ca honti, upajjhāyo ca naṃ uccāsane nisinno ‘‘bhaṇāhī’’ti vadati, sajjhāyaṃ adhiṭṭhahitvā bhaṇitabbaṃ. Sace panettha daharā bhikkhū honti, tesaṃ ‘‘bhaṇāmī’’ti bhaṇitabbaṃ.
सचे विहारे सङ्घत्थेरो अत्तनोयेव निस्सितके भणापेति, अञ्ञे मधुरभाणकेपि नाज्झेसति, सो अञ्ञेहि वत्तब्बो – ‘‘भन्ते असुकं नाम भणापेमा’’ति। सचे ‘‘भणापेथा’’ति वा वदति, तुण्ही वा होति, भणापेतुं वट्टति। सचे पन पटिबाहति, न भणापेतब्बं। यदि अनागतेयेव सङ्घत्थेरे धम्मसवनं आरद्धं, पुन आगते ठपेत्वा आपुच्छनकिच्चं नत्थि। ओसारेत्वा पन कथेन्तेन आपुच्छित्वा वा अट्ठपेत्वायेव वा कथेतब्बं, कथेन्तस्स पुन आगतेपि एसेव नयो।
Sace vihāre saṅghatthero attanoyeva nissitake bhaṇāpeti, aññe madhurabhāṇakepi nājjhesati, so aññehi vattabbo – ‘‘bhante asukaṃ nāma bhaṇāpemā’’ti. Sace ‘‘bhaṇāpethā’’ti vā vadati, tuṇhī vā hoti, bhaṇāpetuṃ vaṭṭati. Sace pana paṭibāhati, na bhaṇāpetabbaṃ. Yadi anāgateyeva saṅghatthere dhammasavanaṃ āraddhaṃ, puna āgate ṭhapetvā āpucchanakiccaṃ natthi. Osāretvā pana kathentena āpucchitvā vā aṭṭhapetvāyeva vā kathetabbaṃ, kathentassa puna āgatepi eseva nayo.
उपनिसिन्नकथायपि सङ्घत्थेरोव सामी, तस्मा तेन सयं वा कथेतब्बं, अञ्ञो वा भिक्खु ‘‘कथेही’’ति वत्तब्बो, नो च खो उच्चतरे आसने निसिन्नेन। मनुस्सानं पन ‘‘भणाही’’ति वत्तुं वट्टति। मनुस्सा अत्तनो जाननकभिक्खुं आपुच्छन्ति, तेन थेरं आपुच्छित्वा कथेतब्बं। सचे सङ्घत्थेरो ‘‘भन्ते इमे पञ्हं पुच्छन्ती’’ति पुट्ठो ‘‘कथेही’’ति वा भणति, तुण्ही वा होति, कथेतुं वट्टति। अन्तरघरे अनुमोदनादीसुपि एसेव नयो। सचे सङ्घत्थेरो विहारे वा अन्तरघरे वा ‘‘मं अनापुच्छित्वापि कथेय्यासी’’ति अनुजानाति, लद्धकप्पियं होति, सब्बत्थ वत्तुं वट्टति।
Upanisinnakathāyapi saṅghattherova sāmī, tasmā tena sayaṃ vā kathetabbaṃ, añño vā bhikkhu ‘‘kathehī’’ti vattabbo, no ca kho uccatare āsane nisinnena. Manussānaṃ pana ‘‘bhaṇāhī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Manussā attano jānanakabhikkhuṃ āpucchanti, tena theraṃ āpucchitvā kathetabbaṃ. Sace saṅghatthero ‘‘bhante ime pañhaṃ pucchantī’’ti puṭṭho ‘‘kathehī’’ti vā bhaṇati, tuṇhī vā hoti, kathetuṃ vaṭṭati. Antaraghare anumodanādīsupi eseva nayo. Sace saṅghatthero vihāre vā antaraghare vā ‘‘maṃ anāpucchitvāpi katheyyāsī’’ti anujānāti, laddhakappiyaṃ hoti, sabbattha vattuṃ vaṭṭati.
सज्झायं करोन्तेनापि थेरो आपुच्छितब्बोयेव। एकं आपुच्छित्वा सज्झायन्तस्स अपरो आगच्छति, पुन आपुच्छनकिच्चं नत्थि। सचे विस्समिस्सामीति ठपितस्स आगच्छति, पुन आरभन्तेनापि आपुच्छितब्बं। सङ्घत्थेरे अनागतेयेव आरद्धं सज्झायन्तस्सापि एसेव नयो। एकेन सङ्घत्थेरेन ‘‘मं अनापुच्छापि यथासुखं सज्झायाही’’ति अनुञ्ञाते यथासुखं सज्झायितुं वट्टति। अञ्ञस्मिं पन आगते तं आपुच्छित्वाव सज्झायितब्बं।
Sajjhāyaṃ karontenāpi thero āpucchitabboyeva. Ekaṃ āpucchitvā sajjhāyantassa aparo āgacchati, puna āpucchanakiccaṃ natthi. Sace vissamissāmīti ṭhapitassa āgacchati, puna ārabhantenāpi āpucchitabbaṃ. Saṅghatthere anāgateyeva āraddhaṃ sajjhāyantassāpi eseva nayo. Ekena saṅghattherena ‘‘maṃ anāpucchāpi yathāsukhaṃ sajjhāyāhī’’ti anuññāte yathāsukhaṃ sajjhāyituṃ vaṭṭati. Aññasmiṃ pana āgate taṃ āpucchitvāva sajjhāyitabbaṃ.
१५१. अत्तना वा अत्तानं सम्मन्नितब्बंति अत्तना वा अत्ता सम्मन्नितब्बो; पुच्छन्तेन पन परिसं ओलोकेत्वा सचे अत्तनो उपद्दवो नत्थि, विनयो पुच्छितब्बो।
151.Attanā vā attānaṃ sammannitabbaṃti attanā vā attā sammannitabbo; pucchantena pana parisaṃ oloketvā sace attano upaddavo natthi, vinayo pucchitabbo.
१५३. कतेपि ओकासे पुग्गलं तुलयित्वाति ‘‘अत्थि नु खो मे इतो उपद्दवो, नत्थी’’ति एवं उपपरिक्खित्वा। पुरम्हाकन्ति पठमं अम्हाकं। पटिकच्चेवाति पठमतरमेव। पुग्गलं तुलयित्वा ओकासं कातुन्ति ‘‘भूतमेव नु खो आपत्तिं वदति, अभूत’’न्ति एवं उपपरिक्खित्वा ओकासं कातुं अनुजानामीति अत्थो।
153.Katepi okāse puggalaṃ tulayitvāti ‘‘atthi nu kho me ito upaddavo, natthī’’ti evaṃ upaparikkhitvā. Puramhākanti paṭhamaṃ amhākaṃ. Paṭikaccevāti paṭhamatarameva. Puggalaṃ tulayitvā okāsaṃ kātunti ‘‘bhūtameva nu kho āpattiṃ vadati, abhūta’’nti evaṃ upaparikkhitvā okāsaṃ kātuṃ anujānāmīti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
७८. संखित्तेन पातिमोक्खुद्देसादि • 78. Saṃkhittena pātimokkhuddesādi
७९. विनयपुच्छनकथा • 79. Vinayapucchanakathā
८१. चोदनाकथा • 81. Codanākathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पातिमोक्खुद्देसकथावण्णना • Pātimokkhuddesakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पातिमोक्खुद्देसकथावण्णना • Pātimokkhuddesakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पातिमोक्खुद्देसकथावण्णना • Pātimokkhuddesakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ७८. पातिमोक्खुद्देसकथा • 78. Pātimokkhuddesakathā
